සෝවාන් ඵලයට ඉක්මනින් සමවැදිය හැකි ලෙසත්, සමාපත්තිය බොහෝ වේලාවක් පැවැත්විය හැකි ලෙසත් පුරුදු පුහුණු කර ගැනීමෙන් පසුව ම මතු මාර්ග - ඵල සඳහා භාවනාව පටන් ගත යුතු ය. එය කළ යුත්තේ මෙසේ ය :-
“මෙතෙක් දින ගත වන තුරු මාගේ සිත මා ලබා සිටින ඵලයට නො පැමිණේවා, මා කරන භාවනාවෙන් මාගේ සිත මතු මාර්ගයට ඵලයට ම පැමිණේවායි” තදින් ඉටා ගෙන ඇති වන කාය චිත්තයන්ගේ ආකාර විශේෂ පෙර සේ ම සිහි කරන්නට පටන් ගත යුතු ය. තමා ලබා සිටින ඵලයට සමවැදීමේ අපේක්‍ෂාව සම්පූර්ණයෙන් ම නො හළ හොත්, කරන භාවනාවේ බලයෙන් ඔහුගේ සිත නැවත නැවත ලබා සිටින ඵල සමාපත්තියට ම වැටෙන්නේ ය. ලබා සිටින ඵලයට නො පැමිණෙන සේ කලින් අධිෂ්ඨාන කළ යුත්තේ එහෙයිනි. අධිෂ්ඨානය කාල නියමයක් ඇතුව කළ යුත්තේ නියමිත කාලය තුළ දී මතුමාර්ගයට ඵලයට නො පැමිණිය හැකි වුව හොත් නැවත ලබා සිටින ඵලසමාපත්තියට පහසුවෙන් සමවැදිය හැකි වනු පිණිස ය.
මතුමාර්ග සඳහා භාවනා කරන්නවුන් ගෙන් සමහරුන්ට දින එක දෙකකින් ද, තුන සතරකින් ද, මතු මාර්ගයට පැමිණිය හැකි වන්නේ ය. සමහරුන්ට මතු මාර්ගයට පැමිණීමට බොහෝ කල් ද ගත වන්නේ ය. දින පරිච්ඡේදයක් නැතිව මා ලබා සිටින ඵලයට නැවත නො පැමිණේවා යි තදින් ඉටා ගත් තැනැත්තාට කළ භාවනාවෙන් ඉක්මනින් මතු මාර්ගයට නො පැමිණිය හැකිව, තමා පැමිණ සිටි ඵලයටවත් නැවත පැමිණෙනු කැමැත්ත ඇති වූ කල්හි ඉහත කී අධිෂ්ඨානය නිසා එයට නො පැමිණිය හැකි වුවහොත් ඔහුට භාවනාව අමිහිරි විය හැකි ය. ලැබූ ඵලයට නැවත නො පැමිණීම කාල පරිච්ඡේදයක් ඇතුව ඉටා ගත් කල්හි ඒ කාලය ඉක්මීමෙන් පසු ඒ පුද්ගලයාට තමා ලත් ඵලයට සමවැදී නිවන් සුවය ලැබිය හැකි ය. කාල පරිච්ඡේදයක් කර ගැනීමේ ප්‍රයෝජනය එය ය.
කියන ලද පරිදි ඉටා “මතු මාර්ගයට විදර්ශනා කරමි ය” යන අදහසින් මතු මතු වී එන කාය චිත්ත විකාරයන් පෙර පරිදි සිහි කරන්නට පටන් ගත්තාම උදයව්‍යය ඥානයේ පටන් පෙර සේ ම පිළිවෙළින් විදර්ශනා ඥානයෝ පහළ වෙති. ඒවා පහළ වන කල්හි ලැබූ ඵලයට සම වැදීම සඳහා භාවනා කිරීමේ දී පහළ වන විදර්ශනා ඥානයන් මෙන් නො ව මුලින් මාර්ගයට පැමිණීම සඳහා විදර්ශනා කිරීමේ දී ඒ ඥානයන් පහළ වූ පරිදි පහළ වෙති. උදයව්‍යඥානය ළපටි කාලයේ දී ආලෝක හා නොයෙක් රූපයන් ද පෙනෙන්නට විය හැකි ය. දුඃඛ වේදනා ද ඇති විය හැකි ය. නාමරූපයන්ගේ උදයව්‍යය දෙක ද හොඳින් ප්‍ර‍කට වේ.
ලැබූ ඵළයට සමවැදීම සඳහා විදර්ශනා කිරීමේ දී ඇසිල්ලකින් සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයට හා ඵලයට පැමිණෙන නුමුදු මතු මාර්ගය සඳහා විදර්ශනා කිරීමේ දී ඥානය බලවේගයෙන් හීන වුවහොත් පහළ පහළ ඥානවල ම බොහෝ කල් යෝගාවචරයාගේ සිත පවතින්නට වන්නේ ය. එහෙත් මුලින් භාවනා කළ කාලයේ දී තරමට ඥාන ඉපදවීමට අපහසු ද නොවේ. කල් ද ගත නො වේ. සමහර කෙනකුට එක් දිනයකදී ම ද සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයට පැමිණිය හැකි වන්නේ ය. මතු මාර්ගය සඳහා භාවනා කිරීමේ දී පෙරට වඩා පහසුවෙන් ද පුළුල් අන්දමට ද පිරිසිදු ලෙස ද සංස්කාර වැටහීම සිදු වේ. සංස්කාරයන් ගැන බිය වීම ය, සංස්කාරයන් ගේ ආදීනවය දැකීම ය, සංස්කාරයන් කෙරෙහි කලකිරීම ය, සංස්කාරයන් කෙරෙන් මිදෙනු කැමැත්ත ය, සංස්කාරයන් කෙරෙන් සිත හැකිළීම ය යන මේවා ද පෙරට වඩා හොඳින් සිදු වේ.
ලැබූ ඵලයට සමවැදීම පැයකට කීප වාරයක් වුව ද කළ හැකි වන නමුත් මතු මාර්ගය සඳහා විදර්ශනා කරන කල්හි සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයෙහි සමහරුන්ට බොහෝ කල් ගත කරන්නට සිදු වේ. සමහරුන්ට එක් දිනකින් ද දෙදිනකින් ද මතු මාර්ගයට පැමිණිය හැකි වේ. සමහරුන්ට මතු මාර්ගයට පැමිණීමට මාස ගණන් අවුරුදු ගණන් ද කාලයගත වේ. සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයට පැමිණ එය වඩන යෝගාවචරයා ගේ ඥානය මතු මාර්ගයට පැමිණීමට සුදුසු වන පමණට දියුණු අවස්ථාවේ දී සෝවාන් මාර්ගයට ඵලයට පැමිණියාක් මෙන් ම විශේෂයෙන් පිරිසිදු ඥාන දර්ශනය කීප වරක් ඇතිවීමට අනතුරුව යෝගාවචරයාගේ චිත්තය නිර්වාණාරම්මණයට පැනවැදීම් වශයෙන් ද්විතීය මාර්ග ඥානය වූ සකෘදාගාමි මාර්ග ඥානය ඇති වේ.
අනතුරුව මාර්ගඵල නිර්වාණ - ප්‍ර‍හීණ ක්ලේශ - ශේෂ ක්ලේශ පිළිබඳ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂාඥානයෝ ද සුදුසු පරිදි ඇතිවෙති. අනතුරුව පෙර සේ ම සංස්කාරයන් සිහි කරන්නට පටන් ගත්තාම උදයව්‍යය ඥානය සහිත ඉතා පිරිසිදු සිත් පරම්පරාවෝ සුදුසු පරිදි ඇති වන්නාහ. මෙතෙකින් දක්වන ලදුයේ සකෘදාගාමි මාර්ගයට හා ඵලයට පැමිණීම දක්වා ඇති භාවනා ක්‍ර‍මය ය.
තෘතීය මාර්ගයට හෙවත් අනාගාමි මාර්ගයට පැමිණෙනු කැමති යෝගාවචරයා විසින් දින නියමයක් කර, “මේ කාලය තුළ දී මාගේ සිත ලබා සිටින සකෘදාගාමි ඵල සම්පත්තියට නො පැමිණේවා මතු මාර්ගය වූ අනාගාමි මාර්ගයට ම පැමිණේවා”යි අධිෂ්ඨාන කරගෙන ඇතිවන ඇතිවන කායික මානසික ක්‍රියා විශේෂයෙන් පෙර සේ ම සිහි කරන්නට පටන් ගත යුතු ය. එසේ කරන කල්හි උදයව්‍යය ඥානයේ පටන් විදර්ශනා ඥානයන් පෙරට වඩා පිරිසිදු ලෙස පිළිවෙළින් ඇති වී යෝගාවචරයා ගේ සිත සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයට පැමිණෙන්නේ ය.
තෘතීය මාර්ගයට පැමිණීමට තරමට ඥානය මෝරන තෙක් යෝගාවචරයා ගේ සිත එහි ම පවතිනු ඇත. සෑහෙන පමණට ඒ ඥානය මේරූ අවස්ථාවකදී සංස්කාර නිරෝධය වූ නිර්වාණ ධාතුවට පෙර පරිදි ම ඔහුගේ සිත පැමිණීම් වශයෙන් තෘතීය මාර්ගඥානය යෝගාවචරයා හට පහළ වන්නේ ය. ඉක්බිති පෙර පරිදි ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා ඥානයෝ ද ඇති වන්නාහ. මේ ආනාගාමි මාර්ගයට ඵලයට පැමිණෙන ආකාරය ය.
සතරවන මාර්ගය වූ අර්හත් මාර්ගයට පැමිණෙනු කැමති යෝගාවචරයා විසින් පෙර පරිදි ම අධිෂ්ඨාන කොට මතුවන මතුවන කායික චෛතසික ක්‍රියා විශේෂයෙන් පෙර පරිද්දෙන් ම සිහි කරන්නට පටන් ගත යුතු ය. එය සඳහා අමුතුවෙන් කළ යුතු විශේෂ භාවනාවක් නැත. “එකායනො අයං භික්ඛවෙ මග්ගො”යි එක මාර්ගය යි බුදුන් වහන්සේ විසින් වදාරා ඇත්තේ එහෙයිනි. එසේ කරන යෝගාවචරයාට උදයව්‍යයඥානයේ පටන් පිළවෙළින් විදර්ශනා ඥානය ඇති වන්නේ ය. නොබෝ කලකින් ම ඒ යෝගාවචරයා සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයට පැමිණෙන්නේ ය. එය මෝරන්නට සමහර විට කලක් ගත විය හැකි ය. රහත් වීමට සෑහෙන පමණට සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයට පැමිණෙන්නේ ය. එය මෝරන්නට සමහර විට කලක් ගත විය හැකි ය. රහත් වීමට සෑහෙන පමණට සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානය දියුණු වූ විටෙක පෙර සේ ම අර්හත් මාර්ග අර්හත්ඵල සිත් ඇතිවීමෙන් යෝගාවචරයාගේ සිත සංස්කාරයන්ගෙන් මිදී පරම ශාන්ත නිර්වාණ ධාතුවට පැමිණෙන්නේ ය. ඉන් පසු ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා ඥානයෝ පහළ වෙති.
මෙහි පිළිවෙළින් මග - පලවලට පැමිණෙන ආකාරය කියන ලදුයේ මුහු කළ පාරමිතා ඇති පුද්ගලයන්ගේ වශයෙනි. පාරමිතා ඥානය නුමුහු කළ පුද්ගලයන්ට සංස්කාරෝපේක්ෂා ඥානයට පැමිණ මග - පලවලට නොපැමිණ සිටින්නට සිදු වේ. විශේෂයෙන් ප්‍ර‍ථම ඵලයට පැමිණි පුද්ගලයන්ට වැඩිකල් ගත නො කොට වැඩි වෙහෙසක් ද නැතිව සකෘදාගාමි මාර්ගයට පැමිණිය හැකි වේ. එසේ ඉක්මනින් පහසුවෙන් ඔවුනට අනාගාමි මාර්ගයට පැමිණෙන්නට නොහැකි වන බව කියනු ලැබේ.
සෝවාන් පුද්ගලයාට පහසුවෙන් සකෘදාගාමි ඵලයට පැමිණිය හැකි වන්නේ සෝවාන් සකෘදාගාමි මාර්ග දෙක්හි එකිනෙකට වැඩි වෙනසක් නැති බැවිනි. ශීල සමාධි ප්‍ර‍ඥා සංඛ්‍යාත ශික්ෂාත්‍රයෙන් සෝවාන් සකෘදාගාමි පුද්ගලයන් දෙදෙනා සම්පූර්ණ කර ඇත්තේ ශීල ශික්ෂාව පමණකි. ක්ලේශ ප්‍ර‍හාණයායේ වශයෙන් ද සෝවාන් මාර්ගයෙන් ප්‍ර‍හාණය නො කළ අමුතු ක්ලේශයන් සකෘදාගාමි මාර්ගයෙන් ප්‍ර‍හාණය නො කරනු ලැබේ. සෝවාන් සකෘදාගාමි මාර්ග දෙක්හි වැඩි වෙනසක් නැතය යි කියන ලදුයේ එහෙයිනි. අනාගාමි මාර්ගයට පැමිණීමට සමාධිය සම්පූර්ණ විය යුතු ය. අර්හත් මාර්ගයට පැමිණීමට ප්‍ර‍ඥාව සම්පූර්ණ විය යුතු ය. සෝවාන් මගට පැමිණි පුද්ගලයන්ට අනාගාමි අර්හත් මාර්ගවලට පැමිණීමට කල් ගත වන්නේ සමාධි ප්‍ර‍ඥා දෙක සම්පූර්ණ කළ යුතු බැවිනි.
පාරමිතාඥානය සම්පූර්ණ වූවකු විසින් ක්‍ර‍මානුකූලව උත්සාහයෙන් භාවනාවෙහි යෙදුණ හොත් ඒ පින්වතාට ඔහුගේ පාරමිතාඥානයේ ප්‍ර‍මාණයට යම්කිසි මාර්ගඵලයකට වර්තමාන භවයෙහි ම පැමිණිය හැකි වන්නේ ය. මේරූ අතීත පාරමිතාව ඇත ද උත්සාහ නො කරන්නා වූ තැනැත්තා නිකම්ම මග - පලවලට නො පැමිණෙන්නේ ය. පාරමිතාව ඇති නැති බව දත හැක්කේ ද භාවනා කර බැලුව හොත් ය. උත්සාහ කරන කල්හි පාරමිතා ඥානය වඩා මුහුකුරා ඇති යෝගාවචරයන්ට ඉක්මනින් මග-පල ලැබිය හැකි වන්නේ ය.
පාරමිතා ඥානය වඩා නො මුහු කළ යෝගාවචරයනට මග-පල ලැබීමට වැඩි කලක් වීර්ය කරන්නට සිදු වන්නේ ය. වීර්ය කළ කල්හි මේ ජාතියේදී ම මග-පල ලැබීමට තරම් භාග්‍යයක් නැති අයට ඒ කරන උත්සාහය අනාගතයේ දී මග පල ලැබීමට පාරමිතාව වන්නේ ය. එබැවින් මේ සතිපට්ඨාන භාවනාවෙහි යෙදීම කවරකුටවත් නිෂ්ඵල නො වන්නේ ය. එහි අවසානය සව් කෙලෙසුන් නසා අර්හත්වයට පැමිණීම ය. නුවණැත්තෝ මේ සතිපට්ඨාන භාවනාව කොට ජාති ජරා මරණ ශෝක පරිදේවාදි දුඃඛයන්ගෙන් මිදී බුද්ධාදි මහෝත්තමයන් වහන්සේ විසින් වර්ණනා කරන ලද අග්‍ර සුඛය වූ ලෝකෝත්තර නිර්වාණයට පැමිණෙත්වා!!
මෙතෙකින් අර්හත්වය දක්වා ප්‍ර‍තිපත්ති ක්‍ර‍මය නිමියේ ය.
මහාචාර්‍ය්‍ය
රේරුකානේ චන්දවිමල මහා නායක ස්ථවිර
පාදයන් වහන්සේ විසින් සම්පාදිත සතිපට්ඨාන භාවනා ක්‍ර‍මය නිමි.