| 5. අනුමානපඤ්හො |
| 1. බුද්ධවග්ගො |
| 1. ද්වින්නං බුද්ධානං අනුප්පජ්ජමානපඤ්හො |
|
1
‘‘භන්තෙ
‘‘අයං, මහාරාජ, දසසහස්සී ලොකධාතු එකබුද්ධධාරණී, එකස්සෙව තථාගතස්ස ගුණං ධාරෙති, යදි දුතියො බුද්ධො උප්පජ්ජෙය්‍ය, නායං දසසහස්සී ලොකධාතු ධාරෙය්‍ය, චලෙය්‍ය කම්පෙය්‍ය නමෙය්‍ය ඔනමෙය්‍ය විනමෙය්‍ය විකිරෙය්‍ය විධමෙය්‍ය විද්ධංසෙය්‍ය, න ඨානමුපගච්ඡෙය්‍ය.
‘‘යථා, මහාරාජ, නාවා එකපුරිසසන්ධාරණී
(එකපුරිසසන්තාරණී (සී. පී.)) භවෙය්‍ය, එකස්මිං පුරිසෙ අභිරූළ්හෙ සා නාවා සමුපාදිකා
(සමුදකා (ක.)) භවෙය්‍ය. අථ දුතියො පුරිසො ආගච්ඡෙය්‍ය තාදිසො ආයුනා වණ්ණෙන වයෙන පමාණෙන කිසථූලෙන සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගෙන, සො තං නාවං අභිරූහෙය්‍ය, අපි නු සා, මහාරාජ, නාවා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, පුරිසො
‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, අතිධම්මභාරෙන පථවී චලතී’’ති? ‘‘ඉධ, මහාරාජ, ද්වෙ සකටා රතනපරිපූරිතා භවෙය්‍යුං යාව මුඛසමා, එකස්මා සකටතො රතනං ගහෙත්වා එකස්මිං සකටෙ ආකිරෙය්‍යුං, අපි නු ඛො තං, මහාරාජ, සකටං ද්වින්නම්පි සකටානං රතනං ධාරෙය්‍යා’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ, නාභිපි තස්ස ඵලෙය්‍ය, අරාපි තස්ස භිජ්ජෙය්‍යුං, නෙමිපි තස්ස ඔපතෙය්‍ය, අක්ඛොපි තස්ස භිජ්ජෙය්‍යා’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, මහාරාජ, අතිරතනභාරෙන සකටං භිජ්ජතී’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අතිධම්මභාරෙන පථවී චලති.
‘‘අපි ච, මහාරාජ, ඉමං කාරණං බුද්ධබලපරිදීපනාය ඔසාරිතං. අඤ්ඤම්පි තත්ථ අභිරූපං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන ද්වෙ සම්මාසම්බුද්ධො එකක්ඛණෙ නුප්පජ්ජන්ති. යදි, මහාරාජ, ද්වෙ සම්මාසම්බුද්ධා එකක්ඛණෙ උප්පජ්ජෙය්‍යුං, තෙසං පරිසාය විවාදො උප්පජ්ජෙය්‍ය ‘තුම්හාකං බුද්ධො, අම්හාකං බුද්ධො’ති, උභතො පක්ඛජාතා භවෙය්‍යුං, යථා, මහාරාජ, ද්වින්නං බලවාමච්චානං පරිසාය විවාදො උප්පජ්ජෙය්‍ය ‘තුම්හාකං අමච්චො, අම්හාකං අමච්චො’ති, උභතො පක්ඛජාතා හොන්ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යදි ද්වෙ සම්මාසම්බුද්ධා එකක්ඛණෙ උප්පජ්ජෙය්‍යුං, තෙසං පරිසාය විවාදො උප්පජ්ජෙය්‍ය ‘තුම්හාකං
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන ද්වෙ සම්මාසම්බුද්ධා එකක්ඛණෙ නුප්පජ්ජන්ති. යදි, මහාරාජ, ද්වෙ සම්මාසම්බුද්ධා එකක්ඛණෙ උප්පජ්ජෙය්‍යුං, ‘අග්ගො බුද්ධො’ති යං වචනං, තං මිච්ඡා භවෙය්‍ය, ‘ජෙට්ඨො බුද්ධො’ති යං වචනං, තං මිච්ඡා භවෙය්‍ය, ‘සෙට්ඨො බුද්ධො’ති, ‘විසිට්ඨො බුද්ධො’ති, ‘උත්තමො බුද්ධො’ති, ‘පවරො බුද්ධො’ති, ‘අසමො බුද්ධො’ති, ‘අසමසමො බුද්ධො’ති, ‘අප්පටිමො බුද්ධො’ති, ‘අප්පටිභාගො බුද්ධො’ති, ‘අප්පටිපුග්ගලො බුද්ධො’ති යං වචනං, තං මිච්ඡා භවෙය්‍ය. ඉදම්පි ඛො ත්වං, මහාරාජ, කාරණං අත්ථතො සම්පටිච්ඡ, යෙන කාරණෙන ද්වෙ සම්මාසම්බුද්ධා එකක්ඛණෙ නුප්පජ්ජන්ති.
‘‘අපි ච ඛො, මහාරාජ, බුද්ධානං භගවන්තානං සභාවපකති එසායං, එකො යෙව බුද්ධො ලොකෙ උප්පජ්ජති. කස්මා කාරණා? මහන්තතාය සබ්බඤ්ඤුබුද්ධගුණානං. අඤ්ඤම්පි, මහාරාජ, යං ලොකෙ මහන්තං, තං එකං යෙව හොති. පථවී, මහාරාජ, මහන්තී, සා එකා යෙව. සාගරො මහන්තො, සො එකො යෙව. සිනෙරු ගිරිරාජා මහන්තො, සො එකො යෙව. ආකාසො මහන්තො, සො එකො යෙව. සක්කො මහන්තො, සො එකො යෙව. මාරො මහන්තො, සො එකො යෙව. මහාබ්‍රහ්මා මහන්තො, සො එකො යෙව. තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො මහන්තො, සො එකො යෙව ලොකස්මිං. යත්ථ තෙ උප්පජ්ජන්ති, තත්ථ අඤ්ඤස්ස ඔකාසො න හොති, තස්මා, මහාරාජ, තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො එකො යෙව ලොකස්මිං උප්පජ්ජතී’’ති.
‘‘සුකථිතො, භන්තෙ නාගසෙන, පඤ්හො ඔපම්මෙහි කාරණෙහි. අනිපුණොපෙතං සුත්වා අත්තමනො භවෙය්‍ය, කිං පන මාදිසො මහාපඤ්ඤො. සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, එවමෙතං තථා සම්පටිච්ඡාමී’’ති.
|
| 2. ගොතමිවත්ථදානපඤ්හො |
|
2
‘‘භන්තෙ
‘‘භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා මාතුච්ඡාය මහාපජාපතියා ගොතමියා වස්සිකසාටිකාය දීයමානාය ‘සඞ්ඝෙ ගොතමි දෙහි, සඞ්ඝෙ තෙ දින්නෙ අහඤ්චෙව පූජිතො භවිස්සාමි සඞ්ඝො චා’ති. තං පන න අත්තනො පතිමානනස්ස අවිපාකතාය න අදක්ඛිණෙය්‍යතාය, අපි ච ඛො, මහාරාජ, හිතත්ථාය අනුකම්පාය අනාගතමද්ධානං සඞ්ඝො මමච්චයෙන චිත්තීකතො භවිස්සතීති විජ්ජමානෙ යෙව ගුණෙ පරිකිත්තයන්තො එවමාහ ‘සඞ්ඝෙ ගොතමි දෙහි, සඞ්ඝෙ තෙ දින්නෙ අහඤ්චෙව පූජිතො භවිස්සාමි සඞ්ඝො චා’ති.
‘‘යථා, මහාරාජ, පිතා ධරමානො යෙව අමච්චභටබලදොවාරිකඅනීකට්ඨපාරිසජ්ජජනමජ්ඣෙ රඤ්ඤො සන්තිකෙ පුත්තස්ස විජ්ජමානං යෙව ගුණං පකිත්තෙති
(පරිකිත්තෙති (ක.)) ‘ඉධ ඨපිතො අනාගතමද්ධානං ජනමජ්ඣෙ පූජිතො භවිස්සතී’ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, තථාගතො හිතත්ථාය අනුකම්පාය අනාගතමද්ධානං සඞ්ඝො මමච්චයෙන චිත්තීකතො භවිස්සතීති විජ්ජමානෙ යෙව ගුණෙ පකිත්තයන්තො එවමාහ ‘සඞ්ඝෙ
‘‘න
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, කොචිදෙව පුරිසො රඤ්ඤො උපායනං ආහරෙය්‍ය, තං රාජා උපායනං අඤ්ඤතරස්ස භටස්ස වා බලස්ස වා සෙනාපතිස්ස වා පුරොහිතස්ස වා දදෙය්‍ය. අපි නු ඛො සො, මහාරාජ, පුරිසො තාවතකෙන උපායනපටිලාභමත්තකෙන රඤ්ඤා අධිකො නාම හොති විසිට්ඨො වා’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ, රාජභත්තිකො, භන්තෙ, සො පුරිසො රාජූපජීවී, තට්ඨානෙ ඨපෙන්තො රාජා උපායනං දෙතී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, න තාවතකෙන වස්සිකසාටිකානුප්පදානමත්තකෙන සඞ්ඝො තථාගතතො අධිකො නාම හොති විසිට්ඨො වා, අථ ඛො තථාගතභත්තිකො තථාගතූපජීවී. තට්ඨානෙ ඨපෙන්තො තථාගතො සඞ්ඝස්ස වස්සිකසාටිකං දාපෙසි.
‘‘අපි ච, මහාරාජ, තථාගතස්ස එවං අහොසි ‘සභාවපටිපූජනීයො සඞ්ඝො, මම සන්තකෙන සඞ්ඝං පටිපූජෙස්සාමී’ති සඞ්ඝස්ස වස්සිකසාටිකං දාපෙසි, න, මහාරාජ, තථාගතො අත්තනො යෙව පටිපූජනං වණ්ණෙති, අථ ඛො යෙ ලොකෙ පටිපූජනාරහා, තෙසම්පි තථාගතො පටිපූජනං වණ්ණෙති.
‘‘භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන මජ්ඣිමනිකායවරලඤ්ඡකෙ
‘‘භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, සංයුත්තනිකායවරෙ මාණවගාමිකෙන දෙවපුත්තෙන භගවතො පුරතො ඨත්වා දෙවමනුස්සමජ්ඣෙ -
‘‘‘විපුලො රාජගහීයානං
(රාජගහිකානං (ක.) සං. නි. 1.111 පස්සිතබ්බං), ගිරි සෙට්ඨො පවුච්චති;
සෙතො හිමවතං සෙට්ඨො, ආදිච්චො අඝගාමිනං.
‘‘‘සමුද්දො උදධිනං සෙට්ඨො, නක්ඛත්තානඤ්ච චන්දිමා;
සදෙවකස්ස ලොකස්ස, බුද්ධො අග්ගො පවුච්චතී’ති.
‘‘තා
‘‘‘එකො මනොපසාදො; සරණගමනමඤ්ජලිපණාමො වා;
උස්සහතෙ තාරයිතුං, මාරබලනිසූදනෙ බුද්ධෙ’ති.
‘‘භගවතා ච භණිතං දෙවාතිදෙවෙන ‘එකපුග්ගලො, භික්ඛවෙ, ලොකෙ උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං. කතමො එකපුග්ගලො? තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො...පෙ.... දෙවමනුස්සාන’’’න්ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, එවමෙතං තථා සම්පටිච්ඡාමී’’ති.
|
| 3. ගිහිපබ්බජිතසම්මාපටිපත්තිපඤ්හො |
|
3
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, භාසිතම්පෙතං භගවතා ‘ගිහිනො වාහං, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතස්ස වා සම්මාපටිපත්තිං
‘‘භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා ‘ගිහිනො වාහං, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතස්ස වා සම්මාපටිපත්තිං
‘‘අපි ච ඛො, මහාරාජ, පබ්බජිතොව සාමඤ්ඤස්ස ඉස්සරො අධිපති; පබ්බජ්ජා, මහාරාජ, බහුගුණා අනෙකගුණා අප්පමාණගුණා, න සක්කා පබ්බජ්ජාය ගුණං පරිමාණං කාතුං.
‘‘යථා, මහාරාජ, කාමදදස්ස මණිරතනස්ස න සක්කා ධනෙන අග්ඝො
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, මහාසමුද්දෙ ඌමියො න සක්කා පරිමාණං කාතුං ‘එත්තකා මහාසමුද්දෙ ඌමියො’ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, පබ්බජ්ජා බහුගුණා
‘‘පබ්බජිතස්ස, මහාරාජ, යං කිඤ්චි කරණීයං, සබ්බං තං ඛිප්පමෙව සමිජ්ඣති නො චිරරත්තාය. කිං කාරණා? පබ්බජිතො, මහාරාජ, අප්පිච්ඡො හොති සන්තුට්ඨො පවිවිත්තො අසංසට්ඨො ආරද්ධවීරියො නිරාලයො අනිකෙතො පරිපුණ්ණසීලො සල්ලෙඛිතාචාරො ධුතප්පටිපත්තිකුසලො හොති, තං කාරණා පබ්බජිතස්ස යං කිඤ්චි කරණීයං, සබ්බං තං ඛිප්පමෙව සමිජ්ඣති නො චිරරත්තාය. යථා, මහාරාජ, නිග්ගණ්ඨිසමසුධොතඋජුවිමලනාරාචො සුසජ්ජිතො සම්මා වහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, පබ්බජිතස්ස යං කිඤ්චි කරණීයං, සබ්බං තං ඛිප්පමෙව සමිජ්ඣති නො චිරරත්තායා’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, එවමෙතං තථා සම්පටිච්ඡාමී’’ති.
|
| 4. පටිපදාදොසපඤ්හො |
|
4
‘‘භන්තෙ
‘‘‘ආරම්භථ
ධුනාථ මච්චුනො සෙනං, නළාගාරංව කුඤ්ජරො’ති
(සං. නි. 1.185).
‘‘කෙන න ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, කාරණෙන තථාගතො යාය පටිපදාය අත්තනා නිබ්බින්නො විරත්තරූපො, තත්ථ සාවකෙ අනුසාසති සමාදපෙතී’’ති?
‘‘තදාපි
‘‘යථා, මහාරාජ, සබ්බෙසං සත්තානං ආහාරො උපත්ථම්භො, ආහාරූපනිස්සිතා සබ්බෙ සත්තා සුඛං අනුභවන්ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සා යෙව පටිපදා සබ්බෙසං තථාගතානං සබ්බඤ්ඤුතඤාණප්පටිලාභාය, නෙසො, මහාරාජ, දොසො ආරම්භස්ස, න නික්කමස්ස, න කිලෙසයුද්ධස්ස, යෙන තථාගතො තස්මිං සමයෙ න පාපුණි සබ්බඤ්ඤුතඤාණං, අථ ඛො ආහාරූපරොධස්සෙවෙසො දොසො, සදා පටියත්තා යෙවෙසා පටිපදා.
‘‘යථා, මහාරාජ, පුරිසො අද්ධානං අතිවෙගෙන ගච්ඡෙය්‍ය, තෙන සො පක්ඛහතො වා භවෙය්‍ය
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, පුරිසො කිලිට්ඨං සාටකං නිවාසෙය්‍ය, න සො තං ධොවාපෙය්‍ය, නෙසො දොසො උදකස්ස, සදා පටියත්තං උදකං. පුරිසස්සෙවෙසො දොසො. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නෙසො දොසො ආරම්භස්ස, න නික්කමස්ස, න කිලෙසයුද්ධස්ස, යෙන තථාගතො තස්මිං සමයෙ න පාපුණි සබ්බඤ්ඤුතඤාණං, අථ ඛො ආහාරූපරොධස්සෙවෙසො දොසො, සදා පටියත්තා යෙවෙසා පටිපදා, තස්මා තථාගතො තායෙව පටිපදාය සාවකෙ අනුසාසති සමාදපෙති, එවං ඛො, මහාරාජ, සදා
|
| 5. හීනායාවත්තනපඤ්හො |
|
5
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, මහන්තං ඉදං තථාගතසාසනං සාරං වරං සෙට්ඨං පවරං අනුපමං පරිසුද්ධං විමලං පණ්ඩරං අනවජ්ජං, න යුත්තං ගිහිං තාවතකං පබ්බජෙතුං, ගිහී යෙව
(ගිහිං යෙව (සී. පී.)) එකස්මිං ඵලෙ විනෙත්වා යදා අපුනරාවත්තී හොති තදා සො පබ්බාජෙතබ්බො. කිං කාරණා? ඉමෙ දුජ්ජනා තාව තත්ථ සාසනෙ විසුද්ධෙ පබ්බජිත්වා පටිනිවත්තිත්වා හීනායාවත්තන්ති, තෙසං පච්චාගමනෙන අයං මහාජනො එවං විචින්තෙති ‘තුච්ඡකං වත භො එතං සමණස්ස ගොතමස්ස සාසනං භවිස්සති, යං ඉමෙ පටිනිවත්තන්තී’ති, ඉදමෙත්ථ කාරණ’’න්ති.
‘‘යථා, මහාරාජ, තළාකො භවෙය්‍ය සම්පුණ්ණසුචිවිමලසීතලසලිලො, අථ යො කොචි කිලිට්ඨො මලකද්දමගතො තං තළාකං ගන්ත්වා අනහායිත්වා කිලිට්ඨොව පටිනිවත්තෙය්‍ය, තත්ථ, මහාරාජ, කතමං ජනො ගරහෙය්‍ය කිලිට්ඨං වා තළාකං වා’’ති? ‘‘කිලිට්ඨං, භන්තෙ, ජනො ගරහෙය්‍ය
‘‘යථා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ඡාතො පුරිසො මහතිමහාපුඤ්ඤභත්තපරිවෙසනං ගන්ත්වා තං භත්තං අභුඤ්ජිත්වා ඡාතොව පටිනිවත්තෙය්‍ය, තත්ථ කතමං ජනො ගරහෙය්‍ය ඡාතං වා පුඤ්ඤභත්තං වා’’ති? ‘‘ඡාතං, භන්තෙ, ජනො ගරහෙය්‍ය
‘‘යදි, මහාරාජ, තථාගතො ගිහිං යෙව එකස්මිං ඵලෙ විනීතං පබ්බාජෙය්‍ය, න නාමායං පබ්බජ්ජා කිලෙසප්පහානාය විසුද්ධියා වා, නත්ථි
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, සභාවඉසිභත්තිකො සුතමන්තපදධරො අතක්කිකො රොගුප්පත්තිකුසලො අමොඝධුවසිද්ධකම්මො භිසක්කො සල්ලකත්තො සබ්බරොගූපසමභෙසජ්ජං සන්නිපාතෙත්වා පරිසාය එවමනුස්සාවෙය්‍ය ‘මා ඛො, භොන්තො
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, කොචි පුරිසො අනෙකථාලිපාකසතං භොජනං පටියාදාපෙත්වා පරිසාය එවමනුස්සාවෙය්‍ය ‘මා මෙ, භොන්තො, කෙචි ඡාතා ඉමං පරිවෙසනං උපගච්ඡථ, සුභුත්තා තිත්තා සුහිතා ධාතා පීණිතා පරිපුණ්ණා ඉමං පරිවෙසනං උපගච්ඡථා’’ති. අපි නු ඛො මහාරාජ, තෙසං භුත්තාවීනං තිත්තානං සුහිතානං ධාතානං පීණිතානං පරිපුණ්ණානං තෙන භොජනෙන කරණීයං භවෙය්‍යා’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ, යස්සත්ථාය තෙ තං පරිවෙසනං උපගච්ඡෙය්‍යුං, තං අඤ්ඤත්‍රෙව තෙසං කතං කරණීයං, කිං තෙසං තාය පරිවෙසනායා’’ති? ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යදි තථාගතො ගිහිං යෙව එකස්මිං ඵලෙ විනීතං පබ්බාජෙය්‍ය, තත්ථෙව තෙසං කතං කරණීයං, කිං තෙසං පබ්බජ්ජාය?
‘‘අපි
‘‘කථං භූමිමහන්තභාවං දස්සෙන්ති? යථා, මහාරාජ, පුරිසො අධනො හීනජච්චො නිබ්බිසෙසො බුද්ධිපරිහීනො මහාරජ්ජං පටිලභිත්වා න චිරස්සෙව පරිපතති පරිධංසති පරිහායති යසතො, න සක්කොති ඉස්සරියං සන්ධාරෙතුං. කිං කාරණං
‘‘කථං පරිසුද්ධවිමලභාවං දස්සෙන්ති? යථා, මහාරාජ, වාරි පොක්ඛරපත්තෙ විකිරති විධමති විධංසෙති, න ඨානමුපගච්ඡති නූපලිම්පති. කිං කාරණං? පරිසුද්ධවිමලත්තා පදුමස්ස. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ කෙචි සඨා කූටා වඞ්කා කුටිලා විසමදිට්ඨිනො ජිනසාසනෙ පබ්බජන්ති, තෙ පරිසුද්ධවිමලනික්කණ්ටකපණ්ඩරවරප්පවරසාසනතො න චිරස්සෙව විකිරිත්වා විධමිත්වා විධංසෙත්වා අසණ්ඨහිත්වා අනුපලිම්පිත්වා හීනායාවත්තන්ති. කිං කාරණං? පරිසුද්ධවිමලත්තා ජිනසාසනස්ස. එවං පරිසුද්ධවිමලභාවං දස්සෙන්ති.
‘‘කථං පාපෙහි අසංවාසියභාවං දස්සෙන්ති? යථා, මහාරාජ, මහාසමුද්දො න මතෙන කුණපෙන සංවසති, යං හොති මහාසමුද්දෙ මතං කුණපං, තං ඛිප්පමෙව තීරං උපනෙති ථලං වා උස්සාරෙති. කිං කාරණං? මහාභූතානං භවනත්තා මහාසමුද්දස්ස. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ කෙචි පාපකා අසංවුතා අහිරිකා අකිරියා ඔසන්නවීරියා කුසීතා කිලිට්ඨා දුජ්ජනා මනුස්සා ජිනසාසනෙ පබ්බජන්ති, තෙ න චිරස්සෙව ජිනසාසනතො අරහන්තවිමලඛීණාසවමහාභූතභවනතො නික්ඛමිත්වා අසංවසිත්වා හීනායාවත්තන්ති. කිං කාරණං? පාපෙහි අසංවාසියත්තා ජිනසාසනස්ස. එවං පාපෙහි අසංවාසියභාවං දස්සෙන්ති.
‘‘කථං
‘‘කථං බහුසංවරරක්ඛියභාවං දස්සෙන්ති? යථා, මහාරාජ, කොචිදෙව පුරිසො මහතිමහායුද්ධභූමිමුපගතො පරසෙනාය දිසාවිදිසාහි සමන්තා පරිවාරිතො සත්තිහත්ථං ජනමුපෙන්තං දිස්වා භීතො ඔසක්කති පටිනිවත්තති පලායති. කිං කාරණං? බහුවිධයුද්ධමුඛරක්ඛණභයා. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ කෙචි පාපකා අසංවුතා අහිරිකා අකිරියා අක්ඛන්තී චපලා චලිතා ඉත්තරා බාලජනා ජිනසාසනෙ පබ්බජන්ති, තෙ බහුවිධං සික්ඛාපදං පරිරක්ඛිතුං අවිසහන්තා ඔසක්කිත්වා පටිනිවත්තිත්වා පලායිත්වා න චිරස්සෙව හීනායාවත්තන්ති. කිං කාරණං? බහුවිධසංවරරක්ඛියභාවත්තා ජිනසාසනස්ස. එවං බහුවිධසංවරරක්ඛියභාවං දස්සෙන්ති.
‘‘ථලජුත්තමෙපි, මහාරාජ, වස්සිකාගුම්බෙ කිමිවිද්ධානි පුප්ඵානි හොන්ති, තානි අඞ්කුරානි සඞ්කුටිතානි අන්තරා යෙව පරිපතන්ති, න ච තෙසු පරිපතිතෙසු වස්සිකාගුම්බො හීළිතො නාම හොති. යානි තත්ථ ඨිතානි පුප්ඵානි, තානි සම්මා ගන්ධෙන දිසාවිදිසං අභිබ්‍යාපෙන්ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ ජිනසාසනෙ පබ්බජිත්වා හීනායාවත්තන්ති, තෙ ජිනසාසනෙ කිමිවිද්ධානි වස්සිකාපුප්ඵානි විය වණ්ණගන්ධරහිතා නිබ්බණ්ණාකාරසීලා අභබ්බා වෙපුල්ලාය, න ච තෙසං හීනායාවත්තනෙන ජිනසාසනං හීළිතං නාම හොති. යෙ තත්ථ ඨිතා භික්ඛූ, තෙ සදෙවකං ලොකං සීලවරගන්ධෙන අභිබ්‍යාපෙන්ති.
‘‘සාලීනම්පි, මහාරාජ, නිරාතඞ්කානං
‘‘කාමදදස්සාපි
‘‘ජාතිසම්පන්නස්සපි, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනස්ස එකදෙසං පූතිකං හොති අප්පගන්ධං. න තෙන ලොහිතචන්දනං හීළිතං නාම හොති. යං තත්ථ අපූතිකං සුගන්ධං, තං සමන්තා විධූපෙති අභිබ්‍යාපෙති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ ජිනසාසනෙ පබ්බජිත්වා හීනායාවත්තන්ති, තෙ ලොහිතචන්දනසාරන්තරෙ පූතිකදෙසමිව ඡඩ්ඩනීයා ජිනසාසනෙ, න ච තෙසං හීනායාවත්තනෙන ජිනසාසනං හීළිතං නාම හොති. යෙ තත්ථ ඨිතා භික්ඛූ, තෙ සදෙවකං ලොකං සීලවරචන්දනගන්ධෙන අනුලිම්පයන්තී’’ති.
‘‘සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, තෙන තෙන අනුච්ඡවිකෙන තෙන තෙන සදිසෙන කාරණෙන නිරවජ්ජමනුපාපිතං ජිනසාසනං සෙට්ඨභාවෙන පරිදීපිතං, හීනායාවත්තමානාපි තෙ ජිනසාසනස්ස සෙට්ඨභාවං යෙව පරිදීපෙන්තී’’ති.
|
| 6. අරහන්තවෙදනාවෙදියනපඤ්හො |
|
6
‘‘භන්තෙ
‘‘දසයිමෙ, මහාරාජ, කායානුගතා ධම්මා භවෙ භවෙ කායං අනුධාවන්ති අනුපරිවත්තන්ති. කතමෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කෙන කාරණෙන අරහතො කායෙ ආණා නප්පවත්තති ඉස්සරියං වා, තත්ථ මෙ කාරණං බ්‍රූහී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, යෙ කෙචි පථවිනිස්සිතා සත්තා, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය චරන්ති විහරන්ති වුත්තිං කප්පෙන්ති, අපි නු ඛො, මහාරාජ, තෙසං පථවියා ආණා පවත්තති ඉස්සරියං වා’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අරහතො චිත්තං කායං නිස්සාය පවත්තති, න ච අරහතො කායෙ ආණා පවත්තති ඉස්සරියං වා’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කෙන කාරණෙන පුථුජ්ජනො කායිකම්පි චෙතසිකම්පි වෙදනං වෙදයතී’’ති? ‘‘අභාවිතත්තා, මහාරාජ, චිත්තස්ස පුථුජ්ජනො කායිකම්පි චෙතසිකම්පි වෙදනං වෙදයති. යථා, මහාරාජ, ගොණො ඡාතො පරිතසිතො අබලදුබ්බලපරිත්තකතිණෙසු වා ලතාය වා උපනිබද්ධො අස්ස, යදා සො ගොණො පරිකුපිතො හොති, තදා සහ උපනිබන්ධනෙන පක්කමති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අභාවිතචිත්තස්ස වෙදනා උප්පජ්ජිත්වා චිත්තං පරිකොපෙති, චිත්තං පරිකුපිතං කායං ආභුජති නිබ්භුජති සම්පරිවත්තකං
‘‘කිං පන තං කාරණං, යෙන කාරණෙන අරහා එකං වෙදනං වෙදයති කායිකං, න චෙතසික’’න්ති? ‘‘අරහතො, මහාරාජ, චිත්තං භාවිතං හොති සුභාවිතං දන්තං සුදන්තං අස්සවං වචනකරං, සො දුක්ඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨො සමානො ‘අනිච්ච’න්ති දළ්හං ගණ්හාති, සමාධිථම්භෙ චිත්තං උපනිබන්ධති, තස්ස
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, තං නාම ලොකෙ අච්ඡරියං යං කායෙ චලමානෙ චිත්තං න චලති, තත්ථ මෙ කාරණං බ්‍රූහී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, මහතිමහාරුක්ඛෙ ඛන්ධසාඛාපලාසසම්පන්නෙ අනිලබලසමාහතෙ සාඛා චලති, අපි නු තස්ස ඛන්ධොපි චලතී’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති
|
| 7. අභිසමයන්තරායකරපඤ්හො |
|
7
‘‘භන්තෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, තුම්හෙ භණථ ‘ජානන්තස්ස කුක්කුච්චං හොති, කුක්කුච්චෙ සති ආවරණං හොති, ආවටෙ චිත්තෙ ධම්මාභිසමයො න හොතී’ති. ඉමස්ස පන අජානන්තස්ස අකුක්කුච්චජාතස්ස සන්තචිත්තස්ස විහරතො කෙන කාරණෙන ධම්මාභිසමයො න හොති, විසමෙන විසමෙනෙසො පඤ්හො ගච්ඡති, චින්තෙත්වා විසජ්ජෙථා’’ති.
‘‘රුහති
‘‘යථා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ථලෙ අග්ගි ජලති, අපි නු ඛො, මහාරාජ, සො යෙව අග්ගි උදකෙ ජලතී’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කිං පනෙත්ථ, මහාරාජ, කාරණං, යෙන කාරණෙන සො යෙව අග්ගි ථලෙ ජලති, කෙන කාරණෙන උදකෙ න ජලතී’’ති? ‘‘නත්ථි, භන්තෙ, අග්ගිස්ස ජලනාය උදකෙ හෙතු, අහෙතුනා න ජලතී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, තස්ස තෙන දොසෙන අභිසමයහෙතු සමුච්ඡින්නො, හෙතුසමුග්ඝාතෙ අහෙතුනා ධම්මාභිසමයො න හොතී’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, පුනපෙතං අත්ථං චින්තෙහි, න මෙ තත්ථ චිත්තසඤ්ඤත්ති භවති, අජානන්තස්ස අසති කුක්කුච්චෙ ආවරණං හොතීති, කාරණෙන මං සඤ්ඤාපෙහී’’ති. ‘‘අපි නු, මහාරාජ, විසං හලාහලං අජානන්තෙන ඛායිතං ජීවිතං හරතී’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අජානන්තෙනපි කතං පාපං අභිසමයන්තරායකරං හොති.
‘‘අපි නු, මහාරාජ, අග්ගි අජානිත්වා අක්කමන්තං ඩහතී’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අජානන්තෙනපි කතං පාපං අභිසමයන්තරායකරං හොති.
‘‘අපි
‘‘නනු, මහාරාජ, කාලිඞ්ගරාජා සමණකොලඤ්ඤො සත්තරතනපරිකිණ්ණො හත්ථිරතනමභිරුය්හ කුලදස්සනාය ගච්ඡන්තො අජානන්තොපි නාසක්ඛි බොධිමණ්ඩස්ස උපරිතො ගන්තුං, ඉදමෙත්ථ, මහාරාජ, කාරණං, යෙන කාරණෙන අජානන්තෙනපි කතං පාපං අභිසමයන්තරායකරං හොතී’’ති? ‘‘ජිනභාසිතං
|
| 8. දුස්සීලපඤ්හො |
|
8
‘‘භන්තෙ
‘‘දස යිමෙ, මහාරාජ, ගුණා සමණදුස්සීලස්ස ගිහිදුස්සීලතො විසෙසෙන අතිරෙකා, දසහි ච කාරණෙහි උත්තරිං දක්ඛිණං විසොධෙති.
‘‘කතමෙ දස ගුණා සමණදුස්සීලස්ස ගිහිදුස්සීලතො විසෙසෙන අතිරෙකා? ඉධ, මහාරාජ, සමණදුස්සීලො බුද්ධෙ සගාරවො හොති, ධම්මෙ සගාරවො හොති, සඞ්ඝෙ සගාරවො හොති, සබ්‍රහ්මචාරීසු සගාරවො හොති, උද්දෙසපරිපුච්ඡාය වායමති, සවනබහුලො හොති, භින්නසීලොපි, මහාරාජ, දුස්සීලො පරිසගතො ආකප්පං උපට්ඨපෙති, ගරහභයා කායිකං වාචසිකං රක්ඛති, පධානාභිමුඛඤ්චස්ස හොති චිත්තං, භික්ඛුසාමඤ්ඤං උපගතො හොති. කරොන්තොපි, මහාරාජ, සමණදුස්සීලො පාපං පටිච්ඡන්නං ආචරති. යථා, මහාරාජ, ඉත්ථී සපතිකා නිලීයිත්වා රහස්සෙනෙව පාපමාචරති; එවමෙව ඛො, මහාරාජ, කරොන්තොපි
‘‘කතමෙහි දසහි කාරණෙහි උත්තරිං දක්ඛිණං විසොධෙති? අනවජ්ජකවචධාරණතායපි දක්ඛිණං විසොධෙති, ඉසිසාමඤ්ඤභණ්ඩුලිඞ්ගධාරණතොපි දක්ඛිණං විසොධෙති, සඞ්ඝසමයමනුප්පවිට්ඨතායපි දක්ඛිණං විසොධෙති, බුද්ධධම්මසඞ්ඝසරණගතතායපි දක්ඛිණං විසොධෙති, පධානාසයනිකෙතවාසිතායපි දක්ඛිණං විසොධෙති, ජිනසාසනධර
(ජිනසාසනධන (සී. පී.)) පරියෙසනතොපි දක්ඛිණං විසොධෙති, පවරධම්මදෙසනතොපි දක්ඛිණං විසොධෙති, ධම්මදීපගතිපරායණතායපි දක්ඛිණං
‘‘සුවිපන්නොපි හි, මහාරාජ, සමණදුස්සීලො දායකානං දක්ඛිණං විසොධෙති. යථා, මහාරාජ, උදකං සුබහලම්පි කලලකද්දමරජොජල්ලං අපනෙති; එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සුවිපන්නොපි සමණදුස්සීලො දායකානං දක්ඛිණං විසොධෙති.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, උණ්හොදකං සුකුධිතම්පි
(සුකඨිතම්පි (සී. පී), සුඛුඨිතම්පි (ස්‍යා.)) ජ්ජලන්තං මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං නිබ්බාපෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සුවිපන්නොපි සමණදුස්සීලො දායකානං දක්ඛිණං විසොධෙති.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, භොජනං විරසම්පි ඛුදාදුබ්බල්‍යං අපනෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සුවිපන්නොපි සමණදුස්සීලො දායකානං දක්ඛිණං විසොධෙති.
‘‘භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, තථාගතෙන දෙවාතිදෙවෙන මජ්ඣිමනිකායවරලඤ්ඡකෙ දක්ඛිණවිභඞ්ගෙ වෙය්‍යාකරණෙ -
‘‘‘යො සීලවා දුස්සීලෙසු දදාති දානං, ධම්මෙන ලද්ධං සුපසන්නචිත්තො;
අභිසද්දහං කම්මඵලං උළාරං, සා දක්ඛිණා දායකතො විසුජ්ඣතී’’’ති
(ම. නි. 3.382).
‘‘අච්ඡරියං
|
| 9. උදකසත්තජීවපඤ්හො |
|
9
‘‘භන්තෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ඉධෙකච්චෙ තිත්ථියා උදකං ජීවතීති සීතොදකං පටික්ඛිපිත්වා උදකං තාපෙත්වා වෙකතිකවෙකතිකං පරිභුඤ්ජන්ති, තෙ තුම්හෙ ගරහන්ති පරිභවන්ති ‘එකින්ද්‍රියං සමණා සක්‍යපුත්තියා ජීවං විහෙඨෙන්තී’ති, තං තෙසං ගරහං පරිභවං විනොදෙහි අපනෙහි නිච්ඡාරෙහී’’ති. ‘‘න හි, මහාරාජ, උදකං ජීවති, නත්ථි, මහාරාජ, උදකෙ ජීවො වා සත්තො වා, අපි ච, මහාරාජ, අග්ගිසන්තාපවෙගස්ස මහන්තතාය උදකං චිච්චිටායති චිටිචිටායති සද්දායති බහුවිධං.
‘‘යථා, මහාරාජ, උදකං සොබ්භසරසරිතදහතළාකකන්දරපදරඋදපානනින්නපොක්ඛරණිගතං වාතාතපවෙගස්ස මහන්තතාය පරියාදියති පරික්ඛයං ගච්ඡති, අපි නු තත්ථ උදකං චිච්චිටායති චිටිචිටායති සද්දායති බහුවිධ’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘යදි, මහාරාජ, උදකං ජීවෙය්‍ය, තත්ථාපි උදකං සද්දායෙය්‍ය, ඉමිනාපි, මහාරාජ, කාරණෙන ජානාහි ‘නත්ථි උදකෙ ජීවො වා සත්තො වා, අග්ගිසන්තාපවෙගස්ස මහන්තතාය උදකං චිච්චිටායති චිටිචිටායති සද්දායති බහුවිධ’න්ති.
‘‘අපරම්පි
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරං කාරණං සුණොහි, නත්ථි උදකෙ ජීවො වා සත්තො වා, අග්ගිසන්තාපවෙගස්ස මහන්තතාය උදකං සද්දායති. හොති තං, මහාරාජ, උදකං ඝරෙ ඝරෙ උදකවාරකගතං පිහිත’’න්ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘අපි නු තං, මහාරාජ, උදකං චලති ඛුබ්භති ලුළති ආවිලති ඌමිජාතං හොති, උද්ධමධො දිසාවිදිසං ගච්ඡති, උත්තරති පතරති ඵෙණමාලී හොතී’’ති. ‘‘න හි, භන්තෙ, අචලං තං හොති පාකතිකං උදකවාරකගතං උදක’’න්ති.
‘‘සුතපුබ්බං පන තයා, මහාරාජ, ‘මහාසමුද්දෙ උදකං චලති ඛුබ්භති ලුළති ආවිලති ඌමිජාතං හොති, උද්ධමධො දිසාවිදිසං ගච්ඡති, උත්තරති පතරති ඵෙණමාලී හොති, උස්සක්කිත්වා ඔස්සක්කිත්වා
(ඔස්සක්කිත්වා’’ති පදං සී. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි) වෙලාය පහරති සද්දායති බහුවිධ’’’න්ති? ‘‘ආම, භන්තෙ, සුතපුබ්බං එතං මයා දිට්ඨපුබ්බඤ්ච ‘මහාසමුද්දෙ උදකං හත්ථසතම්පි ද්වෙපි හත්ථසතානි ගගනෙ උස්සක්කතී’’’ති. ‘‘කිස්ස, මහාරාජ, උදකවාරකගතං උදකං න චලති න සද්දායති, කිස්ස පන මහාසමුද්දෙ උදකං චලති සද්දායතී’’ති? ‘‘වාතවෙගස්ස මහන්තතාය, භන්තෙ, මහාසමුද්දෙ උදකං චලති සද්දායති, උදකවාරකගතං උදකං අඝට්ටිතං කෙහිචි
‘‘නනු, මහාරාජ, භෙරිපොක්ඛරං සුක්ඛං සුක්ඛෙන ගොචම්මෙන ඔනන්ධන්තී’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’. ‘‘අපි නු, මහාරාජ, භෙරියා ජීවො වා සත්තො වා අත්ථී’’ති. ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කිස්ස පන, මහාරාජ, භෙරී සද්දායතී’’ති? ‘‘ඉත්ථියා වා, භන්තෙ, පුරිසස්ස වා තජ්ජෙන වායාමෙනා’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, ඉත්ථියා වා පුරිසස්ස වා තජ්ජෙන වායාමෙන භෙරී සද්දායති, එවමෙව අග්ගිසන්තාපවෙගස්ස මහන්තතාය උදකං සද්දායති. ඉමිනාපි, මහාරාජ
‘‘මය්හම්පි තාව, මහාරාජ, තව පුච්ඡිතබ්බං අත්ථි, එවමෙසො පඤ්හො සුවිනිච්ඡිතො හොති, කිං නු ඛො, මහාරාජ, සබ්බෙහිපි භාජනෙහි උදකං තප්පමානං සද්දායති, උදාහු එකච්චෙහි යෙව භාජනෙහි තප්පමානං සද්දායතී’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ, සබ්බෙහිපි භාජනෙහි උදකං තප්පමානං සද්දායති, එකච්චෙහි යෙව භාජනෙහි උදකං තප්පමානං සද්දායතී’’ති. ‘‘තෙන හි, මහාරාජ, ජහිතොසි සකසමයං, පච්චාගතොසි මම විසයං, නත්ථි උදකෙ ජීවො වා සත්තො වා. යදි, මහාරාජ, සබ්බෙහිපි භාජනෙහි උදකං තප්පමානං සද්දායෙය්‍ය, යුත්තමිදං ‘උදකං ජීවතී’ති වත්තුං. න හි, මහාරාජ, උදකං ද්වයං හොති, යං සද්දායති, තං ජීවති, යං න සද්දායති, තං න ජීවතීති. යදි, මහාරාජ, උදකං ජීවෙය්‍ය, මහන්තානං හත්ථිනාගානං උස්සන්නකායානං පභින්නානං සොණ්ඩාය උස්සිඤ්චිත්වා මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා කුච්ඡිං පවෙසයන්තානං, තම්පි උදකං තෙසං දන්තන්තරෙ චිප්පියමානං සද්දායෙය්‍ය. හත්ථසතිකාපි මහානාවා ගරුකා භාරිකා අනෙකසතසහස්සභාරපරිපූරා මහාසමුද්දෙ විචරන්ති, තාහිපි චිප්පියමානං උදකං සද්දායෙය්‍ය. මහතිමහන්තාපි මච්ඡා
‘‘සාධු
|
| 2. නිප්පපඤ්චවග්ගො |
| 1. නිප්පපඤ්චපඤ්හො |
|
1
‘‘භන්තෙ
‘‘යදි, භන්තෙ නාගසෙන, සොතාපත්තිඵලං නිප්පපඤ්චං, සකදාගාමිඅනාගාමිඅරහත්තඵලං නිප්පපඤ්චං
‘‘යෙ තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ උද්දිසන්ති පරිපුච්ඡන්ති සුත්තං ගෙය්‍යං වෙය්‍යාකරණං ගාථං උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං, නවකම්මෙන පලිබුජ්ඣන්ති දානෙන ච පූජාය ච, සබ්බෙ තෙ නිප්පපඤ්චස්ස පත්තියා කරොන්ති. යෙ තෙ, මහාරාජ, සභාවපරිසුද්ධා පුබ්බෙ වාසිතවාසනා, තෙ එකචිත්තක්ඛණෙන නිප්පපච හොන්ති. යෙ පන තෙ භික්ඛූ මහාරජක්ඛා, තෙ ඉමෙහි පයොගෙහි නිප්පපඤ්චා හොන්ති.
‘‘යථා, මහාරාජ, එකො පුරිසො ඛෙත්තෙ බීජං රොපෙත්වා අත්තනො යථාබලවීරියෙන විනා පාකාරවතියා ධඤ්ඤං උද්ධරෙය්‍ය, එකො පුරිසො ඛෙත්තෙ බීජං රොපෙත්වා වනං පවිසිත්වා කට්ඨඤ්ච සාඛඤ්ච ඡින්දිත්වා වතිපාකාරං කත්වා ධඤ්ඤං උද්ධරෙය්‍ය. යා තත්ථ තස්ස වතිපාකාරපරියෙසනා, සා ධඤ්ඤත්ථාය. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ සභාවපරිසුද්ධා පුබ්බෙ වාසිතවාසනා, තෙ එකචිත්තක්ඛණෙන නිප්පපඤ්චා හොන්ති, විනා වතිපාකාරං පුරිසො විය ධඤ්ඤුද්ධාරො. යෙ පන තෙ භික්ඛූ මහාරජක්ඛා, තෙ ඉමෙහි පයොගෙහි නිප්පපඤ්චා හොන්ති, වතිපාකාරං කත්වා පුරිසො විය ධඤ්ඤුද්ධාරො.
‘‘යථා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, එකො පුරිසො අත්ථකරණිකො එකකො යෙව සාමිකං උපගන්ත්වා අත්ථං සාධෙති. එකො ධනවා ධනවසෙන පරිසං වඩ්ඪෙත්වා පරිසාය අත්ථං සාධෙති. යා තත්ථ තස්ස පරිසපරියෙසනා, සා අත්ථත්ථාය. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ සභාවපරිසුද්ධා පුබ්බෙ වාසිතවාසනා, තෙ එකචිත්තක්ඛණෙන ඡසු අභිඤ්ඤාසු වසිභාවං පාපුණන්ති, පුරිසො විය එකකො අත්ථසිද්ධිං කරොන්තො. යෙ පන තෙ භික්ඛූ මහාරජක්ඛා, තෙ ඉමෙහි පයොගෙහි සාමඤ්ඤත්ථමභිසාධෙන්ති, පරිසාය විය පුරිසො අත්ථසිද්ධිං කරොන්තො.
‘‘උද්දෙසොපි, මහාරාජ, බහුකාරො, පරිපුච්ඡාපි බහුකාරා, නවකම්මම්පි බහුකාරං, දානම්පි බහුකාරං, පූජාපි බහුකාරා තෙසු තෙසු කරණීයෙසු. යථා, මහාරාජ, පුරිසො රාජූපසෙවී කතාවී අමච්චභටබලදොවාරිකඅනීකට්ඨපාරිසජ්ජජනෙහි, තෙ තස්ස කරණීයෙ අනුප්පත්තෙ සබ්බෙපි උපකාරා හොන්ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, උද්දෙසොපි බහුකාරො, පරිපුච්ඡාපි බහුකාරා, නවකම්මම්පි බහුකාරං, දානම්පි බහුකාරං, පූජාපි බහුකාරා තෙසු තෙසු කරණීයෙසු. යදි, මහාරාජ, සබ්බෙපි අභිජාතිපරිසුද්ධා භවෙය්‍යුං, අනුසාසනෙන
(අනුසාසකෙන (සී. පී.)) කරණීයං න භවෙය්‍ය. යස්මා ච ඛො, මහාරාජ, සවනෙන කරණීයං හොති, ථෙරො, මහාරාජ, සාරිපුත්තො අපරිමිතමසඞ්ඛෙය්‍යකප්පං උපාදාය උපචිතකුසලමූලො පඤ්ඤාය කොටිං ගතො, සොපි විනා සවනෙන නාසක්ඛි ආසවක්ඛයං පාපුණිතුං. තස්මා, මහාරාජ, බහුකාරං සවනං, තථා උද්දෙසොපි පරිපුච්ඡාපි. තස්මා උද්දෙසපරිපුච්ඡාපි නිප්පපඤ්චා සඞ්ඛතා’’ති. ‘‘සුනිජ්ඣාපිතො, භන්තෙ නාගසෙන, පඤ්හො, එවමෙතං තථා සම්පටිච්ඡාමී’’ති.
|
| 2. ඛීණාසවභාවපඤ්හො |
|
2
‘‘භන්තෙ
‘‘විසමං, මහාරාජ, ගිහිලිඞ්ගං, විසමෙ ලිඞ්ගෙ ලිඞ්ගදුබ්බලතාය අරහත්තං පත්තො ගිහී තස්මිං යෙව දිවසෙ පබ්බජති වා පරිනිබ්බායති වා. නෙසො, මහාරාජ, දොසො අරහත්තස්ස, ගිහිලිඞ්ගස්සෙවෙසො දොසො යදිදං ලිඞ්ගදුබ්බලතා.
‘‘යථා, මහාරාජ, භොජනං සබ්බසත්තානං ආයුපාලකං ජීවිතරක්ඛකං විසමකොට්ඨස්ස මන්දදුබ්බලගහණිකස්ස අවිපාකෙන ජීවිතං හරති. නෙසො, මහාරාජ, දොසො භොජනස්ස, කොට්ඨස්සෙවෙසො දොසො යදිදං අග්ගිදුබ්බලතා. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, විසමෙ ලිඞ්ගෙ ලිඞ්ගදුබ්බලතාය අරහත්තං පත්තො ගිහී තස්මිං යෙව දිවසෙ පබ්බජති වා පරිනිබ්බායති වා. නෙසො, මහාරාජ, දොසො අරහත්තස්ස, ගිහිලිඞ්ගස්සෙවෙසො දොසො යදිදං ලිඞ්ගදුබ්බලතා.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, පරිත්තං තිණසලාකං උපරි ගරුකෙ පාසාණෙ ඨපිතෙ දුබ්බලතාය භිජ්ජිත්වා පතති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අරහත්තං පත්තො ගිහී තෙන ලිඞ්ගෙන අරහත්තං ධාරෙතුං අසක්කොන්තො තස්මිං යෙව දිවසෙ පබ්බජති වා පරිනිබ්බායති වා.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, පුරිසො අබලො දුබ්බලො නිහීනජච්චො පරිත්තපුඤ්ඤො මහතිමහාරජ්ජං ලභිත්වා ඛණෙන පරිපතති පරිධංසති ඔසක්කති, න සක්කොති ඉස්සරියං ධාරෙතුං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අරහත්තං
|
| 3. ඛීණාසවසතිසම්මොසපඤ්හො |
|
3
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, අත්ථි අරහතො සතිසම්මොසො’’ති? ‘‘විගතසතිසම්මොසා ඛො, මහාරාජ, අරහන්තො, නත්ථි අරහන්තානං සතිසම්මොසො’’ති. ‘‘ආපජ්ජෙය්‍ය පන, භන්තෙ, අරහා ආපත්ති’’න්ති? ‘‘ආම, මහාරාජා’’ති. ‘‘කිස්මිං වත්ථුස්මි’’න්ති? ‘‘කුටිකාරෙ, මහාරාජ, සඤ්චරිත්තෙ, විකාලෙ කාලසඤ්ඤාය, පවාරිතෙ අප්පවාරිතසඤ්ඤාය, අනතිරිත්තෙ අතිරිත්තසඤ්ඤායා’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, තුම්හෙ භණථ ‘යෙ ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති, තෙ ද්වීහි කාරණෙහි ආපජ්ජන්ති අනාදරියෙන වා අජානනෙන වා’ති. අපි නු ඛො, භන්තෙ, අරහතො අනාදරියං හොති, යං අරහා ආපත්තිං ආපජ්ජතී’’ති? ‘‘න හි, මහාරාජා’’ති.
‘‘යදි, භන්තෙ නාගසෙන, අරහා ආපත්තිං ආපජ්ජති, නත්ථි ච අරහතො අනාදරියං, තෙන හි අත්ථි අරහතො සතිසම්මොසො’’ති? ‘‘නත්ථි, මහාරාජ, අරහතො සතිසම්මොසො, ආපත්තිඤ්ච අරහා ආපජ්ජතී’’ති.
‘‘තෙන හි, භන්තෙ, කාරණෙන මං සඤ්ඤාපෙහි, කිං තත්ථ කාරණ’’න්ති? ‘‘ද්වෙමෙ, මහාරාජ, කිලෙසා ලොකවජ්ජං පණ්ණත්තිවජ්ජඤ්චාති. කතමං, මහාරාජ, ලොකවජ්ජං? දස අකුසලකම්මපථා, ඉදං වුච්චති ලොකවජ්ජං. කතමං පණ්ණත්තිවජ්ජං? යං ලොකෙ අත්ථි සමණානං අනනුච්ඡවිකං අනනුලොමිකං, ගිහීනං අනවජ්ජං. තත්ථ භගවා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙති ‘යාවජීවං අනතික්කමනීය’න්ති. විකාලභොජනං, මහාරාජ, ලොකස්ස අනවජ්ජං, තං ජිනසාසනෙ වජ්ජං. භූතගාමවිකොපනං, මහාරාජ, ලොකස්ස අනවජ්ජං, තං ජිනසාසනෙ වජ්ජං. උදකෙ හස්සධම්මං, මහාරාජ, ලොකස්ස අනවජ්ජං, තං ජිනසාසනෙ වජ්ජං. ඉති එවරූපානි එවරූපානි, මහාරාජ
‘‘ලොකවජ්ජං
|
| 4. ලොකෙ නත්ථිභාවපඤ්හො |
|
4
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, දිස්සන්ති ලොකෙ බුද්ධා, දිස්සන්ති පච්චෙකබුද්ධා, දිස්සන්ති තථාගතස්ස සාවකා, දිස්සන්ති චක්කවත්තිරාජානො, දිස්සන්ති පදෙසරාජානො, දිස්සන්ති දෙවමනුස්සා, දිස්සන්ති සධනා, දිස්සන්ති අධනා, දිස්සන්ති සුගතා, දිස්සන්ති දුග්ගතා, දිස්සති පුරිසස්ස ඉත්ථිලිඞ්ගං පාතුභූතං, දිස්සති ඉත්ථියා පුරිසලිඞ්ගං පාතුභූතං, දිස්සති සුකතං දුක්කතං කම්මං, දිස්සන්ති කල්‍යාණපාපකානං කම්මානං විපාකූපභොගිනො සත්තා, අත්ථි ලොකෙ සත්තා අණ්ඩජා ජලාබුජා සංසෙදජා ඔපපාතිකා, අත්ථි සත්තා අපදා ද්විපදා චතුප්පදා බහුප්පදා, අත්ථි ලොකෙ යක්ඛා රක්ඛසා කුම්භණ්ඩා අසුරා දානවා ගන්ධබ්බා පෙතා පිසාචා, අත්ථි කින්නරා මහොරගා නාගා සුපණ්ණා සිද්ධා විජ්ජාධරා, අත්ථි හත්ථී අස්සා ගාවො මහිංසා
(මහිසා (සී. පී.)) ඔට්ඨා ගද්‍රභා අජා එළකා මිගා සූකරා සීහා බ්‍යග්ඝා දීපී අච්ඡා කොකා තරච්ඡා සොණා සිඞ්ගාලා, අත්ථි බහුවිධා සකුණා, අත්ථි සුවණ්ණං රජතං මුත්තා මණි සඞ්ඛො සිලා පවාළං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලං වෙළුරියො වජිරං ඵලිකං කාළලොහං තම්බලොහං වට්ටලොහං කංසලොහං, අත්ථි ඛොමං කොසෙය්‍යං කප්පාසිකං සාණං භඞ්ගං කම්බලං, අත්ථි සාලි වීහි යවො කඞ්ගු කුද්‍රූසො වරකො ගොධූමො
‘‘තීණිමානි, මහාරාජ, ලොකෙ නත්ථි. කතමානි තීණි? සචෙතනා වා අචෙතනා වා අජරාමරා
|
| 5. අකම්මජාදිපඤ්හො |
|
5
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, දිස්සන්ති ලොකෙ කම්මනිබ්බත්තා, දිස්සන්ති හෙතුනිබ්බත්තා, දිස්සන්ති උතුනිබ්බත්තා, යං ලොකෙ අකම්මජං අහෙතුජං අනුතුජං, තං මෙ කථෙහී’’ති. ‘‘ද්වෙමෙ, මහාරාජ, ලොකස්මිං අකම්මජා අහෙතුජා අනුතුජා. කතමෙ ද්වෙ? ආකාසො, මහාරාජ, අකම්මජො අහෙතුජො අනුතුජො; නිබ්බානං, මහාරාජ, අකම්මජං අහෙතුජං අනුතුජං. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, ද්වෙ අකම්මජා අහෙතුජා අනුතුජා’’ති.
‘‘මා, භන්තෙ නාගසෙන, ජිනවචනං මක්ඛෙහි, මා අජානිත්වා පඤ්හං බ්‍යාකරොහී’’ති. ‘‘කිං ඛො, මහාරාජ, අහං වදාමි, යං මං ත්වං එවං වදෙසි ‘මා, භන්තෙ නාගසෙන, ජිනවචනං මක්ඛෙහි, මා අජානිත්වා පඤ්හං බ්‍යාකරොහී’’’ති? ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යුත්තමිදං තාව වත්තුං ‘ආකාසො අකම්මජො අහෙතුජො අනුතුජො’ති. අනෙකසතෙහි පන, භන්තෙ නාගසෙන, කාරණෙහි භගවතා සාවකානං නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය මග්ගො අක්ඛාතො, අථ ච පන ත්වං එවං වදෙසි ‘අහෙතුජං නිබ්බාන’’’න්ති. ‘‘සච්චං, මහාරාජ, භගවතා අනෙකසතෙහි කාරණෙහි සාවකානං නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය මග්ගො අක්ඛාතො, න ච පන නිබ්බානස්ස උප්පාදාය හෙතු අක්ඛාතො’’ති.
‘‘එත්ථ මයං, භන්තෙ නාගසෙන, අන්ධකාරතො අන්ධකාරතරං
‘‘යථා පන, භන්තෙ නාගසෙන, පුත්තස්ස පිතා අත්ථි, තෙන කාරණෙන පිතුනොපි පිතා ඉච්ඡිතබ්බො. යථා අන්තෙවාසිකස්ස ආචරියො අත්ථි, තෙන කාරණෙන ආචරියස්සපි ආචරියො ඉච්ඡිතබ්බො
‘‘යථා රුක්ඛස්ස වා ලතාය වා අග්ගෙ සති තෙන කාරණෙන මජ්ඣම්පි අත්ථි, මූලම්පි අත්ථි. එවමෙව ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, යදි නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය හෙතු අත්ථි, තෙන කාරණෙන නිබ්බානස්ස උප්පාදායපි හෙතු ඉච්ඡිතබ්බො’’’ති.
‘‘අනුප්පාදනීයං, මහාරාජ, නිබ්බානං, තස්මා න නිබ්බානස්ස උප්පාදාය හෙතු අක්ඛාතො’’ති. ‘‘ඉඞ්ඝ, භන්තෙ නාගසෙන, කාරණං දස්සෙත්වා කාරණෙන මං සඤ්ඤාපෙහි, යථාහං ජානෙය්‍යං නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය හෙතු අත්ථි, නිබ්බානස්ස උප්පාදාය හෙතු නත්ථී’’ති.
‘‘තෙන හි, මහාරාජ, සක්කච්චං සොතං ඔදහ, සාධුකං සුණොහි, වක්ඛාමි තත්ථ කාරණං, සක්කුණෙය්‍ය, මහාරාජ, පුරිසො පාකතිකෙන බලෙන ඉතො හිමවන්තං පබ්බතරාජං උපගන්තු’’න්ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘සක්කුණෙය්‍ය පන සො, මහාරාජ, පුරිසො පාකතිකෙන බලෙන හිමවන්තං පබ්බතරාජං ඉධ ආහරිතු’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සක්කා නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය මග්ගො අක්ඛාතුං, න සක්කා නිබ්බානස්ස උප්පාදාය හෙතු දස්සෙතුං.
‘‘සක්කුණෙය්‍ය, මහාරාජ, පුරිසො පාකතිකෙන බලෙන මහාසමුද්දං නාවාය උත්තරිත්වා පාරිමතීරං ගන්තු’’න්ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති? ‘‘සක්කුණෙය්‍ය පන සො, මහාරාජ
‘‘අසඞ්ඛතං
‘‘කීදිසං පන තං, භන්තෙ, නිබ්බානං, යං තං ඔපම්මෙහි ආදීපනීයං කාරණෙහි මං සඤ්ඤාපෙහි, යථා අත්ථිධම්මං ඔපම්මෙහි ආදීපනීය’’න්ති. ‘‘අත්ථි, මහාරාජ, වාතො නාමා’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘ඉඞ්ඝ, මහාරාජ, වාතං දස්සෙහි වණ්ණතො වා සණ්ඨානතො වා අණුං වා ථූලං වා දීඝං වා රස්සං වා’’ති. ‘‘න සක්කා, භන්තෙ නාගසෙන, වාතො උපදස්සයිතුං, න සො වාතො හත්ථග්ගහණං වා නිම්මද්දනං වා උපෙති, අපි ච අත්ථි සො වාතො’’ති. ‘‘යදි, මහාරාජ, න සක්කා වාතො උපදස්සයිතුං, තෙන හි නත්ථි වාතො’’ති? ‘‘ජානාමහං, භන්තෙ නාගසෙන, වාතො අත්ථීති මෙ හදයෙ අනුපවිට්ඨං, න
|
| 6. කම්මජාදිපඤ්හො |
|
6
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමෙ එත්ථ කම්මජා, කතමෙ හෙතුජා, කතමෙ උතුජා, කතමෙ න කම්මජා, න හෙතුජා, න උතුජා’’ති? ‘‘යෙ කෙචි, මහාරාජ, සත්තා සචෙතනා, සබ්බෙ තෙ කම්මජා; අග්ගි ච සබ්බානි ච
|
| 7. යක්ඛපඤ්හො |
|
7
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, අත්ථි ලොකෙ යක්ඛා නාමා’’ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, අත්ථි ලොකෙ යක්ඛා නාමා’’ති. ‘‘චවන්ති පන තෙ, භන්තෙ, යක්ඛා තම්හා යොනියා’’ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, චවන්ති තෙ යක්ඛා තම්හා යොනියා’’ති. ‘‘කිස්ස පන, භන්තෙ නාගසෙන, තෙසං මතානං යක්ඛානං සරීරං න දිස්සති, කුණපගන්ධොපි
|
| 8. අනවසෙසසික්ඛාපදපඤ්හො |
|
8
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යෙ තෙ අහෙසුං තිකිච්ඡකානං පුබ්බකා ආචරියා සෙය්‍යථිදං, නාරදො ධම්මන්තරී
(ධන්වන්තරී (?)) අඞ්ගිරසො කපිලො කණ්ඩරග්ගි සාමො
‘‘ඤාතමෙතං, මහාරාජ, තථාගතස්ස ‘ඉමස්මිං සමයෙ ඉමෙසු මනුස්සෙසු සාධිකං දියඩ්ඪසික්ඛාපදසතං පඤ්ඤපෙතබ්බං භවිස්සතී’ති, අපි ච තථාගතස්ස එවං අහොසි ‘සචෙ ඛො අහං සාධිකං දියඩ්ඪසික්ඛාපදසතං එකප්පහාරං පඤ්ඤපෙස්සාමි, මහාජනො සන්තාසමාපජ්ජිස්සති
|
| 9. සූරියතපනපඤ්හො |
|
9
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, අයං සූරියො සබ්බකාලං කඨිනං තපති, උදාහු කිඤ්චිකාලං මන්දං තපතී’’ති? ‘‘සබ්බකාලං, මහාරාජ, සූරියො කඨිනං තපති
|
| 10. කඨිනතපනපඤ්හො |
|
10
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කිස්ස හෙමන්තෙ සූරියො කඨිනං තපති, නො තථා ගිම්හෙ’’ති? ‘‘ගිම්හෙ, මහාරාජ, අනුපහතං හොති රජොජල්ලං, වාතක්ඛුභිතා රෙණූ ගගනානුගතා හොන්ති, ආකාසෙපි අබ්භා සුබහලා හොන්ති, මහාවාතො ච අධිමත්තං වායති, තෙ සබ්බෙ නානාකුලා සමායුතා සූරියරංසියො පිදහන්ති, තෙන ගිම්හෙ සූරියො මන්දං තපති.
‘‘හෙමන්තෙ පන, මහාරාජ, හෙට්ඨා පථවී නිබ්බුතා හොති, උපරි මහාමෙඝො උපට්ඨිතො හොති, උපසන්තං හොති රජොජල්ලං, රෙණු ච සන්තසන්තං ගගනෙ චරති, විගතවලාහකො ච හොති ආකාසො, වාතො
|
| 3. වෙස්සන්තරවග්ගො |
| 1. වෙස්සන්තරපඤ්හො |
|
1
‘‘භන්තෙ
‘‘දුක්කරං, භන්තෙ නාගසෙන, බොධිසත්තෙන කතං, යං සො අත්තනො ඔරසෙ පියෙ පුත්තෙ බ්‍රාහ්මණස්ස දාසත්ථාය අදාසි.
‘‘ඉදම්පි දුතියං දුක්කරතො දුක්කරතරං, යං සො අත්තනො ඔරසෙ පියෙ පුත්තෙ බාලකෙ තරුණකෙ ලතාය බන්ධිත්වා තෙන බ්‍රාහ්මණෙන ලතාය අනුමජ්ජීයන්තෙ දිස්වා අජ්ඣුපෙක්ඛි.
‘‘ඉදම්පි තතියං දුක්කරතො දුක්කරතරං, යං සො සකෙන බලෙන බන්ධනා මුච්චිත්වා ආගතෙ දාරකෙ සාරජ්ජමුපගතෙ පුනදෙව ලතාය බන්ධිත්වා අදාසි.
‘‘ඉදම්පි චතුත්ථං දුක්කරතො දුක්කරතරං, යං සො දාරකෙ ‘අයං ඛො, තාත, යක්ඛො ඛාදිතුං නෙති අම්හෙ’ති විලපන්තෙ ‘මා භායිත්ථා’ති න අස්සාසෙසි.
‘‘ඉදම්පි පඤ්චමං දුක්කරතො දුක්කරතරං, යං සො ජාලිස්ස කුමාරස්ස රුදමානස්ස පාදෙසු නිපතිත්වා ‘අලං, තාත, කණ්හාජිනං නිවත්තෙහි, අහමෙව ගච්ඡාමි යක්ඛෙන සහ, ඛාදතු මං යක්ඛො’ති යාචමානස්ස එවං න සම්පටිච්ඡි.
‘‘ඉදම්පි
‘‘ඉදම්පි
‘‘දුක්කරස්ස, මහාරාජ, කතත්තා බොධිසත්තස්ස කිත්තිසද්දො දසසහස්සියා ලොකධාතුයා සදෙවමනුස්සෙසු අබ්භුග්ගතො, දෙවා දෙවභවනෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යො පරං දුක්ඛාපෙත්වා දානං දෙති, අපි නු තං දානං සුඛවිපාකං හොති සග්ගසංවත්තනික’’න්ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, කිං වත්තබ්බ’’න්ති. ‘‘ඉඞ්ඝ, භන්තෙ නාගසෙන, කාරණං උපදස්සෙහී’’ති. ‘‘ඉධ, මහාරාජ, කොචි සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා සීලවා හොති කල්‍යාණධම්මො, සො භවෙය්‍ය පක්ඛහතො වා පීඨසප්පී වා අඤ්ඤතරං වා බ්‍යාධිං ආපන්නො, තමෙනං යො කොචි පුඤ්ඤකාමො යානං ආරොපෙත්වා පත්ථිතං දෙසමනුපාපෙය්‍ය, අපි නු ඛො, මහාරාජ, තස්ස පුරිසස්ස තතොනිදානං කිඤ්චි සුඛං නිබ්බත්තෙය්‍ය සග්ගසංවත්තනිකං තං කම්ම’’න්ති? ‘‘ආම, භන්තෙ, කිං වත්තබ්බං? හත්ථියානං වා සො, භන්තෙ, පුරිසො ලභෙය්‍ය අස්සයානං වා රථයානං වා, ථලෙ ථලයානං ජලෙ ජලයානං දෙවෙසු දෙවයානං මනුස්සෙසු මනුස්සයානං, තදනුච්ඡවිකං තදනුලොමිකං භවෙ භවෙ නිබ්බත්තෙය්‍ය, තදනුච්ඡවිකානි තදනුලොමිකානි චස්ස සුඛානි නිබ්බත්තෙය්‍යුං, සුගතිතො සුගතිං ගච්ඡෙය්‍ය, තෙනෙව කම්මාභිසන්දෙන ඉද්ධියානං අභිරුය්හ පත්ථිතං නිබ්බානනගරං පාපුණෙය්‍යා’’ති. ‘‘තෙන හි, මහාරාජ, පරදුක්ඛාපනෙන දින්නදානං සුඛවිපාකං හොති
‘‘අපරම්පි
‘‘අතිදානං, භන්තෙ නාගසෙන, වෙස්සන්තරෙන රඤ්ඤා දින්නං, යං සො සකං භරියං පරස්ස භරියත්ථාය අදාසි, සකෙ ඔරසෙ පුත්තෙ බ්‍රාහ්මණස්ස දාසත්ථාය අදාසි, අතිදානං නාම, භන්තෙ නාගසෙන, ලොකෙ විදූහි නින්දිතං ගරහිතං, යථා නාම, භන්තෙ නාගසෙන, අතිභාරෙන සකටස්ස අක්ඛො භිජ්ජති, අතිභාරෙන නාවා ඔසීදති, අතිභුත්තෙන භොජනං විසමං පරිණමති, අතිවස්සෙන ධඤ්ඤං විනස්සති, අතිදානෙන භොගක්ඛයං උපෙති, අතිතාපෙන පථවී උපඩය්හති, අතිරාගෙන උම්මත්තකො හොති, අතිදොසෙන වජ්ඣො හොති, අතිමොහෙන අනයං ආපජ්ජති, අතිලොභෙන චොරග්ගහණමුපගච්ඡති, අතිභයෙන නිරුජ්ඣති, අතිපූරෙන නදී උත්තරති, අතිවාතෙන අසනි පතති, අතිඅග්ගිනා ඔදනං උත්තරති, අතිසඤ්චරණෙන න චිරං ජීවති. එවමෙව ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, අතිදානං නාම ලොකෙ විදූහි නින්දිතං ගරහිතං, අතිදානං, භන්තෙ නාගසෙන, වෙස්සන්තරෙන රඤ්ඤා
‘‘අතිදානං, මහාරාජ, ලොකෙ විදූහි වණ්ණිතං ථුතං පසත්ථං, යෙ කෙචි යාදිසං කීදිසං දානං දෙන්ති
(කෙචි යාදිසං තාදිසං දානං දෙන්ති (ස්‍යා.)), අතිදානදායී ලොකෙ කිත්තිං පාපුණාති. යථා
‘‘අත්ථි පන, මහාරාජ, ලොකෙ ඨපනීයං දානං, යං දක්ඛිණෙය්‍යෙ අනුප්පත්තෙ න දාතබ්බ’’න්ති? ‘‘දස ඛො පනිමානි, භන්තෙ නාගසෙන, දානානි, යානි ලොකෙ අදානසම්මතානි, යො තානි දානානි දෙති, සො අපායගාමී හොති. කතමානි දස? මජ්ජදානං, භන්තෙ නාගසෙන, ලොකෙ අදානසම්මතං, යො තං දානං දෙති, සො අපායගාමී හොති. සමජ්ජදානං...පෙ.... ඉත්ථිදානං...පෙ.... උසභදානං...පෙ.... චිත්තකම්මදානං...පෙ.... සත්ථදානං
‘‘නාහං තං, මහාරාජ, අදානසම්මතං පුච්ඡාමි, ඉමං ඛ්වාහං, මහාරාජ, තං පුච්ඡාමි ‘අත්ථි පන, මහාරාජ, ලොකෙ ඨපනීයං දානං, යං දක්ඛිණෙය්‍යෙ අනුප්පත්තෙ න දාතබ්බ’න්ති. ‘‘නත්ථි, භන්තෙ නාගසෙන, ලොකෙ ඨපනීයං දානං. යං
‘‘අපි නු ඛො, මහාරාජ, අත්ථි ලොකපකති ලොකාචිණ්ණං, ලභති පිතා පුත්තං ඉණට්ටො වා ආජීවිකපකතො වා ආවපිතුං වා
(ආධාපෙතුං වා (ස්‍යා.), ආධපිතුං වා (ක.)) වික්කිණිතුං වා’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ, ලභති පිතා පුත්තං ඉණට්ටො වා ආජීවිකපකතො වා ආවපිතුං වා වික්කිණිතුං වා’’ති. ‘‘යදි, මහාරාජ, ලභති පිතා පුත්තං ඉණට්ටො වා ආජීවිකපකතො වා ආවපිතුං වා වික්කිණිතුං වා
‘‘නාහං, භන්තෙ නාගසෙන, වෙස්සන්තරස්ස දානපතිනො දානං ගරහාමි, අපි ච පුත්තදාරං යාචන්තෙ නිමිනිත්වා අත්තානං
‘‘යථා, මහාරාජ, පක්කා මංසපෙසි බහුසාධාරණා, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, රඤ්ඤො වෙස්සන්තරස්ස කායො බහුසාධාරණො. යථා වා පන, මහාරාජ, ඵලිතො
(ඵලිනො (?)) රුක්ඛො නානාදිජගණසාධාරණො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, රඤ්ඤො වෙස්සන්තරස්ස කායො බහුසාධාරණො. කිං කාරණා? ‘එවාහං පටිපජ්ජන්තො සම්මාසම්බොධිං පාපුණිස්සාමී’ති.
‘‘යථා, මහාරාජ, පුරිසො අධනො ධනත්ථිකො ධනපරියෙසනං චරමානො අජපථං සඞ්කුපථං වෙත්තපථං ගච්ඡති, ජලථලවාණිජ්ජං කරොති, කායෙන වාචාය මනසා ධනං ආරාධෙති, ධනප්පටිලාභාය වායමති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, වෙස්සන්තරො දානපති අධනො බුද්ධධනෙන සබ්බඤ්ඤුතඤාණරතනප්පටිලාභාය යාචකානං ධනධඤ්ඤං දාසිදාසං යානවාහනං සකලසාපතෙය්‍යං සකං පුත්තදාරං අත්තානඤ්ච චජිත්වා සම්මාසම්බොධිං යෙව පරියෙසති.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, අමච්චො මුද්දකාමො මුද්දාධිකරණං
‘‘අපි ච, මහාරාජ, වෙස්සන්තරස්ස දානපතිනො එවං අහොසි ‘යං සො බ්‍රාහ්මණො යාචති, තමෙවාහං තස්ස දෙන්තො කිච්චකාරී නාම හොමී’ති, එවං සො තස්ස පුත්තදාරමදාසි. න ඛො, මහාරාජ, වෙස්සන්තරො දානපති දෙස්සතාය බ්‍රාහ්මණස්ස පුත්තදාරමදාසි, න අදස්සනකාමතාය පුත්තදාරමදාසි, න අතිබහුකා මෙ පුත්තදාරා, ‘න සක්කොමි තෙ පොසෙතු’න්ති පුත්තදාරමදාසි, න උක්කණ්ඨිතො ‘අප්පියා මෙ’ති නීහරිතුකාමතාය පුත්තදාරමදාසි. අථ ඛො සබ්බඤ්ඤුතඤාණරතනස්සෙව පියත්තා සබ්බඤ්ඤුතඤාණස්ස කාරණා වෙස්සන්තරො රාජා එවරූපං අතුලං විපුලමනුත්තරං පියං මනාපං දයිතං පාණසමං පුත්තදාරදානවරං බ්‍රාහ්මණස්ස අදාසි.
‘‘භාසිතම්පෙතං
‘‘‘න මෙ දෙස්සා උභො පුත්තා, මද්දී දෙවී න දෙස්සියා;
සබ්බඤ්ඤුතං පියං මය්හං, තස්මා පියෙ අදාසහ’න්ති.
‘‘තස්මා, මහාරාජ, වෙස්සතරො රාජා පුත්තදානං
(පුත්තදාරං (ක.)) දත්වා පණ්ණසාලං පවිසිත්වා නිපජ්ජි. තස්ස අතිපෙමෙන දුක්ඛිතස්ස බලවසොකො උප්පජ්ජි, හදයවත්ථු උණ්හමහොසි. නාසිකාය අප්පහොන්තියා මුඛෙන උණ්හෙ අස්සාසපස්සාසෙ විස්සජ්ජෙසි, අස්සූනි පරිවත්තිත්වා ලොහිතබින්දූනි හුත්වා නෙත්තෙහි නික්ඛමිංසු. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, දුක්ඛෙන වෙස්සන්තරො රාජා බ්‍රාහ්මණස්ස පුත්තදාරමදාසි ‘මා මෙ දානපථො පරිහායී’ති.
‘‘අපි ච, මහාරාජ, වෙස්සන්තරො රාජා ද්වෙ අත්ථවසෙ පටිච්ච බ්‍රාහ්මණස්ස ද්වෙ දාරකෙ අදාසි. කතමෙ ද්වෙ? දානපථො ච මෙ අපරිහීනො භවිස්සති, දුක්ඛිතෙ ච මෙ පුත්තකෙ වනමූලඵලෙහි ඉතොනිදානං අය්‍යකො මොචෙස්සතීති. ජානාති
‘‘අපි ච, මහාරාජ, වෙස්සන්තරො රාජා ජානාති ‘අයං ඛො බ්‍රාහ්මණො ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන වෙස්සන්තරස්ස දාරකා න සක්කා කෙනචි දාසභොගෙන භුඤ්ජිතුං. යථා, මහාරාජ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස මණිරතනං සුභං ජාතිමන්තං අට්ඨංසං සුපරිකම්මකතං චතුහත්ථායාමං සකටනාභිපරිණාහං න සක්කා කෙනචි පිලොතිකාය
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන වෙස්සන්තරස්ස දාරකා න සක්කා කෙනචි දාසභොගෙන භුඤ්ජිතුං. යථා, මහාරාජ, තිධා පභින්නො සබ්බසෙතො සත්තප්පතිට්ඨිතො අට්ඨරතනුබ්බෙධො නවරතනායාමපරිණාහො පාසාදිකො දස්සනීයො උපොසථො නාගරාජා න සක්කා කෙනචි සුප්පෙන වා සරාවෙන වා පිදහිතුං, ගොවච්ඡකො විය වච්ඡකසාලාය පක්ඛිපිත්වා පරිහරිතුං
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන වෙස්සන්තරස්ස දාරකා න සක්කා කෙනචි දාසභොගෙන භුඤ්ජිතුං. යථා, මහාරාජ, මහාසමුද්දො දීඝපුථුලවිත්ථිණ්ණො ගම්භීරො අප්පමෙය්‍යො දුරුත්තරො අපරියොගාළ්හො අනාවටො න සක්කා කෙනචි සබ්බත්ථ පිදහිත්වා එකතිත්ථෙන පරිභොගං කාතුං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ලොකෙ මහාසමුද්දප්පටිභාගස්ස වෙස්සන්තරස්ස දාරකා න සක්කා කෙනචි දාසභොගෙන භුඤ්ජිතුං.
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන වෙස්සන්තරස්ස දාරකා න සක්කා කෙනචි දාසභොගෙන භුඤ්ජිතුං. යථා, මහාරාජ, හිමවන්තො පබ්බතරාජා පඤ්චයොජනසතං අච්චුග්ගතො නභෙ තිසහස්සයොජනායාමවිත්ථාරො චතුරාසීතිකූටසහස්සප්පටිමණ්ඩිතො පඤ්චන්නං මහානදීසතානං
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන වෙස්සන්තරස්ස දාරකා න සක්කා කෙනචි දාසභොගෙන භුඤ්ජිතුං. යථා, මහාරාජ, රත්තන්ධකාරතිමිසායං උපරිපබ්බතග්ගෙ ජලමානො මහාඅග්ගික්ඛන්ධො සුවිදූරෙපි පඤ්ඤායති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, වෙස්සන්තරො රාජා පබ්බතග්ගෙ ජලමානො
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, යෙන කාරණෙන වෙස්සන්තරස්ස දාරකා න සක්කා කෙනචි දාසභොගෙන භුඤ්ජිතුං. යථා, මහාරාජ, හිමවන්තෙ පබ්බතෙ නාගපුප්ඵසමයෙ උජුවාතෙ වායන්තෙ දස ද්වාදස යොජනානි පුප්ඵගන්ධො වායති, එවමෙව ඛො
‘‘‘සහස්සග්ඝං හි මං තාත, බ්‍රාහ්මණස්ස පිතා අදා;
අථො කණ්හාජිනං කඤ්ඤං, හත්ථීනඤ්ච සතෙන චා’’’ති.
‘‘සුනිබ්බෙඨිතො, භන්තෙ නාගසෙන, පඤ්හො; සුභින්නං දිට්ඨිජාලං; සුමද්දිතො පරවාදො; සකසමයො සුදීපිතො; බ්‍යඤ්ජනං සුපරිසොධිතං; සුවිභත්තො අත්ථො; එවමෙතං තථා සම්පටිච්ඡාමී’’ති.
|
| 2. දුක්කරකාරිකපඤ්හො |
|
2
‘‘භන්තෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යදි එවං අයුත්තං, යං බොධිසත්තානං බොධිසත්තෙහි වෙමත්තතා හොතී’’ති. ‘‘චතූහි
‘‘යදි, භන්තෙ නාගසෙන, සබ්බෙපි බුද්ධා බුද්ධධම්මෙහි සමසමා, කෙන කාරණෙන ගොතමෙනෙව බොධිසත්තෙන දුක්කරකාරිකා කතා’’ති? ‘‘අපරිපක්කෙ, මහාරාජ, ඤාණෙ අපරිපක්කාය බොධියා ගොතමො බොධිසත්තො නෙක්ඛම්මමභිනික්ඛන්තො අපරිපක්කං ඤාණං පරිපාචයමානෙන දුක්කරකාරිකා කතා’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කෙන කාරණෙන බොධිසත්තො අපරිපක්කෙ ඤාණෙ අපරිපක්කාය බොධියා මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛන්තො, නනු නාම ඤාණං පරිපාචෙත්වා පරිපක්කෙ ඤාණෙ නික්ඛමිතබ්බ’’න්ති?
‘‘බොධිසත්තො, මහාරාජ, විපරීතං ඉත්ථාගාරං දිස්වා විප්පටිසාරී අහොසි, තස්ස විප්පටිසාරිස්ස අරති උප්පජ්ජි, අරතිචිත්තං උප්පන්නං දිස්වා අඤ්ඤතරො මාරකායිකො දෙවපුත්තො ‘අයං ඛො කාලො අරතිචිත්තස්ස විනොදනායා’ති වෙහාසෙ ඨත්වා ඉදං වචනමබ්‍රවි -
‘‘මාරිස, මා ඛො ත්වං උක්කණ්ඨිතො අහොසි, ඉතො තෙ සත්තමෙ දිවසෙ දිබ්බං චක්කරතනං පාතුභවිස්සති සහස්සාරං සනෙමිකං සනාභිකං සබ්බාකාරපරිපූරං, පථවිගතානි ච තෙ
‘‘යථා නාම දිවසසන්තත්තං අයොසූලං සබ්බත්ථ
‘‘යථා පන, මහාරාජ, මහතිමහාඅග්ගික්ඛන්ධො ජලමානො අඤ්ඤෙන කට්ඨෙන උපඩහිතො භිය්‍යොසොමත්තාය ජලෙය්‍ය, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, බොධිසත්තො පකතියාව උක්කණ්ඨිතො තස්සා දෙවතාය වචනෙන භිය්‍යොසොමත්තාය උබ්බිජ්ජි සංවිජ්ජි සංවෙගමාපජ්ජි.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, මහාපථවී පකතිතින්තා නිබ්බත්තහරිතසද්දලා ආසිත්තොදකා චික්ඛල්ලජාතා පුනදෙව මහාමෙඝෙ අභිවුට්ඨෙ භිය්‍යොසොමත්තාය චික්ඛල්ලතරා අස්ස, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, බොධිසත්තො පකතියාව උක්කණ්ඨිතො තස්සා දෙවතාය වචනෙන භිය්‍යොසොමත්තාය උබ්බිජ්ජි සංවිජ්ජි සංවෙගමාපජ්ජී’’ති.
‘‘අපි නු ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, බොධිසත්තස්ස යදි සත්තමෙ දිවසෙ දිබ්බං චක්කරතනං නිබ්බත්තෙය්‍ය, පටිනිවත්තෙය්‍ය බොධිසත්තො දිබ්බෙ චක්කරතනෙ නිබ්බත්තෙ’’ති? ‘‘න හි, මහාරාජ, සත්තමෙ දිවසෙ බොධිසත්තස්ස දිබ්බං චක්කරතනං නිබ්බත්තෙය්‍ය, අපි ච පලොභනත්ථාය තාය දෙවතාය මුසා භණිතං, යදිපි, මහාරාජ, සත්තමෙ දිවසෙ දිබ්බං චක්කරතනං නිබ්බත්තෙය්‍ය, බොධිසත්තො න නිවත්තෙය්‍ය. කිං කාරණං? ‘අනිච්ච’න්ති, මහාරාජ, බොධිසත්තො දළ්හං අග්ගහෙසි, ‘දුක්ඛං අනත්තා’ති දළ්හං අග්ගහෙසි, උපාදානක්ඛයං පත්තො.
‘‘යථා, මහාරාජ, අනොතත්තදහතො උදකං ගඞ්ගං නදිං පවිසති, ගඞ්ගාය නදියා මහාසමුද්දං පවිසති, මහාසමුද්දතො පාතාලමුඛං පවිසති, අපි නු, මහාරාජ, තං උදකං පාතාලමුඛගතං පටිනිවත්තිත්වා මහාසමුද්දං පවිසෙය්‍ය, මහාසමුද්දතො ගඞ්ගං නදිං පවිසෙය්‍ය, ගඞ්ගාය නදියා පුන අනොතත්තං
‘‘අපි ච, මහාරාජ, මහාපථවී පරිවත්තෙය්‍ය සකානනා සපබ්බතා, නත්වෙව බොධිසත්තො පටිනිවත්තෙය්‍ය අපත්වා සම්මාසම්බොධිං. ආරොහෙය්‍යපි චෙ, මහාරාජ, ගඞ්ගාය උදකං පටිසොතං, නත්වෙව බොධිසත්තො පටිනිවත්තෙය්‍ය අපත්වා සම්මාසම්බොධිං; විසුස්සෙය්‍යපි චෙ, මහාරාජ, මහාසමුද්දො අපරිමිතජලධරො ගොපදෙ උදකං විය, නත්වෙව බොධිසත්තො පටිනිවත්තෙය්‍ය අපත්වා සම්මාසම්බොධිං; ඵලෙය්‍යපි චෙ, මහාරාජ, සිනෙරුපබ්බතරාජා සතධා වා සහස්සධා වා, නත්වෙව බොධිසත්තො පටිනිවත්තෙය්‍ය අපත්වා සම්මාසම්බොධිං; පතෙය්‍යුම්පි චෙ, මහාරාජ, චන්දිමසූරියා සතාරකා ලෙඩ්ඩු විය ඡමායං, නත්වෙව බොධිසත්තො පටිනිවත්තෙය්‍ය අපත්වා සම්මාසම්බොධිං; සංවත්තෙය්‍යපි චෙ, මහාරාජ, ආකාසො කිලඤ්ජමිව, නත්වෙව බොධිසත්තො පටිනිවත්තෙය්‍ය අපත්වා සම්මාසම්බොධිං. කිං කාරණා? පදාලිතත්තා සබ්බබන්ධනාන’’න්ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කති ලොකෙ බන්ධනානී’’ති? ‘‘දස ඛො පනිමානි, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනානි, යෙහි බන්ධනෙහි බද්ධා සත්තා න නික්ඛමන්ති, නික්ඛමිත්වාපි පටිනිවත්තන්ති. කතමානි දස? මාතා, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනං, පිතා, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනං, භරියා, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනං, පුත්තා, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනං, ඤාතී, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනං, මිත්තං, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනං, ධනං, මහාරාජ, ලොකෙ බන්ධනං, ලාභසක්කාරො, මහාරාජ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යදි බොධිසත්තො උප්පන්නෙ අරතිචිත්තෙ දෙවතාය වචනෙන අපරිපක්කෙ ඤාණෙ අපරිපක්කාය බොධියා නෙක්ඛම්මමභිනික්ඛන්තො, කිං
‘‘දස ඛො පනිමෙ, මහාරාජ, පුග්ගලා ලොකස්මිං ඔඤ්ඤාතා අවඤ්ඤාතා හීළිතා ඛීළිතා ගරහිතා පරිභූතා අචිත්තීකතා. කතමෙ දස? ඉත්ථී, මහාරාජ, විධවා ලොකස්මිං ඔඤ්ඤාතා
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, බොධිසත්තො දුක්කරකාරිකං කරොන්තො එවමාහ
‘‘පඤ්චවීසති ඛො පනිමෙ, මහාරාජ, චිත්තදුබ්බලීකරණා ධම්මා, යෙහි දුබ්බලීකතං චිත්තං න සම්මා සමාධියති ආසවානං ඛයාය. කතමෙ පඤ්චවීසති? කොධො, මහාරාජ, චිත්තදුබ්බලීකරණො ධම්මො, යෙන දුබ්බලීකතං චිත්තං න සම්මා සමාධියති ආසවානං ඛයාය, උපනාහො...පෙ.... මක්ඛො...පෙ.... පළාසො...පෙ.... ඉස්සා...පෙ.... මච්ඡරියං...පෙ.... මායා...පෙ.... සාඨෙය්‍යං...පෙ.... ථම්භො...පෙ.... සාරම්භො...පෙ.... මානො...පෙ.... අතිමානො
බොධිසත්තස්ස
|
| 3. කුසලාකුසලබලවතරපඤ්හො |
|
3
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං අධිමත්තං බලවතරං කුසලං වා අකුසලං වා’’ති? ‘‘කුසලං, මහාරාජ, අධිමත්තං බලවතරං, නො තථා අකුසල’න්ති. ‘‘නාහං, භන්තෙ නාගසෙන, තං වචනං සම්පටිච්ඡාමි ‘කුසලං අධිමත්තං බලවතරං, නො තථා අකුසල’න්ති, දිස්සන්ති, භන්තෙ නාගසෙන, ඉධ පාණාතිපාතිනො අදින්නාදායිනො කාමෙසුමිච්ඡාචාරිනො මුසාවාදිනො ගාමඝාතිකා පන්ථදූසකා නෙකතිකා වඤ්චනිකා, සබ්බෙ තෙ තාවතකෙන පාපෙන ලභන්ති හත්ථච්ඡෙදං පාදච්ඡෙදං හත්ථපාදච්ඡෙදං කණ්ණච්ඡෙදං නාසච්ඡෙදං කණ්ණනාසච්ඡෙදං
‘‘අත්ථි, මහාරාජ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, අනෙකෙහි තං භවසහස්සෙහි අන්තරිතං, ද්වින්නම්පෙතං අම්හාකං
(දීපිතං, අම්හාකම්පෙතං (ක.)) පරොක්ඛං, යදි සමත්ථොසි වත්තමානකෙ භවෙ භගවතො ධරමානකාලෙ කථෙහී’’ති? ‘‘වත්තමානකෙපි, මහාරාජ, භවෙ පුණ්ණකො දාසො ථෙරස්ස සාරිපුත්තස්ස භොජනං දත්වා තදහෙව සෙට්ඨිට්ඨානං අජ්ඣුපගතො, සො එතරහි පුණ්ණකො සෙට්ඨීති පඤ්ඤායි, ගොපාලමාතා දෙවී අත්තනො කෙසෙ වික්කිණිත්වා ලද්ධෙහි අට්ඨහි කහාපණෙහි ථෙරස්ස මහාකච්චායනස්ස අත්තට්ඨමකස්ස පිණ්ඩපාතං දත්වා තදහෙව රඤ්ඤො චන්දපජ්ජොතස්ස
(උදෙනස්ස (සී. පී.)) අග්ගමහෙසිට්ඨානං පත්තා. සුප්පියා උපාසිකා අඤ්ඤතරස්ස ගිලානභික්ඛුනො අත්තනො ඌරුමංසෙන පටිච්ඡාදනීයං දත්වා දුතියදිවසෙ යෙව රූළ්හවණා සඤ්ඡවී
(සච්ඡවී (සී. පී.)) අරොගා ජාතා. මල්ලිකා දෙවී භගවතො ආභිදොසිකං කුම්මාසපිණ්ඩං දත්වා තදහෙව රඤ්ඤො කොසලස්ස අග්ගමහෙසී ජාතා. සුමනො මාලාකාරො අට්ඨහි සුමනපුප්ඵමුට්ඨීහි භගවන්තං පූජෙත්වා තං දිවසං යෙව මහාසම්පත්තිං පත්තො. එකසාටකො
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, විචිනිත්වා පරියෙසිත්වා ඡ ජනෙ යෙව අද්දසාසී’’ති. ‘‘ආම, මහාරාජා’’ති. ‘‘තෙන හි, භන්තෙ නාගසෙන, අකුසලං යෙව අධිමත්තං බලවතරං, නො තථා කුසලං. අහඤ්හි, භන්තෙ නාගසෙන, එකදිවසං යෙව දසපි පුරිසෙ පස්සාමි පාපස්ස කම්මස්ස විපාකෙන සූලෙසු ආරොපෙන්තෙ, වීසම්පි තිංසම්පි චත්තාලීසම්පි පඤ්ඤාසම්පි පුරිසසතම්පි
‘‘සුය්‍යති, භන්තෙ නාගසෙන, ඉමස්මිං බුද්ධසාසනෙ කොසලෙන රඤ්ඤා අසදිසදානං දින්න’’න්ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, සුය්‍යතී’’ති. ‘‘අපි නු ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, කොසලරාජා තං අසදිසං දානං දත්වා තතොනිදානං කඤ්චි දිට්ඨධම්මිකං භොගං වා යසං වා සුඛං වා පටිලභී’’ති
(පටිලභතීති (ක.))? ‘‘න හි, මහාරාජා’’ති. ‘‘යදි, භන්තෙ නාගසෙන, කොසලරාජා එවරූපං අනුත්තරං දානං දත්වාපි න ලභි
(න ලභති (ක.)) තතොනිදානං කඤ්චි දිට්ඨධම්මිකං භොගං වා යසං වා සුඛං වා, තෙන හි, භන්තෙ නාගසෙන, අකුසලං යෙව අධිමත්තං බලවතරං, නො තථා කුසල’’න්ති.
‘‘පරිත්තත්තා, මහාරාජ, අකුසලං ඛිප්පං පරිණමති, විපුලත්තා කුසලං දීඝෙන කාලෙන පරිණමති, උපමායපි, මහාරාජ, එතං උපපරික්ඛිතබ්බං. යථා, මහාරාජ, අපරන්තෙ ජනපදෙ කුමුදභණ්ඩිකා නාම ධඤ්ඤජාති මාසලූනා
(මාසපූරා (ක.)) අන්තොගෙහගතා හොති, සාලයො ඡප්පඤ්චමාසෙහි පරිණමන්ති
‘‘යං තත්ථ, භන්තෙ නාගසෙන, ඛිප්පං පරිණමති, තං නාම ලොකෙ අධිමත්තං බලවතරං, තස්මා අකුසලං බලවතරං, නො තථා කුසලං. යථා නාම, භන්තෙ නාගසෙන, යො කොචි යොධො මහතිමහායුද්ධං පවිසිත්වා පටිසත්තුං උපකච්ඡකෙ ගහෙත්වා ආකඩ්ඪිත්වා ඛිප්පතරං සාමිනො උපනෙය්‍ය, සො යොධො ලොකෙ සමත්ථො සූරො නාම. යො ච භිසක්කො ඛිප්පං සල්ලං උද්ධරති රොගමපනෙති, සො භිසක්කො ඡෙකො නාම. යො ගණකො සීඝසීඝං ගණෙත්වා ඛිප්පං දස්සයති, සො ගණකො ඡෙකො නාම. යො මල්ලො ඛිප්පං පටිමල්ලං උක්ඛිපිත්වා උත්තානකං පාතෙති, සො මල්ලො සමත්ථො සූරො නාම. එවමෙව ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, යං ඛිප්පං පරිණමති කුසලං වා අකුසලං වා, තං ලොකෙ අධිමත්තං බලවතර’’න්ති.
‘‘උභයම්පි තං, මහාරාජ, කම්මං සම්පරායවෙදනීයමෙව, අපි ච ඛො අකුසලං සාවජ්ජතාය ඛණෙන දිට්ඨධම්මවෙදනීයං හොති, පුබ්බකෙහි, මහාරාජ, ඛත්තියෙහි ඨපිතො එසො නියමො
|
| 4. පුබ්බපෙතාදිසපඤ්හො |
|
4
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ඉමෙ දායකා දානං දත්වා පුබ්බපෙතානං ආදිසන්ති
(උද්දිසන්ති (ක. සී.)) ‘ඉදං තෙසං පාපුණාතූ’ති, අපි නු තෙ කිඤ්චි තතොනිදානං විපාකං පටිලභන්තී’’ති? ‘‘කෙචි, මහාරාජ, පටිලභන්ති, කෙචි නප්පටිලභන්තී’’ති. ‘‘කෙ, භන්තෙ, පටිලභන්ති, කෙ නප්පටිලභන්තී’’ති? ‘‘නිරයූපපන්නා, මහාරාජ, නප්පටිලභන්ති, සග්ගගතා නප්පටිලභන්ති, තිරච්ඡානයොනිගතා නප්පටිලභන්ති, චතුන්නං පෙතානං තයො පෙතා නප්පටිලභන්ති වන්තාසිකා ඛුප්පිපාසිනො නිජ්ඣාමතණ්හිකා, ලභන්ති පෙතා පරදත්තූපජීවිනො, තෙපි සරමානා යෙව ලභන්තී’’ති.
‘‘තෙන හි, භන්තෙ නාගසෙන, දායකානං දානං විසොසිතං
(විසොතං (සී. පී.)) හොති අඵලං, යෙසං උද්දිස්ස කතං යදි තෙ නප්පටිලභන්තී’’ති? ‘‘න හි තං, මහාරාජ, දානං අඵලං හොති අවිපාකං, දායකා
‘‘භන්තෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කො තත්ථ හෙතු කිං කාරණං, යෙන කුසලං පාපුණාති අකුසලං න පාපුණාතී’’ති? ‘‘නෙසො, මහාරාජ, පඤ්හො පුච්ඡිතබ්බො, මා ච ත්වං, මහාරාජ, ‘විසජ්ජකො අත්ථී’ති අපුච්ඡිතබ්බං පුච්ඡි, ‘කිස්ස ආකාසො නිරාලම්බො, කිස්ස ගඞ්ගා උද්ධම්මුඛා න සන්දති, කිස්ස ඉමෙ මනුස්සා ච දිජා ච ද්විපදා මිගා චතුප්පදා’ති තම්පි මං ත්වං පුච්ඡිස්සසී’’ති. ‘‘නාහං තං, භන්තෙ නාගසෙන, විහෙසාපෙක්ඛො පුච්ඡාමි, අපි ච නිබ්බාහනත්ථාය
(නිබ්බානත්ථාය (ක.)) සන්දෙහස්ස පුච්ඡාමි, බහූ මනුස්සා ලොකෙ වාමගාමිනො
(පාපගාහිනො (ස්‍යා.)) විචක්ඛුකා, ‘කින්ති තෙ ඔතාරං න ලභෙය්‍යු’න්ති එවාහං තං පුච්ඡාමී’’ති. ‘‘න සක්කා, මහාරාජ, සහ අකතෙන අනනුමතෙන සහ පාපං කම්මං සංවිභජිතුං.
‘‘යථා, මහාරාජ, මනුස්සා උදකනිබ්බාහනෙන උදකං සුවිදූරම්පි හරන්ති, අපි නු, මහාරාජ, සක්කා ඝනමහාසෙලපබ්බතො
(පබ්බතතො (ක.)) නිබ්බාහනෙන යථිච්ඡිතං හරිතු’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සක්කා කුසලං සංවිභජිතුං, න සක්කා අකුසලං සංවිභජිතුං. යථා වා පන, මහාරාජ, සක්කා තෙලෙන පදීපො ජාලෙතුං, අපි නු, මහාරාජ, සක්කා උදකෙන පදීපො
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කෙන කාරණෙන සක්කා කුසලං සංවිභජිතුං, න සක්කා අකුසලං සංවිභජිතුං. කාරණෙන මං සඤ්ඤාපෙහි, නාහං අන්ධො අනාලොකො
‘‘යථා, මහාරාජ, පරිත්තං එකං උදකබින්දු පථවියං නිපතෙය්‍ය, අපි නු ඛො තං, මහාරාජ, උදකබින්දු දසපි ද්වාදසපි යොජනානි අජ්ඣොත්ථරෙය්‍යා’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ, යත්ථ තං උදකබින්දු නිපතිතං, තත්ථෙව පරියාදියතී’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙන, මහාරාජා’’ති? ‘‘පරිත්තත්තා, භන්තෙ, උදකබින්දුස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, පරිත්තං අකුසලං පරිත්තත්තා කත්තාරං යෙව පරියාදියති, න සක්කා සංවිභජිතුං.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, මහතිමහාමෙඝො අභිවස්සෙය්‍ය තප්පයන්තො ධරණිතලං, අපි නු ඛො සො, මහාරාජ, මහාමෙඝො සමන්තතො ඔත්ථරෙය්‍යා’’ති. ‘‘ආම, භන්තෙ, පූරයිත්වා සො මහාමෙඝො සොබ්භසර සරිතසාඛාකන්දරපදරදහතළාක
(මාතිකාතළාක (ක.)) උදපානපොක්ඛරණියො දසපි ද්වාදසපි යොජනානි අජ්ඣොත්ථරෙය්‍යා’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙන, මහාරාජා’’ති? ‘‘මහන්තත්තා, භන්තෙ, මෙඝස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, කුසලං බහුකං, බහුකත්තා සක්කා දෙවමනුස්සෙහිපි සංවිභජිතු’’න්ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කෙන කාරණෙන අකුසලං ථොකං කුසලං
‘‘යථා, මහාරාජ, උදපානෙ බහුසලිලසම්පුණ්ණෙ එකෙන දෙසෙන උදකං පවිසෙය්‍ය, එකෙන නික්ඛමෙය්‍ය, නික්ඛමන්තෙපි අපරාපරං උප්පජ්ජති, න සක්කා හොති ඛයං පාපෙතුං. එවමෙව ඛො
‘‘අකුසලං
|
| 5. සුපිනපඤ්හො |
|
5
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ඉමස්මිං ලොකෙ නරනාරියො සුපිනං පස්සන්ති කල්‍යාණම්පි පාපකම්පි, දිට්ඨපුබ්බම්පි අදිට්ඨපුබ්බම්පි, කතපුබ්බම්පි අකතපුබ්බම්පි, ඛෙමම්පි
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යො පුබ්බනිමිත්තතො සුපිනං පස්සති, කිං තස්ස චිත්තං සයං ගන්ත්වා තං නිමිත්තං විචිනාති, තං වා නිමිත්තං චිත්තස්ස ආපාතමුපගච්ඡති, අඤ්ඤො වා ආගන්ත්වා තස්ස
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යං තං චිත්තං සුපිනං පස්සති, අපි නු තං චිත්තං ජානාති ‘එවං නාම විපාකො භවිස්සති ඛෙමං වා භයං වා’ති? ‘‘න හි, මහාරාජ, තං චිත්තං ජානාති ‘එවංවිපාකො භවිස්සති ඛෙමං වා භයං වා’ති, නිමිත්තෙ පන උප්පන්නෙ අඤ්ඤෙසං කථෙති, තතො තෙ අත්ථං කථෙන්තී’’ති.
‘‘ඉඞ්ඝ, භන්තෙ නාගසෙන, කාරණං මෙ දස්සෙහී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, සරීරෙ තිලකා පීළකා දද්දූනි උට්ඨහන්ති ලාභාය වා අලාභාය වා, යසාය වා අයසාය වා, නින්දාය
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යො සුපිනං පස්සති, සො නිද්දායන්තො, උදාහු ජාගරන්තො
(ජග්ගන්තො (සී. පී.)) පස්සතී’’ති? ‘‘යො සො, මහාරාජ, සුපිනං පස්සති, න සො නිද්දායන්තො පස්සති, නාපි ජාගරන්තො පස්සති. අපි ච ඔක්කන්තෙ මිද්ධෙ අසම්පත්තෙ භවඞ්ගෙ එත්ථන්තරෙ සුපිනං පස්සති. මිද්ධසමාරූළ්හස්ස, මහාරාජ, චිත්තං භවඞ්ගගතං හොති, භවඞ්ගගතං චිත්තං නප්පවත්තති, අප්පවත්තං චිත්තං සුඛදුක්ඛං නප්පජානාති, අප්පටිවිජානන්තස්ස සුපිනො න හොති, පවත්තමානෙ චිත්තෙ සුපිනං පස්සති.
‘‘යථා, මහාරාජ, තිමිරෙ අන්ධකාරෙ අප්පභාසෙ සුපරිසුද්ධෙපි ආදාසෙ ඡායා න දිස්සති
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, මහිකොත්ථටස්ස සූරියස්ස පභා න දිස්සති සන්තා යෙව සූරියරස්මි අප්පවත්තා හොති, අප්පවත්තාය සූරියරස්මියා ආලොකො න හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, මිද්ධසමාරූළ්හස්ස චිත්තං භවඞ්ගගතං හොති, භවඞ්ගගතං චිත්තං නප්පවත්තති, අප්පවත්තෙ චිත්තෙ සුපිනං න පස්සති. යථා, මහාරාජ, සූරියො, එවං සරීරං දට්ඨබ්බං; යථා මහිකොත්ථරණං, එවං මිද්ධං
‘‘ද්වින්නං, මහාරාජ, සන්තෙපි සරීරෙ චිත්තං අප්පවත්තං හොති, මිද්ධසමාරූළ්හස්ස භවඞ්ගගතස්ස සන්තෙපි සරීරෙ චිත්තං අප්පවත්තං හොති, නිරොධසමාපන්නස්ස සන්තෙපි සරීරෙ චිත්තං අප්පවත්තං හොති, ජාගරන්තස්ස, මහාරාජ, චිත්තං ලොලං හොති විවටං පාකටං අනිබද්ධං, එවරූපස්ස චිත්තෙ නිමිත්තං ආපාතං න උපෙති. යථා, මහාරාජ, පුරිසං විවටං පාකටං අකිරියං අරහස්සං රහස්සකාමා පරිවජ්ජෙන්ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ජාගරන්තස්ස දිබ්බො අත්ථො ආපාතං න උපෙති, තස්මා ජාගරන්තො සුපිනං න පස්සති. යථා වා පන, මහාරාජ, භික්ඛුං භින්නාජීවං අනාචාරං පාපමිත්තං දුස්සීලං කුසීතං හීනවීරියං කුසලා බොධිපක්ඛියා ධම්මා ආපාතං න උපෙන්ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ජාගරන්තස්ස දිබ්බො අත්ථො ආපාතං න උපෙති, තස්මා ජාගරන්තො සුපිනං න පස්සතී’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, අත්ථි මිද්ධස්ස ආදිමජ්ඣපරියොසාන’’න්ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, අත්ථි මිද්ධස්ස ආදිමජ්ඣපරියොසාන’’න්ති. ‘‘කතමං ආදි, කතමං මජ්ඣං, කතමං පරියොසාන’’න්ති? ‘‘යො, මහාරාජ, කායස්ස ඔනාහො පරියොනාහො දුබ්බල්‍යං මන්දතා අකම්මඤ්ඤතා කායස්ස, අයං මිද්ධස්ස ආදි; යො, මහාරාජ, කපිනිද්දාපරෙතො වොකිණ්ණකං ජග්ගති
(වොකිණ්ණතං ගච්ඡති (නිස්‍ය)), ඉදං මිද්ධස්ස මජ්ඣං; භවඞ්ගගති පරියොසනං. මජ්ඣූපගතො, මහාරාජ, කපිනිද්දාපරෙතො සුපිනං පස්සති. යථා, මහාරාජ, කොචි යතචාරී සමාහිතචිත්තො ඨිතධම්මො අචලබුද්ධි පහීනකොතූහලසද්දං වනමජ්ඣොගාහිත්වා සුඛුමං අත්ථං චින්තයති, න ච සො තත්ථ මිද්ධං ඔක්කමති, සො තත්ථ සමාහිතො එකග්ගචිත්තො සුඛුමං අත්ථං පටිවිජ්ඣති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ජාගරො න මිද්ධසමාපන්නො
|
| 6. අකාලමරණපඤ්හො |
|
6
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යෙ තෙ සත්තා මරන්ති, සබ්බෙ තෙ කාලෙ යෙව මරන්ති, උදාහු අකාලෙපි මරන්තී’’ති? ‘‘අත්ථි, මහාරාජ, කාලෙපි මරණං, අත්ථි අකාලෙපි මරණ’’න්ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කෙ කාලෙ මරන්ති, කෙ අකාලෙ මරන්තී’’ති? ‘‘දිට්ඨපුබ්බා පන, මහාරාජ, තයා අම්බරුක්ඛා වා ජම්බුරුක්ඛා වා, අඤ්ඤස්මා වා පන ඵලරුක්ඛා ඵලානි පතන්තානි ආමානි ච පක්කානි චා’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘යානි තානි, මහාරාජ, ඵලානි රුක්ඛතො පතන්ති, සබ්බානි තානි කාලෙ යෙව පතන්ති, උදාහු අකාලෙපී’’ති? ‘‘යානි තානි, භන්තෙ නාගසෙන, ඵලානි පරිපක්කානි විලීනානි පතන්ති, සබ්බානි තානි කාලෙ පතන්ති. යානි පන තානි අවසෙසානි ඵලානි තෙසු කානිචි කිමිවිද්ධානි පතන්ති, කානිචි ලගුළහතානි
(සකුණපහතා (ස්‍යා.), ලකුටහතානි (සී. පී. ක.)) පතන්ති, කානිචි වාතප්පහතානි පතන්ති, කානිචි අන්තොපූතිකානි හුත්වා පතන්ති, සබ්බානි තානි අකාලෙ පතන්තී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ ජරාවෙගහතා මරන්ති, තෙ යෙව කාලෙ මරන්ති, අවසෙසා කෙචි කම්මප්පටිබාළ්හා මරන්ති, කෙචි ගතිප්පටිබාළ්හා මරන්ති, කෙචි කිරියප්පටිබාළ්හා මරන්තී’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යෙ තෙ කම්මප්පටිබාළ්හා මරන්ති, යෙපි තෙ ගතිප්පටිබාළ්හා මරන්ති, යෙපි තෙ කිරියප්පටිබාළ්හා මරන්ති, යෙපි තෙ ජරාවෙගප්පටිබාළ්හා මරන්ති, සබ්බෙ තෙ කාලෙ යෙව මරන්ති, යොපි මාතුකුච්ඡිගතො මරති, සො තස්ස කාලො, කාලෙ යෙව සො මරති. යොපි විජාතඝරෙ මරති, සො තස්ස කාලො
‘‘සත්තිමෙ
‘‘අට්ඨවිධෙන, මහාරාජ, සත්තානං කාලඞ්කිරියා හොති, වාතසමුට්ඨානෙන පිත්තසමුට්ඨානෙන සෙම්හසමුට්ඨානෙන සන්නිපාතිකෙන උතුවිපරිණාමෙන විසමපරිහාරෙන ඔපක්කමිකෙන කම්මවිපාකෙන, මහාරාජ, සත්තානං කාලඞ්කිරියා හොති. තත්‍ර, මහාරාජ, යදිදං කම්මවිපාකෙන කාලඞ්කිරියා, සා යෙව තත්ථ සාමයිකා
(සාමායිකා (ක.)) කාලඞ්කිරියා, අවසෙසා අසාමයිකා කාලඞ්කිරියාති. භවති ච -
‘‘‘ජිඝච්ඡාය පිපාසාය, අහිදට්ඨා
(අහිදට්ඨො (සී.), අහිනා දට්ඨො (පී.)) විසෙන ච;
අග්ගිඋදකසත්තීහි, අකාලෙ තත්ථ මීයති;
වාතපිත්තෙන
විසමොපක්කමකම්මෙහි, අකාලෙ තත්ථ මීයතී’ති.
‘‘කෙචි
‘‘යො පුබ්බෙ පරෙ පිපාසාය මාරෙති, සො බහූනි වස්සසතසහස්සානි පෙතො හුත්වා නිජ්ඣාමතණ්හිකො
‘‘යො පුබ්බෙ පරෙ අහිනා ඩංසාපෙත්වා මාරෙති, සො බහූනි වස්සසතසහස්සානි අජගරමුඛෙනෙව අජගරමුඛං කණ්හසප්පමුඛෙනෙව කණ්හසප්පමුඛං පරිවත්තිත්වා තෙහි ඛායිතඛායිතො අහීහි දට්ඨො යෙව මරති දහරොපි මජ්ඣිමොපි මහල්ලකොපි, ඉදම්පි තස්ස සාමයිකමරණං.
‘‘යො පුබ්බෙ පරෙ විසං දත්වා මාරෙති, සො බහූනි වස්සසතසහස්සානි ඩය්හන්තෙහි අඞ්ගපච්චඞ්ගෙහි භිජ්ජමානෙන සරීරෙන කුණපගන්ධං වායන්තො විසෙනෙව මරති දහරොපි මජ්ඣිමොපි මහල්ලකොපි, ඉදම්පි තස්ස සාමයිකමරණං.
‘‘යො පුබ්බෙ පරෙ අග්ගිනා මාරෙති, සො බහූනි වස්සසතසහස්සානි අඞ්ගාරපබ්බතෙනෙව අඞ්ගාරපබ්බතං යමවිසයෙනෙව යමවිසයං පරිවත්තිත්වා දඩ්ඪවිදඩ්ඪගත්තො අග්ගිනා යෙව මරති දහරොපි මජ්ඣිමොපි මලල්ලකොපි, ඉදම්පි තස්ස සාමයිකමරණං.
‘‘යො පුබ්බෙ පරෙ උදකෙන මාරෙති, සො බහූනි වස්සසතසහස්සානි හතවිලුත්තභග්ගදුබ්බලගත්තො ඛුබ්භිතචිත්තො
(ඛුභිතචිත්තො (සී. පී.)) උදකෙනෙව
(උදකෙ යෙව (බහූසු)) මරති දහරොපි මජ්ඣිමොපි මහල්ලකොපි, ඉදම්පි තස්ස සාමයිකමරණං.
‘‘යො පුබ්බෙ පරෙ සත්තියා මාරෙති, සො
‘‘භන්තෙ
‘‘යථා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ගගනෙ මහතිමහාවලාහකො උට්ඨහිත්වා නින්නඤ්ච ථලඤ්ච පරිපූරයන්තො අභිවස්සති, සො වුච්චති ‘මෙඝො අනීතිකො අනුපද්දවො වස්සතී’ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යො කොචි චිරං ජීවිත්වා ජරාජිණ්ණො ආයුක්ඛයා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ගගනෙ මහතිමහාවලාහකො උට්ඨහිත්වා අන්තරායෙව මහතා වාතෙන අබ්භත්ථං ගච්ඡෙය්‍ය, අපි නු ඛො සො, මහාරාජ, මහාවලාහකො සමයෙ විගතො නාම හොතී’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කිස්ස පන සො, මහාරාජ, පච්ඡිමො වලාහකො පුරිමෙන වලාහකෙන සමසමගතිකො නාහොසී’’ති? ‘‘ආගන්තුකෙන, භන්තෙ, වාතෙන පටිපීළිතො සො වලාහකො අසමයප්පත්තො යෙව විගතො’’ති
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, බලවා ආසීවිසො කුපිතො කිඤ්චිදෙව පුරිසං ඩංසෙය්‍ය, තස්ස තං විසං අනීතිකං අනුපද්දවං මරණං පාපෙය්‍ය, තං විසං වුච්චති ‘අනීතිකමනුපද්දවං කොටිගත’න්ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යො කොචි චිරං ජීවිත්වා ජරාජිණ්ණො ආයුක්ඛයා අනීතිකො අනුපද්දවො මරති, සො වුච්චති ‘අනීතිකො අනුපද්දවො ජීවිතකොටිගතො සාමයිකං මරණමුපගතො’ති.
‘‘යථා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ඉස්සාසො සරං පාතෙය්‍ය, සචෙ
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ඉස්සාසො සරං පාතෙය්‍ය, තස්ස තං සරං තස්මිං යෙව ඛණෙ කොචි ගණ්හෙය්‍ය, අපි නු ඛො සො, මහාරාජ, සරො යථාගතිගමනපථමත්ථකං ගතො නාම හොතී’’ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කිස්ස පන සො, මහාරාජ, පච්ඡිමො සරො පුරිමකෙන සරෙන සමසමගතිකො නාහොසී’’ති? ‘‘ආගන්තුකෙන, භන්තෙ, ගහණෙන තස්ස සරස්ස
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, යො කොචි ලොහමයං භාජනං ආකොටෙය්‍ය, තස්ස ආකොටනෙන සද්දො නිබ්බත්තිත්වා යථාගතිගමනපථමත්ථකං ගච්ඡති, සො සද්දො වුච්චති ‘අනීතිකො අනුපද්දවො යථාගතිගමනපථමත්ථකං ගතො නාමා’ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යො කොචි බහූනි දිවසසහස්සානි ජීවිත්වා ජරාජිණ්ණො ආයුක්ඛයා අනීතිකො අනුපද්දවො මරති, සො වුච්චති ‘අනීතිකො අනුපද්දවො සමයෙ මරණමුපාගතො’ති.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, යො කොචි ලොහමයං භාජනං ආකොටෙය්‍ය, තස්ස ආකොටනෙන සද්දො නිබ්බත්තෙය්‍ය, නිබ්බත්තෙ සද්දෙ අදූරගතෙ කොචි ආමසෙය්‍ය, සහ ආමසනෙන සද්දො නිරුජ්ඣෙය්‍ය
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ඛෙත්තෙ සුවිරූළ්හං ධඤ්ඤබීජං සම්මා පවත්තමානෙන වස්සෙන ඔතතවිතතආකිණ්ණබහුඵලං හුත්වා
(උට්ඨිතආකිණ්ණබහුඵලං භවිත්වා (ස්‍යා.)) සස්සුට්ඨානසමයං පාපුණාති, තං ධඤ්ඤං වුච්චති ‘අනීතිකමනුපද්දවං සමයසම්පත්තං නාම හොතී’ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යො කොචි බහූනි දිවසසහස්සානි ජීවිත්වා ජරාජිණ්ණො ආයුක්ඛයා අනීතිකො අනුපද්දවො මරති, සො වුච්චති ‘අනීතිකො අනුපද්දවො සමයෙ මරණමුපගතො’ති.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ඛෙත්තෙ සුවිරූළ්හං ධඤ්ඤබීජං උදකෙන විකලං මරෙය්‍ය, අපි නු ඛො තං, මහාරාජ, ධඤ්ඤං අසමයසම්පත්තං නාම හොතී’’ති? ‘‘න
‘‘සුතපුබ්බං පන තයා, මහාරාජ, ‘සම්පන්නතරුණසස්සං කිමයො උට්ඨහිත්වා සමූලං නාසෙන්තී’’’ති? ‘‘සුතපුබ්බඤ්චෙව තං, භන්තෙ, අම්හෙහි දිට්ඨපුබ්බඤ්චා’’ති. ‘‘කිං නු ඛො තං, මහාරාජ, සස්සං කාලෙ නට්ඨං, උදාහු අකාලෙ නට්ඨ’’න්ති? ‘‘අකාලෙ, භන්තෙ, යදි ඛො තං, භන්තෙ, සස්සං කිමයො න ඛාදෙය්‍යුං, සස්සුද්ධරණසමයං පාපුණෙය්‍යා’’ති. ‘‘කිං පන, මහාරාජ, ආගන්තුකෙන උපඝාතෙන සස්සං විනස්සති, නිරුපඝාතං සස්සං සස්සුද්ධරණසමයං පාපුණාතී’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව
‘‘සුතපුබ්බං
‘‘අච්ඡරියං
|
| 7. චෙතියපාටිහාරියපඤ්හො |
|
7
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, සබ්බෙසං පරිනිබ්බුතානං චෙතියෙ පාටිහීරං හොති, උදාහු එකච්චානං යෙව හොතී’’ති? ‘‘එකච්චානං, මහාරාජ, හොති, එකච්චානං න හොතී’’ති. ‘‘කතමෙසං, භන්තෙ, හොති, කතමෙසං න හොතී’’ති? ‘‘තිණ්ණන්නං, මහාරාජ, අඤ්ඤතරස්ස අධිට්ඨානා පරිනිබ්බුතස්ස චෙතියෙ පාටිහීරං හොති. කතමෙසං තිණ්ණන්නං? ඉධ, මහාරාජ, අරහා දෙවමනුස්සානං අනුකම්පාය
‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, දෙවතා මනුස්සානං අනුකම්පාය පරිනිබ්බුතස්ස චෙතියෙ පාටිහීරං දස්සෙන්ති ‘ඉමිනා පාටිහීරෙන සද්ධම්මො නිච්චසම්පග්ගහිතො භවිස්සති, මනුස්සා ච පසන්නා කුසලෙන අභිවඩ්ඪිස්සන්තී’ති, එවං දෙවතානං අධිට්ඨානවසෙන පරිනිබ්බුතස්ස චෙතියෙ පාටිහීරං හොති.
‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඉත්ථී වා පුරිසො වා සද්ධො පසන්නො පණ්ඩිතො බ්‍යත්තො මෙධාවී බුද්ධිසම්පන්නො යොනිසො චින්තයිත්වා ගන්ධං වා මාලං වා දුස්සං වා අඤ්ඤතරං වා කිඤ්චි අධිට්ඨහිත්වා චෙතියෙ උක්ඛිපති ‘එවංනාම හොතූ’ති, තස්සපි අධිට්ඨානවසෙන පරිනිබ්බුතස්ස චෙතියෙ පාටිහීරං හොති, එවං මනුස්සානං අධිට්ඨානවසෙන පරිනිබ්බුතස්ස චෙතියෙ පාටිහීරං හොති.
‘‘ඉමෙසං
‘‘යදි, මහාරාජ, තෙසං අධිට්ඨානං න හොති, ඛීණාසවස්සපි ඡළභිඤ්ඤස්ස චෙතොවසිප්පත්තස්ස චෙතියෙ පාටිහීරං න හොති, අසතිපි
|
| 8. ධම්මාභිසමයපඤ්හො |
|
8
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යෙ තෙ සම්මා පටිපජ්ජන්ති, තෙසං සබ්බෙසං යෙව ධම්මාභිසමයො හොති, උදාහු කස්සචි න හොතී’’ති? ‘‘කස්සචි, මහාරාජ, හොති, කස්සචි න හොතී’’ති. ‘‘කස්ස භන්තෙ හොති, කස්ස න හොතී’’ති? ‘‘තිරච්ඡානගතස්ස, මහාරාජ, සුප්පටිපන්නස්සාපි ධම්මාභිසමයො
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, යෙ තෙ පන්නරස පුග්ගලා විරුද්ධා යෙව, තෙසං ධම්මාභිසමයො හොතු වා මා වා හොතු, අථ කෙන කාරණෙන මනුස්සදහරකස්ස ඌනකසත්තවස්සිකස්ස සුප්පටිපන්නස්සාපි ධම්මාභිසමයො න හොති? එත්ථ තාව පඤ්හො භවති ‘නනු නාම දහරකස්ස න රාගො හොති, න දොසො හොති, න මොහො හොති, න මානො හොති, න මිච්ඡාදිට්ඨි හොති, න අරති හොති, න කාමවිතක්කො හොති, අමිස්සිතො කිලෙසෙහි, සො නාම දහරකො යුත්තො ච පත්තො ච අරහති ච චත්තාරි සච්චානි එකපටිවෙධෙන පටිවිජ්ඣිතු’’’න්ති.
‘‘තඤ්ඤෙවෙත්ථ
‘‘යථා, මහාරාජ, සිනෙරුපබ්බතරාජා ගරුකො භාරිකො විපුලො මහන්තො, අපි නු ඛො තං, මහාරාජ, පුරිසො අත්තනො පාකතිකෙන ථාමබලවීරියෙන සක්කුණෙය්‍ය සිනෙරුපබ්බතරාජානං උද්ධරිතු’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙන මහාරාජා’’ති? ‘‘දුබ්බලත්තා, භන්තෙ, පුරිසස්ස, මහන්තත්තා සිනෙරුපබ්බතරාජස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඌනකසත්තවස්සිකස්ස චිත්තං අබලං දුබ්බලං පරිත්තං අප්පං ථොකං මන්දං අවිභූතං, අසඞ්ඛතා නිබ්බානධාතු
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, අයං මහාපථවී දීඝා ආයතා පුථුලා විත්ථතා විසාලා විත්ථිණ්ණා විපුලා මහන්තා, අපි නු ඛො තං, මහාරාජ, මහාපථවිං සක්කා පරිත්තකෙන උදකබින්දුකෙන තෙමෙත්වා උදකචික්ඛල්ලං කාතු’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙන, මහාරාජා’’ති? ‘‘පරිත්තත්තා, භන්තෙ, උදකබින්දුස්ස, මහන්තත්තා මහාපථවියා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඌනකසත්තවස්සිකස්ස චිත්තං අබලං
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, අබලදුබ්බලපරිත්තඅප්පථොකමන්දග්ගි භවෙය්‍ය, අපි නු ඛො, මහාරාජ, තාවතකෙන මන්දෙන අග්ගිනා සක්කා සදෙවකෙ ලොකෙ අන්ධකාරං විධමිත්වා ආලොකං දස්සෙතු’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙන මහාරාජා’’ති? ‘‘මන්දත්තා, භන්තෙ, අග්ගිස්ස, ලොකස්ස මහන්තත්තා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඌනකසත්තවස්සිකස්ස චිත්තං අබලං දුබ්බලං පරිත්තං අප්පං ථොකං මන්දං අවිභූතං, මහතා ච අවිජ්ජන්ධකාරෙන පිහිතං. තස්මා දුක්කරං ඤාණාලොකං දස්සයිතුං, තෙන කාරණෙන ඌනකසත්තවස්සිකස්ස සුප්පටිපන්නස්සාපි ධම්මාභිසමයො න හොති.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ආතුරො කිසො අණුපරිමිතකායො සාලකකිමි හත්ථිනාගං තිධා පභින්නං නවායතං තිවිත්ථතං දසපරිණාහං අට්ඨරතනිකං සකට්ඨානමුපගතං දිස්වා ගිලිතුං පරිකඩ්ඪෙය්‍ය, අපි නු ඛො සො, මහාරාජ, සාලකකිමි සක්කුණෙය්‍ය තං හත්ථිනාගං ගිලිතු’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙන, මහාරාජා’’ති? ‘‘පරිත්තත්තා, භන්තෙ, සාලකකිමිස්ස, මහන්තත්තා හත්ථිනාගස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඌනකසත්තවස්සිකස්ස චිත්තං අබලං දුබ්බලං පරිත්තං අප්පං ථොකං මන්දං අවිභූතං, මහතී අසඞ්ඛතා නිබ්බානධාතු. සො තෙන දුබ්බලෙන චිත්තෙන පරිත්තකෙන මන්දෙන අවිභූතෙන න සක්කොති මහතිං අසඞ්ඛතං නිබ්බානධාතුං
|
| 9. එකන්තසුඛනිබ්බානපඤ්හො |
|
9
‘‘භන්තෙ
‘‘න මයං තං, භන්තෙ නාගසෙන, වචනං සද්දහාම ‘එකන්තසුඛං නිබ්බාන’න්ති, එවමෙත්ථ මයං, භන්තෙ නාගසෙන, පච්චෙම ‘නිබ්බානං දුක්ඛෙන මිස්ස’න්ති, කාරණඤ්චෙත්ථ උපලභාම ‘නිබ්බානං දුක්ඛෙන මිස්ස’න්ති. කතමං එත්ථ කාරණං
‘‘න හි, මහාරාජ, නිබ්බානං දුක්ඛෙන මිස්සං, එකන්තසුඛං නිබ්බානං. යං පන ත්වං, මහාරාජ
‘‘අපරම්පි
|
| 10. නිබ්බානරූපසණ්ඨානපඤ්හො |
|
10
‘‘භන්තෙ
‘‘කිස්ස පන, ත්වං මහාරාජ, අත්ථිධම්මෙ මහාසමුද්දෙ එවං පටිවචනං දදෙය්‍යාසි, නනු විගණෙත්වා
(මිනිත්වා (ක.)) තස්ස ආචික්ඛිතබ්බං ‘එත්තකං මහාසමුද්දෙ උදකං, එත්තකා ච සත්තා මහාසමුද්දෙ පටිවසන්තී’’ති? ‘‘න සක්කා, භන්තෙ, අවිසයො එසො පඤ්හො’’ති.
‘‘යථා
‘‘අපරම්පි, මහාරාජ, උත්තරිං කාරණං සුණොහි, අත්ථිධම්මස්සෙව නිබ්බානස්ස න සක්කා රූපං වා සණ්ඨානං වා වයං වා පමාණං වා ඔපම්මෙන වා කාරණෙන වා හෙතුනා වා නයෙන වා උපදස්සයිතුන්ති. අත්ථි, මහාරාජ, දෙවෙසු අරූපකායිකා නාම දෙවා’’ති. ‘‘ආම, භන්තෙ, සුය්‍යති ‘අත්ථි දෙවෙසු අරූපකායිකා නාම දෙවා’’’ති. ‘‘සක්කා පන, මහාරාජ, තෙසං අරූපකායිකානං දෙවානං රූපං වා සණ්ඨානං වා වයං වා පමාණං වා ඔපම්මෙන වා කාරණෙන වා හෙතුනා වා නයෙන වා උපදස්සයිතු’’න්ති? ‘‘න හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘තෙන හි, මහාරාජ, නත්ථි අරූපකායිකා දෙවා’’ති? ‘‘අත්ථි, භන්තෙ, අරූපකායිකා දෙවා, න ච සක්කා තෙසං රූපං වා සණ්ඨානං වා වයං වා පමාණං වා ඔපම්මෙන වා කාරණෙන වා හෙතුනා වා නයෙන වා උපදස්සයිතු’’න්ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, අත්ථිසත්තානං යෙව අරූපකායිකානං දෙවානං න සක්කා රූපං වා සණ්ඨානං වා වයං වා පමාණං වා ඔපම්මෙන වා කාරණෙන වා හෙතුනා වා නයෙන වා උපදස්සයිතුං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අත්ථිධම්මස්සෙව නිබ්බානස්ස න සක්කා රූපං වා සණ්ඨානං වා වයං වා පමාණං වා ඔපම්මෙන වා කාරණෙන වා හෙතුනා වා නයෙන වා උපදස්සයිතු’’න්ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, හොතු එකන්තසුඛං නිබ්බානං, න ච සක්කා තස්ස රූපං වා සණ්ඨානං වා වයං වා පමාණං වා ඔපම්මෙන වා කාරණෙන වා හෙතුනා වා නයෙන වා උපදස්සයිතුං. අත්ථි පන, භන්තෙ, නිබ්බානස්ස ගුණං අඤ්ඤෙහි අනුපවිට්ඨං කිඤ්චි ඔපම්මනිදස්සනමත්ත’’න්ති? ‘‘සරූපතො, මහාරාජ, නත්ථි, ගුණතො පන සක්කා කිඤ්චි ඔපම්මනිදස්සනමත්තං
‘‘පදුමස්ස, මහාරාජ, එකො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො, උදකස්ස ද්වෙ ගුණා, අගදස්ස තයො
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘පදුමස්ස එකො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො’ති යං වදෙසි, කතමො පදුමස්ස එකො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, පදුමං අනුපලිත්තං උදකෙන, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං සබ්බකිලෙසෙහි අනුපලිත්තං. අයං, මහාරාජ, පදුමස්ස එකො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘උදකස්ස ද්වෙ ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’ති යං වදෙසි, කතමෙ උදකස්ස ද්වෙ ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, උදකං සීතලං පරිළාහනිබ්බාපනං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං සීතලං සබ්බකිලෙසපරිළාහනිබ්බාපනං. අයං, මහාරාජ, උදකස්ස පඨමො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, උදකං කිලන්තතසිතපිපාසිතඝම්මාභිතත්තානං ජනපසුපජානං පිපාසාවිනයනං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං කාමතණ්හාභවතණ්හාවිභවතණ්හාපිපාසාවිනයනං. අයං, මහාරාජ, උදකස්ස දුතියො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, උදකස්ස ද්වෙ ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘අගදස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’ති යං වදෙසි, කතමෙ අගදස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘මහාසමුද්දස්ස චත්තාරො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’ති යං වදෙසි, කතමෙ මහාසමුද්දස්ස චත්තාරො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මහාසමුද්දො සුඤ්ඤො සබ්බකුණපෙහි, එවමෙව ඛො, මහාරාජ
‘‘භන්තෙ
‘‘භන්තෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘මණිරතනස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’ති යං වදෙසි, කතමෙ මණිරතනස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මණිරතනං කාමදදං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං කාමදදං. අයං, මහාරාජ, මණිරතනස්ස පඨමො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, මණිරතනං හාසකරං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං හාසකරං. අයං, මහාරාජ, මණිරතනස්ස දුතියො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, මණිරතනං උජ්ජොතත්තකරං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං උජ්ජොතත්තකරං
(උජ්ජොතත්ථකරං (සී. පී.), උජ්ජොතිතත්ථකරං (ස්‍යා.)). අයං, මහාරාජ, මණිරතනස්ස තතියො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, මණිරතනස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘ලොහිතචන්දනස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’ති යං වදෙසි, කතමෙ ලොහිතචන්දනස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනං දුල්ලභං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං දුල්ලභං. අයං, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනස්ස පඨමො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනං අසමසුගන්ධං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං අසමසුගන්ධං. අයං, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනස්ස දුතියො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනං සජ්ජනපසත්ථං
(සබ්බජනපසත්ථං (ස්‍යා.)), එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං අරියසජ්ජනපසත්ථං. අයං, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනස්ස තතියො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, ලොහිතචන්දනස්ස තයො ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති.
‘‘භන්තෙ
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘ගිරිසිඛරස්ස පඤ්ච ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’ති යං වදෙසි, කතමෙ ගිරිසිඛරස්ස පඤ්ච ගුණා නිබ්බානං අනුපවිට්ඨා’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ගිරිසිඛරං අච්චුග්ගතං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං අච්චුගතං. අයං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරස්ස පඨමො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරං අචලං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං අචලං. අයං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරස්ස දුතියො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරං දුරධිරොහං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං දුරධිරොහං සබ්බකිලෙසානං. අයං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරස්ස තතියො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරං සබ්බබීජානං අවිරූහනං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං සබ්බකිලෙසානං අවිරූහනං. අයං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරස්ස චතුත්ථො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො. පුන චපරං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරං අනුනයප්පටිඝවිප්පමුත්තං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නිබ්බානං අනුනයප්පටිඝවිප්පමුත්තං. අයං, මහාරාජ, ගිරිසිඛරස්ස පඤ්චමො ගුණො නිබ්බානං අනුපවිට්ඨො
|
| 11. නිබ්බානසච්ඡිකරණපඤ්හො |
|
11
‘‘භන්තෙ
‘‘මා, භන්තෙ නාගසෙන, ඉමං පඤ්හං පටිච්ඡන්නං කත්වා දීපෙහි, විවටං පාකටං කත්වා දීපෙහි
‘‘කථං පන තං නිබ්බානං දට්ඨබ්බන්ති? අනීතිතො නිරුපද්දවතො අභයතො ඛෙමතො සන්තතො සුඛතො සාතතො පණීතතො සුචිතො සීතලතො දට්ඨබ්බං.
‘‘යථා, මහාරාජ, පුරිසො බහුකට්ඨපුඤ්ජෙන ජලිතකට්ඨිතෙන අග්ගිනා දය්හමානො වායාමෙන තතො මුඤ්චිත්වා නිරග්ගිකොකාසං
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, පුරිසො අහිකුක්කුරමනුස්සකුණපසරීරවළඤ්ජකොට්ඨාසරාසිගතො කුණපජටාජටිතන්තරමනුපවිට්ඨො වායාමෙන තතො මුඤ්චිත්වා නික්කුණපොකාසං පවිසිත්වා තත්ථ පරමසුඛං ලභෙය්‍ය, එවමෙව
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, පුරිසො භීතො තසිතො කම්පිතො විපරීතවිබ්භන්තචිත්තො වායාමෙන තතො මුඤ්චිත්වා දළ්හං ථිරං අචලං අභයට්ඨානං පවිසිත්වා තත්ථ පරමසුඛං ලභෙය්‍ය, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යො සම්මාපටිපන්නො, සො යොනිසො මනසිකාරෙන බ්‍යපගතභයසන්තාසං පරමසුඛං නිබ්බානං සච්ඡිකරොති. යථා, මහාරාජ, භයං, එවං ජාතිජරාබ්‍යාධිමරණං පටිච්ච අපරාපරං පවත්තභයං දට්ඨබ්බං; යථා භීතො පුරිසො, එවං සම්මාපටිපන්නො දට්ඨබ්බො; යථා අභයට්ඨානං, එවං නිබ්බානං දට්ඨබ්බං.
‘‘යථා
‘‘තඤ්ච පන නිබ්බානං සම්මාපටිපන්නො කින්ති සච්ඡිකරොති? යො සො, මහාරාජ, සම්මාපටිපන්නො, සො සඞ්ඛාරානං පවත්තං සම්මසති. පවත්තං සම්මසමානො තත්ථ ජාතිං පස්සති ජරං පස්සති බ්‍යාධිං පස්සති මරණං පස්සති, න තත්ථ කිඤ්චි සුඛං සාතං පස්සති ආදිතොපි මජ්ඣතොපි පරියොසානතොපි. සො තත්ථ කිඤ්චි න ගය්හූපගං පස්සති. යථා, මහාරාජ, පුරිසො දිවසසන්තත්තෙ අයොගුළෙ ජලිතෙ තත්තෙ කඨිතෙ ආදිතොපි මජ්ඣතොපි පරියොසානතොපි න කිඤ්චි ගය්හූපගං පදෙසං පස්සති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යො සඞ්ඛාරානං පවත්තං සම්මසති, සො පවත්තං සම්මසමානො තත්ථ ජාතිං පස්සති ජරං පස්සති බ්‍යාධිං පස්සති මරණං පස්සති, න තත්ථ කිඤ්චි සුඛං සාතං පස්සති ආදිතොපි මජ්ඣතොපි පරියොසානතොපි. සො තත්ථ
(ඉදං පදද්වයං සී. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි) න කිඤ්චි ගය්හූපගං පස්සති, තස්ස ගය්හූපගං
‘‘යථා, මහාරාජ, පුරිසො ජලිතජාලං මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං පවිසෙය්‍ය, සො තත්ථ අතාණො අසරණො අසරණීභූතො අග්ගිම්හි නිබ්බින්දෙය්‍ය, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, තස්ස ගය්හූපගං අපස්සන්තස්ස චිත්තෙ අරති සණ්ඨාති, කායස්මිං ඩාහො ඔක්කමති, සො අතාණො අසරණො අසරණීභූතො භවෙසු නිබ්බින්දති.
‘‘තස්ස පවත්තෙ භයදස්සාවිස්ස එවං චිත්තං උප්පජ්ජති ‘සන්තත්තං ඛො පනෙතං පවත්තං සම්පජ්ජලිතං බහුදුක්ඛං බහූපායාසං, යදි කොචි ලභෙථ අප්පවත්තං එතං සන්තං එතං පණීතං, යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. ඉති හෙතං
(හිතං (සී.), හි ඉදං (පී.)) තස්ස අප්පවත්තෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති
‘‘යථා, මහාරාජ, පුරිසො විප්පනට්ඨො විදෙසපක්ඛන්දො නිබ්බාහනමග්ගං දිස්වා තත්ථ පක්ඛන්දති
‘‘සො අප්පවත්තත්ථාය මග්ගං ආයූහති ගවෙසති භාවෙති බහුලීකරොති, තස්ස තදත්ථං සති සන්තිට්ඨති, තදත්ථං වීරියං සන්තිට්ඨති, තදත්ථං පීති සන්තිට්ඨති, තස්ස තං චිත්තං අපරාපරං මනසිකරොතො පවත්තං සමතික්කමිත්වා අප්පවත්තං ඔක්කමති, අප්පවත්තමනුප්පත්තො, මහාරාජ, සම්මාපටිපන්නො ‘නිබ්බානං සච්ඡිකරොතී’ති වුච්චතී’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, එවමෙතං තථා සම්පටිච්ඡාමී’’ති.
|
| 12. නිබ්බානසන්නිහිතපඤ්හො |
|
12
‘‘භන්තෙ
‘‘යදි, භන්තෙ නාගසෙන, නත්ථි නිබ්බානස්ස සන්නිහිතොකාසො, තෙන හි නත්ථි නිබ්බානං? යෙසඤ්ච තං නිබ්බානං සච්ඡිකතං, තෙසම්පි සච්ඡිකිරියා මිච්ඡා, කාරණං තත්ථ වක්ඛාමි, යථා, භන්තෙ නාගසෙන, මහියා ධඤ්ඤුට්ඨානං ඛෙත්තං අත්ථි, ගන්ධුට්ඨානං පුප්ඵං අත්ථි, පුප්ඵුට්ඨානං ගුම්බො අත්ථි, ඵලුට්ඨානං රුක්ඛො අත්ථි, රතනුට්ඨානං ආකරො අත්ථි, තත්ථ යො කොචි යං යං ඉච්ඡති, සො තත්ථ ගන්ත්වා තං තං හරති, එවමෙව ඛො, භන්තෙ නාගසෙන, යදි
‘‘නත්ථි
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, අත්ථි සත්ත රතනානි නාම. සෙය්‍යථිදං, චක්කරතනං හත්ථිරතනං අස්සරතනං මණිරතනං ඉත්ථිරතනං ගහපතිරතනං පරිණායකරතනං. න ච තෙසං රතනානං සන්නිහිතොකාසො අත්ථි, ඛත්තියස්ස පන සම්මාපටිපන්නස්ස පටිපත්තිබලෙන තානි රතනානි උපගච්ඡන්ති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අත්ථි නිබ්බානං, නත්ථි තස්ස සන්නිහිතොකාසො, සම්මාපටිපන්නො යොනිසො මනසිකාරෙන නිබ්බානං සච්ඡිකරොතී’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, නිබ්බානස්ස සන්නිහිතොකාසො මා හොතු, අත්ථි පන තං ඨානං, යත්ථ ඨිතො සම්මාපටිපන්නො නිබ්බානං සච්ඡිකරොතී’’ති? ‘‘ආම, මහාරාජ
‘‘කතමං පන, භන්තෙ, තං ඨානං, යත්ථ ඨිතො සම්මාපටිපන්නො නිබ්බානං සච්ඡිකරොතී’’ති? ‘‘සීලං, මහාරාජ, ඨානං, සීලෙ පතිට්ඨිතො යොනිසො මනසිකරොන්තො සක්කයවනෙපි චීනවිලාතෙපි අලසන්දෙපි නිගුම්බෙපි
(නිකුම්බෙපි (සී. ස්‍යා. පී.)) කාසිකොසලෙපි කස්මීරෙපි ගන්ධාරෙපි නගමුද්ධනිපි බ්‍රහ්මලොකෙපි යත්ථ කත්ථචිපි ඨිතො සම්මාපටිපන්නො නිබ්බානං සච්ඡිකරොති. යථා, මහාරාජ, යො කොචි චක්ඛුමා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, සකයවනෙපි...පෙ.... යත්ථ කත්ථචිපි ඨිතස්ස පුබ්බදිසා අත්ථි, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සීලෙ පතිට්ඨිතස්ස යොනිසො මනසිකරොන්තස්ස සක්කයවනෙපි...පෙ.... යත්ථ කත්ථචිපි ඨිතස්ස සම්මාපටිපන්නස්ස අත්ථි නිබ්බානසච්ඡිකිරියා’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, දෙසිතං තයා නිබ්බානං, දෙසිතා නිබ්බානසච්ඡිකිරියා, පරික්ඛතා සීලගුණා, දස්සිතා සම්මාපටිපත්ති, උස්සාපිතො ධම්මද්ධජො, සණ්ඨපිතා
|
| 4. අනුමානවග්ගො |
| 1. අනුමානපඤ්හො |
|
1
අථ
‘‘අත්ථි පන තෙ, මහාරාජ, පුබ්බකා ඛත්තියා, යෙ තෙ තව ඛත්තියවංසස්ස පුබ්බඞ්ගමා’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ. කො සංසයො, අත්ථි පුබ්බකා ඛත්තියා, යෙ මම ඛත්තියවංසස්ස පුබ්බඞ්ගමා’’ති. ‘‘දිට්ඨපුබ්බා තයා, මහාරාජ, පුබ්බකා ඛත්තියා’’ති? ‘‘න හි භන්තෙ’’ති. ‘‘යෙ පන තං, මහාරාජ, අනුසාසන්ති පුරොහිතා සෙනාපතිනො අක්ඛදස්සා මහාමත්තා, තෙහි පුබ්බකා ඛත්තියා දිට්ඨපුබ්බා’’ති? ‘‘න හි භන්තෙ’’ති. ‘‘යදි පන තෙ, මහාරාජ, පුබ්බකා ඛත්තියා න දිට්ඨා, නාපි කිර තෙ අනුසාසකෙහි පුබ්බකා ඛත්තියා දිට්ඨා, තෙන හි නත්ථි පුබ්බකා ඛත්තියා, න හෙත්ථ පුබ්බකා ඛත්තියා පඤ්ඤායන්තී’’ති.
‘‘දිස්සන්ති, භන්තෙ නාගසෙන, පුබ්බකානං ඛත්තියානං අනුභූතානි පරිභොගභණ්ඩානි. සෙය්‍යථිදං, සෙතච්ඡත්තං
‘‘‘බහූ ජනෙ තාරයිත්වා, නිබ්බුතො උපධික්ඛයෙ;
අනුමානෙන ඤාතබ්බං, අත්ථි සො ද්විපදුත්තමො’’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ඔපම්මං කරොහී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, නගරවඩ්ඪකී නගරං මාපෙතුකාමො පඨමං තාව සමං අනුන්නතමනොනතං අසක්ඛරපාසාණං නිරුපද්දවමනවජ්ජං රමණීයං භූමිභාගං අනුවිලොකෙත්වා යං තත්ථ විසමං, තං සමං කාරාපෙත්වා ඛාණුකණ්ටකං විසොධාපෙත්වා තත්ථ නගරං මාපෙය්‍ය සොභනං විභත්තං භාගසො මිතං උක්කිණ්ණපරිඛාපාකාරං දළ්හගොපුරට්ටාලකොට්ටකං පුථුචච්චරචතුක්කසන්ධිසිඞ්ඝාටකං සුචිසමතලරාජමග්ගං සුවිභත්තඅන්තරාපණං ආරාමුය්‍යානතළාකපොක්ඛරණිඋදපානසම්පන්නං බහුවිධදෙවට්ඨානප්පටිමණ්ඩිතං සබ්බදොසවිරහිතං, සො තස්මිං නගරෙ සබ්බථා වෙපුල්ලත්තං පත්තෙ අඤ්ඤං දෙසං උපගච්ඡෙය්‍ය, අථ තං නගරං අපරෙන සමයෙන ඉද්ධං භවෙය්‍ය ඵීතං සුභික්ඛං
‘‘භගවතො ඛො, මහාරාජ, ධම්මනගරං සීලපාකාරං හිරිපරිඛං ඤාණද්වාරකොට්ඨකං වීරියඅට්ටාලකං සද්ධාඑසිකං සතිදොවාරිකං පඤ්ඤාපාසාදං සුත්තන්තචච්චරං අභිධම්මසිඞ්ඝාටකං විනයවිනිච්ඡයං සතිපට්ඨානවීථිකං, තස්ස ඛො පන, මහාරාජ, සතිපට්ඨානවීථියං එවරූපා ආපණා පසාරිතා හොන්ති. සෙය්‍යථීදං, පුප්ඵාපණං ගන්ධාපණං ඵලාපණං අගදාපණං ඔසධාපණං අමතාපණං රතනාපණං සබ්බාපණ’’න්ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං බුද්ධස්ස භගවතො පුප්ඵාපණ’’න්ති? ‘‘අත්ථි ඛො පන, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ආරම්මණවිභත්තියො අක්ඛාතා. සෙය්‍යථීදං, අනිච්චසඤ්ඤා දුක්ඛසඤ්ඤා අනත්තසඤ්ඤා අසුභසඤ්ඤා ආදීනවසඤ්ඤා පහානසඤ්ඤා විරාගසඤ්ඤා නිරොධසඤ්ඤා සබ්බලොකෙ අනභිරතිසඤ්ඤා සබ්බසඞ්ඛාරෙසු අනිච්චසඤ්ඤා ආනාපානස්සති උද්ධුමාතකසඤ්ඤා විනීලකසඤ්ඤා විපුබ්බකසඤ්ඤා විච්ඡිද්දකසඤ්ඤා වික්ඛායිතකසඤ්ඤා වික්ඛිත්තකසඤ්ඤා හතවික්ඛිත්තකසඤ්ඤා ලොහිතකසඤ්ඤා පුළවකසඤ්ඤා අට්ඨිකසඤ්ඤා මෙත්තාසඤ්ඤා කරුණාසඤ්ඤා මුදිතාසඤ්ඤා උපෙක්ඛාසඤ්ඤා මරණානුස්සති කායගතාසති, ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, බුද්ධෙන භගවතා ආරම්මණවිභත්තියො අක්ඛාතා. තත්ථ යො කොචි ජරාමරණා මුච්චිතුකාමො, සො තෙසු අඤ්ඤතරං
‘‘‘කම්මමූලං
ආරම්මණං කිණිත්වාන, තතො මුච්චථ මුත්තියා’’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං බුද්ධස්ස භගවතො ගන්ධාපණ’’න්ති? ‘‘අත්ථි ඛො පන, මහාරාජ, තෙන භගවතා සීලවිභත්තියො අක්ඛාතා, යෙන සීලගන්ධෙන අනුලිත්තා භගවතො පුත්තා සදෙවකං ලොකං සීලගන්ධෙන ධූපෙන්ති සම්පධූපෙන්ති, දිසම්පි අනුදිසම්පි අනුවාතම්පි පටිවාතම්පි වායන්ති අතිවායන්ති, ඵරිත්වා තිට්ඨන්ති. කතමා තා සීලවිභත්තියො? සරණසීලං පඤ්චඞ්ගසීලං අට්ඨඞ්ගසීලං දසඞ්ගසීලං පඤ්චුද්දෙසපරියාපන්නං පාතිමොක්ඛසංවරසීලං. ඉදං වුච්චති, මහාරාජ, ‘භගවතො ගන්ධාපණ’න්ති. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන -
‘‘‘න පුප්ඵගන්ධො පටිවාතමෙති, න චන්දනං තග්ගරමල්ලිකා වා;
සතඤ්ච ගන්ධො පටිවාතමෙති, සබ්බා දිසා සප්පුරිසො පවායති
(පවාති (සී. පී.) ධ. ප. 54 පස්සිතබ්බං).
‘‘‘චන්දනං තගරං වාපි, උප්පලං අථ වස්සිකී;
එතෙසං ගන්ධජාතානං, සීලගන්ධො අනුත්තරො.
‘‘‘අප්පමත්තො අයං ගන්ධො, ය්වායං තගරචන්දනං;
යො ච සීලවතං ගන්ධො, වාති දෙවෙසු උත්තමො’’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං බුද්ධස්ස භගවතො ඵලාපණ’’න්ති? ‘‘ඵලානි ඛො, මහාරාජ, භගවතා අක්ඛාතානි. සෙය්‍යථීදං, සොතාපත්තිඵලං සකදාගාමිඵලං අනාගාමිඵලං අරහත්තඵලං සුඤ්ඤතඵලසමාපත්ති අනිමිත්තඵලසමාපත්ති අප්පණිහිතඵලසමාපත්ති
‘‘‘කම්මමූලං ජනා දත්වා, ගණ්හන්ති අමතම්ඵලං;
තෙන තෙ සුඛිතා හොන්ති, යෙ කීතා අමතප්ඵල’’’න්ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං බුද්ධස්ස භගවතො අගදාපණ’’න්ති? ‘‘අගදානි ඛො, මහාරාජ, භගවතා අක්ඛාතානි, යෙහි අගදෙහි සො භගවා සදෙවකං ලොකං කිලෙසවිසතො පරිමොචෙති. කතමානි පන තානි අගදානි? යානිමානි, මහාරාජ, භගවතා චත්තාරි අරියසච්චානි අක්ඛාතානි. සෙය්‍යථීදං, දුක්ඛං අරියසච්චං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං, තත්ථ යෙ කෙචි අඤ්ඤාපෙක්ඛා චතුසච්චං ධම්මං සුණන්ති, තෙ ජාතියා පරිමුච්චන්ති
‘‘‘යෙ කෙචි අගදා ලොකෙ
(ලොකෙ අගදා (පී.)), විසානං පටිබාහකා;
ධම්මාගදසමං නත්ථි, එතං පිවථ භික්ඛවො’’’ති.
‘‘භන්තෙ
‘‘‘යෙ
ධම්මොසධසමං නත්ථි, එතං පිවථ භික්ඛවො.
‘‘‘ධම්මොසධං පිවිත්වාන, අජරාමරණා සියුං;
භාවයිත්වා ච පස්සිත්වා, නිබ්බුතා උපධික්ඛයෙ’’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං බුද්ධස්ස භගවතො අමතාපණ’’න්ති? ‘‘අමතං ඛො, මහාරාජ, භගවතා අක්ඛාතං, යෙන අමතෙන සො භගවා සදෙවකං ලොකං අභිසිඤ්චි
‘‘‘බ්‍යාධිතං ජනතං දිස්වා, අමතාපණං පසාරයි;
කම්මෙන තං කිණිත්වාන, අමතං ආදෙථ භික්ඛවො’’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං බුද්ධස්ස භගවතො රතනාපණ’’න්ති? ‘‘රතනානි ඛො, මහාරාජ, භගවතා අක්ඛාතානි, යෙහි රතනෙහි විභූසිතා භගවතො පුත්තා සදෙවකං ලොකං විරොචන්ති ඔභාසෙන්ති පභාසෙන්ති ජලන්ති පජ්ජලන්ති උද්ධං අධො තිරියං ආලොකං දස්සෙන්ති. කතමානි තානි
‘‘කතමං, මහාරාජ, භගවතො සීලරතනං? පාතිමොක්ඛසංවරසීලං ඉන්ද්‍රියසංවරසීලං ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං පච්චයසන්නිස්සිතසීලං චූළසීලං මජ්ඣිමසීලං මහාසීලං මග්ගසීලං ඵලසීලං. සීලරතනෙන ඛො, මහාරාජ, විභූසිතස්ස පුග්ගලස්ස සදෙවකො ලොකො සමාරකො සබ්‍රහ්මකො සස්සමණබ්‍රාහ්මණී පජා පිහයති පත්ථෙති, සීලරතනපිළන්ධො ඛො, මහාරාජ, භික්ඛු දිසම්පි අනුදිසම්පි උද්ධම්පි අධොපි තිරියම්පි විරොචති අතිවිරොචති
(අතිරොචති (සී. පී.)), හෙට්ඨතො අවීචිං උපරිතො භවග්ගං උපාදාය එත්ථන්තරෙ සබ්බරතනානි අතික්කමිත්වා
(අතිසයිත්වා (සී. පී.)) අභිභවිත්වා අජ්ඣොත්ථරිත්වා තිට්ඨති, එවරූපානි ඛො, මහාරාජ, සීලරතනානි භගවතො රතනාපණෙ පසාරිතානි, ඉදං වුච්චති මහාරාජ ‘භගවතො සීලරතන’න්ති.
‘‘‘එවරූපානි
කම්මෙන තං කිණිත්වාන, රතනං වො පිළන්ධථා’ති.
‘‘කතමං, මහාරාජ, භගවතො සමාධිරතනං? සවිතක්කසවිචාරො සමාධි, අවිතක්කවිචාරමත්තො සමාධි, අවිතක්කඅවිචාරො සමාධි, සුඤ්ඤතො සමාධි, අනිමිත්තො සමාධි, අප්පණිහිතො සමාධි. සමාධිරතනං ඛො, මහාරාජ, පිළන්ධස්ස භික්ඛුනො යෙ තෙ කාමවිතක්කබ්‍යාපාදවිතක්කවිහිංසාවිතක්කමානුද්ධච්චදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාකිලෙසවත්ථූනි විවිධානි ච කුවිතක්කානි, තෙ සබ්බෙ සමාධිං ආසජ්ජ විකිරන්ති විධමන්ති විද්ධංසන්ති න සණ්ඨන්ති
(න සණ්ඨහන්ති (සී.)) න උපලිම්පන්ති
(න උපලිප්පන්ති (සී. පී.)). යථා, මහාරාජ, වාරි පොක්ඛරපත්තෙ විකිරති විධමති විද්ධංසති න සණ්ඨාති න උපලිම්පති. තං කිස්ස හෙතු? පරිසුද්ධත්තා පදුමස්ස. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සමාධිරතනං පිළන්ධස්ස භික්ඛුනො යෙ තෙ කාමවිතක්කබ්‍යාපාදවිතක්කවිහිංසාවිතක්කමානුද්ධච්ච දිට්ඨිවිචිකිච්ඡාකිලෙසවත්ථූනි විවිධානි ච කුවිතක්කානි, තෙ සබ්බෙ සමාධිං ආසජ්ජ විකිරන්ති විධමන්ති විද්ධංසන්ති න සණ්ඨන්ති න උපලිම්පන්ති. තං කිස්ස හෙතු? පරිසුද්ධත්තා සමාධිස්ස. ඉදං වුච්චති, මහාරාජ, ‘භගවතො සමාධිරතන’න්ති, එවරූපානි ඛො, මහාරාජ, සමාධිරතනානි භගවතො රතනාපණෙ පසාරිතානි.
‘‘‘සමාධිරතනමාලස්ස
න ච වික්ඛිපතෙ චිත්තං, එතං තුම්හෙ පිළන්ධථා’ති.
‘‘කතමං, මහාරාජ, භගවතො පඤ්ඤාරතනං? යාය, මහාරාජ, පඤ්ඤාය අරියසාවකො ‘ඉදං කුසල’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘ඉදං අකුසල’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘ඉදං සාවජ්ජං, ඉදං අනවජ්ජං, ඉදං සෙවිතබ්බං, ඉදං න සෙවිතබ්බං, ඉදං හීනං, ඉදං පණීතං, ඉදං කණ්හං, ඉදං
‘‘‘පඤ්ඤාරතනමාලස්ස, න චිරං වත්තතෙ භවො;
ඛිප්පං ඵස්සෙති
(ඵුස්සෙති (ස්‍යා.), පස්සති (ක.)) අමතං, න ච සො රොචතෙ භවෙ’ති.
‘‘කතමං
‘‘‘මණිමාලාධරං ගෙහ, ජනො
(ගෙහං, ජනො (ක.)) සාමිං උදික්ඛති;
විමුත්තිරතනමාලන්තු, උදික්ඛන්ති සදෙවකා’ති.
‘‘කතමං
‘‘‘යෙ ඤාණෙන බුජ්ඣන්ති, අරියා කතකිච්චතං;
තං ඤාණරතනං ලද්ධුං, වායමෙථ ජිනොරසා’ති.
‘‘කතමං, මහාරාජ, භගවතො පටිසම්භිදාරතනං? චතස්සො ඛො, මහාරාජ, පටිසම්භිදායො අත්ථපටිසම්භිදා ධම්මපටිසම්භිදා නිරුත්තිපටිසම්භිදා පටිභානපටිසම්භිදාති. ඉමෙහි ඛො, මහාරාජ, චතූහි පටිසම්භිදාරතනෙහි සමලඞ්කතො භික්ඛු යං යං පරිසං උපසඞ්කමති, යදි ඛත්තියපරිසං, යදි බ්‍රාහ්මණපරිසං, යදි ගහපතිපරිසං, යදි සමණපරිසං, විසාරදො උපසඞ්කමති අමඞ්කුභූතො අභීරු අච්ඡම්භී අනුත්‍රාසී විගතලොමහංසො පරිසං උපසඞ්කමති.
‘‘යථා, මහාරාජ, යොධො සඞ්ගාමසූරො සන්නද්ධපඤ්චාවුධො අච්ඡම්භිතො
(අසම්භීතො (සී. පී.)) සඞ්ගාමං ඔතරති, ‘සචෙ
‘‘යො කොචි මං ධම්මපටිසම්භිදෙ පඤ්හං පුච්ඡිස්සති, තස්ස ධම්මෙන ධම්මං කථයිස්සාමි, අමතෙන අමතං කථයිස්සාමි, අසඞ්ඛතෙන අසඞ්ඛතං කථයිස්සාමි, නිබ්බානෙන නිබ්බානං කථයිස්සාමි, සුඤ්ඤතෙන සුඤ්ඤතං කථයිස්සාමි
‘‘යො
‘‘යො කොචි මං පටිභානපටිසම්භිදෙ පඤ්හං පුච්ඡිස්සති, තස්ස පටිභානෙන පටිභානං කථයිස්සාමි, ඔපම්මෙන ඔපම්මං කථයිස්සාමි, ලක්ඛණෙන ලක්ඛණං කථයිස්සාමි, රසෙන රසං කථයිස්සාමි, නිස්සංසයං කරිස්සාමි, විමතිං විවෙචෙස්සාමි, තොසයිස්සාමි පඤ්හවෙය්‍යාකරණෙනාති, ඉදං වුච්චති, මහාරාජ, ‘භගවතො පටිසම්භිදාරතන’න්ති.
‘‘‘පටිසම්භිදා කිණිත්වාන, ඤාණෙන ඵස්සයෙය්‍ය යො;
අච්ඡම්භිතො අනුබ්බිග්ගො, අතිරොචති සදෙවකෙ’ති.
‘‘කතමං, මහාරාජ, භගවතො බොජ්ඣඞ්ගරතනං? සත්තිමෙ, මහාරාජ, බොජ්ඣඞ්ගා, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො
‘‘‘බොජ්ඣඞ්ගරතනමාලස්ස
කම්මෙන තං කිණිත්වාන, රතනං වො පිළන්ධථා’’’ති.
‘‘භන්තෙ නාගසෙන, කතමං බුද්ධස්ස භගවතො සබ්බාපණ’’න්ති? ‘‘සබ්බාපණං ඛො, මහාරාජ, භගවතො නවඞ්ගං බුද්ධවචනං සාරීරිකානි පාරිභොගිකානි චෙතියානි සඞ්ඝරතනඤ්ච. සබ්බාපණෙ, මහාරාජ, භගවතා ජාතිසම්පත්ති පසාරිතා, භොගසම්පත්ති පසාරිතා, ආයුසම්පත්ති පසාරිතා, ආරොග්‍යසම්පත්ති පසාරිතා, වණ්ණසම්පත්ති පසාරිතා, පඤ්ඤාසම්පත්ති පසාරිතා, මානුසිකසම්පත්ති පසාරිතා, දිබ්බසම්පත්ති පසාරිතා, නිබ්බානසම්පත්ති
‘‘‘ආයු අරොගතා වණ්ණං, සග්ගං උච්චාකුලීනතා;
අසඞ්ඛතඤ්ච අමතං, අත්ථි සබ්බාපණෙ ජිනෙ.
‘‘‘අප්පෙන බහුකෙනාපි, කම්මමූලෙන ගය්හති;
කිණිත්වා සද්ධාමූලෙන, සමිද්ධා හොථ භික්ඛවො’ති.
‘‘භගවතො ඛො, මහාරාජ, ධම්මනගරෙ එවරූපා ජනා පටිවසන්ති, සුත්තන්තිකා වෙනයිකා ආභිධම්මිකා ධම්මකථිකා ජාතකභාණකා දීඝභාණකා මජ්ඣිමභාණකා සංයුත්තභාණකා
‘‘‘වීතරාගා වීතදොසා, වීතමොහා අනාසවා;
වීතතණ්හා අනාදානා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘ආරඤ්ඤිකා ධුතධරා, ඣායිනො ලූඛචීවරා;
විවෙකාභිරතා ධීරා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘නෙසජ්ජිකා සන්ථතිකා, අථොපි ඨානචඞ්කමා;
පංසුකූලධරා සබ්බෙ, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘තිචීවරධරා
රතා එකාසනෙ විඤ්ඤූ, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘අප්පිච්ඡා නිපකා ධීරා, අප්පාහාරා අලොලුපා;
ලාභාලාභෙන සන්තුට්ඨා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘ඣායී ඣානරතා ධීරා, සන්තචිත්තා සමාහිතා;
ආකිඤ්චඤ්ඤං පත්ථයානා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘පටිපන්නා ඵලට්ඨා ච, සෙක්ඛා ඵලසමඞ්ගිනො;
ආසීසකා
(ආසිංසකා (සී. පී.)) උත්තමත්ථං, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘සොතාපන්නා ච විමලා, සකදාගාමිනො ච යෙ;
අනාගාමී ච අරහන්තො, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘සතිපට්ඨානකුසලා
විපස්සකා ධම්මධරා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘ඉද්ධිපාදෙසු
සම්මප්පධානානුයුත්තා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘අභිඤ්ඤාපාරමිප්පත්තා, පෙත්තිකෙ ගොචරෙ රතා;
අන්තලික්ඛම්හි චරණා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘ඔක්ඛිත්තචක්ඛූ මිතභාණී, ගුත්තද්වාරා සුසංවුතා;
සුදන්තා උත්තමෙ දම්මෙ
(ධම්මෙ (සී. පී.)), ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ.
‘‘‘තෙවිජ්ජා ඡළභිඤ්ඤා ච, ඉද්ධියා පාරමිං ගතා;
පඤ්ඤාය පාරමිප්පත්තා, ධම්මනගරෙ වසන්ති තෙ’ති.
‘‘යෙ ඛො තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ අපරිමිතඤාණවරධරා අසඞ්ගා අතුලගුණා
(අතුලියගුණා (සී. පී. ක.)) අතුලයසා අතුලබලා අතුලතෙජා ධම්මචක්කානුප්පවත්තකා පඤ්ඤාපාරමිං ගතා, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘ධම්මසෙනාපතිනො’ති වුච්චන්ති.
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ ඉද්ධිමන්තො අධිගතප්පටිසම්භිදාපත්තවෙසාරජ්ජා ගගනචරා දුරාසදා දුප්පසහා අනාලම්බචරා සසාගරමහිධරපථවිකම්පකො චන්දසූරියපරිමජ්ජකා විකුබ්බනාධිට්ඨානාභිනීහාරකුසලා ඉද්ධියා
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ ධුතඞ්ගමනුගතා අප්පිච්ඡා සන්තුට්ඨා විඤ්ඤත්තිමනෙසනජිගුච්ඡකා පිණ්ඩාය සපදානචාරිනො භමරාව ගන්ධමනුඝායිත්වා පවිසන්ති විවිත්තකානනං, කායෙ ච ජීවිතෙ ච නිරපෙක්ඛා අරහත්තමනුප්පත්තා ධුතඞ්ගගුණෙ අග්ගනික්ඛිත්තා, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘අක්ඛදස්සා’ති වුච්චන්ති.
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ පරිසුද්ධා විමලා නික්කිලෙසා චුතූපපාතකුසලා දිබ්බචක්ඛුම්හි
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ බහුස්සුතා
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ විනයඤ්ඤූ විනයකොවිදා ඨානාට්ඨානකුසලා
(නිදානපඨනකුසලා (සී. පී.), නිදානවත්ථුකුසලා (ස්‍යා.)) ආපත්තානාපත්තිගරුකලහුකසතෙකිච්ඡඅතෙකිච්ඡවුට්ඨානදෙසනානිග්ගහ- පටිකම්මඔසාරණනිස්සාරණපටිසාරණකුසලා විනයෙ පාරමිං ගතා, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘රූපරක්ඛා’ති
(රූපදක්ඛාති (සී. ස්‍යා. පී.)) වුච්චන්ති.
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ විමුත්තිවරකුසුමමාලබද්ධා වරපවරමහග්ඝසෙට්ඨභාවමනුප්පත්තා බහුජනකන්තමභිපත්ථිතා, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘පුප්ඵාපණිකා’ති වුච්චන්ති.
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ චතුසච්චාභිසමයප්පටිවිද්ධා දිට්ඨසච්චා විඤ්ඤාතසාසනා චතූසු සාමඤ්ඤඵලෙසු තිණ්ණවිචිකිච්ඡා පටිලද්ධඵලසුඛා අඤ්ඤෙසම්පි පටිපන්නානං තෙ ඵලෙ සංවිභජන්ති, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘ඵලාපණිකා’ති වුච්චන්ති.
‘‘යෙ
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ ධම්මකාමා පියසමුදාහාරා අභිධම්මෙ අභිවිනයෙ උළාරපාමොජ්ජා අරඤ්ඤගතාපි රුක්ඛමූලගතාපි සුඤ්ඤාගාරගතාපි ධම්මවරරසං පිවන්ති, කායෙන වාචාය මනසා ධම්මවරරසමොගාළ්හා අධිමත්තපටිභානා ධම්මෙසු ධම්මෙසනප්පටිපන්නා ඉතො වා තතො වා යත්ථ යත්ථ අප්පිච්ඡකථා සන්තුට්ඨිකථා පවිවෙකකථා අසංසග්ගකථා වීරියාරම්භකථා සීලකථා සමාධිකථා
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ පුබ්බරත්තාපරරත්තං ජාගරියානුයොගමනුයුත්තා නිසජ්ජට්ඨානචඞ්කමෙහි රත්තින්දිවං වීතිනාමෙන්ති, භාවනානුයොගමනුයුත්තා කිලෙසපටිබාහනාය සදත්ථප්පසුතා, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘නගරගුත්තිකා’ති වුච්චන්ති.
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ නවඞ්ගං බුද්ධවචනං අත්ථතො ච බ්‍යඤ්ජනතො ච නයතො ච කාරණතො ච හෙතුතො ච උදාහරණතො ච වාචෙන්ති අනුවාචෙන්ති භාසන්ති අනුභාසන්ති, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘ධම්මාපණිකා’ති වුච්චන්ති.
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ ධම්මරතනභොගෙන ආගමපරියත්තිසුතභොගෙන භොගිනො ධනිනො නිද්දිට්ඨසරබ්‍යඤ්ජනලක්ඛණප්පටිවෙධා විඤ්ඤූ ඵරණා, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘ධම්මසෙට්ඨිනො’ති වුච්චන්ති.
‘‘යෙ පන තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ උළාරදෙසනාපටිවෙධා පරිචිණ්ණාරම්මණවිභත්තිනිද්දෙසා සික්ඛාගුණපාරමිප්පත්තා, එවරූපා ඛො, මහාරාජ, භික්ඛූ භගවතො ධම්මනගරෙ
‘විස්සුතධම්මිකා’ති වුච්චන්ති.
‘‘එවං සුවිභත්තං ඛො, මහාරාජ, භගවතො ධම්මනගරං එවං සුමාපිතං එවං සුවිහිතං එවං සුපරිපූරිතං එවං සුවවත්ථාපිතං එවං සුරක්ඛිතං එවං සුගොපිතං එවං
‘‘‘යථාපි නගරං දිස්වා, සුවිභත්තං මනොරමං;
අනුමානෙන ජානන්ති, වඩ්ඪකිස්ස මහත්තනං.
‘‘‘තථෙව ලොකනාථස්ස, දිස්වා ධම්මපුරං වරං;
අනුමානෙන ජානන්ති, අත්ථි සො භගවා ඉති.
‘‘‘අනුමානෙන
යථායං දිස්සතෙ ඌමි, මහන්තො සො භවිස්සති.
‘‘‘තථා බුද්ධං සොකනුදං, සබ්බත්ථමපරාජිතං;
තණ්හක්ඛයමනුප්පත්තං, භවසංසාරමොචනං.
‘‘‘අනුමානෙන ඤාතබ්බං, ඌමිං දිස්වා සදෙවකෙ;
යථා ධම්මූමිවිප්ඵාරො, අග්ගො බුද්ධො භවිස්සති.
‘‘‘අනුමානෙන ජානන්ති, දිස්වා අච්චුග්ගතං ගිරිං;
යථා අච්චුග්ගතො එසො, හිමවා සො භවිස්සති.
‘‘‘තථා දිස්වා ධම්මගිරිං, සීතීභූතං නිරූපධිං;
අච්චුග්ගතං භගවතො, අචලං සුප්පතිට්ඨිතං.
‘‘‘අනුමානෙන ඤාතබ්බං, දිස්වාන ධම්මපබ්බතං;
තථා හි සො මහාවීරො, අග්ගො බුද්ධො භවිස්සති.
‘‘‘යථාපි ගජරාජස්ස, පදං දිස්වාන මානුසා;
අනුමානෙන ජානන්ති, මහා එසො ගජො ඉති.
‘‘‘තථෙව බුද්ධනාගස්ස, පදං දිස්වා විභාවිනො;
අනුමානෙන ජානන්ති, උළාරො සො භවිස්සති.
‘‘‘අනුමානෙන ජානන්ති, භීතෙ දිස්වාන කුම්මිගෙ;
මිගරාජස්ස සද්දෙන, භීතාමෙ කුම්මිගා ඉති.
‘‘‘තථෙව තිත්ථියෙ දිස්වා, විත්ථතෙ භීතමානසෙ;
අනුමානෙන ඤාතබ්බං, ධම්මරාජෙන ගජ්ජිතං.
‘‘‘නිබ්බුතං
අනුමානෙන ජානන්ති, මහාමෙඝෙන නිබ්බුතං.
‘‘‘තථෙවිමං ජනං දිස්වා, ආමොදිතපමොදිතං;
අනුමානෙන ඤාතබ්බං, ධම්මමෙඝෙන තප්පිතං.
‘‘‘ලග්ගං දිස්වා භුසං පඞ්කං, කලලද්දගතං මහිං;
අනුමානෙන ජානන්ති, වාරික්ඛන්ධො මහා ගතො.
‘‘‘තථෙවිමං ජනං දිස්වා, රජපඞ්කසමොහිතං;
වහිතං ධම්මනදියා, විසට්ඨං ධම්මසාගරෙ.
‘‘‘ධම්මාමතගතං දිස්වා, සදෙවකමිමං මහිං;
අනුමානෙන ඤාතබ්බං, ධම්මක්ඛන්ධො මහා ගතො.
‘‘‘අනුමානෙන
යථායං වායතෙ ගන්ධො, හෙස්සන්ති පුප්ඵිතා දුමා.
‘‘‘තථෙවායං සීලගන්ධො, පවායති සදෙවකෙ;
අනුමානෙන ඤාතබ්බං, අත්ථි බුද්ධො අනුත්තරො’ති.
‘‘එවරූපෙන ඛො, මහාරාජ, කාරණසතෙන කාරණසහස්සෙන හෙතුසතෙන හෙතුසහස්සෙන නයසතෙන නයසහස්සෙන ඔපම්මසතෙන ඔපම්මසහස්සෙන සක්කා බුද්ධබලං උපදස්සයිතුං. යථා, මහාරාජ, දක්ඛො මාලාකාරො නානාපුප්ඵරාසිම්හා ආචරියානුසිට්ඨියා පච්චත්තපුරිසකාරෙන විචිත්තං මාලාගුණරාසිං කරෙය්‍ය, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සො භගවා විචිත්තපුප්ඵරාසි විය අනන්තගුණො අප්පමෙය්‍යගුණො, අහමෙතරහි ජිනසාසනෙ මාලාකාරො විය පුප්ඵගන්ථකො පුබ්බකානං ආචරියානං මග්ගෙනපි මය්හං බුද්ධිබලෙනපි අසඞ්ඛ්‍යෙය්‍යෙනපි කාරණෙන අනුමානෙන බුද්ධබලං දීපයිස්සාමි, ත්වං පනෙත්ථ ඡන්දං ජනෙහි සවනායා’’ති.
‘‘දුක්කරං
|
| 2. ධුතඞ්ගපඤ්හො |
|
2
‘‘පස්සතාරඤ්ඤකෙ
පුන පස්සති ගිහී රාජා, අනාගාමිඵලෙ ඨිතෙ.
‘‘උභොපි තෙ විලොකෙත්වා, උප්පජ්ජි සංසයො මහා;
බුජ්ඣෙය්‍ය චෙ ගිහී ධම්මෙ, ධුතඞ්ගං නිප්ඵලං සියා.
‘‘පරවාදිවාදමථනං, නිපුණං පිටකත්තයෙ;
හන්ද පුච්ඡෙ කථිසෙට්ඨං, සො මෙ කඞ්ඛං විනෙස්සතී’’ති.
අථ ඛො මිලින්දො රාජා යෙනායස්මා නාගසෙනො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං නාගසෙනං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි, එකමන්තං නිසින්නො ඛො මිලින්දො රාජා ආයස්මන්තං නාගසෙනං එතදවොච ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, අත්ථි කොචි ගිහී අගාරිකො කාමභොගී පුත්තදාරසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරයන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො මණිමුත්තාකඤ්චනවිචිත්තමොළිබද්ධො යෙන සන්තං පරමත්ථං නිබ්බානං සච්ඡිකත’’න්ති?
‘‘න, මහාරාජ, එකඤ්ඤෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි චත්තාරි පඤ්ච සතානි න සහස්සං න සතසහස්සං න කොටිසතං න කොටිසහස්සං න කොටිසතසහස්සං, තිට්ඨතු මහාරාජ දසන්නං වීසතියා සතස්ස සහස්සස්ස අභිසමයො, කතමෙන තෙ පරියායෙන අනුයොගං දම්මී’’ති.
‘‘ත්වමෙවෙතං බ්‍රූහී’’ති. ‘‘තෙනහි තෙ, මහාරාජ, කථයිස්සාමි සතෙන වා සහස්සෙන වා සතසහස්සෙන
‘‘මය්හම්පෙත්ථ
‘‘නගරෙ, මහාරාජ, සාවත්ථියා පඤ්චකොටිමත්තා අරියසාවකා භගවතො උපාසකඋපාසිකායො සත්තපණ්ණාසසහස්සානි තීණි ච සතසහස්සානි අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨිතා, තෙ සබ්බෙපි ගිහී යෙව, න පබ්බජිතා. පුන තත්ථෙව කණ්ඩම්බමූලෙ යමකපාටිහාරියෙ වීසති පාණකොටියො අභිසමිංසු, පුන චූළරාහුලොවාදෙ
(මහාරාහුලොවාදෙ (සී. පී.)), මහාමඞ්ගලසුත්තන්තෙ, සමචිත්තපරියායෙ, පරාභවසුත්තන්තෙ, පුරාභෙදසුත්තන්තෙ, කලහවිවාදසුත්තන්තෙ, චූළබ්‍යූහසුත්තන්තෙ, මහාබ්‍යූහසුත්තන්තෙ, තුවටකසුත්තන්තෙ, සාරිපුත්තසුත්තන්තෙ ගණනපථමතීතානං දෙවතානං ධම්මාභිසමයො අහොසි.
‘‘නගරෙ රාජගහෙ පඤ්ඤාසසහස්සානි තීණි ච සතසහස්සානි අරියසාවකා භගවතො උපාසකඋපාසිකායො, පුන තත්ථෙව ධනපාලහත්ථිනාගදමනෙ නවුති පාණකොටියො, පාරායනසමාගමෙ පාසාණකචෙතියෙ චුද්දස පාණකොටියො, පුන ඉන්දසාලගුහායං අසීති දෙවතාකොටියො, පුන බාරාණසියං ඉසිපතනෙ
පුන සක්කෙසු කපිලවත්ථුස්මිං නිග්‍රොධාරාමෙ බුද්ධවංසදෙසනාය මහාසමයසුත්තන්තදෙසනාය ච ගණනපථමතීතානං
‘‘යදි, භන්තෙ නාගසෙන, ගිහී අගාරිකා කාමභොගිනො සන්තං පරමත්ථං නිබ්බානං සච්ඡිකරොන්ති, අථ ඉමානි ධුතඞ්ගානි කිමත්ථං සාධෙන්ති, තෙන කාරණෙන ධුතඞ්ගානි
‘‘අට්ඨවීසති
‘‘යෙ ඛො තෙ, මහාරාජ, ධුතගුණෙ සම්මා උපසෙවන්ති, තෙ අට්ඨාරසහි ගුණෙහි සමුපෙතා භවන්ති. කතමෙහි අට්ඨාරසහි? ආචාරො තෙසං සුවිසුද්ධො හොති, පටිපදා සුපූරිතා හොති, කායිකං වාචසිකං සුරක්ඛිතං හොති, මනොසමාචාරො සුවිසුද්ධො හොති, වීරියං සුපග්ගහිතං හොති, භයං වූපසම්මති, අත්තානුදිට්ඨිබ්‍යපගතා හොති, ආඝාතො උපරතො හොති, මෙත්තා උපට්ඨිතා හොති, ආහාරො පරිඤ්ඤාතො හොති, සබ්බසත්තානං ගරුකතො හොති, භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති, ජාගරියමනුයුත්තො හොති, අනිකෙතො හොති, යත්ථ ඵාසු තත්ථ විහාරී හොති, පාපජෙගුච්ඡී හොති, විවෙකාරාමො හොති, සතතං අප්පමත්තො හොති, යෙ තෙ, මහාරාජ, ධුතගුණෙ සම්මා උපසෙවන්ති, තෙ ඉමෙහි අට්ඨාරසහි ගුණෙහි සමුපෙතා භවන්ති.
‘‘දස ඉමෙ, මහාරාජ, පුග්ගලා ධුතගුණාරහා. කතමෙ දස? සද්ධො හොති හිරිමා ධිතිමා අකුහො අත්ථවසී අලොලො සික්ඛාකාමො දළ්හසමාදානො අනුජ්ඣානබහුලො මෙත්තාවිහාරී, ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, දස පුග්ගලා ධුතගුණාරහා.
‘‘යෙ තෙ, මහාරාජ, ගිහී අගාරිකා කාමභොගිනො සන්තං පරමත්ථං නිබ්බානං සච්ඡිකරොන්ති, සබ්බෙ තෙ පුරිමාසු ජාතීසු තෙරසසු ධුතගුණෙසු කතූපාසනා කතභූමිකම්මා, තෙ තත්ථ චාරඤ්ච පටිපත්තිඤ්ච සොධයිත්වා අජ්ජෙතරහි ගිහී යෙව සන්තා සන්තං පරමත්තං නිබ්බානං සච්ඡිකරොන්ති.
‘‘යථා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, භිසක්කො සල්ලකත්තො ආචරියං ධනෙන වා වත්තප්පටිපත්තියා වා ආරාධෙත්වා සත්තග්ගහණඡෙදනලෙඛනවෙධනසල්ලුද්ධරණවණධොවනසොසනභෙසජ්ජානුලිම්පනවමන විරෙචනානුවාසනකිරියමනුසික්ඛිත්වා විජ්ජාසු කතසික්ඛො කතූපාසනො කතහත්ථො ආතුරෙ උපසඞ්කමති තිකිච්ඡාය, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ ගිහී අගාරිකා කාමභොගිනො සන්තං පරමත්ථං නිබ්බානං සච්ඡිකරොන්ති, තෙ සබ්බෙ පුරිමාසු ජාතීසු තෙරසසු ධුතගුණෙසු කතූපාසනා කතභූමිකම්මා, තෙ තත්ථෙව චාරඤ්ච පටිපත්තිඤ්ච සොධයිත්වා අජ්ජෙතරහි ගිහී යෙව සන්තා සන්තං පරමත්ථං නිබ්බානං සච්ඡිකරොන්ති, න, මහාරාජ, ධුතගුණෙහි අවිසුද්ධානං ධම්මාභිසමයො හොති.
‘‘යථා, මහාරාජ, උදකස්ස අසෙචනෙන බීජානං අවිරූහනං හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ධුතගුණෙහි අවිසුද්ධානං ධම්මාභිසමයො න හොති.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, අකතකුසලානං අකතකල්‍යාණානං සුගතිගමනං න හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ධුතගුණෙහි අවිසුද්ධානං ධම්මාභිසමයො න හොති.
‘‘පථවිසමං
‘‘යථා
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, උදකං බීජවිරූහනාය, අග්ගි
‘‘යො ඛො, මහාරාජ, පුග්ගලො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො කුහකො ලුද්ධො ඔදරිකො ලාභකාමො යසකාමො කිත්තිකාමො අයුත්තො අප්පත්තො අනනුච්ඡවිකො අනරහො අප්පතිරූපො ධුතඞ්ගං
(තධුගුණං (ක.) එවමුපරිපි) සමාදියති, සො දිගුණං දණ්ඩමාපජ්ජති, සබ්බගුණඝාතමාපජ්ජති, දිට්ඨධම්මිකං හීළනං ඛීළනං ගරහනං උප්පණ්ඩනං ඛිපනං අසම්භොගං නිස්සාරණං නිච්ඡුභනං පවාහනං පබ්බාජනං පටිලභති, සම්පරායෙපි සතයොජනිකෙ අවීචිමහානිරයෙ උණ්හකඨිතතත්තසන්තත්තඅච්චිජාලාමාලකෙ අනෙකවස්සකොටිසතසහස්සානි උද්ධමධො තිරියං ඵෙණුද්දෙහකං සම්පරිවත්තකං පච්චති, තතො මුච්චිත්වා
(මුච්චිත්වා (සී. පී.)) කිසඵරුසකාළඞ්ගපච්චඞ්ගො සූනුද්ධුමාතසුසිරුත්තමඞ්ගො
(සූනුද්ධුමාතසූචිමුඛපමාණසුසිරුත්තමඞ්ගො (සී. පී.)) ඡාතො පිපාසිතො විසමභීමරූපවණ්ණො භග්ගකණ්ණසොතො උම්මීලිතනිමීලිතනෙත්තනයනො අරුගත්තපක්කගත්තො පුළවාකිණ්ණසබ්බකායො වාතමුඛෙ ජලමානො විය අග්ගික්ඛන්ධො අන්තො ජලමානො පජ්ජලමානො අතාණො අසරණො ආරුණ්ණරුණ්ණකාරුඤ්ඤරවං පරිදෙවමානො නිජ්ඣාමතණ්හිකො සමණමහාපෙතො හුත්වා ආහිණ්ඩමානො මහියා අට්ටස්සරං කරොති.
‘‘යථා
‘‘යො පන, මහාරාජ, පුග්ගලො යුත්තො පත්තො අනුච්ඡවිකො අරහො පතිරූපො අප්පිච්ඡො සන්තුට්ඨො පවිවිත්තො අසංසට්ඨො ආරද්ධවීරියො පහිතත්තො අසඨො අමායො අනොදරිකො අලාභකාමො අයසකාමො අකිත්තිකාමො සද්ධො සද්ධාපබ්බජිතො ජරාමරණා මුච්චිතුකාමො ‘සාසනං පග්ගණ්හිස්සාමී’ති ධුතඞ්ගං සමාදියති, සො දිගුණං පූජං අරහති දෙවානඤ්ච පියො හොති මනාපො පිහයිතො පත්ථිතො, ජාතිසුමනමල්ලිකාදීනං විය පුප්ඵං නහාතානුලිත්තස්ස, ජිඝච්ඡිතස්ස විය පණීතභොජනං, පිපාසිතස්ස විය සීතලවිමලසුරභිපානීයං, විසගතස්ස විය ඔසධවරං, සීඝගමනකාමස්ස විය ආජඤ්ඤරථවරුත්තමං, අත්ථකාමස්ස විය මනොහරමණිරතනං, අභිසිඤ්චිතුකාමස්ස විය පණ්ඩරවිමලසෙතච්ඡත්තං, ධම්මකාමස්ස විය අරහත්තඵලාධිගමමනුත්තරං. තස්ස චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, චත්තාරො සම්මප්පධානා චත්තාරො ඉද්ධිපාදා පඤ්චින්ද්‍රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති, සමථවිපස්සනා අධිගච්ඡති, අධිගමප්පටිපත්ති පරිණමති, චත්තාරි සාමඤ්ඤඵලානි
‘‘යථා, මහාරාජ, රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස අභිජාතකුලකුලීනස්ස ඛත්තියාභිසෙකෙන අභිසිත්තස්ස පරිචරන්ති සරට්ඨනෙගමජානපදභටබලා
(බලත්ථා (සී. පී.)) අට්ඨත්තිංසා ච රාජපරිසා නටනච්චකා මුඛමඞ්ගලිකා සොත්ථිවාචකා සමණබ්‍රාහ්මණසබ්බපාසණ්ඩගණා අභිගච්ඡන්ති, යං කිඤ්චි පථවියා පට්ටනරතනාකරනගරසුඞ්කට්ඨානවෙරජ්ජකඡෙජ්ජභෙජ්ජජනමනුසාසනං සබ්බත්ථ සාමිකො භවති, එවමෙව ඛො
‘‘තෙරසිමානි
‘‘යථා, මහාරාජ, සධනො නාවිකො පට්ටනෙ සුට්ඨු කතසුඞ්කො මහාසමුද්දං පවිසිත්වා වඞ්ගං තක්කොලං චීනං සොවීරං සුරට්ඨං අලසන්දං කොලපට්ටනං සුවණ්ණභූමිං ගච්ඡති අඤ්ඤම්පි යං කිඤ්චි නාවාසඤ්චරණං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඉමෙහි තෙරසහි ධුතගුණෙහි
‘‘යථා, මහාරාජ, කස්සකො පඨමං ඛෙත්තදොසං තිණකට්ඨපාසාණං අපනෙත්වා කසිත්වා වපිත්වා සම්මා උදකං පවෙසෙත්වා රක්ඛිත්වා ගොපෙත්වා ලවනමද්දනෙන බහුධඤ්ඤකො හොති, තස්සාධෙය්‍යා භවන්ති යෙ කෙචි අධනා කපණා දලිද්දා දුග්ගතජනා, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඉමෙහි තෙරසහි ධුතගුණෙහි පුබ්බෙ ආසෙවිතෙහි...පෙ.... කෙවලා සන්තා සුඛා සමාපත්තියො.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො අභිජාතකුලීනො ඡෙජ්ජභෙජ්ජජනමනුසාසනෙ ඉස්සරො හොති වසවත්තී සාමිකො ඉච්ඡාකරණො, කෙවලා ච මහාපථවී තස්සාධෙය්‍යා හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඉමෙහි තෙරසහි ධුතගුණෙහි පුබ්බෙ ආසෙවිතෙහි නිසෙවිතෙහි චිණ්ණෙහි පරිචිණ්ණෙහි චරිතෙහි උපචරිතෙහි පරිපූරිතෙහි ජිනසාසනවරෙ ඉස්සරො හොති වසවත්තී සාමිකො ඉච්ඡාකරණො, කෙවලා ච සමණගුණා තස්සාධෙය්‍යා හොන්ති.
‘‘නනු
‘‘යො කොචි මං, භන්තෙ, උපසඞ්කමිත්වා පබ්බජ්ජං වා නිස්සයං වා යාචති, තමහං
‘‘යථා, මහාරාජ, පදුමං අභිවුද්ධපරිසුද්ධඋදිච්චජාතිප්පභවං සිනිද්ධං මුදු ලොභනීයං සුගන්ධං පියං පත්ථිතං පසත්ථං ජලකද්දමමනුපලිත්තං අණුපත්තකෙසරකණ්ණිකාභිමණ්ඩිතං භමරගණසෙවිතං සීතලසලිලසංවද්ධං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ඉමෙහි තෙරසහි ධුතගුණෙහි පුබ්බෙ ආසෙවිතෙහි නිසෙවිතෙහි චිණ්ණෙහි පරිචිණ්ණෙහි චරිතෙහි උපචරිතෙහි පරිපූරිතෙහි අරියසාවකො තිංසගුණවරෙහි සමුපෙතො හොති.
‘‘කතමෙහි තිංසගුණවරෙහි? සිනිද්ධමුදුමද්දවමෙත්තචිත්තො හොති, ඝාතිතහතවිහතකිලෙසො හොති, හතනිහතමානදබ්බො හොති, අචලදළ්හනිවිට්ඨනිබ්බෙමතිකසද්ධො හොති, පරිපුණ්ණපීණිතපහට්ඨලොභනීයසන්තසුඛසමාපත්තිලාභී හොති, සීලවරපවරඅසමසුචිගන්ධපරිභාවිතො හොති, දෙවමනුස්සානං පියො හොති මනාපො, ඛීණාසවඅරියවරපුග්ගලපත්ථිතො, දෙවමනුස්සානං වන්දිතපූජිතො, බුධවිබුධපණ්ඩිතජනානං ථුතථවිතථොමිතපසත්ථො
‘‘නනු, මහාරාජ, ථෙරො සාරිපුත්තො දසසහස්සිලොකධාතුයා අග්ගපුරිසො ඨපෙත්වා දසබලං ලොකාචරියං, සොපි අපරිමිතමසඞ්ඛ්‍යෙය්‍යකප්පෙ සමාචිතකුසලමූලො
(සමාචිණ්ණකුසලමූලො (ක.)) බ්‍රාහ්මණකුලකුලීනො මනාපිකං කාමරතිං අනෙකසතසඞ්ඛං ධනවරඤ්ච ඔහාය ජිනසාසනෙ පබ්බජිත්වා ඉමෙහි තෙරසහි ධුතගුණෙහි කායවචීචිත්තං දමයිත්වා අජ්ජෙතරහි අනන්තගුණසමන්නාගතො ගොතමස්ස භගවතො සාසනවරෙ ධම්මචක්කමනුප්පවත්තකො ජාතො. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන එකඞ්ගුත්තරනිකායවරලඤ්ඡකෙ -
‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකපුග්ගලම්පි සමනුපස්සාමි, යො එවං තථාගතෙන අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිතං සම්මදෙව අනුප්පවත්තෙති, යථයිදං භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො, සාරිපුත්තො. භික්ඛවෙ, තථාගතෙන අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිතං සම්මදෙව අනුප්පවත්තෙතී’’’ති.
‘‘සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, යං කිඤ්චි නවඞ්ගං බුද්ධවචනං, යා ච ලොකුත්තරා කිරියා, යා ච ලොකෙ අධිගමවිපුලවරසම්පත්තියො, සබ්බං තං තෙරසසු ධුතගුණෙසු සමොධානොපගත’’
(සමොධානෙතබ්බං (ක.)) න්ති.
|