තව ද අසදෘශ මහා දානයට පූර්වභාගයෙහි ස්වාමිදරුවෝ බොහෝ දවසක් දෙවුරම් වෙහෙර වැස දනවු සැරිසරා වැඩ ගම් නියම්ගම් රාජධානියෙහි ඇවිද බොහෝ දිව්‍යමනුෂ්‍යයන්ට නිවන් වැඩ සදා ‘සතර මහ දිවයින ඇවිද ස්වකීය ස්ථානයට පැමිණියා වූ සක්රුවනක් සේ’ දිලිහි දිලිහී නැවත දෙවුරම් වෙහෙර ම අවුත් වන් සේක. එ වේලෙහි කොසොල් මහ රජ්ජුරුවෝ බුදුන් වැඩියහ යි අසා පෙර ගමන් කොට ගොස් බුදුන් ජේතවනාරාමයෙහි වඩාලා රජගෙට ගොස් “මාගේ ස්වාමි දරුවාණන් මාගේ නුවරට මෙ තෙක් දවසින් වැඩි දා ප්‍රථම දානය මාගෙන් ම දෙනු කැමැත්තෙමි. සෙට දවසට කාගෙනුත් දන් දීපිය නො හැක්කැ”යි නුවරට විධාන කොට රජගෙන් ම දන් සරහා නුවර මැද මඩුවක් ලා බුදුන් වඩා ගෙනවුත් එහි දී වළඳවන්නාහු “මාගේ දානය බලන්නට එන්නේ ය”යි අනේපිඬු මහ සිටාණන් ආදි වූ බොහෝ දෙනා රැස්කොට තමන්ගේ දානය ඔවුන් හැමදෙනාට පෑලා බුදුපාමොක් සඟ පිරිස් වැළඳවූහ.
එ දවස් නුවර වැසියෝ හැමදෙන ම “රජ තමාගේ දන් අප හැමට පෑ ය. අපි ද ඔහු පරදවා සෙට දන් දෙම්හ”යි මන්ත්‍රණය කොට දන් සරහන්නාහු රජ්ජුරුවන් දුන්නා වූ දානයට දශවිධ වූ ගුණයෙන් වඩ වඩා මහදන් සරහා “අපගේ ද දන් බැලුව මැනැවැ”යි කියා රජ්ජුරුවන්ට පෑ දෙවන දා බුදුපාමොක් සඟ පිරිස වැළඳවූහ. එදා රජ්ජුරුවෝ “මම නො පැරදී ම නුවර වැසියන් පරදවමි”යි සිතා ඒ දානයට විසි තිස් ගුණයෙකින් වඩා මහ දන් සරහා නුවර වැසියන්ට පෑ තුන් වනදා බුදු පාමොක් සඟ පිරිස් වැළඳවූහ.
නුවර වැසියෝ නො නැවත රජුගේ දානයට සැට සැත්තෑ ගුණයෙන් වඩා මහදන් සරහා රජහට පෑ සතර වන දා බුදුපාමොක් සඟ පිරිස් වැළඳවූහ. රජ්ජුරුවෝ නුවර වැසියන් දුන් දානයට සියක් දහස් ගුණයෙන් වඩා මහදන් සරහා නුවර වැසියන්ට පෑ පස්වන දා බුදුපාමොක් සඟ පිරිස් වැළඳවූහ.
එදා ඒ දානය දැක නුවර වාසීහු “රජහු ජයගත නො හැක්කැ”යි අනේපිඬු මහ සිටාණන් - විශාඛාවන් - බන්‍ධුල මල්ලිකාවන් ආදි වූ සැදැහැ ඇති සුඛිතයන්ට කීහ. ඔහු හැමදෙන “අප මෙතෙක් දෙනා සමග වූ කල එක රජකු පරදවා පීම කවර ආශ්චර්‍ය්‍යයෙක් ද, සෙට දුන් දනින් රජහු මූර්ඡා කරවා දන් දී අප පරදවන්ට රිසි පලවම්හයි” වාසි කියා “ගෙයෙකින් බත් මාලුවක්, ගෙයෙකින් පල වැලයක්, ගෙයෙකින් පූපා‘පූප වර්ගයක්, ගෙයෙකින් මධුර ඵාණි වර්ගයක්, නො කඩ කොට තමන් තමන්ගේ ශක්ති පමණින් දන් ගෙනෙන්නේ ය”යි නියෝග කළහ.
එදා සත්කෙළක් මිනිසුන් වසන ඒ සා සැවැත් නුවර බුදුන්ට දානයක් නො ගෙනාවා වූ එක ද සත්ත්‍ව කෙනෙක් නැත. ඔවුනො‘වුන් බලා සැදෑ නැතත් “රජු පරදවම්හයි” යන ලෝභයෙන් මිථ්‍යාදෘෂ්ටි ගතුවෝ ද දන් ගෙනාහු ම ය. කැවුම් වර්ග මෙතෙක් දහස් ලක්‍ෂෂ ගණනැ යි ගණන් නැත. පූපවර්ග මෙතෙකැ යි පමණ නැත. ඵාණිය වර්ග මෙ තෙකැයි පමණනැත. සූප ව්‍යඤ්ජන මෙතෙක් ලක්‍ෂ ගණනැ යි පමණ නැත. බත් සැලවල් මෙතෙක් දහස් ලක්‍ෂ ගණනැ යි ගණන් නැත. දැන් තබාගන්නා අවකාශ නො ම ඇත. දන් ගෙනාවුන් සිටිනා අවකාශ ද නො ම ඇත. පළමු ව ගෙනගිය දන්තබා බුදුන් පෙර ම සිට දොහොත් මුදුනෙහි තබාගෙන “මාගේ ස්වාමීනි! මාගේ දන් වැළඳුව මැනැව. මාගේ දන් වැළඳුව මැනැවැ”යි ආරාධනා කරන්නා වූ ස්ත්‍රී පුරුෂයෝ මෙතෙක් දෙන යයි ගණන් නැත. දන් වසුන් සේ මුදුනෙහි තබාගෙන “අද අපගේ දන් වැළඳීම් නැත. අප දන් පිස ගත්දුක් සිස් ව යන වැ”යි කිය කියා සුසුම් ලලා වසුන් හා සමග සිටිනා වූ ස්ත්‍රී-පුරුෂයෝ මෙතෙකැ යි පමණ නැත. පිටි නුවරින් ගෙනෙන දන් කත්පිටින් කර තබාගෙන මඟ අවසර නැති හෙයින් සතර වාසල් දොර ඇණිලා සිටිනා දන්පිරිස් මෙතෙක් දහස් ලක්‍ෂ ගණනැ යි පමණ දන්නෝ නැත. දන්මසුන ගෙන්වා ගෙන අවුදින් අනේපිඬු මහ සිටාණන් ආදි වූ බුදුන් කෙරෙහි වල්ලභ උපාසකවරුන් වැඳ වැඳ “ස්වාමීනි! මාගේ වස්නෙන් බත් කෙනෙස්සක් බුදුන්ගේ පාත්‍රයට පිළිගන්වාපුව මැනැව. රහතන් ගේ පාත්‍රයට පිළිගන්වාපුව මැනැවැ”යි යාච්ඤා කරණ ස්ත්‍රී පුරුෂයෝ මෙතෙක් දහස් ගණනැ යි පමණ නැත.
එදා රාත්‍රිය මුළුල්ලෙහි නින්දක් නොනිදා අනේක ප්‍රකාර වූ සූප ව්‍යඤ්ජනයෙන් දන් පිසවා ගෙන්වාගෙන තුමූ තුමූ නො එක් අලංකාරයෙන් සැරහී අවුදින් විශාඛාවන් බන්‍ධුල මල්ලිකාවන් ආදි වූ බුදුන් කෙරෙහි වල්ලභ වූ උපාසිකාවරුන් දැක දොහොත් මුදුනෙහි තබාගෙන “ස්වාමීනි! නුඹගේ වල්ලභ කම් දකිනේ මාගේ වස්නෙන් බත් කෙණෙස්සක්, මා පිසූ සූපව්‍යඤ්ජනයක්, මා පිසුවාසීන් ඛාද්‍යයක්, භොජ්‍යයක්, බුදුන් රහතුන් වළඳවාලූ කලැ”යි යාච්ඤා කරන්නා වූ ස්ත්‍රීහු මෙතෙක් දහසැ යි ගණන් නැත. අසාධාරණ වූ නො එක් උපකරණ රැස්කොට සැරහී දන් පිසම්හ යි වේලා ආසන්න කොට පියා වේලා වැරද යේ දෝ හෝ යි පින් ලෝභයෙන් වහා වහා දන් ගෙන දිවම්හ යි උපන් සන්තෝෂයෙන් මඟ පැකිළ හී දන් වසුන් මඟ හෙළා බිඳ “මට වූ සෙණක් බලව”යි ඉසබඩ අත් ගසා නැවත “ගෙට පිසූ බත් ගෙන එම්හ”යි සැදෑලෝභයෙන් ඩා කඳුළු වගුරුව වගුරුවා ආන ආනා කැස පට ගන්ව ගන්වා නැවත ආ පස්සේ ගෙය බලා දිවන ස්ත්‍රී-පුරුෂයෝ මෙතෙක් දහස් ගණනැයි පමණ නැත.
එ දවස් වූ දාන කෝලාහලයට අනික් උපමාවක් නො කියම් ම ය. මාගේ ස්වාමි දරුවාණන්ගේ අසාධාරණ දාන පාරමිතාවෙන් ජනිත වූ මහ පින්ලියය මල් පිපී රොන් සළා දුන් දවසෙකැ යි සිතමි. නොහොත් ඔබගේ මහා පුණ්‍ය නමැති වාපිකාව ඉතිර වහන පලන දවසෙකැ යි සිතමි. නොහොත් ඔබගේ මහා පුණ්‍ය නමැති චෛත්‍යය රන්කොත් පළඳවාපු දවසෙකැ යි සිතමි. නොහොත් එ දා ඔබ දුන්නා වූ සප්තශතක මහාදානය එ වේලෙහි ම විපාක දෙන් ටතබාගත් දෝ හෝ යි සිතමි. මෙසේ වූ මහා දානසම්භාරය රැස් කොටපු වේලෙහි නුවර වැසියෝ රජ්ජුරුවන් කැඳවා මේ මහා දානය පෑ සවන දා බුදුපාමොක් සඟ පිරිස් වැළඳවූහ.
රජ්ජුරුවෝ එ දන් බලන්නාහු නිමාවක් දැක්ක නො හී ඉතා විස්මයපත් ව “එකක්හු විසින් බොහෝ දෙනකු ජයගත නො හැක්කේමය”යි සිතා මෙසේ වූ දානයක් දෙන්නා තබා සිතිනුත් සිතියත් නො හැක්කේ ම ය යි නුවර වැසියන්ට පැරද රජගෙට ගොස් උපන් මහා ලජ්ජාවෙන් දාවල් බතු ත් නො කා යානට පැන නැඟී ගෙට පිටිපෑලා “අනිස, මේ සා රජ සැපතක් ඇති ව මාගේ සේවක වූ නුවර වාසීන්ට පැරද ගිය කල මට ජීවිතයත් ඇයි ද, දඹදිව රජදරුවෝ ද මේ පවත් ඇසූ නම් මා රජකු කොට සිතත් ද, මෙසේ වූ ලජ්ජාවක් බලාත්අද ම මා මිය ගියේ නම් යෙහෙකැ”යි මහත් වූ රාජාභිමානය කොට කුමක් කෙරෙම් දෝ හෝ යි සිත සිතා සුසුම් ලලා යාන් මත්තෙහි ඔත්හ.
එ වේලෙහි මල්ලිකා දේවි රජ්ජුරුවන්ගේ ශ්‍රී යහන් ගබඩාවට වැද ශෝකාතුර ව හොත් රජ්ජුරුවන් දැක “මේ කිමෙක් ද දේවයෙනි! නුඹවහන්සේගේ ඉන්‍ද්‍රියයෝ ත් අද විකාරයට පැමිණියහ. දහවල් මෙහෙත නො නිමවන ලද. ශෝකාතුර වන සේක් නැ”යි විචාළහ. රජ්ජුරුවෝ “මල්ලිකා දේවිනි! තෙපි මට වූ ලජ්ජා නො දනුදැ?”යි විචාළහ. නො දනිමි ස්වාමීනි. වදාළ මැනැවැ යි කීහ. සදවසක් මුළුල්ලෙහි ඔවුනොවුන් පරදවා බුදුන්ට දන් දී, අද දින නුවර වැසියන්ට මා පැරද ගියේ වෙමි. අද දුන් දනට වඩා දන් දෙන්නා තබා සරිගස්වා දී ලීමත් මට බැරි ය යි කීහ.
එ වේලෙහි මල්ලිකා දේවි නුවර වැසියන් දන් දුන්නා වූ ක්‍රම විචාරා සිනා සී “අනිස, නුඹවහන්සේ රජ ව සිට සේවකයන්ට පැරද ගියෙමි යි කීම ඉතා නො යෙදෙයි. රජෙක් නම් කවර කලෙක නුවර වැසියන්ට පැරද යේ ද? මාගේ නුවණ සෙට දවස් බැලුව මැනව. නුවර වැසියන් හැම දෙනා ම පරදවා මහ දන් දෙවාලා නුඹ ජයගන්වාලා දීලමි”යි කීහ.
එ බසට රජ්ජුරුවෝ සතුටු ව පැන නැගී යහන් මහතුයෙහි හිඳගෙන “කෙසේ දැ යි කියා බල”යි කීහ. මල්ලිකා දේවි කියන්නාහු “නුවර වැසියන්ගේ නැති නැති දෙයින් පූජා කරම්හ. දඹදිව සල්ගස් නම් උයන්වල විනා සෙසු තෙනක නැත්තේ ම ය. එසේ හෙයින් උයන් නම් නුඹ මුත් නුවර වැසියන්ගේ නැත. උයනින් සල්ගස් කප්පා ගෙන්වා ගෙන විශාල වූ ශාල පාදපයන් සිටුවා මහ මඩුවක් කරවාලුව මැනැව. එ මඩුව විසිතුරු කොට රන්කම් කළ පිළියෙන් වියන් බඳවා එහි රන් තරු-රිදී තරු පෙළ පෙළ දවටා රන් තිර අදවා බිම රත්කම් කළ බුමුතුරුණෙන් වසා මඩුව වටකොට අතරතුරෙහි අවකාශ හැර පන්සියයක් ආසන පනවාලුව මැනව. සිසාරා එහි බුදුන් ප්‍රධාන වූ පන්සියයක් රහතන් වඩා හිඳුවාලුව මැනව. නමකට ඇතකු බැගින් පන්සියයක් ඇතුන් අතට පන්සියයක් සේසත් දී සිටුවාලුව මැනව. සර්වාභරණයෙන් සැරහුනා වූ බිසෝවරුන් දෙසිය පණසක් තෝරා රන්තල්වැට දී දෙදෙනකු වහන්සේට එක්කෙනකුන් පත් සලන සේ සිටුවාලුව මැනව. දෙදෙනකු වහන්සේට අතරතුරෙහි සලදා තබා ගෙන සර්වාභරණයෙන් සැරහුනා වූ පන්සියයක් බිසෝවරුන් දෙපා දිගුකොට ඉඳ රුවන් තෝඩු සල සලා ඇඟ සොලව සොලවා කස්තුරු ආදී වූ සුවඳ බඩු අඹරණ සේ විධාන කොට ලුව මැනව. තව ද පන්සියයක් බිසෝවරුන් ලක්‍ෂ වටනා ගෙලෙමුතුදම් පැලඳ ලක්‍ෂ වටනා කසී සළු හැඳ රුවන් මිණිකොඬොලින් සැරහී සිට පන්සියයක් නිලිපුල්මල් කලබ් ගෙන මණ්ඩප මධ්‍යයෙහි සිටුවාලුව මැනව.
තව ද: ඝන රන් ඔරු අටක් හෝ දහසයක් හෝ කරවා මණ්ඩප මධ්‍යයෙහි පිළිවෙලින් තබ්බවාලුව මැනව. තව ද: පන්සියයක් බිසෝවරුන් රුවන් පළඳනාවෙන් හා රන්සිරිකණින් දිව්‍යාඞ්ගනාවන් සේ සරහා සිටුවා ඇඹරු ඇඹරූ සුවඳ පිඬු ගෙන ගොස් ඒ ඝනරන් ඔරුවල ලන සේ නියෝග කළ මැනව. ඒ ඔරුවල ලූ සුවඳ පන්සියයක් බිසෝවරු නිලිපුල්මල් කලඹින් ගලා සියලු මණ්ඩපයෙහි සුවඳ ගඳ විහිදුවන සේ නියෝග කළ මැනව. මෙසේ අලඞ්කාර කොට බුදුන් වැළඳවූ කල දානය අසදෘශ වෙයි. නුවර වාසීන්ගේ සල්ගස් නැති හෙයින් ශාල මණ්ඩපයෙනුත් ඔහු ම පරදිති. ඔවුන්ගේ ඇතුන් නැති හෙයිනුත් පරදිති. සේසත් නැති හෙයිනුත් පරදිති. උන්ගේ බිසෝවරුන් නැති හෙයිනුත් මේ අලඞ්කාරයට පරදිති. මෙසේ දානය අසදෘශ කොට දී ජයගත මැනැවැ”යි කීහ.
එ වේලෙහි රජ්ජුරුවෝ “තොප කී උපදෙස ඉතා මැනැවැ”වි ගිවිස දෙවන දා බිසොවුන් කීවා සේ ම පූජාව සරහා බුදුපාමොක් සඟ පිරිස් පවරා ගෙනවුත් ඒ ඒ ආසනවල හිඳුවා ඇමදෙනා වහන්සේට සේසත් ගන්වා ඇතුන් සිටුවන වේලෙහි සාරසිය නවානූවක් පමණ ඇතුන් නිල කොට එක් කෙනකුන් වහන්සේට හිසට සේසත් ගන්නා ඇතකු නැති හෙයින් රජ්ජුරුවෝ නො සතුටු ව මල්ලිකා දේවීන් සිටි තෙනට ගොස් “දේවීනි! තොප කීවා වූ ක්‍රමයෙන් සියලු සංවිධාන කොටලීමි. සියල්ලෙන් ම අඩුවෙක් නැත. එක්කෙනකුන් වහන්සේට සේසත් ගන්නා ඇතෙක් නැතැ”යි කීහ.
එ බසට බිසොවු සිනාසී “අනිස, නුඹ වැනි රජකුගේ පන්සියයක් පමණ ඇත්තු නැද්දැ”යි විචාළහ. දේවීනි! මගේ හස්ති සේනාව දහස් ගණන. ඔහු මහා චණ්ඩපරුෂයහ. භික්‍ෂූන්වහන්සේ දැකලා වේරම්බ වාතය සේ නො රඳා ගුගුරාගෙන දිවන්නාහු ය. එසේ හෙයින් පෝසත් ඇතකු සොයාගත නො හැක්කැ යි කීහ. එ බසට මල්ලිකා දේවී නුවණක් සිතාගෙන “එසේ වී නම් මොළ ඇතකු ම ගෙන්නුව මැනැව. ඔහු සිටුවාලන තෙනක් මම දනිමි. අපගේ අඞ්ගුලිමාල මහ තෙරුන් වහන්සේ දුටු කල මද නැඟී ඇත්තු බා වෙවුලා යෙති. සිඟා වඩනා කල මහ වේ මැද කෝ වේ වල දී සමහර දවසෙක මද නැඟි ඇත්තු උන්වහන්සේ හා එක තැන හසුව ගිය කල භයින් වෙවුලා පියති. බෙටිත් සලා පියති. එසේ හෙයින් ඔබ ළඟ මොළ ඇතකු සිටුවාලුව මැනැවැ”යි කීහ.
එ වේලෙහි රජ්ජුරුවෝ ඒ උපදේශයට ඉතා සතුටු ව ඇතරුවන් ලවා මොළ ඇතකු බැඳුම් පිටින් ගෙන්වා ගෙන ඔහු අතට සේසතක් දීලා අඞ්ගුලිමාල මහතෙරුන් වහන්සේ පිටි පසුයෙහි සිටුවාලා මිනිස්සු දුරුව ගිය. තෙරුන් වහන්සේ කර බාගෙන වැඩ හිඳ ඔහු නො බලා බත් වළඳා වදාරණ සේක් ම ය. ඒ මොල ඇත් තෙරුන් වහන්සේ කරා පැමිණ සර්පරාජයකු දුටු මැඩියකු සේ, බිළාලයකු දුටු ඇඹිටිල්ලකු සේ, දිවියකු කරා පැමිණ ගිය මුව පොල්ලකු සේ, සිංහයකු දුටු ඇත්පොව්වකු සේ, ඔබ දැක භයින් වෙවුලා නැඹුරු ව ගෙන වක ගසා වාලධිය අමුඩු හස්සේ සඟවා ගෙන, කන්පත් දෙක කපොලාන්තයෙහි එළා ගෙන. ඇස දල්වා බලන්ට භය ඇති ව, දෑස පියා ගෙන ශ්‍රද්ධාසම්පන්න හුදියකු සේ හිසට කුඩය අල්වාගෙන මාගේ ස්වාමිදරුවාණන්ගේ ගුණ ගත් අතැවැසියන් දුටු මිතැ‘තුන් මෙසේ ශික්‍ෂිත වන කල ඔබ දුටු පාරිය්‍යෙ නම් වල් ඇතු තුන් මසක් මුළුල්ලෙහි ඔබට අභියුක්ත කම් කෙළේ කවර නම් ආශ්චර්‍ය්‍යයෙකැ යි කියම් ද? ඔබ දුටු ගිරි මෙවුලා නම් මතැතු මහහඬින් ගුගුරුවා පලාගියේ කී නම් පෙළ හරෙකැ යි කියම් ද?
මෙසේ ඒ ඇතු උන්වහන්සේට කුඩය අල්වාගෙන සිටිනා භාව භාවය බලා සාධුකාර දෙන්නෝ දහස් ගණන. ඒ සා මහත් පූජාවෙහි මෙයට වඩනා අනික් ආශ්චර්‍ය්‍යයෙක් නො වීය. මේ ඇතු සිටගත්තා වූ ස්වභාවයෙන් ම නුවර වැසියෝ රජ්ජුරුවන්ට පැරද ගියහ. සෙසු දවසෙක එසේ වූ පෙළහැරෙක් නො වූයේ ය.