තවත් එක් කාලයක සියලු දේ දැන වදාළ බුදුරජාණන් වහන්සේ දෙව්රම් වෙහෙරෙහි වැඩ වසන සේක්, මහලු වී පැවිදි වූ භික්ෂූන් දෙනමක් අරභයා මෙම ජාතක කතාව වදාළ සේක.
එම භික්ෂූන් වහන්සේලා දෙනම කොසොල් ජනපදයේ එක් ආරණ්ය සේනාසනයක වාසය කළහ. එයින් එක් නමක් ‘කාල ස්ථවිර’ නම් වූ අතර, අනෙක් නම ‘ජුණ්හ ස්ථවිර’ නම් විය.
පසුව එක් දිනක් ජුණ්හ ස්ථවිරයන් වහන්සේ කාල ස්ථවිරයන් වහන්සේගෙන් මෙසේ විමසූහ: “ස්වාමීනි, කාල ස්ථවිරයන් වහන්ස, ‘ශීත’ (සීතල) යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ කිනම් කාලයක ඇති වන දෙයක්ද?”
එවිට උන්වහන්සේ, “එය සිදුවන්නේ අව පක්ෂයේදීය (කාල පක්ෂයේදීය)” යැයි පිළිතුරු දුන් සේක.
ඉක්බිත්තෙන් තවත් දවසක් කාල ස්ථවිරයන් වහන්සේ ජුණ්හ ස්ථවිරයන් වහන්සේගෙන් මෙසේ විමසූහ: “ස්වාමීනි, ජුණ්හ ස්ථවිරයන් වහන්ස, ‘ශීත’ යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ කිනම් කාලයක ඇති වන දෙයක්ද?”
එවිට උන්වහන්සේ, “එය සිදුවන්නේ පුර පක්ෂයේදීය (ජුණ්හ පක්ෂයේදීය)” යැයි පිළිතුරු දුන් සේක.
මේ ආකාරයට උන්වහන්සේලා දෙදෙනාටම තම තමන්ට ඇති වූ සැකය දුරු කර ගැනීමට නොහැකි විය. එනිසා බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත ගොස්, උන්වහන්සේට වැඳ නමස්කාර කොට, “ස්වාමීනි, සර්වඥයන් වහන්ස, ශීතල යනු කිනම් කාලයක ඇති වන්නක්ද?” යැයි විමසූහ.
සර්වඥයන් වහන්සේ ඒ භික්ෂූන්ගේ කතාව අසා, “මහණෙනි, මා පෙර ආත්මයකදීත් ඔබට මේ ප්රශ්නය විසඳා දේශනා කළෙමි. එහෙත් භවය නමැති ආවරණයෙන් වැසී තිබීම (පුනර්භවය) හේතුවෙන් ඔබ එය නොසලකා හැරියේය” යැයි වදාරා අතීත කතාව ගෙනහැර දැක්වූ සේක.
අතීතයේ එක් පර්වත ප්රදේශයක සිංහයෙක් සහ ව්යාඝ්රයෙක් යැයි මිතුරන් දෙදෙනෙක් එකම ගුහාවක වාසය කළහ. එකල බෝධිසත්වයන් වහන්සේද ඍෂි ප්රව්රජ්යාවෙන් පැවිදි වී එම පර්වත ප්රදේශයේම වාසය කළ සේක.
ඉක්බිත්තෙන් එක් දවසක් ඒ මිතුරන් දෙදෙනාට ‘ශීතල’ පිළිබඳ කාරණයක් මුල් කරගෙන විවාදයක් ඇති විය. ව්යාඝ්රයා, “ශීතල ඇති වන්නේ අව පක්ෂයේදී (කාල පක්ෂයේදී) ය,” කියා පැවසුවේය. සිංහයා, “ශීතල ඇති වන්නේ පුර පක්ෂයේදී (ජුණ්හ පක්ෂයේදී) ය,” කියා පැවසුවේය.
ඔවුන් දෙදෙනාටම තමන්ගේ සැකය දුරු කර ගැනීමට නොහැකි වූයෙන් බෝධිසත්වයන් වහන්සේ වෙත ගොස් ඒ ගැන විමසූහ.
එවිට බෝධිසත්වයන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක:
“අව පක්ෂයේ (කෘෂ්ණ පක්ෂයේ) වේවා, පුර පක්ෂයේ (ශුක්ල පක්ෂයේ) වේවා, මේ කවර පක්ෂයක වුවද යම් කලෙක නැගෙනහිර ආදී දිශාවලින් වාතය හමයිද, එකල්හි ශීතල ඇති වෙයි. ඊට කාරණාව කුමක්ද? ශීතල හටගන්නේ වාතය නිසාය. සුළං හමන විට ශීතල ඇති වන්නේය. එනිසා ඊට අව පක්ෂය හෝ පුර පක්ෂය කියා ප්රමාණයක් (වෙනසක්) නැත. ඔබ දෙදෙනාම මේ ප්රශ්නයේදී පරාජය වී නැත.”
මෙසේ බෝධිසත්වයන් වහන්සේ ඒ මිතුරන් දෙදෙනාට කරුණු අවබෝධ කර දුන් සේක.
බෝධිසත්වයන් වහන්සේ සිංහයාට සහ ව්යාඝ්රයාට ශීතල ඇති වීමට හේතුව පැහැදිලි කර දීම.
ශාස්තෘ වූ බුදුරජාණන් වහන්සේද, “මහණෙනි, පෙරත් මා විසින් ඔබට මේ ප්රශ්නය පහදා දෙන ලද්දේය,” යැයි වදාරා මෙම ධර්ම දේශනාව ගෙනහැර දක්වා දුක්ඛ, සමුදය, නිරෝධ, මාර්ග යන චතුරාර්ය සත්යයන් ප්රකාශ කොට වදාළ සේක.
චතුරාර්ය සත්ය දේශනාව අවසානයේ ඒ ස්ථවිරයන් වහන්සේලා දෙදෙනාම සෝවාන් ඵලයේ පිහිටියහ. ශාස්තෘන් වහන්සේ පූර්වාපර සන්ධි ගළපා මෙම ජාතක කතාව නිමවා වදාළ සේක.
“එකල ව්යාඝ්රයා වී උපන්නේ මේ කාල ස්ථවිරයන් වහන්සේය. සිංහයා වී උපන්නේ ජුණ්හ ස්ථවිරයන් වහන්සේය. ප්රශ්නය විසඳූ තවුසා වී උපන්නේ තිලෝගුරු වූ සම්මා සම්බුදු රජ වූ මම ම වෙමි” යි තමන් වහන්සේ දක්වා වදාළ සේක.