නමෝ තස්ස භගවතො අරහතෝ සම්මා සම්බුද්ධස්ස.
සද්ධං සබ්බකිලේසෙහි - බුද්ධං බුද්ධ සුදේසිතං
ධම්මං නිරඞ්ගණං සඞ්ඝං - නමාමි සිරසාදරං
ලෝකය වනාහි නානාධාතූන්ගේ සමූහයකි. මනුෂ්‍යයාය, දෙවියාය, බ්‍ර‍හ්මයාය, ස්ත්‍රියය, පුරුෂයාය, ඇතාය, අශ්වයාය, ගවයාය, එළුවාය, බැටළුවාය, පොළොවය, මුහුදය, ගඟය, ඇළය, දොළය, වැවය, පොකුණය, රන්ය, රිදීය, යකඩය, මුතුය, මැණික්ය, ගලය, ගසය, වැලය, ගෙයය, වස්ත්‍ර‍යය, ආභරණයය, ආහාරයය, පානය යනාදි නොයෙක් නම්වලින් ප්‍ර‍කාශ කරන්නා වූ ලෝකාවයව වූ අවිඤ්ඤාණක සවිඤ්ඤාණක වස්තු සියල්ල ද ධාතු සමූහයෝ ය. නානාධාතුමය වූ මේ ලෝකයෙහි අන් සියලු ධාතූන් මැඩපවත්වා ගෙන සිටින්නා වූ සියලු ධාතූන් ම ස්වවශයෙහි පැවැත්වීමට සමර්ථ වූ සියල්ලට ප්‍ර‍ධාන වූ එක් ධාතුවක් ඇත්තේ ය. එනම් සත්ත්වයාගේ සිත ය. සිතෙහි ඇත්තා වූ ලෝකය අභිභවනය කළ හැක්කා වූ ද, මුළු ලොව ස්වවශයෙහි පැවැත්විය හැක්කා වූ ද, අන්‍ය ධර්මයක් විසින් අනභිභවනීය වූ ද, මහා බලය ලෝකය දෙස නුවණැසින් බලන්නකුට දත හැකි ය.
අද ලෝකයෙහි මනුෂ්‍යයෝ පියාපත් නැත්තාහු ද අහස්හි පියාඹති. දිය මතුයෙහි ද දිය යට ද ගමන් කරති. පැයකට සැතපුම් සියගණන් යැවෙන වේගයෙන් ගමන් කරති. සැතපුම් සියගණන් දහස් ගණන් දුර සිටින්නන් හා ඉදිරියෙහි සිටින්නන් සමග මෙන් කථා කරති. එක් තැනක සිට කථා කොට මිනිත්තු ගණනක දී මුළු ලොවට ම අස්වති. තවත් නොයෙක් පුදුම දේ සිදු කරති. මනුෂ්‍යයන් මේවා සිදු කරන්නේ ශරීරයේ බලයෙන් හෝ දිව්‍ය බ්‍ර‍හ්මාදීන්ගේ බලයකින් නොව සිතේ ම බලයෙන් ය. ශරීරයට කිසිදු බලයක් නැත. ශරීරය ක්‍රියා කරන්නේ සිතේ ම බලයෙනි. මොටෝ රියක නැගී සිටින්නා වූ රියැදුරා තමාගේ කැමැත්තේ සැටියට රථය හසුරුවා එයින් කැමති තැනකට යන්නාක් මෙන් සිත ද ශරීරය ඇසුරු කොට සිට ඒ ශරීරය ස්වවශයට ගෙන තමා කැමති කැමති දේවල් ශරීරය ලවා කරවන්නේ ය. එකල්හි ශරීරය ද ඒ ඒ ක්‍රියාවෙහි යෙදෙන්නේ ය. සිතින් තොර වූ කල්හි ඒ ශරීරය කිසිදු ක්‍රියාවකට අසමර්ථ ව දරකඩක් සේ නිශ්චල ව පවත්නේ ය. එබැවින් යට කී සියලු ම ක්‍රියාවෝ ශරීරයාගේ ක්‍රියා නොව සිතේ ම ක්‍රියාවෝ යයි දත යුත්තාහු ය.
තව ද සෘද්ධිමතුන් විසින් මේසා මහත් වූ පොළොව කම්පා කරන්නේත්, හිරු දහසක් සඳ දහසක් පෑවූ කලෙක මෙන් ලොව ආලෝක කරන්නේත්, ආලෝකවත් ලෝකය ලෝකාන්තරික නරකය සෙයින් අඳුරු කරන්නේත්, පොළොවෙහි මෙන් අහස්හි හැසිරෙන්නේත්, දියෙහි මෙන් පොළොවෙහි මෙන් අහස්හි හැසිරෙන්නේත්, දියෙහි මෙන් පොළොවෙහි ගිලීම, මතුවීම කරන්නේත්, හකුළුවා තුබූ අතක් දිගුකරන්නාක් මෙන් සැණෙකින් බඹලොවට වුවද යන්නේත්, යුගාන්ත අග්නිජ්වාලා බඳු ගිනිකඳක් ශරීරයෙන් නිකුත් කරන්නේත්, මහාගඞ්ගා බඳු දියකඳන් ශරීරයෙන් නිකුත් කරන්නේත්, නීලපීතාදී අනේකවර්ණ රශ්මීන් ශරීරයෙන් නිකුත් කරන්නේත්, ඇසිල්ලකින් සිය ගණන් දහස්ගණන් වස්තූන් නිර්මිත කරන්නේත්, කුඩා වූ ද, මහත් වූ ද, නොයෙක් වෙස් ගන්නේත්, අතීතානාගතයන් බලන්නේත්, පියවි ඇසට නො පෙනෙන දුර තිබෙන්නා වූ ද, සියුම් වූ ද, වස්තූන් බලන්නේත්, පියවි කනට නොඇසෙන ශබ්ද අසන්නේත්, පරසිත් බලන්නේත්, චුතවන උපදින තැන් බලන්නේත්, මේ සිතේම බලයෙන් ය. ඒ චිත්ත බලයට සෘද්ධිබලයයි කියනු ලැබේ.
තවද මේ සත්ත්වයන් සිටුබව රජබව සක්විති රජබව ආදී මිනිස් සැපවලට පමුණුවන්නේ ද, වර්ෂ ලක්ෂගණන් කෝටිගණන් ආයු ඇති චාතුර්මහාරාජිකාදි දිව්‍යලෝකවල දිව්‍යසම්පතට පමුණුවන්නේ ද, කල්ප ගණන් ආයු ඇති බ්‍ර‍හ්මලෝකවල බ්‍ර‍හ්මසම්පත්තියට පමුණුවන්නේ ද, රහත් බවට - පසේබුදු බවට - ලොව්තුරා බුදුබවට - නිවනට පමුණුවන්නේ ද ඔහුන්ගේ සිතම ය.
තවද මේ සත්ත්වයන් ක්‍රූර බවට - වැදි බවට - කෙවුල් බවට - සල්ලාල බවට - බොරුකාර බවට - කුහක බවට - කපට බවට - බේබදු බවට - සූදුකාර බවට - කේලාම්කාර බවට - පරුෂවචන කියන බවට - උඩඟු බවට - ඊර්ෂ්‍යාකාර බවට - මසුරු බවට - පරසම්පතට ආශා කරන බවට - මෙරමා නසනු කැමති බවට - මිසදිටු බවට - මව් මරන බවට - පියා මරන බවට - රහතුන් නසන බවට - බුදුවරයන්ගේ ලේ සොලවන බවට - සඞ්ඝයා භේද කරන බවට - දාගැප් බුදුපිළිම මහබෝ විහාරාරාම නසන බවට පමුණුවන්නේ ද ඔවුන්ගේ සිතමය.
තවද බලවතුන් විසින් අල්වා තළ තළා වැඩ කරවීමය, ලොකු සතුන් විසින් අල්වා හඬව හඬවා පණපිටින් ම ගිලදමනු ලැබීමය, පණපිටින් සිටියදීම මස් කඩ කඩා ඉර ඉරා කනු ලැබීමය, ගින්නෙන් දවනු ලැබීමය යනාදී අනේක දුක් ඇත්තා වූ තිරිසන් බවට සත්ත්වයා පමුණුවන්නේ ද ඔවුන්ගේ සිතමය. හිඳිනට තැන් නැතිව, හඳනටවත් නැති ව, පිපාසයට පැන් නැති ව, සාගින්නට බත් නැති ව, අවුරුදු සිය ගණන් දහස් ගණන් තැවි තැවී හඬ හඬා සිටින්නට වන ප්‍රේතබවට සත්ත්වයන් පමුණුවන්නේ ද ඔවුන්ගේ සිතමය. බුර බුරා නගින ගිනිදැල් ඇති යපොළොවෙහි පෙරළ පෙරළා මහ වෑයෙන් සසිනු ලැබීමය, කඩ කඩ කොට කියතින් සිඳිනු ලැබීමය, ගිනියම් වූ ලෝහොගුළි කැවීමය, ලෝදිය පෙවීමය යනාදි භයානක දුක් ඇත්තා වූ සඤ්ජීවාදි මහා නරකයන්ට සත්ත්වයන් පමුණුවන්නේ ද ඔවුන්ගේ සිතමය. මෙසේ මේ චිත්තය මුළුලොව ම තමාගේ වශයට ගෙන සත්ත්වයන්ට සැපදුක් දෙක ම ගෙන දෙන බැවින් තථාගතයන් වහන්සේ විසින් :
“චිත්තෙන නීයති ලෝකෝ - චිත්තෙන පරිකස්සති.
චිත්තස්ස එකධම්මස්ස - සබ්බෙව වසමන්වගු”
යනු වදාරන ලදි. “ලෝවැසි තෙම සිතින් මනුෂ්‍ය තිරශ්චීනාදි ගතිවලට පමුණුවනු ලබන්නේ ය. සිතින් ඒ ඒ ගතිවලට අදිනු ලබන්නේ ය. ලොව සියල්ලෝ ම එක ධර්මයක් වූ චිත්තයාගේ වශයට අනුව ගියාහුය.” යනු මෙහි අදහසයි.
මෙසේ බලන කල සිතට අවනත නො වන්නා වූ කිසි ම ධර්මයක් මිනිස් ලොව හෝ දෙව්ලොව හෝ බඹලොව හෝ අන් තැනක හෝ නැති බව පෙනේ. සිත වූ ඒ ප්‍ර‍ධාන ධර්මය අභිභවනය කරන්නා වූ අන් ධර්මයක් ද කිසි තැනක නැත්තේ ය. එබැවින් සිත ම ලෝකයෙහි ප්‍ර‍ධාන ධාතුව, ප්‍ර‍ධාන ධර්මය වේ.
ලෝකයෙහි ප්‍ර‍ධාන ධාතුව වූ චිත්තය ශුද්ධ වූ කල්හි එයින් සත්ත්වයා සැපතට ද, අශුද්ධ වූ කල්හි දුකට ද පමුණුවනු ලැබේ. සත්ත්වයාගේ සිත ප්‍ර‍කෘතියෙන් ශුද්ධ වූවකි. කිලිටිවීම පසු ව සිදුවන්නකි. එබැවින් තථාගතයන් වහන්සේ විසින් “පහස්සරමිදං භික්ඛවේ, චිත්තං තඤ්ච ඛො ආගන්තුකේහි උපක්කිලේසේහි උපක්කිලිට්ඨං” යනු වදාරන ලදි. “මහණෙනි, මේ සිත ප්‍ර‍කෘතියෙන් ප්‍ර‍භාස්වරය, ශුද්ධය, එය ආගන්තුක වූ (අමුතුවෙන් පැමිණෙන්නා වූ) උපක්ලේශයන් විසින් කිලිටි කරනු ලැබේය” යනු එහි තේරුමයි.
යම් සේ ශුද්ධ වූ ජලය කුණුකසල පැමිණීමෙන් අපවිත්‍ර වන්නේ ද, ශුද්ධ වූ වස්ත්‍ර‍ය ඩහදිය දූලි ආදිය පැමිණීමෙන් කිලිටි වන්නේ ද, එමෙන් ශුද්ධ වූ චිත්තය චිත්තෝපක්ලේශයන් හා සංයෝගයෙන් කිලිටි වන්නේ ය. සිත කිලිටි වීමෙන් සත්ත්වයා ද කිලිටි වන්නේ ය. සිත ශුද්ධ වීමෙන් සත්ත්වයා ද ශුද්ධ වන්නේ ය. ඒ බව “චිත්තසංකිලේසා භික්ඛවෙ, සත්තා සංකිලිස්සන්ති, චිත්ත වෝදානා විසුජ්ඣන්ති” යනුවෙන් වදාරන ලදි. “මහණෙනි, සිත කිලිටි වීමෙන් සත්ත්වයෝ කිලිටි වන්නාහ, සිත ශුද්ධ වීමෙන් ශුද්ධ වන්නාහුය” යනු එහි තේරුමයි.
“රූපේන සංකිලිට්ඨෙන - සංකිලිස්සන්ති මානවා
රූපේ සුද්ධෙ විසුජ්ඣන්ති - නං අක්ඛාතං මහේසිනා
චිත්තේන සංකිලිට්ඨෙන - සංකිලිස්සන්ති මානවා
චිත්තේ සුද්ධෙ විසුජ්ඣන්ති - ඉති වුත්තං මහේසිනා”
රූපය කිලිටි වීමෙන් සත්ත්වයෝ කිලිටි වන්නාහ, රූපය ශුද්ධ වූ කල්හි සත්ත්වයෝ ශුද්ධ වන්නාහ යි තථාගතයන් වහන්සේ විසින් ප්‍ර‍කාශ නො කරන ලද්දේ ය. චිත්තය කිලිටි වීමෙන් සත්ත්වයෝ කිලිටි වන්නාහ. චිත්තය ශුද්ධ වූ කල්හි ශුද්ධ වන්නාහ. මෙසේ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් ප්‍ර‍කාශ කරන ලද්දේ ය යනු මෙහි තේරුමයි.
මේ ගාථාවලින් ශරීරයේ ශුද්ධාශුද්ධියෙන් සත්ත්වයන්ගේ ශුද්ධාශුද්ධිය තථාගතයන් වහන්සේ විසින් ප්‍ර‍කාශ නො කරන බව හා සිතෙහි ශුද්ධාශුද්ධියෙන් සත්ත්වයන්ගේ ශුද්ධාශුද්ධිය තථාගතයන් වහන්සේ ප්‍ර‍කාශ කරන බව ද දක්වන ලදි. සත්ත්ව ශරීරය වනාහි අපවිත්‍ර වූ දුර්ගන්ධ වූ පිළිකුල් වූ කෙස් ලොම් ආදී කොටස් දෙතිසක් එක්වීමෙන් සෑදී තිබෙන දෙයකි. එහි ශුද්ධ වූ කිසිවක් නැත්තේය. මුළු ශරීරය ම ඇතුළත පිටත දෙක ම අපවිත්‍ර‍ය. කොතෙක් සේදුව ද අඟුරු සුදු නොවන්නාක් මෙන් ද, අසූචි පිඩ පවිත්‍ර නොවන්නාක් මෙන් ද, කුණප සමූහයක් වූ ශරීරයේ ශුද්ධියක් ලැබිය හැක්කේ නොවේ. ශරීරයේ ශුද්ධියක් ඇතය යනු ලෞකික මහජනයාගේ සංඥා මාත්‍ර‍යකි. සත්‍ය වශයෙන් ඇති දෙයක් නොවේ. එබැවින් තථාගතයන් වහන්සේ එහි ශුද්ධියක් නො වදාරන සේක. සිත වනාහි ප්‍ර‍කෘතියෙන් ශුද්ධ ව උපක්ලේශයන් හා එක්වීමෙන් කිලිටි වන්නාක් බැවින් එය ශුද්ධ කළ හැකිය. එබැවින් තථාගතයන් වහන්සේ චිත්ත ශුද්ධිය ඇති බව ද, එය ම සත්ත්වයන්ගේ ශුද්ධිය බව ද වදාළ සේක. අශුද්ධ වූ චිත්තයෙන් සත්ත්වයන්ට වන හානිය දක්වනු පිණිස බුදුහු මෙසේ වදාළ සේක.
“සෙය්‍යථාපි භික්ඛවෙ; වත්ථං සඞ්කිලිට්ඨං මලග්ගහිතං තමේනං රජකෝ යස්මිං යස්මිං රඞ්ගජාතේ උපසංහරෙය්‍ය. යදි පීතකාය, යදි ලොහිතකාය, යදි මඤ්ජෙට්ඨකාය, දුරත්තවණ්ණමෙවස්ස, අපරිසුද්ධ වණ්ණමෙවස්ස, තං කිස්ස හෙතු? අපරිසුද්ධත්තා භික්ඛවේ! වත්ථස්ස. ඒවමේව ඛො භික්ඛවේ! චිත්තේ සඞ්කිලිට්ඨෙ දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා”
“මහණෙනි, පස් දූලි ආදියෙන් කිලිටි වූ ඩහදිය දැලි ආදිය තැවරුණා වූ වස්ත්‍ර‍යක් වේ ද, එය සායම් පොවන්නා වූ තැනැත්තා නිල් පැහැය කරනු පිණිස හෝ රන්වන් පැහැය කරනු පිණිස හෝ රතු පැහැය කරනු පිණිස හෝ මදට පැහැය කරනු පිණිස හෝ යම්කිසි සායම් වතුරක බහා ලූයේ ද ඒ වස්ත්‍ර‍ය නොමනා සායම් වර්ණ ඇත්තේ ම අපිරිසිදු වූ වර්ණ ඇත්තේ ම වන්නේ ය. කුමක් හෙයින් ද? මහණෙනි, වස්ත්‍ර‍ය අපිරිසිදු හෙයිනි. මහණෙනි, එපරිද්දෙන් සිත අපිරිසිදු වූ කල්හි ඒ සත්ත්වයා හට දුර්ගතියට පැමිණීම වන්නේ ය.” යනු මෙහි අදහසයි.
මෙයින් ප්‍ර‍කාශිත වූ දුර්ගතිය වනාහි ප්‍ර‍තිපත්ති දුර්ගතිය - ගති දුර්ගතියයි දෙ වැදෑරුම් වේ. ප්‍ර‍තිපත්ති දුර්ගතිය යනු ප්‍ර‍තිපත්තියෙහි නො මඟ යාම වූ දුශ්ශීල භාවය යි. ගති දුර්ගතිය යනු ඒ නො මනා ප්‍ර‍තිපත්තිය නිසා පැමිණිය යුතු සතර අපාය යි. ප්‍ර‍තිපත්ති දුර්ගතිය ද, අගාරික ප්‍ර‍තිපත්ති දුර්ගතිය, අනගාරික ප්‍ර‍තිපත්ති දුර්ගතියයි දෙ වැදෑරුම් වේ. ගති දුර්ගතිය ද එසේම දෙ වැදෑරුම් වේ. අගාරිකයෝ නම් ගිහියෝ ය. අනගාරිකයෝ නම් පැවිද්දෝ ය. ක්ලේශයන්ගෙන් කිලිටි වූ සිත් ඇත්තා වූ ගිහියා කිලිටි වූ සිත නිසා පර පණ නසයි. සොරකම් ද කරයි. පරදාරාවන් කරා ද යයි. බොරු ද කියයි. සුරා පානය ද කරයි. කේලාම් කියා ඔවුනොවුන් බිඳවයි. මව්පියනට අපරාධ කරයි. සහෝදර සහෝදරියන්ට අපරාධ කරයි. තවත් නොයෙක් පව්කම් කරයි. මෙය ඔහුගේ ප්‍ර‍තිපත්ති දුර්ගතියයි. ඒ පාපයන් හේතුකොට ඔහු මරණින් මතු නරකයට උත්පත්ති වශයෙන් පැමිණෙයි. තිරිසන් යෝනියට පැමිණෙයි. ප්‍රේත බවට ද පැමිණේ. මේ ඔහුගේ ගති දුර්ගතියයි.
ක්ලේශයන්ගෙන් කිලිටි වූ සිත් ඇති පැවිද්දා ද ලාභාපේක්ෂාවෙන් ගිහියන් සතුටු කරවනු පිණිස තමා වෙත පැමිණෙන ධනවත් ගිහියන් හුනස්නෙන් නැගිට ඉදිරියට ගොස් පිණිගනී. වන්දිභට්ටයන් සේ ඔවුන්ගේ ගුණ වර්ණනා කරයි. සැදැහැවතුන් විසින් පින් සලකා පුදන ලද වස්තූන් ගිහියන්ට ද දෙයි. පණිවිඩ ගෙන යාම් ආදි ගිහියන්ගේ වැඩ කරයි. ගිහියන්ගේ දරුවන් සුරතල් කරයි. නො මනා දේ කිරීමෙන් මුදල් සපයයි. මුදල් පොලියට දෙයි. දුර්වල භික්ෂූන් විහාරස්ථානවලින් පලවා හැර විහාරස්ථාන හිමිකර ගනී. කේලාම් කියා භික්ෂූන් ඔවුනොවුන් බිඳවයි. අන්‍ය භික්ෂූන් හා දායකයන් බිඳවයි. තවත් ශ්‍ර‍මණ ධර්මයට පටහැණි වූ නොයෙක් දේ කරයි. මේ අනගාරික ප්‍ර‍තිපත්ති දුර්ගතියයි. ඒ නො මනා ප්‍ර‍තිපත්ති හේතුකොට ඒ භික්ෂුව මරණින් මතු නරකාදි සතර අපායට යයි. ප්‍රේතයෙක් හෝ වෙයි. මේ ඔහුගේ ගතිදුර්ගතියයි. ශ්‍ර‍මණ ප්‍රේතයෝ නම් මහණ ව දුෂ්ප්‍ර‍තිපත්ති පිරීමේ විපාකයෙන් ප්‍රේතව ගිනි ගෙන දිලෙන පාසිවුරු දරාගෙන මහ හඬින් හඬ හඬා සිටින ආකාශචාරී ප්‍රේතවර්ගයෙකි. ශුද්ධ වූ චිත්තයෙන් සත්ත්වයාට වන යහපත දක්වනු සඳහා බුදුහු මෙසේ වදාළහ.
“සෙය්‍යථාපි භික්ඛවෙ, වත්ථං පරිසුද්ධං පරියොදාතං, තමෙනං රජකො යස්මිං යස්මිං රඞ්ගජාතෙ උපසංහරෙය්‍ය. යදි නීලකාය, යදි පීතකාය, යදි ලොහිතකාය, යදි මඤ්ජෙට්ඨකාය, සුරත්ත වණ්ණ මෙවස්ස, පරිසුද්ධවණ්ණමෙවස්ස, තං කිස්ස හෙතු? පරිසුද්ධත්තා භික්ඛවෙ! වත්ථස්ස, එවමේව ඛො භික්ඛවේ! චිත්තෙ අසඞ්කිලිට්ඨෙ සුග්ගති පාට්කඞ්ඛා.”
“මහණෙනි, යම් සේ පිරිසිදු වූ හාත් පසින් බබළන්නා වූ වස්ත්‍ර‍යක් වේ ද, එය සායම් පොවන්නා නිල් පැහැය කරනු පිණිස හෝ රන්වන් පැහැය කරනු පිණිස හෝ රතු පැහැය කරනු පිණිස හෝ මදට පැහැය කරනු පිණිස හෝ යම්කිසි සායම් වතුරක බහාලූයේ නම්, ඒ වස්ත්‍ර‍ය මනා සායම් පැහැය ඇත්තේ ම වන්නේ ය. පිරිසිදු පැහැය ඇත්තේ ම වන්නේ ය. කුමක් හෙයින් ද? මහණෙනි, වස්ත්‍ර‍ය පිරිසිදු වූ හෙයිනි. මහණෙනි, එපරිද්දෙන් සිත පිරිසිදු වූ කල්හි සත්ත්වයා සුගතියට පැමිණෙන්නේය” යනු මෙහි අදහසයි.
මෙයින් දක්වන ලද සුගතිය ද ප්‍ර‍තිපත්ති සුගතිය, ගති සුගතිය යයි දෙ වැදෑරුම් වේ. ප්‍ර‍තිපත්ති සුගතිය ද නැවත අගාරික ප්‍ර‍තිපත්ති සුගතිය, අනගාරික ප්‍ර‍තිපත්ති සුගතිය යි දෙ වැදෑරුම් වේ. සිත පිරිසිදු වූ කල්හි ගිහියා ප්‍රාණඝාතයෙන් වැළකීම් ආදියෙන් දස කුශල කර්මපථය සම්පූර්ණ කරන්නේ ය. දානාදි පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තූන් සම්පූර්ණ කරන්නේ ය. මෙය ඔහුගේ ප්‍ර‍තිපත්ති සුගතිය යි. යහපත් ප්‍ර‍තිපත්තියෙහි පිහිටියා වූ හෙතෙම මරණින් මතු මිනිස් ලොව උසස් බවට ද පැමිණෙන්නේ ය. දෙව්ලොවට ද පැමිණෙන්නේ ය. මේ ඔහුගේ ගති සුගතිය යි.
මේ ශාසනයෙහි ශුද්ධ සිත් ඇත්තා වූ භික්ෂුව ද ඒ ශුද්ධ චිත්තයෙන් චතුපාරිශුද්ධි ශීලය සම්පූර්ණ කරයි. තෙළෙස් ධුතාඞ්ගයන් රක්ෂා කරයි. ප්‍ර‍ත්‍යය වැඩි කර ගැනීමේ ප්‍ර‍තිපත්තිය හැර විවේක ස්ථානයන්හි වෙසෙමින් තමහට අනුකූල කර්මස්ථානයක් ගෙන භාවනා කොට ධ්‍යාන සමාපත්තීන් උපදවයි. සෝවාන් මාර්ගය වඩයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය වඩයි. අනාගාමී මාර්ගය වඩයි. මේ ඒ භික්ෂුවගේ ප්‍ර‍තිපත්ති සුගතියයි. ඒ භික්ෂුතෙම ඒ යහපත් ප්‍ර‍තිපත්තියෙහි පිහිටා මරණින් මතු උත්පත්ති වශයෙන් මිනිස් ලොව උසස් කුලවලට පැමිණෙයි. සයක් වූ කාමාවචර දිව්‍ය ලෝකයනට හෝ පැමිණෙයි. බ්‍ර‍හ්මපාරිෂද්‍යාදි දහසයක් වූ බ්‍ර‍හ්මලෝකයන්ට හෝ පැමිණෙයි. පඤ්ච ශුද්ධාවාස භූමීන්ට හෝ පැමිණෙයි. සතරක් වූ අරූප භූමීන්ට හෝ පැමිණෙයි. මේ ඒ භික්ෂුවකගේ ගති සුගතියයි. තවද ඒ චිත්ත ශුද්ධත්වය නිසා සියලු දුක් නසා නිවනට ද පැමිණෙන්නේ ය.
ලෝකයෙහි සියල්ලන්ට අර්ථා’නර්ථ සැප දුක් සියල්ල ම ගෙන දෙමින් මුළු ලොව ස්වවශයෙහි පවත්වන්නා වූ ප්‍ර‍ධාන ධාතුව වූ චිත්තයාගේ අශුද්ධත්වය සකලානර්ථයන්ට හේතුවන බැවින් ද, එහි ශුද්ධත්වය සකලාර්ථසාධක බැවින් ද, තම තමාගේ දෙව්ලොව වැඩ කැමති සත්පුරුෂයන් විසින් සිත ශුද්ධ කර ගැනීමට වීර්‍ය්‍ය කළ යුතුය. සිත ශුද්ධ කර ගැනීමට ද සිත කිලිටි කරන්නා වූ ධර්මයන් දත යුතුය. එබැවින් චිත්තෝපක්ලේශ නම් වූ සිත කිලිටි කරන්නා වූ ධර්මයන් පිළිබඳ විවරණයක් කරනු ලැබේ.
- අභිජ්ඣා විසමලෝභෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- ව්‍යාපාදො චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- කෝධෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- උපනාහෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- මක්ඛෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- පලාසෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- ඉස්සා චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- මච්ඡරියං චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- මායා චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- සාඨෙය්‍යං චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- ථම්භෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- සාරම්භෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- මානො චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- අතිමානෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- මදෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
- පමාදෝ චිත්තස්ස උපක්කිලේසෝ
යනුවෙන් තථාගතයන් වහන්සේ විසින් වත්ථසූත්‍රයෙහි චිත්තෝපක්ලේශ ධර්මයෝ දේශිතයහ.
එහි තේරුම මෙසේ ය.
- ස්වකීය වස්තූන්හි ආශාව අභිධ්‍යාව හා අන්සතු වස්තූන්හි ආශාව වූ විෂමලෝභය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- නවාඝාත වස්තුවෙන් හට ගන්නා වූ ව්‍යාපාදය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- දශාඝාත වස්තූන් නිසා හටගන්නා වූ ක්‍රෝධය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- නැවත නැවත හටගන්නා ස්වභාවයෙන් පවත්නා ක්‍රෝධය වූ වෛරය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- කළ ගුණ නැති කරන ස්වභාවය වූ ගුණමකුකම චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- ගුණවතුන් හා තමන් සම කොට සිතන ස්වභාවය වූ යුගග්‍රාහය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- මෙරමා සම්පත් නො ඉවසන ස්වභාවය වූ ඊර්ෂ්‍යාව චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- තමාගේ සම්පත් අනුන් හා සාධාරණ වනු නො ඉවසන ස්වභාවය වූ මාත්සර්‍ය්‍යය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- තමාගේ වරද සඟවා ගුණවතකු සේ පෙනී සිට මෙරමා රවටන ස්වභාවය වූ මායාව චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- නැති ගුණ දක්වන කෛරාටික ස්වභාවය වූ සාඨෙය්‍යය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- ධර්මයට නො නැමෙන තද ස්වභාවය වූ ථම්භය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- අනුන් කළ දෙයට වැඩි කොට කරන ස්වභාවය වූ සාරම්භය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- ජාත්‍යාදිය නිසා තමා කොඩියක් සේ උසස් කොට ගන්නා ස්වභාව වූ මානය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- තමා අතිශයින් උසස් කොට ගැනීම වූ අතිමානය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- ජාත්‍යාදිය නිසා වන්නා වූ මදය (මත්වීම) චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.
- පඤ්චකාමගුණයෙහි සිත යැවීම වූ ප්‍ර‍මාදය චිත්තයාගේ උපක්ලේශයෙක.