[1] මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක්සමයෙක්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ කොසඹෑ නුවර ඝොසිතාරාමයෙහි වැඩ වසන සේක. එහිදී ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ “ඇවැත්නි, මහණෙනි”යි භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ඒ භික්ෂූහු “ඇවැත්නි”යි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේට පිළිවදන් දුන්හ. ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. ඇවැත්නි, යම්කිසි මහණෙක් හෝ මෙහෙණක් හෝ තමා රහත් බවට පැමිණීම මාගේ සමීපයෙහි ප්‍රකාශ කෙරේද, එය සර්වප්‍රකාරයෙන් මේ සිවු පිළිවෙත් මගින් හෝ එයින් එකකින් හෝ වේ. කවර ප්‍රතිපදා මාර්ග සතරකින්ද යත්.

[2] “ඇවැත්නි, මෙහි මහණ තෙමේ කෙලෙස් සන්සිඳවීම පෙරදැරිකොට ඇති විදර්ශනාව වඩයි. කෙලෙස් සන්සිඳවීම මුල්කොට විදර්ශනා වඩන්නාවූ ඔහුට (සෝවාන්) මාර්ගය හටගනියි. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සොතාපත්ති මාර්ග වශයෙන් සේවනය කරයි. සකෘදාගාමි මාර්ග වශයෙන් වඩයි. අනාගාමි අරහන්ත මාර්ග වශයෙන් බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සෙවනය කරන්නාවූ වඩන්නාවූ බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ (සන්තාන ගත ක්ලේශයෝ අවසන් වෙත්.

[3] “ඇවැත්නි, තවද භික්ෂුතෙමේ විදර්ශනාව පෙරදැරි කොට ඇති කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩයි 11 විදර්ශනා පෙරදැරිකොට ඇති කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩන්නාවූ ඔහුට මාර්ගය හටගනියි. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සෙවනය කරයි, වඩයි. බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ, වඩන්නාවූ බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ අවසන් වෙත්.

[4] “ඇවැත්නි, තවද මහණතෙමේ සමථ (කෙලෙස් සන්සිඳවීම්) විදර්ශනා යුගනන්ධ (සම සමව) වශයෙන් වඩයි. සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩන්නාවූ ඔහුට මාර්ගය හටගණියි. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සේවනය කරයි, වඩයි, බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ වඩන්නාවූ බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ අවසන් වෙත්.

[5] ඇවැත්නි, තවද මහණහුගේ සිත ආලෝකය ආදී විදර්ශනොපක්ලේශයන් (විදර්ශනා කිලිටි කිරීම්) නිසා හටගත් මුලාවෙන් වරදවා ගැනීමට පමුණුවන ලද්දේ වේ. ඇවැත්නි, යම් අවස්ථාවෙක්හි ඒ සිත (විදර්ශනා වීථියට බැස) ආධ්‍යාත්මිකවූ අරමුණෙහිම පිහිටාද, මනාව තැන්පත් වේද, එකඟවේද, සමාධියට පැමිණේද, ඇවැත්නි, ඒ සුදුසු කාලයයි. ඔහුට මාර්ගය පහළවේ. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සේවනය කරයි, වඩයි, බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ, වඩන්නාවූ, බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ (බැඳුම්) ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ (සන්තානගත කෙලෙස්) අවසන් වෙත්. ඇවැත්නි, යම්කිසි මහණෙක් හෝ මෙහෙණක් හෝ රහත් බවට පැමිණීම මාගේ සමීපයෙහි ප්‍රකාශ කෙරේද එය සර්වප්‍රකාරයෙන් මේ සිවු මගින් හෝ ඒ සිවු මගින් එක්තරා මඟකින් හෝ වේ.

[6] “සමථ (කෙලෙස් සන්සිඳවීම) පෙරදැරි කොට ඇති විදර්ශනාව වඩන්නේ කෙසේද2 නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිතේ එකඟ බව (නොවිසිරී පැවැත්ම) සමාධියයි. ඒ සමාධියෙහි උපන්නාවූ (චිත්ත චෛතසික) ධර්මයන් අනිත්‍ය වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම විදර්ශනා නම් වේ. දුක් වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනා නම් වේ. අනාත්ම වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනා නම් වේ. මෙසේ පළමුව (සමථ) සමාධියද පසුව විදර්ශනාවද වේ. එහෙයින් සමථ පූර්වංගම (ඉදිරිපත් කොට ඇති) විදර්ශනාව වඩායයි’ කියනු ලැබේ.

[7] “වඩයි” යනු සිවු වැදෑරුම් වැඩීමය. (ii) ඒ විදර්ශනා වීථියෙහි හටගත් චිත්ත චෙතසික ධර්මයන්ගේ නොඉක්ම පැවතීම් වශයෙන් වැඩීමය. (ශ්‍රද්ධාදී) ඉන්ද්‍රියයන්ගේ එක කෘත්‍ය (කටයුත්ත) වශයෙන් වැඩීම ඒ (අනතිවත්තන- එකරස) ස්වභාවයන්ට සුදුසු වීර්යය දැරීම් වශයෙන් වැඩීමය. (ඒ අවස්ථාවෙහි පැවති) ආසේවනයාගේ වශයෙන් වැඩීමය යන සතරයි.

(iii) ‘මාර්ගය පහළ වේ’ යනු කෙසේ මාර්ගය පහළ වේද? දර්ශන වශයෙන් ‘සම්මාදිට්ඨි’ මාර්ගය පහළවේ. සිත අරමුණට නැඟීම් වශයෙන් ‘සම්මාසංකප්ප’ මාර්ගය පහළ වේ. පරිග්‍රහ (අයිතිය) වශයෙන් ‘සම්මාවාචා’ මාර්ගය පහළ වේ. හටගැනීම් වහයෙන් ‘සම්මාකම්මන්ත’ මාර්ගය පහළ වේ. පිරිසිදුවීම් වශයෙන් සම්මා ආජීව මාර්ගය පහළ වේ. උත්සාහ කිරීම් වශයෙන් ‘සම්මාවායාම’ මාර්ගය පහළ වේ. (එළඹ) සිටීම් වශයෙන් ‘සම්මාසති’ මාර්ගය පහළ වේ. (චිත්ත-චෛතසිකයන්ගේ) නොවිසිරීම් වශයෙන් ‘සම්මාසමාධි’ මාර්ගය පහළ වේ. මෙසේ මාර්ගය පහළ වේ.

හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සේවනය කරයි, වඩයි, බහුල කරයි.

[8] සේවනය කරයි යනු කෙසේ සේවනය කෙරේද? යත්,

(ii) ආවර්ජනා කරමින් සේවනයකරයි, දනිමින් සේවනය කරයි, දකිමින් සේවනය කරයි, නැවත නැවත සිහිකරමින් සේවනය කරයි, හිත වෙසෙසින් පිහිටුවමින් සේවනය කරයි, ශ්‍රද්ධාවෙන් අදහමින් සේවනය කරයි, වීර්යය දැඩිකොට ගණිමින් සේවනය කරයි, සිහිය එලවමින් සේවනය කරයි, සිත මනාව පිහිටුවමින් සේවනය කරයි, ප්‍රඥාවෙන් වෙසෙසින් දනිමින් සේවනය කරයි, වෙසෙසින් දතයුතු දෙය වෙසෙසින් දනිමින් සේවනය කරයි. පිරිසිඳ දතයුතු දෙය පිරිසිඳ දනිමින් සේවනය කරයි, ප්‍රහීණ කළයුතු දෙය ප්‍රහීණ කරමින් සේවනය කරයි, වැඩිය යුතු දෙය වඩමින් සේවනය කරයි, (iii) ප්‍රත්‍යක්ෂ කටයුතු දෙය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරමින් සේවනය කරයි, මෙසේ සේවනය කරයි.

[9] ‘වඩයි’ යනු කෙසේ වඩාද? ආවර්ජනය කරමින් වඩයි, දනිමින් වඩයි, (ii) දකිමින් වඩයි, නැවත නැවත සිහි කරමින් වඩයි, සිත වෙසෙසින් පිහිටුවමින් වඩයි, ශ්‍රද්ධාව පිහිටුවමින් වඩයි, වීර්යය දැඩිකරමින් වඩයි, සිහිය පිහිටුවමින් වඩයි, සිත මනාව පිහිටුවමින් වඩයි, ප්‍රඥාවෙන් දනිමින් වඩයි, වෙසෙසින් දතයුතු දෙය වෙසෙසින් දනිමින් වඩයි, පිරිසිඳ දතයුතු දෙයය පිරිසිඳ දනිමින් වඩයි, ප්‍රහීණ කළයුතු දෙය ප්‍රහීණ කරමින් වඩයි, වැඩිය යුතු දෙය වඩමින් වඩයි, ප්‍රත්‍යක්ෂ කටයුතු දෙය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරමින් වඩයි, මෙසේ වඩයි.

[10] ‘බහුල කෙරෙයි’ යනු කෙසේ බහුල කෙරේද? (ii) ආවර්ජනා කරමින් බහුල කෙරෙයි. දනිමින් බහුල කෙරෙයි දකිමින් බහුල කෙරෙයි, නැවත නැවත සිහි කරමින් බහුල කෙරෙයි, සිත වෙසෙසින් පිහිටුවමින් බහුල කෙරෙයි, ශ්‍රද්ධාව පිහිටුවමින් බහුල කෙරෙයි, වීර්යය වඩමින් බහුල කෙරෙයි. සිහි එළවමින් බහුල කෙරෙයි, සිත මනාව පිහිටුවමින් බහුල කෙරෙයි, ප්‍රඥාවෙන් දනිමින් බහුල කෙරෙයි, වෙසෙසින් දතයුතු දෙය වෙසෙසින් දනිමින් බහුල කෙරෙයි, ප්‍රහීණ කළයුතු දෙය ප්‍රහීණ කරමින් බහුල කෙරෙයි, වැඩිය යුතු දෙය වඩමින් බහුල කෙරෙයි, ප්‍රත්‍යක්ෂ කළයුතු දෙය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරමින් බහුල කෙරෙයි, මෙසේ බහුල කෙරෙයි.

[11] ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ, වඩන්නාවූ, බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජන (බැඳුම්) ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ (සිත කෙලෙස්) අවසන් වෙත්. සංයෝජනයෝ (බැඳුම්) කෙසේ ප්‍රහීණ වෙත්ද? අනුශයයෝ (සිත කෙලෙස්) කෙසේ අවසන් වෙද්ද?

“සොතාපත්ති” මාර්ගයෙන් සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බත පරාමාස යන මේ සංයෝජනත්‍රය ප්‍රහීණවේ. දිට්ඨි අනුසය, විචිකිච්ඡා අනුසය, යන මේ අනුශයෝ (සන්තාන ගත කෙලෙස්) දෙදෙන අවසන් වෙත්.

‘සකෘදාගාමි’ මාර්ගයෙන් ඔළාරික (ඝනබහල) වූ කාමරාග සංයෝජන (බැඳුම) පටිඝ (ක්‍රොධ) සංයෝජන (බැඳුම) යන මේ බැඳුම් දෙක ප්‍රහීණ වේ. ඕළාරිකවූ කාමරාගානුසය. පටිඝානුසය යන මේ අනුශයයෝ දෙදෙන අවසන් වෙත්.

‘අනාගාමි’ මාර්ගයෙන් සියුම් (තුනී) වූ කාම රාග සංයෝජන පටිඝ සංයෝජන යන මේ බැඳුම් දෙක ප්‍රහීණ වේ. සියුම් (තුනී) වූ කාමරාගානුසය, පටිඝානුසය යන මේ අනුශයයෝ දෙදෙන අවසන් වෙත්.

රහත් මගින් රූප රාග, අරූපරාග, මාන, උද්ධච්ච, අවිජ්ජා යන මේ බැඳුම් පස ප්‍රහීණ වේ. මානානුසය, භවරාගානුසය, අවිජ්ජානුසය යන මේ අනුශයෝ (සිත කෙලෙස්) තුන්දෙන අවසන් වෙත්.

අව්‍යාපාද (කොප නොවීම්) වශයෙන් සිත එකඟවූ නොකැලඹෙන සමාධියයි ආලෝක සංඥා වශයෙන් සිත එකඟවූ නොකැළඹෙන සමාධියයි.

කෙලෙස් දුරු කිරීමෙන් නිවන් බලන්නහුගේ හුස්ම ගැනීම් වශයෙන්ද කෙලෙස් දුරුකිරීමෙන් නිවන් බලන්නහුගේ හුස්ම පිටකිරීම් වශයෙන් සිත එකඟවූ නොකැළඹෙන සමාධි යයි. ඒ විදර්ශනා වීථියෙහි උපන් (චිත්ත චෛතසික) ධර්මයන් අනිත්‍ය වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි. දුක් වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි. අනාත්ම වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි, මෙසේ පළමුව සමථය (කෙලෙස් සන්සිඳවීම) ද පසුව විදර්ශනාව ද වේ. එහෙයින් කෙලෙස් සන්සිඳීම පෙරදැරි විදර්ශනාව වඩායයි කියනු ලැබේ.

[12] ‘වඩයි’ යනු සිව්වැදෑරුම් වැඩීමය. ඒ විදර්ශනා විෂයයෙහි හටගත් (චිත්ත චෛතසික) ධර්මයන්ගේ නොඉක්ම පැවතීම් අර්ථයෙන් වැඩීමය. (ශ්‍රද්ධාදී) ඉන්ද්‍රියයන්ගේ එක කෘත්‍ය (එක කටයුත්ත) වශයෙන් වැඩීමය, ඒ (අනතිවත්තන එකරස) ස්වභාවයන්ට සුදුසු වීර්යය දැරීම් වශයෙන් වැඩීම (ඒ අවස්ථාවෙහි පැවති) සේවනයාගේ වශයෙන් වැඩීම යන සතරයි.

‘මාර්ගය පහළවෙයි’ යන්නෙහි කෙසේ මාර්ගය පහළ වේද? දර්ශනය කිරීම් අර්ථයෙන් සම්මාදිට්ඨි මාර්ගය පහළවේ. සිත අරමුණට නැංවීමේ අර්ථයෙන් සම්මාසම්කප්ප මාර්ගය පහළවේ. මෙහි 7 ඡේදයේ (iii) යෙදිය යුතුයි.

‘සේවනය කරයි.’ යනු කෙසේ සේවනය කෙරේද? යත් (මෙහි 8 ඡේදයේ (ii) යෙදිය යුතුයි.)

‘භාවෙති’ යනු කෙසේ වඩයිද? ආවර්ජනය කරමින් වඩයි, දනිමින් වඩයි, ප්‍රත්‍යක්ෂ කළයුතු දෙය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරමින් වඩයි, මෙසේ වඩයි.

‘බහුලීකරොති’ (වැඩියෙන් කෙරෙයි) යනු කෙසේ බහුල කරයිද? සිහි කරමින් බහුල කරයි, දනිමින් බහුල කරයි, (මෙහි 10 ඡේදය (ii) යොදන්න) ප්‍රත්‍යක්ෂ කළයුතු දෙය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරමින් බහුල කරයි, මෙසේ බහුල කරයි.

[13] ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ, වඩන්නාවූ, බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ බැඳුම් ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ (සන්තානගත කෙලෙස්) අවසන් වෙත්. බැඳුම් කෙසේ ප්‍රහීණ වෙත්ද? අනුශයයෝ (සිත කෙලෙස්) කෙසේ අවසන් වෙත්ද?

‘සොතාපත්ති’ මාර්ගයෙන් සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්ත පරාමාස යන මේ සංයෝජනත්‍රයය ප්‍රහීණ වේ. දිට්ඨි අනුසය, විචිකිච්ඡා අනුසය යන මේ අනුශයයෝ (සිත කෙලෙස්) දෙදෙන අවසන් වෙත්.

‘සකෘදාගාමි’ මාර්ගයෙන් ඔළාරික (ඝන බහළ) වූ කාම රාග සංයෝජන, පටිඝ සංයෝජන යන මේ බැඳුම් දෙක ප්‍රහීණ වේ. ඔළාරිකවූ කාමරාගානුසය, පටිඝානුසය යන මේ අනුශයයෝ දෙදෙන අවසන් වෙත්.

‘අනාගාමි’ මාර්ගයෙන් සියුම් (තුනී) වූ කාමරාග සංයෝජන පටිඝ සංයෝජන යන මේ බැඳුම් දෙක ප්‍රහීණ වේ. සියුම් (තුනී) වූ කාමරාගානුසය, පටිඝානුසය යන මේ අනුශයයෝ දෙදෙන අවසන් වෙත්.

‘රහත්’ මඟින් රූපරාග, අරූපරාග, මාන උද්ධච්ච, අවිජ්ජා යන මේ බැඳුම් පස ප්‍රහීණ වේ. මානානුසය, භව රාගානුසය, අවිජ්ජානුසය යන මේ අනුශයෝ (සිතකෙලෙස්) තුන් දෙන දුරු වෙත්.

මෙසේ කෙලෙස් සන්සිඳවීම පෙරදැරි කොට ඇති විදර්ශනාව වඩයි.

[14] විදර්ශනාව පෙරදැරිකොට ඇති කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩන්නේ කෙසේද? අනිත්‍ය වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි, දුක් වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි, අනනාත්ම වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි, ඒ විදර්ශනා වීථියෙහි උපන් (චිත්ත චෛතසික) ධර්මයන්ගේද නිවන් අරමුණු බැවින් චිත්තයාගේ (එකග්‍රතා සංඛ්‍යාත උපචාර අර්පණා) නොකැලඹිල්ල (නිර්වෙධභාගිය) සමාධියයි. පළමුව විදර්ශනාවද, පසුව සමථයද මෙසේයි. එහෙයින් විදර්ශනාව පෙරදැරි කොට ඇති කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩායයි කියනු ලැබේ.

‘වඩයි’ යනු සතර ආකාර භාවනාවයි (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යෙදිය යුතුයි.)

මාර්ගය පහළවන්නේ කෙසේද? මෙහි 7 ඡේදයේ (iii) යෙදිය යුතුයි. මෙසේ මාර්ගය පහළ වේ. මෙසේ බැඳුම් ප්‍රහීණ වෙත්. සිත කෙලෙස් අවසන් වෙත්.

රූපය අනිත්‍ය වශයෙන් නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි, රූපය දුක් වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි, ඒ විදර්ශනා වීථියෙහි උපන් (චිත්ත චෛතසික) ධර්මයන්ගේද නිවන් අරමුණු බැවින් චිත්තයාගේ (එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත උපචාර අර්පණා) නොකැලඹිල්ල (නිර්වෙධභාගිය) සමාධියයි. පළමුව විදර්ශනාවද පසුව කෙලෙස් සන්සිඳවීමද මෙසේයි. එහෙයින් විදර්ශනා (තුන් දැකීම) මුල්කොට ඇති කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩායි කියනු ලැබේ.

‘භාවෙති’ (වඩයි) යනු සතර ආකාර භාවනාවයි (මෙහි 7 ඡේදයේ (11 යෙදිය යුතුයි.) (මෙහි 3 ඡේදයේ (ii) යෙදිය යුතුයි) මෙසේ බැඳුම් ප්‍රහීණ වෙත්. සිත කෙලෙස් අවසන් වෙත්. වේදනා, සඤ්ඤා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ, චක්ඛු, සොත, ඝාන, ජීව්හා, කාය, මන ජරා මරණ අනිත්‍ය වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි. ජරාමරණ දුක් වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි.

අනාත්ම වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාවයි. ඒ විදර්ශනා වීථියෙහි උපන් (චිත්ත චෛතසික) ධර්මයන්ගේද නිවන් අරමුණු බැවින් චිත්තයාගේ (එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත උපචාර අර්පණාවෝද) නොකැලඹිලිල් (නිර්වෙධ භාගිය) සමාධි යයි. පළමුව විදර්ශනාවද පසුව කෙලෙස් සන්සිඳවීමද මෙසේයි. එහෙයින් විදර්ශනා පෙරදැරි කෙලෙස් සන්සිඳවීමද වඩායි කියනු ලැබේ.

‘භාවෙති’ වඩයි යනු සතර ආකාර භාවනාවයි. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යෙදිය යුතුයි.) (මෙහි 3 ඡේදයේ (ii) යෙදිය යුතුයි) මෙසේ බැඳුම් ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ (සිත කෙලෙස්) අවසන් වෙත්.

[15] මෙසේ විදර්ශනා පෙරදැරිවූ කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩයි. මෙසේ කෙලෙස් සන්සිඳවීම හා තුන් දැක්ම (විදර්ශනා) යුගනන්ධ (සම) වශයෙන් වඩාද, සොළොස් ආකාරයකින් කෙලෙස් සන්සිඳවීම විදර්ශනා යුගනන්ධ වශයෙන් වඩයි. ආරම්මණ වශයෙන්, ගොචර වශයෙන්, ප්‍රහාණ වශයෙන් පරිත්‍යාග (හැරලීම්) වශයෙන්, වුට්ඨාන නැඟිටීම් වශයෙන්, විවට්ට (නිවීම්) වශයෙන්, ශාන්ත (සන්සිඳීම්) වශයෙන්, ප්‍රණීත (උසස් බවට යැවීම්) වශයෙන්. බන්ධනාපගත (බැඳුම් ලිහීම්) වශයෙන්, කෙලෙස් නැතිවීම් වශයෙන්, ඉක්මීම් වශයෙන්, දේවල නිමිති ගැනීම් නැත්ත වශයෙන්, නොපැතීම් වශයෙන්, නොඇලීම් වශයෙන්, එකරස වශයෙන්, එකින් එක නොඉක්මීම් වශයෙන් යුගනන්ධ සමාන වශයෙන්, වඩයි.

(මෙහි 17 ක් දක්වා ඇතත් අන්තයෙහි දක්වන ලද “යුගනන්ධ” පදය මූල පදය හා ඒකාර්ථවත් භාවයෙන් එය අත්හැර ගණන් ගනු ලැබේ.)

[16] කෙසේ ආරම්මණ වශයෙන් සමථවිදර්ශනා (කෙලෙස් සන්සිඳවීම් හා තුන් දැක්ම) යුගනන්ධ (සමාන) කොට වඩාද, සිතේ නොසන්සුන්කම දුරුකරන්නහුගේ සිත එකඟකම නම් නොකැලඹිල්ලවූ සමාධිය නිවන් අරමුණයි. අවිජ්ජාව දුරු කරන්නහුගේ නැවත නැවත අනිත්‍යාදී වශයෙන් බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාවවූ නිවන් අරමුණ මෙසේ අරමුණු කිරීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ (සමාන) වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් අරමුණු වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට (සමාන) වඩායයි කියනු ලැබේ.

‘භාවෙති’ (වඩයි) යනු සතර ආකාර භාවනාවයි. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) (iii) හා 3 ඡේදයේ (ii) යෙදිය යුතුයි.) මෙසේ බැඳුම් ප්‍රහීණ වෙත්. බලවත් පව් දුරු වෙත්.

මෙසේ අරමුණු වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩයි.

[17] කෙසේ ගොචර වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද, සිතේ නොසන්සුන්කම දුරුකරන්නහුගේ සිත එකඟකමේ නොකැලඹීම නම් සමාධිය නිවන් ගෝචරය නොදැනීම දුරුකරන්නහුගේ නැවත නැවත අනිත්‍යාදී වශයෙන් බැලීමෙන් ඇතිවන තුන්දැකීම නිවන් ගොචරය. මෙසේ ගොදුරු වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ (සමාන) වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් ගොදුරු වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[18] කෙසේ ප්‍රහාණ වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද, සිත නොසන්සුන් බව සහිත ක්ලේශයන්ද ස්කන්ධයන්ද දුරුකරන්නහුගේ සිත එකඟකම නම් නොකැලඹීමේ සමාධිය නිවන් ගොචරය. නොදැනීම් සහිත ක්ලේශයන්ද ස්කන්ධයන්ද දුරුකරන්නහුගේ නැවත නැවත අනිත්‍යාදි වශයෙන් බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව නිවන් ගොචරය. මෙසේ ප්‍රහාණ වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ (සමාන) වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් ප්‍රහාණ වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධකොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[19] කෙසේ පරිභොග වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද, සිතේ නොසන්සුන්බව සහිත පව්ද ස්කන්ධයන්ද දුරුකරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ලනම් සමාධිය නිවන් ගෝචරය නොදැනීම සහිත ක්ලේශයන්ද ස්කන්ධයන්ද දුරුකරන්නහුගේ නැවත නැවත අනිත්‍යාදී වශයෙන් බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව නිවන් ගොචරය. මෙසේ පරිත්‍යාග වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොයික්ම පවතිත්. එහෙයින් පරිත්‍යාග වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[20] කෙසේ නැගිටීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද? සිතේ නොසන්සුන්බව සහිත ක්ලේශයන්ගේද ස්කන්ධයන්ගේද නැගීම් වශයෙන් සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ල නම් සමාධිය නිවන් ගොචරය. නොදැනීම් සහිත ක්ලේශයන්ගේද ස්කන්ධයන්ගේද නැඟීම් වශයෙන් (අනිත්‍යාදී වශයෙන්) නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව නිවන් ගෝචරය. මෙසේ නැගිටීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් නැගිටීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[21] කෙසේ විවට්ට (නිවීම්) වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධකොට වඩාද, සිත නොසන්සුන් බව සහිත ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද විවට්ට (නිවීම්) වශයෙන් සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ලනම් සමාධිය නිවන් ගෝචරය. නොදැනීම සහිත ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධන්ගෙන්ද විවට්ට (නිවීම්) වශයෙන් නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව නිවන් ගොචරය. මෙසේ විවට්ට (නිවීම්) වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් විවට්ට (නිවීම්) වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[22] කෙසේ ශාන්ත වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද? සිත නොසන්සුන් බව දුරුකරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ල නම් සමාධිය ශාන්තවූයේවෙයි. නිවන් ගොචරය. නොදැනීම දුරු කරන්නහුගේ (අනිත්‍යාදීන්) නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව ශාන්තවූයේ වෙයි. නිවන් ගොචරය. මෙසේ ශාන්ත වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් ශාන්ත වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[23] කෙසේ ප්‍රණීත වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධකොට වඩාද, සිතනොසන්සුන් බව දුරු කරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ල නම් සමාධිය ප්‍රහීණ වූයේ වෙයි. නිවන් ගොචරය. නොදැනීම දුරු කරන්නහුගේ (අනිත්‍යාදීන්) නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව ප්‍රහීණවූයේ වෙයි, නිවන් ගොචරය. මෙසේ ප්‍රණීතවශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එකම කටයුතු දරන්නාහු වෙත්. එහෙයින් ප්‍රණීත වශයෙන් යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[24] කෙසේ මිදීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද, උඩඟුකම දුරු කරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹීම නම් සමාධියෙන් සිත මිදුනේ වෙයි, නිවන් ගොචරය. නොදැනීම දුරුකරන්නහුගේ (අනිත්‍යාදීන්) නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාවෙන් සිත මිදුණේ වෙයි, නිවන් ගොදුරුය. ඇල්ම දුරුකිරීමෙන් (ඇතිවන) මාර්ගය හා යෙදුණු නොදැනීම දුරුකිරීමෙන් සමාධිය (ඇතිවන) මාර්ගය හා යෙදුණු ප්‍රඥාව මෙසේයි. මෙසේ මිදීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහුවෙත්. යුගනන්ධවූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් මිඳීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[25] කෙසේ පව් නැතිවීම් (අනාශව) වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධකොට වඩාද, සිත නොසන්සුන් බව දුරුකරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ල නම් සමාධිය කාමාශවයෙන් අනාසව වූයේ වෙයි. නිවන් ගොචරය. නොදැනීම දුරු කරන්නහුගේ (අනිත්‍යාදී වශයෙන්) නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව අවිද්‍යාසවයෙන් අනාසව වූයේ වෙයි, නිවන් ගෝචරය. මෙසේ අනාසව වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් අනාසව වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[26] කෙසේ තරණය කිරීම් වශයෙන් සමථවිදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද, සිතනොසන්සුන් සහිත ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද තරණය කරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ල නම් සමාධිය නිවන් ගොචරය. නොදැනීම් සහිත ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද තරණය කරන්නහුගේ (අනිත්‍යාදී වශයෙන්) නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව නිවන් ගොචරය. මෙසේ තරණය කිරීම් වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් තරණය කිරීම් වශයෙන් සමථවිදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[27] කෙසේ දේවල නිමිති ගැනීම් නැත්ත වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩාද, සිත නොසන්සුන් බව දුරු කරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹීම නම් සමාධි සියලු දේවල නිමිති ගැනීම් වලින් මිදුණේ වෙයි, නිවන් ගෝචරය, නොදැකීම දුරුකරන්නහුගේ (අනිත්‍යාදි වශයෙන්) නැවත නැවත බැලීමෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව සියලු දේවල නිමිති ගැනීම්වලින් නිමිත්ත රහිතවේ. නිවන් ගොචරය. මෙසේ දේවල නිමිති නැත්ත වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුත්ත ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් දේවල නිමිති නැත්ත වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[28] නොපැතීම් අර්ථයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩන්නේ කෙසේද? සිතේ නොසන්සුන් බව දුරු කරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ල නම් සමාධිය සියලු තෘෂ්ණාවන් කෙරෙන් තෘෂ්ණා රහිත වූයේ වෙයි (ii) නිර්වාණය අරමුණු කොට ඇත්තේ වෙයි. නොදැනීම දුරු කරන්නහුගේ අනිත්‍යාදි වශයෙන් නැවත නැවත බැලීම් අර්ථයෙන් ඇතිවන විදර්ශනාව සියලු තෘෂ්ණාවන් කෙරෙන් තෘෂ්ණා රහිත වූයේ වෙයි. නිර්වාණය අරමුණුකොට ඇත්තේ වෙයි. (iii) මෙසේ තෘෂ්ණා විරහිතාර්ථයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එක කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යුගනන්ධ වූවෝ වෙත්. ඔවුනොවුන් නොඉක්ම පවතිත්. එහෙයින් නොපැතීම් අර්ථයෙන් සමථවිදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[29] හිස් බව වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩන්නේ කෙසේද? සිතේ නොසන්සුන් බව දුරකරන්නහුගේ සිත එකඟකමවූ නොකැලඹිල්ල නම් සමාධිය ආත්ම දෘෂ්ටි ආදි සියලු ඇලීම් හිස් වූයේ වෙයි. මෙසේ හිස් බව වශයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ එකට කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. එහෙයින් හිස් බව වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩායයි කියනු ලැබේ.

[30] ‘භාවෙති’ (වඩයි) යනු සතර ආකාර (වැඩීමය) භාවනාවය. (මෙහි 7 ඡේදයේ ii හා iii යොදන්න.) මෙසේ මාර්ගය පහළවේ. (මෙහි 3 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මෙසේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයෝ (සිත පව්) අවසන් වෙත්. මෙසේ හිස් බව වශයෙන් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩයි. මේ සොළොස් අයුරින් සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩයි. මෙසේ සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩයි.

[31] (ඔභාසාදී) ධර්මයන් නිසා ඇවිස්සීමෙන් නොසන්සුන් වීමෙන් රූප බවට පැමිණි සිත ඇතිවන්නේ කෙසේද? අනිත්‍ය වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට ආලෝකය උපදී.

“ඔභාසො ධම්මො” (එළිය ධර්මයෙකි) යනු ආලෝකයට පැමිණේ. එයින් කැලඹිලි නම් (සිතේ) නොසන්සුන් බවය. ඒ නොසන්සුන් බැවින් වෙනස්වූ සිත අනිත්‍ය වශයෙන් වැටහීම ඇතිසැටියෙන් නොදනියි. දුක් වශයෙන් වැටහීම ඇති සැටියෙන් නොදනියි. අනාත්ම වශයෙන් වැටහීම ඇති සැටියෙන් නොදනියි. එහෙයින් ආලෝකය ආදී ධර්මයන්හි වෙනස් බවට පැමිණි සිත ඇත්තේයයි කියනු ලැබේ. (මාර්ගා මාර්ගයන් පරීක්ෂා කිරීමට) ඒ සුදුසු කාලයයි. යමකින් ඒ සිත සිත තුළ එල්බීම මනාව පිහිටාද මනාව තැන්පත් වේද, එකඟ වේද සමාධියට පැමිණේද, ඔහුට මාර්ගය පහළ වේ. කෙසේ මාර්ගය පහළවේද? (මෙහි 7 වන ඡේදයේ (iii) මෙසේ මාර්ගය පහළවේ. (මෙහි 3 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මෙසේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණවෙත්. අනුශයෝ (සිත කෙලෙස්) අවසන් වෙත්.

[32] අනිත්‍ය වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නහුට (ii) විදර්ශනා ඥානය පහළවේ. (විදර්ශනා) ප්‍රීතිය පහළවේ. (ඇගේ සිතේ) සන්සිඳීම පහළවේ. සැපය පහළවේ. ශ්‍රද්ධාව පහළවේ. වීර්යය පහළවේ. සිහිය පහළවේ. (විදර්ශනා මෙන්ම සිහි කිරීම) තත්‍ර මජ්ක්ධතාව (එහි මැදහත් බව) පහළවේ. ආලෝක සහිත විදර්ශනාවෙහි ආශාව පහළවේ. (ඒ) ආශාව (මාර්ඝඵල) ධර්මය යයි ආශාවට පැමිණේ. එයින් චිත්ත චෛතසිකයන්ගේ විසිරී යෑම් නම්වූ නොසන්සුන් බවය. චිත්ත චෛතසිකයන්ගේ ඒ නොසන්සුන් බැවින් විරූප බවට පැමිණි සිත අනිත්‍ය වශයෙන් වැටහීම ඇතිසැටියෙන් නොදනියි. දුක් වශයෙන් වැටහීම ඇතිසැටියෙන් නොදනියි. අනාත්ම වශයෙන් වැටහීම ඇතිසැටියෙන් නොදනියි. එහෙයින් ආලෝකය ආදී ධර්මයන්හි විරූප බවට පැමිණි සිත ඇත්තේ යයි, කියනු ලැබේ. (යමකින්) ඒ සිත සිත තුළ එල්බ සිටීමෙහි මනාව පිහිටයි. මනාව තැන්පත් වෙයි. එකඟ වෙයි. සමාධියට පැමිණේ. ඔහුට මාර්ගය පහළවේ. කෙසේ මාර්ගය පහළවේද? (මෙහි 7 ඡේදයේ (iii) මෙසේ මාර්ගය පහළ වේ.

(මෙහි 3 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මෙසේ බැඳුම් ප්‍රහිණ වෙත්. අනුශයයෝ (සිත කෙලෙස්) අවසන් වෙත්. (iii) දුඃඛ වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි (ii) යොදන්න) අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (විදර්ශනා) ඔභාසය එළිය පහළවේ. විදර්ශනා ඥානය පහළවේ. ප්‍රීතිය පහළවේ. අනාත්ම වශයෙන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුඃඛ වශයෙන් වැටහීම ඇතිසැටියෙන් නොදනියි. එහෙයින් (ආලෝක ආදී) ධර්මයන්හි විරුප බවට පැමිණි සිත ඇත්තේ යයි කියනු ලැබේ. ඒ සිත සිත තුළ එල්බ සිටීමෙහි මනාව පිහිටයි. මනාව තැන්පත් වෙයි, එකඟවෙයි, සමාධියට පැමිණේ. ඔහුට මාර්ගය පහළවේ. කෙසේ මාර්ගය පහළවේද, (මෙහි 7 ඡේදයේ (iii) මෙසේ මාර්ගය පහළවේ. (මෙහි 3 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මෙසේ බැඳුම් ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ අවසන් වෙත්.

(v) රූපය අනිත්‍යය වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි (ii) රූපය දුඃඛ වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි (ii) රූපය අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට වේදනාව අනිත්‍ය වශයෙන්, දුක් වශයෙන්, අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි (ii) සංඥාව අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි (ii) සංස්කාරයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි (ii) විඥානය අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි (ii) චක්ෂුව අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට (මෙහි ii) රජා මරණ අනිත්‍ය වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට ජරා මරණ දුඃඛ වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට ජරා මරණ අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාට ආලෝකය පහළවේ. ඥානය පහළවේ. (මෙහි සඩ යොදන්න) ආශාව පහළවේ.

[33] ඒ ආශාව (මාර්ගඵල) ධර්මයයි. ආශාවට පැමිණේ. එයින් චිත්ත චෛතසිකයන්ගේ විසිරීයෑම් නම් නොසන්සුන් බවය. චිත්ත චෛතසිකයන්ගේ ඒ නොසන්සුන් බැවින් විරූප බවට පැමිණි සිත ජරා මරණ අනාත්ම වශයෙන් එළඹ සිටීම ජරා මරණ අනිත්‍ය වශයෙන් එළඹ සිටීම, ජරා මරණ දුඃඛ වශයෙන් එළඹ සිටීම, ඇතිසැටියෙන් නොදනී. එහෙයින් ආලෝකය ආදී ධර්මයන්හි විරූප බවට පැමිණි සිත ඇත්තේයයි කියනු ලැබේ. ඒ සුදුසු කාලයයි. යමකින් ඒ සිත සිත තුළ එල්බීම මනාව පිහිටාද මනාව තැන්පත් වේද, එකඟවේද, සමාධියට පැමිණේද ඔහුට මාර්ගය පහළ වේ. කෙසේ මාර්ගය පහළවේද? (මෙහි 7 ඡේදයේ iii මෙසේ මාර්ගය පහළවේ. (මෙහි 3 ඡේදයේ ii යොදන්න) මෙසේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ අවසන් වෙත්. මෙසේ ආලෝකය ආදී ධර්මයන්හි විරූප බවට පැමිණි සිත් ඇත්තේ යයි කියනු ලැබේ.

[1] “ආලෝකයෙහිද ඥාණයෙහිද ප්‍රීතියෙහිද කම්පාවෙයි. සංසිඳීමෙහිද සැපයෙහිද යමකින් සිත කම්පාවේද,

[2] “ශ්‍රද්ධාවෙහිද වීර්යයෙහිද සතියෙහිද කම්පාවෙයි සිහිකිරීමේ මැදහත් බවෙහිද තත්‍රමජ්ක්ධත්තතා (එහි මැදහත්) බවෙහිද ආශාවෙහිද කම්පාවෙයි.

[3] “යමකුගේ ප්‍රඥාවෙන් මේ කරුණු දසය පුරුදු කරන ලදද (හෙතෙම ආලෝකය ආදි) ධර්මයන්හි නොසන්සුන් බව තත්වූ පරිද්දෙන් දැනීමෙහි දක්ෂයෙක්වේ. (හෙතෙම) මුළාවටද නොපැමිණේ.

[4] “(මන්ද ප්‍රාඥයා) ආලෝක ආදීන්හිදී කැලඹිල්ලට පැමිණේ. ක්ලෙශයන්ගෙන්ද කෙලෙස් (විදර්ශනා) චිත්ත භාවනාද ගිලිහේ. (මධ්‍යම ප්‍රාඥයා) කැලඹිල්ලට පැමිණේ. නොකෙලෙස් භාවනාව පිරිහේ.

[5] “(තීක්ෂණ ප්‍රාඥයා) කැලඹිල්ලට පැමිණේ. නොකෙලෙසේ, භාවනාව නොපිරිහේ. (අති තීක්ෂණ ප්‍රාඥයා) කැලඹිල්ලට නොපැමිණේ, නොකෙලෙසේ, භාවනාව නොපිරිහේ.

[6] “මේ කරුණු සතරින් දස ස්ථානයෙහි සිතේ හැකිලීම කැලඹීමට පැමිණීම කැලඹිල්ලට නොපැමිණීම්, විරූප බවට පැමිණීම දැනගණියි.”

(යුගනන්ධ කථාහි සම්පූර්ණ නිදාන කථාව සම්බන්ධ වියයුතුය.)

[1] “මහණෙනි, (යථාස්වභාව වශයෙන්) සත්‍යවූ වෙනස් නොවන්නාවූ වෙන ස්වභාවයක් නැති මොව්හු සතර දෙනෙක් වෙත්. කවර සතරදෙනෙක්ද යත්?

“මහණෙනි, මේ දුඃඛය යන මෙය සත්‍යය. මෙය වෙනස් නොවන සුලුය. අන් අයුරකට පත්නොවන සුලුය. මේ සමුදය යන මෙය සත්‍යය. වෙනස් නොවනසුලුය. අන් අයුරකට පත් නොවනසුලුය. මේ දුක්ඛ නිරෝධය (දුක නැතිකිරීම) යන මෙය සත්‍යය. වෙනස් නොවනසුලුය. අන් අයුරකට පත් නොවනසුලුය. මේ දුක්ඛ නිරෝධගාමිනී (දුක නැතිකිරීමට යන) ප්‍රතිපදාවය යන මෙය සත්‍යය. වෙනස් නොවනසුලුය. අන් අයුරකට පත්නොවනසුලුය.

“මහණෙනි, මේ කරුණු සතර වනාහි සත්‍යවූයේ වෙනස් නොවන්නේ අන් අයුරකට පත්නොවන්නේ වෙයි.

[6] “කී අයුරකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? සිව් අයුරකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්. යථාස්වභාවාර්ථයෙන්, අනාත්මාර්ථයෙන්, සත්‍යාර්ථයෙන් ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් (යන මේ සිව් අයුරෙහි) චතුර්විධ සත්‍යයෝ මේ සිව් අයුරෙන් එකට එක්වූවෝවෙත් යමක් එකට එක්වූවෝ නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එක තේරුම එක් ඥානයකින් අවබෝධකෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්.

[7] “කෙසේ යථාස්වභාවාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? සිව් අයුරකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්. දුඃඛයාගේ දුඃඛාර්ථය යථා ස්වභාවාර්ථය සමුදයාගේ සමුදයාර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය නිරෝධයාගේ නිරෝධාර්ථය යථා ස්වභාවාර්ථය මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය (යන) මේ සිවු අයුරෙන් යථාස්වභාවාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතු වෙත්. යමක් එකට එකතුවේ නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එකම තේරුම එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි. සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[8] (i) කෙසේ අනාත්මාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? සිවු අයුරකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්. දුඃඛයාගේ දුඃඛාර්ථය අනාත්මාර්ථය සමුදයාගේ සමුදයාර්ථය අනාත්මාර්ථය නිරෝධ්‍යාගේ නිරෝධාර්ථය අනාත්මාර්ථය මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථය අනාත්මාර්ථය (යන) මේ සිව් අයුරෙන් අනාත්මාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතුවෙත්. යමක් එකට එකතුවේ නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එක තේරුම එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[9] “කෙසේ සත්‍යාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? මේ සිව් අයුරකින් සත්‍යාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්. දුඃඛයාගේ දුඃඛාර්ථය සත්‍යාර්ථය සමුදයාගේ සමුදයාර්ථය සත්‍යාර්ථය නිරෝධයාගේ නිරෝධාර්ථය සත්‍යාර්ථය මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථය සත්‍යාර්ථය (යන) මේ සිව් අයුරෙන් සත්‍යාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතුවෙත්. යමක් එකට එකතුවේ නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේ එකාර්ථය එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[10] “කෙසේ අවබෝධ අර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යායෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්ද? සිව් අයුරකින් අවබෝධ අර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්. දුඃඛයාගේ දුඃඛාර්ථය අවබෝධ අර්ථය සමුදයාගේ සමුදාර්ථය අවබෝධ අර්ථය නිරෝධයාගේ නිරෝධාර්ථය අවබෝධාර්ථය මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථය අවබෝධ අර්ථය (යන) මේ සතර ආකාරයෙන් අවබෝධ අර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතුවෙත්. යමක් එකට එකතුවේනම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එක තේරුම එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[11] “කෙසේ සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? යමක් අනිත්‍ය නම්, එය දුඃඛයකි. යමක් අනිත්‍යද දුඃඛද එය අනාත්මය. යමක් අනිත්‍යද දුඃඛද අනාත්මද එය (තථ) යථාස්වභාවයකි. යමක් අනිත්‍යද දුඃඛද අනාත්මද යථාස්වභාවද සත්‍යද එය සත්‍යයකි. යමක් අනිත්‍යද දුඃඛද අනාත්මද යථා ස්වභාවද සත්‍යද එය එකට එකතුය. යමක් එකට එකතු නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එකාර්ථය එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[12] “කී අයුරකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? නවාකාරයකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්. යථාස්වභාවාර්ථයෙන් අනාත්මාර්ථයෙන් සත්‍යාර්ථයෙන් අවබෝධ අර්ථයෙන් හැඳිනීම් අර්ථයෙන් තීන්දු කිරීම් අර්ථයෙන් ගෙවාදැමීම් (යන) මේ නවාකාරයෙන්සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතුවූවෝ වෙත් යමක් එකට එකතුද එය එක් තේරුමක් ඇත්තේය. එක් අර්ථයක් එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[13] “කෙසේ යථාස්වභාවාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධ ඇත්තාහු වෙත්ද? නවාකාරයකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්. දුඃඛයාගේ දුඃඛාර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය සමුදයාගේ සමුදයාර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය නිරෝධයාගේ නිරෝධාර්ථය යථා ස්වභාවාර්ථය මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථය යථා ස්වභාවාර්ථය හැඳිනීමගේ හැඳිනීම් අර්ථය යථා ස්වභාවාර්ථය තීන්දු කිරීමගේ තීන්දු කිරීම් අර්ථය යථා ස්වභාර්ථය ගෙවා දැමීමගේ ගෙවාදැමීම් අර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය භාවනාවගේ භාවනාර්ථය යථා ස්වභාවාර්ථය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීමගේ ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීමේ ඥානය යථා ස්වභාවාර්ථය (යන) මේ නවාකාරයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතුවෙත්. යමක් එකට එකතුවේද, එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එක තේරුමක් එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්.

[14] “කෙසේ අනාත්මාර්ථයෙන් (මෙහි 8 ඡේදයේ (i) යෙදිය යුතුයි.) සත්‍යාර්ථයෙන් (මෙහි 9 ඡේදයේ (i) යෙදිය යුතුයි.) අවබෝධ කිරීමේ අර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? නවාකාරයකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්. දුඃඛයාගේ දුක්ඛාර්ථය අවබෝධ කිරීමේ අර්ථය, සමුදයාගේ සමුදායාර්ථය අවබෝධ කිරීම් අර්ථය, නිරෝධයාගේ නිරෝධාර්ථය අවබෝධ කිරීම් අර්ථය මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථය අවබෝධ කිරීම් අර්ථය, හැඳිනීමගේ හැඳිනීම් අර්ථය, අවබෝධ අර්ථය, තීන්දු කිරීමගේ තීන්දු කිරීම් අර්ථය, අවබෝධ කිරීමේ අර්ථය, භාවනාවගේ භාවනාර්ථය අවබෝධ කිරීමේ අර්ථය, ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීමගේ ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම් අර්ථය, අවබෝධ කිරීම් අර්ථය (යන) මේ නවාකාරයෙන් අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතුවෙත්. යමක් එකට එකතු නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එක අදහසක් එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්.

[15] කී අයුරකින් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? දොළොස් ආකාරයකින් සතර වැදෑරුම් සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්. යථා ස්වභාවාර්ථයෙන් අනාත්මාර්ථයෙන් සත්‍යාර්ථයෙන් අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් හැඳිනීම් අර්ථයෙන් තීන්දු කිරීම් අර්ථයෙන් (ස්වභාව ධාරණාදී) ධර්මාර්ථයෙන් තථාර්ථයෙන් ඥානාර්ථයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම් අර්ථයෙන් ස්පර්ශ කිරීම් අර්ථයෙන් අභිසමයාර්ථයෙන් (යන) මේ දොළොස් ආකාරයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතු වූවෝ වෙත්. යමක් එකට එකතුවේ නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එක තේරුම එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[16] “කෙසේ යථාස්වභාවාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? දුඃඛයාගේ පෙළීම අර්ථය හටගැනීම් අර්ථය තැවීම් අර්ථයි වෙනස්වීම් අර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය සමුදයාගේ රැස්කිරීම් අර්ථය මුල්වීම් අර්ථය එක්වීම් අර්ථය උවදුරුවීම් අර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය නිරෝධයාගේ නිදහස්වීම් අර්ථය වෙන්වීම් අර්ථය නොහටගැනීම් අර්ථය නොමැරීම් අර්ථය යථාස්වභාවාර්ථය මාර්ගයාගේ නික්මීම් අර්ථය හෙත්වාර්ථය දැකීම් අර්ථය ප්‍රධාන වීමේ අර්ථය යථාස්වාභාවාර්ථය (යන) මේ දහසය ආකාරයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතුවෙත්. යමක් එකට එකතු නම් එය එක් තේරුමක් ඇත්තේය. එක අදහසක් එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහුවෙත්.

[17] “කෙසේ අනාත්මාර්ථයෙන් (මෙහි 8 ඡේදයේ (i) යෙදිය යුතුයි.) සත්‍යාර්ථයෙන් අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් හැඳිනීම් අර්ථයෙන් තීන්දු කිරීමේ අර්ථයෙන් ධර්මාර්ථයෙන් තථාර්ථයෙන් ඥානාර්ථයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම් අර්ථයෙන් ස්පර්ශ කිරීම් අර්ථයෙන් අභිසමයාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්ද? දහසය ආකාරයකින් අභිසමයාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්. දුඃඛයාගේ පෙළීම් අර්ථය හටගැනීම් අර්ථය තැවීම් අර්ථය වෙනස්වීම් අර්ථය අභිසමයාර්ථය සමුදයාගේ රැස්කිරීම් අර්ථය මුල්වීම් අර්ථය එකතුවීම් අර්ථය උවදුරුවීම් අර්ථය අභිසමයාර්ථ නිරෝධයාගේ නිදහස්වීම් අර්ථය වෙන්වීම් අර්ථය නොහට ගැනීම් අර්ථය නොමැරීම් අර්ථය අභිසමයාර්ථය මාර්ගයාගේ නිදහස්වීමේ අර්ථය හෙත්වාර්ථය දැකීමේ අර්ථය මූලිකවීමේ අර්ථය අභිසමයාර්ථය (යන) මේ දහසයකාරයෙන් අභිසමයාර්ථයෙන් සතර ආකාර සත්‍යයෝ එකට එකතු වෙත්. යමක් එකට එකතුවේ නම් එය එක තේරුමක් ඇත්තේය. එක තේරුමක් එක් ඥානයකින් අවබෝධ කෙරේනුයි. සතර ආකාර සත්‍යයෝ එක්වර අවබෝධය ඇත්තාහු වෙත්.

[18] “සත්‍යයන්ගේ ලක්ෂණ කෙතෙක්ද? සත්‍යයන්ගේ ලක්ෂණ දෙකෙකි. හටගැනීම් ලක්ෂණයද නොහටගැනීම් ලක්ෂණයද (යන මේ) සත්‍යයන්ගේ ලක්ෂණ දෙකයි. සත්‍යයන්ගේ ලක්ෂණ කෙතෙක්ද? සත්‍යයන්ගේ ලක්ෂණ සයකි. හටගැනීමේ සත්‍යයන්ගේ ඇතිවීම පෙනේ. නැතිවීම පෙනේ පවත්නහුගේ අන් අයුරකට එක්වීම පෙනේ. නොහටගැනීමේ සත්‍යයාගේ ඇතිවීම නොපෙනේ. නැතිවීම නොපෙනේ පවත්නහුගේ අන් අයුරකට පත්වීම නොපෙනේ. සත්‍යයන්ගේ මේ ලක්ෂණ සය වේ.

[19] “සත්‍යයන්ගේ ලක්ෂණ කෙතෙක්ද, සත්‍යයන්ගේ ලක්ෂණ දොළසකි. දුක්ඛසත්‍යයාගේ ඇතිවීම පෙනේ, නැතිවීම පෙනේ. පවත්නහුගේ අන් අයුරකට පත්වීම පෙනේ. සමුදය සත්‍යයාගේ ඇතිවීම පෙනේ. නැතිවීම පෙනේ. පවත්නහුගේ අන් අයුරකට පත්වීම පෙනේ. මාර්ගසත්‍යයාගේ ඇතිවීම පෙනේ. නැතිවීම පෙනේ. පවත්නහුගේ අන් අයුරකට පැමිණීම පෙනේ. නිරෝධ සත්‍යයාගේ ඇතිවීම නොපෙනේ. නැතිවීම නොපෙනේ. පවත්නහුගේ අන් අයුරකට පත්වීම නොපෙනේ. සත්වයන්ගේ මේ දොළොස් ලක්ෂණය වේ.

[20] “සතර ආකාර සත්‍යයන්ගේ කුශලයෝ කවරහුද? අකුශලයෝ කවරහුද? අව්‍යාකෘතයෝ කවරහුද? සමුදය සත්‍යය අකුශලය මාර්ග සත්‍යය කුශලය, නිරෝධ සත්‍යය අව්‍යාකෘතය, දුක්ඛසත්‍යය කුසල්ද, අකුසල්ද, අව්‍යාකෘතද වන්නේය. පිළිවෙළින් සත්‍ය තුනක් ස්ථානය වශයෙන් එක් සත්‍යයෙක්හි ඇතුළත්ය. එක් සත්‍යයක් සත්‍ය තුනක ඇතුළත්ය.

“වන්නේ” යනු කෙසේ වන්නේද, යම් දුක්ඛසත්‍යයක් අකුශලද සමුදය සත්‍යය අකුශලද, මෙසේ අකුශල වශයෙන් සත්‍ය දෙකක් එක් සත්‍යයෙක්හි ඇතුළත්ය. එක් සත්‍යයක් සත්‍ය දෙකක ඇතුළත්ය. යම් දුක්ඛසත්‍යයන් කුශලද, මාර්ග සත්‍යය කුශලද මෙසේ කුශල වශයෙන් සත්‍ය දෙකක් එක් සත්‍යයෙක්හි ඇතුළත්ය. එක් සත්‍යයක් සත්‍ය දෙකක ඇතුළත්ය. යම් දුක්ඛසත්‍යයක් (අව්‍යාකෘත)ද නිරෝධ සත්‍යය අව්‍යාකෘතද, මෙසේ අව්‍යාකෘත වශයෙන් සත්‍ය දෙකක් එක් සත්‍යයෙක්හි ඇතුළත්ය. එක් සත්‍යයක් සත්‍ය දෙකක ඇතුළත්ය. මෙසේ වන්නේය.

“පිළිවෙළින් ඇත්ත තුනක් ස්ථානය වශයෙන් එක් සත්‍යයෙක්හි ඇතුළත්ය.

[21] “මහණෙනි, සම්‍යක් සම්බෝධියෙන් පූර්වයෙහි සියලු ධර්මයන් අවබෝධ නොකළාවූ බොධිසත්වවූ (බෝධි පර්යංකයෙහි සිටි) මට මෙබඳු විතර්කයක් (අදහසක්) ඇතිවිය. රූපයාගේ ආශ්වාදය (රස ගැන්ම) වනාහි කවරේද? දෝෂය කවරේද, නිදහස්වීම කුමක්ද සංඥාවගේ ආශ්වාදය (රසගැන්ම) කවරේද, දෝෂය කවරේද, නිදහස්වීම කුමක්ද, සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයද (රසගැන්ම) කවරේද, දෝෂය කවරේද, නිදහස්වීම කුමක්ද, විඥානයාගේ ආශ්වාදය (රසගැන්ම) කවරේද, දෝෂය කවරේද, නිදහස්වීම කුමක්ද? මහණෙනි, ඒ මට මෙබඳු සිතෙක් විය. (ii) ‘යම් රූපයක් ඇසුරුකොටගෙන (වනාහි) සැපයක් සොම්නසක් උපදීද, මෙය රූපයාගේ ආශ්වාදය (රසගැන්ම) යි. යම් රූපයක් අනිත්‍යද, දුක්ඛද වෙනස්වන සුළුද මේ රූපයාගේ දෝෂයයි. රූපයාගේ යම් ඡන්දරාග සංවරණයක්, ඡන්දරාග ප්‍රහාණයක්වේද මෙය රූපයාගේ නිදහස්වීමයි (iii) යම් වේදනාවක් ඇසුරුකොට (මෙහි (ii) රූපයක් යනු වේදනාවක් යනුවෙන් වෙනස්කොට යොදන්න) යම් සංඥාවක් ඇසුරුකොට යම් සංස්කාරයක් ඇසුරුකොට යම් විඥානයක් ඇසුරුකොට සැපයක් සොම්නසක් උපදීද, මෙය විඥානයාගේ ආශ්වාදය (රසගැන්ම) යම් විඥානයක් අනිත්‍යයද, දුක්ඛද, වෙනස්වනසුළුද මේ විඥානයාගේ දෝෂයයි. විඤ්ඤාණයෙහි යම් ඡන්දරාග සංවරණයක් ඡන්දරාග ප්‍රහාණයක් වේද, මෙය විඥානයාගේ නිදහස්වීමයි.

[22] “මහණෙනි, මම යම්තාක් කල් මේ උපාදාන (-අල්ලාගත්) ස්කන්ධ පඤ්චකයාගේ ආශ්වාදය (රසවිඳීම) ආශ්වාදය වශයෙන්ද, දෝෂය දෝෂය වශයෙන්ද, නිදහස්වීම නිදහස්වීම වශයෙන්ද, මෙසේ ඇති සැටියෙන් උසස් නුවණින් අවබෝධ නොකෙළෙම්ද, මහණෙනි, මම ඒතාක් දෙවියන් සහිත මාරයන් සහිත බ්‍රහ්මයන් සහිත සත්වලෝකයෙහිද, මහණ බමුණන් සහිත දෙවි මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහිද උතුම්වූ සම්‍යක් සම්බෝධිය ප්‍රත්‍යක්ෂ කෙළෙමියි ප්‍රතිඥා නොකෙළෙමි. මහණෙනි යම් කලෙක්හි වනාහි මට උපාදාන ස්කන්ධ පඤ්චකයාගේ (සිත කයේ) ආශ්වාදය (රස ගැනීම්) ආශ්වාදය වශයෙනුත් දෝෂය වශයෙනුත් නිදහස්වීම් නිදහස්වීම වශයෙනුත මෙසේ ඇතිසැටියෙන් උසස් නුවණින් අවබෝධ කෙළෙම්ද, මහණෙනි, මට ඉන්පසුව දෙවියන් සහිත මරුන් සහිත බ්‍රහ්මයන් සහිත ලෝකයෙහි මහණ බමුණන් සහිත දෙව් මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහි උතුම් සම්‍යක් සම්බෝධිය අවබෝධ කෙළෙමියි ප්‍රතිඥා කෙළෙමි. මට වනාහි ඥානදර්ශනය පහළවිය. මාගේ සිතේ මිදීම තැන්පත්ය මේ අන්තිම ජාතියයි. දැන් මට පුනරුත්පත්තියක් නැත.

[23] “(i) රූපය ඇසුරුකොට යම් සැපයක් සොම්නසක් උපදීද, මේ රූපයාගේ ආශ්වාදයයි. ප්‍රහාණ ප්‍රතිවෙධ සමුදය සත්‍යයයි යම් රූපයක් අනිත්‍යයද, අනාත්මද වෙනස්වන සුළුද මේ රූපයාගේ දෝෂයයි. පරිඥා ප්‍රතිවෙධ (තීන්දුකිරීමේ අවබෝධ) දුක්ඛ සත්‍යයයි. රූපයෙහි යම් ඡන්ද රාග විනයක් ඡන්දරාග ප්‍රහාණයක් වේද, මෙය රූපයාගේ නිදහස්වීමයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීමේ අවබෝධය නිරෝධ සත්‍යයයි. මේ තුන් තැන්හි යම් දිට්ඨි සංකප්ප, වාචා, කම්මන්ත, ආජීව, වායාම සති සමාධි යන මොව්හු (වෙත්ද ඔව්හු) වැඩීමේ- (භාවනා) අවබෝධය මාර්ග සත්‍යයයි (ii) යම් වේදනාවක් ඇසුරුකොට (මෙහි (i) රූපය යනු වේදනාවක් යයි වෙනස්කොට යොදන්න) යම් සංඥාවක් ඇසුරුකොට යම් සංස්කාරයක් ඇසුරුකොට යම් විඥානයක් ඇසුරුකොට සැපයක් සොම්නසක් උපදීද, මෙය විඥානයාගේ ආශ්වාදයයි. ගෙවීමේ අවබෝධය සමුදය සත්‍යයයි. යම් විඥානයක් අනිත්‍යයද, දුක්ඛද, වෙනස්වනසුළුද, මේ විඥානයාගේ දෝෂයයි. තීන්දු කිරීමේ අවබෝධය දුක්ඛසත්‍යයයි. විඥානයෙහි යම් ඡන්දරාග සංවරණයක් ඡන්දරාග ප්‍රහාණයක්වේද, මේ විඥාණයාගේ නිදහස්වීමයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීමේ අවබෝධය නිරෝධ සත්‍යයයි. මේ තුන් තැන්හි යම් දිට්ඨි සංකප්ප වාචා කම්මන්ත ආජීව වායාම සති සමාධි යන මොව්හු වෙත්ද, ඔව්හු වැඩීමේ (-භාවනා) අවබෝධයවූ මාර්ග සත්‍යයයි.

[24] “සත්‍යය” (ඇත්තය) යනු කී අයුරකින් සත්‍යවේද? තුන් අයුරකින් සත්‍යවේ. සෙවීමේ අර්ථයෙන් අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් (හා) අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙනි.

“කෙසේ සෙවීමේ අර්ථයෙන් සත්‍යවේද, ජරා මරණයෝ කුමක් ඥාන මූල හේතු කොට ඇත්තාහුද, කුමක් සමුදයකොට ඇත්තාහුද, කුමක් ජාතිකොට ඇත්තාහුද, කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තාහුදැයි මෙසේ (සෙවීම් වශයෙන්) සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය ජරා මරණයෝ ජාතිය (ඉපදීම) නිදාන කොට ඇත්තාහුය, ජාතිය සමුදයකොට ඇත්තාහුය. ජාතිය ජාතියකොට ඇත්තාහුය. ජාතිය ප්‍රභවකොට ඇත්තාහුය. මෙසේ අයත්වීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය ජරා මරණද දකියි. ජරාමරණ සමුදය දනියි. ජරාමරණ නිරෝධයද දනියි. ජරාමරණ නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ වීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[25] “ජාතිය කුමක් නිදාන (මුල්) කොට ඇත්තේද කුමක් සමුදයකොට ඇත්තේද, කුමක් ජාතියකොට ඇත්තේද, කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තේදැයි මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය ජාතිය (කර්ම) භවය නිදානකොට ඇත්තේය. භවය සමුදයකොට ඇත්තේය. භවය ජාතිකොට ඇත්තේය. භවය ප්‍රභවකොට ඇත්තේය. මෙසේ අයත්වීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

“ජාතියද දනියි, ජාති සමුදයද දනියි, ජාති නිරෝධයද දනියි. ජාති නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි, මෙසේ අවබෝධ වීම් අර්ථයෙන් සත්‍යයය. (කර්ම) භවය කුමක් නිදානකොට පවතීද. කුමක් සමුදයකොට පවතීද, කුමක් ජාතිකොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභවකොට පවතීද, මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය භවය උපාදානය (දැඩිකොට අල්ලාගැනීම) නිදානයකොට පවතී. උපාදානය සමුදයකොට පවතී, උපාදානය ජාතිකොට පවතී, උපාදානය ප්‍රභවකොට පවතීයයි මෙසේ අයත් වීම අර්ථයෙන් සත්‍යය භවයද දනියි. භව සමුදයද දනියි. භව නිරෝධයද දනියි. භව නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි, මෙසේ අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[26] “උපාදානය කුමක් නිදානකොට පවතීද, කුමක් සමුදයකොට පවතීද, කුමක් ජාතිකොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභවකොට පවතීදැයි මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යයි. උපාදානය තෘෂ්ණාව නිදානකොට පවතී. තෘෂ්ණාව සමුදයකොට පවතී, තෘෂ්ණාව ජාතිකොට පවතී, තෘෂ්ණාව ප්‍රභවකොට පවතී යයි මෙසේ අයත්වීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය, උපාදානයද දනියි. උපාදන සමුදය දනියි. උපාදාන නිරෝධයද දනියි. උපාදාන නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[27] “තෘෂ්ණාව කුමක් නිදාන කොට පවතීද, කුමක් සමුදයකොට පවතීද, කුමක් ජාති කොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභවකොට පවතීදැයි මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය. උපාදානය තෘෂ්ණාව නිදාන කොට පවතී. තෘෂ්ණාව සමුදය කොට පවතී, තෘෂ්ණාව ජාතිකොට පවතී. තෘෂ්ණාව ප්‍රභව කොට පවතීයයි, මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය උපාදානයද දනියි. උපාදාන සමුදයද දනියි. උපාදාන නිරෝධයද දනියි. උපාදාන නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[28] “තෘෂ්ණාව කුමක් නිදානකොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභව කොට පවතීද, මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය, තෘෂ්ණාව වේදනාව නිදාන කොට පවතී, වේදනාව සමුදය කොට පවතී. වේදනාව ජාතිකොට පවතී. වේදනාව ප්‍රභව කොට පවතීයයි මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය. තෘෂ්ණාවද දනියි. තෘෂ්ණා සමුදයද දනියි. තෘෂ්ණා නිරෝධයද දනියි. තෘෂ්ණා නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[29] “වේදනාව කුමක් නිදානකොට පවතීද, කුමක් සමුදය කොට පවතීද, කුමක් ජාතිකොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභවකොට පවතීද මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය වේදනාව ස්පර්ශය නිදානකොට පවතී, ස්පර්ශය සමුදය කොට පවතී, ස්පර්ශය ජාතිකොට පවතී. ස්පර්ශය ස්පර්ශය ප්‍රභවකොට පවතීයයි මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය. වේදනාවද දනියි. වේදනා සමුදයද දනියි. වේදනා නිරෝධයද දනියි. වේදනා නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[30] “ස්පර්ශය කුමක් නිදානකොට පවතීද, කුමක් සමුදය කොට පවතීද, කුමක් ජාතිකොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභවකොට පවතීද මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය. ස්පර්ශය (ඇස කන ආදී) සළායතන නිදානකොට පවතී. සළායතන සමුදය කොට පවතී සළායතන ජාතිකොට පවතී සළායතන ප්‍රභව කොට පවතීයයි මෙසේ ප්‍රතිග්‍රහාර්ථයෙන් සත්‍යය ස්පර්ශයද දනියි. ස්පර්ශ සමුදයද දනියි. ස්පර්ශ නිරෝධයද දනියි. ස්පර්ශ නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[31] “සළායතන කුමක් නිදාන කොට පවතීද, කුමක් සමුදය කොට පවතීද කුමක් ජාතිකොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභවකොට පවතීදැයි මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය සළායතනය නාම රූප නිදානකොට පවතී. නාම රූප සමුදය කොට පවතී. නාම රූප ජාතිකොට පවතී. නාම රූප ප්‍රභව කොට පවතීයයි මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය සළායතනය දනියි. සළායතන සමුදයද දනියි. සළායතන නිරෝධයද දනියි. සළායතන නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ කිරීම අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[32] “නාමරූප කුමක් නිදාන කොට පවතීද, කුමක් සමුදයකොට පවතීද, කුමක් ජාතිකොට පවතීද, කුමක් ප්‍රභව කොට පවතීදැයි මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය නාමරූප විඥාන නිදානකොට පවතී. විඥානය සමුදය කොට පවතී. විඥානය ජාතිකොට පවතී. විඥානය ප්‍රභවකොට පවතීයයි මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය නාම රූපද දනියි. නාම රූප සමුදයද දනියි. නාමරූප නිරෝධයද දනියි. නාම රූප නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[33] “විඥානය කුමක් නිදාන කොට පවතීද කුමක් සමුදයකොට පවතීද කුමක් ජාතිකොට පවතීද කුමක් ප්‍රභව කොට පවතීදැයි මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය විඥානය සංස්කාර නිදානකොට පවතී. සංස්කාර සමුදය කොට පවතී. සංස්කාර ජාතිකොට පවතී, සංස්කාර ප්‍රභව කොට පවතීයයි මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය, විඥානයද දනියි. විඥාන සමුදයද දනියි. විඥාන නිරෝධයද දනියි. විඥාන නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

[34] “සංස්කාරයෝ කුමක් නිදානකොට ඇත්තාහුද කුමක් සමුදය කොට ඇත්තාහුද කුමක් ජාතිකොට ඇත්තාහුද කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තාහුදැයි මෙසේ සෙවීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

“සංස්කාරයෝ අවිද්‍යාව නිදාන කොට ඇත්තාහුය. අවිද්‍යාව සමුදය කොට ඇත්තාහුය. අවිද්‍යාව ජාතිකොට ඇත්තාහුය. අවිද්‍යාව ප්‍රභව කොට ඇත්තාහුයයි, මෙසේ අයත් කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය, සංස්කාරයන්ද දනියි. සංස්කාර සමුදයන්ද දනී. සංස්කාර නිරෝධයන්ද දනී. සංස්කාර නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද දනියි. මෙසේ අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් සත්‍යය.

“ජරාමරණ දුක්ඛ සත්‍යයයි ජාතිය සමුදය සත්‍යයයි (ඔවුන්) දෙදෙනාගේ පහවීම් නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධ කරගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. ජාතිය දුක්ඛසත්‍යයයි. භවය සමුදය සත්‍යයයි දෙදෙනාගේම පහවීම නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධ අවබෝධ කර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. උපාදානය දුක්ඛ සත්‍යයයි තෘෂ්ණාව සමුදය සත්‍යයයි. දෙදෙනාගේම පහවීම් නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධ කර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. තෘෂ්ණාව දුක්ඛ සත්‍යයයි. වේදනාව සමුදය සත්‍යයයි. දෙදෙනාගේම පහවීම් නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධ කර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. වේදනාව දුක්ඛ සත්‍යයයි. ස්පර්ශය සමුදය සත්‍යයයි. දෙදෙනාගේම පහවීම් නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධ කර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. ස්පර්ශය දුක්ඛ සත්‍යයයි. ෂඩායතනය සමුදය සත්‍යයයි. දෙදෙනාගේම පහවීම නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධකර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි නාම රූප දුක්ඛ සත්‍යයයි. විඤ්ඤාණය සමුදය සත්‍යයයි. දෙදෙනාගේම පහවීම් නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධකර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. (ii) විඥානය දුක්ඛ සත්‍යයයි. සංස්කාරයන් සමුදය සත්‍යයයි. දෙදෙනාගේම පහවීම නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධ කර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. (iii) සංස්කාරයන් දුක්ඛ සත්‍යයයි. අවිද්‍යාව සමුදය සත්‍යයයි. දෙදෙනාගේම පහවීම නිරෝධ සත්‍යයයි නිරෝධය අවබෝධ කර ගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි.

[35] “ජරාමරණ දුක්ඛ සත්‍යය. ජාතිය දුක්ඛ සත්‍යයද සමුදය සත්‍යයද වන්නේය. දෙදෙනාගේම පහවීම නිරෝධ සත්‍යයයි. නිරෝධය අවබෝධ කරගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. ජාතිය දුක්ඛ සත්‍යයයි. භවය දුක්ඛ සත්‍යයද සමුදය සත්‍යයද වන්නේය. දෙදෙනාගේම පහවීම නිරෝධ සත්‍යයයි, නිරෝධය දැනගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි. සංස්කාර දුක්ඛ සත්‍යයයි. අවිද්‍යාව දුක්ඛ සත්‍යයද සමුදය සත්‍යයද වන්නේය. දෙදෙනාගේම පහවීම නිරෝධ සත්‍යය. නිරෝධය අවබෝධ කරගැනීමේ ක්‍රමය මාර්ග සත්‍යයයි.

සාවත්ථි නිදානයයි.

[1] “මහණෙනි, මේ බොජ්ඣංගයෝ සත්දෙනෙකි. කවර සත්දෙනෙක්ද යත්, සති සම්බොජ්ඣංගය, ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගය, විරියසම්බොජ්ඣංගය, පීතිසම්බොජ්ඣංගය, පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය, සමාධි සම්බොජ්ඣංගය, උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය, මහණෙනි, මේ සත වනාහි බොජ්ඣංගයෝයි.

[2] “බොජ්ඣංග” යනු කුමන අර්ථයකින් බොජ්ඣංගයෝ නම් වෙත්ද? (මාර්ග ඵල හා) නිර්වාණ අවබෝධය පිණිස පවතිනුයි බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොතආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙන්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොත ආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කිරීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධකිරීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කිරීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොත ආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කරවත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි.

සකෘධාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කරත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොතාපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොත ආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහි වීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහි වීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහි වීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහිවීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධිලාභාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධි ප්‍රතිලාභාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධි රොපනාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධි අභිරෝපනාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. පිහිටුවන ලද බුද්ධිහුගේ නිමවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධියට පැමිණීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි.

මූලාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. මුල්ව පැවතීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. මූල පරිග්‍රහාර්ථයෙන් මුල් අයිතිය යන තේරුමින් බොජ්ඣංගයෝයි. මූල පරිපූරණාර්ථයෙන් මුල් පිරීම යන තේරුමින් මුල පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. මූල ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. මූල ප්‍රතිසම්භිදාවට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. මූල ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවාර්ථයෙන් (වසඟ බව යන තේරුමින්) බොජ්ඣංගයෝයි. මූල ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවයට පැමිණියවුන්ගේද බොජ්ඣංගයෝයි.

[3] “හේත්වර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. හේතු ව්‍යර්යාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. හේතු පරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. හේතු පරිවාරාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. හේතු පරිපූරණාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. හේතු පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. හේතු ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. හේතු ප්‍රති සම්භිදාවට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. හේතු ප්‍රති සම්භිදාවෙහි වශී භාවයට පැමිණියවුන්ගේද බොජ්ක්ධංගයෝයි. (උපකාරක) ප්‍රත්‍යයයාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය චර්යාවර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය පරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය පරිවාරාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය පරිපූර්ණාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය ප්‍රතිසම්භිදාවට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශී භාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශී භාවයට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විසුද්ධාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විශුද්ධ චර්යාර්ථයෙන් (පිරිසිදු පිරිවැරීම් අර්ථයෙන්) බොජ්ක්ධංගයෝයි. විශුද්ධි පරිපූරණාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විසුද්ධි පරිපාකාර්ථයෙන් පිරිසිදු පැසවීමේ තේරුමින් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විශුද්ධි ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විශුද්ධි ප්‍රතිසම්භිදාවට පැමිණීම අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විශුද්ධි ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විශුද්ධි ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශී භාව ප්‍රාප්තයන්ගේද බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍යාර්ථයෙන් (නිවැරදි තේරුමින්) බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍යාපරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍ය පරිවාරාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍ය පරිපූරණාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍ය පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍ය ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍ය ප්‍රති සම්භිදාවට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍ය ප්‍රතිසම්භිදාවගේ වශී භාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍ය ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවයට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍යාර්ථයෙන් (නික්මීමේ තේරුමින්) බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍යචර්යාර්ථයෙන් (මහණකම් කිරීමේ තේරුමින්) බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය පරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය පරිවාරාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය පරිපූරණාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය ප්‍රතිසම්භිදාවට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශී භාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍ය ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවයට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[4] විමුක්තාර්ථයෙන් (මිදීමේ තේරුමින්) බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති චර්යාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති පරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති පරිවාරාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති පරිපූරණාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති ප්‍රතිසම්භිදාවට පැමිණීම අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශී භාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්ති ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාව ප්‍රාප්තයන්ගේද බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රවචර්යාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව පරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව පරිවාරාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව පරිපූරණාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව ප්‍රතිසම්භිදාවට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශී භාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවයට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[5] විවේකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේකචර්යාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක පරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක පරිවාරාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක පරිපූරණාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක ප්‍රති සම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක ප්‍රතිසම්භිදාවට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි භාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේක ප්‍රති සම්භිදාවෙහි වශීභාවාර්ථයෙන්ද බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ගාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ගචර්යාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ග පරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ග පරිපූර්ණර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ග පරිපාකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ග ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ග ප්‍රතිඥාවෙහි වශී භාවාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ග ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවයට පැමිණීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[6] මූලාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

(ii) හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යයාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විසුද්ධාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්තාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රවාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්තාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. (iii) වොස්සග්ගාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි. බොජ්ක්ධංගයෝයි. මූලචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රත්‍යය චර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විසුද්ධි චර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි. බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනවද්‍යර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛෂ්ක්‍රම්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්තිචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රව චර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

විවේකචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ගචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. මූලපරිග්‍රහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. (මෙහි (ii) ඡේදයේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි යනාදිය හෙත්වර්ථ පරිග්‍රහාර්ථයෙන් යනාදීන් වෙනස්කොට එය යොදාගත යුතුයි.) වොස්සග්ග පරිග්‍රාහාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝයි. මූල පරිවාරාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. (මෙහි (ii) ඡේදයේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි යනාදිය හෙත්වර්ථ පරිවාරාර්ථය යනාදීන් වෙනස් කොට එය යොදාගත යුතුයි) මූල පරීක්ෂකාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. (මෙහි (ii) ඡේදයේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි යනාදිය හෙත්වර්ථ පරිපාකාර්ථය යනාදීන් වෙනස්කොට එය යොදාගත යුතුයි) මූල ප්‍රතිසම්භිදාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. (මෙහි (ii) ඡේදයේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි යනාදිය හෙත්වර්ථ ප්‍රතිසම්භිදාර්ථය යනාදීන් වෙනස් කොට එය යොදාගත යුතුයි.) වොස්සග්ග ප්‍රතිසම්භිදාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. මූලප්‍රතිසම්භිදා ප්‍රාපනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. (මෙහි (ii) ඡේදයේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි යනාදිය හෙත්වර්ථ ප්‍රතිසම්භිදා ප්‍රාපනාර්ථයයි යනාදීන් වෙනස්කොට යොදාගත යුතුයි.) වොස්සග්ග ප්‍රතිසම්භිදා ප්‍රාපනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. මූල ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. (මෙහි

(ii) ඡේදයේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි යනාදිය හෙත්වර්ථ ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශීභාවර්ථය යනාදීන් වෙනස්කොට යොදාගත යුතුයි.) වොස්සග්ග ප්‍රතිසම්භිදාවෙහි වශී භාවාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[7] පරිග්‍රහාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, පරිවාරාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. පරිපූර්ණාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එකාග්‍රතාර්ථය (එකඟ බවෙහි තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නොවිසිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රග්‍රහාර්ථය (-තදින් අල්ලා ගැනීමේ අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, අවිප්‍රකීණාර්ථය (නොවිසිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නොකැළඹීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. අකම්ප්‍යාර්ථය (නොසෙල්වන තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි පිහිටීම් වශයෙන් චිත්තයාගේ ස්ථිතාර්ථය (සිටීම් අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ආරම්මණාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ගෝචරාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රහාණාර්ථය (ගෙවීමේ අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[8] පරිත්‍යාගාර්ථය (හැර දැමීම් අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, වුට්ඨානාර්ථය (නැඟිටීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවට්ටනාර්ථය (වට නොකිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ශාන්තාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රකීර්ණාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්තාර්ථය (මිදීමේ අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. අනාශ්‍රවාර්ථය (පව් නැති තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. තරණාර්ථය (එතර කිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, අනිමිත්තාර්ථය (නිමිත්ත නැති තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ඥානාර්ථය (දත් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එක කෘත්‍යාර්ථය (එක කටයුතු තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නොඉක්ම පැවතීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, යුගනන්ධාර්ථය (සමාන තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නෛයර්යාණිකාර්ථය (නිදහස් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. දර්ශනාර්ථය (පෙනීම් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, අධිපති අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[9] සමථයාගේ (කෙලෙස් සන්සිඳවීම) නොවිසිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විදර්ශනාවගේ අනුපස්සනාර්ථය (නිතර දැකීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ශමථ විදර්ශනාවන්ගේ එක කටයුත්තේ තේරුම අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. යුගනන්ධයාගේ (සමානයා) නොඉක්ම පැවතීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ශික්ෂාවගේ (හික්මීම) සමාධානාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ආරම්මණයාගේ ගොචරාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, හැකුලුනු චිත්තයාගේ උත්සාහවත් කිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, කැළඹුණු චිත්තයාගේ සන්සුන් කිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, (අලස හා වේගවත් භාවයෙන් වලකා) දෙ අයුරින් පිරිසිදුවූ චිත්තයන්ගේ මධ්‍යස්ථානාර්ථය (මැදහත් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විශේෂාධිගමාර්ථයන් (උසස් අවබෝධයේ තේරුමින්) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, (ආර්ය මාර්ග පහළවීම් වශයෙන්) උත්තර ප්‍රතිවෙධාර්ථය (මත්තට අවබෝධ කිරීම් තේරුමින්) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සත්‍යාවබොධාර්ථය (ඇත්ත වැටහීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, නිර්වාණ ප්‍රතිෂ්ඨාපනාර්ථය (නිවන්හි පිහිටුවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[10] (i) ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියයාගේ ස්ථිර ලෙස පිහිටීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. සතින්ද්‍රියයාගේ ස්ථිතාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විරියින්ද්‍රියයාගේ වීර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රඥෙන්ද්‍රියයාගේ දර්ශනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. (ii) ශ්‍රද්ධා බලයාගේ අශ්‍රද්ධාවෙන් අකම්ප්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. සතිබලයාගේ විස්මරණයෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විරිය බලයාගේ කුසීතත්වයෙන් අකම්ප්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රඥා බලයාගේ අවිද්‍යාවෙන් අකම්ප්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, (iii) සති සම්බොජ්ක්ධංගයාගේ වැටහීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ධම්මවිචය සම්බොජ්ක්ධංගයාගේ විරිය සම්බොජ්ක්ධංගයාගේ පීති සම්බොජ්ක්ධයාගේ පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගයාගේ සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගයාගේ උපෙක්ෂා සම්බොජ්ක්ධංගයාගේ ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා කිරීම් (නැවත නැවත සලකා බැලීම්) අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, (iv) සම්‍යක් දෘෂ්ටියගේ දර්ශනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සම්‍යක් සංකල්පයගේ- සම්‍යක් වචනයාගේ-සම්‍යක් කර්මාන්තයාගේ- සම්‍යක් ආජීවයාගේ- සම්‍යක් ව්‍යායාමයාගේ- සම්‍යක් ස්මෘතියගේ- සම්‍යක් සමාධීහුගේ අවික්ෂෙපාර්ථය (නොකැලඹෙන තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[11] ඉන්ද්‍රියයන්ගේ අධිපති අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, බලයන්ගේ අකම්ප්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. බොජ්ක්ධංගයන්ගේ නෛයර්යාණිකාර්ථය (නිදහස්වීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. මාර්ගයාගේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සතිපට්ඨානයන්ගේ වැටහීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සම්‍යක් ප්‍රධානයන්ගේ උත්සාහ කිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ඍද්ධි පාදයන්ගේ ඉටුවීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, (ii) සත්‍යයන්ගේ යථාස්වභාවාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, (චතුර්විධ ආර්ය මාර්ග ප්‍රයෝගයන්ගේ (ඵලක්ෂණයෙහි වන) යටපත්වීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ඵලයන්ගේ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණාර්ථය (අත්දැකීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රඥාවගේ විශේෂ ඥානාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විතර්කයාගේ අභිනිරොපනාර්ථය (නැංවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විතර්කයාගේ හැසිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ප්‍රීතිහුගේ පැතිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි සුඛයාගේ තෙමනාර්ථය (තෙමීම් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[12] ආවර්ජනාර්ථය (සිහිපත් කිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විජානනාර්ථය (උසස් දැනීම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විශේෂ ඥානාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සඤ්ජනනාර්ථය (හැඳිනීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එකාග්‍රතාර්ථය (එකඟවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විශිෂ්ට ඥානයෙන් ඥානාර්ථය (දත් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, හාත්පසින් දැනීමෙන් තරණාර්ථය (එතර කරවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ප්‍රහාණයාගේ පරිත්‍යාගාර්ථය (හැරලීම් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, භාවනාවගේ එක කෘත්‍යාර්ථය (එක කටයුත්තේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණයාගේ (අත් දැකීම) ස්පර්ශ කිරීම අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ස්කන්ධයන්ගේ ස්කන්ධාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ධාතූන්ගේ ධාත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ආයතනයන්ගේ ආයතනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සංඛතයන්ගේ (සකස් වූවන්) සකස්වීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සංඛතයාගේ සකස් කිරීම් අවබෝධ කෙරේනුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තාර්ථය (සිතීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. චිත්තයන්ගේ ආනන්තර්යාර්ථය (අනතුරුව පැවැත්මේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ නැගී සිටීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ විජානනාර්ථය (උසස්බව දැනීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ හෙත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ ප්‍රත්‍යයාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ වස්තු අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. චිත්තයාගේ සමානාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ ආරම්මණාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ ගොචරාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ චර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ ගතාර්ථය (ගමනේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ අභිනීහාරාර්ථය (පිහිටුවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ නෛයර්යාණිකාර්ථය (නිදහස්වීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, චිත්තයාගේ නිඃශරණාර්ථය (නිදහස්වීමේ අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[13] එක් අරමුණෙක්හි ආවර්ජනාර්ථය (සිහි කිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එක් අරමුණෙක්හි විජානනාර්ථය (දැනීම් අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එක් අරමුණෙක්හි සඤ්ජානනාර්ථය (හැඳිනීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි එක් අරමුණෙක්හි එකාග්‍රතාර්ථය (එකඟවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එක් අරමුණෙක්හි ප්‍රස්කන්ධනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි එක් අරමුණෙක්හි ප්‍රසීදනාර්ථය (පැහැදීමේ අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි එක් අරමුණෙක්හි සන්තීරණාර්ථය (තීරණයේ අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, එක් අරමුණෙක්හි විමුක්තාර්ථය (මිදීමේ අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, එක් අරමුණෙක්හි මෙය ශාන්තයයි දර්ශනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි එක් අරමුණෙක්හි යානීකෘතාර්ථය (පුහුණුවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[14] එක් අරමුණෙක්හි වස්තුකෘතාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි එළඹ සිටීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි පරිවිතාර්ථය (පුරුදුවීම් අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එක් අරමුණෙක්හි සුසමාරද්ධාර්ථය (හොඳට පටන්ගත් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි පරිග්‍රාහාර්ථය (අල්ලා ගැනීමේ තේරුම්) අවබෝධ කෙරේනුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි පරිවාරාර්ථය (පිරිවැරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි පරිපූරාර්ථය (පිරීම් අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එක් අරමුණෙක්හි සමවධානාර්ථය (එක් තැන්කිරීමේ තේරුම්) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංග නම්වේ. එක් අරමුණෙක්හි අධිෂ්ඨානාර්ථය (ඉටාගැනීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි ආසෙවනාර්ථය (නිතර ඇසුරුකිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි භාවනාර්ථය අවබෝධකෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි බහුලී කර්මාර්ථය (වැඩිපුර කිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, එක් අරමුණෙක්හි සුසමුද්ගතාර්ථය (මනාව පහළවූ අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි සුවිසුද්ධාර්ථය (ඉතා පිරිසිදු තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි භුඤ්ජනාර්ථය (අනුභව කිරීමේ අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි අනුභුඤ්ජනාර්ථය (නිතර අනුභව කිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි ප්‍රතිභුඤ්ජනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි සම්භුඤ්ජනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි අවබෝධ කිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි අනුබොධනාර්ථය අවබෝධකෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි ප්‍රතිබොධනාර්ථය අවබෝධකෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

එක් අරමුණෙක්හි සම්බොධනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි බොධිපාක්ෂිකාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි අනුබොධිපාක්ෂිකාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි ප්‍රතිබොධිපාක්ෂිකාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි සම්බොධිපාක්ෂිකාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

එක් අරමුණෙක්හි පර්යාතනාර්ථය අවබෝධකෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි උජ්‍යොතනාර්ථය (උස්ව බබලන අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි අනුජ්‍යොතනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි ප්‍රතිජ්‍යොතනාර්ථය අවබෝධකෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. එක් අරමුණෙක්හි සඤ්ජොතනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

[15] ප්‍රහාණාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නිරෝධාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ප්‍රතාපනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විරොධාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ක්ලේශයන්ගේ සන්තාපනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. මල රහිතාර්ථය අවබෝධකෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමලාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නිර්මලාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. සමාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. සමයාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේකාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විවේකචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. විරාගාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නිරෝධාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. නිරෝධචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ගාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නනුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. වොස්සග්ගචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමුක්ත්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, බොජ්ක්ධංගයෝයි. විමුක්තිචර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ඡන්දාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ඡන්දයාගේ මූලාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ආසන්න කාරණාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ප්‍රධානාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ඉටුවීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, නිශ්චයාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ඡන්දයාගේ ප්‍රඥානාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි වැටහීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි නොවිසිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, දර්ශනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, වීර්යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි චින්තාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමංසන අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමංසාවගේ මූලාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමංසාවගේ ආසන්න කාරණාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමංසාවගේ ප්‍රධානාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි විමංසාවගේ ඉටුවීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමංසාවගේ නිශ්චයාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි. විමංසාවගේ ප්‍රග්‍රහාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමංසාවගේ වැටහීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි. විමංසාවගේ නොවිසිරීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, විමංසාවගේ දර්ශනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි. දුඃඛයාගේ පෙළීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, දුඃඛයාගේ හටගැනීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි. දුඃඛයාගේ තැවීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි දුඃඛයාගේ වෙනස්වීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, සමුදයයාගේ රාශි කරණාර්ථය (රැස් කිරීම් අර්ථය) -නිදානාර්ථය - සංයොගාර්ථය (එක්වීම් අර්ථය) පළිබොධාර්ථය (උවදුරු අර්ථය) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, නිරෝධයාගේ නිඃශරණාර්ථය (නිදහස්වීම් අර්ථය) විවේකාර්ථය, සංඛත (-හටගැනීම්) අර්ථය අමෘත (නොමැරෙන) අර්ථය, අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, මාර්ගයාගේ නෛයර්යාණික (නිදහස්වීම් අර්ථය) හෙත්වර්ථය, දර්ශනාර්ථය, අධිපති අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, යථා ස්වභාවාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, අනන්‍යතාර්ථය (අනෙකක් නොවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, අනාත්මාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි සත්‍යාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, වැටහීමේ තේරුම අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, හැඳිනීම් අර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, පරිජානනාර්ථය (තීරණය කිරීමේ අදහස) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ධර්මාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි ධාත්වර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි ඥානාර්ථය (දත් තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ප්‍රත්‍යක්ෂකරණාර්ථය (අත්දැකීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ස්පෘශනාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, අභිසමයාර්ථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි නෛෂ්ක්‍රම්‍යාර්ථය (මහණවීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි අව්‍යාපාදාර්ථය (හිංසා නොකිරීමේ තේරුම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ආලෝක සංඥාව අවබෝධ කෙරෙත්නුයි අවක්ෂෙපය (නොකැලඹිල්ල) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි ධර්ම ව්‍යවස්ථානය (ධර්මය බෙදීම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ඥානය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, ප්‍රාමොද්‍යය (සතුටු) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි.

[16] ප්‍රථමධ්‍යානය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි ද්විතියධ්‍යානය, තෘතීයධ්‍යානය, චතුර්ථධ්‍යානය, සෝවාන්මාර්ගය, සකෘදාගාමි මාර්ගය, අනාගාමි මාර්ගය, අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, බොජ්ක්ධංගයෝයි අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි නිශ්චයාර්ථයෙන් ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රිය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, (මෙහි 10 ඡේදය (i) යොදන්න) දර්ශනාර්ථයෙන් ප්‍රඥෙන්ද්‍රිය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, අශ්‍රද්ධාවෙහි අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් ශ්‍රද්ධාබලය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි (මෙහි 10 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) අවිද්‍යාවෙහි අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් ප්‍රඥාබලය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, වැටහීම් අර්ථයෙන් සතිසම්බොජ්ක්ධංගය අවබෝධකෙරෙත්නුයි, (මෙහි 10 ඡේදයේ (iii) යොදන්න) නුවණින් සලකාබැලීම් අර්ථයෙන් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මාදිට්ඨිය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, (මෙහි 10 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් සම්මාසමාධිය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

[17] යථා ස්වභාවාර්ථයෙන් සත්‍යය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් සමථය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, අනුපස්සන (අනුව දැකීම්) අර්ථයෙන් විදර්ශනාව අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, එක කෘත්‍ය (එක් කටයුත්ත) අර්ථයෙන් සමථ විදර්ශනාව අවබෝධ කෙරෙත්නුයි, බොජ්ක්ධංගයෝයි. නොඉක්ම පැවතීම් අර්ථයෙන් යුගනන්ධය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සංවරාර්ථයෙන් ශීල විශුද්ධිය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් චිත්ත විශුද්ධිය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධිය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, මුක්ත (මිදීම) අර්ථයෙන් විමොක්ෂය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ප්‍රතිවෙධ වැටහීම් අර්ථයෙන් විද්‍යාව අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, පරිත්‍යාග (හැරලීම්) අර්ථයෙන් විමුක්තිය (මිදීම) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සමුච්ඡෙදාර්ථයෙන් (සම්පූර්ණයෙන් සිඳීමේ තේරුමින්) කයෙහි ඥානය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සංසිඳීම් අර්ථයෙන් අනුත්පාදයෙහි (නො ඉපදීමෙහි) ඥානය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. ඡන්දය (කැමැත්ත) මූලාර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, මනසිකාරය (පටන් ගැනීමේ තේරුමින්) සමුට්ඨානාර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ස්පර්ශය එකතැන් කිරීම් අර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, වේදනාව රැස්වීම් අර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි. සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, සතිය අධිපති අර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, ප්‍රඥාව එයින් එතරවීම් අර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, විමුක්තිය (මිදීම) සාරාර්ථයෙන් අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි, අමෘතයට ඇතුළත් නිර්වාණය පර්යා වසානාර්ථයෙන් (අන්තිම අර්ථයෙන්) අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ක්ධංගයෝයි.

නිදානය සැවැත්නුවරදීය.

[18] එහිදී වනාහි ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රස්ථවිරයන් වහන්සේ “ඇවැත්නි” භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ඒ භික්ෂූහු වනාහි “ඇවැත්නියි” ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රස්ථවිරයන් වහන්සේට පිළිවදන් ඇස්වූහ. ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “ඇවැත්නි, මේ බොජ්ක්ධංගයෝ සත් දෙනෙක් වෙත්. කවර සත් දෙනෙක්දයත්? සතිසම්බොජ්ක්ධංගය ධම්ම විචය සම්බොජ්ක්ධංගය, විරිය සම්බොජ්ක්ධංගය පීති සම්බොජ්ක්ධංගය පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගය සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගය උපෙක්ඛාසම්බොජ්ක්ධංගය, ඇවැත්නි, මොවුහු වනාහි සත්ත බොජ්ක්ධංගයෝ වෙත්. ඇවැත්නි, ඒ මම සත්ත බොජ්ක්ධංගයන්ගෙන් යම් යම් බොජ්ක්ධංගයකින් යුක්තව පූර්වාහ්ණ සමයෙහි වාසය කරන්ට කැමැති වෙම්ද, ඒ ඒ බොජ්ක්ධංගයෙන් යුක්තව පූර්වාහ්ණ සමයෙහි වාසය කරමි. යම් යම් බොජ්ක්ධංගයකින් යුක්තව මධ්‍යාහ්ණ සමයෙහි වාසය කරන්නට කැමතිවෙම්ද, ඒ ඒ බොජ්ක්ධංගයෙන් යුක්තව මධ්‍යාහ්ණයෙහි වාසය කරමි. යම් යම් බොජ්ක්ධංගයකින් යුක්තව සායාහ්ණ සමයෙහි වාසය කරන්නට කැමති වෙම්ද, ඒ ඒ බොජ්ක්ධංගයෙන් යුක්තව සැන්දෑ කාලයෙහි වාසය කරමි. ඇවැත්නි, ඉදින් මට සති සම්බොජ්ක්ධංගයයි (ii) අදහස්වේද, අප්‍රමාණව වඩන ලද්දේයයි මට අදහස් වේ. මනාව සම්පූර්ණයයි මට අදහස් වේ. නිර්වාණරම්මණයෙහි සිටින්නේ සිටියයි වෙසෙසින් දනිමි. ඉදින් මාගේ (බොජ්ක්ධංග නිර්වාණරම්මණයෙන්) චුතවේනම් මේ හේතුවෙන් මාගේ බොජ්ක්ධංග චුත වේයයි වෙසෙසින් දනිමි. (iii) ධම්ම විචය සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii යොදන්න) විරිය සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii) පීති සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii) පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii) සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii) උක්ඛො සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ඇවැත්නි, ඉදින් මට අදහස්වේද සිටින්නේ සිටීයයි. වෙසෙසින් දනිමි. ඉදින් මාගේ බොජ්ක්ධංග චුතවේද, මේ හේතුවෙන් මාගේ බොජ්ක්ධංග චුත වේයයි වෙසෙසින් දනිමි ඇවැත්නි, යම්සේ වනාහි රජෙකුගේ හෝ රාජමහාමාත්‍යයෙකුගේ වස්ත්‍ර මඤ්ජුසාව (රෙදි පෙට්ටිය) නානාවර්ණයෙන් රඳනාලද වස්ත්‍රයන්ගෙන් පිරුණේවේද හෙතෙම යම් යම් වස්ත්‍ර දෙකක් පෙරවරුවෙහි පොරවන්නට කැමති වන්නේ නම් ඒ ඒ වස්ත්‍ර දෙක පෙරවරුයෙහි පොරවන්නේය, යම් යම් වස්ත්‍ර යුග්මයක් මැද්දහණෙහි පොරවන්නට කැමති වන්නේ නම් ඒ ඒ වස්ත්‍ර දෙක මැද්දහණෙහි පොරවන්නේය. හැන්දෑවෙහි පොරවන්නට කැමති වන්නේ නම් ඒ ඒ වස්ත්‍ර දෙක හැන්දෑවෙහි පොරවන්නේය. ඇවැත්නි, මම වනාහි මෙසේම සත්ත බොජ්ක්ධංගයන් අතුරෙන් යම් යම් බොජ්ක්ධංගයකින් යුක්තව පෙරවරුව වාසය කරන්නට කැමති වෙම්ද, ඒ ඒ බොජ්ක්ධංගයෙන් යුක්තව පෙරවරුවේ වාසය කරමි. යම් යම් බොජ්ක්ධංගයකින් යුක්තව මැද්දහණ කාලය වාසය කරන්නට කැමතිවෙම්ද, ඒ ඒ බොජ්ක්ධංගයෙන් යුක්තව මැද්දහණ කාලයේ වාසය කරමි. හැන්දෑ කාලය වාසය කරන්නට කැමති වෙම්ද ඒ ඒ බොජ්ක්ධංගයෙන් යුක්තව හැන්දෑ කාලය වාසය කරමි. ඇවැත්නි, ඉදින් මට සතිසම්බොජ්ක්ධංගයයි (ii) (අදහස්) වේද අප්‍රමාණව වඩන ලද්දේයයි මට අදහස්වේ. මනාව සම්පූර්ණයයි මට අදහස් වේ. (නිර්වාණාරම්මණයෙහි) සිටීයයි වෙසෙසින් දනිමි. ඉදින් මාගේ බොජ්ක්ධංග නිර්වාණ රම්මණයෙන් චුතවේද, මේ හේතුවෙන් චුතවේයයි වෙසෙසින් දනිමි. (iii) ධම්ම විචය සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii යොදන්න) විරිය සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii) පීති සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii) පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි (මෙහි ii) සමාධි සම්බොජ්ක්ධගයයි (මෙහි ii) උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගයයි ඉදින් ඇවැත්නි, මට අදහස් වේද, අප්‍රමාණව වඩන ලද්දේයයි මට අදහස්වේ. සිටින්නේ සිටීයයි වෙසෙසින් දනිමි. ඉදින් මාගේ (බොජ්ක්ධංග) චුතවේද මේ හේතුවෙන් මාගේ බොජ්ක්ධංග චුතවේයයි වෙසෙසින් දනිමි.

[19] කෙසේ බොජ්ක්ධංගය ඉදින් මාගේ සති සම්බොජ්ක්ධංග යනු වේද යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද ඒතාක් බොජ්ක්ධංගය සති සම්බොජ්ක්ධංගයයි යන මොවුහු මට පහළ විය යනුවේ. යම්සේ වනාහි දැල්වෙන තෙල් පහනෙක්හි දැල්ල යම්තාක්ද, වර්ණය ඒතාක්ය, වර්ණය යම්තාක්ද දැල්ල ඒතාක්ය, මෙසේම යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද ඒතාක් බොජ්ක්ධංගය සති සම්බොජ්ක්ධංග යැයි යන මොහු මට වේ. යනුවේ කෙසේ බොජ්ක්ධංගය “මට අප්‍රමාණය වේ.” යනුවේද? සකල ක්ලේශයෝ ප්‍රමාණයෙන්ද, බන්ධයෝය, පුනර්භවය ඇති කරණ යම් සංස්කාර කෙනෙක් වෙත්ද, ඔවුහු නැගී සිටින්නෝය, අචේලාර්ථයෙන්ද, නොසෙල්වෙන තේරුමෙන් (අසංඛත) ප්‍රත්‍යයෙන් හටනොගත් අර්ථයෙන්ද, නිරෝධය අප්‍රමාණ නම් වේ. යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද ඒතාක් බොජ්ක්ධංගය අප්‍රමාණයයි මට වේයැයි යනු වේ. කෙසේ බොජ්ක්ධංගය (“මනාව පටන්) ගත්තේයයි මට වේ” යනු වේද, සකල ක්ලේශයෝ විෂමයෝය, පුනර්භවය ඇති කරණ යම් සංස්කාර කෙනෙක් වෙත්ද (ඔවුහු) නැගී සිටින්නෝය, ශාන්තාර්ථයෙන්ද ප්‍රණීතාර්ථයෙන්ද නිරෝධය සම ධර්මයකි. යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද, ඒතාක් බොජ්ක්ධංගය “මනාව පටන් ගත්තේයයි මට වේ.” යනු වේ.

[20] “සිටින්නාවූ වචනය සිටීයයි දනිමි. ඉදිනුත් මගෙන් ච්‍යුත වේද මෙහි කාරණයෙන් මාගෙන් ච්‍යුතවේ යයි දනිමි” යනු කෙසේ වේද? කී අයුරකින් සතිසම්බොජ්ක්ධංගය සිටීද? කී අයුරකින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේද? අට අයුරකින් එය සිටී, අට අයුරකින් එය ච්‍යුතවේ, කවර අට අයුරකින් එය සිටීදයත්? අනුප්පාදය (නිවන) ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් එය සිටී, උත්පාදය ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් එය සිටී, නොපැවැත්ම (නිවන) ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් එය සිටී, පැවැත්ම ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් එය සිටී, අනිමිත්තය (නිවන) ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් එය සිටී, නිමිත්ත ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී, නිරෝධය ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් එය සිටී, සංස්කාරයන් ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් එය සිටී. මේ අට අයුරෙන් සති සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී.

[21] කවර අට අයුරකින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේද යත්, (ii) උත්පාදය ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේ අනුත්පාදය ආවර්ජනා නොකරන ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේ. පැවැත්ම ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේ. නොපැවැත්ම ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේ. නිමිත්ත ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුත වේ. අනිමිත්ත ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේ සංස්කාරයන් ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේ. නිරෝධය ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේ. සිටින වචනය සිටීයයි දනිමි. ඉදිනුදු ච්‍යුතවේ. වේ නම් මේ කාරණයෙන් ච්‍යුත වේයයි දනිමි. (iii) කවර අට ආකාරයකින් ධම්මවිචය සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුත වේද, (මෙහි (ii) යොදන්න) කවර අට ආකාරයකින් විරිය සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුත වේද? (මෙහි (ii) කවර අට ආකාරයකින් පීති සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුත වේද? (මෙහි (ii) කවර අට ආකාරයකින් පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගය ච්‍යුතවේද, (මෙහි (ii) කවර අට ආකාරයකින් සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගය (මෙහි (ii) කවර අට ආකාරයකින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය (මෙහි (ii) යනු මෙසේ වේ,

[22] බොජ්ක්ධංගය උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගයයි මට වේද යනු කෙසේවේද? බොජ්ක්ධංගය යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද ඒතාක් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගයයි මට සිතක්වේ, යනුවේ. යම්සේ දැල්වෙන්නාවූ තෙල් පහනෙහි දැල්ල යම් තාක්ද වර්ණය ඒතාක්ය. වර්ණය යම්තාක්ද දැල්ල ඒතාක්ය මෙසේම යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද, ඒතාක් බොජ්ක්ධංගය උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගයයි මට සිතක් වේද, යනු වේ. කෙසේ බොජ්ක්ධංගය අප්පමාණයයි මට සිතක් වේද, යනු වේද, ක්ලේශයෝද ප්‍රමාණ බන්ධයෝය, පුනර්භවය ඇති කරණ යම් සංස්කාර කෙනෙක් වෙත්ද, (ඔවුහු) නැගී සිටින්නෝය අචල නොසෙල්වෙන අර්ථයෙන්ද ශාන්තාර්ථයෙන්ද නිරෝධය අප්‍රමාණය යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද, ඒතාක් බොජ්ක්ධංගය අප්‍රමාණය කියා මට සිතක්වේ, යනු වේ. කෙසේ බොජ්ක්ධංගය මනාව පටන් ගත්තේයයි මට සිතක් වේද, යනු වේද, සකල ක්ලේශයෝද විෂමයෝය පුනර්භවය ඇති කරණ යම් සංස්කාර කෙනෙක් වෙත්ද, (ඔවුහු) නැගී සිටින්නෝය. ශාන්තාර්ථයෙන්ද ප්‍රණීතාර්ථයෙන්ද නිරෝධය සම ධර්මයකි. යම්තාක් නිරෝධය එළඹ සිටීද ඒතාක් බොජ්ක්ධංගය මනාව පටන් ගත්තේයයි මට සිතක් වේ, යනුවේ. සිටින වචනය සිටීයයි දනිමි. ඉදින් ච්‍යුත වේද, මේ කරුණින් ච්‍යුතවේ කෙසේ වේද, කී අයුරකින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටීද, කී අයුරකින් උපෙක්ඛා සම්බොජක්ධංගය චුතවේද, අට අයුරකින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී අට අයුරකින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුත වේ. කවර අට අයුරකින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටීදයත් අනුත්පාදය ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. උත්පාදය ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. නොපැවැත්ම ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. පැවැත්ම ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. අනිමිත්තය ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. නිරෝධය ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. සංස්කාරයන් ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. මේ අට අයුරෙන් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය සිටී. කවර අයුරකින් උපේක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුත වේද යත්, උත්පාදය ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුත වේ. අනුත්පාදය (නොඉපදීම) ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුත වේ. පැවැත්ම ආවර්ජනා කරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුතවේ. නොපැවැත්ම ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුතවේ. නිමිත්තය ආවර්ජනයා කරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුතවේ. අනිමිත්ත ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංග චුතවේ. සංස්කාරයන් ආවර්ජනයා කරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුත වේ. නිරෝධය ආවර්ජනා නොකරණ ලද බැවින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය චුත වේ. සිටින වචනය සිටීයයි දනිමි. ඉදිනුදු චුතවේ නම් මේ කාරණයෙන් චුතවේයයි යනු මෙසේය.

සාවත්ථි නිදානයයි

[1] “මහණෙනි, ආදරයෙන් සේවනය කරන ලද වඩන ලද බහුල වශයෙන් කරන ලද යානාවක් මෙන් කරන ලද වස්තුවක් මෙන් කරන ලද එළඹ සිටියාවූ (හැම අයුරෙන්ම) පුරුදු කරන ලද මොනවට පටන්ගන්නා ලද මෙත්තා චෙතොවිමුක්තිය (සිතේ මිදීම) පිළිබඳ ආනිශංස එකොළසක් කැමති විය යුත්තාහ. කවර එකොළසක්ද යත් :- සුවසේ නිදයි. සුවසේ පුබුදියි නපුරු සිහින නොදකියි. මනුෂ්‍යයන්ට ප්‍රිය වෙයි. අමනුෂ්‍යයන්ට ප්‍රිය වෙයි. දෙවියෝ රකිත් මොහුගේ ශරීරයෙහි ගිනි හෝ විෂ සැත් හෝ නොපිවිසේ. වහා සිත එකඟ වෙයි. මුඛ වර්ණය වෙසෙසින් පැහැපත් වේ. නොමුළාව කළුරිය කෙරෙයි. (මෛත්‍රී සමාපත්තියෙන්) මත්තෙහි රහත් වන්නට නොහැකිවී නම් (මරණින් මතු) බඹලොව උපදින්නේ වේ.

“(ප්‍රදේශ) සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියෙක් ඇත. (ප්‍රදේශ) සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියෙක් ඇත. දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියෙක් ඇත.

[2] “සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කී අයුරකින් වේද, සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කී අයුරකින් වේද, දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කී අයුරකින් වේද?

“සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය පස් අයුරකින් වේ. සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සත් අයුරකින් වේ. දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය දශ අයුරකින් වේ. (ප්‍රදේශ) සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කවර පස් අයුරකින් වේද, යත්:- සියලු සත්වයෝ (ii) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා, (iii) සියලු ප්‍රාණීහු (මෙහි (ii) යොදන්න) සියලු භූතයෝ සියලු පුද්ගලයෝ සියලු ආත්මභාවයට ඇතුළත්වූවෝ වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද රහිත වූවෝ දුක් රහිත වූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වායි ප්‍රදේශ සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය මේ පස් අයුරෙන් වේ.

[3] (ප්‍රදේශ) සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කවර සත් අයුරකින් වේදයත් :- සියලු ස්ත්‍රීහු (ii) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාවය පරිහරණය කෙරෙත්වා (iii) සියලු පුරුෂයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) සියලු ආර්යයෝ, සියලු අනාර්යයෝ, සියලු දෙවියෝ, සියලු මනුෂ්‍යයෝ, සියලු විනිපාතිකයෝ (අපායගතවූවෝ) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ, දුක් රහිත වූවෝ සුවපත්ව ආත්ම පරිහරණය කෙරෙත්වායි (ප්‍රදේශ) සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රීචිත්ත විමුක්තිය මේ සත් අයුරින් වේ.

[4] “දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කවර දශ අයුරකින් වේද? සියලු පූර්ව දිශාවෙහි සත්වයෝ (ii) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද රහිතවූවෝ, දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා, (iii) සියලු පශ්චිම දිශාවෙහි සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) සියලු උත්තර දිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු දක්ෂිණ දිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු පූර්ව අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු පශ්චිම අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු උත්තර අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු දක්ෂිණ අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු යට දිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු උඩ දිශාවෙහි සත්වයෝ (iv) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා.

[5] “සියලු පූර්ව දිශාවෙහි ප්‍රාණීහු (මෙහි 4 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) භූතයෝ පුද්ගලයෝ ආත්මභාව පර්යාපන්නයෝ (ශරීර ඇත්තෝ) සියලු ස්ත්‍රීහු සියලු පුරුෂයෝ සියලු ආර්යයෝ සියලු අනාර්යයෝ සියලු දෙවියෝ සියලු මනුෂ්‍යයෝ සියලු විනිපාතිකයෝ වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිත වූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා. සියලු පශ්චිම දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ (අපායගතවූවෝ) සියලු උත්තර දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු දක්ෂිණ දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු පූර්ව අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු පශ්චිම අනු දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු උත්තර අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු දක්ෂිණ අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු යට දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු උඩ දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද රහිත වූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා. දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය මේ දස අයුරෙන් වේ.

සියලු ආත්මභාවයන්ගේ (අභ්‍යන්තර) පීඩාව දුරුකොට නොපෙළීමෙන් බාහිර හිංසාව දුරුකොට හිංසා නොකිරීමෙන් සන්තාපය දුරු කොට අසන්තාපයෙන් (ජීවිත) විනාශය දුරුකොට විනාශ නොකිරීමෙන් වෙහෙස කිරීම දුරුකොට නොවෙහෙසීමෙන් සියලු සත්වයෝ අවෛරීහු වෙත්වා. වෛරීහු නොවෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වා, දුක් ඇත්තෝ නොවෙත්වා, සියලු සත්වයෝ සුඛිතාත්මභාව ඇත්තෝ වෙත්වා දුක්වූ ආත්මභාවය ඇත්තෝ නොවෙත්වායි මේ අයුරෙන් මෙත් (ස්නෙහ) කෙරේනුයි ‘මෙත්තා’ නමි ඒ ධර්මය සිතානුයි ‘චෙතො’ නමි, නැගී සිටින සියලු ව්‍යාපාදයන්ගෙන් වෙසෙසින් මිදෙනුයි. විමුක්ති මිදීම් නමි. “මෙත්තා” ද ‘චෙතො’ ද “මුක්ති” දැයි “මෙත්තා චෙතො විමුක්ති” යනු වේ.

[6] “සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා, සුව ඇත්තෝ වෙත්වායි’ ශ්‍රද්ධාවෙන් සිත පිහිටුවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි’ සිහිය පිහිටුවයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සතින්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා, සියලු සත්වයෝ සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි සිත මනාව තැන්පත් කරයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සමාධින්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ අවෛර නැත්තෝ වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි ප්‍රඥාවෙන් දනියි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ප්‍රඥෙන්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි.

[7] “මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ වෙත්. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය ආසේවනය කරනු ලැබේ. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තියගේ වඩන්නෝ වෙත්. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් විසින් මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය වඩනු ලැබේ. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ බහුල වශයෙන් කරනු ලබන්නෝ වෙත්. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය බහුල වශයෙන් කරනු ලැබේ. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ අලංකාරයෝ වෙත්. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය මොනවට අලංකෘත වූවාවෙයි. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිෂ්කාරයෝ වෙත්. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියන් විසින් මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය සුපරිෂ්කෘත (මනාව පිරිවැරූයේ) වෙයි. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තියගේ පරිවාරයෝ වෙත්. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිවෘත වූවා වෙයි.

[8] “මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ ආසේවනයෝ වෙත්. භාවනාවෝ වෙත්. බහුල වශයෙන් කරන්නෝ වෙත්. අලංකාරයෝ වෙත්. පරිෂ්කාරයෝ වෙත්. පරිවාරයෝ වෙත්. පරිපූරකයෝ වෙත්. යුක්ත වූවෝ වෙත්. සහජාතයෝ වෙත්. මිශ්‍රවූවෝ වෙත්. සම්ප්‍රයුක්තවූවෝ වෙත්. ප්‍රස්කන්ධනයෝ වෙත්. ප්‍රසීදනයෝ වෙත්. සන්තිෂ්ඨනයෝ (තීරණ) වෙත්. මිදෙන්නෝ වෙත්. මෙය ශාන්තයි’ දක්නෝ වෙත්. යානීකෘතයෝ (යානයක් මෙන් කළෝ වෙත්. වස්තුකෘතයෝ වෙත්. හටගන්නෝ වෙත්. පුරුදු කරන ලද්දෝ වෙත්. මනාව පටන් ගන්නා ලද්දෝ වෙත්. මනාව වඩන ලද්දෝ වෙත්. මනාව පිහිටුවන ලද්දෝ වෙත්. මනාව ඔසවන ලද්දෝ වෙත්. සුවිමුක්තයෝ (මනාව මිදුණෝ) වෙත්. (මෛත්‍රීය) උපදවත්. ප්‍රකට කෙරෙත්, බබලවත්.

[9] “සියලු සත්වයෝ අවෛරීහු වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි අශ්‍රද්ධාවෙන් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ශ්‍රද්ධා බලය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ අවෛරීහු වෙත්වා, භයනැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි කුසීත බැවින් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් වීර්යබලය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ අවෛරීහු වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි, ප්‍රමාදයෙන් කම්පා නොවෙයි, මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සතී බලය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි, සියලු සත්වයෝ අවෛරීහු වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි (සිතේ) නොසන්සුන් බැවින් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සමාධි බලය හාත්පසින් වඩන ලද්දේවෙයි. සියලු සත්වයෝ අවෛරීහුවෙත්වා. භය නැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි, අවිද්‍යාවෙන් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ප්‍රඥාබලය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි.

[10] “මේ පඤ්චබලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියෙන් ආසේවනයෝවෙත්. මේ බලපස විසින් මෛත්‍රීචිත්ත විමුක්තිය ආසේවනය කරණු ලැබේ. මේ පඤ්චබලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ වඩන්නෝ වෙත්. මේ බල පස විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය වඩනු ලබේ. මේ පඤ්ච බලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ බහුල වශයෙන් කරන්නෝ වෙත්. මේ බල පස විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය බහුල වශයෙන් කරනු ලැබේ. මේ පඤ්චබලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ අලංකාරයෝ වෙත්. මේ බල පස විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය අලංකෘතවූවා (ඉතාම සැරසුණේ) වෙයි. මේ පඤ්චබලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිෂ්කාරයෝ වෙත්. මේ බල පස විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිෂ්කෘතවූවා වෙයි. මේ පඤ්චබලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිවාරයෝ වෙයි. මේ බලපස විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිෂ්කාරයෝ වෙත්. මේ බලපස විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිෂ්කෘත වූවා වෙයි. මේ පඤ්චබලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිවාරයෝ වෙත්. මේ බල පස විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිවෘතවූවා වෙයි.

[11] “මේ පඤ්ච බලයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ ආසේවනයෝ වෙත්, භාවනාවෝ වෙත්, බහුල වශයෙන් කරන්නෝ වෙත්. අලංකාරයෝ වෙත්. පරිෂ්කාරයෝවෙත්. පරිවාරයෝ වෙත් පරිපූරකයෝ වෙත්. යුක්තවූවෝ වෙත්. සහජාතයෝ වෙත්. මිශ්‍රවූවෝ වෙත්. සම්ප්‍රයුක්තයෝ වෙත්. ප්‍රස්කන්ධනයෝ වෙත්. ප්‍රසීදනයෝ වෙත්. සන්තිෂ්ඨානයෝ (තීරණ) වෙත්. විමුච්චනයෝ (මිදීම) වෙත්. මෙය ශාන්තය දන්වන්නෝ වෙත්. යානීකෘතයෝ වෙත්. වස්තුකෘතයෝ වෙත්. හටගත්තෝ වෙත්. පුරුදුකරණ ලද්දෝ වෙත්. මනාව පටන් ගන්නා ලද්දෝ වෙත්. මනාව වඩන ලද්දෝ වෙත්. මනාව පිහිටුවන ලද්දෝ වෙත්. මනාව ඔසවනලද්දෝ වෙත්. සුචිමුක්තයෝ මනාව මිදුණෝ වෙත්. (මෛත්‍රිය) උපදවත්. ප්‍රකට කෙරෙත්. බබලවත්.

[12] “සියලු සත්වයෝ (ii) අවෛරීහු වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි සිහිය පිහිටුවයි මෛත්‍රීචිත්ත විමුක්තිය වඩයි. (iii) සතිසම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාවෙන් හාත්පසින් විමසයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ධම්මවිචය සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) බලවත් සේ උත්සාහ කෙරෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් විරිය සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩනලද්දේවෙයි. සියලු සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) හාත්පසින් දැවීම සංසිඳුවයි මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් පිතිසම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) ආශාන්තභාවය සන්සිඳුවයි. මෛත්‍රී චිත්තවිමුක්තිය විසින් පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) සිත තැන්පත්කරයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) ඥානයෙන් ක්ලේශයන් නුවණින් සලකා බලයි. මෛත්‍රීචිත්ත විමුක්තිය විසින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි.

[13] “මේ සත්තබොජ්ක්ධංගයෝ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ ආසේවනයෝ වෙත්. මොවුන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය ආසේවනය කරනු ලැබේ. මොවුන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය වඩනු ලබන්නෝ වෙත්. මොවුන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය වඩනු ලැබේ. මොව්හු බහුල වශයෙන් කරනු ලබන්නෝ වෙත්. මොවුන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය බහුල වශයෙන් කරනු ලැබේ. මොව්හු මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ අලංකාරයෝ වෙත්. මොවුන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය මොනවට අලංකෘතවූයේ වෙයි. මොව්හු මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිෂ්කාරයෝ වෙත්. මොවුන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිෂ්කෘතවූවාවෙයි. මොව්හු මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පිරිවරහුවෙත්. මොවුන් විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිවෘතවූවා වෙයි.

[14] “මේ සත්තබොජ්ක්ධංගයෝ මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තියගේ ආසේවනයෝ වෙත්. භාවනාවෝ වෙත්. බහුල වශයෙන් කරන්නෝ වෙත්. අලංකාරයෝ වෙත්. පරීක්ෂාකාරයෝ වෙත් පරිවාරයෝවෙත්. පරිපූරකයෝ වෙත්. යුක්තවූවෝ වෙත්. සහජාතකයෝ වෙත්. මිශ්‍රවූවෝ වෙත්. සම්ප්‍රයුක්තයෝ වෙත්. ප්‍රස්කන්ධනයෝ වෙත්. ප්‍රසීදනයෝ (පහදින්නෝ) වෙත්. සන්තිෂ්ඨානයෝ (තීරණ) වෙත්. මිදෙන්නෝ වෙත්. “මෙය ශාන්ත”යි දන්නෝ වෙත්. යානීකෘතයෝ වෙත්. වස්තු කෘතයෝ වෙත්, හටගන්නෝ වෙත්. පුරුදුවූවෝ වෙත් මනාව පටන්ගන්නා ලද්දෝ වෙත්. මනාව වඩනලද්දෝ වෙත්. මනාව පිහිටුවන ලද්දෝ වෙත්. මනාව ඔසවනලද්දෝ වෙත්. සුවිමුක්තයෝ (මනාව මිදුණෝ) වෙත්, නිපදවත් ප්‍රකට කෙරෙත්, බබලවත්.

[15] “සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා දිට්ඨිය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි.

(ii) සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මැනවින් නංවයි (iii) මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා සංකප්පයන් හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මැනවින් පරිග්‍රහණය කෙරෙයි, මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා වාචාව හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා. භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මැනවින් සමුට්ඨාපනය කෙරෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා කම්මන්තය හාත්පසින් වඩන ලද්දේවෙයි. සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා. භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මැනවින් පිරිසිදු කරවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා ආජීවය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා. භය නැත්තෝ වෙත්වා සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මැනවින් අල්ලා ගනියි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා වායාමය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා භය නැත්තෝ වෙත්වා සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මැනවින් සිහි එලවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා සතිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. සියලු සත්වයෝ වෛර නැත්තෝ වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි මැනවින් සිත පිහිටුවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා සමාධිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි.

[16] “මේ මාර්ගංගයෝ අටදෙන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ ආසෙවනයෝ වෙත්. මේ මාර්ගංගයන් අටදෙනා විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය ආසෙවනය කරණු ලැබේ. මේ මාර්ගංගයෝ අටදෙන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ බහුල වශයෙන් කරණු ලබන්නෝ වෙත්. මේ මාර්ගයන් අටදෙනා විසින් මෛත්‍රී චිත්ත වවිමුක්තිය බහුල වශයෙන් කරනු ලැබේ.

[17] “මේ මාර්ගාංගයෝ අටදෙන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ අලංකාරයෝ වෙත්, මේ මාර්ගංගයන් අටදෙනා විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය මොනවට අලංකෘත වූවාවෙයි. මේ මාර්ගාංගයෝ අටදෙන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිෂ්කාරයෝ වෙත්. මේ මාර්ගංගයන් අටදෙනා විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිෂ්කෘත වූවාවෙයි. මේ මාර්ගංගයෝ අට දෙන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිවාරයෝ වෙත්. මේ මාර්ගාංගයන් අටදෙනා විසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සුපරිකෘත වූවාවෙයි.

“මේ මාර්ගංගයෝ අටදෙන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ ආසෙවනයෝ වෙත්. භාවනාවෝ වෙත්. බහුල වශයෙන් කරන්නෝ වෙත්. අලංකාරයෝ වෙත්. පරිෂ්කාරයෝ වෙත්. පරිවාරයෝ වෙත්. පරිපූරකයෝ වෙත්. යුක්තවූවෝ වෙත් සහජාතයෝ වෙත්. (එකට පහළවුවෝ) මිශ්‍රවූවෝ වෙත්. සම්ප්‍රයුක්තයෝ වෙත්. ප්‍රස්කන්ධනයෝ වෙත්. ප්‍රසීදනයෝ වෙත්. සන්තිෂ්ඨනයෝ (තීරණ) වෙත්. මිදෙන්නෝ වෙත්. මෙය ශාන්තයි දක්නෝ වෙත්. යානීකෘතයෝ වෙත්. වස්තු කෘතයෝ වෙත්. හටගන්නෝ වෙත්. පුරුදු කරන ලද්දෝ වෙත්. මනාව පටන්ගන්නා ලද්දෝ වෙත්. මනාව වඩන ලද්දෝ වෙත්. මනාව පිහිටුවන ලද්දෝ වෙත්. මනාව ඔසවන ලද්දෝ වෙත්. සුචි මුක්තයෝ වෙත්. (මෛත්‍රිය) උපදවත්. ප්‍රකට කෙරෙත්. බබළවත්.

[18] “සියලු ප්‍රාණීන්ගේ සියලු භූතයන්ගේ සියලු පුද්ගලයන්ගේ සියලු ආත්මභාව දරන්නන්ගේ සියලු ස්ත්‍රීන්ගේ, සියලු පුරුෂයන්ගේ, සියලු ආර්යයන්ගේ, සියලු අනාර්යයන්ගේ, සියලු දෙවියන්ගේ, සියලු මිනිසුන්ගේ, විනිපාතිකයන්ගේ, පීඩනය දුරුකොට නොපෙළීමෙන් (ii) (බාහිර) ශරීරොපඝාතය (-පීඩා) දුරුකොට අනුපඝාතයෙන් (චිත්ත) සන්තාපනය දුරුකොට අසන්තාපනයෙන් (ජීවිත) විනාශය දුරුකොට (ජීවිත) විනාශ නොකිරීමෙන් විහෙඨනය දුරුකොට අවිහෙඨනයයෙන් සියලු විනීපාතිකයෝ අවෛරී වෙත්වා. වෛරීහු නොවෙත්වා. සුඛීතයෝ වෙත්වා. දුඃඛිතයෝ නොවෙත්වා. සුඛිතාත්ම ඇත්තෝ වෙත්වා. දුඃඛිතාත්ම ඇත්තෝ නොවෙත්වා. මේ අට අයුරෙන් සියලු විනිපාතිකයන් (කෙරෙහි) මෙත් කෙරේනුයි ‘මෙත්තා’ නමි. එම ධර්මය සිතානුයි” චෙතො නමි. සියලු ව්‍යාපාද (හිංසා) පරියුට්ඨානයන් (මැඩ ගැනීම්) කෙරෙන් මිදේනුයි. විමුත්තී නම් ‘මෙත්තා’ ද ‘චෙතො’ ද විමුක්තිදැයි, මෙත්තා චෙතො විමුක්ති නමි (iii) සියලු විනිපාතිකයෝ අවෛරීහු වෙත්වා භය නැත්තෝ වෙත්වා සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි ශ්‍රද්ධාවෙන් සිත පිහිටුවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් (iv) ශ්‍රද්ධා ඉන්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) මේ ඉන්ද්‍රියයෝ පස්දෙන (මෛත්‍රිය) උපදවත්. ප්‍රකට කෙරෙත්. බබළවත්.

[19] “සියලු පූර්ව දිශාවෙහි සත්වයන්ගේ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් විරියින්ද්‍රිය, සතින්ද්‍රිය, සමාධින්ද්‍රිය, ප්‍රඥෙන්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) සියලු පශ්චිම දිශාවෙහි සත්වයන්ගේ සියලු උත්තර දිශාවෙහි සත්වයන්ගේ, සියලු දක්ෂිණ දිශාවෙහි සත්වයන්ගේ, සියලු පූර්ව අනු දිශාවෙහි සත්වයන්ගේ, සියලු පශ්චිම අනුදිශාවෙහි සත්වයන්ගේ සියලු උත්තර අනුදිශාවෙහි සත්වයන්ගේ, සියලු දක්ෂිණ අනුදිශාවෙහි සත්වයන්ගේ සියලු යට අනු දිශාවෙහි සත්වයන්ගේ සියලු ඉහළ අනුදිශාවෙහි සත්වයන්ගේ පීඩනය දුරුකොට නොපෙළීමෙන් (මෙහි 18 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මෙත්තාද, “චෙතො” ද විමුක්තිදැයි මෙත්තා චෙතො විමුක්ති නමි.

[20] “සියලු උපරිම දිශාවෙහි සත්වයෝ අවෛරීහු වෙත්වා. භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වා’යි ශ්‍රද්ධාවෙන් සිත පිහිටුවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ශ්‍රද්ධා ඉන්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 (ii) යොදන්න) (මෛත්‍රී) උපදවත්, ප්‍රකට කෙරෙත්, බබළවත්.

[21] “සියලු පූර්ව දිශාවෙහි ප්‍රාණීන්ගේ විනිපාතිකයන්ගේ, සියලු පශ්චිම දිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ සියලු උත්තර දිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ, සියලු දක්ෂිණ දිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ සියලු පූර්ව අනුදිශාවෙහි, සියලු බටහිර අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ, සියලු උත්තර අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ සියලු දක්ෂිණ අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ සියලුම යට දිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ, සියලුම ඉහළ අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයන්ගේ පීඩනය දුරුකොට නොපෙළීමෙන් (මෙහි 18 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) මෙත්තාද, චෙතොද විමුක්ති දැයි මෙත්තා චෙතො විමුත්තියයි.

[22] “සියලුම උපරිම දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ අවෛරීහු වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි ශ්‍රද්ධාවෙන් සිත පිහිටුවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ශ්‍රද්ධා ඉන්ද්‍රිය හාත්පසින් මඩනා ලද්දේ වෙයි. (ii) සියලුම ඉහළ දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ අවෛරීහු වෙත්වා. භය නැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි බලවත්සේ උත්සාහ කෙරෙයි.

(iii) මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් වීර්යෙන්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. මෙහි 15 (ii) යොදන්න.) සිහිය පිහිටුවයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සතිඉන්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 (ii) සිත තැන්පත් කරයි මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සමාධින්ද්‍රිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (15 (ii) ප්‍රඥාවෙන් වෙසෙසින් දැනගනියි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්ති ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රිය හාත්පසින් මඩන ලද්දේ වෙයි. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තියගේ ආසෙවනයෝ වෙත්. මේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් විසින් මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය ආසෙවනය කරනු ලැබේ. මේ ඉන්ද්‍රිය පස (මෛත්‍රිය) උපදවත්, ප්‍රකට කෙරෙත්, බබළවත්.

[23] සියලුම උපරිම දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ අවෛරීහු වෙත්වා. භය නැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි, අශ්‍රද්ධාවෙන් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් ශ්‍රද්ධා බලය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 (ii) යොදන්න) කුසීත බැවින් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් වීර්ය බලය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 (ii) යොදන්න) ප්‍රමාදයෙන් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සති බලය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 (ii) යොදන්න)නොසන්සුන් බැවින් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සමාධි බලය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 (ii) යොදන්න) අවිජ්ජාවෙන් කම්පා නොවෙයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් ප්‍රඥා බලය හාත්පසින් මඩන ලද්දේ වෙයි, මේ පඤ්ච බලයෝ මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තියගේ ආසෙවනයෝ වෙත්. මේ පඤ්චබලයන් විසින් මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය ආසෙවනය කරනු ලැබේ, මේ බලයෝ සත්දෙන මෛත්‍රිය උපදවත්, ප්‍රකට කෙරෙත්, බබළවත්.

[24] “සියලු උපරිම දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ (අපායගත වූවෝ) අවෛරීහු වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා. සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි සිහිය පිහිටුවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සති සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාවෙන් හාත්පසින් විමසයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් ධම්මවිචය සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 15 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) බලවත්සේ උත්සාහ කරයි. මෛත්‍රිචිත්ත විමුක්තිය විසින් විරිය සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) දැවීම සංසිඳුවයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් පීති සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 (ii) යොදන්න) අශාන්තභාවය සංසිඳුවයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) සිත තැන්පත් කරයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ඥානයෙන් ක්ලේශයන් නුවණින් සලකා බලයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. මේ සත්ත බොජ්ක්ධංගයෝ මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තියගේ ආසෙවනයෝ වෙත්. මේ සත්ත බොජ්ක්ධංගයන් විසින් මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය ආසෙවනය කරනු ලැබේ. මේ බොජ්ක්ධංගයෝ සත්දෙන මෛත්‍රිය උපදවත්. ප්‍රකට කෙරෙත් බබලවත්.

[25] “සියලුම උපරිම දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ අවෛරීහු වෙත්වා, භය නැත්තෝ වෙත්වා, සැප ඇත්තෝ වෙත්වායි, මැනවින් දකියි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා දිට්ඨිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මැනවින් නංවයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා සංකප්පය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මැනවින් පරිග්‍රහණය කෙරෙයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා වාචාව හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මැනවින් සමුට්ඨාපනය කෙරෙයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා කම්මන්තය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මැනවින් පිරිසිදු කරවයි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා ආජීවය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මැනවින් අල්වා ගනියි. මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මා වායාමය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි. (මෙහි 23 ii යොදන්න) මැනවින් සිහි එළවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය වඩත්ම සම්මාසතිය හාත්පසින් වඩනලද්දේ වෙයි. මැනවින් සිත පිහිටුවයි. මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය විසින් සම්මාසමාධිය හාත්පසින් වඩන ලද්දේ වෙයි.

[26] මේ මාර්ගාංගයෝ අටදෙන මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තියගේ ආසේවනයෝ වෙත්. මේ මාර්ගයෝ අටදෙනා මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ පරිවාරයෝ වෙත්. මේ මාර්ගාංගයන් අටදෙනා විසින් මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය සුපරිවෘතවූවාවෙයි. මේ මාර්ගාංගයෝ අටදෙන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියගේ ආසෙවනයෝ වෙත්, භාවනාවෝ වෙත්, බහුල වශයෙන් කරන්නෝ වෙත්, අලංකාරයෝ වෙත් පරිෂ්කාරයෝ වෙත්, පරිවාරයෝ වෙත්, පරිපූරකයෝ වෙත්, යුක්තවූවෝ වෙත්, සහජාතයෝ වෙත්, මිශ්‍රවූවෝ වෙත්, සම්ප්‍රයුක්තයෝ වෙත්, ප්‍රස්කන්ධයෝ වෙත්, ප්‍රසීදනයෝ වෙත්, ශන්තීෂ්ඨනයෝ (තීරණ) වෙත්, මිදෙන්නෝ වෙත් ‘මෙය ශාන්ත’යි දක්නෝ වෙත්, යානිකෘතයෝ වෙත්, වස්තුකෘතයෝ වෙත්, හටගන්නෝ වෙත්, පුරුදු කරන ලද්දෝ වෙත්, මනාව පටන්ගන්නා ලද්දෝ වෙත්, මනාව වඩනලද්දෝ වෙත්, මනාව පිහිටුවන ලද්දෝ වෙත්, මනාව ඔසවන ලද්දෝ වෙත්, සුවිමුත්තයෝ වෙත්. (මෛත්‍රිය) උපදවත්, ප්‍රකට කෙරෙත්, බබලවත්.

[1] විරාගය මාර්ගයයි, විමුක්තිය ඵලයයි, විරාගය මාර්ගය වන්නේ කෙසේද?

ශොතාපත්ති මාර්ගයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය මිච්ඡා දිට්ඨියෙන් විරත වෙයි, තදානුවර්තී ක්ලේශයන්ගෙන්ද, ස්කන්ධයන්ගෙන්ද, විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විරත වෙයි

විරාගය නිර්වාණාලම්බනය නිර්වාණ ගොචරය, නිර්වාණ සමුත්පන්නය නිර්වාණයෙහි ස්ථිතය. නිර්වාණයෙහි ප්‍රතිෂ්ඨිතය.

‘විරාගො’ යනු විරාගද්වයයි;- නිර්වාණයද විරාගයයි. නිර්වාණලම්බනතාවෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්හුය. විරාගයෝයි. (එකට පහළවූ) සහජාත සප්තාංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි. විරාගය මාර්ගයයි. මේ මගින් බුදුවරුද, ශ්‍රාවකයෝද, අගත දිසා සංඛ්‍යාත නිර්වාණයට යෙත්නුයි. අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද, ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය.

[2] අභිරොපනාර්ථයෙන් (නැංවීමේ තේරුමින්) සම්මා සංකප්පය, මිච්ඡාසංකප්පයෙන් විරත වෙයි. පරිග්‍රහාර්ථයෙන් (අයත්කමේ තේරුමෙන්) සම්මාවාචාව මිච්ඡා වාචාවෙන් විරත වෙයි. සමුට්ඨානාර්ථයෙන් (තීරණයේ තේරුමින්) සම්මා කම්මන්තය මිච්ඡා කම්මන්තයෙන් විරතවෙයි. වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය මිච්ඡා ආජීවයෙන් විරත වෙයි, ප්‍රග්‍රහාර්ථයෙන් (අල්ලා ගැනීම් තේරුමින්) සම්මා වායාමය මිච්ඡා වායාමයෙන් විරත වෙයි. උපස්ථානාර්ථයෙන් සම්මාසතිය මිච්ඡාසතියෙන් විරත වෙයි. අවික්ෂෙපාර්ථයෙන් නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සම්මාසමාධිය මිච්ඡා සමාධියෙන් විරත වෙයි. ඒ අනුව පැවති ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විරත වෙයි. විරාගය නිර්වාණාලම්බන නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණ සමුත්පන්නය නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.

[3] “විරාගො” යනු විරාග දෙකයි. නිර්වාණයද, විරාගයයි. නිර්වාණය අල්ලා ගැනීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙණෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි විරාගයෝයි. (එකට උපන්) සහජාත සප්තාංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි. විරාගය මාර්ගයයි. මේ මගින් බුදුවරුද ශ්‍රාවකයෝද අගත දිසා (නොගිය දිශාව) නම්වූ නිර්වාණයට යෙත්නුයි අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද, (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද උත්තමද ප්‍රවර දැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය.

[4] සකෘදාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි දර්ශන (දැකීම් අර්ථයෙන් සම්මාදිට්ඨිය අවික්ෂෙප (නොකැලඹීමේ) අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය ඕලාරික කාමරාග සංයෝජනය පටිඝ සංයෝජනය ඕලාරික කාමරාගානුසය පටිඝානුසය විරත වෙයි. තදනුවර්තී (අනුව පැවති) ක්ලේශයන්ගෙන් ද, ස්කන්ධයන්ගෙන්ද විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද, විරත වෙයි.

[5] “විරාගය නිර්වාණ ලම්බනය නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණ සමුත්පන්නය (සම්පූර්ණයෙන් උපන්නේය) නිර්වාණයෙහි සිටියේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය. “විරාගො” යනු විරාගද්වයයි නිර්වාණයද විරාගයයි, නිර්වාණලම්බනතාවයෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙණෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි, විරාගයෝයි, සහජාත (එකට උපන්) සප්තාංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි, විරාගය මාර්ගයයි මේ මගින් බුදුවරුද, ශ්‍රාවකයෝද අගත දිසා (නොගිය දිශාව) නම් නිර්වාණයට යෙත්නුයි, අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද ශ්‍රේෂ්ඨද ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨයි.

[6] අනාගාමි මාර්ග ක්ෂණයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය, අභිරොපනාර්ථයෙන් සම්මාසංකප්පය, පරිග්‍රහාර්ථයෙන් සම්මා වාචාය, සමුට්ඨානාර්ථයෙන් සම්මාකම්මන්තය, වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය, ප්‍රග්‍රහණාර්ථයෙන් සම්මා වායාමය, උපස්ථානාර්ථයෙන් සම්මා සතිය, වික්ෂෙපාර්ථයෙන් නොකැලඹීමේ තේරුමෙන් සම්මා සමාධිය, තුනී බවට පත් කාම රාග සංයෝජන පටිඝසංයෝජන තුනී බවට පත් කාම රාගානුසය පටිඝානුසය විරත වෙයි තදනුවර්තී (අනුව පැවති) ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විරත වෙයි.

විරාගය නිවීම අරමුණු කළේය. නිර්වාණයෙන් උපන්නේය. නිර්වාණයෙහි සිටියේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.

“විරාගො” යනු විරාග දෙකයි. නිර්වාණයද විරාගයයි නිවීම අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි විරාගයෝයි සහජාත (එකට උපන්) සප්තංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි විරාගය මාර්ගයයි. මේ මගින් බුදුවරුද, ශ්‍රාවකයෝද, නොගිය දිශාව නම් නිර්වාණයට යෙත්නුයි, අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද, (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද, ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය. අභිරොපනාර්ථයන් සම්මා සංකල්පය පරිග්‍රහනාර්ථයෙන් සම්මාවාචාව සම්මා කම්මන්තය වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය සම්මාවායාමය උපසමනාර්ථයෙන් සම්මා සතිය.

[7] අර්හත් මාර්ගක්ෂණයෙහි දර්ශන දැකීම් අර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය සමුට්ඨානාර්ථයෙන් ප්‍රහාණාර්ථයෙන් අවික්ෂෙප නොකැලඹීමේ අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය රූපරාග, අරූපරාග, මාන, උද්ධච්ච, අවිජ්ජා මානානුසය, භව රාගානුසය, අවිජ්ජානුසය, යන මොවුන් අතුරෙන් විරත වෙයි. තදනුවර්ති ක්ලේශයන් කෙරෙන්ද, ස්කන්ධයන් කෙරෙන්ද, විරත වෙයි, බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද, විරත වෙයි.

විරාගය නිර්වාණාලම්බනය නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණ සමුත්පන්නය නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.

‘විරාගො’ යනු විරාග දෙකයි. නිර්වාණයද විරාගයයි නිර්වාණය අල්ලා ගැනීමෙන් යම් ධර්ම කෙණෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි විරාගයෝයි. සහජාත එකට උපන් සප්තාංගයෝ විරාගයට වෙත්නුයි විරාගයෝයි. මේ මගින් බුදුවරුද ශ්‍රාවකයෝද නොගිය දිග නම් නිර්වාණයට යෙත්නුයි අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. මේ පමණ අන්‍යලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද, (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය, දර්ශන විරාගය සම්මාදිට්ඨියයි අභිරොපණ විරාගය සම්මා සංකප්පයයි පරිග්‍රහ විරාගය සම්මාවාචායි, සමුට්ඨාන විරාගය සම්මාකම්මන්තයයි, වොදාන විරාගය සම්මා ආජීවයයි, ප්‍රග්‍රහ විරාගය සම්මා වායාමයයි උපට්ඨාන විරාගය සම්මා සතියයි, අවික්ෂෙප විරාගය සම්මාසමාධියයි උපට්ඨාන විරාගය සතිසම්බොජ්ක්ධංගයයි. පවිචය විරාගය ධම්ම විචය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ප්‍රග්‍රහ විරාගය විරිය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ඵරණ විරාගය ප්‍රිති සම්බොජ්ක්ධංගයයි. උපසම විරාගය පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි අවික්ෂෙප විරාගය සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි. පටිසංඛාන විරාගය උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගයයි.

[8] ශ්‍රද්ධාවෙන් නොසැලෙන විරාගය ශ්‍රද්ධාබලයයි කුසීතයෙන් නොසැලෙන විරාගය වීර්ය බලයි. ප්‍රමාදයෙන් නොසැලෙන විරාගය සතිබලයයි. උඩඟු කමින් නොසැලෙන විරාගය සමාධි බලයයි. අවිජ්ජාවෙන් නොසැලෙන විරාගය ප්‍රඥා බලයයි. අධිමොක්ෂ විරාගය ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියයි. ප්‍රග්‍රහ විරාගය විරියෙන්ද්‍රියයි. උපට්ඨාන විරාග සතින්ද්‍රියයි. අවික්ෂෙප විරාගය සමාධින්ද්‍රියයි. දර්ශන විරාගය ප්‍රඥෙන්ද්‍රියයි.

අධිපති අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රිය විරාගයයි, අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් බල විරාගයයි නෛයර්යානිකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංග විරාගයයි. හේතු අර්ථයෙන් මාර්ගය විරාගයයි උපස්ථානාර්ථයෙන් සතිපට්ඨාන විරාගයයි. පදහනාර්ථයෙන් සම්මප්පධාන විරාගයයි. ඉටුවීම් අර්ථයෙන් ඉද්ධිපාද විරාගයයි. තථ අර්ථයෙන් සත්‍ය විරාගයයි අවික්ෂෙප (නොකැලඹෙන) අර්ථයෙන් සමථය විරාගයයි. අනුපස්සනාර්ථයෙන් විදර්ශනා විරාගයයි. එකම කටයුත්ත අර්ථයෙන් සමථ විදර්ශනා විරාගයයි. අනවර්තන නොඉක්ම පවතිනා අර්ථයෙන් යුගනන්ධය විරාගයයි.

[9] සංවරාර්ථයෙන් ශීල විසුද්ධිය විරාගයයි, අවික්ෂෙප (නොකැළඹීම්) අර්ථයෙන් චිත්ත විසුද්ධිය විරාගයයි දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධිය විරාගයයි. විමුක්ත්‍යර්ථයෙන් විමොක්ෂය විරාගයයි, ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් විමොක්ෂය විරාගයයි, ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් විජ්ජා විරාගයයි, පරිත්‍යාගාර්ථයෙන් විමුක්ති විරාගයයි, නැති කිරීම් අර්ථයෙන් ගෙවා දැමීමේ නුවණ විරාගයයි.

ඡන්දය මූලාර්ථයෙන් විරාගයයි. මනසිකාරය හට ගැනීම් අර්ථයෙන් විරාගයයි, ඵස්සය ගැලපීම අර්ථයෙන් විරාගයයි, වේදනාව රැස්වීම් අර්ථයෙන් විරාගයයි සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් විරාගයයි, සතිය අධිපති අර්ථයෙන් විරාගයයි, ප්‍රඥාව උසස් අර්ථයෙන් විරාගයයි, විමුක්තිය සාරාර්ථයෙන් විරාගයයි, සම්මා දිට්ඨිය දර්ශන මාර්ගයයි. සම්මා සංකප්පය නැංවීමේ මාර්ගයයි. අමෘතයට ඇතුළත් නිර්වාණය අන්තිම අර්ථයෙන් මාර්ගයයි. මෙසේ විරාගය මාර්ගයයි.

[10] විමුක්තිය ඵලය වන්නේ කෙසේද? ශ්‍රොතාපත්ති ඵලක්ෂණයෙහි සම්මා දිට්ඨිය මිච්ඡාදිට්ඨියෙන් විමුක්තවූවා වෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද, ස්කන්ධයන්ගෙන්ද, විමුක්තවූවා වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විමුක්තවූවා වෙයි. මිදීම නිවීම අල්ලා සිටීම නිර්වාණ ගොචරය. නිර්වාණ සමුත්පන්නය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය. මිදීම යනු මිදීම් දෙකකි. නිර්වාණයද මිදීමයි. නිවීම අරමුණකොට හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද මිදීම වේනුයි. මිදීමේ ඵලයයි. නැංවීම් අර්ථයෙන් නිවැරැදි සිතිවිල්ල වැරදි සිතුවිල්ලෙන් මිදුණේ වෙයි. (ii) ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද මිදුණාවෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද මිදුණා වෙයි. (iii) මිදීම නිවීම අරමුණකොට තිබේ. නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණයෙන් හටගත්තේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.

මිදීම යනු මිදීම් දෙකයි. මිදීම නිවන අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්මකෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද මිදීමවේනුයි විමුක්ති ඵලයයි. අයත්කිරීමේ අර්ථයෙන් නිවැරදි වචනයෙන් වැරදි වචනය වෙන්වූවා වෙයි. සමුට්ඨානාර්ථයෙන් නිවැරදි කර්මාන්තය වැරදි කර්මාන්තයෙන් වෙන්වූවා වෙයි. පිරිසිදු කිරීමේ අර්ථයෙන් නිවැරදි ආජීවයෙන් වැරදි ආජීවය වෙන්වූවා වෙයි. දැඩි ගැනීම අර්ථයෙන් නිවැරැදි වෑයම වැරදි වෑයමින් වෙන්වූවා වෙයි. වැටහීම් අර්ථයෙන් නිවැරැදි සිහිය වැරැදි සිහියෙන් වෙන් වෙයි. නොකැළඹීමේ අර්ථයෙන් නිවැරැදි සමාධිය වැරැදි සමාධියෙන් වෙන්වූවාවෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද, වෙන්වූවා වෙයි.

[11] “මිදීම නිවීම අරමුණකොට ඇත්තේය. නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණයෙන් හටගත්තේය. නිර්වාණයෙහි සිටියේය නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය. මිදීම යනු මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්මකෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද මිදීමවේනුයි මිදීමේ ඵලයයි.

සකෘදාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි (ii) දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය, අභිරොපනාර්ථයෙන් සම්මාසංකප්පය, සමුට්ඨානාර්ථයෙන් සම්මාවාචාය, පරිග්‍රහාර්ථයෙන් සම්මාකම්මන්තය, වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය, ප්‍රග්‍රහාර්ථයෙන් සම්මා වායාමය, උපස්ථානාර්ථයෙන් සම්මාසතිය, නොකැළඹීම් අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය (iii) ඉතා මහත් කාමරාගයේ බැම්ම ක්‍රෝධයේ බැම්ම ඉතා මහත් කාමරාගානුසය, පටිඝානුසය වෙන්වූවා වෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන් කෙරෙන්ද සත්වයන් කෙරෙන්ද, වෙන්වූවාවෙයි. බාහිර සියලු නිමිතිකෙරෙන්ද වෙන්වුවාවෙයි.

මිදීම නිවීම අරමුණු කෙළේ වෙයි. නිර්වාණගොචරය, නිර්වාණයෙන් හට ගැනිණ, නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.

මිදීම් යනු මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද වෙන් වේනුයි. මිදීමේ ඵලයයි.

[12] අනාගාමි ඵලක්ෂණයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය තුනී බවට පත් කාම රාගයේ බැම්ම ක්‍රෝධයේ බැම්ම, තුනී බවට පත් කාමරාගානුසය පටිඝානුසය වෙන්වූවා වෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද, වෙන්වූවා වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි.

මිදීම නිවන් අරමුණු කෙළේය. නිර්වාණ ගොචරය. නිර්වාණයෙන් හටගත්තේ නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.

මිදීම යන්නෙහි මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි, නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද මිදීම වෙනුයි, මිදීමේ ඵලයයි.

[13] අර්හත් ඵලක්ෂණයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය රූප රාග මාන උද්ධච්ච යන මොවුහු අවිද්‍යාවෙන්ද, මානානුසය, භවරාගානුසය, අවිද්‍යානුසයෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි, ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන් ගෙන්ද, ස්කන්ධයන් ගෙන්ද, වෙන් වූවා වෙයි, බාහිරවූ සියලු නිමිති කෙරෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි.

මිදීම නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණයෙන් උපන්නේය, නිර්වාණයෙහි සිටියේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.

[14] මිදීම යන්නෙහි මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි. නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද, මිදීම් වෙනුයි. මිදීමේ ඵලයයි, දර්ශනවිමුක්තිය නිවැරැදි දැකීමය, නැංවීමේ මිදීමයි, නිවැරැදි සිතිවිල්ලයි. අයත් කිරීමේ මිදීම නිවැරැදි වචනයයි. හටගැනීමෙන් මිදීම සම්මාකම්මන්තයයි. පිරිසිදුවීමෙන් මිදීම නිවැරැදි ආජීවයයි. දැඩිව ගැනීමෙන් මිදීම නිවැරැදි වෑයමයි. වැටහීමෙන් මිදීම නිවැරැදි සිහියයි. නොකැලඹීමෙන් මිදීම නිවැරැදි සමාධියයි. වැටහීමෙන් මිදීම සති සම්බොජ්ක්ධංගයයි. පවිචය විමුක්තිය (විමසීමෙන් මිදීම) ධර්ම විචය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ප්‍රග්‍රහ විමුක්තිය (දැඩිවගෙන මිදීම) විරිය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ඵරණ විමුක්තිය (පැතිරීමෙන්) මිදීම පීති සම්බොජ්ක්ධංගයයි. සන්සුන්කමින් මිදීම පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි. නොකැලඹීමෙන් මිදීම සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි, පටිසංඛාන විමුක්තිය (නුවණින් සලකා මිදීම) උපෙක්ෂා සම්බොජ්ක්ධංගයයි.

[15] අශ්‍රද්ධාවෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය, ශ්‍රද්ධා බලයයි. කුසීතකමින් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය විරිය බලයයි. ප්‍රමාදයෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය සති බලයයි. උද්ධච්චයෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය සමාධි බලයයි. අවිද්‍යාවෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය ප්‍රඥා බලයයි. අධිමොක්ෂ විමුක්තිය ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියයි. දැඩිව ගෙන මිදීම විරියෙන්ද්‍රියයි. වැටහීමෙන් මිදීම සතින්ද්‍රියයි. නොකැලඹීමෙන් මිදීම සමාධින්ද්‍රියයි. දර්ශන විමුක්තිය ප්‍රඥෙන්ද්‍රියයි.

අධිපති අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රියයෝ විමුක්තිය. අකම්පාර්ථයෙන් ඵලයෝ විමුක්තිය නෛයාර්නිකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝ විමුක්තියයි. හේතු අර්ථයෙන් මාර්ග විමුක්තියයි. වැටහීම් අර්ථයෙන් සතිපට්ඨාන විමුක්තියයි. උත්සාහ කිරීම් අර්ථයෙන් සම්මප්පධාන විමුක්තියයි. ඉජ්ක්ධන අර්ථයෙන් සත්‍ය විමුක්තියයි. නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සමථය විමුක්තියයි අනුව දැකීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනා විමුක්තියයි, එක කටයුත්ත යන අර්ථයෙන් සමථ විදර්ශනා විමුක්තියයි, නොඉක්ම පැවතීම් අර්ථයෙන් යුගනන්ධ (සමාන) විමුක්තියයි.

[16] සංවරාර්ථයෙන් සීල විසුද්ධිය මිදීමයි. නොකැලඹීමේ අර්ථයෙන් චිත්ත විසුද්ධිය මිදීමයි. දැකීමේ අර්ථයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධිය මිදීමයි. විමුක්ත්‍යර්ථයෙන් විමොක්ෂය මිදීමයි. ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් විජ්ජාව මිදීමයි. පරිත්‍යාගාර්ථයෙන් මිදීම මිදීමයි. නැති කිරීමේ අර්ථයෙන් කෙලෙස් ගෙවීමේ ඤාණය මිදීමයි. වැටහීම් ඡන්දය මූලාර්ථයෙන් මිදීමයි. මනසිකාරය වැටහීම් අර්ථයෙන් මිදීමයි. ඵස්සය ගැලපීම් අර්ථයෙන් මිදීමයි වේදනාව එක්තැන්වීම් අර්ථයෙන් මිදීමයි. සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් මිදීමයි. සතිය අධිපති අර්ථයෙන් මිදීමයි. ප්‍රඥාව ඉන් උඩත් අර්ථයෙන් මිදීමයි. විමුක්තිය සාරාර්ථයෙන් මිදීමයි.

[17] දර්ශන මාර්ගය සම්මා දිට්ඨියයි. නැංවීමේ මාර්ගය නිවැරැදි සිතිවිල්ලයි. අමෘතයට අන්තර්ගත නිර්වාණයි අන්තිම අර්ථයෙන් මාර්ගයයි. විමුක්තිය ඵලය වන්නේ මෙසේයි. විරාගය මාර්ගය, විමුක්තිය ඵලය වන්නේ මෙසේය.

[1] මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බරණැස් නුවර සමීපයෙහි මිගදාය නම්වූ ඉසිපතනාරාමයෙහි වැඩවසනසේක. එහිදී වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පස්වග මහණුන් ඇමැතූ සේක. “මහණෙනි පැවිද්දා වසින් නොසෙවියයුතු මේ අන්ත දෙකෙකි. කවර අන්ත දෙකක්ද යත් ලාමක වූ ග්‍රාම්‍යවූ පෘථග්ජනයන් විසින් පුරුදු කරනලද අනාර්යවූ අවැඩ ඇසුරු කරන යම් මේ (වස්තු කාමයන්හි (ක්ලේශ) කාම සැපයාගේ යෙදීමය. යම් ඒ දුක් ඇති කරන්නාවූ අනාර්යවූ අනර්ථ ඇසුරු කරන්නාවූ යම් මේ ආත්ම ක්ලමථයෙහි යෙදීමය යන මේ අන්ත දෙකයි.

[2] “මහණෙනි, ඒ මේ අන්ත දෙකට නොපැමිණි තථාගතයන් වහන්සේ විසින් මධ්‍යම ප්‍රතිපදාවක් අවබෝධ කරන ලද්දීය. ඒ මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව ප්‍රඥා චක්ෂුස ඇති කරන්නීය. නුවණ ඇති කරන්නීය. (කෙලෙස්) සංසිඳවීම පිණිස විශිෂ්ට ඥානය පිණිස සංබොධිය පිණිස නිර්වාණය පිණිස පවත්නාවූ ඒ මධ්‍යම ප්‍රතිපදා තොමෝ කවරීද යත්? මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය මැයි. හේ කවරේද යත්? සම්මා දිට්ඨි සම්මා සංකප්ප, සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව, සම්මා වායාම, සම්මාසති, සම්මා සමාධි යන මොවුහුයි. මහණෙනි, තථාගතයන් වහන්සේ විසින් අවබෝධ කරන ලද ඒ මේ මධ්‍යම ප්‍රතිපදා තොමෝ ප්‍රඥා චක්ෂුස ඇති කරන්නීය. නුවණ ඇති කරන්නීය. කෙලෙස් සංසිඳවීම පිණිස විශිෂ්ට ඥානය පිණිස නිර්වාණය පිණිස පවත්නීය.

[3] “මහණනි, මේ වනාහි දුක්ඛාර්ය සත්‍යය වේ. ඉපදීමද දුකය. ජරාවද දුකය. ව්‍යාධියද දුකය. මරණයද දුකය. අප්‍රියයන් හා එක්වීමද දුකය. ප්‍රියවූවන් කෙරෙන් වෙන් වීමද දුකය. කැමැති යමක් නොලැබීමද දුකය. සැකෙවින් පඤ්චූපාදන ස්කන්ධයෝද දුක වන්නාහ.

[4] “මහණෙනි, මේ වනාහි දුඃඛ සමුදයාර්ය සත්‍යය වේ. පුනර්භවය ඇති කරන නන්දිරාග සහගතවූ ඒ ඒ තැන විශේෂයෙන් සතුට ඇති කරන යම් මේ තෘෂ්ණාවක්වේද, ඕ තොමෝ කවරීද? කාමතණ්හා භවතණ්හා විභව තණ්හා යන මේ ත්‍රිවිධ තෘෂ්ණාවයි.

[5] “මහණෙනි, මේ වනාහි දුක්ඛ නිරෝධාර්ය සත්‍යය වේ. යම් ඒ තෘෂ්ණාවගේම මුළුමනින්ම නොඇලීමක්, නැති කිරීමක් අත්හැරීමක් දුර ලෑමක්, මදි කමක්, නොඇල්මක් වේද මෙයයි.

[6] “මහණෙනි, මේ වනාහි දුක්ඛ නිරෝධගාමිනි පටිපදාර්ය සත්‍යයවේ. මෙයම ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වේ. ඒ කවරේද යත්- සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පය, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් සතිය, සම්‍යක් සමාධිය යන මේය.

[7] “මහණෙනි, මට මේ දුඃඛාර්ය සත්‍යයයි (ii) පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි (චතුස්සත්‍ය ඥාන) චක්ෂුස පහළ විය. ඥානය පහළවිය. ප්‍රඥාව පහළවිය. විද්‍යාව පහළවිය. ඥානා ලෝකය පහළවිය. (iii) මහණෙනි, මට ඒ මේ දුඃඛාර්ය සත්‍යය පිරිසිඳ දතයුතුයයි (මෙහි (ii) යොදන්න) මහණෙනි, පිරිසිඳ දන්නා ලදැයි මට නොඇසූවිරූ ධර්ම වෂයෙහි චක්ෂුස පහළවිය. ඥානය පහළවිය, ප්‍රඥාව පහළවිය, විද්‍යාව පහළවිය, ආලෝකය පහළවිය.

[8] “මහණෙනි, මට මේ දුඃඛ සමුදයාර්ය සත්‍යයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි චක්ෂුස පහළවිය. ඥානය පහළ විය. ප්‍රඥාව පහළ විය. විද්‍යාව පහළ විය. ඥාන ලෝකය පහළ විය. මහණෙනි, මට ඒ මේ දුඃඛ සමුදයාර්ය සත්‍යය ප්‍රහීණ කළයුතුයයි (7 ඡේදයේ ii යොදන්න.) මහණෙනි, මේ ප්‍රහීන කරනලදැයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි චක්ෂුස පහළ විය, ඥානය පහළ විය, ප්‍රඥාව පහළ විය, විද්‍යාව පහළ විය, ආලෝකය පහළ විය.

[9] “මහණෙනි, මට මේ දුඃඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍යයයැයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ප්‍රඥා චක්ෂුස පහළ විය. ඥානය පහළ විය. ප්‍රඥාව පහළවිය. විද්‍යාව පහළවිය. ආලෝකය පහළ විය. මහණෙනි, මට මේ දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදායාර්ය සත්‍යයයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි ප්‍රඥා චක්ෂුසය පහළවිය, ඥානය පහළවිය, ප්‍රඥාව පහළවිය. විද්‍යාව පහළවිය. ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, මට ඒ මේ දුක්ඛ නිරෝධ ගාමනී ප්‍රතිපදාර්ය සත්‍යය වැඩිය යුතුයයි (7 ඡේදයේ ii යොදන්න) වඩනලදැයි මහණෙනි, මට පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි ප්‍රඥා චක්ෂුසය පහළවිය, ඥානය පහළවිය, ප්‍රඥාව පහළවිය, විද්‍යාව පහළවිය, ආලෝකය පහළවිය.

[10] මහණෙනි, මට ඒ මේ දුඃඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍යය ප්‍රත්‍යක්ෂ කළයුතුයයි (7 ඡේදයේ ii යොදන්න.) ප්‍රත්‍යක්ෂ කරනලදැයි මහණෙනි, මට පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි ප්‍රඥා චක්ෂුස පහළවිය, ඥානය පහළවිය, ප්‍රඥාව පහළවිය, විද්‍යාව පහළවිය, ආලෝකය පහළවිය.

[11] “මහණෙනි, යම් අවස්ථාවක පටන් මේ චතුරාර්ය සත්‍යය විෂයෙහි මෙසේ (ත්‍රිපරිවෘත්තයක්) තුන්වටයක් හා දොළොස් ආකාරයක් ඇති යථාභූත ඥාන දර්ශනය පිරිසිදු නොවීද, මහණෙනි මට ඒතාක් දෙවියන් සහිත මරුන් සහිත බඹුන් සහිත (සත්ව) ලෝකයෙහිද මහණ බමුණන් සහිත දෙව් මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතුරෙහිද නිරුත්තර සම්‍යක් සම්බොධිය ප්‍රත්‍යක්ෂ කෙළෙමියි ප්‍රතිඥා නො කෙළෙමි.

[12] “මහණෙනි, යම් අවස්ථාවක පටන් මට මේ චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්ම විෂයෙහි මෙසේ (ත්‍රිපරි වෘත්තයක් තුන්වටයක් හා දොළොස් ආකාරයක් ඇති යථාභූත ඥාන දර්ශනය පිරිසුදුවීමද, මහණෙනි, ඉක්බිති මම දෙවියන් මරුන් බඹුන් සහිත සත්ව ලෝකයෙහිද, මහණ බමුණන් හා දෙව් මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහි නිරුත්තර සම්‍යක් සම්බොධිය අවබෝධ කෙළෙමියි, ප්‍රතිඥා කෙළෙමි, මට ඥාන දර්ශනය (වනාහි) පහළවිය, මගේ චිත්ත විමුක්තිය අකොප්‍යය, (-තැන්පත්ය) මෝ තොමෝ අන්තිම උත්පත්තිය වන්නීය දැන් මට පුනරුත්පත්තියක් නැත. යනුයි. “භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය (ධම්ම චක්කප්පවත්තන සූත්‍රාන්තයයි වදාළසේක. සතුටු සිත් ඇති පස්වග භික්ෂුහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාව සතුටින් පිළිගත්හ.

[13] “මේ ව්‍යාකරණය වදාළකල්හි ආයුෂ්මත් කොණ්ඩඤ්ඤ ස්ථවිරයන් වහන්සේට රාගාදී රජස් නැති පහවූ කෙලෙස් මල ඇති, ධර්ම චක්ෂුස පහළවිය. යම් කිසිවක් ඇතිවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේද ඒ සියල්ල නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය යන නුවණයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් දම්සක් පැවැත්වූ කල්හි භූමි නිශ්‍රිත දෙවියෝ (සාධුකාරදී) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් බරණැස ඉසිපතන මිගදායෙහි ශ්‍රමණයකු විසින් හෝ බ්‍රාහ්මණයකු විසින් හෝ දෙවියකු විසින් හෝ මාරයකු විසින් හෝ බ්‍රහ්මයකු විසින් හෝ ලෝකයේ අන් කිසිවකු විසින් හෝ නොපැවැත්විය හැකි මේ ධර්ම චක්‍රය පවත්වනලදැයි ශබ්ද පැවැත්වූහ. භූමිනිශ්‍රිත දෙවියන්ගේ සාධුකාර ශබ්දය අසා චාතුර්මහාරාජික දෙවියෝද, චාතුර්මහාරාජික දෙවියන්ගේ ශබ්දය අසා තාවතිංස දෙවියෝද, තාවතිංස දෙවියන්ගේ ශබ්දය අසා යාම දෙවියෝද, තුෂිත දෙවියෝද, නිර්මාණරතී දෙවියෝද, පරනිර්මිත වසවර්ති දෙවියෝද, බ්‍රහ්මකායික දෙවියෝද, “භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් බරණැස ඉසිපතන මිගදායෙහි ශ්‍රමණයකු විසින් හෝ බ්‍රාහ්මණයකු විසින් හෝ දෙවියකු විසින් හෝ මාරයකු විසින් හෝ බ්‍රහ්මයකු විසින් හෝ ලෝකයෙහි කිසිවකු විසින් හෝ නොපැවැත්විය හැකි මේ, ධර්ම චක්‍රය පවත්වනලදැයි” (සාධුකාර) ශබ්ද පැවැත්වූහ.

[14] මෙසේ එකෙණෙහි ඒ කාලයෙහි ඒ මොහොතෙහි (අකනිටා) බඹලොව දක්වා ශබ්දය ඉතා උස්ව පැන නැංගේය. මේ දශ සහශ්‍රී ලොක ධාතුව මැනවින් කම්පා විය. අතිශයින් කම්පාවිය. මැනවින් වෙව්ලන්නට විය. දෙවියන්ගේ දෙවානුභාවය ඉක්මවා, අප්‍රමාණවූ මහත්වූ ආලෝකයක්ද ලෙව්හි පහළවිය. ඉක්බිත්තෙන් වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ “පින්වත් කොණ්ඩඤ්ඤ තෙමේ එකාන්තයෙන් චතුස් සත්‍යාවබොධය කෙළේය. පින්වත් කොණ්ඩඤ්ඤ තෙමේ එකාන්තයෙන් චතුස්සත්‍යාවබොධය කෙළේයයි” ප්‍රීති වාක්‍යයක් පහළ කළසේක. මෙසේ මේ කාරණය නිමිතිකොට ගෙන ආයුෂ්මත් කොණ්ඩඤ්ඤ ස්ථවිරයන් වහන්සේට “අඤ්ඤා කොණ්ඩඤ්ඤයයිම (කියා) නමෙක්විය.

[15] මේ දුඃඛාර්යය සත්‍යයයි (ii) පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි චතුස්සත්‍යඥාන චක්ෂුස පහළවිය, විද්‍යාව පහළවිය, ආලෝකය පහළවිය. (iii) ඇස පහළවිය යනු කවර අර්ථයකින්ද? ඥානය පහළවිය යනු කවර අර්ථයකින්ද? ප්‍රඥාව පහළවිය යනු කවර අර්ථයකින්ද? විද්‍යාව පහළවිය යනු කවර අර්ථයකින්ද? ආලෝකය පහළවිය යනු කවර අර්ථයකින්ද? ඇස පහළවිය යනු දර්ශනාර්ථයෙනි. ඥානය පහළවිය යනු ඤාණාර්ථයෙනි. ප්‍රඥාව පහළවිය යනු විශිෂ්ට ඥාණාර්ථයෙනි. විද්‍යාව පහළවිය යනු ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙනි. ආලෝකය පහළවිය යනු අවභාෂාර්ථයෙනි.

[16] (චතුස්සත්‍යඥාන) චක්ෂුස ධර්ම නමි. ඥානය ධර්ම නමි. ප්‍රඥාව ධර්ම නමි. විද්‍යාව ධර්ම නමි. ආලෝකය ධර්ම නමි මේ පඤ්ච ධර්මයෝ ධම්මපටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයයෝද වෙත්. යමෙක් ඒ ධර්ම ප්‍රතිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ විෂයෝ වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද ඔවුහු ඇයගේ ආරම්මණයෝ වෙත්. එහෙයින් ධර්මයන්හි ඥානය ධර්මපටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ. දර්ශනාර්ථය අර්ථ නමි. ඤාණාර්ථය අර්ථ නමි. ප්‍රජානනාර්ථය අර්ථ නමි. ප්‍රතිවෙධාර්ථය අර්ථ නමි. අවභාෂාර්ථය අර්ථ නමි. මේ පඤ්චවිධ අර්ථයෝ අර්ථ පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද ඔවුහු ඇයගේ ආරම්මණයෝද වෙත්. එහෙයින් අර්ථයන්හි ඥානය අර්ථ පටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

[17] ධර්මයන් දැක්වීමට ව්‍යඤ්ජන නිරුක්තාභිලාපයෝ පස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයන් දැක්වීමට ව්‍යඤ්ජන නිරුක්තාභිලාපයෝ පස්දෙනෙක් වෙත්. මේ දස නිරුක්තීහු නිරුක්ති පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඒ නිරුක්ති ප්‍රතිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ ආරම්මණයෝ වෙත්. එහෙයින් නිරුක්තීන්හි ඥානය නිරුක්ති පටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

පඤ්ච ධර්මයන්හි ඥානයෝ පඤ්ච අර්ථයන්හි ඥානයෝ දශ නිරුක්තින්හි ඥානයෝද යන මේ විසි වැදෑරුම් ඥානයෝ පටිභාන පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ විෂයෝ වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ ආරම්මණයෝ වෙත්. එහෙයින් ප්‍රතිභානයන්හි ඥානය පටිභාන පටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

[18] ඒ මේ දුඃඛාර්ය සත්‍යය වනාහි පිරිසිඳ දතයුතුයයි (7 ඡේදයේ ii) යොදන්න) පිරිසිඳ දන්නාලදැයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. ඥානය පහළවිය, ප්‍රඥාව පහළවිය විද්‍යාව පහළවිය, ආලෝකය පහළවිය.

(ii) “ඇස පහළවිය” යනු කුමන අර්ථයකින්ද? “ඤාණය පහළවිය” යනු කුමන අර්ථයකින්ද? “ප්‍රඥාව පහළවිය” යනු කුමන අර්ථයකින්ද? “විද්‍යාව පහළවිය” යනු කුමන අර්ථයකින්ද? “ආලෝකය පහළවිය” යනු කුමන අර්ථයකින්ද? “ඇස පහළවිය” යනු දර්ශනාර්ථයෙනි. “ඥානය පහළවිය” යනු ඥානාර්ථයෙනි. “ප්‍රඥාව පහළවිය” යනු ප්‍රජානාර්ථයෙනි. “විද්‍යාව පහළවිය” යනු ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙනි. “ආලෝකය පහළ විය” යනු අවභාෂාර්ථයෙනි.

[19] (i) චක්ෂුස ධර්ම නමි. ඥාණය ධර්ම නමි. ප්‍රඥාව ධර්ම නමි. විද්‍යාව ධර්ම නමි. ආලෝකය ධර්ම නමි. මේ පඤ්ච විධ ධර්මයෝ ධම්මපටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඒ ධම්මපටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙද්ද, ඔවුහු ඇයගේ විෂයෝ වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද ඔවුහු ඇයගේ ආරම්මණයෝ වෙත්. එහෙයින් ධර්මයන්හි ඥානය ධම්මපටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

(ii) දර්ශනාර්ථය අර්ථ නමි. ඥානාර්ථය අර්ථ නමි, ප්‍රතිවෙධාර්ථය අර්ථ නමි. ඔභාෂාර්ථය ධර්ම නමි. ප්‍රජානනාර්ථය අර්ථ නමි. ප්‍රතිවෙධාර්ථය අර්ථ නමි. අවභාෂාර්ථය අර්ථ නමි. මේ පඤ්චවිධ අර්ථයෝ අත්ථපටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඒ අර්ථ පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ ආරම්මණයෝද වෙත්. එහෙයින් අර්ථයන්හි ඥානය අර්ථපටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

[20] ධර්මයන් දක්වන්නට නිරුක්තාභිලාපයෝ පස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයන් දැක්වීමට නිරුක්තාභිලාපයෝ පස්දෙනෙක් වෙත් මේ දශ නිරුක්ති නිරුත්ති පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඒ නිරුක්ති පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ විෂයෝ වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ ආරම්මණයෝ වෙත්. එහෙයින් නිරුක්තීන්හි ඥානය නිරුක්ති පටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

[21] පඤ්චවිධ ධර්මයන්හි ඥානයෝ පඤ්චවිධ අර්ථයන්හි ඥානයෝ දශවිධ නිරුක්තීන්හි ඥානයෝද (යන) මේ විසිවැදෑරුම් ඥානයෝ පටිභාන පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් පටිභාන පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ විෂයෝ වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ ආරම්මණයෝ වෙත්. එහෙයින් පටිභානයන්හි ඥානය පටිභාන පටිසම්භිදා යයි කියනු ලැබේ.

[22] මේ දුක්ඛ සමුදයාර්ය සත්‍යයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය. ඒ මේ දුක්ඛ සමුදයාර්ය සත්‍ය වනාහි ප්‍රහීණ කළයුතුයයි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ප්‍රහීණ කරනලදැයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) දුක්ඛ සමුදයාර්ය සත්‍යයෙහි ධර්මයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු තිස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ තිස්දෙනෙක් වෙත්.

[23] මේ දුක්ඛ නිරෝධාර්ය සත්‍යයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය. ඒ මේ දුක්ඛ නිරෝධාර්ය සත්‍යය ප්‍රත්‍යක්ෂ කටයුතුයයි. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලදැයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) දුක්ඛ නිරෝධාර්ය සත්‍යයෙහි ධර්මයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු තිස් දෙනෙක් වෙත්, ඥානයෝ සැට දෙනෙක් වෙත්.

[24] මේ දුක්ඛ නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාර්ය සත්‍යයයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. ඒ මේ දුක්ඛ නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාර්ය සත්‍යය වැඩිය යුතු යයි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) වඩන ලදැයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළ විය. ආලෝකය පහළවිය. දුක්ඛ නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාර්ය සත්‍යයෙහි ධර්මයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්, නිරුක්තීහු තිස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සැටදෙනෙක් වෙත්.

චතුරාර්ය සත්‍යයන්හි ධර්මයෝ සැට දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ සැට දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු එක්සිය විසිදෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ දෙසිය හතළිස් දෙනෙක් වෙත්.

[25] මහණෙනි මට මේ කයෙහි කය අනුව බැලීමයයි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, මට ඒ මේ කයෙහි කය අනුව බැලීම වනාහි වැඩිය යුතුයයි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) වඩන ලදැයි මහණෙනි, මට පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) මේ වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බැලීමයයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි (7 ඡේදයේ (ii) සිතෙහි සිත අනුව බැලීමයයි (මෙහි 7 (ii)) ධර්මයෙහි ධර්මය අනුව බැලීමයයි (මෙහි 7 (ii)) මේ චිත්තයෙහි සිත අනුව බැලීම යයි (මෙහි 7 (ii)) මේ ධර්මයන්හි ධර්මයන් අනුව බැලීමයයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) මහණෙනි, මට ඒ මේ කයෙහි වනාහි ධර්මය අනුව බැලීම වැඩිය යුතු යයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය.

[26] මෙය කයෙහි කය අනුව බැලීමයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ඒ මේ කයෙහි කය අනුව බැලීම වනාහි වැඩිය යුතුයයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) වඩන ලදැයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි ඇස පහළවිය. ඥානය පහළවිය. ප්‍රඥාව පහළවිය. විද්‍යාව පහළවිය. ආලෝකය පහළවිය.

[27] (මෙහි 18 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

[28] (මෙහි 19 ඡේදයේ (i) යොදන්න.)

[29] දර්ශනාර්ථය අර්ථ නමි. ඥානාර්ථය අර්ථ නමි. ප්‍රජානාර්ථය අර්ථ නමි. ප්‍රතිවෙධාර්ථය අර්ථ නමි. ඔහාෂාර්ථය අර්ථ නමි. මේ පඤ්චවිධ අර්ථයෝ අර්ථ පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ ආරම්මණයෝද වෙත්. එහෙයින් ධර්මයන්හි ඤාණය ධර්ම ප්‍රතිසම්භිදාවයයි කියනු ලැබේ.

[30] ධර්මයන් දැක්වීමට බ්‍යඤ්ජන නිරුත්තාභිලාපයෝ පස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයන් දැක්වීමට ඛ්‍යඤ්ජන නිරුත්තාභිලාපයෝ පස් දෙනෙක් වෙත්. මේ නිරුක්තීහු නිරුක්ති පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඒ නිරුක්ති පටිසම්භිදාවගේ ආරම්මණයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ විෂයෝද වෙත්, යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ ආරම්මණයෝද වෙත්. එහෙයින් නිරුක්තීන්හි ඥානය නිරුක්ති පටිසම්භිදාවයයි කියනු ලැබේ.

[31] පඤ්ච ධර්මයන්හි ඤාණයෝ පඤ්ච අර්ථයන්හි ඤාණයෝ දසනිරුක්තීන්හි ඤාණයෝ ද යන මේ විසිවැදෑරුම් ඤාණයෝ පටිභාන පටිසම්භිදාවගේ ආලම්බණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ ආලම්භණයෝ වෙත්ද, ඔව්හු ඇයගේ විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද ඔව්හු ඇයගේ ආලම්බණයෝද වෙත්. එහෙයින් ප්‍රතිභානයන්හි ඤාණය පටිභාණ පටිසම්භිදාවයයි කියනු ලැබේ. (කයෙහි) කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානයෙහි ධර්මයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු තිස් දෙනෙක් වෙත්. ඤාණයෝ සැටදෙනෙක් වෙත්. මේ වේදනාවන්හි වේදනානුපස්සනාව වැඩිය යුතුයයි (7 මෙහි (ii) යොදන්න) මේ චිත්තයෙහි චිත්තානුපස්සනාව වැඩිය යුතුයයි (මෙහි 7 (ii) යොදන්න) මේ ධර්මයන්හි ධර්මානුපස්සනාව වැඩිය යුතුයයි පෙර නොඇසූ ධර්මයන්හි නුවණැස පහළවිය. මෙහි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) වඩනලදැයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්මයන්හි නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළ විය. ධර්මයෙහි ධර්මානුපස්සනා සතිපට්ඨානයෙහි ධර්මයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු තිස්දෙනෙක් වෙත්. ඤාණයෝ සැට දෙනෙක් වෙත් සතර සතිපට්ඨානයන්හි ධර්මයෝ සැටදෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ සැට දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු එකසිය විසිදෙනෙක් වෙත්. ඤාණයෝ දෙසිය සතලිස් දෙනෙක් වෙත්.

[32] මහණෙනි, මේ ඡන්ද සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්මයන්හි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, ඒ මේ ඡන්දසමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදය වනාහි වැඩිය යුතුයයි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මහණෙනි, වඩන ලදැයි පෙරනොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය.

[33] මේ විරිය සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදය වැඩිය යුතුයයි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මේ චිත්ත සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ සමාධිය වැඩිය යුතුයයි මාගේ නුවණැස පහළ විය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මේ විමංසා සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයය, මහණෙනි, පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, ඒ මේ විමංසා සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි මාගේ (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) මහණෙනි, වඩන ලදැයි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය.

[34] මේ ඡන්ද සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි නුවණැස පහළවිය. (මෙහි 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, ඒ මේ ඡන්ද සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදය වැඩිය යුතුයයි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මහණෙනි, වඩනලදැයි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය. ඥානය පහළ විය. ප්‍රඥාව පහළවිය. විද්‍යාව පහළවිය. ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය.

[35] (මෙහි 18 ඡේදයේ (ii) හා 19 ඡේදයේ ඔභාෂාර්ථය යන තැනට යොදන්න.)

[36] දර්ශනාර්ථය අර්ථයයි ඥානාර්ථය අර්ථයයි ප්‍රජානනාර්ථය අර්ථයයි. ප්‍රතිවෙධාර්ථය අර්ථයයි. ඔහාෂාර්ථය අර්ථයයි. මේ පඤ්චාර්ථයෝ අත්ථපටිසම්භිදාවගේ ආලම්බණයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ ආලම්බනයෝ වෙත්ද ඔවුහු ඇයගේ විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද ඔවුහු ඇයගේ ආලම්බනයෝද වෙත්. එහෙයින් අර්ථයන්හි ඥානය අත්ථපටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

[37] පඤ්ච ධර්මයන් දක්වන්නට ඛ්‍යඤ්ජන නිරුක්තාභිලාපයෝ පස්දෙනෙක් වෙත්. පඤ්ච අර්ථයන් දක්වන්නට ඛ්‍යඤජන නිරුක්තාභිලාපයෝ පස්දෙනෙක් වෙත්. මේ දසනිරුක්තීහු නිරුක්ති පටිසම්භිදාවගේ ආලම්බනයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ ආලම්බනයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ ආලම්බනයෝද වෙත්. එහෙයින් නිරුක්තීන්හි ඤාණය නිරුක්ති පටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ.

[38] පඤ්ච ධර්මයන්හි ඥානයෝද පඤ්ච අර්ථයන්හි ඤාණයෝද දස නිරුක්තීන්හි ඥානයෝද යන විංශති ඥානයේ පටිභාන පටිසම්භිදාවගේ ආලම්බනයෝද විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ ආලම්බනයෝ වෙත්ද ඔවුහු ඇයගේ විෂයෝද වෙත්. යමෙක් ඇයගේ විෂයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ඇයගේ ආලම්බනයෝද වෙත්. එහෙයින් පටිභානයන්හි ඥානය පටිභාන පටිසම්භිදායයි කියනු ලැබේ. ඡන්ද සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයෙහි ධර්මයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු තිස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සැට දෙනෙක් වෙත්.

[39] මේ විරිය සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයයි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මේ චිත්තසමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධි පාදයයි (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මේ විමංසා සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය. ඒ මේ විමංසා සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදය වැඩිය යුතුයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්මයෙහි නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) වඩනලදැයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය. විමංසා සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයෙහි ධර්මයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ පසළොස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු තිස් දෙනෙක් වෙත් ඥානයෝ සැට දෙනෙක් වෙත්. ඍද්ධිපාද සතරෙහි ධර්මයෝ සැටදෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ සැට දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු එක්සිය විසිදෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ දෙසිය සතලිස් දෙනෙක් වෙත්.

[40] මහණෙනි, සමුදය සමුදයයි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි වනාහි විපස්සී බොධිසත්වයන්ගේ නුවණැස පහළ විය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, නිරෝධය නිරෝධයයි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි වනාහි විපස්සී බොධිසත්වයන්ගේ නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. විපස්සී බොධිසත්වයන්ගේ වෙය්‍යාකරණයෙහි ධර්මයෝ දස දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ දස දෙනෙක් වෙත් නිරුක්තීහු විසිදෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සතලිස් දෙනෙක් වෙත්.

[41] මහණෙනි, සමුදය සමුදයැයි සිඛීබොධිසත්වයන්ගේ නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) වෙස්සභූ බොධිසත්වයන්ගේ නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) කොනාගමන බොධිසත්වන්ගේ නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) කාශ්‍යප බොධිසත්වයන්ගේ පෙර නොඇසූ විරූ ධර්ම විෂයෙහි නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, නිරෝධය නිරෝධයැයි. පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි වනාහී කාශ්‍යප බොධිසත්වයන්ගේ නුවණැස පහළ විය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. කාශ්‍යප බොධිසත්වයන් වහන්සේගේ ව්‍යොකරණයෙහි ධර්මයෝ දසදෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ දසදෙනෙක්වෙත්. නිරුක්තීහු විසිදෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සතලිස් දෙනෙක් වෙත්.

[42] මහණෙනි, සමුදය සමුදයැයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි වනාහි ගෞතම බොධිසත්වයන්ගේ නුවණැස පහළවිය. (7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි නිරෝධයයි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි වනාහි නුවණැස පහළවිය. (7 (ii) ආලෝකය පහළවිය. ගෞතම බොධිසත්වයන්ගේ වෙය්‍යාකරණයෙහි ධර්මයෝ දසදෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ දසදෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු විසිදෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සතලිස්දෙනෙක් වෙත්.

[43] සප්ත බොධිසත්වයන්ගේ සප්ත ව්‍යාකරණයන්හි ධර්මයෝ සැත්තෑ දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ සැත්තෑ දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු එකසිය සතලිස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ දෙසිය අසූ දෙනෙක් වෙත්.

[44] යම්හෙයකින් අභිඥාවගේ අභිඥාර්ථය (ii) දන්නාලදද දක්නා ලදද වෙසෙසින් දන්නා ලදද ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණ ලදද ප්‍රඥාවෙන් ස්පර්ශ කරණ ලදද, ප්‍රඥාවෙන් ස්පර්ශ නොකරණ ලද අභිඥාර්ථයක් නැත්ද (එහෙයින්) නුවණැස පහළවිය. ඥාණය පහළවිය. ප්‍රඥාව පහළවිය. විද්‍යාව පහළවිය. ප්‍රඥා ලෝකය පහළවිය. (iii) අභිඥාවගේ අභිඥාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිඑක්දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස්දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සියදෙනෙක් වෙත්.

[45] යම් හෙයකින් පරිඥාවගේ පරිඥාර්ථය (මෙහි 44 (ii) ඡේදය යොදන්න.) ප්‍රහාණයාගේ ප්‍රහාණාර්ථය (මෙහි 44 (ii) යොදන්න.) යම් හෙයකින් භාවනාවගේ භාවනාර්ථය (මෙහි (44 (ii) යොදන්න) යම්හෙයකින් ප්‍රත්‍යක්ෂකරණයාගේ ප්‍රත්‍යක්ෂකරණාර්ථය (මෙහි 44 (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණයාගේ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස්දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සියදෙනෙක් වෙත්. අභිඥාවගේ අභිඥාර්ථයෙහි පරිඥාවගේ පරිඥාර්ථයෙහි ප්‍රහානයාගේ ප්‍රහානාර්ථයෙහි ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණයාගේ ප්‍රත්‍යක්ෂකරණාර්ථයෙහි ධර්මයෝ එක්සිය විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ එක්සිය විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු දෙසිය පනස්දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ පන්සියදෙනෙක් වෙත්.

[46] යම්හෙයකින් ස්කන්ධයන්ගේ ස්කන්ධාර්ථය දන්නා ලදද, දක්නා ලදද, වෙසෙසින් දන්නා ලදද, (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. ස්කන්ධයන්ගේ ස්කන්ධාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිඑක් දෙකේ වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක්වෙත්. ඥානයෝ සියදෙනෙක් වෙත්. යම්හෙයකින් ධාතූන්ගේ ධාත්වර්ථය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) යම්හෙයකින් ආයතනයන්ගේ ආයතනාර්ථය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) යම්හෙයකින් සංස්කාරයන්ගේ සංස්කෘතාර්ථය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) යම්හෙයකින් අසංඛතයාගේ අසංස්කෘතාර්ථය දන්නා ලදද, දන්නා ලදද, වෙසෙසින් දන්නා ලදද (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය.

[47] අසංඛතයාගේ අසංස්කෘතාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස්දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සියදෙනෙක් වෙත්. ස්කන්ධයන්ගේ ස්කන්ධාර්ථයෙහි ධාතූන්ගේ ධාත්වර්ථයෙහි ආයතනයන්ගේ ආයතනාර්ථයෙහි සංඛතයන්ගේ සංස්කෘතාර්ථයෙහි අසංඛකයාගේ අසංස්කෘතාර්ථයෙහි ධර්මයෝ එක්සිය විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ එක්සිය විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු දෙසිය පනස්දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ පන්සියදෙනෙක් වෙත්.

[48] යම්හෙයකින් දුඃඛයාගේ දුඃඛාර්ථය දන්නා ලදද, දක්නා ලදද, වෙසෙසින් දන්නා ලදද (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය, දුඃඛයාගේ දුඃඛාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිඑක්දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක් වෙත්, ඥානයෝ සියදෙනෙක් වෙත්. යම්හෙයකින් සමුදයාගේ සමුදයාර්ථය අර්ථයෝ විසිඑක් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක් වෙත්. යම්හෙයකින් නිරෝධයාගේ නිරෝධාර්ථය අර්ථයෝ විසිඑක් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක් වෙත්. යම්හෙයකින් මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථය දන්නාලදද, දක්නා ලදද වෙසෙසින් දක්නා ලදද (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය. මාර්ගයාගේ මාර්ගාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සිය දෙනෙක් වෙත්. චතුරාර්ය සත්‍යයන්හි ධර්මයෝ සියදෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ සියදෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු දෙසිය දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ හාරසිය දෙකේ වෙත්.

[49] යම්හෙයකින් අර්ථ ප්‍රතිසම්භිදාර්ථය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය. අර්ථ පටිසම්භිදාවගේ අර්ථ ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිඑක් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සිය දෙනෙක් වෙත්.

[50] යම් හෙයකින් ධම්ම පටිසම්භිදාවගේ ධර්ම ප්‍රතිසම්භිදාර්ථය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) යම්හෙයකින් නිරුක්ති පටිසම්භිදාවගේ නිරුක්ති ප්‍රතිසම්භිදාර්ථය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) යම්හෙයකින් පටිභාණ පටිසම්භිදාවගේ ප්‍රතිභාන ප්‍රතිසම්භිදාර්ථය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) පටිභාණ පටිසම්භිදාවගේ ප්‍රතිභාණ ප්‍රතිසම්භිදාර්ථයෙහි ධර්මයෝ විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිඑක් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සිය දෙනෙක් වෙත්. සිවුපිළිසිඹියාවන්හි නිරුක්තීහු දෙසිය දෙනෙක් වෙත් ඥානයෝ හාරසිය දෙනෙක් වෙත්.

[51] යම්සේ ඉන්ද්‍රිය පරොපරියාර්ථයෙහි ඥානය දන්නා ලදද දක්නා ලදද වෙසෙසින් දක්නා ලදද (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය. ඉන්ද්‍රිය පරොපර්යර්ථඥානයෙහි ධර්මයෝ විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිඑක් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස් දෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ සිය දෙනෙක් වෙත්. යම්හෙයකින් සත්වයන්ගේ ආශයානුශ ඥානය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) යම් හෙයකින් යමක ප්‍රාතිහාර්ය ඥානය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) යම්හෙයකින් මහාකරුණා සමාපත්ති ඥානය (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) යම්හෙයකින් අනාවරණ ඥානය දන්නා ලදද, දක්නා ලදද, වෙසෙසින් දන්නා ලදද, (44 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ආලෝකය පහළවිය. අනාවරණ ඥානයෙහි ධර්මයෝ විසිපස් දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ විසිඑක්දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු පනස්දෙකේ වෙත්. ඥානයෝ සියදෙනෙක් වෙත්. සිවු බුදු දහම්හි ධර්මයෝ එක්සිය පනස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු තුන්සියදෙනෙක් වෙත්. ඥානයෝ හයසියදෙනෙක් වෙත්. පටිසම්භිදාධිකාරයෙහි ධර්මයෝ අටසිය පනස්දෙනෙක් වෙත්. අර්ථයෝ අටසිය පනස් දෙනෙක් වෙත්. නිරුක්තීහු එක්දහස් සත්සිය දෙනෙක් වෙති. ඥානයෝ තුන්දහස් හාරසිය දෙනෙක් වෙති.

[2] (i) ‘ධම්මචක්ක’ යනු කවර අර්ථයකින් ධම්මචක්ක නම් වීද? ධර්මය ද පවත්වයි, චක්‍රයද පවත්වානුයි. ධම්මචක්කනමි, චක්‍රයද පවත්වානුයි ධර්මයද පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි, ධර්මයෙන් පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධම්මචර්යාවෙහි පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි. ධර්මයෙහි සිටියේ පවත්වානුයි, ධර්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහි පිහිටියේ පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහි පිහිටුවමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහි වශීප්‍රාප්තවූයේ පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහි ඉසුරු බවට පමුණුවමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහිකොටප්‍රාප්තව පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහි කෙළවරට පමුණුවමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහි විශාරද බවට පැමිණ පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයෙහි විශාරද බවට පමුණුවමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයට සත්කාර කරමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයට ගරු කරමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි, ධර්මයට බුහුමන් කරමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි, ධර්මයට පූජාකෙරෙමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මයට යටත් පැවතුම් දක්වමින් පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි, ධර්ම ද්වජය පවත්වානුයි, ධම්මචක්ක නමි, ධර්මකේතුව පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ධර්මාධිපතිව පවත්වානුයි, ඒ ධර්මචක්‍රය ශ්‍රමණයෙකු විසින් හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකු විසින් හෝ දෙවියකු විසින් හෝ මාරයකු විසින් හෝ බ්‍රහ්මයකු විසින් හෝ ලෙව්හි කිසිවකු විසින් නොපැවැත්විය හැකිනුයි ධම්මචක්ක නමි.

[3] ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, ඒ වීර්යෙන්ද්‍රිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සතින්ද්‍රිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සමාධින්ද්‍රිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, ප්‍රඥෙන්ද්‍රිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ශ්‍රද්ධාබලය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, වීර්යබලය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සති බලය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි.

[4] සමාධිබලය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි, ප්‍රඥාබලය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සතිසම්බොජ්ක්ධංගය ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, ධම්මවිචය සම්බොජ්ක්ධංගය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, විරිය සම්බොජ්ක්ධංගය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, පීති සම්බොජ්ක්ධංගය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සම්මාදිට්ඨිය ධ්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි සම්මාසංකප්පය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සම්මාආජීවය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි සම්මාවායාමය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි සම්මාසතිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි සම්මා සමාධිය ධර්මයයි ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි.

[5] අධිපති අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රිය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි. අකම්පාර්ථයෙන් බල ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, නෛයර්යාණිකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංග ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, හෙත්වර්ථයෙන් මාර්ගය ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, උපස්ථානාර්ථයෙන් සතිපට්ඨාන ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, පදහනාර්ථයෙන් සම්මප්පධාන ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි. ඉජ්ක්ධන අර්ථයෙන් ඉද්ධිපාද ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි තථ අර්ථයෙන් සත්‍ය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, අවික්ෂෙපාර්ථයෙන් සමථය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, අනුපසහන අර්ථයෙන් විදර්ශනා ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, එක කෘත්‍යාර්ථයෙන් සමථවිදර්ශනා ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, නොඉක්ම පැවතීම අර්ථයෙන් යුගනන්ධය ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සංවරාර්ථයෙන් සීලවිසුද්ධිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, අවික්ෂෙපාර්ථයෙන් චිත්ත විසුද්ධිය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධිය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, මුක්තාර්ථයෙන් විමොක්ෂය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් විද්‍යාව ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, පරිත්‍යාගාර්ථයෙන් විමුක්තිය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සමුච්ඡෙදාර්ථයෙන් ක්ෂයෙහි ඥානය ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, පටිප්පස්සද්ධි අර්ථයෙන් අනුප්පාදයෙහි ඥානය ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ඡන්දය මූලාර්ථයෙන් ධර්මයයි.

[6] ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, මනසිකාරය සමුට්ඨානාර්ථයෙන් ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ස්පර්ශය සමොධානාර්ථයෙන් ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි. වේදනාව සමොසරණාර්ථයෙන් ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි, සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වනුයි. සතිය අධිපති අර්ථයෙන් ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ප්‍රඥාව විසින් එතරවීමේ අර්ථයෙන් ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි විමුක්තිය සාරාර්ථයෙන් ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි (ii) අමෘතයට අන්තර්ගතවූ නිර්වානය පර්ය්‍යාවසානාර්ථයෙන් ධර්මයයි, ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි.

[7] ඒ මේ දුඃඛ්‍යාර්යසත්‍යය වනාහි පිරිසිඳ දතයුතුයයි (මෙහිප්‍රතිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) පිරිසිඳ දන්නාලදැයි පෙර නොඇසූවිරූ ධර්මය විෂයෙහි නුවණැස පහළ විය. (මෙහි ප්‍රතිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය. ඇස පහළවිය යනු කුමන අර්ථයකින්ද?

‘ධර්මචක්‍රය’ යනු කුමන අර්ථයෙන් ධම්මචක්ක නම් වේද? ධර්මයද පවත්වයි. චක්‍රයද පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි. (මෙහි 2 ඡේදයේ (i) යොදන්න) අමෘතයෙහි අන්තර්ගතවූ නිර්වාණය පර්ය්‍යාවසානාර්ථයෙන් ධර්මයයි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි.

[8] මේ දුඃඛසමුදය්‍යාර්යසත්‍යයයි. පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි නුවණැස පහළවිය. (මෙහි ප්‍රතිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. ඒ මේ දුඃඛසමුදය්‍යාර්යසත්‍යය වනාහි ප්‍රහීණ කළ යුතුයයි (මෙහි ප්‍රතිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රහීණයයි පෙර නොඇසූ ධර්මවිෂයෙහි නුවණැස පහළවිය. (මෙහි ප්‍රතිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ඇස පහළවිය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? (ප්‍රතිසම්භිදා කථාවල 18 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මේ පඤ්ච ධර්මයෝ පඤ්ච අර්ථයෝ සමුදය වස්තුකයෝය. සත්‍ය වස්තුකයෝය, සත්‍යාලම්බකයෝය, නිරෝධ වස්තුකයෝය, සත්‍යවස්තුකයෝය, සත්‍යාලම්බකයෝය, මාර්ග වස්තුකයෝය, සත්‍යවස්තුකයෝය, සත්‍යාලම්බකයෝය, සත්‍යවිෂයකයෝය, සත්‍යසංගෘහිතයෝය, සත්‍ය පර්ය්‍යාපන්නයෝය, සත්‍යප්‍රතිෂ්ඨිතයෝය.

ධම්මචක්ක යනු කුමන අර්ථයකින් ධම්මචක්ක නම් වේද? ධර්මයද පවත්වයි. චක්‍රයද පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි. (මෙහි 2 (ii) යොදන්න) අමෘතයෙහි අන්තර්ගතවූ නිර්වාණය පර්ය්‍යාවසානාර්ථයෙන් ධම්ම නමි. ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්කනමි.

[9] මහණෙනි, මේ (කයෙහි) කායානුපස්සනාවයයි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය. මෙහි (ප්‍රතිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය. මහණෙනි. ඒ මේ (කයෙහි) කායානුපස්සනාව වනාහි වැඩිය යුතුයි. (මෙහි පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) වඩනලදැයි මහණෙනි, පෙර නොඇසූවිරූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (පටිසම්භිදාකථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මේ වේදනාවන්හි වේදනාවයයි නොඇසූවිරූ ධර්මයන්හි (පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මේ චිත්තයෙහි චිත්තයයි පෙර නොඇසූ විරූ ධර්මයන්හි (පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මහණෙනි, ධර්මයන්හි ධම්මානුපස්සාවෙහි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි නුවණැස පහළවිය. (පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ප්‍රඥාලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, ඒ මේ ධර්මයන්හි ධම්මානුපස්සනාව වනාහි වැඩිය යුතුයයි (පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) වඩනලදැයි මහණෙනි, පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය (මෙහි පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය.

[10] මේ කයෙහි කායානුපස්සනාවයයි (පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. ‘ඇස පහළවිය’ යනු කුමන අර්ථයකින්ද? (මෙහි 1 ඡේදයේ (ii) (iii) යොදන්න) මේ පඤ්ච ධර්මයෝ පඤ්ච අර්ථයෝ කායවස්තුකයෝය. සතිපට්ඨාන වස්තුකයෝය. වේදනා වස්තුකයෝය. සතිපට්ඨාන වස්තුකයෝය. චිත්ත වස්තුකයෝය. සතිපට්ඨාන වස්තුකයෝය. ධර්ම වස්තුකයෝය. සතිපට්ඨාන ආලම්බනයෝය. සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටියෝය.

‘ධර්මචක්‍රය’ යනු කුමන අර්ථයකින් ‘ධම්මචක්ක’ නම් වේද? ධර්මයද පවත්වයි. චක්‍රයද පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි. (මෙහි 2 (i) යොදන්න) අමෘතයෙහි අන්තර්ගතවූ නිර්වාණය පර්ය්‍යාවසානාර්ථයෙන් ධර්මයයි ඒ ධර්මය පවත්වානුයි ධම්මචක්ක නමි.

[11] මහණෙනි, මේ ඡන්දසමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි පෙර නොඇසූ ධර්ම විෂයෙහි මාගේ නුවණැස පහළවිය. (පටිසම්භිදා කථාවල 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, ඒ මේ ඡන්දසමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදය වනාහි වැඩිය යුතුයි. (පටිසම්භිදා කථා 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මේ විරියසමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධි පාදයයි. (පටිසම්භිදා කථා 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) මේ චිත්ත සමාධිය ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි. මහණෙනි, මේ විමංසා සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි (පටිසම්භිදා කථා 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. මහණෙනි, ඒ මේ විමංසා සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදය වනාහි වැඩිය යුතුයයි (පටිසම්භිදා කථා 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය.

මේ ඡන්දසමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාදයයි (පටිසම්භිදා කථා 1 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. “චක්ඛුං උදපාදී’ යනු කුමන අර්ථයකින්ද? (මෙහි 1 ඡේදයේ (ii) හා (iii) ද, 2 ඡේදයේ (i) යොදන්න)

[12] මේ විරිය සමාධි ප්‍රධාන සංස්කාර යුක්තවූ ඍද්ධිපාද යයි (පටිසම්භිදා කථා 7 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) ආලෝකය පහළවිය. ඇස පහළවිය. යනු කුමන අර්ථයකින්ද? (මෙහි 1 ඡේදයේ (i) සහ (ii) යොදන්න)

ධර්මයෝ පඤ්චඅර්ථයෝ වීර්ය වස්තුකයෝය. ඍද්ධිපාද වස්තුකයෝය. චිත්ත වස්තුකයෝය, ඍද්ධිපාද වස්තුකයෝය. විමංසා වස්තුකයෝය. ඍද්ධිපාද වස්තුකයෝය. ඍද්ධිපාද ලම්බණයෝය. ඍද්ධිපාද ප්‍රතිෂ්ඨිතයෝය. ‘ධර්මචක්‍රය’ යනු කුමන අර්ථයකින් ‘ධම්මචක්ක’ නම් වේද? (මෙහි 2 ඡේදයේ (i) යොදන්න)

[1] ලොකොත්තර ධර්මයෝ කවරහුද?

සතර සතිපට්ඨාන සතර සම්‍යක් ප්‍රධාන සතර ඍද්ධිපාද, පඤ්චෙන්ද්‍රිය, පඤ්චබල සත්තබොජ්ක්ධංග, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, චතුරාර්යසත්‍යය, සතර ශ්‍රාමාන්‍ය ඵල නිර්වාණයද යන මොව්හු ලොකොත්තර ධර්මයෝයි.

[2] “ලොකොත්තර” යනු කුමන අර්ථයකින් ලොකොත්තරයෝ වෙත්ද?

ලෝකය තරණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් එතර කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයා කෙරෙන් එතර කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයාගෙන් එතර කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය අතික්‍රමණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය සමතික්‍රමණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය සමතික්‍රාන්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි අතිරෙකයෝ වෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලොකාන්තය තරණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් නික්මයත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙහි නික්මයත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයාගෙන් නික්ම යත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෝ නිර්ගතනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කරණකොටගෙන නිර්ගතනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයාගෙන් නිර්ගතනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොසිටිත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙහි නොසිටින්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොතැවරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයා කෙරෙහි නොතැවරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොඇලුනාහුනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් අසංකිලිට්ඨනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි අනුපලිප්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් අනුපලිප්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි විමුක්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි ලෝකයෙන් විමුත්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් විප්පමුත්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි විසංයුක්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් විසංයුක්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් විසංයුක්තනුයි ලෝකොත්තරයෝයි.

[3] ලෝකයෙන් පිරිසිදුවෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් පිරිසිදුවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් විසුද්ධ වෙත්නුයි ලොකුත්තරයේයි. ලෝකය කෙරෙන් විසුද්ධවෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි ලෝකයෙන් නැඟී සිටිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් නැඟී සිටිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් පෙරලෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් පෙරලෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොඇලෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි, ලෝකයෙහි නොගනිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය සමුච්ඡෙදනය කෙරෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි, ලෝකය සමුච්ඡින්න බැවින් ලොකුත්තරය. ලෝකය සංසිඳවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය සංසිඳවූ බැවින් ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය ඉක්මවූවාහුනුයි ලොකුත්තරයෝයි, ලෝකයාගේ (නොයාම) නොපැවැත්මනුයි ලොකුත්තරයෝය. ලෝකයාට අවිශයනුයි ලොකුත්තරයෝය. ලෝකයාට අසමානනුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය උද්ගිරනය කෙරෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි ලෝකයට පෙරළා නොයෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය දුරුකෙරෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය දැඩිව අල්ලා නොගනිත් නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නොබඳිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නොවිසුරුවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නිවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නොදල්වත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය ඉක්මවා අභිභවනය කොට සිටිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි.

සාවත්ථි නිදානයයි

[1] මහණෙනි, මේ බල පසෙක්වේ. කවර පසෙක්ද? සද්ධා බලය, විරිය බලය, සති බලය, සමාධි බලය, පඤ්ඤා බලය, මහණෙනි, මොව්හු වනාහි පඤ්ච බලයෝයි

තවද අට සැට බලයෙක් ඇත, සද්ධා බලය, විරිය බලය, සති බලය, සමාධි බලය, පඤ්ඤා බලය, හිරිබලය ඔත්තප්ප බලය, පටිසංඛා බලය, භාවනා බලය, අනවජ්ජ බලය, සංගහ බලය, ඛන්ති බලය, පඤ්ඤත්ති බලය, නිජ්ජන්ති බලය, ඉස්සරිය බලය, අධිට්ඨාන බලය, සමථ බලය, විපස්සනා බලය, දස සෙඛ බල, දස අසෙඛ බල, දස ඛීනාසව බල, දස ඉද්ධි බල, දස තථාගත බල, යන මොහුයි.

[2] “සද්ධා බලය නම් කවරේද? අශ්‍රද්ධාවෙහි කම්පා නොවේනුයි සද්ධා බල නමි. (ii) සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි. ක්ලේශයන්ගේ විනාශ කිරීම් අර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි. ප්‍රතිවේධාදිය විශොධනාර්ථයෙන් සද්ධා බලය නමි. චිත්තයාගේ අධිෂ්ඨානාර්ථයෙන් සද්ධාබල නමි, චිත්තයාගේ චෝදනාර්ථයෙන් සද්ධාබල නමි, විශේෂාධි ගමාර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි ආර්යමාර්ග ප්‍රතිවේධාර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි, සත්‍යර්ථයෙන් සද්ධාබල නමි, නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම් අර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි. (iii) මෙය සද්ධා බලයයි.

[3] විරිය බලය කවරේද? කුසීත බැව්හි කම්පා නොවේනුයි විරිය බල නමි, සහජාත ධර්මයන්ට උපස්තම්භකාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. ක්ලේශයන්ගේ විනාශ කිරීම් අර්ථයෙන් විරාග බල නමි, ප්‍රතිවේධාදිය විශොධනාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. චිත්තයාගේ අධිෂ්ඨානාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. චිත්තයාගේ ඡෙදනාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. විශේෂාධිගමාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. ආර්යමාර්ග ප්‍රතිවේධාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. සත්‍යාභිසමයාර්ථයෙන් විරිය බල නමි, නිරෝධයෙහි පිටුවීම් අර්ථයෙන් විරිය බල නමි. මෙය විරිය බලයයි.

[4] සති බලය කවරේද? ප්‍රමාදයෙන් කම්පා නොවේනුයි සති බල නමි. සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් සතිබල නමි. (මෙහි 2 (ii) ඡේදයේ සද්ධා බල යනු සති බලයයි වෙනස් කොට යොදන්න) නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම් අර්ථයෙන් සතිබල නමි. මෙය සති බලයයි.

[5] සමාධි බලය කවරේද? උද්ධච්චයෙහි කම්පා නොවේනුයි සමාධි බල නමි. සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් සමාධි බල නමි.

(මෙහි 2 ඡේදයේ (ii) සද්ධාබලය යනු සමාධිබලය යයි වෙනස්කොට යොදන්න)

නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම අර්ථයෙන් සමාධිබල නමි. මෙය සමාධිබලයයි.

[6] පඤ්ඤාබලය කවරේද? අවිද්‍යාවෙන් කම්පා නොවේනුයි පඤ්ඤාබලනමි. සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් පඤ්ඤාබලනමි. (මෙහි 2 (ii) ඡේදයේ සද්ධාබලය යනු පඤ්ඤා බලයයි වෙනස්කොට යොදන්න) නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම් අර්ථයෙන් පඤ්ඤාබල නමි. මෙය පඤ්ඤාබලයයි.

[7] ගිරිබලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් ථිනමිද්ධයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ධම්මවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාවෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ඥානයෙන් අවිජ්ජාවෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ෂාමොජ්ජයෙන් අරතියෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්හි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයන් කෙරෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. මෙය හිරිබලයයි.

[8] ඔත්තප්පබලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් කාමච්ඡන්දයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. ආලෝක සංඥාවෙන් ථීනමිද්ධයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. ධම්මවවත්ථායෙන් විචිකිච්ඡාවෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. ඥාණයෙන් අවිජ්ජාවෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. පාමොජ්ජයෙන් අරතියෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්හි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්ප බල නමි. දුතියජ්ක්ධානයෙන්, තතියජ්ක්ධානයෙන්, චතුත්ථජ්ක්ධාණයෙන්, ඔත්තප්ප බල නමි. නීවරණයන්හි ඔත්තප්ප උපදවානුයි අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයන් කෙරෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පයල නමි. මෙය ඔත්තප්ප බලයයි.

[9] පටිසංඛාන බලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛාන බලනමි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය නුවණින් සලකා බලානුයි පටිසංඛාන බල නමි. ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛාන බල නමි. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය නුවණින් සලකාබලානුයි, පටිසංඛානබල නමි. ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව නුවණින් සලකා බලානුයි පටිසංඛානබලනමි. ඥාණයෙන් අවිජ්ජාව නුවණින් සලකා බලානුයි පටිසංඛානබල නමි. පාමොජ්ජයෙන් අරතිය නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛාන බල නමි. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන් නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛානබල නමි. දුතියජ්ක්ධානයෙන්, තතියජ්ක්ධානයෙන් චතුත්ථජ්ක්ධානයෙන්, නීවරණන් නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛානබල නමි. අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයන් නුවණින් සලකාබලානුයි. පටිසංඛානබල නමි. මෙය පටිසංඛාන බලයයි.

[10] භාවනා බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍යය වඩානුයි භාවනාබල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාදය වඩානුයි භාවනාබල නමි. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝක සඤ්ඤාව වඩානුයි භාවනාබලනමි. උද්ධච්චය දුරුකරමින් අවික්ෂෙපය වඩානුයි භාවනා බලනමි. විචිකිච්ඡාව දුරු කරමින් ධම්මවවත්ථානය වඩානුයි භාවනා බල නමි. අරතිය දුරුකරමින් පාමොජ්ජය වඩානුයි භාවනාබල නමි. නීවරණයන් දුරුකරමින් පඨමජ්ක්ධානය වඩානුයි භාවනාබල නමි. නීවරණයන් දුරුකෙරෙමින් දුතියජ්ක්ධානය තතියජ්ක්ධානය, චතුත්ථජ්ක්ධානය වඩානුයි. භාවනාබල නමි සකලක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ගය වඩානුයි භාවනාබල නමි. මෙය භාවනා බලයයි.

[11] අනවජ්ජබලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය ප්‍රහීණබැවින් නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. ව්‍යාපාදය ප්‍රහීණ බැවින් අව්‍යාපාදයෙහි කිසිවරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. ථිනමිද්ධය ප්‍රහීණ බැවින් ආලෝක සඤ්ඤාවගේ කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. උද්ධච්චය ප්‍රහීන බැවින් අවික්ෂෙපයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. විචිකිච්ඡාව ප්‍රහීන බැවින් ධම්මවවත්ථානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. අවිජ්ජාව ප්‍රහීණ බැවින් ඥානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. අරතිය ප්‍රහීණ බැවින් පාමොජ්ජයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. නීවරණයන් ප්‍රහීන බැවින් ප්‍රථමධ්‍යානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. නීවරණයන් ප්‍රහීන බැවින් දුතියජ්ක්ධානයෙහි, තතියජ්ක්ධානයෙහි, චතුත්ථජ්ක්ධානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. සකල ක්ලේශයන් ප්‍රහීන බැවින් අර්හත් මාර්ගයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. මෙය අනවජ්ජ බලයයි.

[12] සංගහ බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහබල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහබල නමි ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝක සඤ්ඤා වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහබල නමි. නීවරණයන් දුරු කරමින් පඨමජ්ක්ධාන වශයෙන්, දුතියජ්ක්ධාන වශයෙන් තතියජ්ක්ධාන චතුත්ථජ්ක්ධාන වශයෙන් සිත බලානුයි සංගහබල නමි. සකල ක්ලේශයන් දුරුකරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහ බල නමි. මෙය සංගහ බලයයි.

[13] ඛන්ති බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය ප්‍රහීණ බැවින් නෛෂ්ක්‍රම්‍යය කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. ව්‍යාපාදය ප්‍රහීන බැවින් අව්‍යාපාදය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. ථිනමිද්ධය ප්‍රහීන බැවින් ආලෝක සඤ්ඤාව කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. උද්ධච්චය ප්‍රහීණ බැවින් අවික්ෂෙපය කැමති වේනුයි ඛන්තිබල නමි. විචිකිච්ඡාව ප්‍රහීණ බැවින් ධම්මවවත්ථානය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. අවිද්‍යාව ප්‍රහීණ බැවින් ඥානය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. අරතිය ප්‍රහීණ බැවින් පාමොජ්ජය කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. නීවරණයන් ප්‍රහීණ බැවින් ප්‍රථමධ්‍යානය කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. නීවරණයන් දුරු කරමින් දුතියධ්‍යානය, තතියජ්ක්ධානය, චතුත්ථජ්ක්ධානය කැමතිවේනුයි සකල ක්ලේශයන් ප්‍රහීන බැවින් අර්හත් මාර්ගය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. මෙය ඛන්ති බලයයි.

[14] පඤ්ඤත්තිබලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරු කරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත සතුටුකෙරේනුයි පඤ්ඤත්ති බලනමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත සතුටුකෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝකසඤ්ඤා වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි. (ii) උද්ධච්චය දුරුකරමින් අවික්ෂෙප වශයෙන් සතුටුකෙරේනුයි විචිකිච්ඡාව දුරුකරමින් නීවරණයන් දුරුකරමින් පඨමජ්ක්ධාන වශයෙන්, දුතියධ්‍යාන වශයෙන්, තෘතීයධ්‍යාන වශයෙන්, චතුර්ථධ්‍යාන වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි (iii) සකල ක්ලේශයන් දුරුකරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි. මෙය පඤ්ඤත්ති බලයයි.

[15] නිජ්ක්ධන්තික බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝකසඤ්ඤා වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. (14 ඡේදයේ (ii) පඤ්ඤත්ති බලය යනු නිජ්ක්ධන්තික බලය යයි වෙනස් කොට යොදන්න) සකල ක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ග සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. මෙය වශයෙන් නිජ්ක්ධන්තික බලයයි.

[16] ඉස්සරිය බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත (තමා) වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත තමා වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. ථින-මිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝකසඤ්ඤා වශයෙන් සිත (තමා) වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. (14 ඡේදයේ (ii) පඤ්ඤත්ති බල යනු ඉස්සරිය බලයයි වෙනස්කොට යොදන්න) සකල ක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත (තමා) වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. මෙය ඉස්සරිය බලයයි.

[17] අධිෂ්ඨාන බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරු කරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිෂ්ඨාන බල නමි. ව්‍යාපාදය දුරු කරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිෂ්ඨාන බල නමි. ථිනමිද්ධය දුරු කරමින් ආලෝක සඤ්ඤා වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිෂ්ඨාන බල නමි. (14 ඡේදයේ (ii) පඤ්ඤත්තිබල යනු අධිෂ්ඨාන බලයයි වෙනස්කොට යොදන්න) සකල ක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිට්ඨාන බල නමි. මෙය අධිට්ඨාන බලයයි.

[18] සමථ බලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂෙපය සමථ බල නමි. අව්‍යාපාද වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේපය සමථ බල නමි. ආලෝක සඤ්ඤා වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේපය සමථ බල නමි. ධම්මවවත්ථාන වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේප සමථ බල නමි. පටිනිස්සග්ගානුපස්සී පස්සාය වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේපය සමථ බල නමි.

‘සමථබලය’ යනු කුමන අර්ථයකින් සමථබල නම් වේද?

[19] පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණ කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. දුතියජ්ක්ධනයෙන් විතක්ක විචාර කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. තතියජ්ක්ධානයෙන් ප්‍රීතියෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. චතුත්ථජ්ක්ධානයෙන් සුඛ-දුඃඛ කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. ආකාසානඤ්චායතන සමාපත්තියෙන් රූප සඤ්ඤා, පටිඝ සඤ්ඤා නානත්තසඤ්ඤාවන් කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්තියෙන් ආකාසානඤ්ඤායතන සමාපත්තිය කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන සමාපත්තියෙන් ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්තිය කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. උද්ධච්චයෙහිද උද්ධච්ච සහගත ක්ලේශයන් කෙරෙහිද ස්කන්ධයන් කෙරෙහිද කම්පානොවේනුයි චලනය නොවේනුයි වේධනය නොවේනුයි සමථබල නමි මෙය සමථ බලයයි.

[20] විපස්සනා බලය කවරේද? අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. දුක්ඛානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. අනත්තානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. රූපයෙහි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි රූපයෙහි දුක්ඛානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. රූපයෙහි අනත්තානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. රූපයෙහි පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාව විපස්සනා බල නමි. වේදනාවෙහි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. සඤ්ඤාවෙහි, සංඛාරයන්හි, විඤ්ඤාණයෙහි, චක්ඛුවෙහි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනාබල නමි. ජරා මරණයන්හි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. ජරා මරණයන්හි පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාව විපස්සනාබල නමි.

[21] විපස්සනා බලය යනු කුමන අර්ථයකින් විපස්සනා බල නම් වේද? අනිච්චානුපස්සනාවෙන් නිච්ච සඤ්ඤාවෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. දුක්ඛානුපස්සනාවෙන් සුඛ සඤ්ඤාවෙන් කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. අනත්තානුපස්සනාවෙන් අත්ත සඤ්ඤාවෙහි කම්පානොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. නිබ්බිදානුපස්සනාවෙන් තණ්හාවෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. විරාගානුපස්සනාවෙන් රාගයෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. නිරෝධානුපස්සනාවෙන් සමුදයෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාවෙන් ආදානයෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. අවිද්‍යාවෙහිද, අවිද්‍යාසහගත ක්ලේශයන් කෙරෙහිද ස්කන්ධයන් කෙරෙහිද කම්පා නොවෙයි, චලනය නොවෙයි, වේධනය නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. මෙය විපස්සනා බලයයි.

[22] දස සෙඛබල දස අසෙඛබල කවරහුද?

සම්මාදිට්ඨියෙහි හික්මේනුයි සෙඛබල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි. සම්මාසංකප්පයෙහි (ii) හික්මේනුයි සෙඛබල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි.

(iii) සම්මා වාචාවෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න. සම්මා කම්මන්තයෙහි, සම්මා ආජීවයෙහි, සම්මා වායාවෙහි, සම්මා සතියෙහි, සම්මා සමාධියෙහි, සම්මා ඤාණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) සම්මා විමුක්තියෙහි හික්මේනුයි සෙඛබල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි. මොව්හු දස සෙඛබලද දස අසෙඛ බලද වෙත්.

[23] දස ඛීණාසව බල කවරහුද?

මෙහි ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සියලු සංස්කාරයන් අනිත්‍ය වශයෙන් යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍ය වශයෙන් යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්ද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම පිළිගනීද, මෙයද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.

[24] තවද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් කාමයෝ ගිනි අඟුරුවලට උපමාකොට ඇතිහුයයි යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් කාමයෝ ගිනි අඟුරුවලට උපමා කොට ඇත්තාහුයයි යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්ද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම් පිළිගනීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක්වේ.

[25] තවද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ උපධි විවේකනින්නවූ විවේකාවනතවූ, විවේකයට නැමුනු කෙලෙසුන් කෙරෙන් දුරුවූ, නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙහි ඇලුනු සර්වප්‍රකාරයෙන් ආශ්‍රවයන්ට කරුණුවූ ක්ලේශ ධර්මයන්ගෙන් දුරුවූ සිත ඇත්තේ වේ. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ විවේකනින්නවූ, විවේකාවනතවූ විවේකයට නැමුණු, කෙලෙසුන් කෙරෙන් දුරුවූ නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙහි ඇලුනු, සර්වප්‍රකාරයෙන් ආශ්‍රවයන්ට කරුණු වූ ක්ලේශ ධර්මයන්ගෙන් දුරුවූ සිත ඇත්තේවේද, යම් බලයකට පැමිණි ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම පිළිගනීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.

[26] තවද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සතරසතිපට්ඨානයෝ වඩනලද්දාහු මැනවින් වඩනලද්දාහු වෙත්ද, (ii) යම් හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සතරසතිපට්ඨානයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්ද (iii) ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම් පිළිගනීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.

[27] තවද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සතර සම්‍යක්ප්‍රධානයෝ වඩනලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහුවෙත් (26 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) සතර ඍද්ධිපාදයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. පඤ්චබලයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. සත්තබොජ්ක්ධංගයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩන ලද්දේ මැනවින් වඩන ලද්දේ වේ. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් ආර්යඅෂ්ටාගිංක මාර්ගය වඩන ලද්දේ මැනවින් වඩන ලද්දේවේද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම පිළිගණීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.

[28] දශ ඍද්ධිබල කවරහුද?

අධිෂ්ඨාන ඍද්ධිය, විකුර්වණ ඍද්ධිය, මනෝමය ඍද්ධිය, ඤාණවිප්ඵාර ඍද්ධිය, සමාධි විප්ඵාර ඍද්ධිය, ආර්ය ඍද්ධිය, කර්ම විපාකජ ඍද්ධිය පුණ්‍යවන්තයාගේ ඍද්ධිය, විද්‍යාමය ඍද්ධිය, ඒ ඒ තැන සම්‍යක් ප්‍රයෝගයන්ගෙන් කාර්ය සිද්ධවන ඍද්ධිය, මොව්හු දස ඍද්ධි බලයෝය.

[29] දශ තථාගත බල කවරහුද?

මෙහි තථාගත තෙමේ කාරණය කාරණය වශයෙනුත්, අකාරණය අකාරණය වශයෙනුත් යථාස්වභාවයෙන් දැනගනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ කාරණය කාරණය වශයෙනුත් අකාරණය අකාරණය වශයෙනුත් යථා ස්වභාවයෙන් දැන ගනීද, තථාගත තෙමේ යම් බලයකට ශ්‍රේෂ්ඨ ස්ථානයට එළඹේද, පිරිස්හි සිංහ (ශ්‍රේෂ්ඨ) නාද පවත්වාද, ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද, මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.

[31] තවද, තථාගත තෙමේ සර්වත්‍ර ගාමිනී ප්‍රතිපදාව යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ සර්වත්‍රගාමිනී ප්‍රතිපදාව යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනීද (ii) තථාගත තෙමේ යම් බලයකට පැමිණ ශ්‍රේෂ්ඨ ස්ථානයට එළඹේද පිරිස්හි ශ්‍රේෂ්ඨ (සිංහ) නාද පවත්වාද (iii) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.

[32] තවද තථාගත තෙමේ අනෙක ධාතු නානා ධාතු (ස්කන්ධායතන ධාතු) ලෝකය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනී. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ අනෙක ධාතු නා නා ධාතු ලෝකය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි.

[33] තවද තථාගත තෙමේ සත්වයන්ගේ නානා විමුක්තිකතාවය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ සත්වයන්ගේ නානාධිමුත්තිකතාවය වෙසෙසින් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි. මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.

[34] තවද තථාගත තෙමේ ප්‍රධාන සත්වයන්ගේ හීන සත්වයන්ගේ (ශ්‍රද්ධාදී) ඉන්ද්‍රියයන්ගේ වෘද්ධිය හා හානිය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ ප්‍රධාන සත්වයන්ගේ හීන සත්වයන්ගේ ඉන්ද්‍රියයන්ගේ වෘද්ධිය හා හානිය යථා ස්වභාවයෙන් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.

[35] තවද, තථාගත තෙමේ ධ්‍යාන විමොක්ෂ සමාධි සමාපත්තීන්ගේ සංකීලෙස වොදානවුට්ඨානයන් යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ ධ්‍යාන විමොක්ෂ සමාධි සමාපත්තීන්ගේ සංකීලෙස වොදාන වුට්ඨානයන් යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි. මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.

[36] තවද තථාගත තෙමේ නන් අයුරින් දන්නා ලද පෙර බව පරපුර සිහිකරයි. කෙසේද යත් එක් ජාතියක්ද ජාති දෙකක්ද (මෙහි ඥාන කථා කොටසේ 231 ඡේදයේ එක් ජාතියක්ද යන තැන සිට යොදන්න) ආකාර සහිතවූ උද්දෙස සහිතවූ නන් අයුරින් දන්නා ලද පෙර බව පරපුර සිහි කරයි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ නන් අයුරින් දන්නා ලද පෙර බව පරපුර සිහි කෙරේද කෙසේද යත්:- එක් ජාතියක් ජාති දෙකක් (මෙහි ඥාන කථා කොටසේ 213 ඡේදයේ එක් ජාතියක්ද යන තැන සිට යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද, මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.

[37] තවද, තථාගත තෙමේ මනුෂ්‍යත්වය ඉක්මවූ විසුද්ධවූ දිවැසින් චුත වෙමින් සිටින්නාවූ උපදිමින් සිටින්නාවූද සත්වයන් බලයි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ මනුෂ්‍යත්වය ඉක්මවූ විසුද්ධවූ දිවැසින් (මෙහි ඥාන කථා කොටසේ 214 ඡේදයේ චුත වන්නාවූද යන තැන සිට යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.

[38] තවද තථාගත තෙමේ ක්ලේශයන්ගේ ක්ෂය වීමෙන් ක්ලේශ විරහිතවූ අර්හත්ඵල සම්ප්‍රයුක්ත සමාධිය, අර්හත්ඵල සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රඥාව මෙලොවදීම තමා විසින් විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂ කොට පැමිණ වාසය කරයි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ ක්ලේශයන්ගේ ක්ෂය වීමෙන් ක්ලේශ විරහිතවූ අර්හත් ඵල සම්ප්‍රයුක්ත සමාධිය අර්හත් ඵල සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රඥාව මෙලොවදීම තමා විසින් විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂ කොට එළඹ වාසය කෙරේද, තථාගත තෙමේ බලයකට පැමිණ ශ්‍රේෂ්ඨ ස්ථානයට පැමිණ පිරිස්හි ශ්‍රේෂ්ඨ (සිංහ) නාද පවත්වාද, ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද, මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ. දස තථාගත බල මොව්හුය.

[39] ‘සද්ධා බලය’ යනු කුමන අර්ථයකින්ද? විරිය බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? සති බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? සමාධි බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? පඤ්ඤා බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? හිරි බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? ඔත්තප්ප බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? පටිසංඛාන බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? තථාගත බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද?

ශ්‍රද්ධාවෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් සද්ධා බලනමි. කොසජ්ජයෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. උද්ධච්චයෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් සමාධි බල නමි. අවිද්‍යාවෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් පඤ්ඤාබල නමි. ලාමකවූ අකුසල ධර්මයන්හි ලජ්ජා උපදවානුයි, හිරි බල නමි. ලාමකවූ අකුසල ධර්මයන්හි භය උපදවානුයි ඔත්තප්ප නමි. නුවණින් ක්ලේශයන් ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා කෙරේනුයි පටිසංඛාන නමි. එහි (සමථයෙහි) උපන් ධර්මයෝ එක කෘත්‍ය ඇත්තෝ වෙත්නුයි භාවනා බල නමි. එහි කිසි දෝෂයක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. එයින් හිත බන්ධනය කෙරේනුයි සංගහ බල නමි. එය ඔහුට රුචි කෙරේනුයි ඛන්තිබල නමි. එයින් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්ති බල නමි. එයින් සිත නිජ්ක්ධාපනය කෙරේනුයි නිජ්ක්ධාන්ති බල නමි. එයින් සිත වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. එයින් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිට්ඨාන බල නමි. එයින් සිත එකඟනුයි සමථබල නමි. එහි (විදර්ශනාවෙහි) උපන් ධර්මයන් නුවණින් සලකා බලානුයි විපස්සනා බල නමි. එහි හික්මේනුයි සෙඛ බල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි. එයින් ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ඛීණාසව බල නමි. ඔහුගේ එය ඉටුවේනුයි ඉද්ධිබල නමි. අප්‍රමෙයාර්ථයෙන් තථාගත බල නමි.

[1] මා විසින් මෙසේ අසන ලදී.

එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර අනේ පිඩු සිටුහු විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වැඩ වාසය කරණ සේක. ඉක්බිත්තෙන් වනාහි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතන්හි එළඹි සේක. එළඹ එකත්පසෙක වැඩහුන් සේක. එකත්පසෙක හුන්නාවූ ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය වදාළ සේක. “ස්වාමීනි, ලෝකය ශුන්‍යය, ලෝකය ශුන්‍ය යයි කියනු ලැබේ ස්වාමීනි, කොපමණකින් වනාහි ලෝකය ශුන්‍යයයි කියනු ලැබේද?

[2] “ආනන්දය, යම් හෙයකින් ආත්මයෙන් හෝ ආත්මය සන්තක දෙයින් හෝ ශුන්‍යද, එහෙයින් ලෝකය ශුන්‍යයයි කියනු ලැබේ. ආනන්දය, ආත්මයෙන් හෝ ආත්මය සන්තක දෙයින් හෝ ශුන්‍ය කුමක්ද යත්:- ආනන්දය, චක්ෂුව වනාහි ආත්මයෙන්ද, ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය, රූපයෝ ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යයෝයි. චක්ඛු විඤ්ඤාණය ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය. චක්ඛු සම්ඵස්සය ආත්මයෙන්ද ආත්මසන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය චක්ඛු සම්ඵස්ස ප්‍රත්‍යයෙන් සුඛවූ හෝ දුඃඛවූ හෝ අදුක්ඛමසුඛ වූ හෝ යම් මේ විඳ ගැනීමක් ඇති වේද, එයත් ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය. ශ්‍රොතය ශූන්‍යයි ශබ්දය ශූන්‍යයි. ඝ්‍රානය ශූන්‍යයි ගන්ධය ශූන්‍යයි, ජිහ්වාව ශූන්‍යයි රස ශූන්‍යයි, කායය ශූන්‍යයි. ස්පර්ශය ශූන්‍යයි, මනස ශූන්‍යයි. ධර්මයෝ අනාත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද, ශූන්‍යය. මනෝවිඤ්ඤාණය ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය, මනෝසම්ඵස්සය ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය, මනෝ සම්ඵස්ස ප්‍රත්‍යයෙන් සුඛවූ හෝ දුක්ඛවූ හෝ අදුක්ඛමසුඛවූ හෝ යම් විඳගැනීමක් ඇති වේද, එයත් ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය. ආනන්දය, යම් හෙයකින් වනාහී ආත්මයෙන් හෝ ආත්ම සන්තක දෙයින් හෝ ශූන්‍යද එහෙයින් ලෝකය ශූන්‍යයයි කියනු ලැබේ.

[3] “සුඤ්ඤ සුඤ්ඤය, සංඛාර සුඤ්ඤය, විපරිනාම සුඤ්ඤය අග්ගසුඤ්ඤය, ලක්ඛණ සුඤ්ඤය, වික්ඛම්භන සුඤ්ඤය, තදංග සුඤ්ඤය, සමුච්ඡෙද සුඤ්ඤය, පටිප්පස්සද්ධි සුඤ්ඤය, නිස්සරණ සුඤ්ඤඤය, අජ්ක්ධත්ත සුඤ්ඤය, බහිද්ධා සුඤ්ඤය, උභතො සුඤ්ඤය, සභාග සුඤ්ඤය, විසභාග සුඤ්ඤය, ඵසනා සුඤ්ඤය, පරිග්ගහ සුඤ්ඤය, පටිලාභ සුඤ්ඤය, පටිවෙධ සුඤ්ඤය, එකත්ත සුඤ්ඤය, නානත්ත සුඤ්ඤය, ඛන්ති සුඤ්ඤය, අධිට්ඨාන සුඤ්ඤය, පරියෝගාහන සුඤ්ඤය, සම්පජඤ්ඤයෙන් යුත් අනුපාද පරිනිර්වාණයවූ සකල සුඤ්ඤතාවන්ගේ පරමත්ථසුඤ්ඤය (යන මේ ශුන්‍යතාවෝ වෙත්.)

[4] “සුඤ්ඤ සුඤ්ඤය නම් කවරේද?

පුඤ්ඤාභි සංඛාරය, අපුඤ්ඤාභි සංඛාරය, ආනෙඤ්ජාභි සංඛාරය’යි සංස්කාරයෝ තුන්දෙනෙක් වෙත් පුඤ්ඤාභි සංඛාරය, අපුඤ්ඤාභි සංඛාරයෙන්ද ආනෙඤ්ජාභි සංඛාරයෙන්ද ශූන්‍යය, අපුඤ්ඤාභී සංඛාරය පුඤ්ඤාභි සංඛාරයෙන්ද ආනෙඤ්ජාභි සංඛාරයෙන්ද ශූන්‍යය. ආනෙඤ්ජාභි සංඛාරය පුඤ්ඤාභි සංඛාරයෙන්ද අපුඤ්ඤභි සංඛාරයෙන්ද ශූන්‍යය. සංස්කාරයෝ තුන්දෙන මොව්හු වෙත්.

[5] “කාය සංඛාරය, වචී සංඛාරය, චිත්ත සංඛාරයයි අන්‍යවූද සංස්කාරයෝ තුන්දෙනෙක් වෙත්. කාය සංඛාරය වචි සංඛාරයෙන්ද චිත්ත සංඛාරයෙන්ද ශූන්‍යය. වචී සංඛාරය කාය සංඛාරයෙන්ද චිත්ත සංඛාරයෙන්ද ශූන්‍යය, චිත්ත සංඛාරය කාය සංඛාරයෙන්ද වචී සංඛාරයෙන්ද ශූන්‍යය, සංස්කාරයෝ තුන්දෙන මොව්හු වෙත්. මෙය සංඛාර සුඤ්ඤ නමි.

[6] “අතීත සංස්කාරයෝය. අනාගත සංස්කාරයෝය පච්චුප්පන්න සංස්කාරයෝයයි අන්‍යවූද සංස්කාරයෝ තුන්දෙනෙක් වෙත්. අතීත සංස්කාරයෝ අනාගත සංස්කාරයන්ගෙන්ද වර්තමාන සංස්කාරයන්ගෙන්ද ශුන්‍ය වෙත්. අනාගත සංස්කාරයෝ අතීත සංස්කාරයන්ගෙන්ද වර්තමාන සංස්කාරයන්ගෙන්ද ශූන්‍ය වෙත්. වර්තමාන සංස්කාරයෝ අතීත සංස්කාරයන්ගෙන්ද අනාගත සංස්කාරයන්ගෙන්ද ශූන්‍ය වෙත්. සංස්කාරයෝ තුන්දෙන මොව්හු වෙත්. මෙය සංඛාර සුඤ්ඤ නමි.

[7] “විපරිනාම සුඤ්ඤය නම් කවරේද?

වර්තමාන රූපය (තමාගේ) ස්වභාවයෙන්ම ශූන්‍යය. පහවූ රූපය විපරීණ තද ශූන්‍යදවේ. වර්තමාන වේදනාව (ii) තමාගේ ස්වභාවයෙන්ම ශූන්‍යය. පහවූ වේදනාව විපරීතද ශූන්‍යද වේ.

(iii) වර්තමාන සංස්කාරයෝ වර්තමාන විඤ්ඤාණය. වර්තමාන චක්ෂුව (මෙහි (ii) යොදන්න) වර්තමාන ස්වභාවය තමාගේ ස්වභාවයෙන්ම ශූන්‍යය. පහවූ ස්වභාවය විපරිතද ශූන්‍ය වේ මෙය විපරිණාම සුඤ්ඤ නමි.

[8] “අග්ගසුඤ්ඤ- නම් කවරේද?

සකල සංස්කාර සමථයවූ සබ්බූපධිපටිනිස්සජනයවූ තෘෂ්ණාක්ෂයවූ විරාගයවූ නිරෝධයවූ යම් මේ නිවණක්ද මේ නිවණ අග්‍රය. මේ නිවණ ශ්‍රේෂ්ඨය, මේ නිවණ විශිෂ්ටය මෙය අග්ගසුඤ්ඤ නමි.

[9] “ලක්ඛන සුඤ්ඤය නම් කවරේද?

මේ ලක්ෂණ දෙකකි බාල ලක්ෂණයද පණ්ඩිත ලක්ෂණයද (යන මේ දෙකයි) බාල ලක්ෂණය පණ්ඩිත ලක්ෂණයෙන් ශූන්‍යය, පණ්ඩිත ලක්ෂණය බාල ලක්ෂණයෙන් ශූන්‍යය, ලක්ෂණයෝ තුන්දෙනෙක් වෙත්- උප්පාද ලක්ෂණ වය ලක්ෂණ ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණ (යන මේ තුනයි) උප්පාද ලක්ෂණය වය ලක්ෂණයෙන්ද ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය. වය ලක්ෂණය උප්පාද ලක්ෂණයෙන්ද ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය. ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණය උප්පාද ලක්ෂණයෙන්ද වය ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය.

[10] “රූපයාගේ (ii) උත්පාද ලක්ෂණය වය ලක්ෂණයෙන්ද ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය. රූපයාගේ වය ලක්ෂණය උත්පාද ලක්ෂණයෙන්ද ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය. රූපයාගේ ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණය උත්පාද ලක්ෂණයෙන්ද වය ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය. (iii) වේදනාවගේ, සඥාවගේ, සංස්කාරයන්ගේ, විඤ්ඤාණයාගේ, චක්ෂුවගේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) ජරා මරණයාගේ උත්පාද ලක්ෂණය වය ලක්ෂණයෙන්ද ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය ජරා මරණයාගේ වය ලක්ෂණය වය ලක්ෂණයෙන්ද ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය. ජරා මරණයන්ගේ ඨිතඤ්ඤතත්ත ලක්ෂණය උත්පාද ලක්ෂණයෙන්ද වය ලක්ෂණයෙන්ද ශූන්‍යය. මෙය ලක්ඛණ සුඤ්ඤ නමි.

[11] “වික්ඛම්භන සුඤ්ඤය නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය යටපත් කරණ ලද්දේද ශූන්‍යද වේ. අව්‍යාපාදයෙන්ද ව්‍යාපාදය යටපත් කරණ ලද්දේද ශූන්‍යදවේ. ආලෝක සංඥාවෙන් ථීනමිද්ධය යටපත් කරණ ලද්දේද ශූන්‍යද වේ, ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව යටපත් කරණ ලද්දේද ශූන්‍යද වේ. ඥානයෙන් අවිජ්ජාව යටපත් කරණ ලද්දේද ශූන්‍යද වේ. පඨමජ්ක්ධානයෙන් (ii) නීවරණයෝ යටපත් කරණලද්දාහුද ශූන්‍යද වෙත්. (iii) දුතියජ්ක්ධානයෙන් තතියජක්ධානයෙන් චතුත්ථජක්ධානයෙන් (මෙහි (ii) යොදන්න) අර්හත් මාර්ගයෝ සකල ක්ලේශයන් යටපත් කරණ ලද්දාහුද ශූන්‍යද වෙත්. මෙය වික්ඛම්භන සුඤ්ඤ නම් වේ.

[12] “තදංග සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය තදංග ශූන්‍යය. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය තදංග ශූන්‍යය. ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය තදංග ශූන්‍යය. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය තදංග ශූන්‍යය ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව තදංග සුඤ්ඤය. ඥානයෙන් අවිජ්ජාව තදංග ශූන්‍යය පාමොජ්ජයෙන් අරතීය තදංග ශූන්‍යය. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයෝ තදංග ශූන්‍යයෝය. විවට්ටානු පස්සනාවෙන් සංයෝගාභිනිවේශය තදංග ශූන්‍යය මෙය තදංග ශුන්‍ය නමි.

[13] “සමුච්ඡෙද සුඤ්ඤය නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය සමුච්ඡින්නද ශූන්‍යද වේ. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය සමුච්ඡින්නද ශූන්‍යද වේ. ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය සමුච්ඡින්න ශූන්‍යද වේ. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය සමුච්ඡින්නද ශුන්‍යද වේ. ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව සමුච්ඡින්නද ශූන්‍යද වේ. පාමොජ්ජයෙන් අරතිය

(ii) සමුච්ඡින්නද ශූන්‍යද වේ. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණ සමුච්ඡින්නද ශූන්‍යද වේ. (11 ඡේදයේ (iii) හා මෙහි (ii) යොදන්න.) අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයෝ සමුච්ඡින්නද ශූන්‍යයෝද වෙත්. මෙය සමුච්ඡෙදසුඤ්ඤ නමි.

[14] “පටිප්පස්සද්ධි සුඤ්ඤය නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය පටිප්පස්සද්ධද ශූන්‍යද වේ. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය පටිප්පස්සද්ධද ශූන්‍යද වේ. ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය පටිප්පස්සධද ශූන්‍යද වේ. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය පටිප්පස්සසද්ධද ශූන්‍යද වේ. ධම්ම වවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව පටිප්පස්සද්ධද ශූන්‍යද වේ. ඥානයෙන් අවිජ්ජාව පටිප්පස්සද්ධද ශූන්‍යද වේ. පාමොජ්ජයෙන් අරතිය පටිප්පස්සද්ධද ශුන්‍යද වේ. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණ (ii) පටිප්පස්සද්ධද ශූන්‍යද වේ. (11 ඡේදයේ (iii) හා මෙහි (ii) යොදන්න.) අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයෝ පටිප්පස්සද්ධයෝද ශුන්‍යයෝද වෙත්. මෙය පටිප්පස්සද්ධි සුඤ්ඤ නමි.

[15] “නිස්සරණ සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍යද වේ. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍යද වේ. ආලෝක සඥාවෙන් ථිනමිද්ධය නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍යද වේ. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍ය ද වේ. ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍යද වේ. ඥානයෙන් අවිජ්ජාව නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍යද වේ. පාමොජ්ජයෙන් අරතිය නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍යද වේ. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණ නිස්සටද (බැහැර වූයේද) ශූන්‍යද වේ. අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයෝ නිස්සටද (බැහැර වූවෝද) ශූන්‍ය වූවෝද වෙත්. මෙය නිස්සරණ සුඤ්ඤ නමි.

[16] “අජ්ක්ධත්ත සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

අධ්‍යාත්මික චක්ෂුව (ii) ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද නිත්‍යයෙන්ද ස්ථිරත්වයෙන්ද ශාස්වතයෙන්ද අවිපරිනාම ධර්මයෙන්ද ශූන්‍යය. (iii) අධ්‍යාත්මික ශ්‍රොතස (මෙහි (ii) යොදන්න.) අධ්‍යාත්මික ඝ්‍රාණය ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද, නිත්‍යයෙන්ද, ස්ථිරත්වයෙන්ද, සාස්වතයෙන්ද ශූන්‍යය, අධ්‍යාත්මික ජිව්හාව ශූන්‍යය. අධ්‍යාත්මික කායය ශුන්‍යය. අධ්‍යාත්මික මනස ශූන්‍යය. මෙය අජ්ක්ධත්ත සුඤ්ඤ නමි.

[17] “බහිද්ධා සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

බාහිර රූපයෝ (මෙහි 16 (ii) යොදන්න.) ශූන්‍යයෝය. බාහිර ධර්මයෝ ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද, නිත්‍යයෙන්ද ස්ථිරත්වයෙන්ද, ශාස්වතයෙන්ද, අවිපරිනාම ධර්මයෙන්ද ශූන්‍යයෝය. මෙය බහිද්ධා සුඤ්ඤ නමි.

[18] “උභතො සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

යම් අධ්‍යාත්මික චක්ෂුවක් වේද? මේ බාහිර රූපයෝ වෙත්ද මේ දෙක (ii) ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද නිත්‍යයෙන්ද ස්ථිරත්වයෙන්ද, ශාස්වතයෙන්ද අවිපරිනාම ධර්මයෙන්ද ශූන්‍යය. (iii) යම් අධ්‍යාත්මික ශ්‍රොතයක් වේද, යම් බාහිර ශබ්දයෝ වෙත්ද (මෙහි (ii) යොදන්න.) යම් අධ්‍යාත්මික ඝ්‍රාණයක් වේද, යම් බාහිර ගන්ධයෝ වෙත්ද, යම් අධ්‍යාත්මික ජිව්හාවක් වේද, යම් බාහිර රසයෝ වෙත්ද, යම් අධ්‍යාත්මික කායයක් වේද, යම් බාහිර ස්පර්ශයෝ වෙත්ද, යම් අධ්‍යාත්මික මනසක් වේද, යම් බාහිර ධර්මයෝ වෙත්ද, මේ දෙක ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද නිත්‍යයෙන්ද, ස්ථිරත්වයෙන්ද, ශාස්වතයෙන්ද, අවිපරිණාම ධර්මයෙන්ද, ශූන්‍යය. මෙය උභතො සුඤ්ඤ නමි.

[19] “සභාග සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

සය වැදෑරුම් අධ්‍යාත්මිකායතනයෝ සභාගයෝද ශූන්‍යයෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් බාහිරායතනයෝ සභාගයෝද ශූන්‍යයෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් විඤ්ඤාණ කායයෝ සභාගයෝද ශූන්‍යයෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් ඵස්ස කායයෝ සභාගයෝද ශූන්‍යයෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් වේදනා කායයෝ සභාගයෝද ශූන්‍යයෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් සඤ්ඤා කායයෝ සභාගයෝද ශූන්‍යයෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් චෙතනා කායයෝ සභාගයෝද ශූන්‍යයෝද වෙත්. මෙය සභාග සුඤ්ඤ නමි.

[20] විසභාග සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

සය වැදෑරුම් අධ්‍යාත්මකායතනයෝ සය වැදෑරුම් බාහිරායතනයන් හා අසමානවූවෝද ශූන්‍යවූවෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් බාහිරායතනයෝ සය වැදෑරුම් විඤ්ඤාණකායයන් හා අසමානවූවෝද ශූන්‍ය වූවෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් විඤ්ඤාණ කායයෝ සය වැදෑරුම් ඵස්සකායයන් හා අසමාන වූවෝද ශූන්‍යවූවෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් ඵස්සකායයන් සය වැදෑරුම් වේදනාකායයන් හා අසමානවූවෝද ශූන්‍යවූවෝද වෙත් සය වැදෑරුම් වේදනා කායයෝ සය වැදෑරුම් විඤ්ඤාණ කායයන් හා අසමානවූවෝද ශූන්‍යවූවෝද වෙත්. සය වැදෑරුම් සඤ්ඤාකායයෝ සය වැදෑරුම් චෙතනාකායයන් හා අසමාන වූවෝද ශූන්‍යවූවෝද වෙත්. මෙය විසභාග සුඤ්ඤ නමි.

[21] ඵසනා සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍ය සෙවීම කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය. අව්‍යාපාදය සෙවීම ව්‍යාපාදයෙන් ශූන්‍යය. ආලෝක සංඥාව සෙවීම ථින මිද්ධයෙන් ශුන්‍යය. අවික්ඛෙපය සෙවීම උද්ධච්චයෙන් ශූන්‍යය. ධම්මවවත්ථානය සෙවීම විචිකිච්ඡාවෙන් ශූන්‍යය, ඥානය සෙවීම අවිජ්ජාවෙන් ශූන්‍යය. පාමොජ්ජය සෙවීම අරතියෙන් ශූන්‍යය. පඨමජ්ක්ධානය සෙවීම නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය දුතිසජක්ධානය තතියජ්ක්ධානය, චතුජ්ක්ධානය සෙවීම නීවරණයෙන් ශූන්‍යය, අර්හත් මාර්ගය සෙවීම සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශූන්‍යය. මෙය ඵසනා සුඤ්ඤ නමි.

[22] පරිග්ගාහ සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍ය පරිග්‍රහණය (වටකොට ගැන්ම) කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය. අව්‍යාපාද පරිග්‍රහණය ව්‍යාපාදයෙන් ශූන්‍යය. ආලෝකසංඥා පරිග්‍රහණය ථීනමිද්ධයෙන් ශූන්‍යය. අවික්ෂෙප පරිග්‍රහණය උද්ධච්චයෙන් ශූන්‍යය. ධම්මවවත්ථාන පරිග්‍රහණ විචිකිච්ඡාවෙන් ශූන්‍යය. ඥාණ පරිග්‍රහණය අවිජ්ජාවෙන් ශූන්‍යය. පාමොජ්ජ පරිග්‍රහණය අරතියෙන් ශූන්‍යය. ප්‍රථමධ්‍යාන පරිග්‍රහණය (ii) නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය (iii) දුතියජ්ක්ධාන, තතියජ්ක්ධාන, චතුත්ථජ්ක්ධාන පරිග්‍රහණය (මෙහි (ii)) අර්හත්මාර්ග පරිග්‍රහණය සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශූන්‍යය. මෙය පරිග්ගහසුඤ්ඤ නමි.

[23] “පටිලාභ සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍ය ප්‍රතිලාභය කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය, අව්‍යාපාද ප්‍රතිලාභය ව්‍යාපාදයෙන් ශූන්‍යය. ආලෝකසඤ්ඤා ප්‍රතිලාභය ථිනමිද්ධයෙන් ශූන්‍යය. අවික්ෂෙප ප්‍රතිලාභය උද්ධච්චයෙන් ශූන්‍යය. ධම්මවවත්ථාන ප්‍රතිලාභය විචිකිච්ඡාවෙන් ශූන්‍යය. ඥාන ප්‍රතිලාභය අවිජ්ජාවෙන් ශූන්‍යය. පාමොජ්ජ ප්‍රතිලාභය අරතියෙන් ශූන්‍යය. ප්‍රථමධ්‍යාන ප්‍රතිලාභය නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය. ද්විතීයධ්‍යාන, තෘතීය ධ්‍යාන, චතුර්ථධ්‍යාන, ප්‍රතිලාභය නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය. අර්හත්මාර්ග ප්‍රතිලාභය සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශූන්‍යය. මෙය පටිලාභසුඤ්ඤ නමි.

[24] පටිවේධසුඤ්ඤ නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍ය ප්‍රතිවෙධය කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය. අව්‍යාපාද ප්‍රතිවෙධය ව්‍යාපාදයෙන් ශූන්‍යය. ආලෝකසංඥා ප්‍රතිවේධය ථිනමිද්ධයෙන් ශූන්‍යය. අවික්ෂෙප ප්‍රතිවේධය, උද්ධච්චයෙන් ශූන්‍යය, ධම්මවවත්ථාන ප්‍රතිවේධය විචිකිච්ඡාවෙන් ශූන්‍යය, ඥාන ප්‍රතිවේධය අවිජ්ජාවෙන් ශූන්‍යය. පාමොජ්ජ ප්‍රතිවේධය අරතියෙන් ශූන්‍යය. ප්‍රථමධ්‍යාන ප්‍රතිවේධය නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය, ද්විතීයධ්‍යාන, තෘතීය ධ්‍යාන, චතුර්ථධ්‍යාන ප්‍රතිවේධය නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය. අර්හත්මාර්ග ප්‍රතිවේධය සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශූන්‍යය. මෙය පටිවේධසුඤ්ඤ නමි.

[25] “එකත්තසුඤ්ඤ නානත්ත සුඤ්ඤ නම් කවරේද?

කාමච්ඡන්දය නානත්තය, නෛෂ්ක්‍රම්‍යය, එකත්තය, නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙහි එකත්වය සිතන්නහුගේ කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය, ව්‍යාපාදය, නානත්තය, අව්‍යාපාදය, එකත්තය අව්‍යාපාදයෙහි එකත්වය සිතන්නහුගේ ව්‍යාපාදයෙන් ශූන්‍යය, ථිනමිද්ධය නානත්තය, ආලෝක සඤ්ඤාව එකත්තය, ආලෝක සඤ්ඤාවෙහි එකත්වය සිතන්නහුගේ ථිනමිද්ධයෙන් ශුන්‍යය, උද්ධච්චය, නානත්තය, විචිකිච්ඡාව නානත්තය, අවිජ්ජාව, නානත්තය, අරතිය නානත්තය නීවරණානානත්තය, පඨමජ්ක්ධානය එකත්තය, පඨමජ්ක්ධානයෙහි එකත්තය සිතන්නහු නීවරණ ශූන්‍යය, දුතියජ්ක්ධාන, තතියජ්ක්ධාන, චතුත්ථජ්ක්ධානයෙහි එකත්වය සිතන්නහු නීවරණ ශුන්‍යය. සකල ක්ලේශ නානත්තය අර්හත් මාර්ගය ඒකාත්තය, අර්හත් මාර්ගයාගේ ඒකත්වය සිතන්නහුගේ සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශුන්‍යය, මෙය ඒකත්ත සුඤ්ඤ නානත්ත සුඤ්ඤ නමි.

[26] ඛන්තිසුඤ්ඤ නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍ය ක්ෂාන්තිය, කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය අව්‍යාපාද ක්ෂාන්තිය, ව්‍යාපාදියෙන් ශූන්‍යය. ආලෝක සංඥා ක්ෂාන්තිය ථිනමිද්ධයෙන් ශූන්‍යය, අවික්ෂෙප ක්ෂාන්තිය, උද්ධච්චයෙන් ශූන්‍යය, ධම්මවවත්ථාන ක්ෂාන්තිය විචිකිච්ඡාවෙන් ශූන්‍යය, ඥානක්ෂාන්තිය අවිද්‍යාවෙන් ශූන්‍යය, පාමොජ්ජක්ෂාන්තිය අරතියෙන් ශූන්‍යය, ප්‍රථමධ්‍යාන ක්ෂාන්තිය (ii) නීවරණයන් ගෙන් ශූන්‍යය. (iii) දුතියධ්‍යාන, තතීයධ්‍යාන, චතුර්ථධ්‍යාන ක්ෂාන්තිය (මෙහි ii) අර්හත් මාර්ග ක්ෂාන්තිය සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශූන්‍යය. මෙය ඛන්තිසුඤ්ඤ නමි.

[27] “අධිට්ඨාන සුඤ්ඤය නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍යාධිෂ්ඨානය කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය. අව්‍යාපාදාධිෂ්ඨානය ව්‍යාපාදයෙන් ශූන්‍යය. ආලෝක සඤ්ඤට්ඨානය ථිනමිද්ධයෙන් ශූන්‍යය. අවික්ෂෙපාධිෂ්ඨානය උද්ධච්චයෙන් ශූන්‍යය. ධම්මවවත්ථානාධිෂ්ඨානය විචිකිච්ඡාවෙන් ශූන්‍යය ඤානාධිෂ්ඨානය අවිද්‍යාවෙන් ශූන්‍යය. ප්‍රාමොද්‍යාධිෂ්ඨානය අරතියෙන් ශූන්‍යය ප්‍රථමධ්‍යානාධිෂ්ඨානය නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය ද්විතීයධ්‍යානාධිෂ්ඨානය, තතියජ්ක්ධානාධිෂ්ඨානය, චතුත්ථජ්ක්ධානාධිෂ්ඨානය නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය. අර්හත්මාර්ගාධිෂ්ඨානය සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශූන්‍යය. මෙය අධිට්ඨානසුඤ්ඤ නමි.

[28] පරියෝගාහනසුඤ්ඤය නම් කවරේද?

නෛෂ්ක්‍රම්‍යයට බැසගැනීම කාමච්ඡන්දයෙන් ශූන්‍යය. අව්‍යාපාදයට බැසගැනීම ව්‍යාපාදයෙන් ශූන්‍යය ආලෝක සඤ්ඤාවට බැසගැනීම ථිනමිද්ධයෙන් ශූන්‍යය. අවික්ෂෙපයට බැසගැනීම උද්ධච්චයෙන් ශූන්‍යය. ධම්මවවත්ථානයට බැසගැනීම විචිකිච්ඡාවෙන් ශූන්‍යය. ඤාණයට බැසගැනීම අවිද්‍යාවෙන් ශූන්‍යය. පාමොජ්ජයට බැසගැනීම අරතියෙන් ශූන්‍යය. පඨමජක්ධානයට බැසගැනීම නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය. දුතියජ්ක්ධානයට, තතියජ්ක්ධානයට, චතුත්ථජ්ක්ධානයට බැස ගැනීම නීවරණයන්ගෙන් ශූන්‍යය, අර්හත් මාර්ගයට බැස ගැනීම සකල ක්ලේශයන්ගෙන් ශූන්‍යය. මෙය පරියෝගාහන සුඤ්ඤ නමි.

[29] “සම්පජඤ්ඤයෙන් යුත් අනුපාද පරිනිබ්බාණයවූ සකල සුඤ්ඤතාවන්ගේ පරමත්ථ සුඤ්ඤය කවරේද?

මෙහි සම්පජඤ්ඤයෙන් යුක්තවූයේ නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දයාගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදයාගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධයාගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චයාගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාවගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. ඥානයෙන් අවිජ්ජාවගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. පාමොජ්ජයෙන් අරතියගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්ගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. දුතියජ්ක්ධානයෙන් තතියජ්ක්ධානයෙන් චතුත්ථජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්ගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි. අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයන්ගේ පැවැත්ම අවසන් කරයි.

[30] “නොහොත් සම්පඤ්ඤයෙන් යුත් අනුපාද නිර්වාණ ධාතුවෙන් පිරිනිවන් පාන්නහුගේ මේ චක්ෂුසයාගේ පැවැත්ම අවසන් වෙයි. චක්ෂුසයා පිළිබඳවූ ඥානයද නොඋපදී. ශ්‍රොතයාගේ පැවැත්මද අවසන්වෙයි. ශ්‍රොතයා පිළිබඳ ඥානයද නොඋපදී. ඝ්‍රාණයාගේ පැවැත්ම, ජිහ්වාවගේ පැවැත්ම නාමයාගේ පැවැත්ම අවසන් වෙයි. මනස පිළිබඳව පැවති ඥානයද නො උපදී. මෙය සම්පජඤ්ඤයෙන් යුත් අනුපාද පරිනිබ්බාණයවූ සකල සුඤ්ඤතාවන්ගේ පරමත්ථ සුඤ්ඤතාව නමි.”