නමෝ තස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මා සම්බුද්ධස්ස
“නවකොටිසහස්සානිත්‍යාදිනා වුත්තප්පභෙදානං අනෙක-සහස්සානං සංවරවිනයානං සමාදියිත්වා වත්තනෙන උපරිභූතා අග්ගභූතා සම්පදාති උපසම්පදා.[1]”
නව කොටිසහස්සානි යනාදීන් දක්වන ලද ප්‍රභේද ඇති අනේකසහශ්‍ර සංවරවිනයයන් සමාදන්ව පැවතීම් වශයෙන් උසස් වූ අග්‍ර වූ සම්පදාව උපසම්පදාවය.
එහි භික්ඛු උපසම්පදා, සරණගමන උපසම්පදා, ඕවාදපටිග්ගහණ උපසම්පදා, පඤ්හව්‍යාකරණ උපසම්පදා, ගරුධම්මපටිග්ගහණ උපසම්පදා, දූතේන උපසම්පදා, අට්ඨවාචික උපසම්පදා, ඤත්තිචතුත්ථකම්ම උපසම්පදා යි උපසම්පදා අටක් ඇත්තේ ය. ඒවායින් දැනට ඇත්තේ ඤත්තිචතුත්ථකම්ම උපසම්පදාවය.
උපසම්පදා කිරීමට අන්තරායික කරුණුවලින් පිරිසිදු සැදැහැවත් ගුණසම්පන්න සාමණේර නමක් විසින් සීමාවකට රැස්ව සිටින සංඝයාගෙන් “සංඝං භන්තෙ උපසම්පදං යාචාමි උල්ලුම්පතු මං භන්තෙ සංඝො අනුකම්පං උපාදාය” යන වැකිය තුන් වරක් කියා උපසම්පදාව ඉල්ලා සිටිය හොත් සංඝයා කැමති වන්නේ නම් බුද්ධාඥාව පරිදි ඥප්තිචතුර්ථකර්මයෙන් සංඝයා විසින් ඔහු උපසම්පදා කරනු ලැබේ. “උපසම්පදා කිරීම” ය යනු පුද්ගලයකු බුදුරජාණන් වහන්සේගේ උසස් ශ්‍රාවක පිරිස වන භික්ෂු පිරිසට ඇතුළු කිරීම් වශයෙන් සාමණේරයන් උසස් කිරීමය. එසේ උසස් කරනු ලැබූ කුලපුත්‍ර‍යා උපෝෂථ පවාරණාදි සංඝ කර්මයන්ට සහභාගී වීමට සුදුසු සංඝයාට අයත් පුද්ගලයෙක් වේ. ඔහුට “භික්ඛු” යන නාමය හා “උපසම්පන්න” යන නාමය හිමි වේ. උපසම්පදාව ලත් භික්ෂුවට ශීලයක් ද ඇත්තේ ය. එය පඤ්චශීල අෂ්ටාංගශීලාදිය මෙන් සිකපද කියවා සමාදන් කරවන ශීලයක් නොව, බුද්ධාඥාව පරිදි හිමිවන ශීලයෙකි. උපසම්පදාවේ ජීවය ඒ ශීලය ය. චූලසීල මජ්ඣිමසීල මහාසීල යන නම්වලින් සූත්‍ර‍වල සඳහන් වන ආර්යශීලය උපසම්පදා සීලය ය. භික්ෂූන් ඇති වූ මුල් කාලයේදී භික්ෂූහු සිකපද නැතිව ම ඒ ශීලය රක්ෂා කළෝ ය. සිකපද නො පැනවුව හොත් බුදුසස්න වැඩිකල් නො පවත්නා බව දුටු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පසු කාලයේ දී ශාසනයාගේ චිරස්ථිතිය සඳහා වරදවල කුඩා මහත් බව අනුව “පාරාජිකාය, සංඝාදිසේසය, අනියතය, පාචිත්තියය, පාටිදේසනීයය, දුක්කටය, දුබ්භාසිතය”යි වරදවල් සත් කොටසකට බෙදා භික්ෂූන්ට සිකපද පනවා වදාළ සේක. භික්ෂුප්‍රාතිමෝක්ෂයෙහි ඇති 220 ක් සිකපද හා භික්ෂුණීප්‍රාතිමෝක්ෂයේ එන සාධාරණ සිකපද ද මහා වග්ගපාළි චුල්ලවග්ග පාළි යන පොත් දෙකෙහි ඇතුළත් සිකපද ද යන මේවා භික්ෂුවගේ උපසම්පදා ශීලය ය. ඒ ශීලය ප්‍රාතිමෝක්ෂසංවරශීල නම් වේ. එය දිලිසෙන වස්තූන්ට සූර්‍ය්‍යා මෙන් සකල ලෞකික ශීලයන්ට උසස් බැවිනුත් බොහෝ ශික්ෂා ඇති බැවිනුත් අධිශීල නම් වේ.
උපසම්පදා ශීලයට අයත් ශික්ෂාපද බොහෝ බැවින් ඒ ශීලය ඉතා මහත් ය. උපසම්පන්නයකුට ඒ ශික්ෂා සමූහය දැන ගැනීමට හා විනයකර්ම දැන ගැනීමට දිගු කලක් ගත විය හැකිය. එබැවින් තථාගතයන් වහන්සේ “අනුජානාමි භික්ඛවෙ! බ්‍යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන පඤ්ච වස්සානි නිස්සාය වත්ථුං, අබ්‍යත්තෙන යාවජීවං”[2] යනුවෙන් ව්‍යක්ත වූ ප්‍ර‍තිබල වූ භික්ෂුව විසින් උපසම්පදාවෙන් පසු පස්වසක් ද, අව්‍යක්ත භික්ෂුව විසින් දිවිහිමියෙන් ද ගුරුවරයකු ඇසුරු කොට විසිය යුතු බව අනුදැන වදාළ සේක. ඒ නියමය අනුව ගුරුවරයකු ඇසුරෙහි විසීම උපසම්පදා ශීලයේ එක් ශික්ෂාවෙකි. එය කඩ කොට ගුරවරයකුගෙන් වෙන්ව වෙසෙන භික්ෂුවට එසේ වාසය කරන දින ගණනට ම දිනයක් පාසා ඇවැත් වේ.
සිකපද කඩ කිරීමට හා කඩවීමට විනයෙහි ව්‍යවහාර කරන නම ආපත්ති යනුයි. සිකපදය දැන, කඩ කළත් නො දැනීම නිසා කඩවුවත් ඇවැත් වේ. නො දැනීම නිදහසට කරුණක් නො වේ. විනය ශික්ෂා සියල්ල ඇත්තේ නො කළ යුත්තෙන් වැළකීමය, කළයුත්ත නො වරදවා කිරීමය යන මේ දෙකරුණ සම්බන්ධයෙනි. නො කළ යුත්ත කිරීම හා අවශ්‍යයෙන් කළ යුත්ත නො කර හැරීම යන මේ දෙකරුණෙන් ම සික පද කඩ වේ. ඇවැත් වේ.
උපසම්පදා ශීලයට අයත් අනේක සහස්‍ර ශික්ෂා අතුරන් පාරාජිකා සතර උපසම්පදාවේ ශීර්ෂය බඳුය. හිස සුන් වුවහොත් ජීවිතය කෙළවර වන්නාක් මෙන් ම පාරාජිකාපත්තියට පැමිණිය හොත් එයින් උපසම්පදාව කෙළවර වේ. කඳින් වෙන් වූ හිස නැවත කඳට බද්ධ කර ජීවත් කරවීමට ක්‍ර‍මක් නැතිවාක් මෙන් පාරාජිකාපත්තියට පැමිණියකු නැවත උපසම්පන්නයකු කිරීමට ක්‍ර‍මයක් ද නැත්තේය. පාරාජිකාපත්තියට පැමිණි පුද්ගලයා නැවත උපසම්පදාව ලැබීමට නුසුදුස්සෙක් වන්නේය. “දුශ්ශීලය”යි කියනුයේ පාරාජිකාපත්තියට පැමිණියවුන්ට ය. ඔවුනට සඟසතු සෙනසුන් හා සංඝ ලාභ ද අහිමි ය. පාරාජිකාව හැර අන් කොතෙක් ඇවැත්වලට පැමිණිය ද ඒ භික්ෂුවට උපසම්පදාව ඇත්තේය. සංඝ කර්මවලට සහභාගි වීමේ අයිතිය ද ඇත්තේය. සඟසතු සෙනසුන්වල විසීමේ අයිතියක් සංඝ ලාභවල අයිතියක් ඇත්තේය.
පාරාජිකාපත්ති හැර අන් ඇවැත් දහසකට පැමිණිය ද ඒ පැවිද්දාගේ උපසම්පදාව නො නැසී පවතී. එබැවින් ඔහු භික්ෂුවක් වශයෙන් උපෝසථපවාරණාදි සංඝ කර්මයන්ට සහභාගි වීමට සඟසතු සෙනසුන්වල විසීමට සංඝ ලාභය පිළිගැනීමට සුදුස්සෙක් වේ. ජීවිත පරිත්‍යාගයෙන් සිල් රක්නා පැවිද්දකුට වුවද සිකපද නො කැඩෙන පරිදි උපසම්පදා ශීලය රැකීම දුෂ්කරය. සාමාන්‍ය පැවිද්දන් ගැන කියනුම කවරේද? ඒ බව දත් තථාගතයන් වහන්සේ විනයෙහි ඇවැත් දෙසීම ආදි සිල් පිරිසිදු කර ගන්නා ක්‍ර‍ම වදාරා ඇත්තේය. පාරාජිකාපත්තිවලට ප්‍ර‍තිකාරයක් නැත්තේ ය. එබැවින් උපසම්පදා කිරීමට අනතුරුව එතැනදී ම උපසම්පදා වූවන්හට පාරාජිකා සතර කියාදීමට විනයයෙහි නියම කර ඇත්තේය.[3] උපසම්පන්නයන් විසින් අන් සැමට ම වඩා පාරාජිකාපත්ති සතර පිළිබඳ මනා දැනුමක් ඇති කර ගත යුතුය.