සුඛය හෝ සොම්නස වශයෙන් කයට හෝ සිතට සුව පහසුවක් දැක්වෙයි නම් එය සුඛ වේදනාව යි. එය වනාහි “සැපයි සැපයි” කියා හෝ “හොඳයි හොඳයි” කියා හෝ මෙනෙහි කළ යුතු ය. සුවපත් වුවහොත් ඒ බව දැන ගැනීම සඳහා වදාළ මේ බුද්ධ වචනය වනාහි විමසා බැලිය යුත්තකි. බුද්ධ මතය නො දන්නා - නො තේරෙන අයගේ දැනීම ඉතා ලුහුඬු ය. එහෙයින් අටුවා කථායෙහි ඒ නො දන්නා නො තේරෙන අයගේ ලුහුඬු දැනීම උපුටා දක්වා එහි තත්වය විනිශ්චය කරමින් එය බුද්ධ මතය අනුව විමසන ලදී.
ඒ මෙසේයි: උඩුකුරු ව සයනය කරන ළදරුවාට පවා තන පුඩුව උරා කිරි බොන කල්හි එය හොඳ සැප - ආස්වාදයක් බව දැන ගැනීම ඇති නොවන්නේ ද? මේ යෝගී පුද්ගලයාට ත් ඒ ළඳරුවාගේ දැනීමට සමාන දැනීමක් ඇති නො වන්නේද යත්? ඒ දෙදෙනාට ම දැන ගැනීමක් ඇති වන බව නම් සත්‍යයකි. එසේ වුවත් ළඳරුවාගේ හා යෝගී පුද්ගලයාගේ දැනගැනීම් දෙකකි. ඒ දෙක සසදා බලන කල්හි එකිනෙකට නො ගැළපෙන්නේ ය. ඒ එකිනෙක පිළිබඳ ලොකු ම පරතරයක් - වෙනසක් ඇත්තේ ය. කෙසේද යත්? ළදරුවා හෝ වේවා භාවනා නො කරන වැඩිමහල්ලා හෝ වේවා ඔවුන්ගේ දැනීම එක හා සමාන වෙයි. ඒ දැනීම් දෙක එකට සංසන්දනය වෙයි. භාවනා නො කරන නිසා සැප වේදනාව උපදින - උපදින වාරයක් පාසා එය නො දනිත්. දැන නො ගනිත්. වැඩි වශයෙන් සැප වේදනාවෙන් අනා වූ අරමුණු කල්පනා කරමින් කාලය ගත කරති. භාවනා නො කරන තැනැත්තා අතරතුර සැප වේදනාවක් විඳින බව දැන ගන්නා නමුත් එය ස්වභාව ධර්මයක් බව දැන නො ගන්නේ ය.
“මම සැප වේදනාවක් විඳිමි” යි යන වැරදි සංඥාව අනුව ම දැන ගන්නේ ය. එයින් මම ය - ආත්මය යන වැරදි හැඟීම දියුණු වන්නේ ය. සුඛ වේදනාව ක්ෂණ මාත්‍රයකින් ඇතිව නැති වන ස්වභාව ධර්මයක් බව දැන නො ගන්නේ ය. පෙර සිට නිතර ජීවත්ව සිටින මම ම දැනුත් සුවසේ මේ සුඛ වේදනාව විඳිමි” ය යි නිත්‍ය සංඥාවිපර්යාසයෙන් වරදවා දැන ගන්නේ ය.
මෙසේ ඇතිවන වැරදි හැඟීම නිසා සත්වයෙක් ය, මම ය යි වරදවා තදින් ගත් - සංඥාවිපර්යාසය
ද නො පහ කළ හැකි වෙයි. එපමණකුත් නො ව ඒ වැරදි හැඟීම තව තවත් වැඩි දියුණු වන්නේ ය. එහෙයින් ඒ දැන ගැනීම කර්මස්ථානයක් ද නො වේ. සතිපට්ඨාන භාවනාව ද නොවන්නී ම ය. ඒ නිසා “සුඛං වෙදනං වෙදියමනො සුඛං වෙදනං වෙදියාමි” ය යි වදාළ පරිදි සැප වේදනාව විඳිමින් සිටියදී සැප වේදනාවක් විඳිමි ය යි දැන ගැනීමට වදාළ මේ බුද්ධාවවාදය ළදරුවා ඇතුළු භාවනා නො කළ අය සඳහා නො දෙසූ සේක් ය යි දත යුතු ය.
නො කඩවා මෙනෙහි කරන යෝගාවචරයා වනාහි සුඛ වේදනාව උපදින - උපදින වරක් පාසා ද දැන ගන්නේ ය. ස්වභාව ලක්ෂණ - රස වශයෙනුත් සුඛ වේදනාව එක්තරා ස්වභාව මාත්‍රයක් ය යි දැන ගන්නේ ය. පෙර පසු සම්බන්ධයක් නොමැති ව අලුතෙන් - අලුතෙන් ඇති ව නැති ව යන බව ද නුවණැසින් අත්දැකීම් වශයෙන් දැක දැන ගන්නේය. එකල්හි එකක් යයි හෝ එක සන්තතියක් යයි වටහන - හැඟවීම ඇති කරවන - සන්තති ප්‍රඥප්තියෙන් වැසිය නො හැකි බැවින් හෝ මුවහ නො කළ හැකි බැවින් ඒ වේදනාව අනිත්‍ය වූවක් යයි ද දුකක් ය යි ද ආත්ම සාරයෙන් තොර වූවක් යයි ද පැහැදිලි ව දැන ග න්නේ ය.
එහෙයින්, කො වෙදයති, කවරෙක් විඳින්නේ ද? විඳින්නෙක් සිටිනවා ද? යන මේ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු වශයෙන් විඳින්නෙක් නම් නැත; අලුතෙන් අලුතෙන් ඇතිව නැතිව යන විඳින-වේදනා නමැති ස්වභාව ධම් සන්තති මාත්‍රයක් ම ඇතැ යි නුවණැසින් පැහැදිලි ව දැක ගත හැකි වෙයි.
තවද කස්ස වේදනා, කාගේ වේදනාව (විඳීම) ක් ද? වේදනාවට අයිති කරුවෙක් සිටී ද? යන මේ ප්‍රශ්නයෙහි පිළිතුර වශයෙනුත් වේදනාව උපදවන කරුණු අනුව අලුතෙන් - අලුතෙන් සන්තති වශයෙන් හටගෙන පවත්නා විඳීම් මාත්‍රයක් ම ඇත, ඒ විඳීමට අයිති කරුවෙක් නැතැ යි යන දැන ගැනීම පැහැදිලි වෙයි.
තව ද කිං කාරණා වෙදනා, කවර කරුණකින් විදීම ඇති වන්නේ ද? යන මේ ප්‍රශ්නයෙහි පිළිතුරු වශයෙන් ද හොඳ - ඉෂ්ට අරමුණක් ලැබීම නිසා සැප වේදනා පහළ වන්නේ ය යි පැහැදිලි දැන ගැනීමක් ඇති වන්නේ ය.
මෙසේ පැහැදිලි ව දැනගන්න - යෝගී පුද්ගලයාගේ සම්පජඤ්ඤ ඤාණය සඳහා “සුඛං වෙදනං වෙදියාමි” ය යි වදාළ පරිදි සැප වේදනාවක් විඳිමි ය යි දැන ගැනීම දක්වන ලදී. මෙතන්හි විඳීම සැප වේදනාවක් ය. එය හොඳ විඳීමක් ය යන ආදි වශයෙන් දැන ගැනීම වූ කලි ගොචර සම්පජඤඤ ය යි. ඒ ගොචර සම්පජඤ්ඤය මෝරවා ගත් කල්හි ඉහත කී ප්‍රශ්න තුණ පැහැදිලි ව දැන ගන්නා අසම්මොහ සම්පජඤඤ්ඤය ධර්‍මනියාමය වූ පරිදි ඉබේට ම වාගේ පිරිසිදු ව පහළ වී එන්නේ ය. එහෙයින් අටුවායෙහි “වත්ථුං ආරම්මණං කත්වා වෙදනාව වෙදයතීති සල්ලක්ඛෙන්තො එස සුඛං වෙදනං වෙදයාමීති පජානාතී ති වෙදිතබ්බො” යි විනිශ්චය කරන ලදී.
එහි පදාර්ථ: වත්ථු , වේදනාව පිහිටා ඇති ස්ථානය වූ රූපාදී ඉෂ්ට අරමුණ: ආරමණ කත්වා, අරමුණු කොට; වෙදනා එව, වේදනාව ම; වෙදියතීති, විඳීයයි; සල්ලන්ඛෙතො එස, භාවනා නුවණින් සලකා බලන මේ යෝගී තෙම; සුඛං වෙදනං වෙදියාමීති. සැප වේදනාවක් විඳිමි යයි; පජානාති , දැන ගනී; ඉති, මෙසේ; වෙදිතබ්බො , දත යුතු ය.