(14) ඒකවිධාදි වශයෙන් :-
මේ චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍යයන් අතුරින් සියලුම දුක සංසාර ප්‍ර‍වෘත්ති භාවයෙන් ඒකවිධ ය.
නාම - රූප වශයෙන් ද්විවිධ යැ.
කාම - රූප - අරූප භවයන් හි උත්පත්ති භව භේද වශයෙන් ත්‍රිවිධ යැ.
ආහාර භේදයෙන් චතුර්විධ යැ.
උපාද්‍ර‍නස්කන්‍ධ භේදයෙන් පඤ්චවිධ යි.
සමුදය, දුක්ඛය ප්‍ර‍වතීක භාවයෙන් ඒකවිධ යැ.
දිට්ඨි සම්ප්‍ර‍යුක්ත - විප්‍ර‍යුක්ත වශයෙන් ද්විවිධ යැ.
කාම තණ්හා - භව තණ්හා - විභව තණ්හා වශයෙන් ත්‍රිවිධ යැ.
සතර මාර්‍ගයෙන් ප්‍ර‍හාණය කළයුතු හෙයින් මාර්‍ග භේදයෙන් චතුර්විධ යැ.
රූපාදි පඤ්චස්කන්‍ධයෙහි අභිනන්‍දන වශයෙන්, (රූපාදි ආලම්බන භේදයෙන්) පඤ්චවිධ යැ.
රූප තෘෂ්ණාදි භේදයෙන් ෂඩ් විධයි.
නිරෝධය, අසංඛත ධාතු වශයෙන් එක විධ යැ.
ව්‍යවහාරයෙන් සඋපාදිසෙස අනුපාදිසෙස වශයෙන් ද්විවිධ යැ.
විශේෂ:- කාමුපාදානාදි උපාදානයන් විසින් අරමුණු කිරීම් වශයෙන් ගන්නා ලැබේනුයි ස්කන්‍ධ පඤ්චකය උපාදී නම් වේ. ඒ ස්කන්‍ධ පඤ්චකයේ චරිම චිත්තය තෙක් ශේෂවැ පවත්නේ සඋපාදිසෙස නමි. ඉන් මත්තෙහි අනවශේෂ වන හෙයින් අනුපාදිසෙස නමි.
කාම - රූප-අරූප භවත්‍ර‍ය සංසිඳුවන හෙයින් ත්‍රිවිධ වේ.
සතර මාර්‍ගයෙන් පැමිණිය යුතු හෙයින් චතුර්විධ වේ.
රූපාභිනන්‍දනාදි පඤ්චාභිනන්‍දන සංසිඳුවන හෙයින් පඤ්චවිධ වේ.
ෂට් තෘෂ්ණාකාය සංසිඳුවන හෙයින් ෂට්විධ වේ.
මාර්‍ග සත්‍යය, භාවෙතව්‍ය හෙයින් එකවිධ යැ.
ශමථ-විදර්‍ශනා භේදයෙන් ද්විවිධ යැ.
විශේෂ:- සම්මාදිඪි - සම්මාසඞ්කප්පයෝ විදර්‍ශනායහ. සෙස්සෝ සමථයහ. (සිලය ද සමතයට උපකාර හෙයින් සමථයෙහිමැ ගැනේ.)
දර්‍ශන - භාවනා භේදයෙන් හේ ද්විවිධ යැ.
සීල - සමාධි - ප්‍ර‍ඥා ස්කන්‍ධත්‍ර‍ය භෙදයෙන් ත්‍රිවිධ යැ.
විශේෂ:- මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාඞ්ගික මාර්‍ගය ශීලස්කන්‍ධාදින් ගේ එක දේශයක් හෙයින් (ස ප්‍රදෙශ හෙයින්) නගරයක් බඳු ය. ඒ නගරයත් නිෂ්ප්‍රදේශ වූ රාජ්‍යයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන්නා සේ මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාඞ්ගික මාර්‍ගය ද, නිෂ්ප්‍රදේශ (සියල්ල සංග්‍ර‍හ) වශයෙන් ශීලාදි ස්කන්‍ධත්‍ර‍යයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදී.
එයින් වදාළහ.
“න ඛො ආවුසො විසාඛ! අරියෙන අඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන ත යො ඛන්‍ධා සඞ්ගහිතා. තිහීච ඛො ආවුසො විසාඛ! ඛන්‍ධෙහි අරියො අඩඞ්ගිකො මග්ගො සංගහීතො. යාචාවුසො විසාඛ! සම්මාවාචා යොච සම්මා කම්මන්තො යොච සම්මා ආජීවො ඉමෙ ධම්මා සීලක්ඛන්‍ධෙ සංගහිතා. යොච සම්මා වායාමො යොච සම්මාසති යොච සම්මා සමාධි ඉමේ ධම්මා සමාධික්ඛණෙධ සංගහිතා. යොච සම්මාදිට්ඪි යොච සම්මා සඞ්කප්පො ඉමෙ ධම්මා පඤ්ඤාක්ඛන්‍ධෙ සංගහීතා”[1]
ආයුෂ්මත් විසාඛයෙනි! අටගින් යුත් ආර්‍ය්‍ය මාර්‍ගයෙන් මේ ස්කන්‍ධත්‍ර‍යයෙක් සංග්‍ර‍හ නොකරන ලදී. ඒ ස්කන්‍ධත්‍ර‍යයෙන් මේ ආර්‍ය්‍ය අධ්ටාඞ්ගික මාර්‍ගය සංග්‍ර‍හ කරන ලදී. සම්මා වාචා - සම්මා කම්මන්ත - සම්මා ආජීව යන මේ ධර්‍මයෝ ශීලස්කන්‍ධයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදහ.
සම්මා වායාම - සම්මා සති - සම්මා සමාධි යන ධර්‍මයෝ සමාධි ස්කන්‍ධයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදහ.
සම්මා දිට්ඨි - සම්මා සඞ්කප්ප ධර්‍මයෝ ප්‍ර‍ඥා ස්කන්‍ධයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදි.
මෙහි සම්මාවාචාදි තුන සමාන ජාති හෙයින් ශීලස්කන්‍ධයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදී.
විශේෂ:- හුදෙක් මෙහි පෙළෙහි “සිලක්ඛන්‍ධෙ” කියා සප්තමි විභක්තියෙන් දැක්වී. අර්‍ථය තෘතියා කරනයෙන්) දතයුතු.
සම්මාවායාමාදි තුන අතුරින් සමාධිය තමා ගේ ස්වභාවයෙන් අරමුණෙහි එකඟ බැව්හි පිහිටන්ට අපොහොසත් වේ. එතෙකුදු වුවත් වීර්‍ය්‍යයෙන් ප්‍ර‍ග්‍ර‍හ කෘත්‍යය සිද්ධකරන කල්හි, ස්මෘතියෙන් ද නුම්ළා කෘත්‍යය සිද්ධකරන කල්හි ලබන ලද ප්‍ර‍ත්‍යය ඇතිවැ එකඟ බැව්හි පිහිටීම සමර්‍ථ වේ.
එයට මේ උපමාවෙකි.
‘නැකැත් කෙළි කෙළීමට උයනට පිවිසි යහලුවන් තිදෙනෙකු අතුරින් එකකු සුපිපි සපු රුකක් දැක අත ඔසවා මල් කඩා ගැනීමට නොහැකි වන්නේ නම් එකල දෙවැන්නා නැමී ඔහුට පිට දෙන්නේය. පළමුවැන්නා ඔහු පිට නැගී ද කම්පාවනුයේ නො හැකිවේ නම් තෙවැන්නා උරහිස එළවන්නේය. මෙසේ හෙතෙමේ එකකු පිට නැඟී එකකු උරහිස එල්ලී සිට රිසි සේ මල් නෙළා පැළඳගෙන නැකැත් කෙළි කෙළී,
මෙහි උපමාන - උපමේය සංසන්‍දනය මෙසේ යි.
එක්වැ උයන් ගිය යහලුවන් තිදෙනා මෙන් එක්වැ උපන් සම්මාවායාම - සම්මාසති - සම්මා සමාධි යන තුන් දහමේ දතයුතු.
සුපිපි සපු රුක මෙන් විදර්‍ශනා අරමුණු දතයුතු. අත ඔසවා මල් නෙලීමට නො හැකි වූ පුරුෂයා මෙන් තමා ස්වභාවයෙන් අරමුණෙහි එකඟ බැවින් පිහිටිය නුහුණු සම්‍යක් සමාධිය ද පිටදී නැමුණු යහලුවා මෙන් සම්‍යක් ව්‍යායාමය ද, උරහිස එළවූ යහළුවා මෙන් සම්‍යක් ස්මෘතිය ද, දතයුතු. ඒ තිදෙනා අතුරින් එකකු පිට නැඟී එකකු උරහිස එල්බ අනෙකාට මල් නෙලා ගැනීමට හැකි වූවාක් මෙන් වීර්‍ය්‍යයෙන් උත්සාහවත් කිරීම ද, ස්මෘතියෙන් නුමුළාවීම ද, සිද්ධ කල්හි ලැබූ උපකාර ඇති සමාධිය අරමුණෙහි එකඟවැ පිහිටීමට සමර්‍ථ වන හෙයින් සමාධිය තමා ගේ ස්වභාවයෙන් සමාධිස්කන්‍ධයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදි. ව්‍යායාම-ස්මෘති දෙදෙන සමාධියට උපකාර වූ සුදුසු ක්‍රියා වශයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදහ.
සම්මා දිට්ඪි-සම්මාසඞ්කප්ප දෙක අතුරිනුදු සම්මාදිට්ඨිය තමා ස්වභාවයෙන් මැ අනිත්‍ය-දුඃඛ-අනාත්ම යැයි ආලම්බනය නිශ්චය කිරීමට සමර්‍ථ නො වේ. එහෙත් සම්මාසංකප්පය(විතර්‍කය) පැහැර පැහැර දෙන කල්හි අරමුණ නිශ්චය කිරීමට සමර්‍ථ වේ.
ඒ මෙසේයි:- රන් කරුවා කහවණුව අත්ලෙහි තබා සර්‍වාකාරයෙන් බලනු කැමති වුවද, ඇසින් මැ පෙරළිය නොහැකි වේ. එහෙත් ඇඟිලි අගින් පෙරළ - පෙරළා ඔබිනොබ බැලිය හැකි වන්නා සේ සම්මාදිට්ඨිය (ප්‍ර‍ඥාව) ස්වශක්තියෙන් අනිත්‍යාදි වශයෙන් අරමුණු නිශ්චය කිරීමට අසමර්‍ථ වේ. අරමුණට හිත නැංවිම ලක්‍ෂණ ඇති අරමුණ පහරන, නැවත නැවත පහරන කෘත්‍ය ඇති විතර්‍කයෙන් අනිච්චං අනිච්චං යි පහරන්නාක් මේන ද “අනිච්චං-ඛයට්ඨෙන, දුක්ඛං භයට්ඨෙන” යනාදීන් පරිවර්‍තනය කරන්නාක් මෙන් ද, ගෙන දුන් අරමුණ මැ, නිශ්චය කිරීමට සමර්‍ථ වේ. එහෙයින් මෙහිදු සම්‍යක් දෘෂ්ටියමැ දුක්ඛෙඤාණං’ යනාදියෙහි සමාන වූ ප්‍ර‍ඥා ජාති හෙයින් ප්‍ර‍ඥාස්කන්‍ධයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදු.
සම්‍යක් සංකල්පය වූ කලී ප්‍ර‍ඥා සදෘශ ක්‍රියා වශයෙන් සංග්‍ර‍හ කරන ලදී.
මෙසේ මේ ස්කන්‍ධත්‍රයෙන් ආර්‍ය්‍ය-මාර්‍ගය සංග්‍ර‍හයට යේ එහෙයින් ස්කන්‍ධත්‍ර‍ය භේදයෙන් ත්‍රිවිධ යයි පෙරමැ කී
සෝතාපත්ති මග්ග ආදි වශයෙන් චතුර්විධ වේ.
තවද සියල් සත්වයෝ අව්තථ-(අවිපරීත) අර්ථයෙන් ද, (අභිඤ්ඤෙය්‍ය) විශිෂ්ට ඥානයෙන් දතයුතු අර්ථයෙන් ද එකවිධය හ. (අභිමුඛ කොට ප්‍ර‍ත්‍යක්‍ෂයෙන් දතයුතු බැවින් හෝ විශිෂ්ට ඥානයෙන් දතයුතු බැවින්.)
එයමැ ලෞකික-ලෝකෝත්තර භෙදයෙන් ද්විවිධ යැ.
විශේෂ:- දුඃඛ-සමුදය දෙක ලෞකික යැ. නිරොධමාර්‍ග දෙක ලෝකෝත්තරයි.
අසංඛත-සංඛත භේදයෙන් හෝ ද්විවිධ යැ.
නිරෝධය අසංඛත යැ. සෙසු තුන සංඛතයි.
දර්‍ශනයෙන් ප්‍ර‍භාතව්‍ය, භාවනාවෙන් ප්‍ර‍භාතව්‍ය, අප්‍ර‍භාතව්‍ය වශයෙන් ත්‍රිවිධ යැ.
පරිඤ්ඤෙය්‍ය-පහාතබ්බ-භාවෙතබ්බ-සච්ඡිකාතබ්බ වශයෙන් චතුර්විධ යැ.
චතුරාර්‍ය්‍යසත්‍යයෙහි ඒකවිධාදි වශයෙන් විනිශ්චය මෙසේ දතයුතුයි.
-
ම:නි: මජ්ඣිමපණ්ණාසක 303 ↑