මේ සසුන්හි පැවිදි ව උපසපන් වූ එක් මහණ කෙනෙක් ගුරුන්ගේ නියමයෙන්, ඉගෙණීම සඳහා අන් ගුරුවරයකු වෙත ගියහ. ඔහු ඉගෙණිම සඳහා ගුරුන් වෙත ගිය අතර, ටික දින කින් ඔහුගේ පිය තෙමේ රෝගාතුර වී ය. රෝගාතුර වූ පියා පුතු දකිනු කැමැති වූයේ ද, ඔහු ගෙන්වා ගන්නට යවන්නට කෙනකු නො ලැබ නන් දොඩනුයේ ලං වූ මරණ ඇති ව “මේ මා පුතුට සිවුරුමිල ය” යි කහවණු සියයක් බාලපුතුට භාර කොට කලුරිය කෙළේ ය. ටික කලක් ගෙවා ගෙට පැමිණි ඒ මහණහු පා මුල්හි හඬා වැටුනු ඔහුගේ මලනුවෝ පියා මළ බව කියා “ස්වාමීනි! තාත්තා නන් දොඩමින් සිට මළේය, ඔබ වහන්සේට දෙන්නැ, යි කහවණු සියයක් මට භාර කොට ඇත, මේ ඒ මුදල, මෙයින් කරණ යමක් මට කියනු මැනවැ” යි දන්වා සිටියේ ය. ඒ මහණ තෙමේ “මට මිල මුදලින් වැඩෙක් නැතැ” යි මුල දී කියා නැවැත, “ගෙයක් ගානේ ගොස් කරණ මේ හිඟමනෙන් වැඩෙක් නැත, සිවුරු හැර ගොස් මේ මුදලින් දිවි ගෙවන්නෙමි” යි සිතන්නට වන. රෑ දාවල මේ සිතිවිල්ලෙන් පෙළුනු ඔහු ඉගෙණීම හා කමටහන් වැඩීම හැරපී ය. එයින් ම සුදු මැලි වීය. දක්නා හඳුනන පැවිදෝ ඔහු දැක “සුදුමැලි ව වැහැරී ගියෙහි කිමැ” යි ඇසූහ. “මගේ සිත ටික දිනක සිට සසුනෙහි නො ඇලේ ය” යි කී විට ඒ පැවිද්දෝ ඒ බව ඔහුගේ ගුරුන්ට දන්වා බුදුරජුන් වෙතට ගෙන ගියහ.

බුදුරජානන් වහන්සේ	:-	ඔය නම සසුනෙහි නො ඇලෙනු සැබෑ ද?
මහණ	:-	එහෙයි, ස්වාමීනි!
බුදුරජානන් වහන්සේ	:-	සිවුරු හැර ගොස් ජීවත් වීමට ගායක් තමුසේ තිබේ ද? එසේ කරන්නට සිතුවෙහි ඇයි?
මහණ	:-	එහෙයි. තිබෙනවා, ඒ නිසා සිවුරු හැර ලන්නට සිතුවෙමි.
බුදුරජානන් වහන්සේ	:-	හොඳයි! තමුසේට ජීවත් වීමට ඇති මග මට කියන්න.
මහණ	:-	ස්වාමීනි! මාගේ පියා මැරෙද්දී මට දෙන්නැ යි කහවණු සියයක් මාගේ මලනුවන්ට භාර කොට තිබේ, එයට කරන්නේ කිමැ යි ඔහු මගෙන් අසයි, සිවුරු හැර ගොස් මට ඒ මුදලින් ජිවත් විය හැකි ය. ගෙයක් ගානේ හැමදා හිඟමනේ යෑම කළ නො හැකි ය. හිඟමනේ ගොස් ලබා ගන්නා එයට ද මිනිසුන් කරණ ඇණුම් බැණුම් බොහෝ ය. එසේ ඇණුම් බැණුම් කරන්නාගේ අදහස, ඔහු එකලාව ම මහණුන්ගේ ජීවිතය රැක දෙන සේ ය.
බුදුරජානන් වහන්සේ	:-	හා! හොඳයි! එසේ නම් තමුසේ ගල් බොරළු ටිකක් වැඩි පුර ඇහිඳ ගෙණ එන්න. තමුසේට ලැබී ඇති ඒ මුදලින් ජීවත් විය හැකි දැ යි අප ගණන් කර බලන්නට.
මහණ තෙමේ බොරළු ගොඩක් ගෙණ ආයේ ය.
බුදුරජානන් වහන්සේ	:-	ජීවත්වීම සඳහාය යි සිතා කහවණු පණහක් වෙනුවට ඔයින් බොරළු කැට පණහක් ගෙණ පැත්තක තබන්න. ගොන් බාණක් ගන්නටැ යි සිතා තව පස් විස්සක් පැත්තකට ගන්න. දැන් තමුන්ගේ මුළු මුදලෙන් පන් සැත්තෑවක් වියදම් වුනා. තව ඉතිරි ව ඇත්තේ පස් විස්සයි. එය බිත්තර වී ගැණීමට නගුල් වියදඬු සෑදවීමට උදලු වෑ පොරෝ කූඩා ගැණීමට වැඩ කරන්නන්ගේ කුලිය පිණිස හුණු පුවක්වලට වියදම් වූ කල්හි කහවණු සියය තබා ඒ හැටි දෙතුන් ගුණයක් තුබුන ද මදි ය. තමුසේගේ කහවණු සියය කරන්නට ඇති වැඩවල හැටියට ඉතා මද බව තමුසේටම දැන් පෙනෙනු ඇත. තමුසේගේ අදහස් ඔය කහවණු ටිකෙන් කෙසේ පිරවිය හැකි ද. පෙර දවස සක්විති රජකම් කර වූ අප්පුඩි ගැසූ පමණකින් දොළොස් යොදුන් පමණ තැන කටිය පමණට සත්රුවන් වස්සන්නට සමත් වූ ශක්‍ර සම්පත්, මිනිස් සම්පතට වඩා උසස් ය යි අසා තව්තිසා දෙව්ලොවට ගොස් සක් දෙව්රජුන් සතිසක් මැරී යන තුරු එහි සිට ශක්‍රසම්පත් වැළඳු මන්‍ධාතු රජ තෘෂ්ණාව පුරවා ගත නො හී ම මළේ ය. තමුසේ පියාගෙන් ලැබුනු ඔය කහවණු සියය ජීවිතයෙහිලා කිනම් අස්වැසුමක් කෙරෙන්නේ ද.
මහණ	:-	ස්වාමීනි! මන්‍ධාතුරජහු පිළිබඳ පුවත දැනගණු කැමැතියෙමි. එය වදාරණු මැනැව.

එකල්හි බුදුරජානන් වහන්සේ;

යි එය මෙසේ වදාරා අනතුරු ව තවත් ගාථා දෙකක් ද ගෙණ හැර පෑ සේක.

කහවණු වැස්සෙන් ද වස්තුකාමයන්හි සෑහීමෙක් නැත්තේ ය. නුවණැත්තේ “කාමයෝ රසවිඳ ගැණුම් රහිතහ ය, දුක් ඇත්තාහ” යි මෙසේ දැන, දිව්‍යමය වූ කාමයන්හි ද ඇල්මට නො පැමිණයි. ඒ සම්මා සම්බුදුරජුන්ගේ ශ්‍රාවක තෙමේ අර්‍හත්ඵලයෙහි හෝ නිවනෙහි ඇලුනේ වෙයි.

න කහාපණවස්සෙන = කහවණු වැස්සෙන් ද.

මෙහි පෙණෙන න යන්න දෙවන පාදයෙහි එන විජ්ජති යන්න හා එක් වේ. න යනු නිපාත මාත්‍රයෙකි.

රන් පස් මස්සක් රිදී පස් මස්සක් තඹ දස මස්සක් යන මේ විසි මස්ස එක් කොට එහි මටබව පිණිස වී ඇටක් පමණ ලෝහයත් බහා කලවම් කොට අකුරු හා යම් කිසි රූසටහනක් දක්වා කරන ලද්දේ කහවණු, යි කියත්. නිල් කහවණු නමින් ද එන්නේ මේ ය. “පංච මාසාසුවණ්ණස, තථා රජතස්ස, දසමාසා තම්බස්ස, එතෙ වීසති මිස්සෙත්‍වා මට්ටත්‍ථාය වීහිමත්තං ලොහං පක්ඛිපිත්‍වා අක්ඛරාණී ච හත්‍ථිපාදාදීනං අඤ්ඤතරං ච රූපං දස්සෙත්‍වා කතො නීලකහාපණො නාම” යනු විනයාර්‍ත්‍ථකථාවෙහි ආයේ ය.

‘කහාපණවස්සෙන’ යන මෙයින් මෙහි අදහස් කරණ ලද්දේ මන්‍ධාතු රාජකාලයෙහි වට සත් රුවන් වැස්ස ය. අහසින් වැටෙන දියදහර වස්ස නම්.

තිත්ති කාමෙසු (න) විජ්ජති = වස්තුකාම ක්ලේශකාමයන්හි සෑහීමෙක් නැත.

සෑහීම තිත්තී නම්, ‘ විජ්ජති’ යන මෙහි අරුත් ගත යුත්තේ, මුලින් දැක්වූ න යන නිපාතයත් මෙයට එක් කිරීමෙනි.

අප්පස්සාදා දුඛා කාමා = කාමයෝ රසවිඳගැණුම් නැත්තෝ ය. දුක් ඇත්තෝ ය.

රසවිඳ ගැණුම අස්සාද නම්, මේ හා එක් ව සිටි, අප්ප ශබ්දය අභාවයෙහි වැටේ. ස්වල්පාර්‍ත්‍ථයෙහිලා ගත ද, විරෝධයෙක් නො වේ. අභාවාර්‍ත්‍ථයෙහිලා ගත්විට ‘රසවිඳ ගැණුම් නැතැ’ යි යන අරුත් යෙදෙයි. ස්වල්පාර්‍ත්‍ථයෙහිලා ගත්විට ‘මඳවූ රසවිඳගැණුම් ඇතැ’ යි යන අරුත් යෙදෙයි.

අප්පස්සාදා යන්නෙන් කාමා යන්න ගැණේ. අප්පස්සාදයෝ නම් කාමයෝ ය. කාමයෝ නම් අප්පස්සාදයෝ ය. මෙහි ‘කාමයෝ රසවිඳගැණුම් නැත්තාහ’ යි ගැණිම ම වඩා සුදුසු ය. ‘කාමයෝ මඳ වූ රසවිඳගැණුම් ඇත්තාහ’ යි ගණිතොත්, එය සිතැඟි අනුව ම වේ.

“යං ඛො පන භික්ඛවෙ! ඉමෙ පංචකාමගුණෙ පටිචව උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං අයං කාමානං අස්සාදො” යන දේශනාවෙන් පස්කම් ගුණ ඇසුරු කොට උපදනා, සැපයෙක් සොම්නසෙක් වේ ද, එය කාමයන්ගේ ආස්වාද ය. ඒ මේ ආස්වාදය “කො ච භික්ඛවෙ! කාමානං ආදිනවො? ඉධ භික්ඛවෙ කුල පුත්තො යෙන සිප්පට්ඨානෙන ජීවිකං කප්පෙති යදි මුද්දාය යදී ගණනාය” යන දේශනයෙන් වදාළ ලෙසින් දුක හා සසඳා බලත් දුක හා කිරා බලත් ඉතා ටිකක් ම, දියබිඳක් පමණ ම වේ. එහි දුක ම බොහෝ ය. සිවු සයුරෙහි දියකඳ සමානය. “අප්පසාදො දුක්ඛමෙත්‍ථ භිය්‍යො” යනු වදාළේ එහෙයිනි. කාමයන් කෙරෙහි ඇති දුක කෙබඳු දැ යි බුදුරජුන් වදාළ දුක්ඛක්ඛන්‍ධාදි සූත්‍ර ගෙණ බැලිය යුතු ය. එකකු විසින් සැපැ යි පිළිගන්නා වූ කාමවස්තුව අනෙකට දුකැ යි හැඟෙනුයේ කාමයන්ගේ සැපයක් ආස්වාදයක් නැති බැවින් ම ය. කාමයන් කෙරෙන් යමෙක් සැපයක් ආස්වාදයක් උදුරා ගණී නම් එය සිතින් මවා ගත් සිතින් උදුරා ගත් නැත්තා වූ ම සැපයෙකි. ආස්වාදයෙකි. අර්‍ත්‍ථ ශුන්‍ය චින්තාමාත්‍රයෙකි. ^[1]

ඉති විඤ්ඤාය පණ්ඩිතො = නුවණැත්තේ මෙසේ දැන.

“කාමයෝ රසවිඳගැණුම් නැත්තාහ, බොහෝ දුක් ඇත් තාහ” යන මේ දෙකරුණ දැනැ යි කියූ සේ යි. ^[2]

අපි දිබ්බෙසු කාමෙසු = දිව්‍යමය වූ කාමයන්හි ද.

දෙවියන් අත ඇති, දෙවියන් විදුනා කාමයෝ දිබ්බකාමයෝය. ‘ඔවුන් කෙරෙහි’ යන අරුත් ය. අපි යනු නිපාත යි.

රතිං සො නාධිගච්ඡති = ඇල්මට නො පැමිණෙයි.

සො යනු ‘සම්මාසම්බුද්ධසාවකො’ යනු බලා සිටියේ ය. නුවණැත්තේ වස්තුකාම ක්ලේශකාමයන්ගේ තතු හරිහැටි දත් විට මිනිස් කාමයන්හි තබා දිව්‍යකාමයන්හි ද ඇල්මක් නො කරන්නේ ය. ඇල්මට නො පැමිණෙන්නේ ය. දෙවඟනන් දුටු නන්ද තෙරණුවෝ උසස් රූසපුවෙන් යුත් මිනිස් කතුන්, දාගිය වැහරීගිය වැඳිරිමැහැල්ලන් සේ දුටහ. උන්වහන්සේට එසේ පෙණුනේ ද කාමවිරතියක් ඇති විටක ද නො වේ. කාමයෙහි තද ඇඳුමක් ඇතිවිටක ම ය. දෙවියන් අත ඇති කාමයන්ගේත් මිනිසුන් අත ඇති කාමයන්ගේත් අතර වූ පරතරය උස්පහත්කම හීනප්‍රණීත භාවය දැන ගැණුමට නන්ද තෙරුන්ගේ ඒ දැකීම ම පමණ වේ. මිනිස් කාමයන්ට වඩා හැම අතකින් ම උසස් ව සිටි දිව්‍යකාමයන් ගැණවත් කාමයන්හි දොස් දුටු නුවණැතේ නො සිතන්නේ ය. නො පතන්නේ ය. ඇලීම නො කරන්නේ ය. කාමයන්හි නො ද බැඳෙන්නේ ය.

ඇලිම රති නම්. “රමණං = රති” යනු අරුත් පැවසීම ය.

තණ්හක්ඛයරතො හොති = අර්‍හත්ඵලයෙහි හෝ නිවනෙහි ඇලුනේ වේ.

තණ්හක්ඛය යනු නිවනට නමෙකි. අර්‍හත්ඵලය ද කිය වේ. තෘෂ්ණාව මුළුමනින් සිඳලන හෙයින්, අර්‍හත්මාර්‍ගඥානය ‘තෘෂ්ණා ක්‍ෂය’ යි ගත ද, එ මගින් තෘෂ්ණාවගේ ක්‍ෂයවීම සමග ම අර්‍හත් ඵලයත් තෘෂ්ණාවගේ ක්‍ෂය කිරීමට ආලම්බන ප්‍රත්‍යයය වන නිර්‍වාණයත් තෘෂ්ණාක්‍ෂය යි ගැණේ. “තණ්හානං ඛයහෙතුත්තා තණ්හා ඛීයති එත්‍ථාති = තණ්හක්ඛයො” තෘෂ්ණාවගේ ක්‍ෂය කිරීමට හේතු වන බැවින් මෙහි දී තෘෂ්ණාව නැසී යානු යි තෘෂ්ණාක්‍ෂය නම්. එහි ඇලුනේ තණ්හක්ඛයරත නම්.

සම්මාසම්බුද්ධසාවකො = සම්මා සම්බුදුරජුන්ගේ ශ්‍රාවක තෙමේ.

සම්මා සම්බුදුරජුන් විසින් දෙසූ දහම් ඇසීමෙන් සසුන්ගත යෝගාවචර මහණ තෙමේ ය ඒ. “සම්මා සම්බුද්ධෙන දෙසිතස්ස ධම්මස්ස සවණෙන ජාතො යොගාවචරො භික්ඛු” යනු අටුවාය. ^[3]

මන්‍ධාතුරජ, අහස දෙස බලා අප්පුඩි ගැසූ කල්හි, දොළොස් යොදුන් පමණ තන්හි මසක් පමණ වැස්සා වූ, සත්රුවන් වැස්සෙනුදු සෑහීමට නො පත් බැවින් කහවණු වැස්සකින් කාමයන්ගේ සෑහීමෙක් නො වන්නේ ය. එහෙයින් කාමයෝ සිහිනයක් සේ මඳ වූ ආස්වාද ඇත්තාහ. ආස්වාද නැත්තාහ යි සේ යි. බොහෝ දුක් ඇත්තාහ යි දැන නුවණැත්තේ මිනිස් කම්සැපෙහි තබා දෙවියන් පිළිබඳ පස්කම්සැපෙහි දු නො ඇලේ. කිසිලෙසකින් එය නො පතයි. එසේ නො ඇලෙන්නා වූ නො පතන්නා වූ ඒ සම්‍යක්සම්බුද්ධ ශ්‍රාවක තෙමේ අර්‍හත්ඵලයෙහි නිවනෙහි ඇලී වසන්නේ ය, යනු දන්නේ ය.

ධර්‍මදේශනාවගේ අවසානයෙහි ඒ මහණ තෙමේ සෝවන් ඵලයෙහි පිහිටියේ ය. පැමිණ සිටි පිරිසට දේශනාව වැඩ සහිත වූ ය.

1. 2-4 ‘මා කාමරතිසන්‍ථවං’ /4-4 ‘අතිත්තංයෙවකාමෙසු’ - යනු බලනු. ↑

2. 2-1 ‘අප්පමාදහි පණඩිතා’ යනු බලනු. ↑

3. 4-12 ‘සම්මාසම්බුද්ධසාවකො’ යනු බලනු. ↑