“අත්ථි භික්ඛවෙ, කායපස්සද්ධි චිත්තපස්සද්ධි, තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධි-සම්බොජ්ඣංගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.”
“මහණෙනි, කායප්‍ර‍ශ්‍ර‍බ්ධියක් ද ඇත, චිත්තප්‍ර‍ශ්‍ර‍බ්ධියක් ද ඇත. එහි යෝනිසෝමනස්කාරය බහුල කොට පැවැත්වීම නූපන් පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගයා ගේ ඉපදීමට ද, උපන් පස්සද්ධි- සම්බොජ්ඣංගයේ වැඩීමට හා සම්පූර්ණ වීමට ද ආහාරය ය” යනු එහි තේරුම යි. අටුවාවෙහි දැක්වෙන පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංග හේතු මෙසේ ය :-
“සත්ත ධම්මා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගස්ස උප්පාදාය සංවත්තන්ති, පණීතභොජනසෙවනතා, උතුසුඛසෙවනතා, ඉරියා- පථසුඛසෙවනතා, මජ්ඣත්තපයොගතා, සාරද්ධකායපුග්ගලපරිවජ්ජනතා, පස්සද්ධකායපුග්ගලසෙවනතා, තදධිමුත්තතාති.”
ප්‍ර‍ණීත භෝජනය වළඳන බවය, සැප ඇති සෘතු ගුණය සේවනය කරන බවය, සැප වූ ඉරියවු සේවනය කරන බව ය, මධ්‍යස්ථ ප්‍රයෝග ඇති බව ය, නො සන්සුන් කය ඇති පුඟුලන් දුරු කරන බවය, සන්සුන් කය ඇති පුඟුලන් සේවනය කරන බවය, පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගයට නැමුණු බර වුණු සිත් ඇති බවය, යන මේ කරුණු සත පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංග හේතූහු ය.
ප්‍ර‍ණීත භෝජනයන් වැළඳූ කල්හි ශරීරය බලවත් වී පිනා ගොස් දුබල බව හේතු කොට ශරීරයේ ඇති වන අමාරුකම් සන්සිදෙයි. ඒ හේතුවෙන් යෝගාවචරයා ගේ සිත ද සන්සිදේ. ප්‍ර‍ණීත භෝජන සේවනය කරන බව පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගයට හේතුවකැයි කියන ලදුයේ එහෙයිනි. ප්‍ර‍ණීත භෝජන පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගයට හේතුවකැ යි කීමෙන් යෝගාවචරයකුට ප්‍ර‍ණීත භෝජන වුවමනා ම ය යි කාරණය වරදවා නො ගත යුතු ය. ප්‍ර‍ණීත භෝජන නො ලබන්නා වූ යෝගාවචරයා හට ද පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගය අනික් හේතූන්ගෙන් ඇති වෙයි.
එබැවින් ප්‍ර‍ණීත භෝජනයට ලොල් ව ඒවා සොයන්නට උත්සාහ නො කළ යුතු ය. ප්‍ර‍ණීත භෝජන නො ලැබීම නිවනට බාධාවක් නො වේ. ආහාරයට ලොල් ව ප්‍ර‍ණීත භෝජන සොයන්නට යාම නම් නිවන් ලැබීමට බාධකයෙකි. මිහිරි බොජුන් පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගයට පමණක් නොව බොහෝ කෙලෙසුන්ට ද ආහාරයෙකි. පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය පිණිස ප්‍ර‍ණීත භෝජන සේවනය කරන යෝගාවචරයා විසින් එය නුවණින් කළ යුතු ය. නො එසේ වුවහොත් එය කෙලෙස් වැඩීමට ම හේතු විය හැකි ය. ලෝකයෙහි ප්‍ර‍ණීත භෝජනය යි සම්මත කිරි ගිතෙල් මස් මාලු ආදිය හැම දෙනාට ම පථ්‍ය නොවේ. ඇතැමකුට ඒවා අපථ්‍ය නොවේ. යමකුට ඒවා අපථ්‍ය වේ නම් ඔහුට ඒවා ගැනීම පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගයට බාධක වේ. ප්‍ර‍ණීත හෝ වේවා අප්‍ර‍ණීත හෝ වේවා යම් භෝජනයක් යෝගාවචරයාගේ ශරීරයට හිත නම් එය ඒ යෝගාවචරයාට පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගය ඇති වීමට ද හේතු වේ. ලද දෙයින් සතුටු වන්නට පුරුදු කර ගැනීම යෝගාවචරයන්ට හොඳම ක්‍ර‍මය ය. යෝගාවචරයකු විසින් අනික් ආහාරයක් සොයන්නට උත්සාහ කළ යුත්තේ ලැබෙන ආහාරය තමාට පථ්‍ය නොවත හොත් ය.
ආහාරවලින් ඉතා ම හොඳ ආහාරය නම් තමන් විසින් ම පිළියෙළ කර ගන්නා ආහාරය ය. තමන් විසින් ම ආහාර පිස වැළඳීම විනය විරෝධී බැවින් භික්ෂූන්ට එය නො ලැබිය හැකි ය. තමන් ගේ ආහාරය තමන් විසින් නො පිසින්නා වූ තැනැත්තන්ට හොඳ ආහාරය තමනට ඉතා හිතවතකු විසින් පිළියෙළ කර දෙන ආහාරය ය. එය ලැබෙන්නේ ද ගිහියන්ට ය. ආදරයෙන් ගෞරවයෙන් මෛත්‍රියෙන් කරුණාවෙන් භික්ෂූන් වහන්සේ සුවපත් කරනු කැමැත්තෙන් ආහාර පිළියෙළ කොට පැවිද්දන්ට පිරිනමන සැදැහැවත්හු ද ඇත. ඔවුන් පිරිනමන ආහාරය ද හිතවතුන් දෙන ආහාරය ම ය. භික්ෂූන් වහන්සේ සුවපත් කිරීමේ අදහසින් තොර ව දෙන ආහාරය කොතෙක් වටිනා කොතෙක් ප්‍ර‍ණීත ආහාරයක් වුව ද එය හිතවතකු දෙන ආහාරය සේ ශරීරයට හිත නො වේ. ප්‍ර‍ණීත භෝජන සේවනය කළ යුතු දුබල සිරුරු ඇති යෝගාවචරයන් විසින් මේ කරුණු ටික සිතට ගත යුතු ය. ප්‍ර‍ණීත භෝජනය විශේෂයෙන් හේතු වන්නේ කායපස්සද්ධියට ය. කායපස්සද්ධිය පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගයට හේතු වේ.
“උතුසුඛසෙවනතා” යන මෙහි සෘතුව යනු ශීතෝෂ්ණ දෙක ය. සෘතුව ද මිනිස් සිරුරට සුව දුක් ඇති කිරීමෙහි මහත් බලයක් ඇතියකි. ශීතල අපථ්‍ය ශරීරයට එයින් බොහෝ දුක් ඇති කරනු ලැබේ. උෂ්ණය අපථ්‍ය ශරීරයට එයින් බොහෝ දුක් ඇති කරනු ලැබේ. සාමාන්‍යයෙන් අධික වූ ශීතෝෂ්ණ දෙක සැම ශරීරයකට ම දුක් ඇති කරයි. ඒ ශාරීරික දුඃඛය පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය ඇති වීමට බාධාවෙකි. ඒ ඒ ශරීරයට යෝග්‍ය වන පමණට ශීතෝෂ්ණ ලැබීමෙන් සිරුරට සැප ඇති වේ. එයින් පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගය ඇති වේ. හොඳ සෘතුගුණය ඇති පෙදෙස් හා ස්ථාන සෙවිය යුත්තේ දුබල යෝගාවචරයන් විසිනි. කෝකටත් ඔරොත්තු දෙන ශක්තිමත් නිරෝගී ශරීර ඇති යෝගාවචරයනට නොතැනක් හොඳ ය. තමා වාසය කරන පෙදෙසෙහි හෝ ස්ථානයෙහි සෘතුගුණය තමා ගේ ශරීරයට අහිත නම් යෝගාවචරයා විසින් අන් පෙදෙසක් - අන් තැනක් සොයා ගැනීමට උත්සාහ කිරීම හොඳ ය. කලින් කල ස්ථාන මාරු කිරීමත් යෝගාවචරයන්ට හොඳ ය.
“ඉරියාපථසුඛසේවනතා” යන මෙහි ඉරියාපථ නම් ගමනය, සිටීමය, හිඳීමය, නිදීමය යන සතර ය. සත්ත්වයන් ශරීරය පවත්වන්නේ ඒ ඉරියව් වලිනි. ඉරියව්ව ද සුව දුක් ඇති කිරීමේ මහත් බලයක් ඇතියකි. එක් ඉරියව්වකින් ම බොහෝ කල් විසීම ද ශරීරයට පීඩාවෙකි. ඇතමුන්ට ඇතැම් ඉරියවුවකින් මඳ කලක් වුව ද විසීම පීඩාවෙකි. ශරීරයට පීඩා වීම පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගයට බාධාවෙකි. ශරීරයට පහසු ඉරියවුවලින් විසීම සැපයෙකි. ඒ සැපය පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගයට හේතුවෙකි. එබැවින් සැප ඇති වන ඉරියවු සේවනය කිරීම පස්සද්ධිසම්බෝජ්ඣංගයට හේතුවක් වශයෙන් දක්වන ලදි. පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගය පිණිස සැප ඇති ඉරියවු සේවනය කිරීමද නුවණින් කළ යුත්තකි. පමණ ඉක්මවා සැප ඇති ඉරියවු සේවනය කරන්නට යාමෙන් භාවනාවෙන් පිරිහිය හැකි ය.
“මජ්ඣත්තපයොගතා” යන්නෙහි අදහස මෙසේ ය. සැප දුක් දෙක කිසි හේතුවක් නැති ව ඉබේ ම ඇති වන්නකැයි ගැනීම එක් අන්තයෙකි. දෙවියන්ගේ කැමැත්තේ සැටියට සත්ත්වයන්ට සැප දුක් ලැබේ ය යනාදීන් හේතුව වරදවා ගැනීම එක් අන්තයෙකි. ඒ අන්ත දෙකින් එකකටවත් නොගොස් කර්මය සත්ත්වයන් ගේ සැප දුක් දෙකට හේතුව වශයෙන් පිළිගැනීම මධ්‍යම ප්‍ර‍තිපදාව ය. “මජ්ඣත්තපයොගතා” යනුවෙන් දැක්වෙන්නේ කියන ලද අන්ත දෙකට නො ගොස් “කර්මය සත්ත්වයන්ට අයත් දෙයකි. කර්මයෙන් සත්ත්වයෝ සුවදුක් ලබන්නාහ” යි මෙනෙහි කරන බව ය. එසේ මෙනෙහි කිරීම කාය චිත්ත පස්සද්ධි දෙක හෙවත් පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣංගය ඇති වීමේ හේතුවෙකි. මේ මජ්ඣත්තපයෝගතා යන්න ගැන අටුවාවෙහි හා ටීකාවෙහි දැක්වෙන අදහස ය.
කර්මය තමා අයත් දෙය වශයෙන් සැලකීම, කර්මය සැප දුක් ලැබීමේ හේතුව කොට සැලකීම, පස්සද්ධියට හේතුවකැ’යි කීම තේරුම් ගැනීමට දුෂ්කර කරුණෙකි. පමණ ඉක්මවා යෝග ක්‍රියාවෙහි අධික ව යෙදීමය, කළ යුතු පමණට භාවනාවෙහි නො යෙදීමය යන දෙස පස්සද්ධියට බාධක කරුණු දෙකකි. පමණ ඉක්මවීම ය, පමණට ද කටයුත්තෙහි නො යෙදීමය යන්න අන්ත දෙකට නො ගොස් මධ්‍යම ප්‍ර‍මාණයෙන් භාවනාවෙහි යෙදෙන බව මජ්ඣත්තපයෝගතා යනුවෙහි අදහස හැටියට ගත යුතු සේ ද පෙනේ. මෙය විමසිය යුතු තැනකි.
නො සන්සුන් කය ඇති පුද්ගලයෝ නම් අත් පා ගල් මුල් ආදියෙන් අන්‍යයන්ට පහර දෙන නො මනා පැවතුම් ඇති නපුරු අය ය. එබඳු නපුරු ගති ගුණ නැති පුද්ගලයෝ සන්සුන් කය ඇති පුද්ගලයෝ ය. නොසන්සුන් කය ඇති පුද්ගලයන් ගෙන් වෙන් ව වාසය කිරීම හා සන්සුන් කය ඇතියන් හා එක් ව වාසය කිරීමත් පස්සද්ධියට හේතු වේ.