ධ්‍යානාදි උත්තරීමනුෂ්‍ය ධර්මයක් ලබන්නට ළං වන පමණට භාවනාව දියුණු කර ගත්තා වූ යෝගාවචරයන්ගෙන් සමහර කෙනකුට එය ඉදිරියට දියුණු කර ගෙන යා නොහෙන පරිදි බලවත් වූ ද, කල් පවත්නා වූ ද, රෝගයක් හට ගෙන රෝගය නිසා භාවනාවෙහි නො යෙදිය හැකි වීමෙන් ලැබූ දියුණුවෙන් යෝගාවචරයා පිරිහේ. රෝග සුව කරගෙන කල්ගත ව නැවත භාවනාව පටන් ගන්නේ ද, නැවත ඒ දියුණුව ඔහුට නො ලැබේ.
සමහර යෝගාවචරයකුට බාධා කරන, කරදර කරන එක් සතුරෙක් හෝ සතුරන් බොහෝ ගණනක් හෝ ඇති වෙයි. සතුරු පීඩා නිසා භාවනාව මැනවින් කර ගන්නට නො ලැබීමෙන් ඔවුහු භාවනාවෙන් පිරිහෙති. සමහර විට සතුරන් විසින් කලකට බේරුම් කර ගත නොහෙන මහ අවුලකට යෝගාවචරයා හසු කරනු ලැබේ. එයින් මිදීමට ක්‍රියා කරන්නට සිදු වීමෙන් යෝගාවචරයා භාවනාවෙන් පිරිහේ.
සමහර යෝගාවචරයන් කරා ලාභ සත්කාර ගලා එන්නට වේ. බොහෝ ජනයා පැමිණෙන්නට වේ. ඒවා ගැන ක්‍රියා කරන්නට වීමෙන් යෝගාවචරයා හට ඉදිරියට යෑම හා තමා ලැබූ දියුණුව පවත්වා ගැනීමට නුපුළුවන් වේ. ලාභ සත්කාරාදිය නිසා යෝගාවචරයා යෝගයෙන් පිරිහුණු පසු ලාභ සත්කාරයෙන් ද පිරිහේ. ඒවා පවත්නේ යෝගාවචරයා පිරිහෙන තුරු පමණකි.
සමහර යෝගාවචරයකු වෙත ඔහු කෙරෙහි ඇලුම් කොට ස්ත්‍රියක් පැමිණෙන්නට වේ. ඇගේ පෙළඹීමට හසු වී යෝගාවචරයා පිරිහේ. ස්ත්‍රියක් පැමිණෙන්නට පටන් ගතහොත්, යෝගාවචරයන් විසින් අන් හැමට ම වඩා එයට බිය විය යුතු ය. එය නො වැළැක්විය හැකි නම්, තමා විසින් හෝ අන් දිශාවකට යා යුතු ය. පෘථග්ජන සිත කෙරෙහි විශ්වාසය තැබිය හැකි නොවේ.
සමහර යෝගාවචරයකුට රෝග සුව කිරීමේ ශක්තියක් ලැබේ. සමහර යෝගාවචරයකුට භූතෝපද්‍රව දුරු කිරීමේ ශක්තියක් ලැබේ. ඒවා කරවා ගැනීමට යෝගාවචරයා කරා නිතර ජනයා පැමිණෙන්නට පටන් ගනී. ඒවාට ව්‍යාවෘත වීමෙන් යෝගාවචරයා පිරිහේ. යෝගයෙන් පිරිහීම සමඟ ඒ බලය ද කෙළවර වේ.
සමහර යෝගාවචරයන් හට භූතයන් පෙනෙන්නට වේ. සමහරුනට භූතයන් ගෙන් නොයෙක් කරදර පැමිණෙන්නට පටන් ගනී. සමහර යෝගාවචරයකු ගේ අඹු දරුවනට භූතෝපද්‍රව පැමිණෙන්නට පටන් ගනී. සමහර යෝගාවචරයකුගේ වාසස්ථානයේ වෙසෙන අන්‍යයනට භූතෝපද්‍රව පැමිණෙන්නට පටන් ගනී.
මෙබඳු උපද්‍රවයන් යෝගාවචරයනට පැමිණෙන බව අප විසින් නිසැකව ම දැන ගෙන තිබෙන සත්‍යයෙකි. කලක් මැනවින් භාවනාවෙහි යෙදුණු යෝගාවචරයන් ගෙන් අසා බැලුවහොත් තමනට නොයෙක් කරදර පැමිණි බව බොහෝ දෙනකුන් කියනු ඇත. “යෝගාවචරයනට මේ අන්තරායයන් කරන්නෝ මාරයෝය” යනු බොහෝ යෝගාවචරයන් ගේ පිළිගැනීම ය. මනුෂ්‍යයන් ධ්‍යානාදි උසස් ධර්ම ලබනවාට නො කැමති, ඒවා ලැබීමට උත්සාහ කරනුවනට බාධා කරන සමහර විට ඒවා ලබා ගෙන සිටින අයට ද කරදර කරන දේව ගණයට අයත් භූතයෝ කොටසක් සිටිති. මාරයා යයි කියනුයේ ඔවුනට ය.
දුසී නම් මාරයෙක් මිනිසුනට, ආවේශ වී ඔවුන් ලවා කකුසඳ බුදුන් වහන්සේ ගේ ශ්‍රාවකයන්ට අපහාස කර වූ බවත්, එයින් බුද්ධශ්‍රාවකයන්ගේ සිත් අවුල් කරවන්නට නො හැකි වූ කල්හි මාර තෙමේ ලාභයෙන් පොළඹවා බුද්ධ ශ්‍රාවකයන් ගේ සිත් අවුල් කරවන්නට සිතා ගිහියනට ආවේශ වී ඔවුන් ලවා භික්ෂූන්ට බොහෝ පූජා සත්කාර කර වූ බවත්, එයින් ද භික්ෂූන් පොළඹවන්නට නො හැකි වූ කල්හි කෝප වූ මාර තෙමේ ළමයකු ගේ ශරීරයට ආවේශ වී ගලෙකින් ගසා කකුසඳ බුදුන් වහන්සේ ගේ අග්‍ර ශ්‍රාවක වූ විධුර ස්ථවිරයන් වහන්සේ ගේ හිස පැලූ බවත්, මජ්ඣිම නිකායේ මාරතජ්ජනීය සූත්‍රයෙහි දක්වා තිබේ.
අප බුදුන් වහන්සේෂ්ට හා භික්ෂු භික්ෂුණීන්ට නොයෙක් වර මාරයන් කරදර කළ බව බොහෝ සුත්‍ර ධර්මවල හා විනයෙහි දක්වා තිබේ. වර්තමාන යෝගාවචරයනට පැමිණෙන උවදුරු වලටත් අන් හේතුවක් නො පෙනෙන බැවින් ද, මාර පීඩනයක් ඇති බව පොත පතින් පෙනෙන බැවින් ද, බොහෝ යෝගාවචරයන් විශ්වාස කරන පරිදි ඒ උවදුරු මාරයන්ගෙන් ම පැමිණෙන බව පිළිගත යුතු ය. මාර නම් වූ භූතයන් ගෙන් ආරක්ෂා වනු සඳහා යෝගාවචරයන් කරන උපක්‍රම ද බොහෝ ය.
ආත්ම සන්නිර්‍ය්‍යාතනතාය, තත්පරායනතාය, ශිෂ්‍ය භාවෝපගමනය, ප්‍රණීපාතය යන චතුර්විධ ක්‍රමයෙන් රත්නත්‍රය සරණ යෑම ද මාර පීඩනය අඩු කර ගැනීම සඳහා කරන එක් ක්‍රමයෙකි. රතනසූත්‍රාදි ආරක්ෂක පිරිත් සජ්ඣායනා කිරීම එක් ක්‍රමයකි. මහා සමය ධර්මචක්‍රාදි දෙවියන් ප්‍රිය කරන සූත්‍ර ධර්ම සජ්ඣායනා කිරීම එක් ක්‍රමයකි. “ඉතිපි සෝ භගවා අරහං” යනාදි නවගුණ පාඨය අනුලෝම ප්‍රතිලෝම වශයෙන් චක්‍ර ක්‍රමයෙන් සජ්ඣායනා කිරීම එක් ක්‍රමයකි. ආරක්ෂක ගාථා භාවිත කිරීම එක් ක්‍රමයකි. බුරුමයේ සුප්‍රසිද්ධ යෝගාවචරයකු වූ ද, ග්‍රන්ථ කර්තෘවරයකු වූ ද, ලේඩිෂයාඩෝ නමැති මහා ස්ථවිරයන් වහන්සේ යෝග ක්‍රියා කොට ජය බිමට පත් කෙනකු ලෙස බොහෝ දෙනා පිළිගනිති. උන් වහන්සේ විසින් භාවිත කරන ලදැයි කියන ආරක්ෂක ගාථා තුනක් තිබේ. ඒ මෙසේ යි.
පඨවි බල සුන්දරී සබ්බඤ්ඤු බෝධි මණ්ඩලං,
අසංඛෙය්‍යං මාරසේනං ජයො ජයතු මංගලං.
.
කකුසන්ධො කොණාගමනො කස්සපො ගොතමො මුනි,
මෙත්තෙය්‍යා පඤ්ච බුද්ධා තෙ සීසේ මෙ සෙන්තු සබ්බදා.
.
එතේසං ආනුභාවෙන යක්ඛා දෙවා මහිද්ධිකා,
සබ්බේ පි සුඛිතා හොන්තු මම මිත්තා සහායකා.
මෙබඳු ගාථා යම්කිසි ගුප්ත බලයක් ඇති ගාථා ය. භාෂා රීති ව්‍යාකරණ ක්‍රම කල්පනා කොට මේවායේ යම්කිසි වෙනසක් ඇති කරන්නට නො යනු. මේ තිබෙන සැටියට ම භාවිත කරනු. පටන් ගැනීමේ දී මේ ගාථා දිනකට එකසිය අට වර බැගින් සතියක් සජ්ඣායනා කර ඉන් පසු උදේ සවස භාවිත කරනු. එසේ නො කළ හැකි අය විසින් දිනකට සත් තිස් වර බැගින් එක් විසි දිනක් සජ්ඣායනා කොට, ඉන් පසු උදේ සවස භාවිතා කරනු.