(1) උත්පත්ති මරණ දෙකින් පිරිසිඳ ගන්නා ලද එක් ජාතියකට අයත් රූපයන් පිළිබඳ විදර්ශනාව ය,
(2) වයස්ගත වීමෙන් බිඳෙන රූප පිළිබඳ විදර්ශනාව ය,
(3) ආහාරයෙන් හටගන්නා රූප පිළිබඳ විදර්ශනාව ය,
(4) සෘතුවෙන් හටගන්නා රූප පිළිබඳ විදර්ශනාව ය,
(5) කර්මයෙන් හට ගන්නා රූප පිළිබඳ විදර්ශනාව ය,
(6) චිත්තයෙන් හට ගන්නා රූප පිළිබඳ විදර්ශනාව ය,
(7) ධර්මතා රූප පිළිබඳ විදර්ශනාව ය යන මේ සත, රූපය විදර්ශනා කළ යුතු ආකාර සත ය.
මේ සත් ආකාරයෙන් විදර්ශනා කරන කල්හි පළමු කොට ඉපැදීමෙන් මරණයෙන් පිරිසිඳ එක් භවයක් ගෙන එය සිය වසක් ජීවත් වන භවයක් සැටියට සලකා සිය වසක් වූ ඒ කාලයෙහි උපදනා රූපයන් ගේ අනිත්‍යාදි ලක්ෂණ තුන බැලිය යුතුය. ඉක්බිති ඒ වර්ෂ සියයෙන් පළමුවන තෙ තිස් වස ප්‍රථම වයස යයි ද, මැද සූ තිස් වස මධ්‍යම වයස ය යි ද, අග තෙ තිස් වස පශ්චිම වයස ය යි ද, සියවස තුනට බෙදා, ඒ ඒ කොටසට අයත් රූපයන්ගේ අනිච්ඡාදි ලක්ෂණ බැලිය යුතුය. ඉක්බිති සිය වස (1) මන්ද දශකය, (2) ක්‍රීඩා දශකය, (3) වර්ණ දශකය, (4) බල දශකය, (5) ප්‍රඥා දශකය, (6) හානි දශකය, (7) ප්‍රාග්භාර දශකය, (8) ප්‍රවංක දශකය, (9) මෝමූහ දශකය, (10) ශයන දශකය යි කොටස් දශයකට බෙදා ඒ ඒ කොටසට අයත් රූපයන් ගේ ත්‍රිලක්ෂණය බැලිය යුතුයි.
මේ දශකයන් අතුරෙන් මන්ද දශකයේදී මනුෂ්‍යයා මඳ දැනුම ඇතියකු වී හැසිරෙයි. ක්‍රීඩා දශකයේ දී බොහෝ සෙයින් ක්‍රීඩා කරයි. වර්ණ දශකයේ දී ඔහුගේ ශරීරය පැහැපත් වෙයි. බල දශකයේ දී ඔහුගේ ශක්තිය වැඩෙයි. ප්‍රඥා දශකයේදී ඔහුට නුවණ වැඩෙයි. හානි දශකයේ දී ඔහුගේ ශරීරය පිරිහෙන්නට පටන් ගනී. ප්‍රාග්භාර දශකයේ දී ශරීරය ඉදිරියට බර වේ. ප්‍රවංක දශකයේ දී ශරීරයට බරවීම වැඩි වී ශරීරය වක ගැසේ. මෝමූහ දශකයේ දී අමතක වීම අධික වූයෙක් වේ. ශයන දශකයේ දී වැඩි කාලයක් දුබල බව නිසා වැතිර සිටී.
ඉක්බිති ඒ වර්ෂ සියය පස පස බැගින් විසි කොටසකට බෙදා ඒ ඒ කොටසට අයත් රූපයන් ගේ තිලකුණු මෙනෙහි කළ යුතුය. නැවත එම වර්ෂ සියය සිව් වස බැගින් කොටස් පස් විස්සකට ද, තුන් වස බැගින් කොටස් තෙ තිසකට ද, දෙවස බැගින් කොටස් පනසකටද, එක් වස බැගින් කොටස් සියයකට ද බෙදා ඒ ඒ කොටසට වැටෙන රූපයන් ගේ ත්‍රිලක්ෂණය සම්මර්ශනය කළ යුතුය. ඉක්බිති එක් වර්ෂයක් ගෙන වස්සානය, හේමන්තය, ගිම්හානය යන ඍතූන් ගේ වශයෙන් තුනට බෙදා ද, ඉක්බිති වර්ෂය - වස්සානය, ශරදය, හේමන්තය, සිසිරය, වසන්තය, ග්‍රීෂ්මය යන සයක් වූ ඍතුන් ගේ වශයෙන් සයට බෙදා ද, ඉක්බිති මාස වශයෙන් දොළසකට බෙදා ද, ඒ ඒ කාල පරිච්ඡේදයනට අයත් රූපයන් ගේ ලක්ෂණත්‍රය මෙනෙහි කළ යුතුය. ඉක්බිති මාසය කාල පක්ෂ, ශුක්ල පක්ෂ වශයෙන් දෙකට බෙදා, ඒ ඒ කාලයට අයත් රූපයන්ගේ තිලකුණු බැලිය යුතු ය. ඉක්බිති එක් දිනයක් රාත්‍රිය ය දවාලය යි කොටස් දෙකක් කොට ද, නැවත දවාල පූර්වාහ්ණය, මධ්‍යාහ්ණය, සායාහ්ණය යි කොටස් තුනකට ද රාත්‍රිය ප්‍රථම යාමය, මධ්‍යම යාමය, පශ්චිම යාමය යි කොටස් තුනකට ද බෙදා, ඒ ඒ කාල කොටසකට අයත් රූපයන්ගේ ත්‍රිලක්ෂණය බැලිය යුතුය.
ඉක්බිති ඉදිරියට යෑම ය, පස්සට යෑම ය, ඉදිරිය බැලීම ය, වටපිට බැලීමය, අතක් හෝ පයක් හැකිළවීමය, දිගු කිරීම ය යන මේවා සිදු කරන අවස්ථා සයට අයත් රූපයන් ගේ ත්‍රිලක්ෂණය සම්මර්ශනය කළ යුතු ය. අනතුරුව ගමනෙහි දී පය එසවීම ය, ඉදිරියට ගෙන යෑම ය, පහළට හෙළීම ය, බිම තැබීම ය, දෙවෙනි පය ඔසවනු සඳහා බිමට තද කිරීම ය යන අවස්ථා පසට අයත් රූපයගේ ත්‍රිලක්ෂණය සම්මර්ශනය කළ යුතු ය. විශුද්ධිමාර්ගයෙහි මෙය කොටස් සයක් කොට ඇතත් එහි දැක්වෙන වීතිහරණය කලාතුරෙකින් කැරෙන වැඩක් බැවින් අප විසින් නො ගන්නා ලදී.
බිමට බර කොට පය තිබෙන අවස්ථාවට එහි ඇත්තේ පෘථිවි ආපෝ උත්සන්න වූ තේජෝ වායෝ ධාතු හීන වූ රූප කලාපයෝ ය. එසැවීමේ දී ඒවා නිරුද්ධ වී තේජෝ වායෝ ධාතු උත්සන්න වූ පෘථිවි ආපෝ ධාතු හීන රූප කලාපයෝ පහළ වෙති. එසැ වූ පය ඉදිරියට ගෙන යන තුරු ඒවා නො පවතිත්. ඉදිරියට ගෙන යෑමේදී එ වැනි රූප කලාපයෝ අලුතෙන් පහළ වෙති. ඒවා පය පහත් කිරීම දක්වා නො තිබේ. පහත් කිරීමේ දී ඒවා නිරුද්ධ වී පෘථිවි ආපෝ උත්සන්න වූ තේජෝ වායෝ හීන වූ රූප කලාපයෝ පහළ වෙති. පහත් කළ පය බිම පිහිටවීම දක්වා ඒවා නො පවතී. බිම පිහිටුවීමේ දී එ බඳු ම රූප කලාපයෝ දෙවන පය එසැවීම සඳහා ඒ පය බිමට තද කරන තුරා නො තිබෙත්. බිමට තද කිරීමේ දී එබඳු වූ අභිනව රූප කලාපයෝ පහළ වෙති. මෙසේ කොටස් වශයෙන් පරණ වී බිදී යන රූපයන් සම්මර්ශනය කරන්නා වූ යෝගාවචරයා ගේ රූප සම්මර්ශනය ඉතා සියුම් බවට පැමිණේ.
ඉක්බිති ආහාර වශයෙන් රූපයන්ගේ තිලකුණු බැලිය යුතු ය. ආහාරයෙන් හට ගන්නා රූපයන් ගේ තත්ත්වය සාගින්න ඇති ඇති අවස්ථාවන්ගේ වශයෙන් සලකාගත හැකිය. බඩගිනි වූ කල රළු වූ ද මලානික වූ ද දුර්වර්ණ වූද රූපයෝ උපදිති. කුස පිරුණු කල්හි ඒවා නැති වී මෘදු වූ ද, තෙත් වූ ද, මනා පහස් ඇත්තා වූ ද, වර්ණවත් වූ ද රූපයෝ උපදිති. ඉක්බිති සෘතුවෙන් හට ගන්නා රූපයන්ගේ තිලකුණු බැලිය යුතු ය. උෂ්ණ කාලයේ දී, රෞද්‍ර වූ ද, වියළුණු ස්වභාවය ඇත්තා වූ ද, දුර්වර්ණ වූ ද, රූපයෝ උපදිති. ශීත කාලයේ දී මෘදු වූ ද, ප්‍රාණවත් වූ ද, තෙත් වූ ද, පැහැපත් වූ ද රූපයෝ උපදිති.
ඉක්බිති අතීත කර්මයෙන් හටගන්නා රූපයන් ගේ තිලකුණු බැලිය යුතු ය. කර්මයෙන් හටගන්නා රූපයෝ ද්වාර වශයෙන් සැලකිය යුතු ය. චක්ෂුර් ද්වාරයෙහි චක්ෂුර් දශකය කාය දශකය භාව දශකය යන කලාපයන්ගේ වශයෙන් රූප තිසෙක් වේ. ඒවාට උපකාර ව පවත්නා වූ සෘතු චිත්තාහාරයන් ගෙන් හටගන්නා වූ අෂ්ටක කලාප තුනෙහි රූප සූ විස්සෙකි. මෙසේ චක්ෂුර් ද්වාරයෙහි රූප සිව් පනසෙක් වේ. ශ්‍රෝත ඝ්‍රාණ ජිව්හා ද්වාරයන් හි ද එසේ ම සිවු පනස බැගින් රූපයෝ වෙති. කාය ද්වාරයෙහි කාය දශකය, හාව දශකය යන දශකද්වයාගේ වශයෙන් ද, සෘතු චිත්තාහාරයන් ගෙන් හටගන්නා වූ තුනක් වූ අෂ්ටක කලාපයන් ගේ ද වශයෙන් සිවි සාළිස් රූප කෙනෙක් වෙති. මනෝද්වාරයෙහි වස්තුදශක, කාය දශක, භාව දශකයන් ගේ වශයෙන් හා, සෘතු චිත්තාහාරයන් ගෙන් හටගන්නා වූ අෂ්ටක කලාපත්‍රයාගේ වශයෙන් සිව් පණස් රූප කෙනෙක් වෙති. නියම මනෝද්වාරය නම් භවාංග චිත්තය යි. මෙහි උපචාර වශයෙන් භවාංග චිත්තය පවත්නා තැන මනෝද්වාරය යි ගන්නා ලදී.
ඉක්බිති චිත්ත සමුට්ඨාන රූපයන් ගේ ත්‍රිලක්ෂණය බැලිය යුතු ය. චිත්තයෙන් හට ගන්නා රූප සතුටින් හෝ නො සතුටින් හෝ වෙසෙන කාලය අනුව සැලකිය යුතු ය. සතුටින් වෙසෙන තැනැත්තාගේ ශරීරයේ මෘදු වූ ද, සිනිඳු වූ ද, දුටුවන්ගේ සිත් පිනවන්නා වූ ද, වර්ණවත් වූ ද රූපයෝ උපදිති. නො සතුටින් වෙසෙන තැනැත්තා ගේ සිරුරෙහි තද වූ ද, රළු වූ ද, මලානික වූ ද, දුර්වණ වූ ද රූපයෝ උපදිති.
ඉක්බිති ධර්මතා රූපයන්ගේ ත්‍රිලක්ෂණය පිළිබඳ ව භාවනා කළ යුතු ය. ධර්මතා රූපය නම් සත්ත්ව ශරීරවලින් පිටත්හි වූ පස් - ගල් - දිය - සුළං - ගස් - වැල් - රන් - රිදී ආදීනට අයත් වූ රූපයෝ ය.
රූප සප්තක ක්‍රමයෙන් භාවනා කළ යුතු ආකාරය මතු දක්වනු ලැබේ. කියන ලද පරිදි රූප කොටස් සත හොඳින් කියවා තේරුම් ගෙන එහි නො වැටහෙන තැන් ඇති නම් දත් කෙනකුගෙන් විමසා ඒවා ද පිරිසිදු කරගෙන මතු දක්වන භාවනා වාක්‍යය පාඩම් කැරගෙන කලක් අනලස්ව භාවනා කරනු. භාවනා ක්‍රමය දිග බැවින් “මෙපමණ දිගට මෙය කුමකට දැයි” යෝගාවචරයාගේ සිත්හි අලස බවක් මතු විය හැකිය. මේ අලස බව නම් යෝගාවචරයා ගමන් කරන මෝක්ෂ මාර්ගය ආවරණය කරන නීවරණයෙකි. එය මිත්‍ර වේශයෙන් යෝගාවචරයන් තුළට වදනා සතුරෙකි. එයට නො රැවටී ඒ නීවරණය පළවා හැර මේ භාවනාව කලක් කරනු. මේ භාවනාවට සතර ඉරියව්වම සුදුසු ය. පහසු අයුරකින් වෙසෙමින් භාවනා කරනු. අඩු ම ගණනින් මසක් වත් මෙය පුරුදු නො කොට ඉදිරියට නො යනු.