තවද තුන් ලොවට ගුරු වූ සම්යක් සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ සැවැත් නුවර ඇසුරු කොට දෙව්රම් වෙහෙර වැඩ වසන සේක්, පෙර ගිහි කල බිරිඳ (පුරාණ දුතියිකාව) කෙරෙහි ඇලී ගිය එක් භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් අරබයා මේ ජාතකය වදාළ සේක.
මෙහි වර්තමාන කථාව අට්ඨක නිපාතයෙහි එන ඉන්ද්රිය ජාතකයෙහි මතු ප්රකාශ වන්නේය. භාග්යවත් වූ බුදුරජාණන් වහන්සේ ද ඒ භික්ෂුවට, “මහණ, තෝ පෙර ආත්මයේදීත් මේ කාන්තාව (මාතුගාමය) නිසා ජීවිත විනාශයට පත්වී, ගිනි අඟුරු ගොඩක පිලිස්සුණෙහිය” යි වදාළ සේක.
භික්ෂූන් වහන්සේ ඒ කාරණය ප්රකාශ කරනු පිණිස සර්වඥයන් වහන්සේට අයැද සිටි සේක. සර්වඥයන් වහන්සේ ද භවාන්තරයෙන් වැසී තිබූ ඒ කාරණය ප්රකාශ කොට වදාළ සේක.
“මෙයින් මත්තෙහි වනාහි භික්ෂූන් වහන්සේගේ ඉල්ලීම ද, භවාන්තරයෙන් සැඟවුණේය යන එපමණකුත් නොකියා, ඉකුත්වත් ගෙනහැර දැක්වූ සේකැ” යි මෙපමණක්ම කියමු. මෙපමණක් කී කල්හි භික්ෂුවගේ අයැදීම ද, වළාකුළු ගැබකින් නික්මුණු චන්ද්රයා පරිද්දෙන් භවාන්තරයෙන් සැඟවුණා වූ කාරණය ද යන මේ සියල්ල පෙර කියන ලද ක්රමයෙන් යොදා දත යුතුය.
යටගිය දවස මගධ රට රජගහ නුවර මගධ නම් රජ කෙනෙක් රාජ්ය කරති. මගධ රට වැසියන් ගොයම් කරන කාලයෙහි මුවන්ට මහත් වූ උපද්රව ඇති වන්නේය. එබැවින් ඒ මෘගයෝ වනයෙහි පර්වත සමීපයෙහි වාසය කරන්නාහ.
ඒ මුවන් අතරෙහි, පර්වත සමීපයෙහි වසන්නා වූ එක් මෘගයෙක්, එක් ගමක් සමීපයෙහි වසන්නා වූ මෘග පෝතිකාවක් (මුව දෙනක්) හා සමග මිත්ර සන්ථවය කොට ගත්තේය. හෙතෙම ඒ මුවන් වසන්නා වූ පර්වත සමීපයෙන් බැස නැවත ගම් සමීපයට බසින කල්හි, මෘග පෝතිකාව කෙරෙහි බැඳුණු සිත් ඇති බැවින් ඇය හා එක්වම පහළට බැස්සේය.
ඉක්බිත්තෙන් ඒ මෘග පෝතිකාව මෙසේ කීවාය. “ස්වාමි පුත්රය, තෙපි වනාහි පර්වතයෙහි වසන්නෝය, ඉතා බොළඳය. ගම් සමීපය නම් සැක කටයුතුය, බිය සහිතය. අප හා සමඟ වනයෙන් නොබසිනු; නොඑව” යි වැළැක්වූවාය.
ඒ මුවා ද ඒ මෘග පෝතිකාව කෙරෙහි බැඳුණු සිත් ඇති බැවින්, නොවැළකී ඇය හා සමඟ ගම් සමීපයට ගියේය. ඉක්බිත්තෙන් ඒ මගධ රට වැසීහු, “දැන් මුවන් පර්වත පාමුලින් බසින කාලය” යි දැන, මග සමීපයෙහි මුවා වූ තැන්වල කොටුපත් (සැඟවී සිටිය හැකි මැහි) බැඳගෙන එහි රැක සිටින්නාහ.
ඒ මුවාත් මුවදෙනත් එන්නා වූ පෙරමග එක් මුව වැද්දෙක් කොටුපතක සැඟවී සිටියේය. ඒ මෘග පෝතිකාව ද මනුෂ්ය ගන්ධය ආඝ්රාණය කොට, තමා හා කැටිව එන්නා වූ බාල මෘගයා ඉදිරි කොට ලා, තොමෝ පස්සේ එන්නීය.
මුව දෙන විසින් මුවා ඉදිරියට කරවා තමා පස්සෙන් පැමිණීම සහ වැද්දා සැඟවී සිටීම.
ඉක්බිත්තෙන් ඒ කොටුපත සිටියා වූ වැදි ද එක සැර පහරින් මුවා එතැනම විද හෙලීය. මෘග පෝතිකාව, මුවා තමා කෙරෙහි බැඳුණු සිත් ඇතිව එන බව දැන, පැන වාත වේගයෙන් පලා ගියාය.
වැදි ද කොටුපතකින් නික්ම, තමා විදි මුවා මස් කොට, ගිනි මොලවා, යහපත් වූ මස් සාලඟුරු (ගිනි අඟුරු) මත වහා පුළුස්සා ගෙන, යැපෙන පමණක් කා, පැන් බී, ඉතිරි මස් ලේ බින්දුව ගුරුව වගුරුවා කදෙක බැඳගෙන තමාගේ අඹුදරුවන් සතුටු කරමින් ගෙට ගියේය.
එකල්හි මහා බෝධිසත්ත්වයෝ ඒ වනලැහැබ වෘක්ෂ දේවතාවා වී උපන්හ. ඉක්බිත්තෙන් බෝධිසත්ත්වයෝ ඒ කාරණය දැක මෙසේ සිතූහ:
“මේ අඥාන වූ මෘගයාට පැමිණි මරණය මෑණියන් නිසා පැමිණියේත් නොවෙයි, පියාණන් නිසා පැමිණියේත් නොවෙයි. වැලි කෙසේ පැමිණියේද? කාමය නිසා පැමිණියේය” යි සිතූහ. කාමය නිමිත්ත කොටගෙන සත්ත්වයෝ සුගතියෙහි අත් පා කැපීම් ආදියට ද, නරකයෙහි පස්කම්කටුල් ආදී වූ අනෙක ප්රකාර දුකට ද පැමිණෙති.
“අනුන්ට මරණ දුක් ඉපදවීම නමුදු මේ ලෝකයෙහි උත්තමයන් විසින් නින්දා කරන ලද්දේමය. යම් ජනපදයක ස්ත්රියක් විධාන කෙරේද? අනුශාසනා කෙරේද? ස්ත්රියක් නායක කොට ඇති ඒ ජනපදය නින්දිතය. යම් සත්ත්වයෝ ස්ත්රීන් වසඟයට පැමිණෙද්ද? ඒ සත්ත්වයෝ ද නින්දිතයහ” යි මෙසේ නින්දිත වස්තු තුන් දෙනෙකු දක්වා, වන දේවතාවන් සාධුකාර දී ගන්ධ පුෂ්පාදියෙන් පූජා කරමින් සිටියදී, මධුර ස්වරයෙන් ඒ වන ලැහැබ ඒක කෝලාහල කරමින් ධර්ම දේශනා කරන්නා වූ බෝධිසත්ත්වයෝ මෙසේ කීහු:
- “තියුණු මුවහත් ඇති, තරකොට දේ සිදුරු කොට විදින්නට සමර්ථ වූ ශරයන් ඇති පුරුෂයාට ද නින්දා වේවයි!
- යම් ජනපදයක ස්ත්රියක් නායකකම් කෙරේද? එසේ වූ ජනපදයටත් නින්දා වේවයි!
- යම් සත්ත්ව කෙනෙක් ස්ත්රීන් වසඟත්වයට පැමිණියාහු ද, ස්ත්රීන් කීවාම කෙරෙද්ද? ඒ සත්ත්වයන්ටත් නින්දා වේවයි!”
යනාදීන් ධර්ම දේශනා කළාහුය. මෙසේ එක ගාථාවෙන් නින්දිත වස්තූන් තුන් දෙනෙකු දක්වා බෝධිසත්ත්වයෝ ඒ වනය එකනින්නාද කරමින් සර්වඥ ලීලාවෙන් ධර්ම දේශනා කළාහුය.
තිලෝගුරු බුදුරජාණන් වහන්සේ ද මේ ජාතක ධර්ම දේශනාව ගෙනහැර දක්වා චතුස්සත්යය ප්රකාශ කොට වදාළ සේක. චතුස් සත්යයාගේ කෙළවර කලකිරී සිටි (උකටලී) මහණ සෝවාන් ඵලයෙහි පිහිටියේය. සර්වඥයන් වහන්සේ වර්තමාන කථාව හා අතීත කථාව වදාරා පූර්වාපර සන්ධි ගළපා මේ කණ්ඩින ජාතකය නිමවා වදාළ සේක.
“එකල්හි පර්වතස්ථ මෘගයාණෝ නම් දැන් මේ ශාසනයෙහි උකටලී වූ භික්ෂුවය. එකල්හි මෘගයාණන් හැර දිවූ මෘග පෝතිකාව නම් පුරාණ දුතියිකාවය. කාමයෙහි දොස් කියා ධර්ම දේශනා කළ දේවතාවෝ නම් ලොව්තුරා බුදු වූ මම්මය” යි තමන් වහන්සේ දක්වා වදාළ සේක.