මනුෂ්‍යයෝ ආහාර පාන වස්ත්‍රාදිය නොයෙක් කරුණු ගැන පරිභෝග කෙරෙති. ඒ කරුණු අතර කෙලෙස් වැඩීමට හේතු වන කරුණු ද ඇත්තේ ය. ඒවා නුසුදුසු කරුණු ය. කෙලෙස්වලට හේතු නොවන කරුණු ද ඇත්තේ ය. ඒවා සුදුසු කරුණු ය. මෙහි “ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව” යි කියනුයේ චීවරාදිය පරිභෝග කිරීමේ දී සුදුසු කරුණු මෙනෙහි කිරීමට හා චීවරාදි ප්‍ර‍ත්‍යයන් ධාතු වශයෙන් ද ප්‍ර‍තිකූල වශයෙන් ද මෙනෙහි කිරීමට ය. ඉණ පරිභෝගයෙන් මිදෙන්නට නම් අඳනය අඳින වාරයක් පාසා ම සිවුරු පොරවන වාරයක් පාසා ම, ආහාර වැළඳීමේ පිඩක් පාසා ම ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුතුය. එසේ නො කළ හැකි තැනැත්තා විසින් දිනකට කීප වරක් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුතු ය. එසේ ද නො හැකි නම් අරුණට පළමු නැඟිට ඒ දිනයේ පරිභෝග කළ සියලු ම ප්‍ර‍ත්‍යයන් ගැන ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුතු ය. ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා නො කොට දවස ඉක්ම ගියේ නම් එදින කළ යුතු ප්‍ර‍ත්‍යය පරිභෝගය ඉණ පරිභෝග භාවයට පැමිණේ. සෙනසුන් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව සෙනසුනට පිවිසෙන වාරයක් පාසා කළ යුතුය. නොහැකි වුවහොත් චීවරයට කී පරිදි පිළිපැදිය යුතු ය. ගිලන්පස ගත යුත්තේ කරුණක් ඇති කල්හි පමණෙකි. එය පිළිගන්නා අවස්ථාවෙහි හා පරිභෝග කරන අවස්ථාවෙහි ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුතු ය. ගිලන්පස වළඳා පසුව ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම එයට ප්‍ර‍මාණ නොවේ. පිළිගැනීමේ දී ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා නො කළ හැකිවී නම් පරිභෝගයේ දී නො වරදව ම එය කළ යුතුය. නො කළ හොත් භික්ෂූන්ට ඇවැත් වන බව කියා තිබේ.
ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීමේ දී බොහෝ දෙනා පාළි පාඨ භාවිත කරති. පාළි පාඨවලින් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම සුදුසු වන්නේ සිංහල වචනයක් කියන කල්හි එහි අර්ථය තමන් ගේ සිතට එන්නාක් මෙන් පාළි වචනය කියවනවාත් සමග ම එහි අර්ථය තමන්ගේ සිතට එන තරමට පාළි භාෂාව හුරු පුරුදු අයට පමණෙකි. “ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කෙරෙමි” යි තමාට නොතේරෙන පාළි පාඨයක් කීවාට එයින් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කෙළේ නො වන්නේ ය. එබැවින් පාළිය හොඳට නුහුරු අය විසින් සිය බසින් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුතු ය. තරමකට පාළි භාෂාව හුරු අයට සුදුසු වන්නේ සිය බසින් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම ම ය.
පැවිද්දන් හඳින පොරවන වස්ත්‍ර සියල්ල චීවර නම් වේ. ලස්සන වීම සඳහා උසස් ලෙස පෙනී සිටීම සඳහා සිවුරු පරිභෝග කරනවා නම් එය නුසුදුසු කරුණු අනුව සිවුරු පරිභෝග කිරීමකි. එයින් තණ්හාවත් මානයත් සත්කාය දෘෂ්ටියත් වැඩෙන්නේ ය. ශීත නැති කර ගැනීමට සිවුරු පරිභෝග කිරීම සුදුසු ය. ගිනි රස්නය අව් රස්නය වළක්වා ගැනීමට සිවුරු පරිභෝග කිරීම සුදුසු ය. මැස්සන් ගෙන් මදුරුවන්ගෙන් සුළඟින් අව්වෙන් පත්තෑ ගෝණුසු ආදි සර්පයෙන් ගෙන් විය හැකි පීඩා වළකා ගැනීමට සිවුරු පරිභෝග කිරීම සුදුසු ය. ශරීරයේ ඇතැම් තැන් නො වසා සිටින්නාට ක්‍ර‍මයෙන් ලජ්ජාව නැති වී යන්නේ ය. ලජ්ජාව නැති වීමත් නපුරෙකි. එය මනුෂ්‍යයාට තිරිසන් ගතියක් ඇති වීමකි. නො වසා තබත හොත් ලජ්ජාව නැති වන ස්ථාන වසා ගැනීමට සිවුරු පරිභෝග කිරීමත් සුදුසු ය. මෙසේ සිවුරු පරිභෝගයට සුදුසු කරුණු සතරක් ඇත්තේ ය. මේ කරුණු තේරුම් ගෙන සිවුරු පරිභෝග කිරීමේ දී මෙසේ සිය බසින් සිහි කරන්න.
මා මේ සිවුරු පරිභෝග කරන්නේ ශීතල නැතිකර ගැනීමට ය. උෂ්ණය වළක්වා ගැනීමට ය. මැසි මදුරුවන්ගෙන් අව්වෙන් සුළඟින් පත්තෑ ගෝණුසු ආදි සර්පයන් ගෙන් විය හැකි පීඩා වළක්වා ගැනීමට ය. නො වැසුව හොත් ලජ්ජාව නැති වන ශරීරාවයවයන් වසා ගනු පිණිස ය.
ලස්සන ඇති නැති වටිනාකම් ඇති නැති කිනම් සිවුරකින් වුවද ඉහත කී ප්‍රයෝජන සතර ලැබිය හැකි ය. එ බැවින් කියන ලද පරිදි සුදුසු කරුණු අනුව නුවණින් මෙනෙහි කොට සිවුරු පරිභෝග කරන පැවිද්දට “සිවුරු හොඳය” කියා එය ගැන තණ්හාවක් නූපදී. ලස්සන සිවුරු වටිනා සිවුරු සෙවීමේ තණ්හාව ද ඇති නො වේ. මට මිස තවත් අයට මෙබඳු සිවුරු කොයින් ද කියා මානයක් නූපදින්නේ ය. සිවුරු නරකය අවලස්සනය කියා දොම්නසක් ද නො වන්නේ ය. එසේ වූ පැවිද්දා කෙලෙසුන් ගෙන් මිදී නිරවද්‍ය ලෙස සිවුරු පරිභෝග කරන්නේ ය.
ප්‍ර‍ත්‍යය ලද අවස්ථාවෙහි කරන ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාවය පරිභෝග කරන අවස්ථාවේ දී කරන ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව යයි ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව දෙපරිදි වේ. ලැබූ අවස්ථාවේ දී ධාතු වශයෙන් හෝ ප්‍ර‍තිකූල වශයෙන් හෝ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කොට තැබූ චීවරාදිය පරිභෝග කිරීමේ දී ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා නො කෙළේ ද නිවරද බව කියා තිබේ. ප්‍ර‍තිලාභ කාල, පරිභෝග කාල දෙක්හි ම ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම වඩා යහපත් බව කිය යුතු ය. ධාතු වශයෙන් කරන ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව තරමක් ගැඹුරු කරුණෙකි. එය හොඳට හරියන හැටියට කළ හැකි වීමට නම් තරමක් දුරට පරමාර්ථ ධර්ම විභාග ගැන දැන සිටිය යුතු ය.
ධාතු වශයෙන් චීවර ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව කළ යුත්තේ මෙසේය: පඨවි - අපෝ - තේජෝ - වායෝ යන ධාතු සතරින් නිර්මිත මේ චීවරය ධාතු සමූහයෙකි. සිවුරු හඳවන පොරවන මෙම ශරීරය ද ධාතු සමූහයෙකි. ධාතු සමූහයක් වූ මේ ශරීරය ධාතු සමූහයක් ම මිස සත්ත්වයෙක් පුද්ගලයෙක් නො වේ ය. එබැවින් සිවුරු ද ඒවා ශරීරයක වෙළී ඇති බව නො දන්නේ ය. ශරීරය ද තමා කෙරෙහි සිවුරු වෙළී ඇති බව නො දන්නේ ය. ශරීරයත් සිවුරුත් ඔවුනොවුන් ගැන අපේක්ෂාවක් නැතිව පවත්නේ ය.
මෙසේ ධාතු වශයෙන් මෙනෙහි කිරීමෙන් චීවර නිසා ඇති විය හැකි තෘෂ්ණා මාන දුරු වන්නේ ය. විශේෂයෙන් සත්කාරය දෘෂ්ටිය දුරුවන්නේ ය.
ප්‍ර‍තිකූල වශයෙන් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුත්තේ මෙසේය: මහ සිදුරු නවයකින් හා බොහෝ කුඩා සිදුරුවලින් මල මුත්‍ර කෙළ සොටු ඩහදිය උතුරන වැගිරෙන මේ ශරීරයට පැමිණීමෙන් පවිත්‍ර වූ මේ චීවරය අපවිත්‍ර වී පිළිකුල් බවට පැමිණෙන්නේ ය.
ආහාර වැළඳීමට ද සුදුසු නුසුදුසු කරුණු ඇත්තේ ය. යමක් ලද කල්හි ගම් දරුවෝ ඔවුනොවුන් පොර කකා ක්‍රීඩා පිණිස එය අනුභව කරති. පැවිද්දන් විසින් සැදැහැවතුන් දෙන ආහාරය එසේ ක්‍රීඩා පිණිස වැළඳීම නුසුදුසු ය.
පොර බදන්නවුන් සේ යුද්ධ භටයන් සේ පුරුෂ මදය වඩනු පිණිස සැදැහැවතුන් දෙන ආහාර වැළඳීම නුසුදුසු ය.
මස් අඩුතැන්වල මස් වඩවා ගැනීම පිණිස ශරීරය මහත් කර ගැනීම පිණිස සැදැහැවතුන් දෙන දානය වැළඳීම නුසුදුසු ය.
වෙසඟනුන් සේ ශරීරය පැහැපත් කිරීම පිණිස සැදැහැවතුන් දෙන දානය වැළඳීම නුසුදුසු ය.
ශරීරයත් ජීවිතයත් පවත්වා ගැනීම සඳහා සැදැහැවතුන් දෙන දානය වැළඳීම සුදුසු ය.
සා දුක දුරු කරගැනීම පිණිස ආහාර වැළඳීම සුදුසු ය.
නිරාහාර ව ශාසනයෙහි පිළිවෙත් නො පිරිය හැකි ය. මේ ශාසනයෙහි ශ්‍ර‍මණ ප්‍ර‍තිපත්තිය පිරිය හැකි වීම සඳහා ආහාර වැළඳීම සුදුසු ය.
නුවණින් යුක්ත ව මේ ආහාරය වැළඳීමෙන් සාගිනි වේදනාව ද දුරුවන්නේ ය. පමණ ඉක්මවා ආහාර ගැනීමෙන් වන වේදනාව ද ඇති නොවන්නේ යයි සලකා ආහාර වැළඳීම සුදුසු ය.
ප්‍ර‍මාණ යුක්ත ව ආහාර වැළඳීමෙන් ජීවිතය චිර කාලයක් පවත්නේ යයි සලකා ආහාර වැළඳීම සුදුසු ය.
නුවණින් ආහාර වැළඳීමෙන් මාගේ ජීවිතය චිර කාලයක් පවත්නේ යයි ආහාර වැළඳීම සුදුසු වන්නේ ය.
නුවණින් ආහාර වැළඳීමෙන් ඇත්තා වූ සාගිනි වේදනාව දුරු වන්නේ ය. පමණ ඉක්මවා වැළඳීමෙන් වන අළුත් වේදනා ද නූපදින්නේ යයි ආහාර වැළඳීම සුදුසු ය.
ප්‍ර‍මාණ යුක්තව ආහාර වැළඳීමෙන් ජීවිතය චිර කාලයක් පවත්නේ යයි සලකා ආහාර වැළඳීම සුදුසු ය.
මෙසේ නුවණින් ආහාර වැළඳීම අයුතු ලෙස ආහාර සොයා වැළඳීමක් නොවන බැවින් නිවැරදි ප්‍ර‍ත්‍යය පරිභෝගයක් වන්නේ ය. මෙසේ ප්‍ර‍මාණ යුක්ත ව වැළඳීමෙන් සුවසේ විසිය හැකි වන්නේ යයි සලකා ආහාර වැළඳීම සුදුසු ය.
මෙසේ ආහාර වැළඳීමට සුදුසු නුසුදුසු කරුණු නුවණින් සලකා පැවිද්දන් විසින් ආහාර වැළඳිය යුතු ය. එසේ වළඳන කල්හි ද
“චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ - අභූත්වා උදකං පිවෙ,
ආලං ඵාසුවිහාරාය - පහිතත්තස්ස භික්ඛුනො.”
යනුවෙන් දැක්වෙන පරිදි නිවන් ලබනු රිසි පැවිද්දා විසින් සම්පූර්ණයෙන් කුස පිරී තද නොවන පරිදි බඩට අල්ලන ප්‍ර‍මාණයෙන් බත් පිඬු සතරක් පහක් අඩු කොට වළඳා පැන් පානය කළ යුතුය. එසේ වැළඳීමෙන් ඉරියව් පැවැත්වීමේ පහසුවත් නිරෝග භාවයත් ඇති වන්නේ ය.
කියන ලද කරුණු සිහි කරන, සිහි කරමින් ආහාර වළඳන පැවිද්දා හට ඒ නිසා ආහාර තෘෂ්ණාව තුනී වේ. බොහෝ දුරට දුරු වේ. ආහාර තෘෂ්ණාව දුරු කර ගැනීමේ මිනුම් දැක්වීම සඳහා තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පුත්‍ර‍මාංසෝපමාවක් වදාරා තිබේ.
ඒ මෙසේ ය:
අඹු සැමි දෙදෙනෙක් මාර්ගෝපකරණ වශයෙන් සුළු දෙයක් ඇති ව අත දරුවකු ද සමග සියක් යොදුන් කාන්තාරයෙක ගමන් කළෝය. කාන්තාරය මැද දී ඔවුන් ගෙන ගිය ආහාරපාන අවසන් විය. දැන් ඔවුනට ඉදිරියට යෑමටවත් ආපසු යෑමටවත් ක්‍ර‍මයක් නැත. ඔවුන් දෙදෙන සාගින්නෙන් පිපාසයෙන් මහත් පීඩාවට පත් ව මඳ සෙවනක් ඇති ගසක් යට හිඳ ගත්තෝ ය. ඉක්බිති පුරුෂයා භාර්‍ය්‍යාව අමතා කියනුයේ සොඳුර පනස් යොදුනකින් මොබ කවර දිසාවකවත් ගමක් ගෙයක් නැත. දැනට මෙහි පුරුෂයකුට කළ හැකි කිසිවක් නැත. දැන් සිදුවී ඇත්තේ අප තිදෙනාට ම මරුමුවට පත්වීමට ය. අප තිදෙනා ම මැරෙනවාට වඩා තෙපි දෙදෙනා වත් ජීවත් වුව හොත් යෙහෙක. ඒ නිසා මා මරා මස් කා කුසගිනි නිවා ගෙන ඉදිරියටත් ඒ මසින් කොටස් මග වියදමට ගෙන තෙපි දෙදෙනා මේ විපතින් ගැලවී යව් ය” යි කී ය. එ කල්හි භාර්‍ය්‍යාව “ආදරවන්ත හිමියනි! ජීවත් වීම සඳහා ස්ත්‍රියකට කළ හැකි කිසි ම කර්මාන්තයක් මෙහි නැත. මා මරා මාගේ මස්වලින් කුසගිනි නිවාගෙන දරුවාත් සමග ඔබ ගැලවී යන්නය” කීවා ය.
“සොඳුර! තොප මළ හොත් මේ දරුවා ජීවත් විය නො හේ, එ බැවින් තිගේ මරණය දෙදෙනකු ගේ මරණයෙකි, අප ජීවත් වුව හොත් අනාගතයේ දී අපට දරුවන් ලැබිය හැකිය. මේ දරුවා මරා ඔහු ගේ මස් ආහාර කර නිමින් අප දෙදෙනා කාන්තාරයෙන් එතර වන්නෙමු ය” යි පුරුෂයා කී ය. එ කල්හි මව “දරුවා පියා සමීපයට යැව්වා ය. බොහෝ දුක් ගෙන පෝෂණය කළ මේ දරුවා මට නම් මරන්න බැරිය කියා, පියා මව ළඟට ම දරුවා යැවීය. ඔවුනොවුන් වෙත යවනු ලබමින් සිටි දරුවා ඉබේ ම මළේ ය. මා පිය දෙදෙනා දරුවාගේ මරණය ගැන හඬා වැලපී තමන්ට ජීවත් වීමේ අන් ක්‍ර‍මයක් නැති කමින් ඔවුන් දෙදෙනා ඒ දරුවාගේ මස අනුභව කෙරෙමින් දිවි ගලවාගෙන කාන්තාරයෙන් එතර වූහ. මේ පුත්‍ර මාංසෝපමාව ය.
ඒ මාපිය දෙදෙන දරුවාගේ මස අනුභව කරන නමුත් ඔවුනට එය තමන්ගේ ජාතියේ කෙනකු ගේ මස නිසා ද අප්‍රිය ය. නෑයකුගේ මස නිසා ද අප්‍රිය ය. පුතාගේ මස නිසා ද අප්‍රිය ය. ප්‍රිය පුත්‍ර‍යා ගේ මස නිසා ද අප්‍රිය ය. ළදරු මස නිසා ද අප්‍රිය ය. අමු මස නිසා ද අප්‍රිය ය. නොකන මසක් නිසා ද අප්‍රිය ය. ලුණු නැති නිසා ද අප්‍රිය ය. දුරු මිරිස් ආදිය නැති නිසා ද අප්‍රිය ය. මෙසේ නවාකාරයෙකින් පිළිකුල් වූ මාංසය ඔවුන් අනුභව කරන්නේ ඒ ගැන මඳකුදු සතුටෙකින් ආශාවෙකින් නො වේ. ඔවුන් හොඳ හොඳ මස් තෝරා කන්නේ ද නො වේ. කුස පිරෙන තෙක් අනුභව කරන්නේ ද නො වේ. ඔවුන් අනුභව කරන්නේ තිත්ත බෙහෙතක් වළඳන්නාක් මෙන් ඉතා ස්වල්පයක් ය. අනෙකාට කලින් හොඳ හොඳ හරිය මා තෝරා ගන්න ඕනෑය යන අදහසක් ඔවුනට ඇති වන්නේ නැත. කාන්තාරය ඉක්ම වූ පසු ඒ මාංසය ගෙන ගොස් තබා ගෙන හොඳින් පිස අනුභව කරන්නට ඕනෑ ය යන අදහසක් ඔවුනට ඇති වන්නේ නැත. අපට මිස මෙ බඳු රස අහරක් අනෙකකුට ලැබී නැත ය යි ආඩම්බරයක් ඔවුනට ඇති වන්නේ නැත. මේවා මට ය, මේවා නුඹට ය යි බෙදීමක් ඔවුන් අතර ඇති වන්නේ ද නැත. එය සමගියෙන් ම ඔවුහු අනුභව කරන්නාහ. මේ කැත ආහාරය කාට කෑ හැකි ද කියා ආහාරය ගැන ද්වේෂයක් ද ඔවුනට ඇති නො වන්නේ ය.
මේ උපමාවෙන් තථාගතයන් වහන්සේ උගන්වන්නේ ඒ අඹු සැමි දෙදෙන යම් බඳු සිතෙකින් තෘෂ්ණා මානාදියෙන් තොර ව කාන්තාරයෙන් එතර වීම ම පරමාර්ථ කොට ගෙන ඒ ආහාරය අනුභව කළාහු ද, එබඳු සිතෙකින් ම සැදැහැවතුන්ගෙන් හෝ අන් ක්‍ර‍මයෙකින් හෝ ලැබෙන ආහාරය “මෙය ඉතා රස ය කියා සප්‍රීතික තෘෂ්ණාවක් ඇති නො කර ගෙන මෙයින් කොටසක් හෙටටත් තබාගන්න ඕනෑ ය කියා රැස් කර තැබීමේ තෘෂ්ණාවක් ඇති නො කර ගෙන අනාගතයටත් මා හට මෙ බඳු ආහාරයක් ලැබේවා යි තෘෂ්ණා ප්‍රාර්ථනයක් ඇති නො කර ගෙන, අන්‍යයෝ මෙ බඳු අහරක් නො ලබති යි කියා මානයක් ඇති නො කර ගෙන, ආහාර ගැන මසුරු කමක් ඊර්‍ෂ්‍යාවක් ඇති නො කර ගෙන, ආහාරය කටුකය කියා දොම්නසක් ඇති නොකර ගෙන, ආහාරයේ ප්‍ර‍ණීතාප්‍ර‍ණීත තාවය ගැන නොසිතා, මධ්‍යස්ථ චිත්තයෙන් දිවි පැවැත්වීම් ආදි ප්‍රයෝජනය පමණක් සලකා, පැවිද්දන් විසින් ආහාර වැළඳීම කළ යුතු බව ය. ඉහත කී ආහාර වැළඳීමට සුදුසු නුසුදුසු කරුණු හොඳින් තේරුම් ගෙන ඒවා සිහි කරමින් ආහාර වැළඳීම කරන්නට පුරුදු කර ගැනීමෙන් පුත්‍ර‍මාංසෝපමාවෙන් උගන්වා ඇති පරිදි තෘෂ්ණා මානාදි ක්ලේශයන් නූපදනා පරිදි ආහාර වැළඳීම කළ හැකි වනු ඇත. ආහාර වැළඳීමේ දී මෙසේ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්න.
මා මේ ආහාරය වළඳන්නේ විනෝදය පිණිස නොවේ. පුරුෂමදාදිය වඩනු පිණිසත් නො වේ. ඇඟ තර කර ගැනීම පිණිසත් නො වේ. ඇඟ පැහැපත් කර ගනු පිණිසත් නො වේ. මා මේ ආහාරය වළඳන්නේ ශරීරයත් ජීවිතයත් පවත්වා ගනු සඳහා ය. සාගිනි පීඩාව දුරු කර ගනු පිණිසය. බුදුසස්නෙහි පිළිවෙත් පිරිය හැකි වනු සඳහා ය. ජීවිතය කලක් පවත්වා ගනු සඳහා ය. මෙ සේ ආහාර වැළඳීමෙන් මාගේ සාගිනි වේදනාව දුරුවන්නේ ය. පමණ ඉක්මවා ආහාර ගැනීමෙන් වන වේදනාව ද නූපදින්නේ ය. ජීවිතය චිරකාලයක් පවත්වා ගත හැකි වන්නේ ය. මෙසේ ආහාර වැළඳීම අයුතු ලෙස ආහාර සපයා වැළඳීමක් නොවන බැවින් වැරදි ආහාර වැළඳීමක් නො වේ. මෙසේ පමණට ආහාර වැළඳීමෙන් සුවසේ විසිය හැකි වන්නේ ය.
ධාතු වශයෙන් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුත්තේ මෙසේ ය. සිරුර තුළට පිවිසියා වූ මේ ආහාරය ශරීරයේ ලේ මස් ආදිය වඩන්නේ ය. එහෙත් එසේ කරන බව ආහාරය නොදන්නේ ය. ශරීරය ද තමා ආහාරය නිසා වැඩෙන බව - පවත්නා බව නොදන්නේ ය. එ සේ දැනීමක් නැති බැවින් ආහාරය ශරීරය යන දෙක ම අන්‍යොන්‍ය අපේක්ෂාවක් නැති ධාතු සමූහ දෙකකි. මෙසේ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීමෙන් විශේෂයෙන් “මම වළඳමි ය” යි පවත්නා ආත්ම සම්මෝහය හා සත්කාය දෘෂ්ටිය දුරු වේ.
ප්‍ර‍තිකූල වශයෙන් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුත්තේ මෙසේ ය: දර්ශනීය වූ ද පවිත්‍ර වූ ද මේ ආහාරය ආමාසයට පැමිණි කල්හි කෙළ - සෙම හා මිශ්‍ර වී බලු වමනයක ස්වභාවයට පැමිණෙන්නේ ය. තව දුරටත් පැසුණු කල්හි අසූචිභාවයට පැමිණ පරම ප්‍ර‍තිකූල ස්වභාවයට පැමිණෙන්නේ ය. මෙසේ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීමෙන් විශේෂයෙන් ආහාර තෘෂ්ණාව හා මානය දුරු වේ. මේ ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව බුදු සස්නෙහි ඉතා උසස් තැනක් ගන්නා භාවනා විශේෂයකි. මෙය දියුණු කොට කබලිංකාරාහාරය පිරිසිඳ දැන මේ ලෝකයට උත්පත්ති වශයෙන් නැවත පැමිණීමට හේතු වන සංයෝජනයන් දුරු කොට අනාගාමි ඵලයට පැමිණිය හැකි වන බව
කබලිංකාරෙ භික්ඛවෙ! ආහාරෙ පරිඤ්ඤාතෙ පඤ්චකාම-ගුණිකො රාගො පරිඤ්ඤාතො හොති, පඤ්ච කාමගුණිකෙ රාගෙ පරිඤ්ඤාතෙ නත්ථි තං සංයොජනං, යෙන සංයොජනනෙ සංයුත්තො අරිය සාවකො පුන ඉමං ලොකං ආගච්ඡෙය්‍ය.”
යනුවෙන් පුත්‍ර‍මාංසෝපම සූත්‍රයෙහි වදාරා ඇත්තේ ය. බොහෝ කෙලෙස් ඇති වීමට හේතු වන දෙයත් ආහාර ය. එබැවින් පැවිද්දන් විසින් ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව ගැන විශේෂ සැලකිල්ලක් කළ යුතු ය.
ආවාස ඇඳ පුටු ඇතිරිලි කොට්ට මෙට්ට ආදිය සේනාසන නම් වේ. සැදැහැවතුන් විසින් ශාසනයට පුදා ඇති ඒ සේනාසන ද පරිභෝග කළ යුත්තේ සුදුසු කරුණු සඳහා ය. නුසුදුසු කරුණුවලට ඒවා පාවිච්චි කිරීම වරදෙකි. විනෝදය පිණිස ඒ සෙනසුන් පරිභෝග කිරීම නුසුදුසු ය. එකතු වී රාජකථාදි තිරශ්චීන කථා කිරීම සඳහා පාවිච්චි කිරීම නුසුදුසු ය. නො පෙනී පව්කම් කිරීම සඳහා පාවිච්චි කිරීම නුසුදුසු ය. ශීත වළක්වා ගැනීමට, උෂ්ණය වළක්වා ගැනීමට, මැස්සන් ගෙන් මදුරුවන් ගෙන් අව්වෙන් සුළඟින් සර්පයන් ගෙන් විය හැකි පීඩාවලින් වැළකීමට සෙනසුන් පරිභෝගය සුදුසු ය. ශරීරාබාධයන්ට හේතු වන නපුරු සෘතු ගුණයෙන් වැළකීම පිණිස සෙනසුන් පරිභෝගය සුදුසු ය. එළිමහනෙහි වෙසෙන කල්හි රාගාදියට හේතු වන අරමුණු දක්නට ලැබීමෙන් සිත වික්ෂිප්ත වේ. එබඳු අරමුණුවලින් වෙන් ව විවේකීව සිත එක් අරමුණෙක තබා වාසය කරනු පිණිස සෙනසුන් පරිභෝගය සුදුසු ය. සෙනසුන් පරිභෝගයට සුදුසු නුසුදුසු වන මේ කරුණු හොඳින් තේරුම් ගෙන සෙනසුන් පරිභෝගයේ දී මෙසේ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්න.
මා මේ සෙනසුන පරිභෝග කරන්නේ ශීත දුරු කර ගැනීම පිණිස ය. උෂ්ණය දුරු කර ගැනීම පිණිස ය. මැස්සන් ගෙන් මදුරුවන් ගෙන් අව්වෙන් සුළඟින් සර්පයන් ගෙන් වන පීඩා නැති කර ගැනීම පිණිස ය. නපුරු සෘතුව නිසා වන පීඩා නොවනු පිණිස ය. නොයෙක් අරමුණුවලට යා නො දී සිත එක් අරමුණෙක තබා වාසය කරනු පිණිස ය.
ධාතු වශයෙන් සේනාසන ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව මෙසේ කළ යුතු ය. ගෙයක් තුළ තිබෙන මැටි රූපය, තමා ගෙයි තිබෙන බව නො දන්නාක් මෙන් විඤ්ඤාණය නිසා ක්‍රියා කරන මේ ශරීරය සෙනසුනට ඇතුළු කළේ ද, සෙනසුනෙක ශයනය කරවූයේ ද, හිඳවූයේ ද, තමා සෙනසුනෙහි ඉන්නා බව, නිදන බව, හිඳින බව නොදන්නේ ය. එ මෙන් සෙනසුන ද තමා කෙරෙහි ශරීරය තිබෙන බව නොදන්නේ ය. ඔවුනොවුන් ගැන දැනීමක් නැති ව පවත්නා වූ ශරීරය හා සෙනසුන සත්ත්ව පුද්ගල භාවයක් නැති ධාතු සමූහ දෙකෙකි.
ප්‍ර‍තිකූල වශයෙන් සේනාසන ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාව මෙසේ කළ යුතු ය. නිතර ලේ සැරව දියර වැගිරෙන කුෂ්ඨ රෝගියකු විසූ තැන අපවිත්‍ර වී පිළිකුල් බවට පැමිණෙන්නාක් මෙන් සෙම් සොටු ඩහදිය ආදි අපවිත්‍ර දෑ උතුරන වැගිරෙන මේ ශරීරයෙන් පරිභෝග කිරීමෙන් පවිත්‍ර වූ මේ සෙනසුන අපවිත්‍ර වී පිළිකුල් බවට යන්නේ ය.
කාලයෙහි මිස විකාලයෙහි පැවිද්දන් විසින් ආහාර පාන නො වැළඳිය යුතු ය. පිපාසාව හා වෙනත් ශාරීරික රෝග ඇති වූ අවස්ථාවල දී ඒවා දුරු කර ගැනීම සඳහා විකාලයේ දී ද අෂ්ටපානාදිපානවර්ග හා තෙල් ගිතෙල් මී පැණි සකුරු ආදි බෙහෙත් වර්ග වැළඳීමට තථාගතයන් වහන්සේ අනුදැන වදාරා ඇත්තේ ය. මෙහි ගිලන්පස යයි කියනුයේ රෝග සුවකර ගැනුමට විකාලයෙහි ද පරිභෝගයට කැප වූ අෂ්ටපානාදියට ය. විනෝදය පිණිස රස විඳීම පිණිස ගිලන්පස පරිභෝගය පැවිද්දන්ට නුසුදුසු ය. උපන් ශාරීරිකාබාධයන් දුරුකර ගැනුමටත් මතු ඇතිවිය හැකි රෝග වළකා ගැනීමටත් ගිලන්පස පරිභෝගය සුදුසු ය. ගිලන්පස පිළිගැනීමේදීත් පරිභෝග කිරීමේදීත් මෙසේ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්න.
මා මේ ගිලන්පස වළඳන්නේ මාගේ ශරීරයේ ඇති රෝගයන් හා වේදනාවන් දුරුකර ගැනීම පිණිස ය.
ගිලන්පස ධාතු වශයෙන් මෙසේ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කළ යුතුය. ශරීරයට ඇතුළු කරන්නා වූ මේ ගිලන්පස නොයෙක් ශාරීරික දුක් වේදනා නසන නමුත් එසේ කරන බව ගිලන්පස නොදන්නේ ය. තමා කෙරෙහි පවත්නා රෝග වේදනාවන් ගිලන්පසින් දුරු කරන බව මේ ශරීරය ද නොදන්නේ ය. එබැවින් ගිලන්පසත් ශරීරයත් යන දෙක ම ඔවුනොවුන් කෙරෙහි අපේක්ෂාවක් නැති ධාතු සමූහ දෙකෙකි. සත්ත්ව පුද්ගල ආත්ම ස්වභාවයක් ඒවායේ නැත.
ප්‍ර‍තිකූල වශයෙන් ගිලන්පස ගැන මෙසේ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්න. පැසවූ වණයකට දැමූ බෙහෙත ලේ සැරව තැවරී එකෙණෙහි ම පිළිකුල් බවට පත් වන්නාක් මෙන් මේ ශරීරයට ඇතුළු කරන මේ බෙහෙත් ද කෙළ සෙම ආදිය හා මිශ්‍ර‍වීමෙන් වහා පිළිකුල් බවට පැමිණෙන්නේ ය.