වැසි දිය, හිරු රැසින් මලානික වූ මලට අනුබල දී එය ප්‍රාණවත් කරන්නාක් මෙන් ද, පිනවන්නාක් මෙන් ද, නැවත හිරු රැස්පහසට ඔරොත්තු දෙන සේ එය බලවත් කරන්නාක් මෙන් ද සහජාත නාම රූපයන්ට හා කර්මාදි ප්‍ර‍ත්‍යයෙන් හට ගත්තා වූ රූප කයට ද අනුබල දෙන්නා වූ ද ඇතැම් නාම රූප ධර්ම උපදවන්නා වූ ද විශේෂ ශක්තියෙන් යුක්ත ධර්ම ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යය යි.
ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යයේ ත්‍රිරාශිය
ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යය නාමාහාර ප්‍ර‍ත්‍යය, රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යය යි දෙවැදෑරුම් වේ. ස්පර්ශ චේතනා විඥාන යන නාම ධර්මයෝ තිදෙන නාමාහාර ප්‍ර‍ත්‍යය ය.
එකුන් අනූ චිත්තයය, චෛතසික දෙපනසය, චිත්තජ රූපයෝ ය, ප්‍ර‍තිසන්ධි කර්මජ රූපයෝ ය යන මොහු නාමාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයේ ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්නයෝ ය.
බාහිර රූපය, ආහාරජ රූපය, සෘතුජ රූපය, අසංඥසත්ත්ව කර්මජ රූපය ය, ප්‍ර‍වෘත්ති කර්මජ රූපය යන මොහු නාමාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයේ ප්‍ර‍ත්‍යනීක ධර්මයෝ ය.
(රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යය)
කබලිංකාරාහාරය යි කියන ලද භෝජනාදියෙහි ඇත්තා වූ ඕජා රූපය රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යය ය.
ආහාර සමුට්ඨානික රූප රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයේ ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්නයෝ ය.
එකුන් අනූ චිත්තයය, චෛතසික දෙපනසය, චිත්තජ රූපය, ප්‍ර‍තිසන්ධි කර්මජ රූපය, බාහිර රූපය, සෘතුජ රූපය, අසංඥසත්ත්ව කර්මජ රූපය, ප්‍ර‍වෘත්ති කර්මජ රූපය යන මොහු රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයාගේ ප්‍ර‍ත්‍යනීක ධර්මයෝ ය.
තවත් ක්‍ර‍මයකින් මෙසේ ය. ආධ්‍යාත්මික චතුසමුට්ඨානික ඕජා රූපයය, ඛාද්‍ය භෝජ්‍යාදියෙහි ඇති සෘතුජ ඕජා රූපය ය යන මොහු රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යය ධර්මයෝ ය.
ප්‍ර‍ත්‍යය වන ඕජා රූපයෙන් අන්‍ය වූ ආධ්‍යාත්මික චතුසමුට්ඨානික රූප සමූහය රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයේ ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්නයෝ ය.
එකුන් අනූ චිත්තයය, චෛතසික දෙපනසය, බාහිර රූපයය යන මොහු රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයේ ප්‍ර‍ත්‍යනීකයෝ ය.
ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යයෙන් ප්‍ර‍ධාන වශයෙන් කෙරෙනුයේ උපස්ථම්භනය ය. එහි ජනකත්වය අප්‍ර‍කට ය. එබැවින් පට්ඨානයෙහි “කබලීකාරො ආහාරො ආහාර සමුට්ඨානස්ස රූපස්ස ආහාර පච්චයෙන පච්චයෝ” යි නො වදාරා “කබලීකාරො ආහාරෝ ඉමස්ස කායස්ස ආහාර පච්චයෙන පච්චයො” යි වදාළ සේක. පස්ස, මනෝසඤ්චේතනා, විඤ්ඤාණ යන අරූපාහාරයෝ ද තමන් විසින් උපදවන ධර්මයන්ට ජනකත්වයෙන් ප්‍ර‍ත්‍යය වෙමින් ම තමා විසින් උපදවන්නා වූ ද අන්‍ය වූ ද ධර්මයන් ගේ පරම්පරාව පැවැත්වීමට අනුබල දෙති. එය ඒවායේ උපස්ථම්භනය ය. ආහාරයන්ගේ උපස්ථම්භනය නිසා නාම රූප ධර්ම පරම්පරාවෝ කල් පවත්නාහ.
රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයයේ ත්‍රි රාශියෙහි පළමුවන ක්‍ර‍මය එහි ඇති ජනකත්වයාගේ වශයෙන් කියන ලදි. දෙවන ක්‍ර‍මය උපස්ථම්භන ශක්ති වශයෙන් කියන ලද්දකි. දෙවන ක්‍ර‍මයෙහිදී ආහාර රූපය ප්‍ර‍ත්‍යය ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්න දෙකට ම ගැනෙන්නේ ය. ශාරීරික එක් රූප කලාපයකට ඕජාව ඒ රූප කලාපයෙහි ඕජා රූපයෙන් අන්‍ය රූපයන්ට හා ශරීරයේ ඉතිරි රූප කලාප සියල්ලට ම ද ප්‍ර‍ත්‍ය වේ. ඉතිරි රූප කලාප වල ඕජා රූපය ද ඇති බැවින් එක් ඕජා රූපයක් අන්‍ය ඕජා රූපයන්ට ද ප්‍ර‍ත්‍යය වන බව සැලකිය යුතු ය. දෙවන ක්‍ර‍මයෙහි ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යයේ ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්න දැක්වීමෙහි දී “ප්‍ර‍ත්‍යය වන ඕජා රූපයෙන් අන්‍ය වූ ආධ්‍යාත්මික චතුසමුට්ඨාන රූප සමූහය රූපාහාර ප්‍ර‍ත්‍යයාගේ ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්නයෝය” යි කියන ලදුයේ එහෙයිනි.