“යංකිඤ්චි අභිසඞ්ඛරණලක්ඛණං සබ්බන්තං එකතො කත්‍වා සඞ්ඛාරක්ඛන්‍ධො” යි සංඥාස්කන්ධයට අනතුරු වැ ‘කුශලා කුශල කර්‍මයන් රැස් කිරීම ලක්‍ෂණ කොට ඇති ධර්‍ම සමූහය එක් කොට සංස්කාර ස්කන්ධ වේය’යි කී ඒ වචනයෙහි, අභිසංස්කරණ ලක්‍ෂණය නම් රැස්කිරීම් ලක්‍ෂණය යි. ඒ නම් සංස්කාර ධර්‍ම මැයි. එයින් වදාළහ.
“සසඞ්ඛතමහිසඞ්ඛරොන්තී ති ඛො භික්ඛවෙ තස්මා සඞ්ඛාරාති වුච්චන්ති”[1] යි ‘මහණෙනි! තමන් ගේ හේතු ධර්‍මයන් සිද්ධ කටයුතු ඵල ධර්‍මය සකස් කරන හෙයින් සංස්කාරයෝය’යි කියනු ලැබෙත්. ඔහු රැස්කිරීම් ලක්‍ෂණ ඇත්තාහ. එක්රැස් කොට ගැනීම් කෘත්‍යය ඇත්තාහ. ව්‍යාපාරවත් බව වැටහෙන ආකාර ඇත්තාහ. අවශෙෂ නාම ස්කන්‍ධත්‍ර‍යය ආසන්න කාරණ ඇත්තාහ. මෙසේ ලක්‍ෂණාදීන් ඒකවිධ වුවද ජාති වශයෙන් කුශල, අකුශල, අව්‍යාකෘත භේදයෙන් ත්‍රිවිධ යැ.
ඔවුනතුරින් කුශල විඥාන සම්ප්‍ර‍යුක්ත වූයේ කුශල යැ. අකුශල සම්ප්‍ර‍යුක්ත වූයේ අකුශල යැ. අව්‍යාකෘත සම්ප්‍ර‍යුක්ත වූයේ අව්‍යාකෘත යි. එහි ද කාමාවචර ප්‍ර‍ථම කුශල විඥානයෙහි නියත වශයෙන් ස්වරූපයෙන් පෙළෙහි ආ සත් විස්සය, ස්වකීය නාමයෙන් නාවාවූ සතරය. අනියත පසයැයි චෛතසික සතිසෙක් වේ. එහි ඵස්සය, චේතනාය, විතක්කය, විචාරය, පීතිය, විරියය, ජීවිතය, සමාධිය, සද්ධාය, සතිය, හිරිය, ඔත්තප්පය, අලෝභය, අදෝසය, අමෝහය, කායපස්සද්ධිය, චිත්තපස්සද්ධිය, කායලහුතාය, චිත්තලහුතාය, කායමුදුතාය, චිත්තමුදුතාය, කායකම්මඤ්ඤතාය, චිත්තකම්මඤ්ඤතාය, කායපාගුඤ්ඤතාය, චිත්තපාගුඤ්ඤතාය, කායුජ්ජුකතාය, චිත්තුජ්ජුකතාය යන සත්විසි දෙන (27) ස්වරූපයෙන් ආහ. ඡන්‍දය, අධිමෝක්‍ෂය, මනසිකාරය, තත්‍රමජඣත්තතාය යන සතර දෙන (4) යේවාපනකයෝයි. කරුණා, මුදිතා, කාය දුශ්චරිත විරතිය, වචීදුශ්චරිත විරතිය, මිථ්‍යාආජීව විරතිය යි මේ පස්දෙන (5) අනියතයෝ යි.
1. ඵස්සය (1) අරමුණට වැදගන්නේ ඵස්සයයි. වැදගැනීම් ක්‍රියාව කර්‍තෘත්‍වයෙන් තොරවැ සිදු නොවන හෙයින් ඒ ධර්‍මය කර්‍තෘ වන බව හැඟවීමට මෙසේ කර්‍තෘ සාධනයෙන් දැක්වූහ.
(ii) ‘මේ කරණකොට ගෙන සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයෝ ස්පර්‍ශ කෙරෙත්නුයි හෝ ඵස්සය යැ. ඵස්සය හා සම්ප්‍ර‍යුක්ත සෙසු චිත්ත චෛතසික ධර්‍මයෝ, වැදගැනීම් ලක්‍ෂණ ස්පර්‍ශය කරණ කොට අරමුණු ස්පර්‍ශ කරන්නාහු මෙන් වෙත් යයි කරණ සාධන වශයෙන් වේ.
(iii) අරමුණු වැදගැනීම් මාත්‍ර‍ය හෝ ඵස්සය යි.
මෙසේ කර්‍තෘ, කරණ, සාධන ද්වයය ආරෝපනය කිරීමෙන් පර්‍ය්‍යාය වශයෙන් හා භාව සාධනය නිෂ්පර්‍ය්‍යාය වශයෙන් වේ. (ධර්‍මස්වභාවය නිසිසේ හැඟෙනුයේ භාවසාධනයෙනි) සෙසු චෛතසික පිළිබඳවද මේ ක්‍ර‍මය මෙසේ මැයි. ඒ ඵස්සය අරමුණට වැදගැනීම ලක්‍ෂණය යැ. ආලම්බනය හා විඥානයා ගේ ගැටීම කෘත්‍යය යැ. වස්තු-ආලම්බන-විඥානයන් ගේ එක්වීම (සන්නිපාතය) වැටහෙන ආකාරය යැ. හමු වූ අරමුණ මැ ආසන්න කාරණය යි.
විශේෂ :- අරූප ධර්‍මයක් වූද මේ ඵස්සය ආලම්බනයෙහි වැදගන්නාක් මෙන් පවතී.
කෙසේද යත්:- දුර සිට ඇඹුල් කන්නකු දුටුවහු කටට කෙළ උනන්නාක් මෙන්, බැහැරවූද රූපාලම්බනය ආපාථගවීම් මාත්‍රයෙන් චක්‍ෂුඃප්‍ර‍සාදයෙහි ගැටෙන්නාක් මෙන්වේ. දඬු දෙකක් එකට ගැටීමක් මෙන් ඒක දෙශයෙනුදු නො ගැටෙන්නා වූ (රූපය චක්ඛුප්පසාදය මෙන් ද, ශබ්දය සොතප්පසාදය මෙන් ද,) චිත්තය, ආලම්බනය යන දෙදෙනා ගේ අන්‍යොන්‍ය ආපාථගමනය වීම දත යුතු. මේ කෘත්‍යාර්‍ථරසය. වස්තු ආලම්බනයන් ගේ සන්නිපාතයෙන් ඝට්ටනය වේයයි සම්ප්‍රාප්ති අර්‍ථයෙන් රසය කීයේ වේ.
(ආලම්බනයෙහි චිත්තයා ගේ ගැටීම චිත්තයා ගේ විශේෂ වූ එක්තරා ස්වභාවයෙකි.) වස්තු - ආලම්බන - විඥාන තුනෙහි එක්වීම ඵස්සයා ගේ හේතු වශයෙන් හඟවා වදාළ හෙයින් (එක්වීම) සන්නිපාතය ඵලකොට ඇත්තේ ය. මේ ඵලාර්ථ පච්චුපට්ඨානය යි.
ස්පර්‍ශයට සුදුසු ආවර්‍ජන චිත්තයෙනුදු, චක්‍ෂුරාදි ඉන්‍ද්‍රියෙනුදු සකස් කරන ලද අරමුණෙහි නිරුපද්‍රිතව උපදනා හෙයින් හමු වූ ආලම්බනය ආසන්න කාරණය යි කියනු ලැබේ.
වේදනාවට ආධාර වීමෙන් සමගැසූ ගවදෙනකට බඳු උපමා ඇත්තේ යි.
2. වේදනාව, තමා හා සම්ප්‍ර‍යුක්ත සෙසු ඵස්සාදි ධර්‍මයන් ඒ ඒ කෘත්‍යයෙහි මෙහෙයවන ධර්‍ම ස්වභාවය චේතනා යි. අරමුණෙහි මනාව පිහිටුවන්නේ ය’ යන අර්‍ථයි. එය උත්සාහවත් බව ලක්‍ෂණය යැ. සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍ම තම තමා අයත් කටයුත්තෙහි යෙදීම් කෘත්‍යය යැ. සෙසු සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍ම ඒ ඒ කෘත්‍යයෙහි විධාන කිරීම මැ වැටහෙන ආකාරය යැ. (තමා අයත් කෘත්‍ය කිරමින් අන්‍යයන් ද ඒ ඒ කෘත්‍යයන්හි යොදවන්නා වූ දෙටු ශිෂ්‍යයා හා දෙටු වඩු ආදීන් මෙනි.)
චේතනාව පවත්නා කල්හි මැ සෙසු සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයන් තම තමා අයත් කෘත්‍යයෙහි පවත්නා බැවිනි. මේ චේතනාව ඉක්මන් කර්‍මයන් සිහිකිරීම් ආදියෙහි දී සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයන්ට උත්සාහ උපදවන කල්හි ප්‍ර‍කට වේ.
විශේෂ :- මෙහි උත්සාහය ආයූහන (රැස්කිරීම්) වශයෙන් මුත් වීර්‍ය්‍ය වශයෙන් නො වේ.
3. විතක්ක 4. විචාර 5. පීතින් පිළිබඳ ලක්‍ෂණාදිය පඨවි-කසිණ නිර්‍දෙශයෙහි ප්‍ර‍ථමධ්‍යාන වර්‍ණනායෙහි කීයේ මැයි.[2]
6. වීර්‍ය්‍යය, වීරයා ගේ ස්වභාවය වීර්‍ය්‍යය යි. එහි ලක්‍ෂණය උත්සාහවත් කිරීම ය. රසය සහජාතයන්ට උපස්තම්භක වීම ය. (රුකුල් දීම ය) පසුබට නොවීම වැටහෙන ආකාරය ය. “සංවේගයට පැමිණියේ නුවණින් උත්සාහවත් වේ” යයි කී හෙයින්, ‘සංවේගඥානය ආසන්න කාරණය යි. නොහොත් වීර්‍ය්‍යාලම්භ වස්තු ම ආසන්න කාරණය යි. පටන් ගන්නා ලද වීර්‍ය්‍යය සියලු සම්පත්තීන් ගේ මූල කාරණයයි දතයුතුයි.
7. ජීවිතින්‍ද්‍රිය, සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයෝ එයින් ජීවත් වෙත් නුයි හෝ, තෙමේ ජීවත්වේ නුයි හෝ, ජීවන මාත්‍ර‍ය නුයි හෝ ජීවිත නමි. (එහි ලක්‍ෂණාදිය රූපස්ක්නධ විභාගයෙහි රූප ජීවිතින්ද්‍රියෙහි[3] කී නයින් ම දතුයුතු.)
විශේෂ :- ඒ රූප ජීවිතින්‍ද්‍රිය ය කර්‍මජ රූපය්න ජීවත්වීමට කාරණ වේ. නාම ජීවිතින්‍ද්‍රිය ය අරූප ධර්‍මයන් ගේ ජීවත්වීමට කාරණ වේ. මේ ය මේ දෙකෙහි වෙනස.
8. සමාධි, ආරම්මණයෙහි සිත සම වැ පිහිටුවා නුයි හෝ, මනාව පිහිටුවා නුයි හෝ, ‘චිත්තයා ගේ මේ මනාව පිහිටුවීම් මාත්‍ර‍ය නුයි’ හෝ සමාධි නම් වේ. එහි තමා හා සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයන් ගේ නො විසිරීම හෝ, නන් අරමුණෙහි විසිර නො යාම ලක්‍ෂණය ය. කෘත්‍යය තමා හා සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයන් කැටි කිරීම යැ. (නහනසුණු දියෙන් කැටි කරන්නාක් මෙනි.) ප්‍ර‍තිපක්‍ෂ ධර්‍ම සංසිඳවීම වැටහෙන ආකාරය ය. සුඛ වේදනාව ආසන්න කාරණය යි. ‘සුළං නොහමන තැනෙක පහන් සිළුවක පැවැත්ම මෙන් චිත්තයා ගේ පැවැත්ම’ යයි දතයුතු.
9. සද්ධා, මේ නිසා අදහත් නුයි, හෝ ‘තෙමේ අදහානුයි’ හෝ ‘ඇදහීම් මාත්‍ර‍ය’ හෝ ශ්‍ර‍ද්ධා යැ. එය ඇදහීම් ලක්‍ෂණය යැ. අරමුණ කරා වැදගැනීම් ලක්‍ෂණය හෝ යි. (උදකප්‍ර‍සාදක මානික්‍යය මෙන්) පැහැදවීම හෝ, (සැඬ පහරක් එතර කරන්නකු සේ) පෙරදැරිවැ පැනීම හෝ කෘත්‍යය යැ. නොකැළඹීම වැටහෙන ආකාරය යැ. පැහැදිය යුතු වස්තුව පිළිබඳ නිශ්චය හෝ, ඇදහිය යුතු වස්තුව හෝ ආසන්න කාරණය යි. සද්ධර්‍ම ශ්‍ර‍වණාදි සරත සෝතාපත්ති අඞ්ග පදට්ඨාන හෝ වේ. හස්ත-වස්තු බීජයන් මෙනි.
10. සති, ‘ඒ කරණකොට ගෙන සිහි කෙරෙත්නුයි’ හෝ තෙමේ සිහි කෙරේනුයි’ හෝ, ‘සිහිකිරීම් මාත්‍ර‍ය හෝ සතිය යි. ඒ අරමුණ සිහිකිරීම් ලක්‍ෂණය යැ. සිහි නැති නො වීම කෘත්‍යය යැ. සිත ආරක්‍ෂා කිරීම වැටහෙන ආකාරය යැ. ස්ථිර සංඥාව හෝ, කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානාදිය ආසන්න කාරණය යි. (අරමුණෙහි දැඩිවැ පිහිටන හෙයින් ඉන්‍ද්‍ර‍ඛීලය මෙන් ද, චක්‍ෂුර්ද්වාරාදිය ආරක්‍ෂා කරන හෙයින් දොරටු පාලකයකු මෙන් ද දතයුතු.)
11. හිරි, 12. ඔත්තප්ප, ‘කාය දුශ්චරිතාදීන් හැකිලේ නුයි’ හිරි නම් වේ. ලජ්ජාවට නමෙකි. ‘ඔවුන් කෙරෙන් මැ තැති ගනී නුයි ඔත්තප්ප නමි. පාපයෙන් උද්වේගයට මේ නමි. ඔවුනතුරින් පාපයෙන් පිළිකුල් වන ගතිය හිරියෙහි ලක්‍ෂණය යැ. ඔත්තප්පය තැති ගන්නා ලක්‍ෂණය යැ. හිරියෙහි ලජ්ජා ස්වභාවයෙන් පව් නො කිරීම කෘත්‍යය යැ. ඔත්තප්පයෙහි භය ස්වභාවයෙන් පව් නොකිරීම කෘත්‍යය යැ. කීප්‍ර‍කාරයෙන් ලජ්ජා ස්වභාවයෙන් හෝ, භය ස්වභාවයෙන් පාපයෙන් හැකිළීම වැටහෙන ආකාරය යැ. මොහු ආත්ම ගෞරවය හා පර ගෞරවය ආසන්න කාරණය හ. කුලකාන්තාවක සේ ආත්ම ගෞරවයෙන් පව් නොකිරීම හිරිය යි. වේශ්‍යාවක් මෙන් මෙරමා හට භයින් පව් නොකිරීම ඔත්තප්පය යි. (මේ ධර්‍ම දෙක ලෝකපාලකයෝ යි.)
13. අලෝභ, ‘ඉන් ලෝභ නොවෙත්නුයි හෝ, ‘තෙමේ ලෝභ නො කෙරේනුයි, හෝ ලෝභ නො කිරීම් මාත්‍ර‍ය, හෝ අලෝභය යැ. ආලම්බනයෙහි සිත ගිජු නොවීම අලෝභ ලක්‍ෂණය යැ. සිත නො ලැගෙන බව හෝයි. (කමල පත්‍රයෙහි දිය බිඳ මෙනි.) මමත්‍වය නො කිරීම කෘත්‍යය යැ. (රහත් භික්‍ෂුව මෙනි.) නො ඇලෙන බව වැටහෙන ආකාරය යැ. (අශුචියෙහි හුණු පුරුෂයා මෙනි.)
14. අදෝස, නො සැඬ බව හෝ, අවිරුද්ධ බව ද්වේෂයේ ලක්‍ෂණය යැ. අනුකූල මිත්‍ර‍යකුට බඳු උපමා ඇත්තේ යැ. නව වැදෑරුම් ආඝාත විනයනය හෝ, දාහ සන්සිඳවීම් කෘත්‍යය යැ. (සඳුන් මෙනි) (පුන් සඳසේ) සෞම්‍ය බව වැටහෙන ආකාරය යි.
15. අමෝහ, ඒ ඒ වස්තූන් පිළිබඳ විශේෂ ලක්‍ෂණ හා, අනිත්‍යාදි සාමාන්‍ය ලක්‍ෂණ පිළිබඳ දැනීම අමෝහයේ ලක්‍ෂණය යැ. (ඒ ඒ දැය පිළිබඳ නොපැකිල දැනීම හෝ ලක්‍ෂණයයි. (දක්‍ෂ දුනුවාවකු විදි ඊය නො වැරද විනිවිද යන්නා සේයි.) (පහනක් මෙන්) විෂය වස්තූන් ප්‍ර‍කාශ කිරීම කෘත්‍යය යැ. (වනයෙහි හැසිරෙන පලපුරුදු මාර්‍ග දේශකයා සේ) නො මුළා බව නුවණට වැටහෙන ආකාරය යි.
මේ අලෝභ, අදෝස, අමෝහ තුනම සියලු චාතුර්භූමික කුශලයන් ගේ පිහිටීමට මුල්වන්නාහ යි දතයුතු.
16. කාය පස්සද්ධි 17. චිත්ත පස්සද්ධි, කාය සඞ්ඛ්‍යාත වේදනා, සංඥා සඞ්ඛාර යන ස්කන්‍ධත්‍ර‍ය පිළිබඳ ක්ලේශදාහ සංසිඳවීම කායපස්සද්ධිය යැ. චිත්තයා ගේ දාහ සංසිඳවීම චිත්ත පස්සද්ධිය යැ. එහෙයින් මේ දෙක එක්වැ උපදනා කාය-චිත්ත දරථ සංසිඳවීම ලක්‍ෂණය යැ. කාය චිත්තයන් පීඩාකරන්නා වූ උද්ධච්චාදිය මැඩපීම මොවුන්ගේ කෘත්‍යය යැ. කාය-චිත්තයන් ගේ විඩා සංසිඳුවා නිශ්චල බවට පමුණුවා සීතල කිරීම මැ වැටහෙන ආකාරය යැ. කාය-චිත්ත දෙදෙන ආසන්න කාරණයැ යි. කාය-චිත්ත දෙදෙනා නොසන්සුන් කරන උද්ධච්චාදි ක්ලේශයන්ට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂයහ යි දතයුතු.)
18. කාය ලහුතා, 19. චිත්ත ලහුතා, පෙර කී සේ කායයාගේ සැහැල්ලු බව කාය ලහුතායි. චිත්තයාගේ සැහැල්ලු බව චිත්ත ලහුතායි. ඔහු කායයා ගේ බරබව වූ ථීනය ද, චිත්තයා ගේ බරබව වූ මිද්ධය ද සංසිඳවීම ලක්‍ෂණයහ. ඔවුන් මැඩීම කෘත්‍යයහ. කාය-චිත්ත දෙදෙනා ගේ බර බව වූ කෙලෙසුන්ට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂ බව වැටහෙන ආකාරයහ. කාය-චිත්ත දෙදෙන ආසන්න කාරණයහ. (කාය-චිත්තයන් ගේ බරබව් කරන ථීන-මිද්‍ධාදි ක්ලේශයන්ට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂයහ.)
20. කාය මුදුතා 21. චිත්ත මුදුතා, (පෙර කී) කායයා ගේ මෘදු බව කාය මුදුතාය. චිත්තයා ගේ මෘදු බව චිත්ත මුදුතායි. ඔහු කාය-චිත්තයන් ගේ තද බව හා කැකුළු බව වූ දෘෂ්ටි-මානයන් සන්සිඳවීම් ලක්‍ෂණය හ. කාය-චිත්තයන් ගේ දැඩි බව් මැඩීම කෘත්‍යයහ. අරමුණෙහි නො ගැටීම වැටහෙන ආකාරය හ. කාය-චිත්ත දෙදෙන ආසන්න කාරණයහ. (කාය-චිත්තයන් ගේ තදබව් කරන දිට්ඨි-මානාදි ක්ලේශයනට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂය හ.)
22. කායකම්මඤ්ඤතා, 23. චිත්තකම්මඤ්ඤතා, කායයා ගේ කුශල කර්‍මයන්හි යෝග්‍යතාව කායකර්‍මණ්‍යතාව ය. චිත්තයා ගේ යෝග්‍ය බව චිත්තකර්‍මණ්‍යතාව යි. ඔහු කාය චිත්ත අකර්‍මණ්‍යභාවය සන්සිඳීම් ලක්‍ෂණයහ. කාය-චිත්ත අකර්‍මණ්‍ය භාවය මර්‍දනය කිරීම් කෘත්‍යය හ. කාය-චිත්ත දෙදෙනා ගේ කර්‍මණ්‍යභාවයෙන් අරමුණු ගැනීම් ඵලය හ. කාය-චිත්ත ආසන්න කාරණය හ. (කාය-චිත්ත දෙදෙනා ගේ අකර්‍මණ්‍ය භාවය කරන්නා වූ කාමච්ඡන්‍දාදි සෙසු නීවරණයනට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂ වූ, ප්‍ර‍සාදනීය වස්තුවෙහි ප්‍ර‍සාද එළවන්නාහ. හිත වූ ඒ ඒ ක්‍රියාවෙහි යෙදීමට සමර්‍ථයහ. (සුවණි විශුද්ධිය මෙනැයි දතයුතු.)
24. කායපාගුඤ්ඤතා, 25. චිත්තපාගුඤ්ඤතා, පෙර කී කායයා ගේ පුහුණු (නො ගිලන්) බව කායපාගුඤ්ඤතා යි. චිත්තයන් ගේ නො ගිලන් බව චිත්තපාගුඤ්ඤතා යි. ඔහු කාය - චිත්තයන් ගේ නො ගිලන් බව ලක්‍ෂණය හ. කාය-චිත්තයන්ගේ ගිලන් බව් මැඩීම් කෘත්‍යයහ. නිවරද බව් නුවණට වැටහීම් - ආකාරයහ. කාය චිත්ත දෙදෙන ආසන්න කාරණයහ. (කාය-චිත්තයන්ගේ ගිලන් බවට පමුණුවට අස්සාද්ධියාදියට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂය හ.)
26. කායුජ්ජුකතා, 27. චිත්තුජ්ජුකතා, පෙරැ කී කායයාගේ සෘජු භාවය කායුජ්ජුකතා යැ. චිත්තයා ගේ සෘජු භාවය චිත්තුජ්ජුකතායි. ඔහු කාය - චිත්තයන්ගේ නොඇඳ බව් ලක්‍ෂණයහ. කාය - චිත්තයන් ගේ වධකභාවය මැඩීම කෘත්‍යය හ. කාය-චිත්ත වඩක සෘජු කිරීම වැටහෙන ආකාරය හ. කාය චිත්ත දෙදෙන ආසන්න කාරණයහ. (කාය-චිත්තයන් ගේ කුටිල භාවය කරන මායා-සාඨෙය්‍යාදීන්ට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂය හ.)
විශේෂ :- මේ කායපස්සද්ධි ආදියට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂ එක එක ධර්‍මය වන හෙයින් කෙලෙස් වැඩීමාදි එක එක කෘත්‍යයක් ම කරන්නේයි. මෙහි ධර්‍ම යුගලයක් මැ වදාළ හෙයින් චිත්තපස්සද්ධි ආදීන් චිත්තය සංසිඳීම ය, සැහැල්ලුවීම ය, මොළොක්වීම ය. කර්‍මණ්‍යවීම ය, පුහුණුවීම ය, නො ඇදවීමය යන ස්වභාවයන්ගෙන් යුක්ත වේ. (කායපස්සද්ධි ආදීන් නාම කායයාගේ පමණක් නොව රූපකායයාගේ ද සන්සිඳීම් ආදිය වේ. එහෙයින් මැ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ කාමාවචර චිත්තයෙහි මැ පස්සද්ධි ආදියේ ද්විප්‍ර‍කාරය වදාළ සේක. අන්‍ය සමාධි ආදීන්හි ද්විප්‍ර‍කාරය නො වදාළ සේක.)
28. ඡන්‍දය, අරමුණු ගැනීමේ කැමති බවට නමෙකි. එය කත්තුකම්‍යතාවය ලක්‍ෂණය කොට ඇත්තේ යැ. ආලම්බන සෙවීම කෘත්‍යය යැ. අරමුණු කැමති බව වැටහෙන ආකාරය යැ. ඒ කැමැති වන අරමුණ මැ ආසන්න කාරණය යි. (මෙය අරමුණු ගැනීමෙහි අත දිගුකිරීමක් මෙන් දතයුතු)
29. අධිමොක්ඛය, අරමුණු සනිටුහන් කිරීම අධිමොක්‍ෂය යි. නො හැකිළ එළඹීම කෘත්‍යය යැ. නිශ්චය කිරීම නුවණට වැටහෙන ආකාරය යැ. නිශ්චය කළ ධර්‍මයමැ ආසන්න කාරණය යි. (ආලම්බනය නිශ්චය වීමෙන් ඉන්‍ද්‍ර‍ඛීලය මෙන් දතයුතු)
30. මනසිකාර, කිරීම කාර නමි. අරමුණ සිතෙහි (ඇති) කිරීම මනසිකාර නමි. භවාඞ්ග මනසින් විසදෘශ වීථි - ජවන මනස කෙරේනුයි හෝ මනසිකාර නමි.
මනසිකාරය, අරමුණ පිළියෙල කරන්නා වූ මනසිකාරය, වීථි චිත්තය පිළියෙළ කරන පඤ්චද්වාරාවජ්ජන චිත්තය, ජවනය පිළියෙල කරන්නා වූ මනොද්වාරාවජ්ජන චිත්තය දැයි මනසිකාර ත්‍රිවිධ ය. මේ අරමුණ පිළියෙල කරන මනසිකාර චෛතසිකය යි) මෙය සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍ම අරමුණට අභිමුඛ කිරීම හා, අරමුණ කරා දිවවීම ද ලක්‍ෂණය යැ. සම්ප්‍ර‍යුක්ත (චෛතසික) ධර්‍මයන් අරමුණෙහි යෙදවීම කෘත්‍යය යැ. අරමුණෙහි අභිමුඛ වැ ඉපදීම නුවණට වැටහෙන ආකාරය යැ. ආරම්මණය ආසන්න කාරණය යි.
(සංස්කාර ස්කන්ධයෙහි ඇතුළත් මේ මනසිකාරය ආරම්මණ පිළියෙල කරන හෙයින් සම්ප්‍ර‍යුක්තයන්ට සාරථියකු මෙන් දතයුතු. වීථි පටිපාදකය, යනු පඤ්චද්වාරාවජ්ජනයට නමෙකි. ජවන පටිපාදකය යනු මනොද්වාරාවජ්ජනයට නමෙකි. මේ දෙක මෙහි අදහස් නො කෙරේ.
31. තත්‍ර‍මජ්ඣත්තතා, සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයන්හි මැදිහත්ව පවත්නා ස්වභාවය, තත්‍ර‍මජ්ඣත්තතාව යි. ඒ ඒ චිත්ත - චෛතසිකයන් මැදහත් වැ බැලීම මෙහි ලක්‍ෂණය යැ. ඔවුන් ගේ අඩු වැඩි බව වැළකීම හෝ, පක්‍ෂපාත බව වැළකීම කෘත්‍යය යැ. මැදහත් බව වැටහෙන ආකාරය යැ. සමවැ යන ආජානීය අසුන් කෙරෙහි මැදහත් වන සාරථියකු සේ චිත්ත-චෛතසිකයන් කෙරෙහි සමවැ පැවැත්ම ආසන්න කාරණය යි.
32. කරුණා, 33. මුදිතා, බ්‍ර‍හ්මවිහාර නිර්‍දෙශයෙහි කී සෙයින් දන්නේ යි.[4]
විශේෂ :- එහි කීයේ අර්පණාප්‍රාප්ත රූපාවචර යැ. මෙහි ගැනෙනුයේ කාමාවචරය යි. මේ මෙහි වෙනස යි.
මතභේද :- ඇතැම් ආචාර්‍ය්‍ය කෙනෙක් මෙත්තා- උපෙක්ඛා දෙක ද, මේ අනියත චෛතසික විෂයෙහි කැමැති වෙති. ඒ නො ගත යුතු. අද්වේෂය මැ මෛත්‍රිය වන බැවින් හා, තත්‍ර‍මජ්ඣත්තතාවය උපෙක්ඛා ද වන හෙයිනි.
34. කාය දුශ්චරිත විරති, ප්‍රාණඝාතාදි කාය දුශ්චරිතයෙන් වැළැක්ම කාය විරති නම.
35. වාක් දුශ්චරිතයෙන් විරතිය වාක් විරති නම.
36. මිථ්‍යා ආජීවයෙන් වැළැක්ම මනෝදුශ්චරිත විරති නමි.
මේ තුන මැ කාය දුශ්චරිතාදීන් ව්‍යතික්‍ර‍මණය නො කිරීම් ලක්‍ෂණය යැ. (කාය දුශ්චරිතාදීන් නො මඩනා ලක්‍ෂණය යි කීයේ වේ.) කාය දුශ්චරිතාදි වස්තුවෙන් නො හැකිළීම කෘත්‍යය යැ. කාය දුශ්චරිතාදිය නොකිරීම වැටහෙන ආකාර යැ. සද්ධි-හිරි-ඔත්තප්ප-අප්පිච්ඡතාදි ගුණ ආසන්න කාරණය යි. (පාප කර්‍මයන්ගෙන් සිත වීමුඛ බව් කිරීමය යි දතයුතු.)
මෙසේ මේ සතිස් (36) සංස්කාර ප්‍ර‍ථම කාමාවචර කුශල චිත්තය හා සම්ප්‍රයෝගයට යෙති’යි දතයුතු.
දෙවෙනි සිත සමගද එසේ මැ යෙදෙති. හුදෙක් එහි සඞ්ඛාර බව වෙනසි.
තුන්වන සිතෙහි, අමෝහය හැර සෙස්සෝ 35 යෙදෙති.
සතරවැන්නෙහි ද සඞ්ඛාර බව වෙනසි.
පස්වැන්නෙහි ප්‍ර‍ථමයෙහි කී ප්‍රීතිය හැර සෙස්සෝ (35) යෙදෙති.
සවැන්නෙහි ද සඞ්ඛාරය වෙනසි.
සත්වැන්නෙහි අමෝහ-පීති හැර, සෙස්සෝ (34) යෙදෙති.
අටවැන්නෙහි වෙනස සඞ්ඛාරය පමණෙකි.
විරති තුන හැ පළමු සිතෙහි කී සියල්ල (35) ප්‍ර‍ථම රූපාවචර සිතේ යෙදේ.
දෙවැන්නෙහි ඉන් විතර්‍කය හැර සෙස්සෝ (34) ද,
තුන්වැන්නෙහි විචාරය හැර සෙස්සෝ (33) ද,
සිවුවැන්නෙහි (ඉනුදු) ප්‍රීතිය හැර සෙස්සෝ (32) ද,
පස්වැන්නෙහි (ඉනුදු) කරුණා-මුදිතා දෙක හැර සෙස්සෝ (30) ද යෙදෙති.
ආරූප්‍ය සතරෙහි එයට වෙනස්වනුයේ හුදෙක් ආරූප්‍ය භාවය පමණි.
ලෝකෝත්තර ප්‍ර‍ථමධ්‍යානික මාර්‍ග චිත්තයෙහි, පඨමජ්ඣානික රූපාවචර සිත්හි කීසේ මැයි.
ද්විතීයධ්‍යානික මාර්‍ග චිත්තයෙහි ද දුතියජ්ඣානිකාදියෙහි කීසේ ම දතයුතු.
විශේෂ :- කරුණා - මුදිතා නො යෙදීම හා විරතීන් නියතයෙන් මැ යෙදීම ලෝකෝත්තරයෙහි වෙනසි. මෙසේ කුසල් විෂයෙහි සඞ්ඛාර දතයුතු.
අකුසල් සිත් අතුරින් ලෝභ මූලික පළමුවැනි අකුසල් සිතෙහි නියතයෙන් ආ තෙළෙසය, යෙවාපනක වශයෙන් ආ සතර දැයි සතළොස් ධර්‍ම කෙනෙක් සම්ප්‍රයෝග වෙති. ඒ වනාහි ඵස්ස, චේතනා, විතක්ක, විචාර, පීති, විරිය, ජීවිතින්‍ද්‍රිය, සමාධි, අහිරික, අනොත්තප්ප, ලෝභ, මෝහ, මිච්ඡාදිට්ඨි යන නම් වශයෙන් කී තෙළෙසය ඡන්‍දය, අධිමොක්ඛය, උද්ධච්චය, මනසිකාරය යන යේවාපනක සතරදැයි යන මොහු යි.
ඔවුනතුරින් (පෙර නො කීවෝ විස්තර වෙති.)
37. අහිරිකය, කාය දුශ්චරිතාදීන් කෙරෙහි පිළිකුල් නො වීම හෝ, ලජ්ජා නො වීම අහිරිකය යැ. අහිරික බව හෝ අහිරික ය.
38. කාය දුශ්චරිතාදීන් බය නො වන්නා වූ ස්වභාවය අනොත්තප්පය යැ. ඉන් කායදුශ්චරිතාදීන් කෙරෙහි පිළිකුල් නොවීම හෝ, ලජ්ජා නොවීම අහිරික ලක්‍ෂණය යැ. ඔවුන්ගෙන්ම භය නො වීම හෝ, තැති නො ගැනීම අනොත්තප්ප ලක්‍ෂණය යි. මේ මෙහි සංක්‍ෂේපය යි.
විස්තරය හිරොත්තප්පයනට කී ක්‍ර‍මයට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂ වශයෙන් දතයුතුයි.
39. ලෝභය, මේ කරණකොට ගෙන සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍ම ආලම්බනයෙහි අලේනුයි හෝ, තෙමේත් ඇලේනුයි හෝ ඇලීම් මාත්‍ර‍යනුයි හෝ ලෝභ නම් වේ.
40. මෝහය, මේ කරණකොට සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍ම ආලම්බනයෙහි මුළාවේ නුයි හෝ, තෙමේත් මුළාවේ නුයි හෝ, මුළාවීම් මාත්‍ර‍ය නුයි හෝ මෝහ නම් වේ.
ඔවුනතුරින් වඳුරු ලහටුවක් සේ අරමුණ දැඩිව ගැනීම් ලෝභයේ ලක්‍ෂණය යැ. රත්වූ කබලෙහි මස්පිඬක් සේ අරමුණෙහි ඇලීම කෘත්‍යය යැ. තෙල් අඳුන්දැලි සේ අත නො හැරීම වැටහෙන ආකාරය යැ. ‘කාමච්ඡන්‍දාදි සංයෝජන ධර්‍මයන්හි ආස්වාදයක් ඇතැයි’ දැකීම ආසන්න කාරණය යි. (ස්වභාවයෙන් වැඩෙන සැඩ පහර ඇති ගඟක් මහාසමුද්‍ර‍ය කරා ගලාබසින්නා සේ, තෘෂ්ණාව තත් සම්ප්‍ර‍යුක්ත පුද්ගලයා අපායට මැ පමුණුවයි.)
චිත්තයා ගේ අන්‍ධ බව හෝ, නො දැනීම හෝ, මෝහයේ ලක්‍ෂණය යැ. යථාර්‍ථය ප්‍ර‍තිවේධ නො කිරීම හෝ, ආලම්බන ස්වභාවය වැසීම හෝ, කෘත්‍යය යැ. අයහපත් ප්‍ර‍තිපත්ති හෝ, අන්‍ධකාර කිරීම හෝ වැටහෙන ආකාරය යැ. අයෝනිසෝමනසිකාරය ආසන්න කාරණය යි. (මේ සියලු අකුශලයනට මූල කාරණය යි දතයුතු.)
41. මිච්ඡාදිට්ඨිය, මේ කරණකොට අනිත්‍යාදි ධර්‍ම ස්වභාවයට ප්‍ර‍තිපක්‍ෂ සේ, නිත්‍යාදි වශයෙන් දකීනුයි හෝ, ‘තෙමේම වරදවා දකිනුයි’ හෝ, වරදවා දැකීම් මාත්‍ර‍ය හෝ මිච්ඡාදිට්ඨි නම. එහි නුනුවණින් දැඩිකොට ගැනීම ලක්‍ෂණය යැ. දැඩිකොට අල්වා ගැනීම කෘත්‍යය යැ. අයථා ක්‍ර‍මයෙන් මෙනෙහි කිරීම වැටහෙන ආකාරය යැ. බුද්ධාදි ආර්‍ය්‍යයන් නො දක්නා කැමැත්ත ආසන්න කාරණය යි. (මේ සියලු වරද අතුරින් මහාසාවද්‍ය යි දතයුතු.)
42. උද්ධච්චය, නොසන්සුන් බව උද්ධච්චයයි. එය වාතයෙන් පහළ ජලයක් සේ, නො සන්සුන් බව ලක්‍ෂණය යැ. වාතයෙන් පහළ ධජයක් සේ, චඤ්චල ස්වභාවය කෘත්‍යය යැ. ගලකින් පහරන ලදුවැ උඩ නැගි අළු ගොඩක් සේ තැති ගැනීම වැටහෙන ආකාරය යැ. (චිත්තයා ගේ නොසන්සුන් බැවිනි. අයෝනිසෝමනසිකාරය ආසන්න කාරණය යි.
සෙස්ස කුශලයෙහි කී නයින් දතයුතු. මෙහි වෙනස අකුශල බවයි. එහෙයින්ම ලාමක බව වේ. මෙසේ මේ සතළොස් (17) සංස්කාරයෝ ප්‍ර‍ථම අකුසල සිත හා සම්ප්‍රයෝගයට යෙති යි දතයුතු.
යම්සේ පළමුවන අකුසල සිත හා යෙදේ ද, එසේම දෙවෙනි සිතෙහි ද යෙදේ. වෙනස සසඞ්කාර භාවය (ථීන-මිද්ධයන්ගේ) අනියත බවයි. ඒකුන්විස්සෙක් (19) සම්ප්‍රයෝග වේ.
43. හැසුණු බව ථීනයයි.
44. කළකිරුණු බව මිද්ධය යි. චිත්තයා ගේ අනුතසාහිත බව හා, පසුබට බව ථීනය යි. වේදනාදි නාමස්කන්‍ධයන් ගේ අරමුණු ගැනීමෙහි අදක්‍ෂ බව හා අකර්‍මණ්‍ය බව මිද්ධ යි කී සේයි.
ඉන්, ථීනය චිත්තයා ගේ අනුත්සාහය ලක්‍ෂණය යැ. වීර්‍ය්‍යය බැහැර කිරීම එහි කෘත්‍යය යැ. සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයන් පසුබට කිරීම හෝ කෘත්‍යය යැ. සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයන් හා ගැලෙන බව වැටහෙන ආකාරය යි.
මිද්ධය වේදනාදි ස්කන්‍ධත්‍ර‍යයා ගේ කටයුත්තෙහි අසමර්ථ බව ලක්‍ෂණය යැ. මුවහ කිරීම එහි කෘත්‍යය යැ. හැකිලීම හෝ, නිදාවැටීම හෝ වැටහෙන ආකාරය යැ. දෙකම අධිකුශලයන්හි නො ඇලීම ය, ඇඟමැලි ඇරීමය යනාදීන්හි අයෝනිසෝමනසිකාරය ආසන්න කාරණය යි.
තුන්වන සිතෙහි පළමු සිතෙහි කීවවුන් අතුරින් මිථ්‍යා දෘෂ්ටිය හැර සෙසු චෛතසිකයෝ යෙදෙති.
මෙහි මානය අනියතයෙන් වේ. (මේයැ වෙනස.) ඒ සමඟ සතලොසෙක් (17) වේ.
45. මානය උඩඟු බව ලක්‍ෂණ කොට ඇත්තේ යැ. අනුග්‍ර‍හය කෘත්‍යය කොට ඇත්තේ යැ. කොඩියක් සේ උසස් තන්හි තබා පෙන්වීම වැටහෙන ආකාරය යැ. මිථ්‍යාදෘෂ්ටියෙන් තොර ලෝභය, ආසන්න කාරණය යැ. (උන්මාදයකට බඳු උපමා ඇත්තේ යි.)
සතරවැන්නෙහි මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය හැර, දෙවෙනි සිතේ කී එකුන්විස්ස (19) දතයුතු. මෙහි ද මානය අනියතයෙන් වේ.
පස්වැන්නෙහි පළමුවැන්නෙහි කී චෛතසිකයන් අතුරින් ප්‍රීතිය හැර සෙසු සොළස (16) යෙදේ.
සවැන්නෙහි පස්වැන්නෙහි මෙන් වේ. සසඞ්ඛාර බැවින් ථීන-මිද්ධයන් ගේ අනියත බව වෙනසි. අටළොසක් (18) යෙදේ.
සත්වැන්නෙහි දිට්ඨිය හැර, පස්වැන්නෙහි කීවෝ යෙදෙති. මෙහි ද මානය අනියමයෙන් වේ. සොළසෙකි. (16)
අටවැන්නෙහි සවැන්නෙහි කීවවුන් ගෙන් දිට්ඨිය හැර සෙසු අටළොස (18) වෙයි. මෙහි ද මානය අනියමයෙන් වේය යි දතයුතු.
දෝස මූලික දෙසිතෙහි පෙර කී නියතයෙන් (ස්වරූපයෙන්) වූ එකොළොස හා යෙවාපනක සතර ද, අනියත තුනදැ යි අටළොස (18) වෙයි. (ඵස්ස-චේතනා-විතක්ක-විචාර-විරිය-ජීවිතින්‍ද්‍රිය-සමාධි-අනොත්තප්ප-දෝස-මෝහ යනු ස්වරූපයෙන් කී එකොළොසය.)
(ඡන්‍ද-අධිමොක්ඛ-උද්ධච්ච-මනසිකාර මේ යේවාපනක සතර ය. ඉස්සා-මචේඡර-කුක්කුච්ච යනු අනියත තුන යි.)
45. දෝස, ඒ කරණකොට ගෙන තමා හා සම්ප්‍ර‍යුක්ත ධර්‍මයෝ දූෂණය වෙත් නුයි හෝ, තෙමේ දූෂණ වේනු යි හෝ, දූෂණයවීම් මාත්‍ර‍ය නුයි හෝ ද්වේෂ නමි. එය දණ්ඩෙන් පහළ ආශීවිෂයකු මෙන් කිපීම ලක්‍ෂණය යැ. සර්‍ප විෂය නගින්නාක් මෙන් විපරීත වැ පැතිරීම හෝ ලැව්ගින්නක් මෙන් තමා ගේ නිශ්‍ර‍ය වූ හෘදය වස්තුව දැවීම කෘත්‍යය යැ. ලබන ලද අවකාශ ඇති සතුරකු මෙන් තමා හා අනුන් නැසීම වැටහෙන ආකාරය යැ. විෂ මිශ්‍ර පූතිමූත්‍ර‍යක් සේ නවවිධ ආඝාත වස්තු ආසන්න කාරණය යි.
46. ඉස්සා, නො ඉවසීම ඊර්ෂ්‍යාව යි. ඕ පරසම්පත් නො ඉවසීම ලක්‍ෂණය කොට ඇත්තී ය. එහි මැ නො ඇල්ම කෘත්‍යය යැ. ඉන් මුහුණ හැකිළවීම වැටහෙන ආකාරය යැ. මෙරමා සම්පත්තිය ආසන්න කාරණය යි.
(මේ සංයෝජනයැ යි දතයුතු)
47. මච්ඡරිය, මසුරු බව මච්ඡරිය යැ. එය ලැබූ හෝ, ලැබිය යුතු තම සම්පත් සැඟවීම ලක්‍ෂණය යැ. ඒ සම්පත්තීන්ගේ ම මෙරමා හා සාධාරණ බව නො ඉවසීම එහි කෘත්‍යය යැ. හැකිළෙන බව වැටහෙන ආකාරය යැ. නොහොත් කටුකාකාරර පැවැත්ම වැටහෙන ආකාරය යැ. තමා ගේ සම්පත්තිය ආසන්න කාරණය යි. (චිත්තයා ගේ විපරීත ස්වභාවය යි දතයුතු.)
48. කුක්කුච්ච, පිළිකුල් කටයුතු ක්‍රියාව කුකත යැ. කුකතයා ගේ ස්වභාවය කුක්කුච්ච යැ. එහි පසුතැවිලිවීම ලක්‍ෂණය යැ. කළ දුශ්චරිතය හා නො කළ සුචරිතය අනුවැ සෝක කිරීම කෘත්‍යය යැ. විපිළිසර වීම වැටහෙන ආකාරය යැ. කරන ලද දුශ්චරිත හා, නො කරන ලද සුචරිතය ආසන්න කාරණය යි. (දාසබව මෙනැයි දතයුතු) සෙස්සෝ යට කී ආකාර ඇත්තෝ යි.
මෙසේ මේ අටළොස් (18) සංස්කාරයෝ, ප්‍ර‍ථම දෝස මූලික චිත්තය හා සම්ප්‍රයෝගයට යෙතියි දතයුතු.
ප්‍ර‍ථමද්වේෂමූලික චිත්තය හා යෙදුණු සේ, දෙවන චිත්තය සමග ද චෛතසිකයෝ යෙදෙති. සසඞ්ඛාර භාවයෙන් අනියතයන් අතුරින් ථීන-මිද්ධයන්ගේ වීම වෙනසි. විස්සෙකි. (20)
මෝහ මූලික දෙක අතුරින්, විචිකිච්ඡා, සම්ප්‍ර‍යුක්ත චිත්තය හා ඵස්ස-චේතනා-විතක්ක-විචාර - විරිය - ජීවිත-චිත්තට්ඨිති-අහිරික-අනොත්තප්ප-මොහ- විචිකිච්ඡා යන ස්වරූපයෙන් වූ එකොළොස ද, උද්ධච්ච-මනසිකාර යන යෙවාපනක දෙකදැ යි තෙළෙස (13) වෙයි. (මෙහි අධිමොක්ඛ නො යෙදේ.)
විශෙෂ :- මෙහි චිත්තට්ඨිති නම් චිත්තයා ගේ ප්‍ර‍වෘත්ති ස්ථිති මාත්‍ර‍ය යි. දුර්‍වලසමාධිය යි. අධිමොක්ඛය නැති හෙයින් මෙසේ වී.
49. විචිකිච්ඡා, පිළියමින් (නුවණින්) පහවූ හෙයින් විචිකිච්ඡා නමි. එය සැක කිරීම ලක්‍ෂණය යැ. කම්පාවීම එහි කෘත්‍යය යැ. නිශ්චය නොවීම වැටහෙන ආකාරය යැ. ඒකාන්ත වශයෙන් නො ගැනීම හෝ වැටහෙන ආකාරය යැ. අයොනිසොමනසිකාරය ආසන්න කාරණය යි. ප්‍ර‍තිපත්තීන්ට අන්තරායකර ධර්‍මයෙකැයි දතයුතු. විචිකිච්ඡාව හැර සෙසු චෛතසික කී ආකාරමැයි.
විචිකිච්ඡා සම්ප්‍ර‍යුක්ත සිතෙහි කී චෛතසිකයන් අතුරින් විචිකිච්ඡාව හැර සෙසු දොළස (12) උද්ධච්ච සම්ප්‍ර‍යුක්ත සිතෙහි වෙයි. විචිකිච්ඡාව නැති හෙයින් මෙහි අධිමොක්ඛය උපදී. ඒ සමග තෙළෙසෙක් (13) වෙයි. අධිමොක්ඛය යෙදෙන හෙයින් බලවත් සමාධිය වේ. මෙහි උද්ධච්චය ද ස්වරූපයෙන්ම යෙදේ. අධිමොක්ඛ-මනසිකාර දෙක යෙවාපනක වශයෙන් වේ.
අකුශල සංස්කාර මෙසේයි.