අධිකමානයෙන් බළුව උපදනා පරිදි කෙසේද? යත්:-
බුදුරජාණන් වහන්සේ ජේතවනමහාවිහාරයෙහි වැඩවසන කල්හි සැවැත්නුවරට නුදුරුතෙන තුදිනම් ගමෙක් ඇත. එග මට අධිපතිවන බැවින් තොදෙය්‍ය නම් බමුණෙක් කොසොල් රජ්ජුරුවන්ට අග්‍රපුරොහිත විය. ඒ බමුණුතෙමේ සතාසූකෙළක් ධන ඇත්තේය. එතකුදුවුවත් ඉතා මසුරුය.
“අඤ්ජනානං ඛයං දිස්වා උපචිකානං ච ආචයං
මධූනං ච සමාහාරං පණ්ඩිතො ඝරමාවසෙ.”
යන මේ ගාථාව තමාගේ පුතුට උගන්වා කිසිවක්හට කිසිවක් නොදෙන පරිද්දෙන් හික්මවන්නේය. සමීපවිහාරයෙහි වැඩවසන්නා වූ සම්‍යක් සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ යටත් පිරිසෙයින් කැඳසාළුවක් පමණ වේවයි බත්කෙනෙස්සක් පමණ වේවයි නොදී ධනලෝභයෙන් මිය එම ගෙයි තිරිසන්ව උපදනා තැනැත්තේ අභිමානයෙන් බලුව උපන්නේය. ඔහු පිත් සුය මානවක නම් බමුණුදරු එ් බල්ලාට බලවත්වූ ස්නේහ ඇතිව තමා අනුභවකරණ සැටියේ රසමසවුලෙන් යුක්තවූ ආහාරය ලන්නේය. කසාසඳුන්සුවඳ ආදියෙන් නහවා උතුම් යානෙක හොවන්නේය. එසමයෙහි බුදුරජාණන් වහන්සේ අලුයම්වේලෙහි ලොව බලා වදාරණසේක් ඒ බල්ලා දැක, තොදෙය්‍ය නම් බමුණු වස්තු ලෝභයෙන් මිය තමාගේ ගෙයි බලුව උපන්නේය. අද මා එතනට ගියකල්හි මා දැක බලු බුරයි. ඕහට මම එක බසක් කියමි. ඒබලු ශ්‍රමණ භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ මා හැඳිනිසේක්වනැයි ගොස් ලිප්දොර හෝනේය. ඒ කාරණයෙන් සුභ නම් මානවකයාට මා හා සමඟ කථාසල්ලාපයෙක් වන්නේය. සුභ නම් මානවකයා මාගෙන් බණ අසා සරණසීලයෙහි පිහිටයි. බලු මිය ගොස් නරකයෙහි උපදනේය යි නුවණැසින් දැක ශරණශීලයෙහි පිහිටන මානවකයා කෙරෙහි අනුකම්පාවෙන් එදවස් උදෑසන කළමනා සියලු දිනචරියාව කොට නිමවා එකලාව ගොස් ඒ තුදී නම් ගමට වැද මානවකයා කිසි කාරියක් නිසා ගමින් බැහැර ගිය වේලේ ඔහුගේ දොරට වැඩ වදාළ සේක. එසඳ ඒ බලුදු සම්‍යක්සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ දැක බුර බුරා සමීපයට ගියේය. බුදුහු ඕහට වදාරණසේක් තොදෙය්‍යය! තෝ පූර්ව ජන්මයෙහි මට භො භො යනාදීන් අක්‍රොෂපරිභව බැණ බලුව උපන්නෙහිය. දැන් මට බුරා අවීචිමහානරකයෙහි හෙන්නේ වේදැයි වදාළසේක. බලු එබස් අසා ශ්‍රමණභවත් ගෞතමයන් වහන්සේ මා හැඳිනිසේක් වනැයි කලකිරීමට පැමිණ කර නමාගෙන ගොස් උදුන් අතුරෙහි හළුපිට හොත්තේය. මනුෂ්‍යයෝ ඔහු නගාසිටුවා යහනේ වැදහෙවන්ට අසමර්ථ වූහ. සුභ නම් මානවකයා අවුත් මේ බල්ලා යහනින් බිමලූවෝ කවුරුදැයි විචාළේය. මනුෂ්‍යයෝ ඕහට තමන් හැම යහනින් බිම බල්ලා නුලූනීයාව කියා සර්වඥයන් වහන්සේ ඕහට වදාළ බස් කීහ. මානවකයා එබස් අසා මපියාණන් වහන්සේ බ්‍රහ්මලෝකයෙහි උපන් සේක. තොදෙය්‍ය නම් බල්ලෙක් ඇත්තේ නොවෙයි. ශ්‍රමණ භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ මපියාණන් බලුකරණසේක. ඒ බුදුහු නම් මුඛාවශ්‍ය වූ දෙයක් ම කියනසේකැයි කියා බුදුන් මුසවායෙන් මඬනක මැතිව මානවකයා විහාරයට ගොස් එපවත් විචාළේය. බුදුහු ඕහට පළමු තමන්වහන්සේ වදාළ ලෙසම වදාරා ඒ නිබොරු පරිදි දක්වනු සඳහා දරුව! තාගේ පියා තට නො කී වස්තුවෙක් ඇද්දැයි විචාළසේක. එසඳ මානවකයා ශ්‍රමණභවත් ගෞතමයන් වහන්ස! මපියාණන් මට නො කී වස්තු ඇතැයි කියා කරේදැයි බුදුන් විචාළ කල්හි ලක්‍ෂයක් වටනා රන්මාලාවෙක, ලක්‍ෂයක් මවනා රුවන්මිරිවැඩිසඟලෙක, ලක්‍ෂයක් වටනා රන්පලසෙක මසුරන් ලක්‍ෂයෙක යන මේ සියලු වස්තු මපියාණන් මට නො කී වස්තුය යි කීය.
එසඳ බුදුහු වදාරණසේක් දරුව! තෝ ගොස් ඒ බල්ලාට කිරිබත් කවා යහනේ හොවා මද නින්දක් නිදන්ට ගත් කල්හි නොකී වස්තු විචාරව ඒ බලු පූර්වජන්මයෙහි තමා නොකී සියලු වස්තුව තට කියයි. එසඳ ඔහු තා පියබව දැනගණැයි වදාළ සේක. සුභ නම් බ්‍රාහ්මණ මානවකයා ඉදින් බුදුන් බස් සැබෑවී නම් වස්තු ලැබෙමි. බොරුවී නම් මුසවායෙන් නිග්‍රහ කෙරෙමියි දෙකරුණෙන්ම සතුටුව තමාගේ ගෙට ගොස් මනාකොට කිරිබත් පිසවා බල්ලා බඩපුරා අනුභවකරවා යානේ හොයා මද නින්දක් නිදන්ට වන් කල්හි පළමු තමාට නොකී වස්තු විචාළේය. එසඳ බලු තමා හැඳිනිබවට දැන හුං හුං යන අනුකරණයෙන් ධ්වනි පවත්මින් ධන තිබූ තැනට ගොස් පසුරෙන් බිම කැන සලකුණු කෙළේය. ඒ සලකුණෙන් මානවකයා එම වස්තු ගොඩ නඟාගෙන භවයෙන් සැඟවී තිබෙන්නා වූ අති සූක්‍ෂ්ම වූ ජාත්‍යන්තරයෙහි කාරිය පවා ශ්‍රමණ භවත් ගෞතමයන් වහන්සේට ප්‍රකාශව දැනෙන්නේය. එසේ හෙයින් උන්වහන්සේ ඒකාන්තයෙන් සර්වඥසේකැයි බුදුන් කෙරෙහි පැහැද දහම්පඬුරු ගෙනගොස් ශ්‍රමණ භවත් ගෞතමයන්ගෙන් ප්‍රශ්නවිචාරන්ට වුවමැනවැයි දෙවෙනි වාරයේ යනගමන් ප්‍රශ්න තුදුසක් සිතින් සනිටුහන් කොට ගෙන බුදුන් කරා එළඹ කථාකොට එකත්පස්ව හිඳ ප්‍රශ්න විචාරන්නේ මෙසේ විචාළේය. භවත් ගෞතමයන් වහන්ස! මනුෂ්‍යයන් කෙරෙහි අල්පායුෂ්ක්‍යත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති, බහ්වාබාධසත්ත්‍වයෝද, පෙනෙති. අල්පාබාධසත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. දුර්වර්ණසත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. සුවර්ණසත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. අල්පෙශාක්‍යයෝද, පෙණෙති. මහෙශාක්‍යයෝද, පෙණෙති. අල්පභෝගසත්ත්‍වයෝද, පෙණති. මහාභොගසත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. අකුලීනසත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. කුලීන සත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. නුවණනැති සත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. නුවණඇතිසත්ත්‍වයෝද, පෙණෙති. මොහු කවර කාරණයකින් හීනොත්කෘෂ්ට වෙද්දැයි විචාළෝය.
එසඳ බුදුහු වදාරණසේක් මානවකය! මේ ලෝකයෙහි සත්ත්‍වයෝ කර්මය ස්වකීයකොට ඇත්තාහ. කර්මය දායාදයහ. කර්මයොනිහ. කර්ම බන්‍ධුහ. කර්ම ප්‍රතිශරණයහ. එසේහෙයින් කර්මය සියලු සත්ත්‍වයන් හීනප්‍රණීතකොට බෙදන්නේය යි වදාළසේක. එසඳ බමුණුදරු ඝනපිළීපටකින් මුහුණවසා බැඳ අභිමුඛයෙහි මධුරභෝජනයක් තබාලූ කලක් වැනිවිය. බුදුරජාණන් වහන්සේ සංක්‍ෂෙපයෙන් කුමක් පිණිස වදාරණසේක්ද? යත්:-
ඒ බමුන් දරු පණ්ඩිතමානීය. තමා හා සමාන කෙනකුන් ලොව නැතැයි සිතා හිඳිනේය. ශ්‍රමණභවත් ගෞතමයන් වහන්සේ කියන්නේ කිම්ද? මම යමක් දනිම් නම් ඒම උන්වහන්සේ කියනසේක. උන්වහන්සේ යමක් දන්නා සේක් වී නම් ඒ සියල්ල මම දනිමි. මට වඩා උන්වහන්සේ දන්නා දෙයක් නැතැයි අභිමානපරව හිඳිනේය. එසේ හෙයින් බුදුහු ඔහුගේ මන්බිඳිනා පිණිස පළමුකොට ඔහු නොදතහැකි පරිද්දෙන් කියමි. පසුව ඔහුගේ ආරාධනාවෙන් විස්තරකොට දක්වමි යි සංක්‍ෂෙපයෙන් වදාළසේක.
එසඳ බමුණු දරු සැකෙවින් කීබසැ අර්ථ මට නො දැනෙයි. විස්තර වශයෙන් මා දතහැකිසේ දෙසුව මැනවැයි ආරාධනා කෙළේය. එසඳ විස්තර වශයෙන් පැන විසඳන්නා වූ බුදුරජාණන් වහන්සේ දරුව! යම් ස්ත්‍රියක් හෝ පුරුෂයෙක් හෝ ප්‍රාණඝාතය කළේ වී නම් ඒ සත්ත්‍ව නරකයෙහි ඉපද බොහෝ දුක් විඳ ඉදින් මනුෂ්‍යජන්මයෙහි උපන්නේ වී නම් උපන්තැන්ම අල්පායුෂ්ක වෙයි, නවයෞවනයෙහි ම මරණ ලැබෙන්නේය. යමෙක් ප්‍රාණවධ නො කොට සත්ත්‍වයන් කෙරෙහි කරුණා ඇතිව වෙසේද, ඒ සත්ත්‍ව දිව්‍යලෝකයෙහි ඉපද බොහෝ සුව විඳ මිනිසත් බවට පැමිණියේ වී නම් උපනුපන් තැන්හි දීර්ඝායුෂ්කව බොහෝකල් ජීවත්ව ඉඳිනේය. යමෙක් සත්ත්‍වයන්ට අතින් හෝ, පයින් හෝ දණ්ඩෙන් හෝ, පහණින් හෝ, ශස්ත්‍රයෙන් හෝ, පීඩා කෙරේද, ඒ සත්ත්‍ව නරකයෙහි ඉපද බොහෝ දුක විඳිමින් මිනිස්පියට ආයේ වී නම් උපනුපන් තැන්හි බව්හාබාධාවෙයි. රෝගී වෙයි. යමෙක් යත්නට පීඩා නො කෙරේද, ඒ සත්ත්‍ව දිව්‍ය ලෝකයෙහි ඉපද බොහෝ සුවවිඳ මිනිස්බවට ආයේ වී නම් උපනුපන් තැන්හි අල්පාබාධ වෙයි. නීරෝගී වෙයි.
යමෙක් ක්‍රෝධබහුලව මදබසෙකිනිදු කිපෙන්නේ වී නම් ඒ සත්ත්‍ව නරකයෙහි ඉපද බොහෝ දුක්විඳ මිනිස්පියට ආයේ වී නම් උපනුපන් තැන්හි දුර්වර්ණ වෙයි. විරූපී වෙයි. යමෙක් ක්‍රෝධ නො කරන්නේ වී නම් ඒ සත්ත්‍ව දිව්‍යලෝකයෙහි ඉපද බොහෝ සුවවිඳ මනුෂ්‍යජන්මයට පැමිණියේ වී නම් උපනුපන් තැන්හි ස්වර්ණවර්ණ වෙයි. අභිරූපවෙයි.
යමෙක් අනුන්ගේ ඓශ්වර්යයද, අනුන්ට කරණ සත්කාරයද ඉවසිය නොහී ඊර්ෂ්‍යා කෙළේ වී නම් ඒ සත්ත්‍ව නරකයෙහි ඉපද බොහෝ දුක් විඳ මිනිස්පියක් ලද්දේ වී නම් උපනුපන් තැන්හි අල්පේශාක්‍ය වෙයි. විගතානුභාව වෙයි. වහලු වෙයි. යමෙක් අනුන්ගේ ඓශ්වර්යයෙහිද, අනුන්ට කරණ සත්කාරයෙහිද ඊර්ෂ්‍යා නොකොට ප්‍රශංසා කෙළේ වී නම් ඒ සත්ත්‍ව දිව්‍යලෝකයෙහි ඉපද දිවසුව වළඳා මිනිස්පියට ආයේ වී නම් උපනුපන්තැන්හි මහේශාක්‍ය වෙයි. මහානුභාව වෙයි. මහත් පිරිවර ඇතිවෙයි. යමෙක් මහණබමුණන්ට අන්නපානාදියෙන් සංග්‍රහ නො කරන්නේ වී නම් ඒ සත්ත්‍ව නරකයෙහි ඉපද බොහෝ දුක්විඳ මිනිසත්බවකට පැමිණියේ වී නම් උපනුපන් තැන්හි අල්පභෝග ඇතිවෙයි. දරිද්‍ර වෙයි. යමෙක් අන්නපානාදියෙන් මහණබමුණන් පිනවූයේ වී නම් ඒ සත්ත්‍ව දිව්‍යලෝකයෙහි ඉපද බොහෝ සුව විඳ මනුෂ්‍යාත්මභාවයට පැමිණියේ වී නම් උපනුපන් තන්හි මහාභෝග ඇතිවෙයි. සුවපත් වෙයි. යමෙක් මානත්‍ථද්ධව අභිමානයෙන් වැන්දමැනවුන්ට නොවිඳීද, පිදුවමැනවුන්ට නුපුදාද, හුනස්නෙන් නැඟමැනවුන්ට අස්නෙන් නොනැඟේද, හිඳිනා අසුන් දුනමැනවුන්ට අසුන් නොදේද, මඟහැර පහවුව මැනවුන්ට මග නොහරීද, සත්කාර කළමැනවුන්ට සත්කාර නො කෙරේද, ගරුකාර කළමැනවුන්ට ගරුකාර නො කෙරේද, ඒ සත්ත්‍ව නරකයෙහි ඉපද බොහෝ දුක්විඳ මිනිස්පියක උපන්නේ වී නම් හීනකුලයෙහි උපදනේය. හැමදෙනා විසින් ගර්හිත වන්නේය.
යමෙක් මානස්තබ්ධ නොව අභිමාන නොකොට වැන්දමැනවුනට වඳීද, පිදුවමැනවුන්ට පුදාද, දැකහුනස්නෙන් නැග මැනවුන් දැක හුනස්නෙන් නැගේද, හිඳිනා අසුන් පනවාදේද, සත්කාර ගරුකාර නමස්කාර කෙරේද, ඒ සත්ත්‍ව දිව්‍යලෝකයෙහි ඉපද බොහෝ සුව විඳ මිනිස්පියෙහි උපන්නේ වී නම් උතුම් කුලයෙහි උපදී. හැමදෙනා විසින් පූජ්‍යවෙයි.
යමෙක් මහණබමුණන් කරා එළඹ වහන්ස! කුසල් කවරේද? අකුසල් කවරේද? කුමක් කටයුතුද? කුමක් නො කටයුතුද? කුමක කළකල දුගතියෙහි දුකපැමිණේද? කුමක් කළකල සුගතියෙහි සැප පැමිණේදැ යි නො පිළිවිසීද, ඒ සත්ත්‍ව නරකයෙහි ඉපද බොහෝ දුක්විඳ මිනිස්පියට ආයේ වී නම් උපනුපන් තන්හි අඥාන වන්නේය.
යම් ස්ත්‍රියක් හෝ පුරුෂයෙක් හෝ මහණබමුණන් කරා එළඹ වහන්ස! කුසල් කවරේද? අකුසල් කවරේද? යනාදීන් විචාරාද ඒ සත්ත්‍ව දිව්‍යලෝකයෙහි ඉපද බොහෝ සුවවිඳ මනුෂ්‍ය ජන්මයට පැමිණියේ වී නම් පොළොව හා සමාන මහනුවණ ඇතිවන්නේය. මානවකය! මෙසේ අල්පායුෂ්කවන්ට නිසි පිළිවෙත් අල්පායුෂ්ක බවට පමුණුවයි. දීර්ඝායුෂ්කවන්ට නිසිපිළිවෙත් දීර්ඝායුෂ්කබවට පමුණුවයි. බව්හාබාධවන්ට නිසිපිළිවෙත් බව්හාබාධබවට පමුණුවයි. අල්පාබාධවන්ට නිසිපිළිවෙත් අල්පාබාධ බවට පමුණුවයි. දුර්වර්ණවන්ට නිසි පිළිවෙත් දුර්වර්ණ බවට පමුණුවයි. ස්වර්ණවර්ණවන්ට නිසිපිළිවෙත් ස්වර්ණවර්ණ බවට පමුණුවයි. අල්පේශාක්‍යවන්ට නිසිපිළිවෙත් අල්පේශාක්‍යබවට පමුණුවයි. මහේශාක්‍යවන්ට නිසි පිළිවෙත් මහේශාක්‍යබවට පමුණුවයි. අල්පභොගවන්ට නිසි පිළිවෙත් අල්පභෝගබවට පමුණුවයි. මහා භෝගවන්ට නිසිපිළිවෙත් මහාබෝග බවට පමුණුවයි. අකුලීනවන්ට නිසි පිළිවෙත් අකුලීනබවට පමුණුවයි. කුලීවන්ට නිසි පිළිවෙත් කුලීනබවට පමුණුවයි. නුවණැතිවන්ට නිසි පිළිවෙත් නුවණ නැතිබවට පමුණුවයි. නුවණැතිවන්ට නිසි පිළිවෙත් නුවණැති බවට පමුණුවයි.
මෙසේ සත්ත්‍වයෝ කර්මස්වකීයහ. කර්මදායාදයහ. කර්මයොනීහ. කර්මබන්‍ධුහ. කර්මප්‍රතිශරණයහ. එසේ හෙයින් කර්ම තෙමේ ම සියලු සතුන් තෝ හීනවා තෝ ප්‍රණීතවා තෝ අල්පායුෂ්කවා තෝ දීර්ඝායුෂ්කවා තෝ බව්හාබාධවා තෝ අල්පාබාධවා තෝ දුර්වර්ණවා තෝ ස්වර්ණවර්ණවා තෝ අල්පේශාක්‍යවා තෝ මහේශාක්‍යවා තෝ අල්පභෝගවා තෝ මහාභෝගවා තෝ අකුලීනවා තෝ කුලීනවා තෝ නුවණනැතිවා තෝ නුවණ ඇතිවයි හීනොත්කෘෂ්ට කොට බෙදන්නේය. කර්මය මිස සත්ත්‍වයන් හීනප්‍රණීත කොට විනාශකරවන්ට නිසි අන්කිසිවෙක් නැතැයි වදාළසේක.
දේශනාවසානයෙහි සුභ නම් මානවකයා අන්‍යලබ්ධිය හැර ශරණශීලයෙහි පිහිටියේය.
තවද එ් සුභමානවකයා සතාසූකෙළක් ධන හැර ඒ තොදෙය්‍ය නම් බල්ලා මිය නිරෑ තිරිසන් අපායේ උපතුදු වළකන්ට නො පොහොසත් වූයේය. එයින් වදාළහ බුදුහු:-
“පුත්තාමත්‍ථි ධනම්මත්‍ථි ඉති බාලො විහඤ්ඤති,
අත්තාහි අත්තනො නත්‍ථි කුතොපුත්තා කුතො ධනං යි”
මෙසේ අධිකමානයෙන් බලුව උපදනාහ.