9. චේතියපබ්බතවාසී මහාතිස්සමහතෙර

විශුද්ධිමාර්ගයේ ශීලනිර්දේශයෙහි (20) ද අසුභකම්මට්ඨාන නිද්දෙසයෙහි (193) ද මෙතුමා පිළිබඳ කථාවක් තිබේ. එය මෙසේ යි:-

අනුරාධපුර වැසි එක් කුලස්ත්‍රියක් සිය සැමියා සමඟ කලහකොට දෙවඟනක් මෙන් සැරසී උදෑසනම ගෙයින් නික්ම නෑ ගෙයකට යන්නී අතරමගදී සෑගිරියෙන් අනුරාධපුරයට පිඬුපිණිස වඩින මහාතිස්ස තෙරුන් දැක්කේ ය. ඕ තොමෝ තෙරුන් කෙරෙහි ඇලුණු සිතැත්තී මහත්සේ සිනාසුණි. තෙරනම මේ කිමෙක්දැයි ඒ දෙස බලන්නේ ඇගේ දත් දෙක ඒ දත්කෙරෙහි අශුභ සංඥාව උපදවා රහත්බවට පත්විය. ඇගේ හිමියා ඇය ලුහුබැඳ යන්නේ තෙරුන් දැක “ස්වාමීනි, මේ මග ගිය ස්ත්‍රියක් දුටුසේක්දැ”යි ඇසීය. එවිට තෙරණුවෝ :

“නාභිජානාමි ඉත්‍ථි වා පුරිසො වා ඉතො ගතො

අපි ච අට්ඨසංඝාටො ගච්ඡතෙ”ස මහාපථෙ”

“පින්වත, මෙහෙන් ගියේ ස්ත්‍රියක් ද පුරුෂයෙක්දැයි නො දනිත්: එතකුදුවුවත් මේ ඇටසැකිල්ලක් මහමග ගමන් කෙරේ”යයි කීහ. (තෙරුන් කීවේ බොරුවක් නොවේ. කමටහන් යුත් සිතින් ආ එතුමා ඇය දෙස බැලූ විගස ඇගේ දත් පෙනුනෙන් එතුමා ඒ ඇට අශුභ ලෙස සලකා නැවත භාවනාවට බැස්සේය. ඊට වැඩි දෙයක් සලකා බැලීම සඳහා ඇස් යොමු නොකෙළේය. එතුමාට ඇට සම්බන්ධ කමටහන වැඩූ බැවින් ඇටසැකිල්ල ප්‍ර‍කට වුණි. එබැවින් ඇටසැකිල්ලක් යන බව කීය.)

අට්ඨසාලිනී අටුවාහි අසුභකථාවෙහි ද “දන්තට්ඨිදස්සාවිනොපන චේතියපබ්බතවාසිනො මහාතිස්සත්‍ථෙරස්ස විය” යන්නෙන් මේ කථාප්‍ර‍වෘත්තිය සිහිපත් කරවා තිබේ.