අතීතයේ බරණැස් නුවර එක් රජකුට දරුවෝ නොවුහ. රට වැස්සෝ රාජ වංශය ඉදිරියට ගෙන යාමට කෙනෙකු නැති බව දැක, රැස් වී දරුවන් පතන ලෙස රජුට දැනුම් දුන්හ. රජතුමා අන්තඃපුරයේ සොළොස් දහසක් ස්ත්‍රීන්ට හා අගමෙහෙසිය වූ චන්ද්‍රා දේවියට ද දරුවන් පතන ලෙස නියම කෙළේ ය. චන්ද්‍රා දේවිය පසළොස්වක පොහොය දිනයෙහි තමාගේ ශීලය මෙනෙහි කොට “ඉදින් මම පිරිසිදු සිල් ඇත්තියක් බව සැබෑ නම්, ඒ සත්‍යානුභාවයෙන් මට පුතෙක් ලැබේවා” යි සත්‍යක්‍රියා කළාය.
ඇගේ ශීල තේජසින් සක් දෙවිඳුගේ අසුන උණු විය. සක් දෙවිඳු අස්න උණුවීමේ කාරණය දැන චන්ද්‍රා දේවියට දරුවකු ලබා දෙන්නට සිතා ඇගේ දරු ගැබට සුදුසු කෙනෙකු සොයන්නේ තව්තිසා දෙව් ලොව ඉපිද ආයුෂ ගෙවී මතු දෙව් ලොවක උපදිනු රිසියෙන් සිටින බෝසතාණන් වහන්සේ දැක, එහි ගොස් “යහළුව, මිනිස් ලොව උපන හොත් ඔබට පැරුම් දම් පුරන්නට ලැබෙන්නේය. ඔබ නිසා මහා ජනයාට ද වැඩ සිදු වන්නේය, බරණැස් රජුගේ දේවිය දරුවකු පතන්නීය. ඔබ ඇගේ කුස පිළිසිඳ ගනු මැනව” යි කීය.
බෝසතාණන් වහන්සේ සක් දෙවිඳුගේ ඉල්ලීම පිළිගෙන චන්ද්‍රා දේවියගේ කුස පිළිසිඳ ගත්හ. උන්වහන්සේ මව් කුසින් බිහිවූ දිනයෙහි මහවැසි වැස මුළු කසී රට තෙමී ගිය බැවින් ද රජුගේ හා ඇමති ආදියන්ගේ ළය ප්‍රීතියෙන් තෙත්වී ගිය නිසාද, උන්වහන්සේට “තේමීය කුමාරයෝ” යයි නම් තැබුහ.
ඉපිද මසකට පසු තේමීය කුමාරයාණන් සරසා බරණැස් රජු වෙතට ගෙන ගියේය. රජතුමා ලදරුවා ඇකයෙහි තබා සුරතල් කරමින් සිටින වේලෙහි සොරුන් සතර දෙනෙකුන් එතුමා ඉදිරියට ගෙනාවෝය. රජතුමා එයින් එකකුට දහසක් කස පහර දීමටත්, එකකු සිරගෙට යැවීමටත්, එකකුට සැත් පහර දීමටත්, එකකු උල හිඳුවීමටත්, නියම කෙළේ ය. ඇකයෙහි හුන් කුමරා පිය රජුගේ කථාව අසා සංවේගයට පැමිණ “අහෝ මාගේ පියා මේ රජකම නිසා අපායේ උපදවන පව්කම් කරන්නේය”යි සිතුවේය.
දෙවන දිනයෙහි කුමරා සේසත යට සරසන ලද ඇඳෙහි සැතප වුහ. එහි මඳක් සැතපී ඇස හැර බැලු බෝසත් කුමරාට මහත් වූ ශ්‍රී සෞභාග්‍යය දැක මහා භයක් ඇතිවිය. “මම මේ රජ ගෙදරට කොයින් ආයෙම්දෝ”යි සිතන්නා වූ කුමරාට ජාතිස්මරණ ඥානය ඇතිවිය. කුමාරයාණන්ට අතීතයෙහි එහි විසි වසක් රාජ්‍ය කිරීම නිසා පව්කම් කොට අවුරුදු අසු දහසක් ඔසුපත් නරකයක පැසෙන්නට සිදුවූ බව පෙනිණ. එයින් වඩාත් සංවේගයට පත් බෝසතාණෝ පව්කම් වලින් වැළකී කළ නොහෙන මේ රජකමෙන් මට කම් නැත. “කෙසේ මම රජගෙදරින් මිදෙන්නෙම් දැ”යි සිතමින් සැතපුනාහ.
බෝසතාණන් වහන්සේ දොම්නසින් වැතිර සිටින කල්හි පෙර ජාතියක උන් වහන්සේට මව් වූ දේවතා දුවක් පෙනී සිට, බෝසතාණන් අමතා “දරුව, බිය නොවව, ගොළුවකු සේ ද, බිහිරකු සේද, කොරකු සේ ද, විසීමෙන් මේ රජ ගෙදරින් ඔබට මිදිය හැකිය.” යි කීවා ය. බෝසතාණන් වහන්සේ තමන් මේ රජ ගෙදරින් බැහැර කරන තුරු ගොළුවකු සේ ද, බිහිරකු සේද, කොරකු සේ ද, වෙසෙන සැටියට තදින් අධිෂ්ඨාන කර ගත්හ.
තමන් වහන්සේ කරගත් අධිෂ්ඨානයේ පිහිටා සිටීමෙන් බෝසතාණන් වහන්සේ ඇවිදින - කතා කරන වයසට පැමිණියාහු ද ගොළුවකු - බිහිරකු - කොරකු ලෙස ම කිසි කථාවක් නොකොට කාගේවත් වචනයකට ඇහුම් කන් නොදී නොසැලී උන්හ. මා පිය ආදීහු බෝසතාණන් ගේ එසේ විසීම ගැන ශෝකයට පැමිණ “බිහිරන් ගේ කන් මෙසේ නොවේය; ගොළුවන් ගේ කම්මුල් මෙසේ නොවේය; පිළුන්ගේ අත් පා මෙසේ නොවේය; මේ කුමරා ගොළුවෙක් බිහිරෙක් කොරෙක් වන්නට නුපුළුවන. මෙහි යම් කරුණක් තිබිය යුතුය.” යි කුමාරයන් විමසන්නට පටන් ගත්හ.
කුමාරයන් විමසනු පිණිස සමහර විට මුළු දවසම කිරි නොදෙති. කිරි නොලැබීමෙන් උගුර කට වියළී යන්නේ වී නමුත් අධිෂ්ඨානයෙහි පිහිටා බෝසතාණෝ කිසි ශබ්දයක් නොකරති. දරුවා ගේ නිරාහාරව සිටීම නො ඉවසිය හැකි මෑණියෝ පසුව කිරි දෙවති. මෙසේ වරින් වර කිරි නොදී වර්ෂයක් ම විමසු නමුත් කුමාරයන් ගේ වෙනසක් නොදුටුවෝ ය.
ඉන්පසු දරුවෝ රස කැවිලිවලට කැමති වෙතියි ද, ඵලා ඵලයට කැමති වෙති යි ද, සෙල්ලම් බඩුවලට කැමති වෙති යි ද, භෝජන වලට කැමති වෙති යි ද, ඒ දේවලින් පස් අවුරු වයස් වන තෙක් කුමාරයන් විමසු හ. බෝසතාණෝ මඳකුදු නො සැලී අධිෂ්ඨානයේ පිහිටා උන්හ. ඉක්බිති “පස් අවුරුදු දරුවෝ ගින්නට බිය වෙතියි ගින්නෙන් විමසමු ය” යි මහ ගෙයක් කරවා තල්පත් සෙවෙලි කරවා සමාන වයස් දරුවන් හා බෝසතාණන් එහි මැද හිඳවා ගෙට ගිනි තැබුහ. ගෙය ගිනි ගත් කල්හි සෙසු දරුවෝ පලා ගියහ. බෝසතාණෝ දැවී මිය යෑම අපායේ පැසීමට වඩා යෙහෙකැ යි අධිෂ්ඨානය නො බිඳ සමාපත්තියට සමවන් කෙනෙකු සේ ගිනි ඇවිලෙන ගෙය මැද උන්හ. ගින්න හොඳට ම ළං වූ කල්හි බෝසතාණෝ බැහැරට ගත්හ.
බෝසතාණෝ සය අවුරුදු වයසට පැමිණි කල සය අවුරුදු දරුවෝ මතැතුන්ට බිය වෙති’යි ඇතුන් කරණ කොට ගෙන විමසනු පිණිස, සෙසු දරුවන් හා බෝසතාණන් මිදුලේ හිඳුවා ඇතු එවුහ. පුරුදු කරන ලද පරිදි ඇතු නාද කරමින් සොඬින් පොළොවට පහර දෙමින් බිය ගන්වමින් ආයේ ය. සෙසු දරුවෝ හිස් ලූ ලූ අත පලා ගියහ. බෝසතාණෝ අධිෂ්ඨානය නො බිඳ, නො සැලී උන්හ. ඇතු අවුත් කුමාරයන් ඒ මේ අත පෙරළා ගියේය.
මෙසේ නැවත විමසා බෝසතුන් ගේ වෙනසක් නො දැක සත් අවුරුදු වයසට පැමිණි කල්හි සර්පයන් කරණකොට විමසන්නට පටන් ගත්හ. බෝසතාණන් සෙසු දරුවන් හා වෙසෙන කල්හි, දල උදුරන ලද සර්පයන් ඒ පිරිස මැදට දැමුහ. සෙසු දරුවෝ කෑ ගසමින් පලා ගියහ. බෝසතාණෝ සර්පයන්ගෙන් මිය යොත් මිය යේවා යි අධිෂ්ඨානය නො බිඳ නොසැලී උන්හ. සර්පයෝ ඇඟේ වෙළුණාහ. එහෙත් බෝසතාණෝ නිශ්චලව ම උන්හ.
ඉක්බිති නැටුම් දැක්වීමෙන් විමසුහ. එයින්ද බෝසතාණන් ගේ වෙනසක් නො දැක, කඩුවෙන් විමසනු පිණිස පුරුෂයකු යෙද වුහ. සෙසු දරුවන්ට හා තේමිය කුමරුන්ට රජ මිදුලෙහි ඉන්නට හැර සෙසු දරුවන් සෙල්ලම් කරමින් ඉන්නා වේලෙහි එක් පුරුෂයකු දිලිසෙන කඩුවක් කරකවමින් එහි අවුත් “කසී රජුගේ කාලකණ්ණි පුත්‍රයා කොහි ද? ඔහුගේ හිස සිඳින්නට ඕනෑය” යි කියමින් ඒ මේ අත දුවන්නට විය. සෙසු දරුවෝ බියෙන් වෙව්ලා පලා ගියහ. බෝසතාණෝ අධිෂ්ඨානය නො බිඳ නිශ්චලව උන්හ.
ඉන් පසුත් බෝසතාණන් වහන්සේ විමසනු පිණිස මැස්සන් ලවා කැවීම්, ගින්නෙන් රත් කිරීම ආදියෙන් උන්වහන්සේට නොයෙක් දුක් දුන්හ. මා පියෝ ද ඒ ගොළුවත අත්හරින ලෙස නොයෙක් අයුරින් යාච්ඥා කළෝය. එහෙත් රජ ගෙදරින් බැහැර කරන තුරු උන්වහන්සේ තමන්ගේ අධිෂ්ඨානයේ පිහිටා විසුහ. උන්වහන්සේ කථා කළේත්, ඇවිද්දේත් සොළොස් අවුරුදු වියේ දී රජ ගෙයින් බැහැර කල පසුය.