74. තිස්ස සාමණේරනම

මැඳුම්සඟි අටුවාහි විතක්කසණ්ඨානසුත්තවණ්ණනාවෙහි (313) මේ කථාව පෙනේ:- තිස්ස සාමණේර නමගේ උපාධ්‍යායතුමා තිස්ස මහාවිහාරයෙහි වසයි. හෙරණතැන වරක් තමා උකටලී වූ බව තෙරුන්ට දැන්වීය. තෙරනම “මේ විහාරයේ නෑමට ජලය දුර්ලභය; මා සිතුල් පව්වට ගෙනයව”යි කීය. හෙරණ තෙරුන් කැඳවාගෙන එහි ගියේ ය. එවිට තෙරනම “මේ විහාරය අත්‍යන්තයෙන් සංඝිකය; මට පුද්ගලික තැනක් පිළියෙලකරව”යි කීය. හෙතෙම යහපතැ යි කියා සංයුත්තනිකාය ඉගෙනීමත් ගුහාවක් ශුද්ධ කිරීමත් තෙජෝකසිණභාවනාවත් එකවිටම ආරම්භ කොට ගුහාවේ වැඩ අවසන් වන විට සංයුත්තය ඉගෙනීමත් ධ්‍යාන ලැබීමත් අවසන් කෙළේය. වැඩ අවසන් කොට උපාධ්‍යායයන්ට දැන් වූ විට එතුමා “සාමණේරය, තා විසින් දුක් සේ ගුහාව සාදන ලදි. අද එක් රැයක් තෝම එහි වසව”යි කීය. හෙරණ තැන එහි වසන්නේ සෘතුසත්ප්‍රාය ලැබ විදසුන් වඩා රහත්විය. එතුමන් පිරිනිවි පසු ධාතු පිහිටුවා කළ චෛත්‍යය තිස්ස සාමණේර චෛත්‍ය යයි ප්‍ර‍කටය.

අංගුත්තර ඒකනිපාත අටුවාහි (26) මේ කථාව පෙනෙන්නේ මීට ස්වල්පයක් වෙනස් ලෙසය:- සිතුල්පව්වෙහි තිස්ස භික්‍ෂුනමට උපසම්පදාවෙන් වස්ගණනක් නැති කල්හි ම අනභිරතියක් උපන්නේ ය. හෙතෙම එය දුරු කරගන්ට නො හැක්කේ තමාගේ සිවුරු සෝදා පොවා පාත්‍ර‍ය දුම් අල්ලා හිසකෙස් බා උපාධ්‍යාය තෙරුන් වෙත ගොස් වැඳ සිටියේ ය. එවිට උපාධ්‍යායතුමා “කිමෙක්ද, මහාතිස්ස, නො සතුටු ආකාරයක් පෙනේය”යි කීය. “එසේය, ස්වාමීනි, මට අනභිරතියක් උපන්නේය”යි කී විට තෙරනම ඔහුට රහත්වීමට හේතු සම්පත් ඇතිබව දැක “තිස්සය, මම මහලුය, මට වසන තැනක් පිළියෙලකරව”යි කීය. භික්‍ෂුනම යහපතැයි පිළිගත්තේ ය. එවිට තෙරනම එය කරන අතරේ ඉගෙන ගන්නා දෙයක් කමටහන් වැඩීමත් අත්නොහරව”යි ද කීය. භික්‍ෂුනම ලෙණක් සෑදීමට සුදුසු තැනක් බලා එහි දර පුරවා ගිනි තබා ශුද්ධකොට ගඩොලින් වටකොට බැඳ දොර - කවුළු යොදා සක්මන් කරන තැන් ආදියෙන් යුක්ත කොට ලෙණ නිමවා ඇඳ පුටු අතුරා තෙරුන් සමීපයට ගොස් වැඳ “ලෙණේ වැඩ නිමි යේ ය”යි කීය. එවිට “තා දුකසේ කළ ගුහාවෙහි අද එක් දිනක් තෝම වසව”යි කීය. එහි හිඳගෙන “මා විසින් උපාධ්‍යායයන්ට මනාප වූ දෙයක් කරන ලදැ”යි සිතන ඔහුට ප්‍රීතියක් උපණි. එය යටපත්කොට විදසුන් වඩා රහත්විය.

මේ දෙක කථා ප්‍ර‍වෘත්ති දෙකකැයි ගැනීමට අවකාශ නැත. එකම ආචාර්‍ය්‍යවරයා ලියූ අටුවා දෙකක මෙවැනි වෙනස්කම් ඇති වීමට හේතුව කුමක්දැයි විමසිය යුතු.