බෝධිත්‍රයෙන් එකකට පැමිණෙනු රිසියෙන් පවත්වන සත්‍යවාදි භාවය සත්‍ය පාරමිතාවය ය. “කරුණුපාය කොසල්ලපරිග්ගහිතං විරති චේතනාදි භෙදං අවිසංවාදනං සච්චපාරමිතා”යි මහා බෝධිසත්ත්වයන්-ගේ වශයෙන් සත්‍ය පාරමිතාව චරියා පිටක අටුවාවෙහි දක්වා තිබේ. “කරුණාවෙන් හා උපා දන්නා නුවණින් වැළද ගන්නා ලද, විරති චේතනාදි ප්‍රහේද ඇති, අනුන් නො රැවටීම සත්‍ය පාරමිතාව’ යනු එහි තේරුම යි.
සත්‍යවාදීත්වය ශිලයේ ම එක් කොටසකි. එහෙත් එය සකල ගුණයන්ට ම ආධාර වන, මහා ගුණයක් උසස් ගුණයක්, වන බැවින් “සත්‍ය පාරමිතාවය” යි වෙන් වූ පාරමිතාවක් වශයෙන් ගණන් ගෙන තිබේ. අන් කොතෙක් ගුණ ඇතත් සත්‍යයෙහි නො පිහිටි තැනැත්තා ගුණවතකු වශයෙන් ගණන් ගනු නො ලැබේ. යමෙක් සත්‍යයෙහි පිහිටියේ නම්, පොරොන්දු කඩ නො කෙරේ නම්, ඒ තැනැත්තා කෙරෙහි ඒ සත්‍යයෙහි පිහිටීම නිසා ම තවත් බොහෝ ගුණ ඇති වේ.එ බැවින් සත්‍යය ගුණයන්ට බිමක් ද වෙයි. උසස් ගුණයක් ද වෙයි. මෙය මහ බෝසතුන් විසින් ඉතා උසස්කොට රැකි ගුණයෙකි.
මහ බෝසතාණන් වහන්සේ අතින් සමහර අවස්ථාවල දී ප්‍රාණඝාතයත්, අදත්තාදානයත්, මිථ්‍යාචාරයත්, සුරාපානයත් සිදුවි ඇති නමුත් අනුන් ගේ අර්ථය නැසෙන පරිදි බොරු කීමක් කවදාවත් සිදුවී නැති බව -“බෝධිසත්තස්ස හි එකච්චේසු ඨානෙසු පාණාති පාතම්පි අදින්නාදානම්පි මිච්ඡාචාරොපි සුරාපානම්පි හොති යෙව. අත්ථ භඤ්ජක විසංවාදං පන පුරක්ඛත්වා මුසාවාදො නාම නාහොසි” යනුවෙන් හාරිත ජාතක අටුවාවේ දක්වා තිබේ.
වාග් දුශ්චරිතයෙන් වැළකීම් වශයෙන් සැම තන්හි ම සත්‍යය පාවිච්චි කිරීම ය, පොරොන්දූ නො කඩ කිරීම ය, ආත්මාර්ථ පරාර්ථ සාධනය පිණිස සත්‍ය කීම ය යි සත්‍ය පාරමිතාව තුන් ආකාරයකින් තේරුම් ගත යුතු ය. අනුන් රැවටීමේ අදහසින් තොරව, ඉටු කිරිමේ අදහසින් ම පොරොන්දු වී පසුව යම් යම් අමාරු කම් නිසා ඇතැම්හු ඒ පොරොන්දූ කඩ කරති. එසේ කරන්නවුන්ට පොරොන්දු වන අවස්ථාවේ දී රැවටීමේ අදහසක් නැතිව ඇත්ත වශයෙන් ම පොරොන්දු වු බැවින් බොරු කීමේ පාපය නම් නො වේ. එසේ කරන තැනැත්තා බොරු නො කියන නමුත් සත්‍යයෙහි පිහිටියෙක් ද නො වේ.
සත්‍යය කීම මෙන් ම සත්‍යයෙහි පිහිටිම ද උසස් ගුණයෙකි. බෝධිසත්ත්ව ගුණයෙකි. එබැවින් සත්‍යයෙහි පිහිටීමත් සත්‍ය පාරමිතාවේ එක් කොටසක් වශයෙන් ගෙන තමා කෙරෙහි විද්‍යාමාන යම් කිසි ගුණයක් හෝ, වෙනත් උත්තමයකුගේ ගුණයක් හෝ කියා, ඒ සත්‍යානුභාවයෙන් මෙනම් දෙයක් සිදු වේවා යයි කීම “සත්‍ය ක්‍රියා” නම් වේ. පිරිත් කීමද සත්‍ය ක්‍රියාවෙකි. පිරිත් කීමෙහි දී බොහෝ සෙයින් සිදු වන්නේ රත්නත්‍රයේ ගුණවලින් සත්‍ය ක්‍රියා කිරීම ය. සත්‍ය පාරමිතාව දැක්වීම සඳහා දේශනය කර තිබෙන බෝධිසත්ත්ව චරිතවල බොහෝ සෙයින් ඇත්තේ උන්වහන්සේ ගේ ම යම් කිසි ගුණයක් කියා සත්‍ය ක්‍රියා කිරීම ය.
අනුන් ගේ ගුණයක් කියා කරන සත්‍යක්‍රියාවට වඩා තමන් විසින් පවත්වා ගෙන එන තමන්ගේ ගුණයක් කියා සත්‍ය ක්‍රියා කිරීම ඵලදායක බව නොයෙකුත් කථා වස්තු වලින් පෙනේ. සුළු කරුණ වුවද තමන්ගේ ගුණයෙන් කරන සත්‍ය ක්‍රියාවේ ඵලය එකෙණෙහි ම ලැබෙන බව මතු දැක්වෙන ජාතක කථාවෙන් දත හැකිය.
එක් කලෙක මහාබෝසතාණන් වහන්සේ අසූ කෙළක් ධනය ඇති බමුණු පවුලක ඉපද, තමන්ට හිමිව තුබූ සියලු ධනය දන් දී පැවිදි වුහ. උන් වහන්සේගේ නාමය “දීපායන” තාපසයෝය. උන් වහන්සේ පසු කාලයේදී මණ්ඩව්‍ය නම් වූ යහළුවකු විසින් කරවා දෙන ලද පන්සලක විසූහ. දිනක් මණ්ඩව්‍ය හා ඔහුගේ භාර්‍ය්‍යාව කුඩා දරුවකු ද ගෙන තාපසයන් වහන්සේ වෙත ගොස් කථා කරමින් සිටින අතර දරුවා තාපසයාණන් වහන්සේ ගේ සක්මන කෙළවර පන්දුවකින් ක්‍රිඩා කෙළේ ය. වරක් ඔහුගේ පන්දුව සර්පයකු වෙසෙන බිලයකට වැටීමෙන් සර්පයා කිපී සිටි වේලෙහි එය ගැනීමට ළමයා අත දැම්මේය. කිපී සිටි සර්පයා ඔහුගේ අත දෂ්ට කෙළේ ය. එයින් ඔහු එතැන ම සිහිසන් නැති වී වැටිණ.
මඳ වේලාවකින් එසේ වැටී සිටි දරුවා දැක මා පිය දෙදෙන ඔහු ඔසවා ගෙන ගොස් තාපසයන් වහන්සේ ගේ පා මුල තබා “ස්වාමීනී, පැවිද්දෝ මන්ත්‍ර බෙහෙත් දන්නාහ. අපගේ මේ දරුවා සුවපත් කර දෙන සේක්වා’යි කීහ. එකල්හි බෝසතාණන් වහන්සේ “මම වෙදකම් කිරිමට මහණ වූවෙක් නො වෙමි. මම වෙදකම් නොදනිමි” යි කීහ. “එසේ නම් ස්වාමීනි, මේ පොඩි දරුවාට අනුකම්පා කොට සත්‍ය ක්‍රියාවක් වත් කරනු මැනවි”යි දරුවාගේ මාපියෝ කීහ. ඒ දරුවාගේ නම යඤ්ඤදත්ත ය. තාපසයන් වහන්සේ ඔහු කෙරෙහි අනුකම්පාවෙන් මෙසේ සත්‍ය ක්‍රියා කළහ.
“සත්තාහමෙවාහං පසන්නචිත්තො
පුඤ්ඤත්ථිකො අචරිං බ්‍රහ්මචරියං
අථාපරං යං චරිතං මම යිදං
වස්සානි පඤ්ඤාස සමාධිකානිඃ
අකාමකෝ වාපි අහඃ චරාමි
එතෙන සච්චේන සුවත්ථි හොතු
හතං විසං ජීවතු යඤ්ඤදත්තො”
තේරුම:
මා පැවිදිව පහන් සිතින් පින් කැමැත්තෙන් මහණ කම කෙළේ සත් දිනක් පමණ ය. ඉන් පසු පනස් වසකට අධික කාලයක් මා මේ මහණකම කෙළේ නො කැමැත්තෙන් ය. ඒ සත්‍යානුභාවයෙන් යඤ්ඤදත්තට සුවවේවා! විස නැසේවා!! යඤ්ඤදත්ත ජීවත් වේවා!!!
මහ බෝසතාණන් වහන්සේ මෙසේ සත්‍ය ක්‍රියා කළ සැටියේ ම දරුවාගේ සිරුරෙහි හිස පටන් පපුව දක්වා තිබූ විෂ පොළොවට බැස ගියේ ය. දරුවා ඇස හැර බලා ‘අම්මේ’යි කියා හැරි නැවතත් නිදා ගත්තේය. “මට කළ හැකි හරිය මම කෙළෙමි. ඔබට ද කළ හැකි දෙයක් කරනු මැනව’ යි බෝසතාණන් වහන්සේ දරුවාගේ පියාට කීහ. හෙතෙමේ ද මමත් සත්‍ය ක්‍රියා කරමි යි දරුවා ගේ ළය මත අත තබා මෙසේ සත්‍යක්‍රියා කෙළේ ය.
“යස්මා දානං නාභිනන්දිං කදාචි
දිස්වානාහං අතිථිං වාසකාලෙ,
න චා පි මේ අප්පියතං අවෙදුං
බහුස්සුතා සමණා බ්‍රාහ්මණාච
අකාමකො චා හි අහං දදාමි
එතෙන සච්චේන සුවත්ථි හොතු
හතං විසං ජීවතු යඤ්ඤදත්තො”
තේරුම:
ආගන්තුකයන් මා ගේ ගෙට පැමිණි කල්හි ඔවුන්ට දන් දීමට කැමැත්තක් මට කවදාවත් ඇති නො විය. නො කැමැත්තෙන් ම මම දන් දෙමි ය: එහෙත් ඒ බව උගත්ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ට පවා නො දැනුණේ ය. ඒ සත්‍යානුභාවයෙන් යඤ්ඤදත්තට සැප වේවා! විස නැසේවා!! යඤ්ඤදත්ත ජීවත් වේවා!!!
ඒ සත්‍යක්‍රියාවේ බලයෙන් තුනටියෙන් උඩ තිබු විෂ බැස ගියේය. දරුවා හිඳ ගත්තේය. එහෙත් නැගීටිමට නොහැකි විය. එකල්හි ප්‍රිය භාර්යාවට “සොඳුර, මම මට කළ හැකි දෙය කෙළෙමි. නුඹද සත්‍යක්‍රියා කොට පුතාට නැගිට යන්නට සලස්සන්න‘ යි කීය. එකල්හි භාර්‍ය්‍යාව, “මගේ ද එක් සත්‍යයක් ඇත්තේය. එය ඹබ ඉදිරියේ කිව නො හැකිය‘යි කීය. සොඳුර, කුමක් කීවත් වරද නැත. කොයි ලෙසකින් හෝ මේ දරුවා සුවපත් කරන්න ය‘යි සැමියා කීය. එකල්හි භාර්යාව මෙසේ සත්‍යක්‍රියා කළාය.
“ආසීවිසො තාත පහූත තෙජො
යොතං අඩංසී බිලසා උදිච්ච
තස්මිං ච මේ අප්පියතාය අජ්ජ
පිතරී ච තෙ නත්ථි කොචි විසෙසො ,
එතෙන සච්චේන සුවත්ථි හොතු
හතං විසං ජීවතු යඤ්ඤදත්තො”
තේරුම:
දරුව, උග්‍ර විෂ ඇත්තා වූ යම් සර්පයෙක් බිලයෙන් නැඟී නුඹ දෂ්ට කෙළේ ද, ඒ සර්පයා කෙරෙහි හා නුඹ ගේ පියා කෙරෙහිත් මාගේ අප්‍රියතාවෙහි වෙනසක් නැත. ඒ දෙදෙනාම වෙනසක් නැතිව මට අප්‍රිය ය. එහෙත් ඒ බව අද මේ වන තුරු මම කිසිවෙකුට නො දැන්වූයෙමි. ඒ සත්‍යානුභාවයෙන් නුඹට සැපවේවා! විස නැසේවා!! යඤ්ඤදත්ත ජීවත් වේවා!!!
මෙසේ සත්‍යක්‍රියා කළ කල්හි යඤ්ඤදත්තගේ ශරීරයේ විෂ සම්පූර්ණයෙන්ම බැස ගියේය. හේ නැවත ද සෙල්ලම් කිරීමට පටන් ගත්තේය. (මේ කණ්හදීපායන ජාතකයෙන් කොටසකි.)