සම්‍යක් සම්බෝධිය ය, ප්‍රත්‍යෙක සම්බෝධිය ය, ශ්‍රාවක බෝධිය ය යන තුන්තරා බෝධියෙන් එකකට පැමිණ සියලු කෙලෙසුන් නසා සංසාර චක්‍ර‍්‍ර‍ය සිඳ නිවනට පැමිණීම පටිච්චසමුප්පාදය දැන ගැනීමේ ආනිසංසය ය. පටිච්චසමුප්පාදය දැන ගැනීමේ අනුසස් දක්වනු පිණිස තථාගතයන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක.
“යතෝ ඛෝ භික්ඛවේ! අරියසාවකෝ ඒවං පච්චයං පජානාති, පච්චයසමුදයං පජානාති, පච්චය නිරෝධං පජානාති, පච්චයනිරෝධගාමනිං පටිපදං පජානාති, අයං වුච්චති භික්ඛවේ! අරියසාවකෝ දිට්ඨිසම්පන්නෝ ඉතිපි, දස්සනසම්පන්නෝ ඉතිපි, ආගතෝ ඉමං සද්ධම්මං ඉතිපි, සේඛේන ඤාණේන සමන්නාගතෝ ඉතිපි, සේඛාය විජ්ජාය සමන්නාගතෝ ඉතිපි, ධම්මසෝතං සමාපන්නෝ ඉතිපි, අරියෝ නිබ්බේධික පඤ්ඤෝ ඉතිපි, අමතද්වාරං ආහච්ච තිට්ඨති ඉතිපීති.”
“මහණෙනි, යම් හෙයකින් ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවක තෙමේ මෙසේ අවිද්‍යාදි ප්‍ර‍ත්‍යය දනී ද, ප්‍ර‍ත්‍යයන් ගේ උත්පත්ති හේතුව දනී ද, ප්‍ර‍ත්‍යයන් ගේ නිරෝධය දනී ද, ප්‍ර‍ත්‍යය නිරෝධයට පැමිණෙන ප්‍ර‍තිපත්තිය දනීද මහණෙනි, මේ ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවක තෙමේ මේ කාරණයෙන් මාර්ගඥාන සංඛ්‍යාත දෘෂ්ටියෙන් යුක්ත වූයේ ය යි ද, මේ කාරණයෙන් මාර්ගඥාන සංඛ්‍යාත දර්ශනයෙන් යුක්ත වූයේ ය යි ද, මේ කාරණයෙන් ලෝකෝත්තර මාර්ග සංඛ්‍යාත සද්ධර්මයට ආයේ ය යි ද, මේ කාරණයෙන් ශෛක්‍ෂ වූ ඥානයෙන් යුක්ත වූයේ ය යි ද, මේ කාරණයෙන් ශෛක්‍ෂ වූ විද්‍යාවෙන් යුක්ත වූයේ ය යි ද, මේ කාරණයෙන් මාර්ග සංඛ්‍යාත ධර්ම ශ්‍රෝතසට පැමිණියේ ය යි ද, මේ කාරණයෙන් ආර්‍ය්‍ය වූ, තෘෂ්ණාව දුරු කරන ප්‍ර‍ඥාව ඇත්තේ ය යි ද, මේ කාරණයෙන් නිවන් දොරට පැමිණ සිටී ය යි ද කියනු ලැබේය” යනු එහි තේරුමයි.
සියලු ම මහා බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේලා ලොවුතුරා බුදු බවට පැමිණියේ ද ආනාපාන චතුර්ථ ධ්‍යානයෙන් නැගී සිට ඥානය පටිච්චසමුප්පාදයට යවා පටිච්චසමුප්පාදය අනුලෝම ප්‍ර‍තිලෝම වශයෙන් වටහා ගෙන විදර්ශනා කිරීමෙනි. මහාබෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේලාගේ චාරිත්‍ර ධර්මය වූ පරිදි අප මහ බෝසතාණන් වහන්සේ ද ශ්‍රී මහා බෝධිමූලයේ වැඩ සිට, ආනාපානස්මෘති භාවනාවේ යෙදී ධ්‍යාන උපදවා චතුර්ථ ධ්‍යානයෙන් නැඟී සිට උන් වහන්සේ ගේ ඥානය පටිච්චසමුප්පාදයට යැවූහ. එහි පිළිවෙල මෙසේ ය.
“අහෝ! මේ සත්ත්ව සමූහය දුකට පැමිණියේ ය. මේ සත්ත්වයේ උපදින්නාහු ද වෙති, දිරන්නාහු ද වෙති, මැරෙන්නාහු ද වෙති, නැවත නැවත මැරෙන්නාහු ද වෙති, නැවත නැවත උපදින්නාහු ද වෙති. එහෙත් ඔවුහු ජරා මරණයෙන් මිදීමක් නො දකිති. කවදා මේ ජරාමරණ සංඛ්‍යාත දුඃඛයෙන් මිදීමක් පෙනෙන්නේ ද, කුමක් ඇති කල්හි කිනම් හේතුවක් නිසා ජරාමරණය වේ දැ” යි උන්වහන්සේ නුවණින් විමසන්නට බලන්නට වූහ. එකල්හි ඉපදීම ඇති කල්හි ඉපදීම නිසා ජරා මරණය වන බව උන් වහන්සේගේ නුවණට පෙනිණ.
ඉක්බිති බෝසතාණන් වහන්සේ කුමක් ඇති කල්හි කිනම් හේතුවකින් ජාතිය ඇති වේ දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට භවය ඇති කල්හි භවය හේතු කොට ඉපදීම ඇති බව පෙනිණ.
ඉක්බිති බෝසතාණන් වහන්සේ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් හේතු කොට භවය ඇති වේ දැ යි කල්පනා කළහ. එකල්හි උන් වහන්සේ ගේ නුවණට උපාදානය ඇති කල්හි උපාදානය නිසා භවය ඇති වේ ය යි පෙනිණ.
ඉක්බිති බෝසතාණෝ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් හේතු කොට උපාදානය ඇති වේ දැයි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට තෘෂ්ණාව ඇති කල්හි තෘෂ්ණාව නිසා උපාදානය ඇති වන බව පෙනිණ.
ඉක්බිති බෝසතාණන් වහන්සේ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් නිසා තෘෂ්ණාව ඇති වේ දැයි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට වේදනාව ඇති කල්හි වේදනාව නිසා තෘෂ්ණාව ඇති වන බව පෙනිණ.
ඉක්බිති මහබෝසතාණෝ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් නිසා වේදනාව ඇති වේ දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට ස්පර්ශය ඇති කල්හි ස්පර්ශය හේතු කොට වේදනාව ඇති වන බව පෙනිණ.
ඉක්බිති බෝසතාණෝ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් නිසා ස්පර්ශය ඇති වේ දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට ෂඩායතනය ඇති කල්හි ෂඩායතනය හේතු කොට ස්පර්ශය ඇති වන බව පෙනිණ.
ඉක්බිති මහබෝසතාණෝ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් හේතු කොට ෂඩායතනය ඇති වේ දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට නාමරූපය ඇති කල්හි නාමරූපය නිසා ෂඩායතනය ඇති වන බව පෙනිණ.
ඉක්බිති මහබෝසතාණෝ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් නිසා නාමරූපය ඇති වේ දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට විඤ්ඤාණය ඇති කල්හි විඤ්ඤාණය නිසා නාමරූපය ඇති වන බව පෙනිණ.
ඉක්බිති මහබෝසතාණෝ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් නිසා විඤ්ඤාණය ඇති වේ දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට සංස්කාරය ඇති කල්හි සංස්කාරය හේතු කොට විඤ්ඤාණය ඇති වන බව පෙනිණ.
ඉක්බිති මහබෝසතාණෝ කුමක් ඇති කල්හි කුමක් හේතු කොට සංස්කාරයෝ ඇති වෙත් දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට අවිද්‍යාව ඇති කල්හි අවිද්‍යාව හේතු කොට සංස්කාරයන් ඇති වන බව පෙනිණ.
මෙසේ මහබෝසතාණන් වහන්සේට එසමයෙහි චතුරසංඛ්‍යකල්පලක්‍ෂයක් මුළුල්ලෙහි පිරූ පාරමිතා කුශල බලයෙන් “අවිද්‍යාව හේතු කොට සංස්කාරයෝ වෙත්ය. සංස්කාරයන් හේතුකොට විඥානය වේ ය. විඥානය හේතු කොට නාමරූපය වේ ය. නාමරූපය හේතු කොට ෂඩායතනය වේය. ෂඩායතනය හේතුකොට ස්පර්ශය වේය, ස්පර්ශය හේතු කොට වේදනාව වේ ය. වේදනාව හේතු කොට තෘෂ්ණාව වේ ය. තෘෂ්ණාව හේතු කොට උපාදානය වේ ය, උපාදානය හේතු කොට භවය වේ ය, භවය හේතු කොට ජාතිය වේ ය, ජාතිය හේතු කොට ජරා මරණ ශෝක පරිදේව දුඃඛ දෞර්මනස්ස්‍ය උපායාසයෝ වෙත් ය” යි පෙර නො ඇසූ විරූ මේ ප්‍ර‍තීත්‍යසමුත්පාද පිළිබඳ වූ ප්රඥා චක්ෂුස උපන, ඥානය උපන, ප්‍ර‍ඥාව උපන, විද්‍යාව උපන, ආලෝකය උපන.
ඉක්බිති මහබෝසතාණෝ කුමක් නැති කල්හි ජරා මරණය නො වේ ද, කුමක් නිරුද්ධ කල්හි ජරා මරණ නිරෝධය වේ දැ යි කල්පනා කළහ. උන් වහන්සේ ගේ නුවණට ජාතිය නැති කල්හි ජරා මරණය නො වන බව හා ජාති නිරෝධයෙන් ජරා මරණ නිරෝධය වන බව පෙනිණ. මෙසේ එකින් එකේ නිරෝධය නුවණින් බැලූ බෝසතාණන් වහන්සේට සියල්ලේ ම නිරෝධය ද පෙනිණ. මෙසේ මහ බෝසතාණන් වහන්සේට :-
අවිද්‍යාවගේ ම නිරවශේෂ නිරෝධයෙන් සංස්කාර නිරෝධය වේ ය, සංස්කාර නිරෝධයෙන් විඥාන නිරෝධය වේ ය, විඥාන නිරෝධයෙන් නාමරූප නිරෝධය වේ ය, නාමරූප නිරෝධයෙන් ෂඩායතන නිරෝධය වේ ය, ෂඩායතන නිරෝධයෙන් ස්පර්ශ නිරෝධය වේ ය, ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් වේදනා නිරෝධය වේ ය, වේදනා නිරෝධයෙන් තෘෂ්ණා නිරෝධය වේ ය, තෘෂ්ණා නිරෝධයෙන් උපාදාන නිරෝධය වේ ය, උපාදාන නිරෝධයෙන් භව නිරෝධය වේ ය, භව නිරෝධයෙන් ජාති නිරෝධය වේ ය, ජාති නිරෝධයෙන් ජරා මරණ ශෝක පරිදේව දුඃඛ දෞර්මනස්‍යෝපායාසයෝ නිරුද්ධ වෙත් ය. මෙසේ මේ සකල දුඃඛස්කන්ධයා ගේ නිරෝධය වේ ය යි පෙර නො ඇසූ විරූ මේ ධර්මය පිළිබඳ ප්රඥා චක්ෂුස උපන, ඥානය උපන, ප්‍ර‍ඥාව උපන, විද්‍යාව උපන, ආලෝකය උපන.
මෙසේ දක්නා ලද ප්‍ර‍තීත්‍යසමුත්පාදය අනුලෝම ප්‍ර‍තිලෝම වශයෙන් සම්මර්ශනය කොට පිළිවෙළින් සෝවාන් සකෘදාගාමි අනාගාමි අර්හත් යන සතර මාර්ග සතර ඵලයට පැමිණ සංසාර චක්‍ර‍ය සිඳ උන් වහන්සේ ලොවුතුරා බුදුබවට පැමිණ වදාළසේක. සංසාර චක්‍ර‍ය සිඳලීමේ ප්‍රීතිය කරණ කොට ගෙන එදා අරුණෝදය වේලාවෙහිදී ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙර බුදුවරයන් වහන්සේලාගේ චාරිත්‍ර ධර්මය අනුව මේ ගාථාව වදාළ සේක.
අනේක ජාති සංසාරං සන්ධාවිස්සං අනිබ්බිසං
ගහකාරකං ගවේසන්තෝ දුක්ඛාජාති පුනප්පුනං
ගහකාරක දිට්ඨෝසි පුන ගෙහං න කාහසී.
සබ්බා තේ ඵාසුකා භග්ගා ගහකූටං විසංඛිතං
විසංඛාරගතං චිත්තං තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා
“නැවත නැවත ඉපදීම දුකෙක, සසර නැවත නැවත ඉපදීම් වශයෙන් පඤ්චස්කන්ධ සංඛ්‍යාත ගෘහය නැවත නැවත තනන්නා වූ තෘෂ්ණා නමැති වඩුවා සොයමින් ඔහු අල්ලා ගත නො හැකිව නොයෙක් සිය දහස් ගණන් ජාතියෙහි සසර ඒ මේ අත දිවූයෙමි. ස්කන්ධ සංඛ්‍යාත ගෘහය තනන්නා වූ එම්බා තෘෂ්ණා නමැති වඩුව, තා මම දුටුවෙමි. මින් මතු තෝ මට ගෙවල් නො තනන්නෙහි ය. තා ගේ සහකාර කෙලෙස් නමැති පරාල සියල්ල මා විසින් සිඳින ලද්දේ ය. ස්කන්ධ ගෘහයා ගේ මුදුන වූ අවිද්‍යාව මා විසින් නසන ලද්දේ ය. මාගේ සිත අරමුණු කිරීම් වශයෙන් නිවනට පැමිණියේ ය. තෘෂ්ණාවන්ගේ ක්ෂයය වූ අර්හත්වයට මම පැමිණියේ වෙමි ය” යනු එහි අදහස යි.
බුදුබව පවා සිදු කර දෙන ප්‍ර‍තීත්‍යසමුත්පාදය පිළිබඳ දැනුම ඇති කරගත් තැනැත්තාට කිනම් බෝධියකින් වුව ද නිවන් දැකිය හැකි වන බැවින් නිවන් පතන සියල්ලෝ ම මේ ධර්මය දැන ගැනීමට උත්සාහ කෙරෙත්වා! මෙතැන් පටන් පිළිවෙළින් පටිච්චසමුප්පාදය විස්තර කරනු ලැබේ.