කියන ලද පරිදි භාවනා කිරීමෙන් ඇති කර ගන්නා ලද ත්‍රි ලක්ෂණ දර්ශනය වඩාත් ස්ථිර වීම පිණිසත් පිරිසිදු වීම පිණිසත් “අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො" යනාදීන් මහා නිර්දේශයේ හා ප්‍රතිසම්භිදා මාර්ගයේ දක්වන ලද සම සතළිස් භාවනා පදයන්ගේ වශයෙන් ද ත්‍රිලක්ෂණ භාවනාව කලක් කළ යුතු ය.
සම සතළිස් භාවනා පදයෝ මෙසේ ය.
අනිච්චා, දුක්ඛා, රෝගා, ගණ්ඩා, සල්ලා,
අඝා, ආබාධා, පරේ, පලෝකා, ඊති,
උපද්දවා, භයා, උපසග්ගා, චලා, පභංගු,
අද්ධුවා, අතාණා, අලේනා, අසරණා, රිත්තා,
තුච්ඡා, සුඤ්ඤා, අනත්තා, ආදීනවා, විපරිණාමධම්මා,
අසාරකා, අසමුලා, වධකා, විභවා, සාසවා,
සංඛතා, මාරාමිසා, ජාති ධම්මා, ජරා ධම්මා, ව්‍යාධි ධම්මා,
මරණ ධම්මා, සොක ධම්මා, පරිදේව ධම්මා, උපායාස ධම්මා, සංකිලෙසික ධම්මා.
ග්‍රන්ථය දීර්ඝ වන බැවින් මේවා පිළිබඳ විස්තරයක් නො කළ හැකිය. මතු දක්වන වගන්ති පාඩම් කරගෙන භාවනා කළ යුතුය. කොටින් කියන මේ වගන්ති වල තේරුම් භාවනා කරමින් ම කල්පනා කරනු. එසේ කිරීමෙන් ද නො වටහාගත හැකි තැන් ඇතොත් දන්නවුන් ගෙන් විමසීමෙන් ද යෝගාවචරයෝ විස්තර වශයෙන් තේරුම් ගනිත්වා.*[1]
1. සංස්කාරයෝ සැණෙකින් ම බිඳෙන බැවින් නො පවත්නා බැවින් අනිත්‍යයෝ ය.
2. ඉපැදීම් බිඳීම් දෙකින් පෙළෙන බැවින් ද, දුකට වස්තු වන බැවින් ද දුඃඛයෝ ය.
3. නඟින්නට නොදී ප්‍රත්‍යයෙන් සසිඳුවා ගත යුතු රෝගයක් බැවින් ද, රිදවන බැවින්ද රෝගයෝ ය.
4. රිදවන බැවින් ද, කෙලෙස් නමැති සැරව ගලන බැවින් ද, උප්පාද ජරා භංග, සංඛ්‍යාත ඉපදීම්, පැසීම්, බිඳීම් ඇති වන බැවින් ද ගඩු ය.
5. ඇතුළත රිදවන බැවින් ද, බැහැර කිරීම දුෂ්කර බැවින් ද ශරීරයේ හැනී තිබෙන හුල් ය.
6. නුවණැතියන් විසින් ගර්හා කළ යුතු බැවින් ද, අනර්ථ කරන බැවින් ද, පවට වස්තු වන බැවින් ද, පාපයෙකි. (අඝයකි)
7. අනුන් විසින් කැවිය යුතු පෙවිය යුතු නැගිටැවිය යුතු නිදි කැරවිය යුතු රෝගියකුට මෙන් තමනට කිසිවක් කර ගැනීමේ ශක්ති නැති බැවින් ද, ආබාධයනට උත්පත්ති ස්ථානය වන බැවින් ද, ආබාධයෝ ය.
8. ස්ව වශයෙහි නො පවත්නා බැවින් පරයෝය.
9. ව්‍යාධි ජරා මරණයන්ගෙන් පළුදු වන්නෝ ය.
10. අනේක ව්‍යසනයන් පමුණුවන්නෝ ය.
11. හදිසියේ නොයෙක් අනර්ථ සිදු කරන බැවින් ද, සකලානර්ථයනට වස්තු වන බැවින් ද උපද්‍රවයෝ ය.
12. භයයනට ආකරයක් වන බැවින් ද, සකල දුක්ඛයන් ගේ භයයන් ගේ සන්සිඳීම වූ නිවනට ප්‍රතිපක්ෂ බැවින් ද භයයෝ ය.
13. නොයෙක් අනර්ථයන් විසින් ලුහුබඳනා ලද බැවින් ද, රාග ද්වේෂාදි අනේක දෝෂයන් එල්ලී තිබෙන බැවින් ද උපසග්ගයෝ ය.
14. ජරා ව්‍යාධි මරණයන් විසින් හා ලාභාලාභාදි ලෝක ධර්මයන් විසින් ද සොලවනු ලබන්නෝ ය.
15. උපක්‍රමයන්ගෙන් හා ස්වභාවයෙන් ද බිඳෙන්නෝ ය.
16. සකලාවස්ථාවනට පැමිණෙන බැවින් ද, තිර බවක් නැති බැවින් ද අස්ථිරයෝ ය.
17. ජරා මරණාදි දුක්ඛයන් ගෙන් හා අපාය දුක්ඛයෙන් සත්ත්වයන් ආරක්ෂා කිරීමට නො සමත් බැවින් ද, තමනටත් ආරක්‍ෂාව නැති බැවින් ද අතාණයෝය.
18. ආරක්‍ෂාස්ථාන සොයන සත්ත්වයනට ආරක්‍ෂාස්ථාන වීමට අසමත් බැවින් ද, තමනට ආරක්ෂා ස්ථානයක් නැති බැවින් ද අලේනයෝ ය.
19. පැමිණි භය දුරු කිරීමෙන් සත්ත්වයනට පිහිට වීමට නො සමත් බැවින් ද, තමනට ද පිහිට නැති බැවින් ද අසරණයෝය.
20. ලෝකයා විසින් ඇත යයි සලකන ධුව සුඛ ශුභ ආත්ම භාවයන් ගෙන් හිස් බැවින් රික්තයෝ ය.
21. අල්ප බැවින් තුච්ඡයෝ ය.
22. ස්වාමි කාරක වේදකාදි භාවයෙන් හිස් බැවින් ශුන්‍යයෝ ය.
23. ආත්ම ස්වභාවයෙන් විරහිත බැවින් අනාත්මයෝ ය.
24. දුක් බැවින් ද, දිළිඳු බැවින් ද ආදීනවයෝ ය.
25. ජරාවෙන් ද, මරණයෙන් ද, පෙරළෙන බැවින් පෙරළෙන ස්වභාවයෝ ය.
26. ලෙහෙසියෙන් ම බිඳිය හැකි බැවින් අසාරයෝ ය.
27. පවට මුල් වන බැවින් අඝ මූලයෝ ය.
28. මිත්‍ර වේශයෙන් එන සතුරකු මෙන් සංස්කාරයන් මිත්‍රයන් සේ සළකා ගෙන සිටින්නවුන් වනසන බැවින් වධකයෝ ය.
29. නිත්‍ය සුභ සුඛතා සංඛ්‍යාත අභිවෘද්ධියෙන් විරහිත බැවින් විභවයෝ ය.
30. ආශ්‍රවයනට හේතු බැවින් ආශ්‍රව සහිතයෝ ය.
31. ප්‍රත්‍යයෙන් නිපදවන ලද බැවින් සංඛතයෝ ය.
32. මෘත්‍යුමාර ක්ලේශමාරයන් ගේ සප වූ බැවින් මාරාමිෂයෝ ය.
33. උපදින ස්වභාව ඇත්තෝ ය.
34. දිරන ස්වහාව ඇත්තෝ ය.
35. ලෙඩ වන ස්වභාවය ඇත්තෝ ය.
36. මැරෙන ස්වභාවය ඇත්තෝ ය.
37. ශෝක කරවන්නෝ ය.
38. හඬවන්නෝ ය.
39. අතිශයින් සිත කය දවන්නෝ ය.
40. තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි දුශ්චරිත සංක්ලේෂයනට විෂය ස්වභාවයෝ ය.
මෙම භාවනා ක්‍රමය දක්වනු ලදුයේ සාමාන්‍යයෙනි. යෝගාවචරයන් භාවනා කරන කල්හි “සැණෙකින් බිඳෙන බැවින් නො පවත්නා බැවින් රූපයෝ අනිත්‍යයෝ ය. ඉපදීම් බිදීම් දෙකින් පෙළෙන බැවින් ද, දුකට වතු වන බැවින් ද රූපයෝ දුක්ඛයෝ ය යනාදීන් වාක්‍යය සකස් කරගෙන ම නාම රූපයන් පිළිබඳව වෙන වෙනම භාවනා කරනු. “සැණෙකින් බිඳෙන බැවින් නො පවත්නා බැවින් විඥාන ධාතුහු අනිත්‍යයෝ ය” යනාදීන් විඥාන ධාතුව පිළිබඳ භාවනා කරනු. නාම රූප දෙක පිළිබඳ ව මෙසේ භාවනා කරන කල්හි, රූප පිළිබඳ භාවනා වාක්‍ය සතළිස ය, විඥාන ධාතුව පිළිබඳ සතළිස යැයි භාවනා වාක්‍ය අසූවෙක් වේ. චක්ෂුර් විඥානාදි වශයෙන් විඥාන ධාතුව සයට බෙදා භාවනා කිරීම ද සුදුසු ය. එසේ කරන කල්හි විඥාන ධාතුව පිළිබඳ, භාවනා වාක්‍ය දෙසිය සතළිසෙක් වේ. ස්කන්ධ ක්‍රමයෙන් භාවනා කිරීම ද සුදුසු ය. එසේ කරන කල්හි භාවනා වාක්‍ය දෙසීයක් වේ.
මේ අනුපස්සනා සතළිසෙන් අනිත්‍යයෝ ය, පළුදු වන්නෝ ය, සෙලවෙන්නෝ ය, බිඳවන්නෝ ය, අස්ථිරයෝ ය, පෙරළෙන ස්වභාවයෝ ය, අසාරයෝ ය, විභවයෝ ය, සංඛතයෝ ය, මැරෙන ස්වභාවයෝ ය යන අනුපස්සනා දශය අනිච්චානු පස්සනාවෝ ය. පාලි පාඨයන්ගේ වශයෙන් කියතහොත් අනිච්චා, පලොකා, චලා, පභංගු, අද්ධුවා, විපරිණාම ධම්මා, අසාරකා, විභවා, සංඛතා, මරණධම්මා යන මේ අනුපස්සනාවෝ අනිච්චානුපස්සනාවෝ ය. පරයෝ ය, රිත්තයෝ ය, තුච්ඡයෝ ය, ශුන්‍යයෝ ය, අනාත්මයෝ ය යන අනුපස්සනා පස අනත්තානුපස්සනාවෝ ය. ඉතිරි අනුපස්සනා පස්විස්ස දුක්ඛානුපස්සනාවෝ ය.
සම සතළිස් ආකාර වූ මේ විදර්ශනාවට නය විදර්ශනාව යයි කියනු ලැබේ. මේ භාවනාව මැනවින් කළ යෝගාවචරයාට ත්‍රිලක්ෂණ දර්ශනය ස්ථිර වන්නේ ය.
-
*මේ පිළිබඳ විස්තර දැන ගැනීමට රේරුකානේ මහ නා හිමියන්ගේ “චත්තාළීසාකාර මහා විපස්සනා භාවනා” පොත කියවන්න. ↑