සෝසානිකඞ්ගය සමාදන් වන්නහු විසින් “න සුසානං පටික්ඛිපාමි. සොසානිකඞ්ග සමාදියාමි” යන මේ වාක්‍ය දෙකින් අභිමත වාක්‍යයක් කියා සමාදන් විය යුතු. ‘නො සොහොන් හෙවත් සොහොන් ලකුණු නැති තැන් හැරැ පියමි. සොසානිකඞ්ගය සමාදන් වෙමි’ යනු එහි අර්‍ථයි.
සොසානිකඞ්ග විධානය
සෝසානිකඞ්ගය සමාදන් වූවහු විසින් මිනිසුන් ගම් පිහිටුවා ගෙන සොහොනය යි සම්මත කැරැ ගත් තන්හි නො විසිය යුතු. මළමිනී නො දැවූ තැන සොහොන නො වේ. පළමු මිනී දැවූ තැන වස්වා දොළොස්වසක් නො දැවූව ද සොහොන ම වන්නේ ය. එහි වසන්නහු විසින් සක්මන් මඩු ආදිය තනවා ගෙනැ ඇඳ පුටු පණවා ගෙනැ පැන් දිය එළවා ගෙනැ බණ කියමින් නො විසිය යුතු. මේ ධුතාඞ්ගය දුකසේ පරිහරණය කටයුත්තක් බැවින් මතු ඇති වන උපද්‍ර‍ව වළකා ගැන්ම සඳහා විහාරයෙහි සංඝස්ථවිරයන්ට හා ගමේ ගම්මුදලියාට දන්වා අප්‍ර‍මාද වැ විසිය යුතු. සක්මන් කරන කල්හි යටැසින් ආදාහන ස්ථානය බලමින් සක්මන් කළ යුතු. සොහොනට යන කල්හි මහ මගින් නො ගොස් තමා සෝසානික බව නො හඟවන පිණිස කුඩා මගින් යා යුතු. රාත්‍රි කාලයෙහි අමනුෂ්‍යයෝවත් දැ යි භය නො සිතෙන පිණිස දවල් කාලයෙහි මග අසල තුඹස් රුක් අදිය ව්‍යවස්ථා කර ගත යුතු. රාත්‍රි අමනුෂ්‍යයන් හඬ හඬා ඇවිදින බව දුටුව ද කැට කැබලිති ආදි කිසිවකින් ඔවුන්ට නො ගැසිය යුතු. සෑම රැයෙකම සොහොනට යා යුතු. එක දවසකු දු නො ගොස් නැවතීම නුසුදුසු ය. මැදියම සොහොනෙහි වැසැ අළුයම එයින් නික්මැ යන්නට වටනේ ය යනු අඞ්ගුත්තරභාණක මත යි. අමනුෂ්‍යයන්ට ප්‍රිය වූ තලල-මුරුවට-උඳුබත්-මස්-මාංශාදිය නො වැළඳිය යුතු. සොහොන් දුම් වැදගත් බැවින් හා පිශාචයන් විසින් ලුහුබඳිනා බැවින් කුල ගෙවලට නො වැද්ද යුතුයි.
සෝසානිකඞ්ග ප්‍රභේද
මේ ද උත්කෘෂ්ටය, මධ්‍යමය, මෘදුකය යි ත්‍රිවිධ වේ. උත්කෘෂ්ට විසින් දිනපතා මිනී පළහන, දිනපතා මිනී වැටෙන, දිනපතා හැඬුම් ඇති සොහොන් ම සෙවිය යුතු. මද්ධ්‍යමහට දැක්වුණු තුනින් එකක් ඇති සොහොන් වටනේය. මෘදුකහට ඒ එකකුදු නැතිවත් සොහොන් ලක්‍ෂණ ඇති තැන් වටනේ යි.
සෝසානිකඞ්ග භේද
සොහොන් නො වන තන්හි විසීමෙන් මේ තුන් නමගේ ම අඞ්ගය බිඳෙන්නේ ය. අඞ්ගුත්තරභාණක මතය නම් සොහොනට නො ගියදා බිඳෙන බව යි.
සෝසානිකඞ්ගානිසංස
නිතර මිනී දැක්මෙන් මරණානුස්මරණය ලැබෙන බව ය, එ හෙයින් නො පමා වැ වසන බව ය, අශුභාරම්මණ ලැබෙන බව ය, කාමරාග දුරුවන බව ය, නිතර කාය ස්වභාවය දක්නා බව ය, එයින්ම සංවේග බහුල වන බව ය, අරෝග්‍යමද-යොබ්බනමද-ජීවිතමද නැති වන බව ය, කුඩා මහත් බිය ඉවසන බවය, අමනුෂ්‍යයන් විසින් ගරු සම්භාවනා කරනු ලබන බවය, අල්පේච්ඡතාදීන්ට අනුලොම් වන බව ය, යනාදිය මේ අඞ්ග සමාදානයේ ආනිසංස යි.
“සොසානිකං හි මරණානුසතිප්පභාවා
නිද්දාගතං පින ඵුසත්ති පමාදදොසා
සම්පස්සතො ච කුණපානි බහූනි තස්ස
කාමානුරාගවසංගංහි න හොති විත්තං.
සංවෙගමෙති විපුලං න මදං උපෙති
සම්මා අථො ඝටති නිබ්බුති මෙසමානො
සෙසානිකඞ්ගමිති නෙක ගුණාවහත්තා
නිබ්බාණනින්න හදයෙන නිසෙවිතබ්බා”
“මරණානුස්මෘති ආනුභාවය හේතු කොට නිදි ගත්තා වූ ද සෝසානිකයා කරා ප්‍ර‍මාද දෝෂයෝ නො එළඹෙති. නිතර මිනී කුණු දක්නා ඔහුගේ සිත කාමරාගයට වසඟ නො වන්නේ ය.
හෙතෙමේ මහත් සංවේගයට පැමිණේ. මදයට නො පැමිණේ. එසේ ම නිවන් සොයන්නේ මනා වැ උත්සාහ කෙරෙයි. මෙසේ නොයෙක් ගුණ ඇති බැවින් නිවනට නැමීගත් සිතැත්තහු විසින් සෝසානිකඞ්ගය සේවනය කටයුතුයි”
සෝසානිකඞ්ගය පිළිබඳ සමාදාන-විධාන-ප්‍රභේද-
භේද ආනිසංස වර්ණනා යි.