නෙක්ඛම්මං අරියානං නිය්‍යානං. තේන ච නෙක්ඛම්මෙන අරියා නිය්‍යන්ති. කාමච්ඡන්දො නිය්‍යානාවරණං. තෙන ච කාමච්ඡන්දේන නිවුතත්තා නෙක්ඛම්මං අරියානං නිය්‍යානං නප්පජානාතීති කාමච්ඡන්දො නිය්‍යානාවරණං.
(පටිසම්භිදා මග්ග)
තේරුම :-
නෛෂ්ක්‍ර‍ම්‍ය සඞ්ඛ්‍යාත විදර්ශනා කුශලය ආර්‍ය්‍යයන් ගේ නිර්‍ය්‍යාණයෙකි. (ආර්‍ය්‍යයන් සංසාරයෙන් නික්මෙන රථයෙකි.) ඒ නෛෂ්ක්‍ර‍ම්‍ය සඞ්ඛ්‍යාත විදර්ශනා කුශලයෙන් ආර්‍ය්‍යයෝ සංසාරයෙන් නිවනට යෙති. කාමච්ඡන්දය සංසාරයෙන් නික්මීමට බාධා කරන ආවරණයෙකි. ඒ කාමච්ඡන්දයෙන් ආවරණය නිවන් මඟ අවුරනු ලැබීම නිසා ආර්‍ය්‍යයන්ගේ නිර්‍ය්‍යාණය වූ විදර්ශනා කුශලය නො ලබන බැවින් කාමච්ඡන්දය නිර්‍ය්‍යාණාවරණයෙකි.
“පබ්බජ්ජා පඨමං ඣානං නිබ්බානඤ්ච විපස්සනා,
සබ්බෙපි කුසලා ධම්මා නෙක්ඛම්මන්ති පවුච්චරෙ”
යනුවෙන් නෙක්ඛම්ම යන වචනයෙන් අර්ථ පසක් කියැවෙන බව දක්වා ඇත්තේ ය. ඒ අර්ථයන් අතුරෙන් ඉහත දැක්වූ පටිසම්භිදා මග්ග පාඨයෙහි එන නෙක්ඛම්ම යන වචනයෙන් ගැනෙන්නේ විදර්ශනාව නැමැති අලෝභ ප්‍ර‍ධාන කුශලය ය.
ෂට් ද්වාරයට ප්‍ර‍කට වන රූප ශබ්දාදිය හා ඒවා නිසා ෂට් ද්වාරයෙහි ඇති වන විඤ්ඤාණ වේදනාදියත්, මේ රූපයක මේ ශබ්දයක මේ විඤ්ඤාණයක මේ වේදනාවෙක යනාදීන් වැටහෙන වැටහෙන, ද්වාරයන්ට පැමිණෙන පැමිණෙන නාම රූපයන් සිහි නො කළ හොත් නුවණින් නො බැලුව හොත් ලෝකයෙහි නාමරූප මාත්‍ර‍ය ම ඇති බව ද නො දැනේ. ලෝකයෙහි ඇත්තේ හේතුඵල ධර්ම සමූහයක් බව ද නො දැනේ. සංස්කාරයන්ගේ අනිත්‍ය දුඃඛ අනාත්ම යන ලක්‍ෂණත්‍ර‍ය ද නො දැනේ. ඒ නො දැනීම නිසා සිහි කරන්නට විදර්ශනා කරන්නට නො හැකි වී ඉක්ම ගිය සංස්කාරයන් ගැන හා එවැනි අන්‍ය සංස්කාරයන් ගැන ද හොඳය කියා සතුටු වන ස්වභාවය වූ ද ඒවා කැමති වන ප්‍රාර්ථනා කරන ස්වභාවය වූ ද තණ්හාව ඇති වේ.
ද්වාරයන්ට හමුවන්නා වූ ද ද්වාරයන්හි උපදින්නා වූ ද එකම නාම රූප ධර්මයකට ද ඉක්ම යන්නට නොදී ද්වාරයන්ට හමුවන්නා වූ ද ද්වාරයන්හි ඇති වන්නා වූ ද සකල නාම රූප ධර්මයන් ම සිහි කරන විදර්ශනා කරන යෝගාවචරයා හට ඒ සිහි කළ විදර්ශනා කළ නාම රූපයන් ගැනත් මතු දැක්වෙන මතු මුණගැසෙන එවැනි නාම රූප ගැනත් ඒවා හොඳය ලස්සනය කියා සතුටු වීම වූ කාමච්ඡන්දය ද ඒවා සොයා ගන්නට ලබාගන්නට ඕනෑය යන කාමච්ඡන්දය ද ඇති නොවේ. විදර්ශනා කිරීම් වශයෙන් යෝගාවචරයන් එසේ කාමච්ඡන්දයෙන් බැහැර වන බැවින්, කාමච්ඡන්දයෙන් නික්මෙන බැවින් ඒ විදර්ශනා කුශලය නෙක්ඛම්ම නම් වේ. නෙක්ඛම්ම නම් වූ ඒ විදර්ශනා කුශලයෙන් ආර්‍ය්‍යයෝ එය ම මතු මතුවට දියුණු කොට මාර්ග ඵල ලබා සංසාර දුඃඛයෙන් එතර වෙති. ආර්‍ය්‍යයන්හට සංසාර කාන්තාරය එතර කිරීමට යානයක් වන බැවින් ඒ විදර්ශනා කුශලය නිර්‍ය්‍යාණ නම් වේ.
රූප ශබ්දාදියට සතුටු වන ඇලුම් කරන ඒවා පතන ස්වභාවය වූ කාමච්ඡන්දය නෛෂ්ක්‍ර‍ම්‍ය සංඛ්‍යාත විදර්ශනා කුශලය ඇතිකර ගැනීමට ඉඩ නොදීම් වශයෙන් ආවරණය කරන බැවින් ඒ කාමච්ඡන්දය නිර්‍ය්‍යාණාවරණ නම් වේ.
මේ කාමච්ඡන්දයෙන් නිර්‍ය්‍යාණ සඞ්ඛ්‍යාත විදර්ශනා භාවනා මාර්ගයට හෙවත් නිවන් මඟට නො බට තැනැත්තන් හට නිවන් මඟට බැසීමට ඉඩ නො දීම් වශයෙන් ද සත්පුරුෂ සේවනය හා සද්ධර්මශ්‍ර‍වණය ලැබ විදර්ශනා භාවනා මාර්ගයට බැස සිටින පින්වතුන් විදර්ශනාවෙන් බැහැර කිරීම් වශයෙන් ද නිර්වාණ මාර්ගය ආවරණය කරනු ලැබේ.
ලෝකයෙහි බොහෝ ජනයෝ තම තමන්ගේ යහපත පිණිසත් සැපය පිණිසත් දුකින් මිදෙනු පිණිසත් කළ යුතු උසස් ම දෙය එය ය යි සලකා ගෙන ධනය ලැබීම සඳහා නැවතීමක් නැතිව මහෝත්සාහයෙන් නොයෙක් දේ කරති. ලැබූ ධනය වැඩි කර ගැනීම සඳහාත් ආරක්‍ෂා කර ගැනීම සඳහාත් නොයෙක් දේ කරති. අඹුවන් සතුටු කිරීම සඳහා ගැමියන් සතුටු කිරීම සඳහා දූ දරුවන් සතුටු කිරීම සඳහා නෑ මිතුරන් සතුටු කිරීම සඳහා මහෝත්සාහයෙන් නොයෙක් දේ කරති. හොඳ හොඳ ගෙවල් සාදති. ගෙවලට හොඳ හොඳ බඩු සපයති. ඇඳුම් පැළඳුම් සපයති. යාන වාහන සපයති. ආහාර පාන සපයති. ධන සැපයීමට වුවමනා ශිල්ප ශාස්ත්‍ර උගනිති. දූ දරුවන්ට උගන්වති. කීර්ති ප්‍ර‍ශංසා ගරු බුහුමන් ලැබීම සඳහා නොයෙක් දේ කරති. තමන්ගේ සම්පූර්ණ කාලය ම යොදා සම්පූර්ණ ශක්තිය ම යොදා ඉහත කී වැඩ ටික ම ඉතා ඕනෑකමින් කරති. ඔවුන් එසේ කරන්නේ ඔවුන් තුළ පවත්නා කාමච්ඡන්දයේ මෙහෙයීම නිසා ය.
සත්ත්වයනට නිවන් මඟට හැරෙන්නට නොදී මෙසේ අනික් අතකට හරවා තැබීම කාමච්ඡන්දයෙන් කරන ආවරණය ය. කාමච්ඡන්දයේ මෙහෙයීමෙන් ධන සැපයීම් ආදියෙහි යෙදී ඉන්නා පුද්ගලයෝ කාමච්ඡන්දයේ මෙහෙයීමෙන් තමන් ඒ වැඩවල යෙදී ඉන්නා බවත් තමන් කාමච්ඡන්දයට වාල්ව ඉන්නා බවත් නො දනිති. එබැවින් ඔවුහු බුදුදහම කනෙහි වැටුණ අවස්ථාවලදී “අපටත් සිල් රකින්නට භාවනා කරන්නට ඇති නම් කොපමණ හොඳද? අනේ අපට තාම නිවාඩුවක් නෑ නෙව” යි සිතති. යම්කිසි සත්පුරුෂයකු විසින් නිවන් සෙවීමේ යෙදෙන්නට කථා කළත්, ඒ අවස්ථාවේදී ඔනුහු ඔබ කියන දෙය නම් ඇත්ත තමා, ඔබ කියන දෙය නම් බොහොම හොඳයි. එහෙත් ඔබ වැඩවල යෙදෙන්නට අපට නිවාඩුවක් නැත ය යි කියති. තමන් කාමච්ඡන්දයට වාල්ව ඉන්නා බව ඔවුහු කිසි විටෙක නො සිතති. නො කියති.
ධන සැපයීම් අඹු දරුවන් පෝෂණය කිරීම් ආදි වැඩ කාමච්ඡන්දයෙන් කරවන ඒවාය. කාමච්ඡන්දය පවත්නාතාක් ඒ වැඩ ඇත්තේ ය. යමෙක් අතීතයෙහි ධන සැපයීම් ආදිය නවත්වා භාවනාවෙහි යෙදී මඟපල ලබා සංසාරය ඉක්ම වූවාහු නම් ඒ සෑම දෙන ම නිවන් මඟට බැස ගත්තේ කාමච්ඡන්දය දුරු කිරීමෙනි. ධන සැපයීම් ආදී වැඩවල ඉවර වීමකින් නිවාඩු ලබා භාවනාවට බැස නිවන් දුටුවෙක් නැත. ධනය සැපයීමේ වැඩ දූ දරුවන්ගේ වැඩ නෑ මිතුරන්ගේ වැඩ පස්කම් සැප විඳීමේ වැඩ නැති වූ විටෙක ඉවර වූ විටෙක ශීල සමාධි ප්රඥාවන් සම්පූර්ණ කරන්නට බලා සිටියා නම් අතීතයේ ලොව්තුරා බුදු වූ කිසිවකුට ලොව්තුරා බුදුවන්නට වත්, පසේ බුදු වූ කිසිවෙකුට පසේ බුදුවන්නට වත් රහත් වූ කිසිවකුට රහත්ව නිවන් දකින්නටවත් නො ලැබෙන්නේ ය. කරුණු මෙසේ හෙයින් අපට සිල් රකින්නට භාවනා කරන්නට නිවාඩු නැත, අසවල් අසවල් දෙය කරන්නට ඇත්තේ ය, ඒවා නො කර බැරි ය, යන හැඟීම කාමච්ඡ්දයෙන්ම ඇති කරන්නක් බවත් කාමච්ඡන්දයෙන් නිවන් මඟ වැසීම එය ම බවත් තේරුම් ගත යුතු ය.
ධන සැපයීම් අඹුදරුවන් පෝෂණය කිරීම් උගෙනීම් ආදී කිසි කාර්‍ය්‍යයක යෙදීමක් නැතිව කෑමෙන් බීමෙන් ශරීරය සැරසීමෙන් ඇවිදීමෙන් එකතුව කථා කිරීමෙන් සෙල්ලමෙන් හා තවත් නොයෙක් පව් කම්වින් ද කාලක්‍ෂේපය කරන පිරිසක් ද ඇත්තාහ.
චිත්ත දමනයක යෙදීමක් නැතිව රිසි සේ සිතට පඤ්චකාමයෙහි හැසිරෙන්නට ඉඩ තබා වාසය කර ඒ අය එසේ හැසිරෙන්නේ ද අනිකක් නිසා නොව කාමච්ඡන්දයේ මෙහෙයීම නිසාය. කාමච්ඡන්දයෙන් මෙහෙයනු ලබන, කාමච්ඡන්දයට වාල්ව සිටින ඒ අයට වැටහෙන්නේ එසේ හැසිරීම මහත් සුවයක් ලෙසය. රිසි සේ ඉන්ද්‍රිය පිනවමින් එසේ හැසිරෙන්නවුනට වැටහෙන්නේ එසේ නො හැසිර සිල් රක්නට භාවනා කරන්නට පටන් ගැනීම තමන්ගේ සැපය නැති කර ගැනීමක් ලෙසයි. එබැවින් ඔවුහු සද්ධර්මය ඇසුවාහු ද නිවන් මඟට නො බසිති. කාමච්ඡන්දය ඔවුන්ට නිවන් මඟට බසින්නට ඉඩ නොදේ. එහෙත් ඔවුහු කාමච්ඡන්දයට වාල් වී සිටීම නිසා තමන්ට නිවන් මඟට නො බැසිය හැකි වී ඇති බව නො දනිති. ඔවුනට නිවන් මඟට නො පිවිසිය හැකිවීමේ කාරණය අනිකක් සැටියට ම ඔවුහු සිතති.
බොහෝ පැවිද්දෝ ද කාමච්ඡන්දයේ මෙහෙයීම නිසා ම පන්සල් දියුණු කිරීම පන්සල් රැකීම දායකයන් පැහැදවීම ගෝලයන් තැනීම යනාදි කටයුතුවලට ම යෙදී සිටිති. විදර්ශනා භාවනා මාර්ගයට නො බසිති. ධර්මය සිහි වූ විට ධර්මය ඇසූ විට ඒ පැවිද්දන්ට සිත් වන්නේ ද පන්සල්වල වැඩ දායකයන්ගේ වැඩ ගුරුවරයන්ගේ වැඩ ගෝල බාලයන්ගේ වැඩ බුදුසස්න දියුණු කිරීමේ වැඩ රට ජාතිය දියුණු කිරීමේ වැඩ නිසා අපට විවේකස්ථානයකට ගොස් කලක් භාවනාවක් කරන්නට වත් ඉඩක් නැතය කියා ය. ඒ සිත කාමච්ඡන්දයෙන් පහළ කර දෙන්නක් බව ඒ භවත්හු නො දනිති. දන් පිරිත් බණ ආදි දායකයන්ගේ වැඩ කර නොදී භාවනා කරමින් පන්සලක ඉන්නට සූදානම් වුවහොත් දායකයන් කලකිරී දානයත් නැති වී යන්නට බැරි නැත. අන් තැනකට ගොස් කලක් භාවනා කර ආපසු එන විට පන්සල අනුන් අයිති කරගෙන තිබෙන්නට බැරි නැත. පන්සල ඉතුරු වුවත් පන්සලේ බඩුටික නම් නැතිව යන්නට බැරි නැත. ගෝලබාලයන් සිටියා නම් නැති වී යන්නටත් බැරි නැත. එහෙත් ඒවා රැකීමත් යම්කිසි ධ්‍යානයකට හා ලෝකෝත්තර මාර්ගයකට හෝ පැමිණෙන පරිදි අඞ්ග සම්පූර්ණ කොට භාවනාවෙහි යෙදීමත් දුෂ්කරය. මතු ඉන්නට තැනක් නැතිවීම ආදිය ගැන ඇතිවන බිය කාමච්ඡන්දයෙන්ම ඇති කරන්නකි. මෙසේ මේ කාමච්ඡන්දය බොහෝ ගිහි පැවිද්දනට සම්පූර්ණයෙන් ම විදර්ශනා භාවා සඞ්ඛ්‍යාත නිර්වාණ මාර්ගයට බසින්නට ඉඩ නො දීම් වශයෙන් ආවරණය කරන්නේ ය. එබැවින් එය මහා නිර්‍ය්‍යාණාවරණයෙකි.
සත්පුරුෂ සේවනය හා සද්ධර්‍මශ්‍ර‍වණයත් ලැබ යෝනිසෝ-මනස්කාරය ද ඇතිවී ආවරණය කරමින් තිබෙන කාමච්ඡන්දය බැහැර කොට ධන සැපයීම් පස්කම් සුව විඳීම් ආදිය නවත්වා නිවන් මඟට බැස නිර්‍ය්‍යාණ සඞ්ඛ්‍යාත විදර්ශනා කුශලය වඩන්නට පටන් ගත් පින්වතාට ද කාමච්ඡන්ද සඞ්ඛ්‍යාත විදර්ශනා කුශලය වඩන්නට පටන් ගත් පින්වතාට ද කාමච්ඡන්ද සඞ්ඛ්‍යාත නිර්‍ය්‍යාණාවරණය නැවත නැවතත් මතු මතු වී එමින් බාධා කරන්නට පටන් ගන්නේ ය. නැවත නැවත නැගී එන කාමච්ඡන්දය මැඩලීමට යෝගාවචරයා අසමත් වුවහොත් ක්‍ර‍මයෙන් එය වැඩී යෝගාවචරයා සම්පූර්ණයෙන් යෝග ක්‍රියාවෙන් පහකොට නැවතත් ධන සැපයීම ආදි මුලින් කරමින් සිටි වැඩ කරන්නකු බවට ම පමුණුවන්නේ ය. යෝගාවචරයා යෝග ක්‍රියාවෙන් සම්පූර්ණයෙන් පහකර දැමීමට තරම් බලවත් නො වන්නා වූ කාමච්ඡන්දය භාවනාවෙහි යෙදී ඉන්නා යෝගාවචරයාහට විනාඩි ගණනක්වත් සිත එක අරමුණක තබා ගන්නට නොදී නොයෙක් අරමුණුවලට පමුණුවමින් සමාධිය ඇතිකර ගැනීමට බාධා කරන්නේ ය. යෝගාවචරයන්ට ඇත්තා වූ මහත් ම කරදරය මහත් ම බාධාව මේ කාමච්ඡන්දය නැවත නැවත මතු මතු වී ඒම ය.
බාහිර දේ පිළිබ්‍ඳව පමණක් නොව තමන් කරන භාවනාව ගැනමත් සියුම් ලෙස කාමච්ඡන්දය ඇති වී යෝගාවචරයනට බාධා කරන්නේ ය. ක්‍ර‍මයෙන් භාවනාව දියුණුවීමෙන් සමාධියක් ඇතිවුව හොත් මීට පෙර නොවූ විරූ සමාධියක් ඇතිවී ය යි ලැබූ සමාධිය ආස්වාදනය කරන, ලැබූ සමාධිය ගැන සතුටුවන කාමච්ඡන්දය ඇති වන්නට පටන් ගනී. එයින් යෝගාවචරයා සමාධියෙන් පිරිහෙයි. ෂට්ද්වාරයන්ට දැනෙන සංස්කාරයන් නොහැර සිහිකරන්නට ඒවා විදර්ශනා කරන්නට සමත්වන තරමට සිහිනුවණ දියුණු වුවහොත් දැන් මගේ සිහිය මාගේ නුවණ පෙර සේ නො වේ, ඉතා දියුණුය, ඉතා තියුණුය, ඉතා හොඳය කියා ලබා ඇති දියුණුව පිළිබඳව එය ආස්වාදනය කරන එයට සතුටු වන කාමච්ඡන්දය ඇති වන්නට පටන් ගනී. එයින් විදර්ශනා චිත්ත පරම්පරාව නැවතී යාම නිසා මතු ලබන්නට ඇති උසස් ඥානවලට යෝගාවචරයාට පැමිණෙන්නට නො ලැබේ. නැවත ඔහු පහළ වැටේ.
භාවනාව දියුණු වන කල්හි යෝගාවචරයන්ට බලවත් ප්‍රීතියක් ද සැපයක් ද ඇති වේ. නා නා දර්ශන ද ඇති වේ. පරිස්සම් නුවුව හොත් ඒවා ගැන ද කාමච්ඡන්දය ඇති වී යෝගාවචරයා පිරිහෙන්නේ ය. පිරිහීම ය යි කියනුයේ භාවනාවෙන් දියුණුවට පැමිණි ස්මෘති සමාධි ප්‍ර‍ඥා ප්‍රීති සුඛ ශ්‍රඬා වීර්‍ය්‍යාදිය යලිත් හීන වී යාම ය. එයින් යෝගාවචරයාට නැවත නැවතත් ඒවා වඩන්නට සිදුවේ. කටයුත්තෙහි කෙළවරට ඉක්මනින් පැමිණිය හැකි නොවෙයි. සමහර විට භාවනාව දියුණු වී බලවත් ප්‍රීතිය බලවත් සුඛය බලවත් කායචිත්ත ප්‍ර‍ශ්‍ර‍බ්ධිය ඇති වූ කල්හි පෙර නොදුටු විරූ දර්ශනයන් ඇති වූ කල්හි ඒවා අනුන්ට කියනු කැමැත්ත වූ කාමච්ඡන්දය ඇති වේ. එයින් යෝගාවචරයා තමාගේ කැමැත්ත වූ කාමච්ඡන්දය ඇති වේ. එයින් යෝගාවචරයා තමාගේ වැඩ නවත්වා අනුන්ට අනුශාසනා කරන්නට පටන් ගැනීමෙන් පිරිහේ. සමහර විට උසස් ප්‍රීතිසුඛාදිය ඇති වූ කල්හි මෙම ප්‍රීතිය මේ සුඛය මෙතරම් මිහිරි නම් ලෝකෝත්තර මාර්ගඵල සුඛය කොතරම් මිහිරි වන්නට ඇති ද, නිවන් සුවය කොතරම් මිහිරි වන්නට ඇති ද, දැන් මා හට ඒ ලෝකෝත්තර ධර්ම ළඟ ළඟම ඇතිවන්නට පුළුවන යනාදීන් ලෝකෝත්තර මාර්ග ඵල නිර්වාණයන් ගැන ද යෝගාවචරයනට මේ කාමච්ඡන්දය ඇති වේ. එකල්හි යෝගාවචරයාගේ සිත්හි කාමච්ඡන්දය වැඩ කරන්නට පටන් ගැනීමෙන් ඉබේම භාවනාව නැවතී ළඟදී ම ලැබිය හැකිව තිබූ ලෝකෝත්තර මාර්ගයෙන් පිරිහෙන්නේ ය.
මාර්ගඵල නිර්වාණයන් සම්බන්ධයෙන් යෝගාවචරයන්ට ඇති වන කැමැත්ත කුශලච්ඡන්දයක් ද විය හැකි ය. කාමච්ඡන්දය ද විය හැකිය. එය විනිශ්චය කිරීමට දුෂ්කර කරුණෙකි. එය කුමක් වුව ද භාවනාව පටන් ගැනීමට පූර්වභාගයෙහි ඇති වන මාර්ගඵල නිර්වාණයන් පිළිබඳ වූ ඡන්දය ඒ පුද්ලයන්ට යහපත පිණිස පවතී. භාවනාවෙහි යෙදී ඉන්නා අවස්ථාවෙහි අනිකක් පිළිබඳව සිත් ඇතිවීම භාවනාව පිරිහීමට කරුණෙකි. මහෝත්සාහයෙන් භාවනාවෙහි යෙදී ස්මෘති සමාධි ප්රඥාවන් දියුණු කර ගත්තා වූ යෝගාවචරයෝ ලෝකෝත්තර මාර්ගයට පැමිණෙන්නට හොඳට ම ළංව සිටින අවස්ථාවෙහිදී මාර්ගඵල නිර්වාණයන් ගැන සිතන්නට වීම නිසා නැවතත් විදර්ශනාවෙන් පිරිහෙති. එබැවින් භාවනාව දියුණු වේගෙන යන යෝගාවචරයා විසින් කළ යුත්තේ අන් කිසිවකට සිත යොමු නො කොට ෂට් ද්වාරයට පැමිණෙන සකල සංස්කාරයන් හා ෂට්වාරයන්හි ම ඇතිවන සිත් සිහි කිරීමය. නො නවත්වා ම එසේ කර ගෙන යන කල්හි ක්‍ර‍මයෙන් ඒ ඒ විදර්ශනා ඥාන ඇති වී අවසානයේ යෝගාවචරයා ලෝකෝත්තර මාර්ගයට පැමිණෙනු ඇත.
විදර්ශනාව දියුණු වේගෙන යන අවස්ථාවෙහිදී කාමච්ඡන්දාදීන්ට ඇතිවන්නට නොදී විශේෂයෙන් සිත පරෙස්සම් කර ගනිත්වා. ඉදින් කවර ආකාරයකින් හෝ කාමච්ඡන්දය ඇති වුව හොත් ඉක්ම යන්නට නොදී අනිකුත් සංස්කාර සිහිකරන්නාක් මෙන් එයත් සිහි කළ යුතුය. එසේ කිරීමෙන් කාමච්ඡන්දය දුරුවන්නේ ය. එසේ සිහි කිරීම ධම්මානුපස්සනා සතිපට්ඨාන භාවනාව වන්නේය. කාමච්ඡන්ද සහගත චිත්තය සිහි කරත හොත් චිත්තානුපස්සනා සතිපට්ඨාන භාවනාව වන්නේ ය.