ගංගාවගේ සමීපයට ගොස්, “මේ කිනම් ගංගාවක් දැ” යි ඡන්නයාගෙන් විමසා, “අනෝමා නම් ගංගාව ය” යි අසා, “මාගේ පැවිදි වීමත් අනෝමාය (උසස් ය), අලාමක ය (ලඝු නොවේ)” යි සතුටුව, විලුඹෙන් අශ්වයාට සංඥා කොට, අටසියයක් රියන් පළල ඇති ගඟින් ඡන්නයා හා සමග අසු පැනවූහ (ගඟෙන් එතෙර කරවූහ). අසු පිටින් බැස වැලිතලාව මතුයෙහි වැඩ සිට, “ඡන්නයෙනි, මම පැවිදි වෙමි” යි කී කල්හි, ඡන්නයා ද “මමත් පැවිදි වෙමි” යි කී හෙයින්, “ඔබගේ පැවිදිවීම දැන්ම සුදුසු නොවෙයි. ඔබ දැන් පැවිදි වුව හොත් මේ ආභරණ හා අසු විනාශ වන්නෝය (නැති වී යන්නෝය). එහෙයින් මා පැවිදි වූ බව මගේ පියා වූ සුදොවුන් මහරජාණන්ට දන්වන පිණිස, මේ ආභරණ හා අසු ගෙන ගොස් භාර දී පසුව මහණ වෙව” යි කියා ආභරණ හා අශ්වයා ඔහුට පවරා දී මෙසේ සිතූ සේක.

“මේ මාගේ හිසකෙස් ශ්‍රමණ ස්වරූපයට නොගැලපෙන්නේය” යි සිතා, බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේගේ හිස අල්ලා, “හිසකෙස් කපන්නට සුදුසු අන් කිසිවෙක් නැත. එහෙයින් මම ම කපා දමමි” යි සිතා, දකුණතින් කඩුව ගෙන වම් අතින් කෙස් වැටිය අල්ලා ගෙන කපා දැමූ සේක. එකෙණෙහි හිසකෙස් ඇඟිලි දෙකක් පමණ දිගට දකුණට කරකැවී නැමී හිස හා ඇලී ගියහ. ඒ කෙස් ජීවිතාන්තය දක්වා එසේම විය. දැළි රැවුල ද ඊට අනුරූප විය. නැවත පිරිනිවන් පාන තෙක්ම දැළි රැවුල හිසකෙස් කැපීමෙන් වැඩක් නැති විය. බෝධිසත්ත්වයෝ තමන්ගේ මකුටය (ඔටුන්න) හා සමග කෙස් වැටිය ගෙන, “ඉදින් මම බුදු වෙම් නම් මේ හිසකේ වැටිය අහසෙහිම රැඳේවා, නැතහොත් භූමියෙහිම වැටේවා” යි අනිලපථ නම් වූ අහස් තලයට විසි කළ සේක.

ඒ සිළිණි (ඔටුන්න) සහිත වූ කේශ කලාපය යොදුනක් පමණ දුර ගොස් ආකාශයෙහි නතර විය. එකල සක් දෙව් රජ දිවැසින් බලා, වහා අවුත් රුවන් කරඬුවකින් පිළිගෙන, තව්තිසා දෙව්ලොව ‘සිළුමිණි සෑය’ නම් චෛත්‍යයක් කොට පූජා කරන්නට පටන් ගත්තේය.

නැවත තුන් ලොවට තිලකයක් වූ බෝධිසත්ත්වයෝ, “තමන් හැඳි කසී සළු ඉතා වටින්නේය, ශ්‍රමණ ස්වරූපයට නොගැලපෙන්නේය” යි සිතූ සේක. ඒ සිතුවිල්ල දුටු, පෙර කාශ්‍යප බුදුන් සමයෙහි මිත්‍රයෙක් වූ ඝටීකාර නම් මහා බ්‍රහ්ම තෙම, අෂ්ට පරිෂ්කාර ගෙනැවිත් පිළිගැන්වූයේය. තුන් ලොවට චූඩා මාණික්‍යයක් වූ අප මහා බෝසතාණෝ ඒ අර්හත් ධජය (සිවුර) පිළිගෙන හැඳ පොරොවා, උතුම් වූ පැවිදි වෙස් ගෙන ඡන්නයා දෙස බලා, “මිත්‍ර වූ ඡන්නයෙනි, මාගේ වචනයෙන් මව්පියන්ට මා නීරෝගී බව කියව” යි කියා පිටත් කර හැරිය සේක. ඔහු බෝධිසත්ත්වයන් වැඳ පැදකුණු කොට ගියේය.

කන්ථක නම් අශ්ව රාජ තෙම, ඡන්න නම් ඇමතිවරයා හා කථා කරන්නා වූ බෝධිසත්ත්වයන්ගේ වචන අසමින් සිට, “මින් පසු මාගේ ස්වාමීන් දැකීමක් මට නැතැ” යි සිතන්නේ, ඒ ශෝකය ඉවසාගත නොහැකිව එකෙණෙහිම හදවත පැලී මියගොස්, තව්තිසා දෙව්නුවර ‘කන්ථක’ නම් දිව්‍ය පුත්‍රව උපන්නේය. ඡන්න නම් ඇමතිවරයාට ප්‍රිය විප්‍රයෝගයෙන් (ස්වාමියා වෙන්වීමෙන්) පළමුව එක් ශෝකයක් විය. දෙවනුව කන්ථක නම් අශ්ව රාජයාගේ මරණයෙන් හටගත් ශෝකයෙන් හඬමින් වැළපෙමින් නුවරට ගියේය.

තුන් ලොවම සතුටු කරවන බෝධිසත්ත්ව තෙම පැවිදිව, ඒ ගංගාව සමීපයෙහි වූ ‘අනුපිය’ නම් අඹ වනයෙහි සත් දවසක් නිරාහාරයෙන් පැවිදි සැප අනුභව කරමින් දවස් යවා, එක දවසින්ම තිස් යොදුන් මග ගෙවා පයින්ම ගොස් රාජගෘහ නම් නුවරට ඇතුළු වී ගෙපිළිවෙළින් පිඬු සිඟා වැඩි සේක. එකල සියලු නුවරවාසීහු බෝධිසත්ත්වයන්ගේ රූප දර්ශනයෙන්, ධනපාලයා (ඇතා) පිවිසි රජගහ නුවර සේ ද, අසුරේන්ද්‍රයා පිවිසි දෙව් නුවර සේ ද කැළඹී ගියහ.

රාජ පුරුෂයෝ බිම්බිසාර රජු වෙත ගොස්, “දේවයන් වහන්ස, මෙබඳු රූප ශෝභාවෙන් අගපත් උතුමෙක් නුවරෙහි පිඬු සිඟන්නේය. දෙවි, මිනිස්, නාග, ගුරුළු ආදීන් අතුරෙන් කවරෙක් බවත් නොදනිමු” යි කීවාහුය. රජතෙම ප්‍රාසාද තලයෙහි සිට බලා, “මේ තෙම ආශ්චර්ය වූ අද්භූත පුරුෂයෙකි. තොපි ගොස් විමසව්. ඉදින් අමනුෂ්‍යයෙක් වී නම් අහසින් යයි. නාගයෙක් වී නම් පොළොව කිමිදී යයි. මිනිස් වූ කෙනෙක් නම් ලද ආහාර සුදුසු තැනක හිඳ අනුභව කරති” යි කියා දූතයන් යැවූ සේක.

තුන් ලොවට තිලකයක් වූ ඒ මහා පුරුෂයාණෝ නොයෙක් ලෙසින් මිශ්‍ර වූ බත් ලබන සේක්, ප්‍රමාණයට අනුව ලබාගෙන අනෙක් අතට හැරී, ඇතුළු වූ දොරින්ම නුවරින් නික්ම, පාණ්ඩව නම් පර්වත ඡායාවෙහි වැඩ හිඳ ආහාර වළඳන්නට පටන් ගත් සේක. ඉක්බිත්තෙන් උපන්දා පටන් මෙබඳු වූ දුක්ඛිත ආහාරයක් ඇසිනුත් දැක පුරුදු නැති හෙයින්, බඩවැල පෙරළී කටට එන ආකාරයෙන් පිළිකුල් සහගත විය. නොයෙක් ආකාරයෙන් කෙලෙසුන් තවන ප්‍රඥාව ඇති හෙයින්, තමන් වහන්සේට තමන් වහන්සේ විසින්ම අවවාද කරගෙන වළඳන කල්හි, රජුගේ දූත පුරුෂයෝ ඒ පුවත දැක රජහට දැන්වූහ.

බිම්බිසාර රජතුමා ඒ අසා වහා නුවරින් නික්ම අවුත්, තුන් ලොවටම එකම ස්වාමි වූ බෝධිසත්ත්වයන් සමීපයට ගොස්, ඉරියව් කෙරෙහි පැහැදී නම ගොත් විචාරා දැනගෙන රාජ්‍යයෙන් පැවරූ සේක (රජකම භාර ගන්නා ලෙස ඉල්ලූ සේක). “මහරජතුමනි, මට වස්තු කාමයෙන් හෝ ක්ලේශ කාමයෙන් වැඩක් නැත. මම උතුම් වූ සම්බුද්ධත්වය පතා මහාභිනිෂ්ක්‍රමණය කළෙමි” යි කියා රාජ්‍යය ප්‍රතික්ෂේප කළ කල්හි, “ස්වාමීනි, ඔබ ඒකාන්තයෙන්ම බුදුවන සේක්මය. බුදු වූ කල පළමුවෙන්ම මාගේ නුවරට වැඩිය මැනවැ” යි ඉල්ලීමක් කළ හෙයින්, “මැනව මහරජතුමනි” යි පොරොන්දු දී පිළිවෙළින් සැරිසරණ සේක්, ආළාරකාලාම ය, උද්දකරාමපුත්ත ය යන තාපසවරුන් සමීපයට ගොස් අෂ්ට සමාපත්ති උපදවා, “මේ ධ්‍යාන මාත්‍රයකින් බුදුව ලොවට යහපතක් කළ නොහැකිය” යි එහිත් ඇලීම අතහැර, “දෙවියන් සහිත වූ ලොවට තමන් වහන්සේගේ වීර්ය බලය දක්වන පිණිස මහත් වූ දුෂ්කර ක්‍රියා කරන්නෙමි” යි උරුවෙල් නම් දනව්වට ගොස්, “මේ භූමි භාගය තපසට රම්‍ය (සුදුසු) ය” යි සිතා එහිම වාසය පටන් ගත් සේක.

ඉක්බිත්තෙන් පෙර කියන ලද කොණ්ඩඤ්ඤ ය, භද්දිය ය, වප්ප ය, මහානාම ය, අස්සජි ය යන පස්වග භික්ෂූහු ගම් නියම්ගම් රාජධානිවල සැරිසරන්නාහු එතැනට පැමිණ, බෝධිසත්ත්වයන් දැක, “මහා වීර්යය කරන්නාහු දැන්ම බුදු වෙති; දැන්ම බුදු වෙති” යි සිතා පිරිවෙන ඇමදීම ආදී වූ වත් පිළිවෙත් පුරමින් උපස්ථාන කරමින් ළඟින්ම සිටියහ.

තුන් ලොවට කල්ප වෘක්ෂයක් බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයන් වනාහි දුෂ්කර ක්‍රියාවෙහි කෙළවරට (උච්චතම අවස්ථාවට) පැමිණි හෙයින් රන්වන් වූ තමන් වහන්සේගේ ශරීරය කළු පැහැ විය. දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ ද සැඟවී ගියේය. මෙසේ අවුරුදු හයක් මුළුල්ලෙහි නිදාන වර්ණනාවෙහි දැක්වූ පරිදි ප්‍රධන් වීර්යය කරන්නා වූ මහා බෝසතාණන්ගේ අධික වීර්යය වනාහි අහස පොළොව ගැටෙන්නා සේ විය. “මෙසේ දුක් විඳ බුදු විය නොහැකිය; මේ බුදු බවට යන මගක් නොවේ” යි සිතා, “දළ ආහාර (ඝන ආහාර) අනුභව කොට කාය බලය උපදවා ගෙන වීර්යය කොට බුදු වෙමි” යි සිතා, ගම් නියම්ගම්වල පිඬු සිඟා ගොස් මිහිරි වූ ආහාර වළඳන්නට පටන් ගත් සේක.

එකල්හි දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ ද නැවත ප්‍රකෘතිමත් විය. ශරීරය රන්වන් විය. ඒ දැක පස්වග භික්ෂූහු, “මේ තෙම අවුරුදු හයක් දුෂ්කර ක්‍රියා කොටත් සර්වඥතා ඥානය ලබා ගත නොහැකි වූයේය. දැන් ගම් ආදියෙහි පිඬු සිඟා සියුම් ආහාර වළඳා කෙසේ නම් බුදු වන්නෙහි ද? මොහුගේ දුක් විඳීම ‘ඇඟ සෝදා නානු කැමැත්තෙන් පිනි බිඳු අවුලා එක්කොට නාන්නෙමි’ යි සිතන්නෙකු වැනිය. මොහු සමීපයෙහි වැස කවර ගුණයක් ලබමෝ දැ” යි කියා, තම තමන්ගේ පා සිවුරු ගෙන මහා පුරුෂයන් අතහැර දහඅට යොදුන් මග ගෙවා ඉසිපතනයට ගියහ.

මෙසේ තුන් ලොවටම ශේඛරයක් (ඔටුන්නක්) බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයෝ, දිව්‍ය ලෝකයෙහි දෙවඟනන් විසින් පිරිවරන ලද දිව්‍ය රාජ ශ්‍රී සම්පත් අනුභව කරන ශක්‍ර දේවේන්ද්‍රයා පරිද්දෙන්, පළමු කිඹුල්වත් පුරයෙහි රාජ්‍ය ශ්‍රී සැපය බොහෝ කලක් අනුභව කොට, ‘කාමසුඛල්ලිකානුයෝගය’ යයි කියන ලද රූපාදී පංචකාම විෂයාස්වාදයෙහි සිතින් ඇලීමෙන් සහ කයින් යෙදීමෙන් නිවන් නැති බව ලෝකයාට ප්‍රකාශ කොට; උරුවෙල් දනව්වෙහි දී අවුරුදු හයක් මුළුල්ලෙහි අහස ගැටෙන්නාක් මෙන් කිසි කෙනෙකුන් විසින් කළ නොහැකි වූ, නොපැමිණිය හැකි වූ දුෂ්කර ක්‍රියා කරමින් ‘අත්තකිලමථානුයෝගය’ යයි කියන ලද ශරීරයට පීඩා දීමෙහි යෙදීමෙනුත් නිවන් නැති බව ලෝකයා හට ප්‍රකාශ කොට; ‘මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව’ යයි කියන ලද ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයෙහි පිළිපදින්නාහු, ඖදාරික (දළ) වූ ආහාර පාන වර්ග ආදිය අනුභව කරමින් ශරීරය පිනවා ගෙන (ශක්තිමත් කරගෙන), වෙසක් මාසයෙහි වූ මැදි පොහෝ දිනයෙහි, උදයගිරි පර්වතයට මුදුන් මැණික් කැටයක් බඳු වූ පද්ම වනය පිබිදුවන්නා වූ හිරු නැගි කල්හි, මත් වූ හංස රාජයෙකුගේ ගමන් බඳු වූ ගමන් විලාස ඇත්තේ, උදෑසනම ගොස් පිඬු සිඟීම පිණිස වේලාව බලන්නේ, අජපාල නුග රුක මුල නැගෙනහිර ලෝක ධාතුව බලමින්, ශරීරාලෝකයෙන් සියලු වෘක්ෂය රන්වන් කොට, නිල් වන් වූ මේඝ පටලයකින් නික්මුණු සූර්ය මණ්ඩලයක් මෙන් බබළමින් වැඩ උන් සේක.

බෝධිසත්ත්වයන් එසේ සිටි කල්හි එම උරුවෙල් නම් දනව්වෙහි ‘සේනානි’ නම් කෙළෙඹි පුත්‍රයාගේ දියණිය වූ, කල්ප ලක්ෂයක් පෙරුම් පිරූ පාරමිතා ඇති ‘සුජාතා’ නම් සිටු දියණි කෙනෙක්, වැඩිවිය පැමිණ අජපාල නම් නුග ගස මුල දී එක් ප්‍රාර්ථනාවක් කොට, සම්පූර්ණ වූ සිත් ඇතිව, වෙසක් මාසයෙහි වූ පසළොස්වක පොහෝ දිනයෙහි ඒ වෘක්ෂයෙහි වැඩ සිටින දේවතාවාට තමන් භාර වූ බලි පූජාව කරනු පිණිස, එදින උදෑසනම හිස සෝදා නා, නිදාන වර්ණනාවෙහි හා මහ පූජාවලියෙහි කියන ලද ක්‍රමයෙන් වැල්මී වනයෙහි කවන ලද පන්සියයක් දෙනුන්ගෙන් පටන් ගෙන අට දෙනා දක්වා (කිරි ගෙන) ගත් කිරෙන්, දස දහසක් සක්වළ දෙවියන් විසින් දමන ලද දිව්‍ය ඕජසයෙන් යුක්තව පිසන ලද, ඉතා මිහිරි වූ කිරි ආහාරය (ක්ෂීර පායාසය), ලක්ෂයක් වටිනා ඝන රන් තලියක දමා, එසේම ඝන රන් තලියකින් වසා, තමාගේම හිස මත තබාගෙන, සුවඳ මල් හා වස්ත්‍රාභරණයෙන් සැරසී, එසේ ම සැරසෙන ලද තරුණ ස්ත්‍රීන් විසින් පිරිවරන ලදුව යන්නා වූ තැනැත්තී, නුග ගස මුල වැඩහුන් බෝධිසත්ත්වයන් දැක, “මේ වෘක්ෂ දේවතාවා ය” යි සිතා, ප්‍රීති සොම්නස් ඇතිව නැමි නැමී ගොස්, ළහිරු මඬලක් බඳු රන් තලිය හිසින් බා, බෝධිසත්ත්වයන්ගේ මෘදු මොළොක් අත්ලෙහි රන් තලිය තබා, දස ඇඟිලි එක්කොට දෑත් හිස මත තබා වැඳ, “මාගේ බලාපොරොත්තුව යම් සේ ඉටු වී ද, එපරිද්දෙන් ම නුඹ වහන්සේගේ බලාපොරොත්තුවත් ඉටු වේවා” යි කියා ඉතා සිත්කළු වචනවලින් ස්තුති කොට සතුටු වෙමින් ගියාය.

මෙසේ සුජාතාවන් විසින් පිළිගන්වන ලද ක්ෂීරපායාසය ලැබුණේය; මහා බ්‍රහ්මයා පැවිදි වන දා පිළිගැන්වූ පාත්‍රය අවුරුදු හයක් තිබී එදින අතුරුදන් වූ හෙයින්, බෝධි මූලයට එළඹෙන දිනයෙහි ලක්ෂයක් වටිනා ඝන රන් තලියෙන් ක්ෂීර පායාසය වැළඳීම හැම බුදුවරයන්ගේම ධර්මතාවක් වූ හෙයින් ද, සුජාතාවන් කැප කොට දුන් තලිය හා සමග කිරිපිඬු පිළිගෙන, හුන් තැනින් නැගී ඒ වෘක්ෂය වටා ප්‍රදක්ෂිණා කොට, තලිය ගෙන නේරංජනා නම් ගං ඉවුරට ගොස්, නොයෙක් බෝධිසත්ත්වයන් සිය දහස් ගණනක් බුදුවන දිනයෙහි බැස නාන ‘සුප්‍රතිෂ්ඨිත’ නම් තොටුපළක් ඇත. ඒ ගං ඉවුරෙහි රන් තලිය තබා (දියට) බැස නා, නොයෙක් බුදුරජාණන් වහන්සේලා සිය දහස් ගණනක් හැඳි සිවුරු වන (අර්හත් ධජය) හැඳ පොරොවා, පෙරදිග බලා වැඩ හිඳ, එක් ඇටයක් ඇති තල් ගෙඩියක් පමණ වන සේ හතළිස් නව (49) පිඩක් කොට, දිය නැතිව සියලු කිරි බත් වළඳා වදාළ සේක.

එදා වැළඳූ කිරි බත ම, බෝ මැඩ වැඩ හුන් සත් සතිය පිළිබඳ එක එක දවසට එක එක පිඩක් බැගින් ආහාර වූයේය. මෙපමණ කල් මුළුල්ලෙහි අන් කිසි ආහාරයක් වැළඳුවේ නැත. නෑම, මුව සේදීම ආදී ක්‍රියාවකුත් කළේ නැත. ධ්‍යාන සැපයෙන්, මාර්ග සැපයෙන්, ඵල සැපයෙන්ම දවස් ගත කළ සේක. ඒ කිරි බත් වළඳා රන් තලිය ගෙන, “ඉදින් මම අද බුදු වෙන්නට හැකි වී නම් මේ තලිය දිය පහරට විරුද්ධව (උඩු ගං බලා) යේවා, නොහැකි වෙම් නම් පහළට (අනුශ්‍රෝතයට) යේවා” යි කියා තලිය වතුරට දැමූ සේක.

එකෙණෙහි ඒ තලිය දිය කපාගෙන දුවන නැවක් සේ ගඟ මැදට දිව, නැවත වේගවත් වූ සෛන්ධව අශ්වයෙකු සේ අසූ රියනක් දුර ප්‍රතිශ්‍රෝතස යයි කියන ලද උඩු ගං බලා ගොස්, එක් දිය සුළියක ගැසී, කාල නම් නාග රාජයාගේ භවනයට ගොස්; කකුසඳ, කෝණාගමන, කාශ්‍යප යන තුන් බුදුවරයන්ගේ පාරිභෝගික රන් තලිවල වැදී ‘කිංකිණි’ යන ශබ්දය කරමින් රන් තලි තුනෙහිම යට පැත්තට ගොස් නතර විය. ඒ කාල නම් නාග රාජ තෙම ඒ ශබ්දය අසමින්, “පෙර ඊයේත් බුදු කෙනෙකුන් බුදු වූ සේක (කකුසඳ, කෝණාගමන ආදී බුදුවරුන්ගේ කාල පරතරය නාග ලෝකයට දිනක් වැනිය); ඊයේත් බුදු කෙනෙකුන් බුදු වූ සේක; අදත් බුදු කෙනෙක් බුදු වෙති” යි කියා, නොයෙක් සිය ගණන් ගාථාවලින් ස්තුති කරන්නේ, තමන්ගේ නාග නැටුම් කණ්ඩායම් රැස්කොට පූජා කරමින් සිට ගත්තේය.

මෙසේ ක්ෂීර පායාසය වළඳා කියන ලද ක්‍රමයෙන් තලිය උඩු ගං බලා හැර, ඒ ගංගා තීරයෙහි සුවඳ මලින් සරසන ලද නිල් පැහැයෙන් සිත්කළු වූ සල් වනයෙහි දවල් කාලය ගත කොට, සවස් වේලෙහි රන්වන් වූ සිත්කළු වූ සුවඳ මල් නටුවෙන් ගිලිහී වැටෙන්නට පටන් ගත් කල්හි; දෙවියන් හා අසුරයන් විසින් වස්වන ලද දිව මල් වැස්සෙන් ද, දිව්‍යාංගනාවන් විසින් පවත්වන ලද සාධු නාදයෙන් ද, කළගෙඩි ආදියෙන් සරසා පිළියෙල කරන ලද අට ඉස්බක් පමණ (විශාල) පළල ඇති මාර්ගයට පැමිණ, කේසර සිංහ රාජයෙකු මෙන් බෝධි වෘක්ෂය සමීපයට වැඩම කළ සේක.

කල්ප ලක්ෂයක් මුළුල්ලෙහි ප්‍රාර්ථනා කොට ආවා වූ සොත්ථිය නම් බ්‍රාහ්මණයෙකු විසින් පිළිගන්වන ලද ඊතණ අට මිට ගෙන, මට සිලුටු කඳින් හා ශාඛා මණ්ඩලයෙන් බබළන්නා වූ, තමන් වහන්සේ උපදින දවසේම උපන්නා වූ, හැම බුදුවරයන් බුදුවන ජය භූමියෙහි හටගත්තා වූ, තමන් වහන්සේගේ හදවත සේ සිසිල් වූ සෙවණ ඇති ඇසතු නම් බෝධි වෘක්ෂ රාජයා වෙත එළඹ, තුන් වරක් බෝධිය වටා ප්‍රදක්ෂිණා කොට, සියලු බුදුවරයන් විසින් අත් නොහරින ලද (බුදුවන) ස්ථානයෙහි තණ අට මිට අග උඩුකුරු වන සේ දමා (වගුරුවා), දාහතර රියන් බෝධි පර්යංකය (ආසනය) මත වැඩ හිඳ මෙසේ සිතූ සේක:

“මේ මහා පොළොව පෙරළී සිය දහස් ගණන් හෙණ පුපුරන කල්හි ද, ආකාශ ගර්භය වියළි ගිගුරුම් හඬින් පැලෙන කල්හි ද, ගිනිගෙන දිලිසෙන කිහිරි අඟුරු වැටෙන්නට පටන් ගත් කල්හි ද, මාගේ මේ ශරීරයෙහි මස්, ලේ, ඇට, නහර වියළී සුණු විසුණු වී ගියත්, සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පැමිණ මිස මාගේ වීර්යය අත් නොහරිමි” යි ඉටා (අදිටන් කොට), බඳිනා ලද අපරාජිත පර්යංක ඇතිව, මටසිලුටු බෝ කඳට පිට දී නැගෙනහිරට මුහුණ ලා වැඩ හුන් සේක.

මෙසේ බෝධි මූලයෙහි වැඩ උන් කල්හි, බෝධිසත්ත්වයන්ට දෙව්ලොවට අධිපති වූ ශක්‍ර දේවේන්ද්‍ර තෙම, එකසිය විසි රියන් පමණ දිග ඇති, ලෝක කුහරයෙහි පැතිර යන හඬ ඇති ‘විජයුත්තර’ නම් හක් ගෙඩිය පිඹිමින් සිටියේය. එසේම පඤ්චසිඛ නම් වූ ගාන්ධර්ව දිව්‍ය පුත්‍ර තෙමේ තුන් ගව්වක් පමණ දිග ඇති බෙළුව පණ්ඩු වීණාව ගෙන ගායනා කරමින් සිටියේය. යාම නම් දිව්‍ය රාජ තෙම ශරත් කාලයෙහි සඳ රැස් සමූහයක් සේ අලංකාර වූ තුන් ගව් දිග ඇති දිව්‍ය චාමරය ගෙන මඳ මඳ පවන් සලමින් සිටියේය. එසේම සන්තුසිත දිව්‍ය පුත්‍ර තෙම මැණික් තල්වැට ගෙන පවන් සලමින් සිටියේය.

එසේම මුහුණු හතරකින් යුක්ත වූ හිරණ්‍ය ගර්භ යැයි කියන ලද මහා බ්‍රහ්ම තෙම, යොදුනක් පළල ඇති පුන්සඳ මඬලක් බඳු වූ ශ්වේත ඡත්‍රය (සුදු කුඩය) බෝධිසත්ත්වයන්ගේ හිසට ඉහළින් දරමින් සිටියේය. මහාකාල නම් නාග රාජ තෙම අසූ දහසක් පමණ නාග මානවිකාවන් විසින් පිරිවරන ලදුව ස්තුති වචන දහස් ගණන් ගායනා කරමින් සිටියේය. ප්‍රජාපතී ආදී දෙතිස් දිව්‍ය පුත්‍රයන්ගේ දෙතිස් කුමාරිකාවෝ දිව මලින් පිරුණු නොයෙක් විධ රන් කරඬු ගෙන පුදමින් සිටියහ. සියලු දස දහසක් ලෝක ධාතුවෙහි සියලු දෙවියෝ සැණකෙළි වෙස් ගෙන, හාත්පසින් නංවන ලද කොඩි ආදී මංගල භාණ්ඩයන් ගෙන, පෘථිවියෙහි පටන් අකනිටා බ්‍රහ්ම ලෝකය දක්වා ඉඩක් නැතිව ගැවසී පූජා කරමින්, බෝ මැඩ වැඩ හුන් බෝධිසත්ත්වයන් පිරිවරා සිටියහ.

එම කාලයේදී මාර දිව්‍ය පුත්‍රයා, “සිද්ධාර්ථ කුමාරයා මාගේ විෂය පථය ඉක්මවා යන්නට කැමැත්තේය. ඔහුට මාගේ විෂය ඉක්මවා යන්නට ඉඩ නොදෙමි” යි සිතා, මාර සේනාව වෙත ගොස් ඒ බව කියා, මුළු විශ්වයම වෙවුලවාලන ‘මාරඝෝෂා’ නම් වූ බෙර හඬක් පැවැත්වූ සේක.

ඒ බෙර හඬ අසා නොයෙක් ආයුධ ගෙන අවුත් ඔහු පිරිවරා ගත් මාර සේනාව රැගෙන මාරයා නික්මුණේය. මාරයාට ඉදිරියෙන් යොදුන් දොළහක් පමණ දුරට මාර සේනාව දිව එති. පසුවසින් මුහුද සේ චක්‍රවාට පර්වතය දක්වා දිව එති. ඉහළින් යොදුන් නවයක් පමණ උසට දිව එති. ඒ මාර සේනාවගේ ඝෝෂාව යොදුන් දහසක් ඈතට පොළොව පැලී යන හඬක් සේ ඇසෙයි.

ඉක්බිති මාර දිව්‍ය පුත්‍රයා යොදුන් එකසිය පනහක් පමණ වූ ‘ගිරිමේඛලා’ නම් හස්තිරාජයාගේ පිටට නැග, අත් දහසක් මවාගෙන, නානාප්‍රකාර ආයුධ ගත්තේය. ඉතිරි මාර පිරිස අතුරෙන් දෙදෙනෙකු ගත් ආයුධ සමාන නොවූ අතර, ඔවුහු විශේෂ වූ ආයුධ ගත්තාහුය. නානාප්‍රකාර වර්ණ හා නානාප්‍රකාර මුහුණු මවාගෙන, ගුරුළු රජෙකු ඩැහැගන්නට එන දියබරණක් සේ, තුන් ලොවටම උතුම් කල්ප වෘක්ෂයක් බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේව මැඩපවත්වන්නට නික්මුණාහුය.

මෙසේ මාර සේනාව බෝ මැඩට ළඟා වෙත්ම, බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේ පිරිවරා සිටි දෙවියන් අතුරින් එකකුටවත් එහි රැඳී සිටීමට නොහැකි විය. ඔවුහු මුහුණලා සිටි දිශාවන් ඔස්සේම පලා ගියහ. ‘කාල’ නම් නා රජ තෙම පොළොවෙහි කිමිදී තමාගේ පන්සියයක් යොදුන් වූ මංජරික නම් නාග භවනයට ගොස් දෑතින්ම මුහුණ වසාගෙන නිදා ගත්තේය.

ශක්‍ර දේවේන්ද්‍රයා ‘විජයුත්තර’ නම් වූ හක්ගෙඩිය පිටේ එල්ලාගෙන සක්වළ ගල මුදුනට පලා ගොස් එහි සිටියේය. මහා බ්‍රහ්මයා තමාගේ අතේ තිබූ සුදු කුඩය සක්වළ ගල මුවවිටෙහි දමා තමාගේ බ්‍රහ්ම ලෝකයටම ගියේය. එකම දෙවියකුටවත් එහි සිටීමට නොහැකි විය. ධෛර්යය, ස්මෘතිය, වීර්යය ආදී ගුණ පොදි උසුලන, මහ පොළොව බඳු වූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේ හුදකලාවම වැඩ උන් සේක.

මෙසේ වැඩ උන්නා වූ, ප්‍රඥාවට නිධියක් වැනි වූ, අචල ගුණ නමැති ප්‍රදීපයක් වැනි වූ මාගේ ස්වාමි දරුවාණන් වහන්සේ, ඉහත කී ආකාරයෙන් පැමිණෙන මාර සේනාව දැක, “මේ සා විශාල මාර සේනාවක් මා එක් කෙනෙකු උදෙසා මහත් වූ වෑයමක්, මහත් වූ උත්සාහයක් කරති. මේ ස්ථානයෙහි මාගේ මවක් හෝ පියෙක් හෝ සහෝදරයෙක් හෝ කිසිදු නෑ කෙනෙක් හෝ නැත. මාගේ මේ දස පාරමිතාවෝ වනාහි මා විසින් දීර්ඝ කාලයක් මුළුල්ලෙහි පෝෂණය කළ බලසම්පන්න පිරිසක් වන්නේය. එසේ හෙයින් පාරමී ධර්මයන් නමැති ආයුධයෙන් මා විසින් මේ මාර සේනාව විනාශ කර දමන්නට වටින්නේය” යි දානාදී දස පාරමී ධර්මයන් මෙනෙහි කරමින් වැඩ සිටි සේක.

දෙදෙව්ලොව දෙවියන් විසින් පිරිවරන ලදුව ප්‍රේත සේනාවට භය නොවන ශක්‍ර දේවේන්ද්‍රයා මෙන්ද, නරලොව සිවලුන් රැලකට භය නොවන කේසර සිංහරාජයෙකු මෙන්ද, තමන් වහන්සේගේ තේජස නමැති ගිනි කන්දෙහි මාර සේනාව නමැති පළඟැටියන් ගැසී වැටෙතැයි සිතා නිර්භීතව වැඩ උන් සේක.

ඉක්බිති මාර දිව්‍යරාජ තෙම, “මෙයින්ම සිද්ධාර්ථ කුමාරයන් පලවා හරිමි” යි සිතා කල්පාන්ත වාතයක් වැනි වූ මහත් වාතයක් උපදවා, එයින් අඩ යොදුන්, සම යොදුන්, දෙයොදුන්, තුන් යොදුන් පමණ පර්වත මුදුන් කඩා බිඳ දමන්නටත්, වනාන්තරවල ගස් මුලින් උදුරා දමන්නටත්, ගම් නියම්ගම් සුණු විසුණු කරන්නටත් සමත් වුවද, වීර වූ ධීර වූ ගුණ සාගරයක් බඳු වූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේගේ අසමසම ආනුභාවයෙන් එම වාතය බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ සිවුරු කොනක් පමණවත් සොලවන්නට නොහැකි විය.

ඉක්බිති, “මොහු ජලයෙන් යට කර මරමි” යි කියා කල්පාන්ත වර්ෂාවක් වැස්වීය. එයින් නැගුණු මහා වතුර අවුත්, මාරයා නමැති අඳුර දුරු කරන සිසිල් සඳ මඬලක් බඳු වූ මහා පුරුෂයාණන් කරා පැමිණ, උන්වහන්සේගේ සිවුරෙහි පිනි බින්දුවක් පමණ තැනක්වත් තෙමන්නට නොහැකි විය.

ඉක්බිති පර්වත වර්ෂාවක් වැස්වීය. ඒ මහත් පර්වත කූටයෝ ගිනිගෙන දිලිසෙමින් අහසින් අවුත්, ත්‍රිවිධ ගිනි නිවා දමන සද්ධර්ම මේඝයක් ඇති බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ, දිව්‍ය මල් පොකුරු සමූහයක් බවට පත් වූවාහුය.

ඉක්බිති ආයුධ වර්ෂාවක් වැස්වීය. ඒ කඩු, හෙල්ල ආදී තියුණු ආයුධ සමූහය ගිනිගෙන දිලිසෙමින් ආකාශයෙන් ඇවිත්, උතුම් වූ ප්‍රඥා නිධානයක් බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ, දිවමල් පූජාවක් බවට පත් විය.

ඉක්බිති “මොහු දවා අළු කර දමමි” යි ගිනි අඟුරු වර්ෂාවක් වැස්වූහ. ‘කිංශුක’ මල් වර්ණ වූ ඒ ගිනි අඟුරු ආකාශයෙන් අවුත්, ක්ලේශ නමැති මැස්සන් දවන ගිනි කඳක් වැනි වූ බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ, උන්වහන්සේගේ පාමුල පිදූ දිව්‍ය මල් පූජාවක් මෙන් විසිරී ගියේය.

ඉක්බිති උණු අළු වර්ෂාවක් වැස්වීය. ඉතා උෂ්ණ වූ, ගිනි වර්ණ වූ ඒ අළු රාශිය ආකාශයෙන් අවුත්, සියලු කෙලෙස් ගිනි නිවා දමන ගංගා ප්‍රවාහයක් බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ, උන්වහන්සේගේ ශ්‍රී පාදයට පුදන ලද සඳුන් කුඩු මෙන් වැගිරී ගියේය.

ඉක්බිති මහත් වැලි වර්ෂාවක් වැස්වූහ. එකෙණෙහි ඉතා සියුම් වූ ඒ වැලි රාශිය ආකාශයෙන් දුවමින් අවුත්, මුළු ලෝකයටම එකම තිලකයක් බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ, උන්වහන්සේගේ පා යුවළට පුදන ලද සුවඳ කුඩු මෙන් පතිත විය.

ඉක්බිති ගිනි ගෙන දිලිසෙන මඩ වර්ෂාවක් වැස්වීය. ඒ මඩ දුමමින්, දිලිසෙමින් ආකාශයෙන් අවුත්, තුන් ලොවටම එකම ආචාර්යවරයාණන් වූ බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ, ශ්‍රී පාද මූලයෙහි දිව්‍ය විලවුන් මෙන් පතිත විය.

ඉක්බිති “අඳුරෙන් භය ගන්වා සිද්ධාර්ථයා පලවා හරිමි” යි ඝන අඳුරක් මැවීය. ඒ අඳුර සිව් අංගයකින් යුක්ත වෙමින්, සවාසනා සම්මෝහ නමැති අන්ධකාරය දුරු කරන දහසක් රැස් විහිදුවන සූර්යයා බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ, සූර්ය ප්‍රභාව වැදුණු කලෙක මෙන් අතුරුදන් වී ආලෝකය පැතිර ගියේය.

මෙසේ මාර දිව්‍යරාජ තෙම වාත, වර්ෂා, පාෂාණ, ප්‍රහරණ (ආයුධ), අඟුරු, අළු, වැලි, මඩ සහ අන්ධකාරය යැයි කියන ලද මේ නවවිධ වර්ෂාවෙන්, නිශ්චල ගුණ ඇති හිම පර්වතයක් බඳු වූ බෝධිසත්ත්වයන් පලවා හරින්නට නොහැකි තැන, තමා කළ දේ බෝධිසත්ත්වයන්ට පූජා භාණ්ඩ වන බව දැක, තමාගේ මාර සේනාව අමතා කිපී, “එම්බා! තොපි කුමක් කරව්ද? මේ සිද්ධාර්ථයා වහා අල්ලා ගනිව්! විද දමව්! අල්ලා ගෙන එව්! යන්නට නොදී අල්ලා ගනිව්!” යනාදී වශයෙන් කිය කියා තමාද ගිරිමේඛලා නම් ඇත් රජු පිට සිට චක්‍රායුධය ගෙන, තුන් ලොව වැසි ජනයා නමැති බඹරුන් විසින් සේවනය කරන ලද පියුම් බඳු පා ඇති බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ මෙසේ කීවේය.

“සිද්ධාර්ථය, මේ ආසනය (පර්යංකය) තොප සතු නොවෙයි, මා සතුය. එහෙයින් මාගේ ආසනයෙහි නොහිඳ නැගී සිටුව” යි කියා, රැස් කරන ලද කුසල බල ඇතිව ක්ෂත්‍රිය කුලයෙහි ඉපිද සක්විති වත් පිරුවා වූ සක්විති රජෙකු විසින් ලබන ලද චක්‍ර රත්නය දැක, සැඩොලෙක් අවුත් “ක්ෂත්‍රිය කුලයේ උපන් තොප වැනියවුන්ට මේ චක්‍ර රත්නය අයිති නොවන්නේය. අප වැනි සැඩොලුන්ට මේ චක්‍ර රත්නය අයිතිය” යි කියන්නා සේ කිසි භයක් හෝ සැකයක් නැතිව කීවේය.

ඒ පුවත ඇසූ, තුන් ලොවටම රන් ස්තූපයක් බඳු වූ, පියුම් වැනි පා ඇති උතුමාණන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක: “මාරය, තා විසින් පිරූ දස පාරමිතාවකුත් නැත. කළ පඤ්ච මහා පරිත්‍යාගයකුත් නැත. පිරූ ඥාත්‍යර්ථ චර්යාවකුත් නැත. ලෝකාර්ථ චර්යාවකුත් නැත. බුද්ධ චර්යාවකුත් නැත. එහෙයින් තට මේ ආසනය නොපැමිණෙයි. මට මේ අසුන පැමිණෙන්නේය” යි වදාළ සේක.

ඒ පුවත ඇසූ මාර දිව්‍යරාජ තෙම කිපී, ක්‍රෝධය ඉවසාගත නොහැකිව, දෙව් මිනිසුන් සහිත ලෝකයෙහි නිරුත්තර ධර්ම චක්‍රය ප්‍රවර්තනය කිරීමට සමත් වූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේට තමාගේ මහානුභාව සම්පන්න වූ චක්‍රායුධය දමා ගැසීය.

ඒ චක්‍රායුධය, දස පාරමී ධර්මයන් මෙනෙහි කරන්නා වූ, මෝහ නමැති අන්ධකාරය විනාශ කරන උතුම් සූර්යයා බඳු වූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේගේ හිසට ඉහළින් මල් වියනක් මෙන් රැඳී සිට ගත්තේය. දැලිපිහි මුවහත් වැනි මුවහත් ඇති ඒ චක්‍රායුධය වනාහි වෙනත් දවසක කිපී ඔහු විසින් ගැසුවේ නම්, ඝන වූ මහාමේරුව හෝ ගල් ටැඹක වැදුණේ නම්, උණ පඳුරකින් මතු වූ උණ දළුවක් සේ එය කපා දමයි. එහෙත් මෙහි වනාහි ධාතු ගුණ සම්පන්න වූ බෝධිසත්ත්වයන් කරා පැමිණ මල් වියනක් සේ පිහිටියේය.

එකල්හි ඉතිරි මාර සේනාව, “දැන් මොහු මේ ආසනයෙන් නැගී යන්නේය” යි සිතා ගිනිගෙන දිලිසෙන මහත් පර්වත කූට මවා දමා ගැසූහ. ඒ පර්වත කූටයෝද දස පාරමී ධර්මයන් මෙනෙහි කරන්නා වූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේට පූජා පිණිස මල් වර්ෂාවක් වැස්සාක් මෙන් භූමියෙහි පතිත වූවාහුය.

එකෙණෙහි සෙසු දෙවිවරු සක්වළ ගල මුවවිට සිට කර ඔසවා බල බලා, “පින්වතුනි, අද සිද්ධාර්ථ කුමාරයන්ගේ රූපශ්‍රීයෙන් යුත් ආත්මභාවය නැසුණේය. අහෝ කුමක් කරන්නෙමුද?” යි කියා බලා සිටියහ.

ඉක්බිති, “ඇතුන්ගේ කුම්භස්ථල බිඳ දමන උතුම් සිංහරාජයෙකු වැනි වික්‍රමයෙන් යුත් මහා පුරුෂයාණන්ට බුදුවන දවසෙහි පහළ වන වජ්‍රාසනය මට අයිතිය” යි කියා සිටි මාරයාට කතා කොට, “එම්බා මාරය, මේ ආසනය තට හිමි යැයි කියයි; මේ ආසනය වෙනුවෙන් පෙරුම් පුරමින් දන් දෙන කල්හි කවරෙක් තට සාක්ෂි දැ?” යි ඇසූ සේක.

එපවත් ඇසූ මාර තෙම, “මාගේ මේ මාර පිරිස මට සාක්ෂි කියන්නේය” යි කියා මාර සේනාව දෙසට අත දිගු කළේය. එකෙණෙහි මාර සේනාව “මම සාක්ෂි වෙමි! මම සාක්ෂි වෙමි!” යි කිය කියා පැවැත්වූ ශබ්දය පොළොව පැළෙන හඬක් සේ බඹලොව දක්වා නැගී ගොස් දෙව්බඹුන් භය ගැන්වීය.

ඉක්බිති මාර දිව්‍යරාජ තෙම, “එම්බා සිද්ධාර්ථයෙනි, තාගේ දානයෙහි කවරෙක් සාක්ෂි දැ?” යි විචාළේය. එපවත් ඇසූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේ, “පාපී වූ මාරය, තාගේ දානයෙහි සාක්ෂි වූයේ තාගේ පණ ඇති (සචේතනික) පිරිසමය. මට මේ ස්ථානයෙහි සචේතනික වූ කිසි කෙනෙක් සාක්ෂි කියන්නට නැත. මාගේ පර්යංකය උදෙසා සාරාසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂයක් මුළුල්ලෙහි දුන් දන් හැර, එකම වෙස්සන්තර ආත්ම භාවයෙහි සිට දුන් සත් වාරයක් දුන් මහා දානයෙහි, ‘එම්බා මහ පොළොව, තී සාක්ෂි ඇද්ද? නැද්ද?’” යි වදාරා මහා පෘථිවිය දෙසට ශ්‍රී හස්තය දිගු කළ සේක.

එකල මහා පෘථිවිය “මම ඔබට සාක්ෂි වෙමි” යි කියන්නාක් මෙන් සිය වාරයක්, දහස් වාරයක්, ලක්ෂ වාරයක් මාර සේනාව යටපත් කරන්නියක් මෙන් ගුගුරා නැගුණාය.

ඉක්බිති තුන් ලොවටම එකම ඥාතියා වූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේ වෙස්සන්තර ආත්ම භාවයෙහි දුන් උතුම් වූ මහා දානය සිහි කරන කල්හි, යොදුන් එකසිය පනහක් උස ඇති ගිරිමේඛලා නම් හස්තිරාජ තෙම බුදුන් සිටි දිශාවට දන බිම ඇන වැටී ගියේය. මාර පිරිස ඒ ඒ දිශාවලට පලා ගියහ. දෙදෙනෙක් එක මග ගියේ නැත. හිස් පළඳනා, උතුරු සළු ආදිය දමා, හිස ලූ ලූ අත, කල්පාන්ත වාතයට හසු වූ ඉඹුල් පුළුන් සේ වෙව්ල වෙව්ලා පලා ගියහ.

මෙසේ දුවන්නා වූ පිරිස් සහිත මාරයා දුටු දිව්‍ය සමූහයෝ, “වසවත් මාරයාට පරාජය විය. සිද්ධාර්ථ කුමාරයන්ට ජය විය. එහෙයින් ජය පූජා කරමු” යි නාගයෝ නාගයන්ට, ගුරුළෝ ගුරුළන්ට, දේවතාවෝ දේවතාවන්ට, බ්‍රහ්මයෝ බ්‍රහ්මයන්ට කිය කියා, සුවඳ මල් ආදිය අතින් ගත් ඇත්තෝව, සුර නර මුනි මනුජයන් විසින් වැඳිය යුතු වූ මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේගේ සමීපයට හෙවත් බෝ මැඩට පැමිණියාහුය. මෙසේ ආවුන් අතර:

දක්වන ලද ක්‍රමයෙන් නාගයෝද, මෙසේම ගුරුළෝද, දිව්‍ය සමූහයෝද, බ්‍රහ්මයෝද, ඉතිරි දස දහසක් සක්වළ දිව්‍ය සමූහයෝද මල්, සුවඳ, විලවුන් ආදියෙන් පූජා කරමින්, නානාප්‍රකාර ස්තුති වචන දහස් ගණනින් පූජා කරමින් සිටියාහුය.