මංරාය රජුගේ ඇවෑමෙන් ඔහු පුත් ගෝ වර්‍ෂයෙහි උපන් ග්‍රාමරාජ හතළිස්හය අවුරුදු වයසැත්තේ බිංග නුවර සාරමසක් රාජ්‍යය කොට එහි තමාගේ පුත්‍ර සේනභූ කුමරා තබා යෝන රටට ගියේය. සේනභූ රජ එහි සාරවසක් රාජ්‍යය කරවිය. ග්‍රාම රජුගේ බාලසොහොයුරු ගෝරිං රජ පියාගේ මරණය අසා භට සේනාව සමග නාය නගරයෙන් අවුත් හරිපුඤ්ජය අල්ලා ගත්තේය. සේනභූ තෙමේ ඔහුගේ ඒම අසා යෝන රටට ගියේය. කුක්කුට වර්‍ෂයෙහි උපන් ගෝරිං රජ රත්නත්‍රයෙහි ප්‍රසන්න වූයේ ශක වර්‍ෂ හයසිය හැත්තෑ හතරේදී හරිපුඤ්ජය නුවර ගෙන නව වර්‍ෂයක් රාජ්‍යය කරවිය. ගෝරිං රජුගේ පුත්‍ර ග්‍රෝත්‍රෝ රජ දෙමසක් රාජ්‍යය කරවිය. ඒ වර්‍ෂය ශක වර්‍ෂයෙන් හයසිය අසූ තුනකි. ඉක්බිති ග්‍රෝන රජුගේ දෙටුසොහොයුරු ඛග්ග තෙමේ තුන් මසක් රාජ්‍යය කරවිය. ඉක්බිති ග්‍රාම රජුගේ පුත් නජ්ජොත්‍ථර තෙමේ සේනා සහිතව තාක්ක පුරයෙන් අවුත් හරිපුඤ්ජය අල්වා ගත්තේය. ඛග්ග තෙම බියපත්ව ඛෙලාංග නුවරට ගියේය. නජ්ජොත්‍ථර තෙමේ සාහසික ක්‍රෑරයකු වූ බැවින් පියා සමීපයට නොගියේය. සේනභූ රජ බලවාහන ඇත්තේ සේනාව සන්නද්ධ කරගෙන බිංග රටට අවුත් නජ්ජොත්‍ථරයන් හා යුද්ධකොට ඔහු පණ පිටින් අල්වාගෙන ගොස් ග්‍රාම රජුට දැක්විය. ග්‍රාම රජ ස්වකීය පුත්‍ර වූ නජ්ජොත්‍ථර කුමරු දැක පුත්‍ර ස්නේහය උපදවා නිර්භය ස්ථානයකට යැවීය. නජ්ජොත්‍ථර තෙමේ සත් මසක් රාජ්‍යය කරවිය. ග්‍රාමරජ යෝනරට සිටගෙන සේනභූ කුමරු ලවා බිංග රටේ රාජ්‍යය කරවිය. ඒ කුක්කුර වර්‍ෂයෙහිදීම සතිස් වයසැති සේනභූ තෙමේ නැවත බිංග පුරයෙහි රජය කරවිය. හෙතෙම නැවතත් එහි ටිකකලක් වැස තමාගේ පුත්‍ර හරිස්වන මවද එහි තබා තෙමේ යෝන රට ග්‍රාම රජුට උපස්ථාන කෙළේය. හයසිය අසූහත්වෙනි ශක වර්‍ෂයෙහි ග්‍රාම රජ පරලොව ගියේය. සේනභූ තෙමේ යෝන-බිංග දෙරටෙහිම රාජ්‍යයට පත්විය.
හෙතෙම ඒ වර්‍ෂයේදී ඛරගංගාව හා කක්කගංගාව එක්වෙන තැන එක් නුවරක් ගොඩනංවා එහි හඳුන් හරයෙන් වැඩ සිටින බුදුපිළිමයක් කරවිය. ඉන්පසු හයසිය අසූ නවවෙනි ශක වර්‍ෂයේදී ජයසේන පුරය ගොඩනංවා එයින් සිවුවෙනි අවුරුද්දේ දී එනුවර මැද මහාවිහාරයක් කරවිය. එයින් තෙවෙනි වර්‍ෂයේදී ගල් පිළිමයක් සෑදවීය. එයින් දෙවෙනි වර්‍ෂයේදී ඒ ප්‍රතිමාව සඳහා මහෝත්සවයක් පැවැත්විය. අටසාළිස් හැවිරිදි වූ සේනභූ රජ දොළොස් අවුරුද්දක් රාජ්‍යය කරවා හයසිය අනූහයවෙනි ශක වර්‍ෂයේදී පරලෝකගත විය.
ඔහු ඇවෑමෙන් ඔහු පුත් හරිප්‍යව තෙමේ රාජ්‍යය ලැබී. හෙතෙම තමාගේ පියරජු ජීවත්ව සිටියදී කාවරජු හා යුද්ධකොට බල නගරය ගත්තේය. කුක්කුව වර්‍ෂයෙහි උපන් ඒ රජ අටවිසිවය සැත්තේ දෙවර්‍ෂයක් රජයකොට හයසිය අනූ අටවෙනි වර්‍ෂයේදී යෝන රටෙහිදී පරලොව ගියේය. ඔහු ඇවෑමෙන් ඔහු පුත් හ්‍රයූ කුමරා මැදින් මාසයේදී අභිෂේකයට පත්විය. හයසියසත් සැත්තෑවෙනි වර්‍ෂයේදී උපන් හෙතෙමේ දොළොස් හැවිරිදි කල්හි රාජ්‍යය ලබා තුන් වර්‍ෂයක් යෝන රටෙහි වැස මෙහි ආවේය. හෙතෙම මංරාය රජු කරවූ නබ්බිසි පුරය දිගින් බඹ දහසක්ද පළලින් බඹ නවසියයක්ද අතිවෙන සේ විශාල කරවා බඹ නවයක් පළලැති දිය අඟලක් ද ගඩොල් ප්‍රාකාරයක් ද කරවිය. එනුවර මැද රියන් හැත්තෑ හයක් උසැති, එක් එක් පැත්තෙන් හතළිස් අට රියනක් දිග පළලැති මහාසෑයක් කෙරෙව්වේය. ඒ හ්‍රයූ රජ විසි වර්‍ෂයක් රාජ්‍යය කරවා හත්සිය දහහත්වෙනි ශක වර්‍ෂයේදී පරලොව ගියේය. ඔහු ඇවෑමෙන් ඔහුගේ පුත්‍ර වූ, හත්සිය එක්වෙනි ශක වර්‍ෂයෙහි උපන් කිලනාරජ සොළහැවිරිදි කල්හි අභිෂික්ත විය. හෙතෙම තමාගේ බාලසොහොයුරු මහාබ්‍රහ්ම කුමරු ජංරාය පුරයට යැවීය. එකල සියම්රට සුඛෝධය නුවර ධර්‍මරාජ නමැති රජෙක් රාජ්‍යය කරවිය. බුදු සස්නෙහි පැහැදුණු කිලනා රජ වනවාසී භික්‍ෂූන්ගේ පැමිණීම පතමින් බොහෝකලක් ඒ ගැන සිතුවේය. එකල්හි සුඛෝදය නුවරවැසි සුමන නම් තෙරනමක් අයොජ්ඣ නුවරට ගොස් ගුරුවරුන්ගෙන් ධර්‍මය ඉගෙන සුඛෝදයට හැරී ආවේය. එකල්හි උදුම්බර නමැති මහාස්වාමි නමක් ලක්දිවින් රාමඤ්ඤ රටට පැමිණ සිටියේය. එයැසූ සුමනතෙර මිත්‍රයෙකු සමග රාමඤ්ඤ දේශයට ගොස් උදුම්බර මහා සාමි වෙත නැවත පැවිදි වී ධර්‍මය උගත්තේය. එකල ධම්මරාජ රජතෙම සියලු සංඝ කර්‍මයන් කිරීමට සමර්‍ථ භික්‍ෂු නමක් සොයන්නේ එවැනි තෙරනමක් එවීම සඳහා ආයාචනා කොට මහාසාමීන් වෙත දූතයන් යැවීය. ශාසනාභිවෘද්ධිය පතන මහාස්වාමිතෙමේ සුඛෝදය නුවර සියලු සංඝ කර්‍මයන් කිරීම පිණිස සුමන තෙරුන් ධර්‍ම රාජයන් වෙත යැවීය. මිත්‍ර භික්‍ෂුව සහිත සුමනතෙර මහාස්වාමීන්ගෙන් අවසර ගෙන සුඛෝදයට ගියේය. තුටුපහටු වූ ධර්‍මරාජ තෙමේ අම්බවනාරාමය කරවා තෙරුන් එහි නවත්වා සිවුපසයෙන් උපස්ථාන කෙළේය. එක්වරක් සුමනතෙර සජ්ජිනාලය නුවරට යන්නේ පා නමැති ගඟ කරා පැමිණ එහි විසී. එහි එක් පුරාණ විහාරයක එක් ධාතු නමක් රාත්‍රි කාලයේදී ප්‍රාතිහාර්‍ය දැක්විය. එය දුටු මහජනයා තෙරුන්ට ඒ ප්‍රවෘත්තිය කීය. රාත්‍රි කාලයේදී රුක් දෙවියෙක් බමුණු වෙසින් අවුත් ධාතු පිහිටි තැන තෙරුන්ට කීය. තෙරනම එහි ගොස් එතැන සාරවා ධාතු නමක් සහිත කරඬුවක් ලබා ගත්තේය. සුමනතෙර ඒ ධාතුව රැගෙන සජ්ජනාලය නුවරට ගියේය. එකල ධර්‍ම රාජයාගේ පුත්‍ර වූ ලිදෙය්ය රජ එනුවර රාජ්‍යය කරවිය. තෙරුන්ගේ පැමිණීම ඇසූ ඒ රජ පෙර ගමන් ගොස් නුවර තුළට පමුණුවා ශ්‍රී පර්‍වත පාදයෙහි වූ මහාරත්තවනාරාමයෙහි වාසය කරවිය. ධාතුව දකිනු කැමති ලිදෙය්ය රජුට තෙරනම ධාතුව පෙන්විය. රජතෙම ධාතුවගේ ආශ්වර්‍යයන් දැක අතිශයෙන් සතුටුව පිදීය. ධර්‍මරාජ තෙමේ ධාතූන්ගේ පුවත් අසා දකිනු කැමතිව තෙරුන් වෙත දූතයෙකු යැවීය. සුමනතෙර සුඛෝදය නුවරට ගොස් අම්බවතාරාමයෙහි විසී. ධර්‍මරාජ තෙමේ ධාතුව දකිනු කැමතිව නොයෙක් පූජා ද්‍රව්‍ය ගත්තන් සමග අවුත් “ස්වාමීනි, ධාතුව දකිනු කැමැත්තෙමි” කියා තෙරුන්ට වැන්දේය. තෙරනම රජුට එය දැක්විය. ධර්‍මරාජ තෙමේ ධාතූන් වහන්සේට වැඳ පුදා සුවඳ දියෙන් පිරුණු නිමර්‍ල මනොඥ තඹක්ක භාජනයක තබා අභිෂේක කෙළේය. (හෙවත් නෑව්වේය.)
96. ඒ ධාතු තොමෝ ඒ සුඛෝදය පුරයෙහි නවතිනු කැමති බැවින් ඒ රජුට ප්‍රාතිහාර්‍යයන් දැක්විය.
සුමන තෙරුන් ධාතු ලැබූ කාලය නිමි.
එකල කිලනා මහරජ නබ්බිසි නුවර සියලු සංඝ කර්‍මයන් කරවන්ට සමර්‍ථ භික්‍ෂු නමක් පතමින් රාමඤ්ඤ දේශයෙහි උදුම්බර මහාස්වාමීන් වෙත දූතයෙකු යැවීය. මහාසාමිතෙමේ තමාගේ ශිෂ්‍ය වූ ආනන්‍ද තෙරුන් රාජ දූතයාට පෙන්විය. ඒ ආනන්‍ද තෙර රාජදූතයා සමග විසි යොදුනක් මග ගෙවා සියම් රටට පැමිණියේය. කිලනා රජ තුටුපහටු වූයේ ඒ තෙරුන්ට සිවුපසයෙන් උපස්ථාන කෙළේය. ඒ ආනන්‍ද තෙර ස්වකීය ගුරුවරයාගේ අනුමතිය නොලත් බැවින් අරණ්‍යයෙහි සංඝකර්‍ම කිරීමට නොකැමැති විය. එසේ නොකැමතිව “මහරජ, මාගේ ආචාර්‍යවරයා විසින් යවන ලද සුමන නම් තෙරනමක් දැන් සුඛෝදය නුවර වසයි. හෙතෙම හැම සංඝ කර්‍මයන් කරවන්ට සමර්‍ථය; ඒ තෙරුන් මෙහි ගෙන්වාගත මැනවි; අපිත් ඒ තෙරුන් හා සංඝ කර්‍ම කරන්නෙමු”යි රජුට කීය. තෙරුන්ගේ කීම අසා රජතෙමේ “සුඛෝදය පුරයට ගොස් මාගේ වචනයෙන් සුමන තෙරුන් නොලැබ සද්ධාතිස්ස නමැති තෙරනමක් ගෙනාවේය. ආනන්‍ද ස්ථවිර තෙම සද්ධාතිස්ස තෙරුන් හා සංඝ කර්‍ම කරන්ට නොකැමැති විය. රජතෙමේ සුමන තෙරුන් ලබා ගැනීම සඳහා නැවත පඬුරු සහිත දූතයෙකු ධර්‍ම රාජයන්ට දැනුම් දී තමාගේ උතුම් ධාතුව ද රැගෙන රාජදූතයා සමග නබ්බිසි පුරයට ගියේය.
97 ඒ තෙරුන් සුඛෝදය නුවරින් පිටත්ව නැවතුණු නැවතුණු තැන්වලදී මනා පැහැති බුදුරදුන්ගේ ඒ ධාතුතොමෝ නානාවිධ ආශ්වර්‍යයන් පෙන්විය. (98.) සත්පුරුෂයන්ට සතුට උපදවන මනොඥ වූ ඒ ධාතුතොමෝ දිනපතා ඇතැම්විටක ගින්නක්[1] මෙන්ද, ඇතැම්විට රන් කඳක් මෙන් ද ඇතැම්විටක සඳරැස් මෙන්ද ප්‍රාතිහාර්‍ය පෑවේය. සුමනතෙර ධාතූන් වහන්සේට මනා සේ උපස්ථාන කෙළේය. ශකවර්‍ෂ හත්සියතිස් එකේදී කිලනා රජ හරිපුඤ්ජය නුවර නැගෙනහිර පැත්තේ පිහිටි මහසිටි පිළිමගෙයි වැඩ සිටින බුද්ධරූප සතර කරවිය.
සුමන තෙරුන් පැමිණි කාලය නිමි
-
පෙලේ තිබෙන්නේ ‘අනිලං’ යන වචනයයි. අනිල නම් වෘතයයි. වාතය මෙන් පෙනෙන්ට නොහැකි බැවින් මෙය ගිනිවාචි ‘අකල’ විය යුතු යයි සිතමි. ↑