තථාගතයන් වහන්සේ විද්‍යාවන්ගෙන් හා චරණයන්ගේ යුක්ත වන සේක. ඒ විද්‍යාචරණසම්පත්තිය එක් බුද්ධගුණයෙකි. ඒ ඒ දෙය ඒ ඒ කරුණ නිවැරදි ලෙස දන්නා නුවණ විද්‍යා නම් වේ. ලෝකයෙහි අනේක විද්‍යා ඇත්තේ ය. එයින් මේ බුද්ධගුණ කථාවෙහි ගනු ලබන්නේ ආර්‍ය්‍යවිද්‍යාව ය. එනම්, සාමාන්‍ය ජනයාට විෂය නො වන බුද්ධා දී ආර්‍ය්‍යයන්ට හා ඇතැම් උත්තම පුද්ගලයන්ට පමණක් විෂයවන චතුස්සත්‍යාදිය ඇති සැටියට දැන ගන්නා ඥානය ය. චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍යයන් පැහැදිලි කොට කාමාදි ආශ්‍රවයන් ක්‍ෂය කොට නිවන් රසය මතුකර දෙන අර්හත් මාර්ගඥානය ප්‍රධාන ආර්‍ය්‍යවිද්‍යාව ය. එය ඇති කර ගැනීමට උපකාර වන ඥානයන් ද ආර්‍ය්‍යවිද්‍යා වශයෙන් ගතයුතු බැවින් ඒවා ද ගෙන ඇතැම් සූත්‍රයක විද්‍යා තුනක් ද, ඇතැම් සූත්‍රයක විද්‍යා අටක් ද දක්වා තිබේ.
චරණ යනු පාදයට නමෙකි. ආර්‍ය්‍යවිද්‍යාව ලැබීමට හා නිවන් ලැබීමට උපකාර වන ශීලාදී ගුණධර්ම සමූහය නිර්වාණය කරා යාමට පයක් වන බැවින් ඒවාට චරණය යි කියනු ලැබේ. ත්‍රිශික්ෂාවෙන් ශීල සමාධි දෙක චරණයට අයත් ය. ප්‍රඥාව විද්‍යාව ය.
විද්‍යා-චරණ දෙකින් පළමුවෙන් සම්පාදනය කළ යුත්තේ චරණය ය. චරණයේ නො පිහිටා, චරණය නැතිව විද්‍යාව නො ලැබිය හැකිය. ප්‍රතිපත්තික්‍රමය අනුව කියත හොත් “චරණ විජ්ජා සම්පන්නො”යි චරණය මුලට තබා කියයුතු ය. විද්‍යාව මුලට තබා “විජ්ජාචරණසම්පන්නො”යි කියා තිබෙන්නේ කීමේ පහසුව සඳහා ය. ද්වන්දසමාසයේ අකුරු අඩු පදය මුලට යොදා ගැනීම භාෂා රීතීය ය.
විජ්ජාචරණසම්පන්න ගුණය බුද්ධගුණයක් වශයෙන් කියා ඇතත් එය ශ්‍රාවකයන්ට ද සාධාරණ ගුණයෙකි. සියලු ම ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකයන්ට ඒ ඒ ප්‍රමාණයෙන් විද්‍යාචරණසම්පත්තිය ඇත්තේ ය. එහෙත් ශ්‍රාවකයන්ගේ විජ්ජාචරණසම්පත්තිය ට වඩා බුදුවරුන්ගේ විජ්ජාචරණසම්පත්තිය බොහෝ උසස් ය. දීපඞ්කර බුදුරදුන්ගේ කාලයේ පටන් බුදුවීම දක්වා සාරාසංඛ්‍ය කල්පලක්ෂයක් මුළුල්ලෙහි බෝසතාණන් විසින් සම්පාදනය කළ පාරමිතා කුශලස්කන්ධය බුදුරදුන්ගේ චරණය ය. එබඳු චරණසම්පත්තියක් ශ්‍රාවකයනට නැත. ඒ මහත් වූ චරණසම්පත්තියෙන් ලද තථාගතයන් වහන්සේගේ විද්‍යාසම්පත්තිය ද ශ්‍රාවකයන්ගේ විද්‍යාසම්පත්තියට බොහෝ උසස් ය. තථාගතයන් වහන්සේගේ විද්‍යාචරණසම්පත්තිය විශේෂයෙන් මතු වී පෙනෙන ගුණයක් වී ඇති බැවින් නවගුණ පාඨයට “විජ්ජාචරණ සම්පන්නො” යන පදය එකතු කර ඇත්තේ ය.
අර්හන්මාර්ගසංඛ්‍යාත ආර්‍ය්‍ය විද්‍යාව නො ලබා, කාමාදි ආශ්‍රවයන් ක්‍ෂය කොට, නිවනට නො පැමිණිය හැකිය. පූර්වභාග ප්‍රතිපත්තිය වූ චරණ සම්පත්තියෙන් තොරව ඒ විද්‍යාව නො ලැබිය හැකිය. එබැවින් නිවනට පැමිණ දුක් කෙළවර කරනු කැමති සැම දෙනා විසින් ම විද්‍යාචරණ සම්පාදනය කළ යුතුම ය. අර්හත්වය සඳහා පෙරුම් පුරන කාලයේදී ම විද්‍යා පක්ෂයට අයත් පාරමිතාවන් හා චරණ පක්ෂයට අයත් පාරමිතාවන් පිරිය යුතුය. චරණ පක්ෂයට අයත් පාරමිතා නම් දානය - ශීලය හා සමාධි භාවනාවය. විද්‍යා පක්ෂයට අයත් පාරමිතා නම් ස්කන්ධාදි ධර්ම විභාග උගෙනීම හා විදර්ශනා කිරීම ය. චරණ පක්ෂයට අයත් පාරමිතා පමණක් ඇතියවුන්ට ලොවුතුරා බුදු කෙනෙකුන් හමුව දහම් අසන්නට ලැබුණේ වී නමුත් අතීතයෙහි සම්පාදනය කළ විද්‍යා බීජය නැති බැවින් මඟපල නො ලැබෙන්නේ ය. බුදුන් දැක දහම් අසා මඟපල ලබා නිවන් දැකීමට නො සමත් වූවෝ ද ඉතා බොහෝ ය. අතීතයෙහි ස්කන්ධාදි ධර්ම උගෙන විදර්ශනා වඩා විද්‍යා බීජය සම්පාදනය කර ගෙන ඇති සත්පුරුෂයන්ට බුදු කෙනෙකුන්ගෙන් දහම් අසන්නට ලැබුණු විට ලෙහෙසියෙන් ම මඟ-පල ලැබෙන්නේ ය.