රාගචරිතයා කෙරෙහි, මායා - සාඨෙය්‍ය - මාන - පාපිච්ඡතා-මහිච්ඡතා - අසන්තුට්ඨිතා - සිඞ්ග - චාපල්‍ය යනාදි ක්ලේශ ධර්‍ම බහුල වැ ඇත්තේ ය. (මායා නම් තමා කෙරෙහි ඇති දොස් මුවහ කිරීම ය. සාඨෙය්‍ය නම් නැති ගුණ පහළ කිරීම ය. මාන නම් උඩගු බව ය. පාපිච්ඡතා නම් නැති ගුණ පහළ කිරීම් මුඛයෙන් ප්‍ර‍ත්‍යය පිළිගැන්මෙහි පමණ නොදන්නා බව ය. මහිච්ඡතා නම් ඇති ගුණ පහළ කිරීම් මුඛයෙන් ප්‍ර‍ත්‍යය පිළිගැන්මෙහි පමණ නො දන්නා බව ය. අසන්තුට්ඨිතා නම් ලද දෙයින් සතුටු නොවන බව ය. සිඞ්ග නම් අඟක් මෙන් උත්සන්න වූ කෙලෙස් ඇති බව ය. චාපල්‍ය නම් ශරීර හා පරිෂ්කාර හෙබවීම් වශයෙන් පවත්නා ලොලුප්පය. (ආදි ශබ්දයෙන් අහිරික, අනොත්තප්ප, මද පමාදාදිය ගන්න.)
ද්වේෂචරිතයා කෙරෙහි, කොධ-උපනාහ-මක්ඛ-පලාස-ඉස්සා-මච්ඡරියාදි ක්ලේශ බහුල වැ පවත්නේ ය. කෝධ නම් කිපෙන බව ය. උපනාහ නම් බැඳ ගන්නා ක්‍රෝධය - වෛරය. මක්ඛ නම් අනුන් ගේ ඇති ගුණ මැකීම ය. පලාස නම් ගුණ ඇත්තේ ඔහුට පමණ ද, මට ද ඒ ගුණ ඇතැයි ගන්නා යුගග්‍රාහය. ඉස්සා නම් පර සම්පත් නො ඉවසීම් ය. මච්ඡරිය නම් ස්ව සම්පත් නිගුහනය. (ආදි ශබ්දයෙන් දොවචස්සතා, පාපමිත්තතාදිය ගන්න.)
මෝහචරිතයා කෙරෙහි - ථීන - මිද්ධ - උද්ධච්ච - කුක්කුච්ච - විචිකිච්ඡා - ආධානගාහිතා - දුප්පටිනිස්සග්ගතාදි ක්ලේශ බහුල වැ පවත්නේ ය. ථීන-මිද්ධ නම් චිත්ත චෛතසිකයන්ගේ ගිලන් බව හෙවත් අලස බව ය. උද්ධච්ච නම් නොසන්සුන් බව ය. කුක්කුච්ච නම් විපිළිසර හෙවත් පසුතැවිල්ලය. විචිකිච්ඡා නම් සැකය. ආධානගාහිතා නම් නුනුවණින් දැඩිකොටැ ගන්නා බවය. දුප්පටිනිස්සග්ගතා නම් ගත් මිථ්‍යා ග්‍ර‍හණය ඉවත් කොටැ පිය නොහැකි බව ය. (ආදි ශබ්දයෙන් මුට්ඨසච්ච - අසම්පජඤ්ඤාදීන් ගන්න.)
ශ්‍ර‍ද්ධාචරිතයා කෙරෙහි - දෙන දෙයෙහි නො ඇලී දීම් සංඛ්‍යාත මුත්තචාගිතාව ද, බුද්ධාදි ආර්‍ය්‍යයන් දක්නා කැමැති බව ද, බණ ඇසියටි බව ද, ප්‍රීති බහුල බව ද, රජ ඇමැති ආදින් හා එක්වැ හැනී නො වසන බව ද, ඇති දොස් මුවහ කිරීම් සංඛ්‍යාත මායා රහිත බව ද, පැහැදිය යුතු තැන පහදින බව ද යනාදිය පවත්නේ ය.
බුද්ධිචරිතයා කෙරෙහි-කීකරු බව, කල්‍යාණ මිත්‍ර‍යන් ඇති බව, භෝජනයෙහි පමණ දන්නා බව, සිහි නුවණ ඇති බව, අප්‍ර‍මාද බව, සංවේග කටයුතු තන්හි සංවේග කරන බව, සංවේගයට පැමිණැ නුවණින් වීර්‍ය්‍යකරන බව යනාදිය පවත්නේය.
විතර්‍කචරිතයා කෙරෙහි - දොඩමලු බව, ගණසඞ්ගණිකා රාමය, කුශලානුයෝගයෙහි අනභිරතිය, ස්ථිර සිත් නැති බව, රාත්‍රියෙහි දුමන බව හෙවත් මෙසේ මෙසේ කරමි යි විතර්‍ක කරන බව, දහවල් දිලිසෙන බව හෙවත් ඒ විතර්කිතයන්හි යෙදෙන බව අරමුණින් අරමුණට යන බව හෙවත් එකක් මඳක් කොටැ ඒ හැර නැවත අනෙකක් කරන බව යනාදිය බහුල වශයෙන් පවත්නේ ය.
යථෝක්ත චරියාවිභාවනාවිධිය වනාහි සර්‍වප්‍ර‍කාරයෙන් පෙළෙහි හෝ අටුවායෙහි ආයේ නො වේ. හුදෙක් ආචාර්‍ය්‍ය මතානුසාරයෙන් දැක්වුණේ ය. එබැවින් ඒ සාරවංශයෙන් නො ගත යුතු.
ඒ එසේ මැයි:- රාගචරිතයා කෙරෙහි ඇතැ යි කායූ ඉරියව් ආදිය අප්‍ර‍මාද වැ වසන ද්වේෂචරිතාදීන්ට ද කළ හැකි ය. මිශ්‍ර චරිතයෙන් යුත් එක පුද්ගලයෙකුට දක්‍ෂ ගමන්, අදක්‍ෂ ගමන්, තුරිත ගමන්, ලැසි ගමන් ආදි භින්න ලක්‍ෂණ ඉරියව් ඇතිවිය නොහැකි ය. එබැවින් මෙහි ලා අටුවායෙහි කියූ විධිය ම සාර වශයෙන් සැලකිය යුතු.
ඒ එසේ ය:- “චෙතොපරියඤාණස්ස ලාභී ආචාරියො චරියං ඤත්‍වා කම්මට්ඨානං කථෙස්සති ඉතරෙන අන්නෙවා සිකො පුච්ඡිතබ්බො” “පරසිත් දන්නා නුවණ ඇති ආචාර්‍ය්‍ය වරයෝ ඒ නුවණින් චරිත දැන කර්‍මස්ථාන කියති. එබඳු නුවණ නැති ආචාර්‍ය්‍යවරයන් විසින් අතවැස්සන් විචාළ යුතු” එසේ දැක්වුණු බැවින් පසිත් දන්නා නුවණින් හෝ අතවැසියන් විචාරා හෝ මේ රාගචරිතයා ය. මේ ද්වේෂචරිතයා ය යනාදිය දැනගත යුතු.
3. කවර චරිත ඇති පුද්ගලයෙකුහට කුමක් සප්පාය ද