14. අතිමානෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ

අනුන් පහත් කොට තමා විසින් කොඩියක් සේ කොතත් සේ උසස් කොට ගන්නා වූ මානය අතිමාන නම් වේ. එය සිත්හි හට ගත් කල්හි සත්ත්වයා හට තමාගේ තත්ත්වය හා අනුන්ගේ තත්ත්වය නො වැටහෙන පරිද්දෙන් සිත අඳුරු වේ. එබැවින් එය චිත්තෝපක්ලේශයකි. මේ අතිමානය සාමාන්‍ය මානයට වඩා අතිශයින් අනර්ථදායකය.

අනුන් පහත් කොට ගන්නා වූ අතිමානි පුද්ගලයා විශේෂයෙන් ලොවට අප්‍රිය පුද්ගලයෙක් වේ. අන් සෑම දෙන ම පහත්ය, තමා ම උසස් ය යන අතිමානී පුද්ගලයාගේ හැඟීම අන්‍යයන් ද එසේ ම පිළිගන්නක් නම් යහපති. නුමුත් කිසිවෙක් එය නො පිළිගනිති. අන්‍යයන් නො පිළිගන්නා වූ තමා පමණක් ප්‍ර‍කාශ කරන්නා වූ උසස් කම නිකම් ම විහිළුවකි. එක් කෙනෙක් වූ අතිමානී පුද්ගලයකු විසින් අනුන් පහත් යයි කරන්නා වූ අවඥාව ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ජන සමූහයකට බෙදී යන බැවින් එයින් එක් කෙනකුට පැමිණෙන්නේ සුළු කොටසකි. ඒ ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ජන සමූහයට අයත් සෑම දෙනා විසින් ම මොහු උඩඟු පුද්ගලයකැ යි කරන ලක්ෂ සංඛ්‍යාත අවඥාවෝ අතිමානයාගේ විපාකයක් වශයෙන් ඉහාත්මයෙහි ම ඒ පුද්ගලයා කරා පැමිණෙන්නාහ. එබැවින් අවඥා ලැබීමට නම් අතිමානය ඉතා යහපත් දෙයක් බව කිව යුතුය. අනුන්ගේ කරුණාවට මෛත්‍රියට ගරුබුහුමනයට භාජනය වීමට නම් ඒ අතිමානය දුරුකොට සමානාත්මතා ගුණය ඇති කර ගත යුතුය.

අතිමානී පුද්ගලයෝ ගරු කළ යුත්තන්ට ගරු නො කිරීමෙනුත් යටත් විය යුත්තන්ට යටත් නොවීමෙනුත්, ගුරූපදේශ ගත යුත්තන්ගෙන් ගුරූපදේශ නො ගැනීමෙනුත්, මිත්‍ර‍ විය යුත්තන් හා මිත්‍ර‍ නො වීමෙනුත්, පහත් අයට හිමි වැඩය යි නොයෙක් දේ නො කර හැරීමෙනුත්, පැමිණිය හැකි දියුණුවෙන් ද පිරිහෙති. පැමිණ සිටි තත්ත්වයෙන් ද පිරිහෙති. අවමන් කිරීම නිසා කෝප වූවන්ගෙන් ද නොයෙක් නොයෙක් ගැහැට ලබති. අවමානයෙන් කෝපයට පත් ඇතැම්හු අධික මානීන්ට නොයෙක් දඬුවම් කරති. ඔවුන්ගේ වස්තුව පැහැර ගත හැකි තන්හි පැහැර ගනිති. විනාශ කළ හැකි තන්හි විනාශ කරති. අධික කෝපයට පත් ඇතැම්හු අතිමානීන්ගේ ජීවිත පවා නසති.

සමහර අතිමානී පුද්ගලයන්හට අතිමානය නිසා ම පිරිහීමට පැමිණ, චණ්ඩාලයා ගෙන් ඉඳුල් බත් ඉල්ලා කන්නට සිදුවූ “සතධම්ම” නම් බ්‍රාහ්මණ තරුණයාට මෙන් තමා පළමු පහත් යයි අවමන් කරමින් සිටියවුන් යටතට පැමිණෙන්නටත් ඔවුන්ට ම දණ ගසන්නටත් සිදුවේ.