1. නීය්‍යානට්ඨය

යමකුගේ සන්තානයෙහි මාර්ග සත්‍යය යි කියනු ලබන ලෝකෝත්තර මාර්ගය ඇති වූයේ නම් ඒ තැනැත්තා සසරින් එතරට පමුණුවන්නා වූ ස්වභාවය නීය්‍යානට්ඨය නම් වේ. සතර වරෙක ඇති වීම් වශයෙන් සතරක් වන්නා වූ ලෝකෝත්තර මාර්ගයන් අතුරෙන් පළමු වැන්න වූ සෝවාන් මාර්ගය යමකු කෙරෙහි ඇති වුවහොත් ඒ මාර්ගය විසින් අනේක ප්‍ර‍කාර දෘෂ්ටීන් හා අනේක ප්‍ර‍කාර විචිකිත්සාවන් සමුලඝාතනයෙන් නැසීම් වශයෙන් දෘස්ටි විචිකිත්සාවන් කෙරෙන් එතරට පමුණුවනු ලැබේ. අවශේෂ අපාය ගාමිනී ක්ලේශයන් නැසීමෙන් ඒ ක්ලේශයන්ගෙන් එතර කරවනු ලැබේ. ඒ තැනැත්තාගේ සන්තානයෙහි අතීතයෙහි ඇති වූ අනන්ත අපාය ගාමිනී කර්මයන්ගේ ශක්තිය නසා ඒවා අවිපාකදානත්වයට පැමිණවීම් වශයෙන් ද, අනාගතයෙහි අපායගාමිනී කර්මයන් නො කරන්නකු කිරීම් වශයෙන් ද, අතීතානාගත කර්මයන්නේ එතරට පමුණුවනු ලැබේ. නැවත කිසි කලෙක අපායෙහි නූපදින්නා වූ කෙනකු බවට පැමිණවීම් වශයෙන් අපාය සංසාරයන් එතරට පමුණුවනු ලැබේ. පෘථග්ජනයන් මෙන් කොණක් නැතිව නැවත නැවත උපදින ස්වභාවයෙන් මුදවා සුගති සංසාරයෙන් එතරට පමුණුවනු ලැබේ. මේ සෝවාන් මාර්ගයාගේ නීය්‍යානට්ඨය හෙවත් සෝවාන් මාර්ගයෙන් සිදු කරන්නා වූ එතර කර වීම ය.

මෙසේ සෝවාන් මාර්ගයෙන් ක්ලේශයන් කෙරෙන් හා කර්මයන් කෙරෙන් ද භවයෙන් ද එතර කරනු ලැබූ පුද්ගල තෙමේ ශ්‍රෝතාපත්ති ඵල සංඛ්‍යාත ලෝකෝත්තර භූමියට පැමිණේ. ලෝකෝත්තර භූමියයි කියනුයේ යම්කිසි ස්ථානයකට නොව ඒ තත්ත්වයට ය. බුද්ධ භූමිය ශ්‍රාවක භූමිය යනාදීන් ඒ ඒ තත්ත්වයන්ට ද භූමිය යි කියනු ලැබේ. ශ්‍රෝතාපත්ති ඵල සංඛ්‍යාත ලෝකෝත්තර ආර්‍ය්‍ය භූමියට පැමිණි පුද්ගලයාට අපාය භයින් මිදුනෙමි යි සැනසිල්ලට පැමිණ විසිය හැකිය. එය ම ඔහුට මහත් සැපයකි. හේ මතු සුගතියෙහි උපදින්නේ ද මිථ්‍යාදෘෂ්ටිකයෙක් නො වන්නේ ය. පව්කමින් ජීවත් වන්නෙක් නො වන්නේය. සංසාරයට කණුවක් වී එහි ම සිටින්නෙක් නො වන්නේ ය. සංසාර නමැති සැර පහරෙහි පාවෙන්නෙක් නොවන්නේ ය. හේ දිනෙන් දින ම අනුපාදිශේෂ නිර්වාණ ක්ෂේම භූමියට ළං වන්නේ ය. පෘථග්ජනයන් මෙන් නිර්වාණ ක්ෂේම භූමියෙන් ඈත් නොවන්නේ ය. සුගතියෙහි උපදනා වූ ද සෝවාන් පුද්ගල තෙමේ සිටියාට වඩා හීන දීනත්වයට නො පැමිණෙන්නේ ය. ක්‍ර‍මයෙන් වඩ වඩා යස ඉසුරු සැප සම්පත් ඇති තැන්වලට ම පැමිණෙන්නේ ය. ධ්‍යාන වඩා බ්‍ර‍හ්ම ලෝකයට ගියා වූ ආර්ය පුද්ගල තෙමේ නැවත කිසි කලෙක කාම ලෝකයට නො එන්නේ ය. එහි තමා සිටි තැන ම හෝ එයට උසස් භූමියක හෝ උපදනේ ය. එසේ ඉපිද ලෞකික සම්පත් විඳ ඒවා ඇති වූ කල්හි - එපා වූ කල්හි සෝවාන් පුද්ගල තෙමේ මතු මාර්ග ඵලයන් ද උපදවා පංචස්කන්ධය හැර අනුපාදිශේෂ ලෝකෝත්තර නිර්වාණයට පැමිණ දුක් කෙළවර කරන්නේ ය. මේ සෝවාන් මාර්ගයාගේ නීය්‍යානට්ඨය නිසා සෝවාන් පුද්ගලයාට ලැබෙන ආනිසංසයෝ ය. සකෘදාගාමි අනාගාමී අර්හත් යන මාර්ගයන්ගේ නීය්‍යානට්ඨය ද මේ නයින් තේරුම් ගත යුතු ය.