“අත්ථි භික්ඛවේ! තදායතනං. යත්ථ නේව පඨවි න ආපෝ න තේජෝ න වායෝ න ආකාසානඤ්චායතනං න විඤ්ඤාණඤ්චායතනං න ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං න නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං නායං ලෝකෝ න පරලෝකෝ න උභෝ චන්දිම සූරියා. තත්‍ර‍පාහං භික්ඛවේ! නේව ආගතිං වදාමි. න ගතිං න ඨිතිං න චුතිං න උපපත්තිං අප්පතිට්ඨං අප්පවත්තං අනාරම්මණ මේවේතං ඒසේවන්තෝ දුක්ඛස්සාති.”
තේරුම :-
“මහණෙනි! ඒ (නිර්වාණ සංඛ්‍යාත) ආයතනයක් ඇත්තේ ය. එහි කර්කශ ලක්‍ෂණ ආපෝධාතුව ද නැත. පරිපාචන ලක්‍ෂණ තේජෝධාතුව ද නැත. විස්තම්භන ලක්‍ෂණ වායෝ ධාතුව ද නැත. ආකාසානඤ්චායතන චිත්තය ද නැත. විඤ්ඤාණඤ්චායතන චිත්තය ද නැත. ආකිඤ්චඤ්ඤායතන චිත්තය ද නැත. නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන චිත්තය ද නැත. ඒ නිවන මේ ලෝකය ද නොවේ. පරලොව ද නො වේ, එහි චන්ද්‍ර සූර්‍ය්‍ය දෙදෙන ද නැත. මහණෙනි! මම ඒ නිවන සත්ත්වයන් එන තැනකැයි නො කියමි. සත්ත්වයන් යන තැනකැයි ද නො කියමි. සත්ත්වයන් නැවතී ඉන්නා තැනකැයි ද නො කියමි. සත්ත්වයන් මැරෙන තැනකැයි ද නො කියමි. උපදින තැනකැයි ද නො කියමි. එහි සංස්කාරයන් ගේ නැවත නැවත ඉපදීම් වශයෙන් පැවැත්මක් නැති ස්වභාවයක් ම ය. නාම ධර්මයක් වුව ද චිත්තචෛතසිකයන් සේ රූපාදි අරමුණු ගැනීමක් නො කරන ධර්මයක් ම ය. දුක්ඛයා ගේ අන්තය ඒ නිර්වාණ ධර්මය ය.”
මේ සූත්‍රයෙන් පඨවි ආපෝ තේජෝ වායෝ යන මහා භූතධාතු සතර නිවනෙහි නැති බව ප්‍ර‍කාශ කිරීමෙන් දක්වන්නේ එහි කාම රූප භව දෙකට අයත් කිසි සංස්කාරයක් නැති බව ය. කාමාවචර රූපාවචර සත්ත්වයන් ගේ ප්‍ර‍තිෂ්ඨාව මහාභූත සතර ය. මහාභූත ධාතූන් නැති කල්හි ඒවායේ පිහිටා ඇතිවන චක්ෂුරාදි ඉන්ද්‍රිය රූපයෝ ද ඇති නො වෙති. හෘදය රූපය ද ඇති නො වේ. ඉන්ද්‍රිය රූප හා හෘදය රූපය නැති කල්හි චක්ෂුර්විඥානාදි විඥාන සය ද ඇති නො වේ. මහාභූත සතර නැති බව දැක් වූ කල්හි කාම රූප භව දෙකට අයත් කිසිම සංස්කාරයක් නැති බව දැක්වූයේ වේ.
ආකාසානඤ්චායතනාදි ධ්‍යාන සතර නිවනෙහි නැති බව පැවසීමෙන් එහි අරූප භවයට අයත් කිසිම සංස්කාරයක් නැති බව දැක් වේ. අරූපාවචර සත්ත්වයන් ගේ ප්‍ර‍තිෂ්ඨාව අරූපධ්‍යාන සතරය. ඒවා නැති කල්හි අරූප භවයට අයත් අන්කිසි අරූප ධර්මයක් ද ඇති නො වේ. එබැවින් අරූපධ්‍යාන නැති බව දැක්වීමෙන් අරූප භවයට අයත් සියලු ම ධර්මයන් ගේ නැති බව දැක්වීම සිද්ධය. මේ සූත්‍රයෙහි මෙලොවය යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ වර්තමාන භවය ය. පරලොවය යනුවෙන් අදස් කරන්නේ අනාගත භව පරම්පරාවය. නිවන මෙලොවත් නො වේ ය, පරලොවත් නො වේ ය යි පැවසීමෙන් දැක්වෙන්නේත්, කාම රූප අරූප සංඛ්‍යාත භවත්‍ර‍යට අයත් කිසිම සංස්කාරයක් එහි නැති බවම ය.
නිවන කිසි රූපධර්මයක් නැති තැනකැ යි කී කල්හි අසන්නවුන්ට සමහර විට එය මහ අඳුරක්ය කියා හෝ අඳුරු තැනක්ය කියා හෝ සිතෙන්නට පිළිවන. මේ සූත්‍රයෙහි නිවනෙහි ඉරසඳ නැතිබව වදාරා තිබෙන්නේ එහි අඳුරක් නැති බැවින් පිටතින් ආලෝකයක් එයට වුවමනා නැති බව දැක්වීමට ය.