එකින් එක පෙර පසු වී ඉපද ඉපද නිරුද්ධ වී යන නාමරූප පරම්පරාවන්හි ඇත්තා වූ එකක් ලෙස පෙනෙන ස්වභාවය සන්තති ඝන නම් වේ. ඒ නාමරූප පරම්පරාවන් එකක් මෙන් පෙනෙන්නේ විදර්ශනා ඥානයෙන් උපදින සංස්කාරයන් විභාගකොට නොබලන සාමාන්‍ය ජනයාට ය. සන්තති ඝනයෙන් වැසී යන්නේ සියල්ලෙන් ම යම්කිසි එක් ක්‍රියාවක් සිදුවන පරිද්දෙන් එකිනෙකට සම්බන්ධකම් ඇති ව එක් පුද්ගල සන්තානයක උපදනා නාම රූපයන් ය. එය මෙසේ දත යුතු ය.
සිටින තැනැත්තාගේ යෑම ලෝකයා විසින් එක් ක්‍රියාවක් ලෙස සලකනු ලබන්නකි. එහෙත් යෑමක් සේ පෙනෙන්නේ නාමරූප ධර්ම පරම්පරාවකි. සිටින තැනැත්තාට යන්නට සිත් වේ. එහෙත් එපමණකින් නො යැවේ. යන්නට ඕනෑය කියා ඇති වූ සිත නිරුද්ධ වූ පසු ඒ සිත නිසා එක් පයක් එසවීමේ උත්සාහයෙන් යුත් සිතක් ඇති වේ. ඒ සිත නිසා එය හා ඇතිවන වායුවේගයෙන් පයෙ ඉහළ යාම සිදුවේ. සිත එකෙණෙහි ම නැති වේ. පය එසවීමේ උත්සාහයෙන් යුක්තව ඇති වූ සිතේ බලයෙන් එස වූ පය ඉදිරියට නො යේ. පය එසවුණු පසු එය ඉදිරියට ගෙන යාමේ උත්සාහය සහිත සිතක් පහළ වේ. එහි බලයෙන් පය ඉදිරියට යේ. ඒ සිත එකෙණෙහි ම නිරුද්ධ වේ. එහි බලයෙන් පය පහළට නොයේ. අනතුරුව පය බිම තැබීමේ උත්සාහය සහිත සිතක් පහළ වේ. එහි බලයෙන් පය නැවත බිමට පැමිණේ. දෙවන පය එසවීම ඉදිරියට ගෙන යාම බිම තැබීම සිදුවන්නේ ද එසේ ම ය. සිත් සේ ම රූපයෝ ද උපන් තැන ම බිඳී යති. නොසෙල් වෙති. තැනකින් තැනකට නො යති. සෙලවෙන්නාක් මෙන් දැනෙන්නේ ද තැනකින් තැනකට යන්නාක් මෙන් දැනෙන්නේ ද පරණ පරණ රූප කලාපවල බිඳීම හා අලුත් අලුත් රූපකලාප පහළ වීම ය.
සිටින්නහුගේ පයෙහි ඇත්තේ පෘථිවි ගුණය අධික බර එසවීමේ ශක්තිය ඇති රූපකලාප කොටසකි. ඒවා සිටියදී ම නිරුද්ධ වේ. ඉහළට නො නඟී. සිතින් පය එසවීමට උත්සාහ කළ කල්හි සිටීමෙහි දී පැවති රූප කලාප නිරුද්ධ වනු සමඟ ම වායු ගුණය හා තේජෝ ගුණය අධික වූ රූපකලාප ක්‍ර‍මයෙන් ඉහළට ඉහළට පහළ වේ. පය එසවීම යයි කියනුයේ බරින් අඩු රූප කලාප ඉහළට පහළ වීමය. එකිනෙකට උඩින් උඩින් පහළ වූ ඒ රූප කලාපයෝ ද ඒ ඒ තැනම බිඳෙති. ඉදිරියට නො යති. පය ඉදිරියට ගෙන යාමේ උත්සාහය සහිත සිත පහළ වූ කල්හි ඉහළට උපන් රූප පරම්පරා බිඳී ගොස් ඉදිරිපසින් රූපකලාප පහළ වන්නට පටන් ගනී. පය ඉදිරියට යන්නාක් මෙන් දැනෙන්නේ එසේ රූපකලාප පහළ වීමය. ඉදිරියට යන්නාක් මෙන් පෙනෙන පරිදි උපන් රූප කලාපයෝ ද ඒ ඒ තැන ම නිරුද්ධ වෙති. පහළට නොයති. පය බිම තැබීමේ උත්සාහය සහිත සිත පහළ වූ කල්හි එහි බලයෙන් නැවතත් පෘථිවි ගුණය අධික රූපකලාපයෝ ක්‍ර‍මයෙන් පහළට උපදිති. පය බිමට ගෙන යාම සේ දැනෙන්නේ ඒ රූපකලාපවල ඉපදීම ය.
එක් එක් ගමනක් සම්බන්ධයෙන් පහළවන නාම රූප පරම්පරාවෙහි පය ඔසවන සිත අනිකකි. එසවෙන පයෙහි රූප සමූහයක අනිකකි. පය ඉදිරියට නෙ යන සිත අනිකකි. ඉදිරියට ගිය රූප සමූහය අනිකකි. බිම තබන සිත අනිකකි. බිමට පහත් වූ රූප සමූහය අනිකකි. මෙසේ එකිනෙකට පෙර පසුවී ඉපද ඉපද බිඳි බිඳී යන මේ නාමරූප පරම්පරාව ඉතා ඉක්මනින් ඉපද බිඳි බිඳී යන්නක් බැවින් උපදින උපදින සංස්කාරයන් විදර්ශනා කිරීම පුරුදු නො කළ අයට ඒ සංස්කාරයන්ගෙන් එකක්වත් අක්මුල් නො පෙනේ. අන්තිම වශයෙන් නාමරූප දෙවර්ගයවත් වෙන් වී නො පෙනේ. ඔවුනට පෙනෙන්නේ ඒ සියල්ල ම යාම නැමැති එක් දෙයක් සේ ය. සන්තති ඝනයයි කියනුයේ නාමරූප පරම්පරාවෙහි ඇති ඒ ස්වභාවයටය. නාම රූපයන් වෙන්ව නො පෙනෙන්නේ, ඒවායේ අක්මුල් වැසෙන්නේ ඒ ඝන ප්‍ර‍ඥප්තියෙනි. ඝනයෙන් සංස්කාරයන්ගේ අක්මුල් වැසෙන බැවින් විදර්ශනා නොකරන්නවුන් විසින් යන්නේ මම කියා ඒ සංස්කාර සියල්ල ආත්ම වශයෙන් ගනු ලැබේ. එකිනෙකට සම්බන්ධකම් ඇතිව ඉපද ඉපද බිඳි බිඳී ගිය ඒ නාමරූප පරම්පරාව හැර, යන ආත්මයක් හෝ පුද්ගලයකු හෝ නැත.
උපදනා සිත් සැණෙකින් නැති වී යන බවත් වරින් වර අලුත් කරුණු සම්බන්ධයෙන් අලුත් අලුත් සිත් උපදනා බවත් තේරුම් ගැනීම එතරම් අපහසු නැත. තේරුම් ගැනීමට අපහසු වන්නේ රූපවල ඉපදීම් බිඳීම් දෙකය, රූපයන්ගේ ස්වභාවය ගැන උගෙනීමක් නැති විදර්ශනා කිරීම් වශයෙන් රූපයන් විභාග කොට බැලීමක් කර නැති අයට වැටහෙන්නේ එකම ශරීරයක් එහා මෙහා යන සැටියට ය. එකම පය එසවී ඉදිරියට ගොස් බිම නවතින සැටියට ය. මෙය තේරුම් ගැනීමට අපහස කරුණෙකි. තේරුම් ගත යුත්තේ උත්සාහයෙන් විදර්ශනා කිරීමෙනි. මේ ගැඹුරු කරුණ සාමාන්‍යයෙන් සිතා ගත හැකි වීමට උදාහරණ කීපයක් දක්වනු ලැබේ.
කොට්ට උරයකට වියළි සියුම් වැලි පුරවා මුදුනෙන් ලණුවකින් බැඳ උඩ එල්ලා තබා යටි පැත්තෙන් කුඩා සිදුරක් කළ හොත් ඒ සිදුරේ සිට හරියට කෙලින් වැලි දහරක් වැගිරෙනු ඇත. එය කුඩා කෝටුවක් සේ පෙනෙනු ඇත. කොට්ට උරයේ වැලි සියල්ල ම පොළවට බරව ඇදී පවත්නා බැවින් එහි සිදුරෙන් නික්මෙන සෑම වැලිකැටයක් ම හරි කෙලින් පොළවට වැටෙන්නේ ය. ඒවායේ එහා මෙහා යාමක් සිදු නොවන්නේ ය. (මේ කාරණය කියවන්නාට වැටහෙනු ඇත.)
එල්ලා තිබෙන කොට්ට උරය ඒ මේ අත පැදවුව හොත් එයින් වැගිරෙන වැලි දහර ඒ මේ අතට ගමන් කරන්නාක් මෙන් පෙනෙනු ඇත. කොට්ට උරයේ සිදුරෙන් පිටවන සෑම වැලිකැටයක් ම හරි කෙලින් පොළොවට වැටෙද්දී වැලි ධාරාව කොට්ටයේ සෙලවීම අනුව එහා මෙහා යන්නේ කෙසේ ද කියා විමසිය යුතුය. වැලි ධාරාව කොට්ටයේ සෙලවීම අනුව එහා මෙයා යන්නාක් මෙන් පෙනෙන්නේ එහි යාමක් ඇති නිසා නොවේ. කොට්ට උරයේ සිදුර ටිකෙන් ටික එහාට වන කල්හි ටිකෙන් ටික එහායින් වැලි වැගිරීම සිදුවන නිසාය. කලින් කොට්ට උරයේ සිදුර තිබුණු තැනදී වැගුරුණු වැලි කොට්ටඋරය එහාට යාමෙන් පසු බිම වැටී ඉවර වේ. එබැවින් එතැන වැලි ධාරාවක් නැති වෙයි. කලින් සිදුර තුබූ තැන වැලි ධාරාව නැති වීමත් එහායින් අලුත් අලුත් වැලි වැගිරීමත් දෙස බලා ඉන්නා තැනැත්තාට වැලි ධාරාව ගමන් කරන්නාක් මෙන් ද සෙලවෙන්නාක් මෙන් ද පෙනේ.
යට පැත්තේ කුඩා සිදුරක් ඇති කළයකට වතුර ගෙන උඩ එල්ලා බැලුව හොත් කළයේ සිදුරේ සිට පොළව දක්වා රිදී දහරක් බඳු දිය දහරක් වැගිරෙනවා පෙනෙනු ඇත. යම් කිසිවකු ඒ කළය ගෙන යත හොත් කළය සමඟ ම දිය දහරත් යන්නාක් මෙන් පෙනෙනු ඇත. එහෙත් දිය දහර නො යයි. කළයේ සිදුරෙන් පිටවන ජලය නිතර ම වැටෙන්නේ කෙලින් ම පොළවට ය. දිය දහර යන්නාක් මෙන් පෙනෙන්නේ කළයේ සිදුර ගියතැනින් අලුත් වතුර වැගිරීමත් කලින් කළයේ සිදුර තිබූ තැන්වල දී වැගිරුණු ජලය බිමට වැටී ඉවරවීමත් නිසාය. මේ කරුණ විදුලිය පන්දමකින් නික්මෙන ආලෝක ධාරාව අනුව ද දත හැකිය.
රාත්‍රී කාලයේ අඳුරේ විදුලිය පන්දමක් දැල්වුව හොත් ආලෝක ධාරාවක් පෙනෙන්නේ ය. විදුලිය පන්දමේ මූණත වැසුව හොත් එකෙණෙහි ම ආලෝක ධාරාව නැති වන්නේ ය. විදුලිය පන්දම එහා මෙහා කළහොත් එය අනුව ආලෝක ධාරාව ද යන්නාක් මෙන් පෙනේ. එහෙත් ආලෝක ධාරාවේ යාමක් නම් නැත. විදුලිය පන්දමේ මූණත වැසුවහොත් ආලෝක ධාරාව නැති වන්නාක් මෙන් ම එය අන් තැනකට ගන්නා කල්හි ද ඒ ඒ තැන තිබූ ආලෝක ධාරා නැති වේ. විදුලිය පන්දමේ යාම අනුව ඒ ඒ දිශාවෙහි අලුතෙන් ආලෝක ධාරාව හටගන්නේ ය. පළමු තිබූ තැන ආලෝකය නැති වීමත් අනිත් තැනක අලුත් ආලෝක ධාරාවක් ඇතිවීමත් දෙස බලා ඉන්නහුට ආලෝක ධාරාව ගමන් කරන්නාක් මෙන් පෙනේ.
පයෙහි ගමන ද කියන ලද වැලි ධාරා ජලධාරා ආලෝක ධාරාවන්ගේ ගමන මෙන් සලකා ගත යුතු ය. වැලි ධාරාදිය තැනින් තැනට නො යන්නාක් මෙන් සත්‍ය වශයෙන් පයෙහි ගමනක් නැත. ගමනක් ඇතිවාක් මෙන් පෙනෙන්නේ පරණ පරණ රූප ඒ ඒ තැන්වල ම නිරුද්ධවීම හා අන් තැන්වල අලුත් අලුත් රූපත් පහළ වීම ය.්‍
දිගහැර තිබෙන අතක් වක් කිරීමේ දී හෙවත් හැකිළවීමේ දී පළමුවෙන් හකුළුවන්නට ඕනෑය යන සිත පහළ වේ. අනතුරුව හැකිළවීමට උත්සාහ කරන සිත් පහළ වේ. ඒ සිත්වල බලවේගයෙන් ක්‍ර‍මයෙන් අත හැකිළෙන්නට පටන් ගනී. වරක් අතක හැකිළීම සිදුවන්නේ පිළිවෙළින් උපදනා බොහෝ සිත් ගණනකින් හා රූප බොහෝ ගණනකිනි. පයේ ගමන මෙන් ම අතේ හැකිළීම සිදුවන්නේ පිළිවෙළින් රූප රාශියක් ඉපිද ඉපිද බිඳි බිඳී යාමෙනි. අත හැකිළවීම සම්බන්ධයෙන් උපදනා නාම රූප පරම්පරාවල වේගවත් බව නිසා වර්තමාන සංස්කාරයන් වෙන් වෙන් කොට විදර්ශනා කිරීමේ පුරුද්ද නැතියවුන්ට එකිනෙකට පෙර පසු වී උපදනා ඒ නාමරූප ධර්මරාශිය ඒකත්වයෙන් පෙනේ. එසේ පෙනෙන ස්වභාවය එහි සන්තති ඝනය ය. එය නිසා හකුළවන්නේ මම ය කියා හෝ මම හකුළවමිය කියා හෝ ආත්ම සංඥාව ඇති වේ.
එක් ආහාර පිඩක් වැළඳීම නාමරූපධර්‍ම බොහෝ ගණනකින් සිදුවන්නකි. එක් ආහාර පිඩක් වැළඳීමේදී අහර ගන්න ඕනෑය යන සිත් ද, ආහාරය බලන්නා වූ සිත් ද, ආහාරයේ ගන්ධය ගන්නා වූ සිත් ද, ආහාරය දෙසට අත යවන්නා වූ සිත් ද, ආහාරය පිඬුකරන්නා වූ සිත් ද, ආහාරය අතට ගන්නා වූ සිත් ද, මුඛය කරා ආහාර ගෙන යන්නා වූ සිත් ද, විකන්නා වූ සිත් ද, ආහාරය දිවෙන් ඒ මේ අත පෙරළන්නා වූ සිත් ද, ආහාරයේ තද බව හෝ මොළොක් බව දැනගන්නා සිත් ද සිහිල් බව හෝ උණුසුම් බව දැනගන්නා සිත් ද රසය දැනගන්නා සිත් ද ගිලින්නා වූ සිත් ද යන මේවා එකින් එක පිළිවෙළින් ඉපිද නිරුද්ධ වේ. ආහාර කරා ගෙන යනු පිණිස අත එසවීමෙහි දී පැවති රූපයෝ එසවීමෙහිදී නිරුද්ධ වෙති. අත ගෙන යන තෙක් නොපවතිති. ගෙන යාමෙහි පැවති රූපයෝ ආහාරය පිඬු කිරීම දක්වා නො පැවතී, ඒ අවස්ථාවේදී ම නිරුද්ධ වෙති. පිඬුකිරීමේදී අතෙහි රූපයෝ ආහාරය අතට ගැනීම දක්වා නො පවතී. ආහාරය අතට ගැනීමේදී පැවති රූපයෝ නැවත අත එසවීම දක්වා නො පවතිති. මුඛයට අයත් රූපයෝ ද සෙලවෙන වාරයක් පාසාම එසේ නිරුද්ධ වෙති. මෙසේ ආහාර ගැනීමේ දී පිළිවෙළින් ඉපද ඉපද නිරුද්ධ වී යන නාමරූපධර්‍ම පරම්පරාව ඒවායේ අක්මුල් පෙනෙන විදර්ශනා ඥානය නැතියවුනට එකක් සේ පෙනේ. ඒ එකත්වයෙන් පෙනෙන ස්වභාවය සන්තති ඝනය ය. ඝනය බිඳ වෙන වෙනම සංස්කාරයන් දැකිය හැකි විදර්ශනා ඥානය නැතියවුනට ඝනයෙන් වැසී තිබෙන ඒ සංස්කාරයන් සම්බන්ධයෙන් මම අහර ගනිමිය කියා ආත්ම සංඥාව ඇති වේ. මෙතෙකින් දක්වනු ලැබූ කරුණු අනුව නොකී සකල කායික ක්‍රියාවන් හා පිම්බීම් හැකිළීම් ආදී චලනයන් පිළිබඳ සන්තති ඝනය පවතිනා සැටි සලකා ගත යුතු ය.
ඇස ඉදිරියට රූපයක් පැමිණි කල්හි රූපයේ ඡායාවක් ඇසට පැමිණ ඇසෙහි සැපේ. එයින් භාවාඞ්ගචිත්තය සෙල වේ. ඒ හේතුවෙන් රූපය දැකීමේ උත්සාහයක් ඇති වේ. අභිධර්ම පොත්වල ආවර්ජන චිත්තයයි නම් කර තිබෙන්නේ රූප දැකීමේ උත්සාහය වූ සිතට ය. එහි ප්‍ර‍තිඵලයක් වශයෙන් රූපය පෙනේ. පෙනීමය යි කියනුයේ අභිධර්‍මපොත්වල චක්ඛු විඤ්ඤාණ ය යි නම් කර තිබෙන සිත ඇතිවීම ය. දැකීමට උත්සාහ කිරීම් වශයෙන් උපදනා සිත දැකීමට සමත් නොවේ. එය නො දැකීම බිඳෙයි. දක්නා සිතම දැක්මට සමත් වෙයි. එහෙත් ඒ සිත දුටු රූපයේ හැටි සලකා ගැනීමට සමත් නො වෙයි. දැකීම් මාත්‍ර‍ය සිදුකොට එය බිඳෙයි. දක්නා සිත නිරුද්ධවීමෙන් පසු අභිධර්ම පොත්වල සම්පටිච්ඡන සන්තීරණාදි නම්වලින් කියා ඇති දුටු දෙය පහදා ගන්නා සිත් ඇති වේ. ඊට පසු එහි හැඩහුරුකම් සලකා ගන්නා වූ සිත් ද, නම සලකාගන්නා සිත් ද, හොඳ නරක සලකා ගන්නා සිත් ද පහළ වේ. මේ සිත් සියල්ල එකිනෙකට පෙර හසුවී පහළවන නමුත් ඉපදීමේ බිඳීමේ ඉක්මන්කම නිසා ඒවා එකිනෙකින් වෙන්කර ගැනීම දුෂ්කර වේ. සියල්ල එකක් සේ වැටහෙයි. ඒ සිත් පිළිබඳ වූ එකක් සේ දැනෙන ස්වභාවය සන්තති ඝනය ය. ඇස ඉදිරියට පැමිණි රූපය නිසා එය අරමුණු කර සිත් පරම්පරාවක් පහළ වී බිඳීයාම මිස රූපය දකින බලන ආත්මයක් නැත. පුද්ගලයෙක් නැත. එහෙත් උපදින උපදින සංස්කාරයන් පිළිබඳ උසස් විදර්ශනා භාවනා පුරුදුකර නැති ජනයා සන්තති ඝනය නිසා රැවටී, මට පෙනෙනවාය මම බලනවාය බලන්නේ මම ය කියා ආත්මදෘෂ්ටිය ඇතිකර ගනිති.
දක්නා එක් සිතකට හෙවත් චක්ඛුවිඤ්ඤාණයකට ඉපිද බිඳී යන්නට ගත වන්නේ තත්පරයකින් දහසෙන් පංගුවකට ද අඩු කෙටි කාලයකි. යම්කිසි එක් දෙයක් දෙස මිනිත්තු කීපයක් බලා ඉන්නා කෙනකුට ඒ රූපය දහස් ගණනක් වාර නැවත නැවත පෙනේ. එහෙත් ධර්‍මවිභාග නො දක්නා වූ විදර්ශනා ඥානයෙන්න තොට අයට සන්තති ඝනයෙන් වැසීම නිසා ඒ සියල්ල පෙනෙන්නේ එක ම පෙනීමක් ලෙස ය. ඒ නිසා ඔවුහු මට ඕනෑ පමණ වෙලා බැලිය හැකිය, දැකිය හැකිය කියා ඒ දැකීම් සියල්ල එක්කොට ආත්ම වශයෙන් ගනිති. සෝත ඝාණ ජිව්හා කාය මන යන ද්වාරයන්ගෙන් ශබ්ද ගන්ධ රසාදි අරමුණු ගැනීමේ දී ද සන්තති ඝනය ඇතිවන සැටි කියන ලද ක්‍ර‍මයෙන් සලකාගත යුතුය.
උත්පත්තියේ පටන් මරණය දක්වා ඇති මේ කාලය මුළුල්ලෙහිම මොහොතකුදු නැවතීමක් නැතිව නාමරූප ධර්මයෝ ඉපද ඉපද බිඳි බිඳී යෙති. එබැවින් සත්ත්ව සන්තානයක ඊයේ ඇති වූ නාමරූපයන්ගෙන් එකකුදු අද නැතත අද පවත්නා නාමරූපයන්ගෙන් එකකුදු සෙට නැත. හිඳීමේදී පැවති නාමරූපයන්ගෙන්න එකකුදු නැගිට සිටීමේදී නැත. සිටීමේදී පැවති නාමරූපයන්ගෙන් එකකුදු ගමන් කිරීමෙහිදී නැත. ගමන් කිරීමේදී පැවති නාමරූපයන්ගෙන් එකකුදු නැවතුණු පසු නැත. මේ පැයේදී උපදනා නාමරූපයන්ගෙන් එකකුදු ලබන පැයේදී නැත. මේ විනාඩියේ දී පවත්නා නාමරූපයන්ගෙන් එකකුදු ලබන විනාඩියේදී නැත. ඇත්තේ නිතර ම උපනුපන් සංස්කාර බිඳි බිඳී යාම හා අලුත් අලුත් සංස්කාර ඉපදීමකි. ඉපද ඉපද බිඳි බිඳී යන මේ සංස්කාරයන් සමග ඒවා උපදවන පවත්වන ආත්මයක් නැත. සංස්කාරයෝ ද ආත්ම නොවෙති. සංස්කාරයන් එසේ ඉපදීමට සලස්වන සංස්කාරයන් කෙරෙහි බලය පවත්වන අධිපතියෙක් සංස්කාරයන්ගේ අයිතිකාරයෙක් ඒවායින් පිටත ද නැත.
සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම වන්නේ ඒ ඒ සංස්කාරය ඉපදීමට එක්විය යුතු හේතූන් එකතුවීමෙනි. හේතූන්ගේ එක්වීමක් නැතිව යම්කිසි සංස්කාරයක් ඉපදවීමට සමතෙක් කොතැනකවත් නැත. උපන් සැටියේ ම බිඳීයාම හෙවත් නැතිවීම මැරීම සංස්කාරයන්ගේ ස්වභාවය ය. උපන් සංස්කාරයක බිඳීම වැළැක්වීමට තබා පමාකිරීමටවත් සමතෙක් තුන් ලොවෙහි ම කොතැනකවත් නැත. සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම් බිඳීම් දෙක්හි ඇති වේගවත් බව නිසා ස්වසන්තානයෙහි උපදින උපදින සංස්කාරයන් විදර්ශනා කිරීමේ පුරුද්ද නැති ජනයාට ස්වසන්තානයෙහි අද පවත්නා සංස්කාරත් ඊයේ පෙරෙයිදා ඉපද නිරුද්ධ වූ සංස්කාරත් ඉකුත් මාස වර්ෂවල ඉපද නිරුද්ධ වූ සංස්කාරත් එකක් සේ වැටහේ. එසේ එකක් සේ පෙනෙන පරිදි වේගයෙන් පවත්නා ස්වභාවය සන්තතිඝනය ය. සන්තතිඝනය බිඳ ගැනීමට නො සමත් පුද්ගලයෝ උත්පත්තියේ පටන් මරණය දක්වා ඇති සම්පූර්ණ ස්කන්ධ පරම්පරාව ඒකත්වයෙන් ගෙන මමය කියා ආත්ම දෘෂ්ටිය ඇතිකර ගනිති.