පඤ්චස්කන්ධයාගේ දුඃඛත්වය වනාහි “දුක්ඛස්ස පීළනට්ඨො සංඛතට්ඨො සන්තාපට්ඨො විපරිණාමට්ඨො” යනුවෙන් පටිසම්භිදා මග්ග පාළියෙහි වදාළ සතරක් වූ දුඃඛ ස්වභාවයන්ගේ වශයෙන් දත යුතුයි.
- පීඩන ස්වභාවය
- සංඛත ස්වභාවය
- සන්තාප ස්වභාවය
- විපරිණාම ස්වභාවය යි
දුඃඛ ස්වභාව සතරෙකි. එහි පීඩන ස්වභාවය යනු සිත කය දෙක රිදවන ස්වභාවයයි. සංඛත ස්වභාවය යනු ඉබේ ඇති නො වන නැවත නැවතත් ප්‍ර‍ත්‍යයන් කරණකොට ගෙන ඉපදවිය යුතු බවය. සන්තාප ස්වභාවය නම් ගින්නකින් මෙන් නැවත නැවත දවන්නා වූ ස්වභාවයයි. විපරිණාම ස්වභාවය යනු නැවත නැවත බිඳි බිඳී යන ස්වභාවයයි.
යමක මේ පීඩනාදි ලක්ෂණ සතර ඇත්තේ නම් එය සුඛයක් නොව ඒකාන්තයෙන් දුඃඛයකි. චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය නො දතුවෝ මනුෂ්‍යයකු දෙවියකු බ්‍ර‍හ්මයකු වීම සුවයක් කොට ද උතුම් කොට ද සලකති. ඒ සැප කොට සලකන, උතුම් කොට සලකන මනුෂ්‍ය දිව්‍ය බ්‍ර‍හ්මයන්ගේ ස්කන්ධයෝ ද පීඩනාදි ලක්ෂණ සතර ඇත්තෝය. එබැවින් ඒවා දුඃඛයෝ ය. සෑම දෙනා විසින් ම දුක් වශයෙන් පිළිගන්නා වූ ලාමක කොට සලකන්නා වූ තිරශ්චීනාදි ආපායික සත්ත්වයන්ගේ ස්කන්ධයන් විෂයෙහි මේ ලක්ෂණ සතර ඇති බව ඒවා දුක්වන බව කියනුම කවරේද? දුඃඛ සත්‍යය අවබෝධ කරගත හැකි වනුයේ, ශ්‍රේෂ්ඨ යයි සම්මත වූ බ්‍ර‍හ්මස්කන්ධයන්ගේ පටන් දිව්‍ය මනුෂ්‍යාදි සකල සත්ත්වයන්ගේ ම ස්කන්ධයන්ගේ ඇති පීඩනාදි ලක්ෂණ සතර සොයා ගැනීමෙනි. ලක්ෂණ සතර දුටු කල්හි ඒවායේ දුඃඛ තත්ත්වය වැටහෙන්නේය. එබැවින් ශ්‍රේෂ්ඨ යයි සම්මත වූ බ්‍ර‍හ්මයන්ගේ ස්කන්ධවල පටන් දිව්‍ය මනුෂ්‍යාදීන්ගේ ද ස්කන්ධවල දුඃඛත්වය පීඩනාදි ලක්ෂණයන්ගේ වශයෙන් දක්වනු ලැබේ.
චතුර්විධ දුඃඛ ස්වභාවයන් අතුරෙන් පීඩන ස්වභාවය ම දුඃඛයාගේ නියම ලක්ෂණය ද මූල ලක්ෂණය ද කෘත්‍යය ද වන්නේය. සංඛතාදි ස්වභාවයෝ වනාහි පීඩනයාගේ ආකාර විශේෂයෝය. පීඩනය මූල ලක්ෂණය වුව ද එය පවත්නේ සංඛතාදි ස්වභාව තුන හා මිශ්‍ර‍වය. පීඩනය සංඛත ස්වභාවයාගේ වශයෙන් ද වන්නේය. සන්තාප ස්වභාවයාගේ වශයෙන් ද විපරිණාම ස්වභාවයාගේ වශයෙන් ද වන්නේය. සෑම ස්කන්ධ සමූහයක් ම එය මමය, මගේ යයි ගෙන එයට ආශා කරන්නා වූ සත්ත්වයා හට පළමු කොට සංඛත ස්වභාවයෙන් පීඩා කරන්නේය. මධ්‍යයෙහි සන්තාප ස්වභාවයෙන් පීඩා කරන්නේය. අන්තයෙහි විපරිණාම ස්වභාවයෙන් පීඩා කරන්නේය. එබැවින් පීඩනය මූල ස්වභාවය වුව ද එය දැක්වීමෙහිදී සංඛතාදි ස්වභාවයන්ගේ වශයෙන් දැක්විය යුතුය. එබැවින් මෙහිදී එසේ කරනු ලැබේ.