ඒ අජාසත් රජහු ගේ උත්පත්ති කථාව කවර යත්? පෙර සැවැත් නුවර මහ කොසොල් රජහු දූ රජගහා නුවර බිම්සර රජහට අගමෙහෙසින්ව වැස අජාසත් කුමරහට දරුගබ් ගත, ඔහු කුස පිළිසිඳ ගත් වේලෙහි බිසොවුන්ට රජහුගේ දකුණු උරයෙන් ලේ බොන දොළක් උපන, බිසොවු තමනට උපන් දොළ ලජ්ජාවෙන් කිසි කෙනකුන්ටත් නො කියා වැහැර මළා ගිය මල්දමක් සේ වූහ. රජ්ජුරුවෝ බිසොවුන් වහරන සේ දැක නො එක් වාරයෙහි විචාරා දොළ නොකියන හෙයින් “දොළ නොකියෙහි නම් තී මට සතුරු නියාය” යි කියා යත්නයෙන් විචාරා ලේ බොන දොළ සේ දැන “තිට උපන් දොළ ඉතා මට සුවකමු වූ දොළෙකැ”යි සතුටුව, මහ වෙදනාවන් ගෙන්වා රන්සැතින් උරය පළවා රන්තැටියෙහි ලේ වත් කොට පැන් හා සමඟ බිසොවුන් පෙවූහ. එ කෙණෙහි දොළ සන්සිඳින. නිමිති දන්නා ආචාරිවරයෝ මේ දොළ අසා “බිසොවුන් කුස පුතෙක් උපන, එ පුත් රජුට සතුරු ය, ඔහු නිසා රජ නස්සී, එ තෙමේ මහපින් ඇතියේ ය, පියරජහු මරා මෙනුවර රජ කෙරෙයි” කීහ. බිසොවු එ පවත් අසා රජ්ජුරුවන්ට සොරා උයනට ගොස් දරුගබ මඬවති, ඒ කුමරහුගේ පින් බෙලෙන් දරු ගබ නොහේ ම ය. රජ්ජුරුවෝ බොහෝ සේ බිසොවුන් උයනට යන්නා දැක සැක ඇති ව විචාරා කාරණ අසා “තී කුස පුතකු බවු දු දුවක බවු දු නො දැනෙයි, අසුවල් රජ තමන්හට උපන් දරුවන් මෙසේ කෙළේ යැයි දඹදිවු තෙලෙහි රජදරුවෝ මට නින්දා බෙණෙති, මතු එසේ නො කැරැ”යි කිපී බිසොවුන්ට රකවල් ලැවූහ. බිසොවු “පුතෙක් වී නම් ඔහු උපන්විට ම මරමි”යි සිතූහ. රජ්ජුරුවෝ ඒ සිත හා දැන වින්නඹුවන් උගන්වා කුමරු උපන් විට ම බිසොවුන් ඇස නො පෙන්නා පහකැරවූහ.
ඉක්බිත්තෙන් ඒ කුමර දෙතුන් හැවිරිදි වූ කල සරහාලා බිසොවුන් ඇස දක්වාලූහ. බිසොවු පුත්‍රප්‍රේමයෙන් පෙර තමන් සිතූ සිත සඳහන් නැති ව මහත්වූ සනා කොට වැඩූහ. මරන්නට නොපොහොසත්වූහ. ඔහු මවුකුසින් ජාත නොවම පියහට සතුරු වූ හෙයින් අජාසත් කුමර ය යි නම් තුබූහ. ඔහු සොළොස් හැවිරිදි කල ම පියරජාණෝ යුවරජ කළහ.
මෙසේ ඔහු තමන්හට තරම් සේ දැක දෙවිදත්හු ධ්‍යානලාභී ව බුදුන් කෙරේ වසන්නාහු බුදුන් කොසඹෑ නුවර ඝොසිතාරාමයෙහි වසන කල දෙවදත්තයෝ පාත්‍ර සිවුරු ගෙන එකලාවම රජගහා නුවර ගොස් බුදුන්ගේ වෙළුවනාරාමයෙහි ලැග දෙවන දා උදාසන “කෙසේවූ පෙළහරෙකින් ඔහු පහදවා ගනිම් දෝ හෝ” යි සිතා “පළමුකොට රජහු තැතිගන්වා පෙළහරක් පාමි”යි කල්පනාකොට ගෙන එ කෙණෙහි ම ශ්‍රමණ රූපය අන්තර්ධාන කොට විකුර්වණ සෘද්ධි බලයෙන් අත්වල වළලු ඇති, ඉසකේ නො බැඳ, ළදරු වූ දිව්‍යකුමාරයකුගේ වෙසක් මවාගෙන නයින් සත්දෙනකු මවාගෙන දෑත, දෙපය වළලු ලූවා සේ නයින් සතර දෙනකු වෙළාගෙන, එක් නයකු මල්දමක් සේ ඉස්මුදුනෙහි වෙළාගෙන එක් නයකු ග්‍රීවයෙහි සිසාරා ගෙන, මහ හැළි නයකු මුත් හරක් සේ උරෙහි එකාංශ කොට ලාගෙන ආකාශයෙන් ගොස් අජාසත් රජහු මහපිරිස් පිරිවරා තමාගේ රාජාඞ්ගනයෙහි උන් වේලෙහි අහසින් බැස ඔහුගේ ඇකයේ සැකයක් නැති ව ඉන්ද්‍රජාලයක් සේ පෙනී ගියහ.
එ කෙණෙහි නයි සත්දෙන වෙන වෙන ම ඵණ කෙරෙමින් කඹුරුසම් මඩින්නා සේ සුස්ම සුස්මා රජහු කරා තුඩු දිගු කෙරෙමින් භය ගැන්වූහ. එ වේලෙහි අපාසත් කුමර මහ පිරිසට ඇසෙන සේ තුන්හඬක් හඬා “කොල! මේ කවරෙක් ද, දැන් දක් නයින් ලවා කවා මරවයි, මේ නාගයක්‍ෂයාගෙන් මා රකුව රකුව”යි කී ය. එ වේලෙහි අමාත්‍යයෝ ද භය ගෙන වෙවුලා ඉපිල පැන නැංගහ. රජකුමර “සෙලවී නැඟෙම් නම් නයි මා කත් දෝ හෝ”යි යන භයිනුත් රාජධෛර්‍ය්‍යයෙනුත් වෙවුල වෙවුලා නො නැඟී හුන්නේ ම යැ.
එ වේලෙහි දෙවදත්තයෝ “මහරජ! නො බව, මම යකෙකිම් නොවෙමි, තොපට අවැඩක් නිසා නො අමි, තොප පහදවා ගන්නා නිසා ආමි, සුදොවුන් රජාණන් බැහැන වූ, ගෞතම බුදුන් සුහුරු බඩු වූ, සයානූලක්‍ෂයක් දෙවඟනන් බඳුවූ වරඟනන් පිරිවරා ශ්‍රීවන්තව ශ්‍රී විඳුනාවූ, යශෝධරා බිසොවුන් බැහැණෝ, රහල් තෙරුන් මයිලනුවෝ, දෙවදත්තතිස්ස නම් මහාස්ථවිරයෝ මම් ම වේ දැ”යි කීහ. අජාසත් කුමාරයෝ එ බස් අසා “හිමියාණෙනි! නුඹගේ ඍඬිබල දතිමි, නුඹ දෙවිදත් මහතෙර වී නම් මට මේ සා මහත් භයක් නොදී පැන නැඟි මා පෙරට ව සිටියේ නම් වඳිමි, පුදමි සත්කාර කෙරෙමි, නුඹට උපාසක වෙමි”යි කීහ. එ වේලෙහි දෙවිදත් මහ තෙරහු ඒ රූපය අන්තර්ධාන කොට පාත්‍රසිවුරු දරා මහණ වෙසින් රජු පෙරටව සිටියහ. එකල සුතනු ජාතකයෙහි නිර්ගුණී වූ, අසුන් කඩා කා වණ කරණ අශ්වරාජයන් දෙදෙනා ඔවුනොවුන් කරා පැමිණ, ඔවුනොවුන් තොලු සිඹ, ඔවුනොවුන්ගේ තොලු ලෙව ලෙව, අතිවිශ්වාසයෙන් සිටගත්තා සේ මොහු දෙදෙන ද සමාන ධාතුකයන් හෙයින් ඔවුනොවුන් කෙරෙහි අති ප්‍රසන්න වූ හ.
එ දවස් පටන් පහන්වූ රජ දෙවිදත් මහතෙරුන්ට අලඞ්කෘත වූ වෙහෙරක් කරවා එහි ලා මධ්‍යම පුරුෂයන් දසදෙනකුට එකි එකී වස්නක් සෑහෙන නියායෙන් පන්සියක් බත්වසුන් දවස් පතා තබා දුන්හ. මහපිරිස් ගෙන පන්සියක් රථ නැඟී දවස තුන් වාරයක් වෙහෙරට අවුදින් දෙවිදත් මහතෙරුන් හා සාකච්ඡා කොට යන්නාහ. දෙවිදත් මහතෙරුනට රජහුගෙන් දෙන්නාවූ රාජභොජනය ම පන්දහසක් සත්වයෝ සුව සේ අනුභව කරන්නාහු ම ය. පන්සියක් මහණුන් ද ඇති කළහ, එසේ හෙයින් එ තැන් පටන් ලාභයෙන් යශයෙන් අග්‍ර වූහ. මෝහට පැමිණියා වූ ඒ සත්කාරය සත්පුරුෂ වූ මහණ කෙනකුන් කරා පැමිණියේ වී නම් ශාසනාම්බරයෙහි පුන්සඳ සේ ප්‍රසිද්ධ ව යා හැකි ම යැ. මෝහට පැමිණියා වූ ලාභය හා යශස ම ඕහට ම අනර්‍ථ මූලික වි ය. වදාළේ මැනෝ:
ඵලං වෙ කදලිං හන්ති - ඵලං වෙළුං ඵලං නළං,
සක්කාරො කාපුරිසං හන්ති - ගබ්භො අස්සතරිං යථා:-යි.
මෙසේ තමහට නො තරම් වූ ලාභය ලදින් අභිමානයක් උපදවා “බුදුහුත් රජයහ, මමත් රජිමි, මේ සා සත්කාරයක් ලත් කල බුදුනට මා අඩු කිම්දැ”යි අභිමාන චිත්තයක් ඉපැදවූහ. රජහු ගෙන් ලද ඓ‍ශ්වර්ය්‍යය රජහුට අපක්‍ෂපාතකමක් කළ කල පහව ගියා වූ ශ්‍රීකාන්තාව සේ, ඇඟින් පහවූ දේවතාවකු සේ, ඔහු බුදුන්ගෙන් ලද ධ්‍යානයද ඔහු කෙරෙන් පහ` වි ය. එ වේලෙහි ඒ කාරණය දත් කකුධ නම් මහේශාක්‍ය වූ දිව්‍යරාජයාණෝ කොසඹෑ නුවර ගොස් තමන්ට කුලුපග වූ මුගලන් මහතෙරුන් වහන්සේට දෙවිදත්හු සිතූ විතර්කයත් ධ්‍යානයත් පිරිහුණු නියාවත් කීහ. මුගලන් මහ තෙරුන් වහන්සේ එපවත් අසා ගොස් බුදුන්ට සැලකළ සේක. ස්වාමිදරුවෝ ඔවුන් කෙරෙහි උපන් මහත් වූ කරුණා ඇතිව:-
මහා වරාහස්ස මහිං විකුබ්බතො
භිසං ඝසානස්ස නදීසු ජග්ගතො,
භිඞ්කොව පඞ්කං අභිභක්ඛයිත්‍වා
මමානුකුබ්බං කපණො මරිස්සති-යි.
යන මේ ගාථාව වදාරා “නිර්‍මල වූ භිෂයන් අනුභව කරන්නාවූ හස්තිරාජයාගේ ක්‍රියාව කෙරෙමි යි, පඞ්කභිෂයන් අනුභව කොට ඉදිව නස්නාවූ හස්තීභිඞ්කයා සේ මාගේ ක්‍රියාව කෙරෙමි යි හෙ ද විනාශයට පැමිණෙන්නේ වේ දැ”යි වදාරා ස්වාමිදරුවෝ “යම්හ, මහණෙනි! රජගහා නුවර”ය යි කොසඹෑ නුවරින් නික්ම ක්‍රම ක්‍රමයෙන් දනවු සැරිසරා රජගහා නුවර වෙළුවනාරාමයට වැඩි සේක.