ත්‍රිපිටකය
2. යුගනද්ධවග්ගො 2. යුගනන්ධ වර්ගය
1. යුගනද්ධකථා 1. යුගනන්ධ කථා
1
එවං මෙ සුතං - එකං සමයං ආයස්මා ආනන්දො කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තත්‍ර ඛො ආයස්මා ආනන්දො භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘ආවුසො භික්ඛවො’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච -
‘‘යො හි කොචි, ආවුසො, භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා මම සන්තිකෙ අරහත්තපත්තං (අරහත්තං (ස්‍යා.), අරහත්තපත්තිං අ. නි. 4.170) බ්‍යාකරොති, සබ්බසො චතූහි මග්ගෙහි එතෙසං වා අඤ්ඤතරෙන. කතමෙහි චතූහි?
‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සමථපුබ්බඞ්ගමං විපස්සනං භාවෙති. තස්ස සමථපුබ්බඞ්ගමං විපස්සනං භාවයතො මග්ගො සඤ්ජායති. සො තං මග්ගං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති (බහුලිං කරොති (ක.) අ. නි. 4.170 පස්සිතබ්බා). තස්ස තං මග්ගං ආසෙවතො භාවයතො බහුලීකරොතො සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්‍යන්තීහොන්ති.
‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු විපස්සනාපුබ්බඞ්ගමං සමථං භාවෙති. තස්ස විපස්සනාපුබ්බඞ්ගමං සමථං භාවයතො මග්ගො සඤ්ජායති. සො තං මග්ගං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති. තස්ස තං මග්ගං ආසෙවතො භාවයතො බහුලීකරොතො සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්‍යන්තීහොන්ති.
‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සමථවිපස්සනං යුගනද්ධං (යුගනන්ධං (ක. සී. අට්ඨ.)) භාවෙති. තස්ස සමථවිපස්සනං යුගනද්ධං භාවයතො මග්ගො සඤ්ජායති. සො තං මග්ගං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති. තස්ස තං මග්ගං ආසෙවතො භාවයතො බහුලීකරොතො සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්‍යන්තීහොන්ති.
‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛුනො ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතං මානසං හොති. සො, ආවුසො, සමයො යං තං චිත්තං අජ්ඣත්තමෙව (අජ්ඣත්තඤ්ඤෙව (ස්‍යා. ක.)) සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. තස්ස මග්ගො සඤ්ජායති. සො තං මග්ගං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති. තස්ස තං මග්ගං ආසෙවතො භාවයතො බහුලීකරොතො සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්‍යන්තීහොන්ති.
‘‘යො හි කොචි, ආවුසො, භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා මම සන්තිකෙ අරහත්තපත්තං බ්‍යාකරොති, සබ්බසො ඉමෙහි චතූහි මග්ගෙහි, එතෙසං වා අඤ්ඤතරෙනා’’ති.
1
[1] මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක්සමයෙක්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ කොසඹෑ නුවර ඝොසිතාරාමයෙහි වැඩ වසන සේක. එහිදී ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ “ඇවැත්නි, මහණෙනි”යි භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ඒ භික්ෂූහු “ඇවැත්නි”යි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේට පිළිවදන් දුන්හ. ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. ඇවැත්නි, යම්කිසි මහණෙක් හෝ මෙහෙණක් හෝ තමා රහත් බවට පැමිණීම මාගේ සමීපයෙහි ප්‍රකාශ කෙරේද, එය සර්වප්‍රකාරයෙන් මේ සිවු පිළිවෙත් මගින් හෝ එයින් එකකින් හෝ වේ. කවර ප්‍රතිපදා මාර්ග සතරකින්ද යත්.
[2] “ඇවැත්නි, මෙහි මහණ තෙමේ කෙලෙස් සන්සිඳවීම පෙරදැරිකොට ඇති විදර්ශනාව වඩයි. කෙලෙස් සන්සිඳවීම මුල්කොට විදර්ශනා වඩන්නාවූ ඔහුට (සෝවාන්) මාර්ගය හටගනියි. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සොතාපත්ති මාර්ග වශයෙන් සේවනය කරයි. සකෘදාගාමි මාර්ග වශයෙන් වඩයි. අනාගාමි අරහන්ත මාර්ග වශයෙන් බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සෙවනය කරන්නාවූ වඩන්නාවූ බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ (සන්තාන ගත ක්ලේශයෝ අවසන් වෙත්.
[3] “ඇවැත්නි, තවද භික්ෂුතෙමේ විදර්ශනාව පෙරදැරි කොට ඇති කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩයි 11 විදර්ශනා පෙරදැරිකොට ඇති කෙලෙස් සන්සිඳවීම වඩන්නාවූ ඔහුට මාර්ගය හටගනියි. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සෙවනය කරයි, වඩයි. බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ, වඩන්නාවූ බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ අවසන් වෙත්.
[4] “ඇවැත්නි, තවද මහණතෙමේ සමථ (කෙලෙස් සන්සිඳවීම්) විදර්ශනා යුගනන්ධ (සම සමව) වශයෙන් වඩයි. සමථ විදර්ශනා යුගනන්ධ කොට වඩන්නාවූ ඔහුට මාර්ගය හටගණියි. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සේවනය කරයි, වඩයි, බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ වඩන්නාවූ බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ අවසන් වෙත්.
[5] ඇවැත්නි, තවද මහණහුගේ සිත ආලෝකය ආදී විදර්ශනොපක්ලේශයන් (විදර්ශනා කිලිටි කිරීම්) නිසා හටගත් මුලාවෙන් වරදවා ගැනීමට පමුණුවන ලද්දේ වේ. ඇවැත්නි, යම් අවස්ථාවෙක්හි ඒ සිත (විදර්ශනා වීථියට බැස) ආධ්‍යාත්මිකවූ අරමුණෙහිම පිහිටාද, මනාව තැන්පත් වේද, එකඟවේද, සමාධියට පැමිණේද, ඇවැත්නි, ඒ සුදුසු කාලයයි. ඔහුට මාර්ගය පහළවේ. හෙතෙමේ ඒ මාර්ගය සේවනය කරයි, වඩයි, බහුල කරයි. ඒ මාර්ගය සේවනය කරන්නාවූ, වඩන්නාවූ, බහුල කරන්නාවූ ඔහුගේ සංයෝජනයෝ (බැඳුම්) ප්‍රහීණ වෙත්. අනුශයයෝ (සන්තානගත කෙලෙස්) අවසන් වෙත්. ඇවැත්නි, යම්කිසි මහණෙක් හෝ මෙහෙණක් හෝ රහත් බවට පැමිණීම මාගේ සමීපයෙහි ප්‍රකාශ කෙරේද එය සර්වප්‍රකාරයෙන් මේ සිවු මගින් හෝ ඒ සිවු මගින් එක්තරා මඟකින් හෝ වේ.
1. සුත්තන්තනිද්දෙසො 1. සුත්තන්තනිද්දෙසො
2. ධම්මුද්ධච්චවාරනිද්දෙසො 2. ධම්මුද්ධච්චවාරනිද්දෙසො
2. සච්චකථා 2. සත්‍ය කථා
8
පුරිමනිදානං . ‘‘චත්තාරිමානි , භික්ඛවෙ (සං. නි. 5.1090), තථානි අවිතථානි අනඤ්ඤථානි. කතමානි චත්තාරි? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති, භික්ඛවෙ, තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං ; ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි තථානි අවිතථානි අනඤ්ඤථානි’’.
8
(යුගනන්ධ කථාහි සම්පූර්ණ නිදාන කථාව සම්බන්ධ වියයුතුය.)
[1] “මහණෙනි, (යථාස්වභාව වශයෙන්) සත්‍යවූ වෙනස් නොවන්නාවූ වෙන ස්වභාවයක් නැති මොව්හු සතර දෙනෙක් වෙත්. කවර සතරදෙනෙක්ද යත්?
“මහණෙනි, මේ දුඃඛය යන මෙය සත්‍යය. මෙය වෙනස් නොවන සුලුය. අන් අයුරකට පත්නොවන සුලුය. මේ සමුදය යන මෙය සත්‍යය. වෙනස් නොවනසුලුය. අන් අයුරකට පත් නොවනසුලුය. මේ දුක්ඛ නිරෝධය (දුක නැතිකිරීම) යන මෙය සත්‍යය. වෙනස් නොවනසුලුය. අන් අයුරකට පත් නොවනසුලුය. මේ දුක්ඛ නිරෝධගාමිනී (දුක නැතිකිරීමට යන) ප්‍රතිපදාවය යන මෙය සත්‍යය. වෙනස් නොවනසුලුය. අන් අයුරකට පත්නොවනසුලුය.
“මහණෙනි, මේ කරුණු සතර වනාහි සත්‍යවූයේ වෙනස් නොවන්නේ අන් අයුරකට පත්නොවන්නේ වෙයි.
1. පඨමසුත්තන්තනිද්දෙසො 1. පඨමසුත්තන්තනිද්දෙසො
2. දුතියසුත්තන්තපාළි 2. දුතියසුත්තන්තපාළි
3. දුතියසුත්තන්තනිද්දෙසො 3. දුතියසුත්තන්තනිද්දෙසො
3. බොජ්ඣඞ්ගකථා 3. බොජ්ඣංග කථා
17
සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සත්තිමෙ , භික්ඛවෙ (සං. නි. 5.200), බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො , ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො - ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා’’.
බොජ්ඣඞ්ගාති කෙනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා? බොධාය සංවත්තන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා. බුජ්ඣන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා. අනුබුජ්ඣන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා. පටිබුජ්ඣන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා. සම්බුජ්ඣන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා.
බුජ්ඣනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, අනුබුජ්ඣනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, පටිබුජ්ඣනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, සම්බුජ්ඣනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා.
බොධෙන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා. අනුබොධෙන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා. පටිබොධෙන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා. සම්බොධෙන්තීති - බොජ්ඣඞ්ගා.
බොධනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, අනුබොධනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, පටිබොධනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, සම්බොධනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා.
බොධිපක්ඛියට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, අනුබොධිපක්ඛියට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, පටිබොධිපක්ඛියට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, සම්බොධිපක්ඛියට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා.
බුද්ධිලභනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, බුද්ධිපටිලභනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, බුද්ධිරොපනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, බුද්ධිඅභිරොපනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, බුද්ධිපාපනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා, බුද්ධිසම්පාපනට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා.
17
සාවත්ථි නිදානයයි.
[1] “මහණෙනි, මේ බොජ්ඣංගයෝ සත්දෙනෙකි. කවර සත්දෙනෙක්ද යත්, සති සම්බොජ්ඣංගය, ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගය, විරියසම්බොජ්ඣංගය, පීතිසම්බොජ්ඣංගය, පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය, සමාධි සම්බොජ්ඣංගය, උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය, මහණෙනි, මේ සත වනාහි බොජ්ඣංගයෝයි.
[2] “බොජ්ඣංග” යනු කුමන අර්ථයකින් බොජ්ඣංගයෝ නම් වෙත්ද? (මාර්ග ඵල හා) නිර්වාණ අවබෝධය පිණිස පවතිනුයි බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොතආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙන්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කෙරෙත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොත ආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කිරීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කිරීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධකිරීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කිරීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොත ආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කරවත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි.
සකෘධාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කරත්නුයි බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොතාපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කරවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. ශ්‍රොත ආපත්ති මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහි වීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. සකෘදාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහි වීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අනාගාමි මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහි වීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. අර්හත් මාර්ගය අවබෝධ කරන්නහුගේ පක්ෂයෙහිවීම් අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධිලාභාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධි ප්‍රතිලාභාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධි රොපනාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධි අභිරෝපනාර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. පිහිටුවන ලද බුද්ධිහුගේ නිමවීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි. බුද්ධියට පැමිණීම අර්ථයෙන් බොජ්ඣංගයෝයි.
මූලමූලකාදිදසකං මූලමූලකාදිදසකං
සුත්තන්තනිද්දෙසො සුත්තන්තනිද්දෙසො
4. මෙත්තාකථා 4. මෛත්‍රී කථා
22
සාවත්ථිනිදානං . ‘‘මෙත්තාය , භික්ඛවෙ, චෙතොවිමුත්තියා ආසෙවිතාය භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය එකාදසානිසංසා පාටිකඞ්ඛා. කතමෙ එකාදස? සුඛං සුපති, සුඛං පටිබුජ්ඣති, න පාපකං සුපිනං පස්සති, මනුස්සානං පියො හොති, අමනුස්සානං පියො හොති, දෙවතා රක්ඛන්ති, නාස්ස අග්ගි වා විසං වා සත්ථං වා කමති, තුවටං චිත්තං සමාධියති, මුඛවණ්ණො විප්පසීදති, අසම්මූළ්හො කාලඞ්කරොති, උත්තරි (උත්තරිං (ස්‍යා. පී.) අ. නි. 11.15 පස්සිතබ්බා) අප්පටිවිජ්ඣන්තො බ්‍රහ්මලොකූපගො හොති. මෙත්තාය, භික්ඛවෙ, චෙතොවිමුත්තියා ආසෙවිතාය භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය - ඉමෙ එකාදසානිසංසා පාටිකඞ්ඛා’’ .
අත්ථි අනොධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, අත්ථි ඔධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, අත්ථි දිසාඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති. කතිහාකාරෙහි අනොධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, කතිහාකාරෙහි ඔධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, කතිහාකාරෙහි දිසාඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති? පඤ්චහාකාරෙහි අනොධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, සත්තහාකාරෙහි ඔධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, දසහාකාරෙහි දිසාඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති.
කතමෙහි පඤ්චහාකාරෙහි අනොධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති? සබ්බෙ සත්තා අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා (අබ්‍යාපජ්ඣා (ස්‍යා.)) අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තු. සබ්බෙ පාණා...පෙ.... සබ්බෙ භූතා...පෙ.... සබ්බෙ පුග්ගලා...පෙ.... සබ්බෙ අත්තභාවපරියාපන්නා අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තූති. ඉමෙහි පඤ්චහාකාරෙහි අනොධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති.
කතමෙහි සත්තහාකාරෙහි ඔධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති? සබ්බා ඉත්ථියො අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තු. සබ්බෙ පුරිසා...පෙ.... සබ්බෙ අරියා...පෙ.... සබ්බෙ අනරියා...පෙ.... සබ්බෙ දෙවා...පෙ.... සබ්බෙ මනුස්සා...පෙ.... සබ්බෙ විනිපාතිකා අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තූති. ඉමෙහි සත්තහාකාරෙහි ඔධිසො ඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති.
කතමෙහි දසහාකාරෙහි දිසාඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති? සබ්බෙ පුරත්ථිමාය දිසාය සත්තා අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තු . සබ්බෙ පච්ඡිමාය දිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ උත්තරාය දිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ දක්ඛිණාය දිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ පුරත්ථිමාය අනුදිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ පච්ඡිමාය අනුදිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ උත්තරාය අනුදිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ දක්ඛිණාය අනුදිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ හෙට්ඨිමාය දිසාය සත්තා...පෙ.... සබ්බෙ උපරිමාය දිසාය සත්තා අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තු. සබ්බෙ පුරත්ථිමාය දිසාය පාණා...පෙ.... භූතා... පුග්ගලා... අත්තභාවපරියාපන්නා... සබ්බා ඉත්ථියො... සබ්බෙ පුරිසා... සබ්බෙ අරියා... සබ්බෙ අනරියා... සබ්බෙ දෙවා... සබ්බෙ මනුස්සා... සබ්බෙ විනිපාතිකා අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තු. සබ්බෙ පච්ඡිමාය දිසාය විනිපාතිකා...පෙ.... සබ්බෙ උත්තරාය දිසාය විනිපාතිකා... සබ්බෙ දක්ඛිණාය දිසාය විනිපාතිකා... සබ්බෙ පුරත්ථිමාය අනුදිසාය විනිපාතිකා... සබ්බෙ පච්ඡිමාය අනුදිසාය විනිපාතිකා... සබ්බෙ උත්තරාය අනුදිසාය විනිපාතිකා... සබ්බෙ දක්ඛිණාය අනුදිසාය විනිපාතිකා... සබ්බෙ හෙට්ඨිමාය දිසාය විනිපාතිකා... සබ්බෙ උපරිමාය දිසාය විනිපාතිකා අවෙරා අබ්‍යාපජ්ජා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තූති. ඉමෙහි දසහාකාරෙහි දිසාඵරණා මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති.
22
සාවත්ථි නිදානයයි
[1] “මහණෙනි, ආදරයෙන් සේවනය කරන ලද වඩන ලද බහුල වශයෙන් කරන ලද යානාවක් මෙන් කරන ලද වස්තුවක් මෙන් කරන ලද එළඹ සිටියාවූ (හැම අයුරෙන්ම) පුරුදු කරන ලද මොනවට පටන්ගන්නා ලද මෙත්තා චෙතොවිමුක්තිය (සිතේ මිදීම) පිළිබඳ ආනිශංස එකොළසක් කැමති විය යුත්තාහ. කවර එකොළසක්ද යත් :- සුවසේ නිදයි. සුවසේ පුබුදියි නපුරු සිහින නොදකියි. මනුෂ්‍යයන්ට ප්‍රිය වෙයි. අමනුෂ්‍යයන්ට ප්‍රිය වෙයි. දෙවියෝ රකිත් මොහුගේ ශරීරයෙහි ගිනි හෝ විෂ සැත් හෝ නොපිවිසේ. වහා සිත එකඟ වෙයි. මුඛ වර්ණය වෙසෙසින් පැහැපත් වේ. නොමුළාව කළුරිය කෙරෙයි. (මෛත්‍රී සමාපත්තියෙන්) මත්තෙහි රහත් වන්නට නොහැකිවී නම් (මරණින් මතු) බඹලොව උපදින්නේ වේ.
“(ප්‍රදේශ) සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියෙක් ඇත. (ප්‍රදේශ) සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියෙක් ඇත. දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියෙක් ඇත.
[2] “සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කී අයුරකින් වේද, සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කී අයුරකින් වේද, දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කී අයුරකින් වේද?
“සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය පස් අයුරකින් වේ. සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය සත් අයුරකින් වේ. දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය දශ අයුරකින් වේ. (ප්‍රදේශ) සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කවර පස් අයුරකින් වේද, යත්:- සියලු සත්වයෝ (ii) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා, (iii) සියලු ප්‍රාණීහු (මෙහි (ii) යොදන්න) සියලු භූතයෝ සියලු පුද්ගලයෝ සියලු ආත්මභාවයට ඇතුළත්වූවෝ වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද රහිත වූවෝ දුක් රහිත වූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වායි ප්‍රදේශ සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රි චිත්ත විමුක්තිය මේ පස් අයුරෙන් වේ.
[3] (ප්‍රදේශ) සීමා සහිතව පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කවර සත් අයුරකින් වේදයත් :- සියලු ස්ත්‍රීහු (ii) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාවය පරිහරණය කෙරෙත්වා (iii) සියලු පුරුෂයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) සියලු ආර්යයෝ, සියලු අනාර්යයෝ, සියලු දෙවියෝ, සියලු මනුෂ්‍යයෝ, සියලු විනිපාතිකයෝ (අපායගතවූවෝ) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ, දුක් රහිත වූවෝ සුවපත්ව ආත්ම පරිහරණය කෙරෙත්වායි (ප්‍රදේශ) සීමා රහිතව පතුරුවන මෛත්‍රීචිත්ත විමුක්තිය මේ සත් අයුරින් වේ.
[4] “දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය කවර දශ අයුරකින් වේද? සියලු පූර්ව දිශාවෙහි සත්වයෝ (ii) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද රහිතවූවෝ, දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා, (iii) සියලු පශ්චිම දිශාවෙහි සත්වයෝ (මෙහි (ii) යොදන්න) සියලු උත්තර දිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු දක්ෂිණ දිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු පූර්ව අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු පශ්චිම අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු උත්තර අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු දක්ෂිණ අනුදිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු යට දිශාවෙහි සත්වයෝ සියලු උඩ දිශාවෙහි සත්වයෝ (iv) වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා.
[5] “සියලු පූර්ව දිශාවෙහි ප්‍රාණීහු (මෙහි 4 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) භූතයෝ පුද්ගලයෝ ආත්මභාව පර්යාපන්නයෝ (ශරීර ඇත්තෝ) සියලු ස්ත්‍රීහු සියලු පුරුෂයෝ සියලු ආර්යයෝ සියලු අනාර්යයෝ සියලු දෙවියෝ සියලු මනුෂ්‍යයෝ සියලු විනිපාතිකයෝ වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද (හිංසා) රහිතවූවෝ දුක් රහිත වූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා. සියලු පශ්චිම දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ (අපායගතවූවෝ) සියලු උත්තර දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු දක්ෂිණ දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු පූර්ව අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු පශ්චිම අනු දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු උත්තර අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු දක්ෂිණ අනුදිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු යට දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ සියලු උඩ දිශාවෙහි විනිපාතිකයෝ වෛර රහිතවූවෝ ව්‍යාපාද රහිත වූවෝ දුක් රහිතවූවෝ සුවපත්ව ආත්මභාව පරිහරණය කෙරෙත්වා. දිශාවන්හි පතුරුවන මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය මේ දස අයුරෙන් වේ.
1. ඉන්ද්‍රියවාරො 1. ඉන්ද්‍රියවාරො
2. බලවාරො 2. බලවාරො
3. බොජ්ඣඞ්ගවාරො 3. බොජ්ඣඞ්ගවාරො
4. මග්ගඞ්ගවාරො 4. මග්ගඞ්ගවාරො
5. විරාගකථා 5. විරාග කථා
28
විරාගො මග්ගො, විමුත්ති ඵලං. කථං විරාගො මග්ගො? සොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි මිච්ඡාදිට්ඨියා විරජ්ජති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විරජ්ජති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විරජ්ජති. විරාගො විරාගාරම්මණො විරාගගොචරො විරාගෙ සමුදාගතො (සමුපාගතො (ස්‍යා.)) විරාගෙ ඨිතො විරාගෙ පතිට්ඨිතො.
විරාගොති ද්වෙ විරාගා - නිබ්බානඤ්ච විරාගො, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ විරාගා හොන්තීති - විරාගා. සහජාතානි සත්තඞ්ගානි විරාගං ගච්ඡන්තීති - විරාගො මග්ගො. එතෙන මග්ගෙන බුද්ධා ච සාවකා ච අගතං දිසං නිබ්බානං ගච්ඡන්තීති - අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. යාවතා පුථුසමණබ්‍රාහ්මණානං පරප්පවාදානං මග්ගා, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො අග්ගො ච සෙට්ඨො ච පාමොක්ඛො (විමොක්ඛො (ස්‍යා.), මොක්ඛො (අට්ඨ.)) ච උත්තමො ච පවරො චාති - මග්ගානං අට්ඨඞ්ගිකො සෙට්ඨො.
අභිනිරොපනට්ඨෙන සම්මාසඞ්කප්පො මිච්ඡාසඞ්කප්පා විරජ්ජති. පරිග්ගහට්ඨෙන සම්මාවාචා මිච්ඡාවාචාය විරජ්ජති. සමුට්ඨානට්ඨෙන සම්මාකම්මන්තො මිච්ඡාකම්මන්තා විරජ්ජති. වොදානට්ඨෙන සම්මාආජීවො මිච්ඡාආජීවා විරජ්ජති. පග්ගහට්ඨෙන සම්මාවායාමො මිච්ඡාවායාමා විරජ්ජති. උපට්ඨානට්ඨෙන සම්මාසති මිච්ඡාසතියා විරජ්ජති. අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි මිච්ඡාසමාධිතො විරජ්ජති. තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විරජ්ජති. බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විරජ්ජති. විරාගො විරාගාරම්මණො විරාගගොචරො විරාගෙ සමුදාගතො විරාගෙ ඨිතො විරාගෙ පතිට්ඨිතො.
විරාගොති ද්වෙ විරාගා - නිබ්බානඤ්ච විරාගො, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ විරාගා හොන්තීති - විරාගා. සහජාතානි සත්තඞ්ගානි විරාගං ගච්ඡන්තීති - විරාගො මග්ගො . එතෙන මග්ගෙන බුද්ධා ච සාවකා ච අගතං දිසං නිබ්බානං ගච්ඡන්තීති - අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. යාවතා පුථුසමණබ්‍රාහ්මණානං පරප්පවාදානං මග්ගා, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො අග්ගො ච සෙට්ඨො ච පාමොක්ඛො ච උත්තමො ච පවරො චාති - මග්ගානං අට්ඨඞ්ගිකො සෙට්ඨො.
සකදාගාමිමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි ඔළාරිකා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා ඔළාරිකා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා විරජ්ජති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විරජ්ජති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විරජ්ජති. විරාගො විරාගාරම්මණො විරාගගොචරො විරාගෙ සමුදාගතො විරාගෙ ඨිතො විරාගෙ පතිට්ඨිතො.
විරාගොති ද්වෙ විරාගා - නිබ්බානඤ්ච විරාගො, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ විරාගා හොන්තීති - විරාගා. සහජාතානි සත්තඞ්ගානි විරාගං ගච්ඡන්තීති - විරාගො මග්ගො. එතෙන මග්ගෙන බුද්ධා ච සාවකා ච අගතං දිසං නිබ්බානං ගච්ඡන්තීති - අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. යාවතා පුථුසමණබ්‍රාහ්මණානං පරප්පවාදානං මග්ගා. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො අග්ගො ච සෙට්ඨො ච පාමොක්ඛො ච උත්තමො ච පවරො චාති - මග්ගානං අට්ඨඞ්ගිකො සෙට්ඨො.
අනාගාමිමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි අනුසහගතා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා අනුසහගතා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා විරජ්ජති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විරජ්ජති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විරජ්ජති. විරාගො විරාගාරම්මණො...පෙ.... මග්ගානං අට්ඨඞ්ගිකො සෙට්ඨො.
අරහත්තමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි රූපරාගා අරූපරාගා මානා උද්ධච්චා අවිජ්ජාය මානානුසයා භවරාගානුසයා අවිජ්ජානුසයා විරජ්ජති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විරජ්ජති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විරජ්ජති විරාගො විරාගාරම්මණො විරාගගොචරො විරාගෙ සමුදාගතො විරාගෙ ඨිතො විරාගෙ පතිට්ඨිතො.
විරාගොති ද්වෙ විරාගා - නිබ්බානඤ්ච විරාගො, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ විරාගා හොන්තීති - විරාගා. සහජාතානි සත්තඞ්ගානි විරාගං ගච්ඡන්තීති - විරාගො මග්ගො. එතෙන මග්ගෙන බුද්ධා ච සාවකා ච අගතං දිසං නිබ්බානං ගච්ඡන්තීති - අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො . යාවතා පුථුසමණබ්‍රාහ්මණානං පරප්පවාදානං මග්ගා. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො අග්ගො ච සෙට්ඨො ච පාමොක්ඛො ච උත්තමො ච පවරො චාති - මග්ගානං අට්ඨඞ්ගිකො සෙට්ඨො.
දස්සනවිරාගො සම්මාදිට්ඨි. අභිනිරොපනවිරාගො සම්මාසඞ්කප්පො. පරිග්ගහවිරාගො සම්මාවාචා. සමුට්ඨානවිරාගො සම්මාකම්මන්තො. වොදානවිරාගො සම්මාආජීවො . පග්ගහවිරාගො සම්මාවායාමො. උපට්ඨානවිරාගො සම්මාසති. අවික්ඛෙපවිරාගො සම්මාසමාධි. උපට්ඨානවිරාගො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. පවිචයවිරාගො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො. පග්ගහවිරාගො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ඵරණවිරාගො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. උපසමවිරාගො පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. අවික්ඛෙපවිරාගො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. පටිසඞ්ඛානවිරාගො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො. අස්සද්ධියෙ අකම්පියවිරාගො සද්ධාබලං. කොසජ්ජෙ අකම්පියවිරාගො වීරියබලං. පමාදෙ අකම්පියවිරාගො සතිබලං. උද්ධච්චෙ අකම්පියවිරාගො සමාධිබලං. අවිජ්ජාය අකම්පියවිරාගො පඤ්ඤාබලං. අධිමොක්ඛවිරාගො සද්ධින්ද්‍රියං. පග්ගහවිරාගො වීරියින්ද්‍රියං. උපට්ඨානවිරාගො සතින්ද්‍රියං. අවික්ඛෙපවිරාගො සමාධින්ද්‍රියං. දස්සනවිරාගො පඤ්ඤින්ද්‍රියං. ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන ඉන්ද්‍රියානි විරාගො. අකම්පියට්ඨෙන බලං විරාගො. නිය්‍යානට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා විරාගො. හෙතුට්ඨෙන මග්ගො විරාගො. උපට්ඨානට්ඨෙන සතිපට්ඨානා විරාගො. පදහනට්ඨෙන සම්මප්පධානා විරාගො. ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධිපාදා විරාගො. තථට්ඨෙන සච්චා විරාගො. අවික්ඛෙපට්ඨෙන සමථො විරාගො. අනුපස්සනට්ඨෙන විපස්සනා විරාගො. එකරසට්ඨෙන සමථවිපස්සනා විරාගො. අනතිවත්තනට්ඨෙන යුගනද්ධං විරාගො. සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධි විරාගො. අවික්ඛෙපට්ඨෙන චිත්තවිසුද්ධි විරාගො. දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධි විරාගො. විමුත්තට්ඨෙන විමොක්ඛො විරාගො. පටිවෙධට්ඨෙන විජ්ජා විරාගො. පරිච්චාගට්ඨෙන විමුත්ති විරාගො. සමුච්ඡෙදට්ඨෙන ඛයෙ ඤාණං විරාගො. ඡන්දො මූලට්ඨෙන විරාගො. මනසිකාරො සමුට්ඨානට්ඨෙන විරාගො. ඵස්සො සමොධානට්ඨෙන විරාගො. වෙදනා සමොසරණට්ඨෙන විරාගො. සමාධි පමුඛට්ඨෙන විරාගො. සති ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන විරාගො. පඤ්ඤා තතුත්තරට්ඨෙන විරාගො. විමුත්ති සාරට්ඨෙන විරාගො. අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන මග්ගො.
දස්සනමග්ගො සම්මාදිට්ඨි, අභිනිරොපනමග්ගො සම්මාසඞ්කප්පො...පෙ.... අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන මග්ගො. එවං විරාගො මග්ගො.
28
[1] විරාගය මාර්ගයයි, විමුක්තිය ඵලයයි, විරාගය මාර්ගය වන්නේ කෙසේද?
ශොතාපත්ති මාර්ගයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය මිච්ඡා දිට්ඨියෙන් විරත වෙයි, තදානුවර්තී ක්ලේශයන්ගෙන්ද, ස්කන්ධයන්ගෙන්ද, විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විරත වෙයි
විරාගය නිර්වාණාලම්බනය නිර්වාණ ගොචරය, නිර්වාණ සමුත්පන්නය නිර්වාණයෙහි ස්ථිතය. නිර්වාණයෙහි ප්‍රතිෂ්ඨිතය.
‘විරාගො’ යනු විරාගද්වයයි;- නිර්වාණයද විරාගයයි. නිර්වාණලම්බනතාවෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්හුය. විරාගයෝයි. (එකට පහළවූ) සහජාත සප්තාංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි. විරාගය මාර්ගයයි. මේ මගින් බුදුවරුද, ශ්‍රාවකයෝද, අගත දිසා සංඛ්‍යාත නිර්වාණයට යෙත්නුයි. අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද, ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය.
[2] අභිරොපනාර්ථයෙන් (නැංවීමේ තේරුමින්) සම්මා සංකප්පය, මිච්ඡාසංකප්පයෙන් විරත වෙයි. පරිග්‍රහාර්ථයෙන් (අයත්කමේ තේරුමෙන්) සම්මාවාචාව මිච්ඡා වාචාවෙන් විරත වෙයි. සමුට්ඨානාර්ථයෙන් (තීරණයේ තේරුමින්) සම්මා කම්මන්තය මිච්ඡා කම්මන්තයෙන් විරතවෙයි. වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය මිච්ඡා ආජීවයෙන් විරත වෙයි, ප්‍රග්‍රහාර්ථයෙන් (අල්ලා ගැනීම් තේරුමින්) සම්මා වායාමය මිච්ඡා වායාමයෙන් විරත වෙයි. උපස්ථානාර්ථයෙන් සම්මාසතිය මිච්ඡාසතියෙන් විරත වෙයි. අවික්ෂෙපාර්ථයෙන් නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සම්මාසමාධිය මිච්ඡා සමාධියෙන් විරත වෙයි. ඒ අනුව පැවති ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විරත වෙයි. විරාගය නිර්වාණාලම්බන නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණ සමුත්පන්නය නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.
[3] “විරාගො” යනු විරාග දෙකයි. නිර්වාණයද, විරාගයයි. නිර්වාණය අල්ලා ගැනීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙණෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි විරාගයෝයි. (එකට උපන්) සහජාත සප්තාංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි. විරාගය මාර්ගයයි. මේ මගින් බුදුවරුද ශ්‍රාවකයෝද අගත දිසා (නොගිය දිශාව) නම්වූ නිර්වාණයට යෙත්නුයි අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද, (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද උත්තමද ප්‍රවර දැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය.
[4] සකෘදාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි දර්ශන (දැකීම් අර්ථයෙන් සම්මාදිට්ඨිය අවික්ෂෙප (නොකැලඹීමේ) අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය ඕලාරික කාමරාග සංයෝජනය පටිඝ සංයෝජනය ඕලාරික කාමරාගානුසය පටිඝානුසය විරත වෙයි. තදනුවර්තී (අනුව පැවති) ක්ලේශයන්ගෙන් ද, ස්කන්ධයන්ගෙන්ද විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද, විරත වෙයි.
[5] “විරාගය නිර්වාණ ලම්බනය නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණ සමුත්පන්නය (සම්පූර්ණයෙන් උපන්නේය) නිර්වාණයෙහි සිටියේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය. “විරාගො” යනු විරාගද්වයයි නිර්වාණයද විරාගයයි, නිර්වාණලම්බනතාවයෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙණෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි, විරාගයෝයි, සහජාත (එකට උපන්) සප්තාංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි, විරාගය මාර්ගයයි මේ මගින් බුදුවරුද, ශ්‍රාවකයෝද අගත දිසා (නොගිය දිශාව) නම් නිර්වාණයට යෙත්නුයි, අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද ශ්‍රේෂ්ඨද ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨයි.
[6] අනාගාමි මාර්ග ක්ෂණයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය, අභිරොපනාර්ථයෙන් සම්මාසංකප්පය, පරිග්‍රහාර්ථයෙන් සම්මා වාචාය, සමුට්ඨානාර්ථයෙන් සම්මාකම්මන්තය, වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය, ප්‍රග්‍රහණාර්ථයෙන් සම්මා වායාමය, උපස්ථානාර්ථයෙන් සම්මා සතිය, වික්ෂෙපාර්ථයෙන් නොකැලඹීමේ තේරුමෙන් සම්මා සමාධිය, තුනී බවට පත් කාම රාග සංයෝජන පටිඝසංයෝජන තුනී බවට පත් කාම රාගානුසය පටිඝානුසය විරත වෙයි තදනුවර්තී (අනුව පැවති) ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද විරත වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විරත වෙයි.
විරාගය නිවීම අරමුණු කළේය. නිර්වාණයෙන් උපන්නේය. නිර්වාණයෙහි සිටියේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.
“විරාගො” යනු විරාග දෙකයි. නිර්වාණයද විරාගයයි නිවීම අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි විරාගයෝයි සහජාත (එකට උපන්) සප්තංගයෝ විරාගයට යෙත්නුයි විරාගය මාර්ගයයි. මේ මගින් බුදුවරුද, ශ්‍රාවකයෝද, නොගිය දිශාව නම් නිර්වාණයට යෙත්නුයි, අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. යම් පමණ අන්‍ය ලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද, (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද, ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය. අභිරොපනාර්ථයන් සම්මා සංකල්පය පරිග්‍රහනාර්ථයෙන් සම්මාවාචාව සම්මා කම්මන්තය වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය සම්මාවායාමය උපසමනාර්ථයෙන් සම්මා සතිය.
[7] අර්හත් මාර්ගක්ෂණයෙහි දර්ශන දැකීම් අර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය සමුට්ඨානාර්ථයෙන් ප්‍රහාණාර්ථයෙන් අවික්ෂෙප නොකැලඹීමේ අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය රූපරාග, අරූපරාග, මාන, උද්ධච්ච, අවිජ්ජා මානානුසය, භව රාගානුසය, අවිජ්ජානුසය, යන මොවුන් අතුරෙන් විරත වෙයි. තදනුවර්ති ක්ලේශයන් කෙරෙන්ද, ස්කන්ධයන් කෙරෙන්ද, විරත වෙයි, බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද, විරත වෙයි.
විරාගය නිර්වාණාලම්බනය නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණ සමුත්පන්නය නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.
‘විරාගො’ යනු විරාග දෙකයි. නිර්වාණයද විරාගයයි නිර්වාණය අල්ලා ගැනීමෙන් යම් ධර්ම කෙණෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද විරාගයෝ වෙත්නුයි විරාගයෝයි. සහජාත එකට උපන් සප්තාංගයෝ විරාගයට වෙත්නුයි විරාගයෝයි. මේ මගින් බුදුවරුද ශ්‍රාවකයෝද නොගිය දිග නම් නිර්වාණයට යෙත්නුයි අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. මේ පමණ අන්‍යලබ්ධික බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මාර්ගයෝ වෙත්ද, (ඔවුනතුරෙන්) මේ ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගයම අග්‍රද ශ්‍රේෂ්ඨද, ප්‍රමුඛද, උත්තමද, ප්‍රවරදැයි මාර්ගයන් අතුරෙන් අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රේෂ්ඨය, දර්ශන විරාගය සම්මාදිට්ඨියයි අභිරොපණ විරාගය සම්මා සංකප්පයයි පරිග්‍රහ විරාගය සම්මාවාචායි, සමුට්ඨාන විරාගය සම්මාකම්මන්තයයි, වොදාන විරාගය සම්මා ආජීවයයි, ප්‍රග්‍රහ විරාගය සම්මා වායාමයයි උපට්ඨාන විරාගය සම්මා සතියයි, අවික්ෂෙප විරාගය සම්මාසමාධියයි උපට්ඨාන විරාගය සතිසම්බොජ්ක්ධංගයයි. පවිචය විරාගය ධම්ම විචය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ප්‍රග්‍රහ විරාගය විරිය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ඵරණ විරාගය ප්‍රිති සම්බොජ්ක්ධංගයයි. උපසම විරාගය පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි අවික්ෂෙප විරාගය සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි. පටිසංඛාන විරාගය උපෙක්ඛා සම්බොජ්ක්ධංගයයි.
[8] ශ්‍රද්ධාවෙන් නොසැලෙන විරාගය ශ්‍රද්ධාබලයයි කුසීතයෙන් නොසැලෙන විරාගය වීර්ය බලයි. ප්‍රමාදයෙන් නොසැලෙන විරාගය සතිබලයයි. උඩඟු කමින් නොසැලෙන විරාගය සමාධි බලයයි. අවිජ්ජාවෙන් නොසැලෙන විරාගය ප්‍රඥා බලයයි. අධිමොක්ෂ විරාගය ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියයි. ප්‍රග්‍රහ විරාගය විරියෙන්ද්‍රියයි. උපට්ඨාන විරාග සතින්ද්‍රියයි. අවික්ෂෙප විරාගය සමාධින්ද්‍රියයි. දර්ශන විරාගය ප්‍රඥෙන්ද්‍රියයි.
අධිපති අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රිය විරාගයයි, අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් බල විරාගයයි නෛයර්යානිකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංග විරාගයයි. හේතු අර්ථයෙන් මාර්ගය විරාගයයි උපස්ථානාර්ථයෙන් සතිපට්ඨාන විරාගයයි. පදහනාර්ථයෙන් සම්මප්පධාන විරාගයයි. ඉටුවීම් අර්ථයෙන් ඉද්ධිපාද විරාගයයි. තථ අර්ථයෙන් සත්‍ය විරාගයයි අවික්ෂෙප (නොකැලඹෙන) අර්ථයෙන් සමථය විරාගයයි. අනුපස්සනාර්ථයෙන් විදර්ශනා විරාගයයි. එකම කටයුත්ත අර්ථයෙන් සමථ විදර්ශනා විරාගයයි. අනවර්තන නොඉක්ම පවතිනා අර්ථයෙන් යුගනන්ධය විරාගයයි.
[9] සංවරාර්ථයෙන් ශීල විසුද්ධිය විරාගයයි, අවික්ෂෙප (නොකැළඹීම්) අර්ථයෙන් චිත්ත විසුද්ධිය විරාගයයි දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධිය විරාගයයි. විමුක්ත්‍යර්ථයෙන් විමොක්ෂය විරාගයයි, ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් විමොක්ෂය විරාගයයි, ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් විජ්ජා විරාගයයි, පරිත්‍යාගාර්ථයෙන් විමුක්ති විරාගයයි, නැති කිරීම් අර්ථයෙන් ගෙවා දැමීමේ නුවණ විරාගයයි.
ඡන්දය මූලාර්ථයෙන් විරාගයයි. මනසිකාරය හට ගැනීම් අර්ථයෙන් විරාගයයි, ඵස්සය ගැලපීම අර්ථයෙන් විරාගයයි, වේදනාව රැස්වීම් අර්ථයෙන් විරාගයයි සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් විරාගයයි, සතිය අධිපති අර්ථයෙන් විරාගයයි, ප්‍රඥාව උසස් අර්ථයෙන් විරාගයයි, විමුක්තිය සාරාර්ථයෙන් විරාගයයි, සම්මා දිට්ඨිය දර්ශන මාර්ගයයි. සම්මා සංකප්පය නැංවීමේ මාර්ගයයි. අමෘතයට ඇතුළත් නිර්වාණය අන්තිම අර්ථයෙන් මාර්ගයයි. මෙසේ විරාගය මාර්ගයයි.
29
කථං විමුත්ති ඵලං? සොතාපත්තිඵලක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි මිච්ඡාදිට්ඨියා විමුත්තා හොති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විමුත්තා හොති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විමුත්තා හොති, විමුත්ති විමුත්තාරම්මණා විමුත්තිගොචරා විමුත්තියා සමුදාගතා විමුත්තියා ඨිතා විමුත්තියා පතිට්ඨිතා. විමුත්තීති ද්වෙ මුත්තියො - නිබ්බානඤ්ච විමුත්ති, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ ච විමුත්තා හොන්තීති - විමුත්ති ඵලං.
අභිනිරොපනට්ඨෙන සම්මාසඞ්කප්පො මිච්ඡාසඞ්කප්පා විමුත්තො හොති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විමුත්තො හොති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විමුත්තො හොති, විමුත්ති විමුත්තාරම්මණා විමුත්තිගොචරා විමුත්තියා සමුදාගතා විමුත්තියා ඨිතා විමුත්තියා පතිට්ඨිතා. විමුත්තීති ද්වෙ විමුත්තියො - නිබ්බානඤ්ච විමුත්ති, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ විමුත්තා හොන්තීති - විමුත්ති ඵලං.
පරිග්ගහට්ඨෙන සම්මාවාචා මිච්ඡාවාචාය විමුත්තා හොති, සමුට්ඨානට්ඨෙන සම්මාකම්මන්තො මිච්ඡාකම්මන්තා විමුත්තො හොති, වොදානට්ඨෙන සම්මාආජීවො මිච්ඡාආජීවා විමුත්තො හොති, පග්ගහට්ඨෙන සම්මාවායාමො මිච්ඡාවායාමා විමුත්තො හොති, උපට්ඨානට්ඨෙන සම්මාසති මිච්ඡාසතියා විමුත්තා හොති, අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි මිච්ඡාසමාධිතො විමුත්තො හොති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විමුත්තො හොති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විමුත්තො හොති, විමුත්ති විමුත්තාරම්මණා විමුත්තිගොචරා විමුත්තියා සමුදාගතා විමුත්තියා ඨිතා විමුත්තියා පතිට්ඨිතා. විමුත්තීති. ද්වෙ විමුත්තියො - නිබ්බානඤ්ච විමුත්ති, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ විමුත්තා හොන්තීති - විමුත්ති ඵලං.
සකදාගාමිඵලක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි ඔළාරිකා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා ඔළාරිකා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා විමුත්තො හොති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විමුත්තො හොති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විමුත්තො හොති, විමුත්ති විමුත්තාරම්මණා විමුත්තිගොචරා විමුත්තියා සමුදාගතා විමුත්තියා ඨිතා විමුත්තියා පතිට්ඨිතා. විමුත්තීති ද්වෙ විමුත්තියො - නිබ්බානඤ්ච විමුත්ති, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතාජාතා ධම්මා සබ්බෙ විමුත්තා හොන්තීති - විමුත්ති ඵලං.
අනාගාමිඵලක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි අනුසහගතා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා අනුසහගතා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා විමුත්තො හොති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විමුත්තො හොති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විමුත්තො හොති, විමුත්ති විමුත්තාරම්මණා විමුත්තිගොචරා විමුත්තියා සමුදාගතා විමුත්තියා ඨිතා විමුත්තියා පතිට්ඨිතා...පෙ.....
අරහත්තඵලක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි රූපරාගා අරූපරාගා මානා උද්ධච්චා අවිජ්ජාය මානානුසයා භවරාගානුසයා අවිජ්ජානුසයා විමුත්තො හොති, තදනුවත්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්ධෙහි ච විමුත්තො හොති, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි විමුත්තො හොති, විමුත්ති විමුත්තාරම්මණා විමුත්තිගොචරා විමුත්තියා සමුදාගතා විමුත්තියා ඨිතා විමුත්තියා පතිට්ඨිතා. විමුත්තීති ද්වෙ විමුත්තියො - නිබ්බානඤ්ච විමුත්ති, යෙ ච නිබ්බානාරම්මණතා ජාතා ධම්මා සබ්බෙ විමුත්තා හොන්තීති - විමුත්ති ඵලං.
දස්සනවිමුත්ති සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපවිමුත්ති සම්මාසමාධි, උපට්ඨානවිමුත්ති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පටිසඞ්ඛානවිමුත්ති උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො. අස්සද්ධියෙ අකම්පියවිමුත්ති සද්ධාබලං...පෙ.... අවිජ්ජාය අකම්පියවිමුත්ති පඤ්ඤාබලං. අධිමොක්ඛවිමුත්ති සද්ධින්ද්‍රියං...පෙ.... දස්සනවිමුත්ති පඤ්ඤින්ද්‍රියං.
ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන ඉන්ද්‍රියා විමුත්ති. අකම්පියට්ඨෙන බලා විමුත්ති, නිය්‍යානට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා විමුත්ති, හෙතුට්ඨෙන මග්ගො විමුත්ති, උපට්ඨානට්ඨෙන සතිපට්ඨානා විමුත්ති, පදහනට්ඨෙන සම්මප්පධානා විමුත්ති, ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධිපාදා විමුත්ති, තථට්ඨෙන සච්චා විමුත්ති, අවික්ඛෙපට්ඨෙන සමථො විමුත්ති, අනුපස්සනට්ඨෙන විපස්සනා විමුත්ති, එකරසට්ඨෙන සමථවිපස්සනා විමුත්ති, අනතිවත්තනට්ඨෙන යුගනද්ධං විමුත්ති, සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධි විමුත්ති, අවික්ඛෙපට්ඨෙන චිත්තවිසුද්ධි විමුත්ති, දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධි විමුත්ති, විමුත්තට්ඨෙන විමොක්ඛො විමුත්ති, පටිවෙධට්ඨෙන විජ්ජා විමුත්ති, පරිච්චාගට්ඨෙන විමුත්ති විමුත්ති, පටිප්පස්සද්ධියට්ඨෙන අනුප්පාදෙ ඤාණං විමුත්ති, ඡන්දො මූලට්ඨෙන විමුත්ති, මනසිකාරො සමුට්ඨානට්ඨෙන විමුත්ති, ඵස්සො සමොධානට්ඨෙන විමුත්ති, වෙදනා සමොසරණට්ඨෙන විමුත්ති, සමාධි පමුඛට්ඨෙන විමුත්ති, සති ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන විමුත්ති, පඤ්ඤා තතුත්තරට්ඨෙන විමුත්ති, විමුත්ති සාරට්ඨෙන විමුත්ති, අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන විමුත්ති. එවං විමුත්ති ඵලං. එවං විරාගො මග්ගො , විමුත්ති ඵලන්ති.
29
[10] විමුක්තිය ඵලය වන්නේ කෙසේද? ශ්‍රොතාපත්ති ඵලක්ෂණයෙහි සම්මා දිට්ඨිය මිච්ඡාදිට්ඨියෙන් විමුක්තවූවා වෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද, ස්කන්ධයන්ගෙන්ද, විමුක්තවූවා වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද විමුක්තවූවා වෙයි. මිදීම නිවීම අල්ලා සිටීම නිර්වාණ ගොචරය. නිර්වාණ සමුත්පන්නය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය. මිදීම යනු මිදීම් දෙකකි. නිර්වාණයද මිදීමයි. නිවීම අරමුණකොට හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද මිදීම වේනුයි. මිදීමේ ඵලයයි. නැංවීම් අර්ථයෙන් නිවැරැදි සිතිවිල්ල වැරදි සිතුවිල්ලෙන් මිදුණේ වෙයි. (ii) ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද මිදුණාවෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද මිදුණා වෙයි. (iii) මිදීම නිවීම අරමුණකොට තිබේ. නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණයෙන් හටගත්තේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.
මිදීම යනු මිදීම් දෙකයි. මිදීම නිවන අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්මකෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද මිදීමවේනුයි විමුක්ති ඵලයයි. අයත්කිරීමේ අර්ථයෙන් නිවැරදි වචනයෙන් වැරදි වචනය වෙන්වූවා වෙයි. සමුට්ඨානාර්ථයෙන් නිවැරදි කර්මාන්තය වැරදි කර්මාන්තයෙන් වෙන්වූවා වෙයි. පිරිසිදු කිරීමේ අර්ථයෙන් නිවැරදි ආජීවයෙන් වැරදි ආජීවය වෙන්වූවා වෙයි. දැඩි ගැනීම අර්ථයෙන් නිවැරැදි වෑයම වැරදි වෑයමින් වෙන්වූවා වෙයි. වැටහීම් අර්ථයෙන් නිවැරැදි සිහිය වැරැදි සිහියෙන් වෙන් වෙයි. නොකැළඹීමේ අර්ථයෙන් නිවැරැදි සමාධිය වැරැදි සමාධියෙන් වෙන්වූවාවෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද, වෙන්වූවා වෙයි.
[11] “මිදීම නිවීම අරමුණකොට ඇත්තේය. නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණයෙන් හටගත්තේය. නිර්වාණයෙහි සිටියේය නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය. මිදීම යනු මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්මකෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද මිදීමවේනුයි මිදීමේ ඵලයයි.
සකෘදාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි (ii) දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය, අභිරොපනාර්ථයෙන් සම්මාසංකප්පය, සමුට්ඨානාර්ථයෙන් සම්මාවාචාය, පරිග්‍රහාර්ථයෙන් සම්මාකම්මන්තය, වොදානාර්ථයෙන් සම්මා ආජීවය, ප්‍රග්‍රහාර්ථයෙන් සම්මා වායාමය, උපස්ථානාර්ථයෙන් සම්මාසතිය, නොකැළඹීම් අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය (iii) ඉතා මහත් කාමරාගයේ බැම්ම ක්‍රෝධයේ බැම්ම ඉතා මහත් කාමරාගානුසය, පටිඝානුසය වෙන්වූවා වෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන් කෙරෙන්ද සත්වයන් කෙරෙන්ද, වෙන්වූවාවෙයි. බාහිර සියලු නිමිතිකෙරෙන්ද වෙන්වුවාවෙයි.
මිදීම නිවීම අරමුණු කෙළේ වෙයි. නිර්වාණගොචරය, නිර්වාණයෙන් හට ගැනිණ, නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.
මිදීම් යනු මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද, ඒ සියල්ලද වෙන් වේනුයි. මිදීමේ ඵලයයි.
[12] අනාගාමි ඵලක්ෂණයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය තුනී බවට පත් කාම රාගයේ බැම්ම ක්‍රෝධයේ බැම්ම, තුනී බවට පත් කාමරාගානුසය පටිඝානුසය වෙන්වූවා වෙයි. ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන්ගෙන්ද ස්කන්ධයන්ගෙන්ද, වෙන්වූවා වෙයි. බාහිර සියලු නිමිති කෙරෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි.
මිදීම නිවන් අරමුණු කෙළේය. නිර්වාණ ගොචරය. නිර්වාණයෙන් හටගත්තේ නිර්වාණයෙහි සිටියේය, නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.
මිදීම යන්නෙහි මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි, නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද මිදීම වෙනුයි, මිදීමේ ඵලයයි.
[13] අර්හත් ඵලක්ෂණයෙහි දර්ශනාර්ථයෙන් සම්මා දිට්ඨිය (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සම්මා සමාධිය රූප රාග මාන උද්ධච්ච යන මොවුහු අවිද්‍යාවෙන්ද, මානානුසය, භවරාගානුසය, අවිද්‍යානුසයෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි, ඒ අනුව පවත්නා ක්ලේශයන් ගෙන්ද, ස්කන්ධයන් ගෙන්ද, වෙන් වූවා වෙයි, බාහිරවූ සියලු නිමිති කෙරෙන්ද වෙන්වූවා වෙයි.
මිදීම නිර්වාණ ගොචරය නිර්වාණයෙන් උපන්නේය, නිර්වාණයෙහි සිටියේය. නිර්වාණයෙහි පිහිටියේය.
[14] මිදීම යන්නෙහි මිදීම් දෙකයි. නිර්වාණයද මිදීමයි. නිවන් අරමුණු කිරීමෙන් හටගත් යම් ධර්ම කෙනෙක් වෙත්ද ඒ සියල්ලද, මිදීම් වෙනුයි. මිදීමේ ඵලයයි, දර්ශනවිමුක්තිය නිවැරැදි දැකීමය, නැංවීමේ මිදීමයි, නිවැරැදි සිතිවිල්ලයි. අයත් කිරීමේ මිදීම නිවැරැදි වචනයයි. හටගැනීමෙන් මිදීම සම්මාකම්මන්තයයි. පිරිසිදුවීමෙන් මිදීම නිවැරැදි ආජීවයයි. දැඩිව ගැනීමෙන් මිදීම නිවැරැදි වෑයමයි. වැටහීමෙන් මිදීම නිවැරැදි සිහියයි. නොකැලඹීමෙන් මිදීම නිවැරැදි සමාධියයි. වැටහීමෙන් මිදීම සති සම්බොජ්ක්ධංගයයි. පවිචය විමුක්තිය (විමසීමෙන් මිදීම) ධර්ම විචය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ප්‍රග්‍රහ විමුක්තිය (දැඩිවගෙන මිදීම) විරිය සම්බොජ්ක්ධංගයයි. ඵරණ විමුක්තිය (පැතිරීමෙන්) මිදීම පීති සම්බොජ්ක්ධංගයයි. සන්සුන්කමින් මිදීම පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි. නොකැලඹීමෙන් මිදීම සමාධි සම්බොජ්ක්ධංගයයි, පටිසංඛාන විමුක්තිය (නුවණින් සලකා මිදීම) උපෙක්ෂා සම්බොජ්ක්ධංගයයි.
[15] අශ්‍රද්ධාවෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය, ශ්‍රද්ධා බලයයි. කුසීතකමින් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය විරිය බලයයි. ප්‍රමාදයෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය සති බලයයි. උද්ධච්චයෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය සමාධි බලයයි. අවිද්‍යාවෙන් අකම්ප්‍ය විමුක්තිය ප්‍රඥා බලයයි. අධිමොක්ෂ විමුක්තිය ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියයි. දැඩිව ගෙන මිදීම විරියෙන්ද්‍රියයි. වැටහීමෙන් මිදීම සතින්ද්‍රියයි. නොකැලඹීමෙන් මිදීම සමාධින්ද්‍රියයි. දර්ශන විමුක්තිය ප්‍රඥෙන්ද්‍රියයි.
අධිපති අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රියයෝ විමුක්තිය. අකම්පාර්ථයෙන් ඵලයෝ විමුක්තිය නෛයාර්නිකාර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගයෝ විමුක්තියයි. හේතු අර්ථයෙන් මාර්ග විමුක්තියයි. වැටහීම් අර්ථයෙන් සතිපට්ඨාන විමුක්තියයි. උත්සාහ කිරීම් අර්ථයෙන් සම්මප්පධාන විමුක්තියයි. ඉජ්ක්ධන අර්ථයෙන් සත්‍ය විමුක්තියයි. නොකැලඹීම් අර්ථයෙන් සමථය විමුක්තියයි අනුව දැකීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනා විමුක්තියයි, එක කටයුත්ත යන අර්ථයෙන් සමථ විදර්ශනා විමුක්තියයි, නොඉක්ම පැවතීම් අර්ථයෙන් යුගනන්ධ (සමාන) විමුක්තියයි.
[16] සංවරාර්ථයෙන් සීල විසුද්ධිය මිදීමයි. නොකැලඹීමේ අර්ථයෙන් චිත්ත විසුද්ධිය මිදීමයි. දැකීමේ අර්ථයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධිය මිදීමයි. විමුක්ත්‍යර්ථයෙන් විමොක්ෂය මිදීමයි. ප්‍රතිවෙධාර්ථයෙන් විජ්ජාව මිදීමයි. පරිත්‍යාගාර්ථයෙන් මිදීම මිදීමයි. නැති කිරීමේ අර්ථයෙන් කෙලෙස් ගෙවීමේ ඤාණය මිදීමයි. වැටහීම් ඡන්දය මූලාර්ථයෙන් මිදීමයි. මනසිකාරය වැටහීම් අර්ථයෙන් මිදීමයි. ඵස්සය ගැලපීම් අර්ථයෙන් මිදීමයි වේදනාව එක්තැන්වීම් අර්ථයෙන් මිදීමයි. සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් මිදීමයි. සතිය අධිපති අර්ථයෙන් මිදීමයි. ප්‍රඥාව ඉන් උඩත් අර්ථයෙන් මිදීමයි. විමුක්තිය සාරාර්ථයෙන් මිදීමයි.
[17] දර්ශන මාර්ගය සම්මා දිට්ඨියයි. නැංවීමේ මාර්ගය නිවැරැදි සිතිවිල්ලයි. අමෘතයට අන්තර්ගත නිර්වාණයි අන්තිම අර්ථයෙන් මාර්ගයයි. විමුක්තිය ඵලය වන්නේ මෙසේයි. විරාගය මාර්ගය, විමුක්තිය ඵලය වන්නේ මෙසේය.
6. පටිසම්භිදාකථා 6. ප්‍රතිසම්භිදා කථා
1. ධම්මචක්කපවත්තනවාරො 1. ධම්මචක්කපවත්තනවාරො
2. සතිපට්ඨානවාරො 2. සතිපට්ඨානවාරො
3. ඉද්ධිපාදවාරො 3. ඉද්ධිපාදවාරො
4. සත්තබොධිසත්තවාරො 4. සත්තබොධිසත්තවාරො
5. අභිඤ්ඤාදිවාරො 5. අභිඤ්ඤාදිවාරො
6. ඛන්ධාදිවාරො 6. ඛන්ධාදිවාරො
7. සච්චවාරො 7. සච්චවාරො
8. පටිසම්භිදාවාරො 8. පටිසම්භිදාවාරො
9. ඡබුද්ධධම්මවාරො 9. ඡබුද්ධධම්මවාරො
7. ධම්මචක්කකථා 7. ධම්මචක්ක කථා
1. සච්චවාරො 1. සච්චවාරො
2. සතිපට්ඨානවාරො 2. සතිපට්ඨානවාරො
3. ඉද්ධිපාදවාරො 3. ඉද්ධිපාදවාරො
8. ලොකුත්තරකථා 8. ලොකොත්තර කථා
43
කතමෙ ධම්මා ලොකුත්තරා? චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා, පඤ්චින්ද්‍රියානි, පඤ්ච බලානි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, චත්තාරො අරියමග්ගා, චත්තාරි ච සාමඤ්ඤඵලානි, නිබ්බානඤ්ච - ඉමෙ ධම්මා ලොකුත්තරා.
ලොකුත්තරාති කෙනට්ඨෙන ලොකුත්තරා? ලොකං තරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකා උත්තරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකතො උත්තරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා උත්තරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං අතික්කමන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං සමතික්කමන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං සමතික්කන්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙන අතිරෙකාති - ලොකුත්තරා. ලොකන්තං තරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකා නිස්සරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකතො නිස්සරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා නිස්සරන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකා නිස්සටාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙන නිස්සටාති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා නිස්සටාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ න තිට්ඨන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකස්මිං න තිට්ඨන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ න ලිම්පන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකෙන න ලිම්පන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ අසංලිත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙන අසංලිත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ අනුපලිත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙන අනුපලිත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ විප්පමුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙන විප්පමුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකා විප්පමුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකතො විප්පමුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා විප්පමුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ විසඤ්ඤුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකෙන විසඤ්ඤුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකා විසඤ්ඤුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකස්මිං විසඤ්ඤුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකතො විසඤ්ඤුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා විසඤ්ඤුත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකා සුජ්ඣන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකතො සුජ්ඣන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා සුජ්ඣන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකා විසුජ්ඣන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකතො විසුජ්ඣන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා විසුජ්ඣන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකා වුට්ඨහන්තීති (උද්ධරන්තීති (ක.), උට්ඨහන්තීති (සී. අට්ඨ.)) - ලොකුත්තරා. ලොකතො වුට්ඨහන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා වුට්ඨහන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකා විවට්ටන්තීති - ලොකුත්තරා . ලොකතො විවට්ටන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකම්හා විවට්ටන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ න සජ්ජන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ න ගය්හන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකෙ න බජ්ඣන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං සමුච්ඡින්දන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං සමුච්ඡින්නත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකං පටිප්පස්සම්භෙන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං පටිප්පස්සම්භිතත්තාති - ලොකුත්තරා. ලොකස්ස අපථාති - ලොකුත්තරා. ලොකස්ස අගතීති - ලොකුත්තරා. ලොකස්ස අවිසයාති - ලොකුත්තරා. ලොකස්ස අසාධාරණාති - ලොකුත්තරා. ලොකං වමන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං න පච්චාවමන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං පජහන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං න උපාදියන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං විසිනෙන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං න උස්සිනෙන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං විධූපෙන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං න සංධූපෙන්තීති - ලොකුත්තරා. ලොකං සමතික්කම්ම අභිභුය්‍ය තිට්ඨන්තීති - ලොකුත්තරා.
43
[1] ලොකොත්තර ධර්මයෝ කවරහුද?
සතර සතිපට්ඨාන සතර සම්‍යක් ප්‍රධාන සතර ඍද්ධිපාද, පඤ්චෙන්ද්‍රිය, පඤ්චබල සත්තබොජ්ක්ධංග, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, චතුරාර්යසත්‍යය, සතර ශ්‍රාමාන්‍ය ඵල නිර්වාණයද යන මොව්හු ලොකොත්තර ධර්මයෝයි.
[2] “ලොකොත්තර” යනු කුමන අර්ථයකින් ලොකොත්තරයෝ වෙත්ද?
ලෝකය තරණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් එතර කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයා කෙරෙන් එතර කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයාගෙන් එතර කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය අතික්‍රමණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය සමතික්‍රමණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය සමතික්‍රාන්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි අතිරෙකයෝ වෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලොකාන්තය තරණය කෙරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් නික්මයත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙහි නික්මයත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයාගෙන් නික්ම යත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෝ නිර්ගතනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කරණකොටගෙන නිර්ගතනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයාගෙන් නිර්ගතනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොසිටිත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙහි නොසිටින්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොතැවරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයා කෙරෙහි නොතැවරෙත්නුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොඇලුනාහුනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් අසංකිලිට්ඨනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි අනුපලිප්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් අනුපලිප්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි විමුක්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි ලෝකයෙන් විමුත්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් විප්පමුත්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි විසංයුක්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් විසංයුක්තනුයි ලොකොත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් විසංයුක්තනුයි ලෝකොත්තරයෝයි.
[3] ලෝකයෙන් පිරිසිදුවෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් පිරිසිදුවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් විසුද්ධ වෙත්නුයි ලොකුත්තරයේයි. ලෝකය කෙරෙන් විසුද්ධවෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි ලෝකයෙන් නැඟී සිටිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් නැඟී සිටිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකයෙන් පෙරලෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය කෙරෙන් පෙරලෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකයෙහි නොඇලෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි, ලෝකයෙහි නොගනිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය සමුච්ඡෙදනය කෙරෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි, ලෝකය සමුච්ඡින්න බැවින් ලොකුත්තරය. ලෝකය සංසිඳවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය සංසිඳවූ බැවින් ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය ඉක්මවූවාහුනුයි ලොකුත්තරයෝයි, ලෝකයාගේ (නොයාම) නොපැවැත්මනුයි ලොකුත්තරයෝය. ලෝකයාට අවිශයනුයි ලොකුත්තරයෝය. ලෝකයාට අසමානනුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය උද්ගිරනය කෙරෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි ලෝකයට පෙරළා නොයෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය දුරුකෙරෙත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය දැඩිව අල්ලා නොගනිත් නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නොබඳිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නොවිසුරුවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නිවත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය නොදල්වත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි. ලෝකය ඉක්මවා අභිභවනය කොට සිටිත්නුයි ලොකුත්තරයෝයි.
9. බලකථා 9. බල කථා
44
සාවත්ථිනිදානං (සං. නි. 5.705-716 පස්සිතබ්බා). ‘‘පඤ්චිමානි , භික්ඛවෙ, බලානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධාබලං, වීරියබලං, සතිබලං, සමාධිබලං, පඤ්ඤාබලං - ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච බලානි.
‘‘අපි ච, අට්ඨසට්ඨි බලානි - සද්ධාබලං, වීරියබලං, සතිබලං, සමාධිබලං, පඤ්ඤාබලං, හිරිබලං, ඔත්තප්පබලං, පටිසඞ්ඛානබලං, භාවනාබලං, අනවජ්ජබලං, සඞ්ගහබලං, ඛන්තිබලං, පඤ්ඤත්තිබලං, නිජ්ඣත්තිබලං, ඉස්සරියබලං , අධිට්ඨානබලං, සමථබලං, විපස්සනාබලං, දස සෙඛබලානි, දස අසෙඛබලානි, දස ඛීණාසවබලානි, දස ඉද්ධිබලානි, දස තථාගතබලානි’’.
කතමං සද්ධාබලං? අස්සද්ධියෙ න කම්පතීති - සද්ධාබලං. සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනට්ඨෙන සද්ධාබලං, කිලෙසානං පරියාදානට්ඨෙන සද්ධාබලං, පටිවෙධාදිවිසොධනට්ඨෙන සද්ධාබලං, චිත්තස්ස අධිට්ඨානට්ඨෙන සද්ධාබලං, චිත්තස්ස වොදානට්ඨෙන සද්ධාබලං, විසෙසාධිගමට්ඨෙන සද්ධාබලං, උත්තරි පටිවෙධට්ඨෙන සද්ධාබලං, සච්චාභිසමයට්ඨෙන සද්ධාබලං, නිරොධෙ පතිට්ඨාපකට්ඨෙන සද්ධාබලං. ඉදං සද්ධාබලං.
කතමං වීරියබලං? කොසජ්ජෙ න කම්පතීති - වීරියබලං. සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනට්ඨෙන වීරියබලං, කිලෙසානං පරියාදානට්ඨෙන වීරියබලං, පටිවෙධාදිවිසොධනට්ඨෙන වීරියබලං, චිත්තස්ස අධිට්ඨානට්ඨෙන වීරියබලං, චිත්තස්ස වොදානට්ඨෙන වීරියබලං, විසෙසාධිගමට්ඨෙන වීරියබලං, උත්තරි පටිවෙධට්ඨෙන වීරියබලං, සච්චාභිසමයට්ඨෙන වීරියබලං, නිරොධෙ පතිට්ඨාපකට්ඨෙන වීරියබලං. ඉදං වීරියබලං.
කතමං සතිබලං? පමාදෙ න කම්පතීති - සතිබලං. සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනට්ඨෙන සතිබලං...පෙ.... නිරොධෙ පතිට්ඨාපකට්ඨෙන සතිබලං. ඉදං සතිබලං.
කතමං සමාධිබලං? උද්ධච්චෙ න කම්පතීති - සමාධිබලං. සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනට්ඨෙන සමාධිබලං...පෙ.... නිරොධෙ පතිට්ඨාපකට්ඨෙන සමාධිබලං. ඉදං සමාධිබලං.
කතමං පඤ්ඤාබලං? අවිජ්ජාය න කම්පතීති - පඤ්ඤාබලං. සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනට්ඨෙන පඤ්ඤාබලං...පෙ.... නිරොධෙ පතිට්ඨාපකට්ඨෙන පඤ්ඤාබලං. ඉදං පඤ්ඤාබලං.
කතමං හිරිබලං? නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං හිරීයතීති (හිරියතීති (ස්‍යා. ක.)) - හිරිබලං. අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං හිරීයතීති - හිරිබලං. ආලොකසඤ්ඤාය ථිනමිද්ධං හිරීයතීති - හිරිබලං. අවික්ඛෙපෙන උද්ධච්චං හිරීයතීති - හිරිබලං. ධම්මවවත්ථානෙන විචිකිච්ඡං හිරීයතීති - හිරිබලං. ඤාණෙන අවිජ්ජං හිරීයතීති - හිරිබලං. පාමොජ්ජෙන අරතිං හිරීයතීති - හිරිබලං. පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ හිරීයතීති - හිරිබලං...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ හිරීයතීති - හිරිබලං. ඉදං හිරිබලං.
කතමං ඔත්තප්පබලං? නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං. අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං. ආලොකසඤ්ඤාය ථිනමිද්ධං ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං. අවික්ඛෙපෙන උද්ධච්චං ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං. ධම්මවවත්ථානෙන විචිකිච්ඡං ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං. ඤාණෙන අවිජ්ජං ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං . පාමොජ්ජෙන අරතිං ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං. පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ ඔත්තප්පතීති - ඔත්තප්පබලං. ඉදං ඔත්තප්පබලං.
කතමං පටිසඞ්ඛානබලං? නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. ආලොකසඤ්ඤාය ථිනමිද්ධං පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. අවික්ඛෙපෙන උද්ධච්චං පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. ධම්මවවත්ථානෙන විචිකිච්ඡං පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. ඤාණෙන අවිජ්ජං පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං . පාමොජ්ජෙන අරතිං පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. ඉදං පටිසඞ්ඛානබලං.
කතමං භාවනාබලං? කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මං භාවෙතීති - භාවනාබලං. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදං භාවෙතීති - භාවනාබලං. ථිනමිද්ධං පජහන්තො ආලොකසඤ්ඤං භාවෙතීති - භාවනාබලං. උද්ධච්චං පජහන්තො අවික්ඛෙපං භාවෙතීති - භාවනාබලං. විචිකිච්ඡං පජහන්තො ධම්මවවත්ථානං භාවෙතීති - භාවනාබලං. අවිජ්ජං පජහන්තො ඤාණං භාවෙතීති - භාවනාබලං. අරතිං පජහන්තො පාමොජ්ජං භාවෙතීති - භාවනාබලං. නීවරණෙ පජහන්තො පඨමං ඣානං භාවෙතීති - භාවනාබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගං භාවෙතීති - භාවනාබලං. ඉදං භාවනාබලං.
කතමං අනවජ්ජබලං? කාමච්ඡන්දස්ස පහීනත්තා නෙක්ඛම්මෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. බ්‍යාපාදස්ස පහීනත්තා අබ්‍යාපාදෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. ථිනමිද්ධස්ස පහීනත්තා ආලොකසඤ්ඤාය නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. උද්ධච්චස්ස පහීනත්තා අවික්ඛෙපෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. විචිකිච්ඡාය පහීනත්තා ධම්මවවත්ථානෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. අවිජ්ජාය පහීනත්තා ඤාණෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. අරතියා පහීනත්තා පාමොජ්ජෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති අනවජ්ජබලං. නීවරණානං පහීනත්තා පඨමජ්ඣානෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං පහීනත්තා අරහත්තමග්ගෙ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. ඉදං අනවජ්ජබලං.
කතමං සඞ්ගහබලං? කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මවසෙන චිත්තං සඞ්ගණ්හාතීති - සඞ්ගහබලං. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදවසෙන චිත්තං සඞ්ගණ්හාතීති - සඞ්ගහබලං. ථිනමිද්ධං පජහන්තො ආලොකසඤ්ඤාවසෙන චිත්තං සඞ්ගණ්හාතීති - සඞ්ගහබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගවසෙන චිත්තං සඞ්ගණ්හාතීති - සඞ්ගහබලං. ඉදං සඞ්ගහබලං.
කතමං ඛන්තිබලං? කාමච්ඡන්දස්ස පහීනත්තා නෙක්ඛම්මං ඛමතීති - ඛන්තිබලං. බ්‍යාපාදස්ස පහීනත්තා අබ්‍යාපාදො ඛමතීති - ඛන්තිබලං. ථිනමිද්ධස්ස පහීනත්තා ආලොකසඤ්ඤා ඛමතීති - ඛන්තිබලං. උද්ධච්චස්ස පහීනත්තා අවික්ඛෙපො ඛමතීති - ඛන්තිබලං. විචිකිච්ඡාය පහීනත්තා ධම්මවවත්ථානං ඛමතීති - ඛන්තිබලං. අවිජ්ජාය පහීනත්තා ඤාණං ඛමතීති - ඛන්තිබලං. අරතියා පහීනත්තා පාමොජ්ජං ඛමතීති - ඛන්තිබලං. නීවරණානං පහීනත්තා පඨමං ඣානං ඛමතීති - ඛන්තිබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං පහීනත්තා අරහත්තමග්ගො ඛමතීති - ඛන්තිබලං. ඉදං ඛන්තිබලං.
කතමං පඤ්ඤත්තිබලං? කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මවසෙන චිත්තං පඤ්ඤපෙතීති - පඤ්ඤත්තිබලං. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදවසෙන චිත්තං පඤ්ඤපෙතීති - පඤ්ඤත්තිබලං. ථිනමිද්ධං පජහන්තො ආලොකසඤ්ඤාවසෙන චිත්තං පඤ්ඤපෙතීති - පඤ්ඤත්තිබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගවසෙන චිත්තං පඤ්ඤපෙතීති - පඤ්ඤත්තිබලං. ඉදං පඤ්ඤත්තිබලං.
කතමං නිජ්ඣත්තිබලං? කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මවසෙන චිත්තං නිජ්ඣාපෙතීති - නිජ්ඣත්තිබලං. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදවසෙන චිත්තං නිජ්ඣාපෙතීති - නිජ්ඣත්තිබලං. ථිනමිද්ධං පජහන්තො ආලොකසඤ්ඤාවසෙන චිත්තං නිජ්ඣාපෙතීති - නිජ්ඣත්තිබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගවසෙන චිත්තං නිජ්ඣාපෙතීති - නිජ්ඣත්තිබලං. ඉදං නිජ්ඣත්තිබලං.
කතමං ඉස්සරියබලං? කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මවසෙන චිත්තං වසං වත්තෙතීති - ඉස්සරියබලං. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදවසෙන චිත්තං වසං වත්තෙතීති - ඉස්සරියබලං. ථිනමිද්ධං පජහන්තො ආලොකසඤ්ඤාවසෙන චිත්තං වසං වත්තෙතීති - ඉස්සරියබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගවසෙන චිත්තං වසං වත්තෙතීති - ඉස්සරියබලං. ඉදං ඉස්සරියබලං.
කතමං අධිට්ඨානබලං? කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මවසෙන චිත්තං අධිට්ඨාතීති - අධිට්ඨානබලං. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදවසෙන චිත්තං අධිට්ඨාතීති - අධිට්ඨානබලං. ථිනමිද්ධං පජහන්තො ආලොකසඤ්ඤාවසෙන චිත්තං අධිට්ඨාතීති - අධිට්ඨානබලං...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගවසෙන චිත්තං අධිට්ඨාතීති - අධිට්ඨානබලං. ඉදං අධිට්ඨානබලං.
කතමං සමථබලං? නෙක්ඛම්මවසෙන චිත්තස්ස එකග්ගතා අවික්ඛෙපො සමථබලං, අබ්‍යාපාදවසෙන චිත්තස්ස එකග්ගතා අවික්ඛෙපො සමථබලං, ආලොකසඤ්ඤාවසෙන චිත්තස්ස එකග්ගතා අවික්ඛෙපො සමථබලං...පෙ.... පටිනිස්සග්ගානුපස්සී අස්සාසවසෙන චිත්තස්ස එකග්ගතා අවික්ඛෙපො සමථබලං, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී පස්සාසවසෙන චිත්තස්ස එකග්ගතා අවික්ඛෙපො සමථබලං.
සමථබලන්ති කෙනට්ඨෙන සමථබලං? පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ න කම්පතීති - සමථබලං. දුතියෙන ඣානෙන විතක්කවිචාරෙ න කම්පතීති - සමථබලං. තතියෙන ඣානෙන පීතියා න කම්පතීති - සමථබලං. චතුත්ථෙන ඣානෙන සුඛදුක්ඛෙ න කම්පතීති - සමථබලං. ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා රූපසඤ්ඤාය පටිඝසඤ්ඤාය නානත්තසඤ්ඤාය න කම්පතීති - සමථබලං . විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාය න කම්පතීති - සමථබලං. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාය න කම්පතීති - සමථබලං. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාය න කම්පතීති - සමථබලං. උද්ධච්චෙ ච උද්ධච්චසහගතකිලෙසෙ ච ඛන්ධෙ ච න කම්පතී න චලති න වෙධතීති - සමථබලං. ඉදං සමථබලං.
කතමං විපස්සනාබලං? අනිච්චානුපස්සනා විපස්සනාබලං, දුක්ඛානුපස්සනා විපස්සනාබලං...පෙ.... පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා විපස්සනාබලං, රූපෙ අනිච්චානුපස්සනා විපස්සනාබලං, රූපෙ දුක්ඛානුපස්සනා විපස්සනාබලං...පෙ.... රූපෙ පටිනස්සග්ගානුපස්සනා විපස්සනාබලං, වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ... චක්ඛුස්මිං...පෙ.... ජරාමරණෙ අනිච්චානුපස්සනා විපස්සනාබලං, ජරාමරණෙ දුක්ඛානුපස්සනා විපස්සනාබලං...පෙ.... ජරාමරණෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා විපස්සනාබලං. විපස්සනාබලන්ති කෙනට්ඨෙන විපස්සනාබලං? අනිච්චානුපස්සනාය නිච්චසඤ්ඤාය න කම්පතීති - විපස්සනාබලං. දුක්ඛානුපස්සනාය සුඛසඤ්ඤාය න කම්පතීති - විපස්සනාබලං. අනත්තානුපස්සනාය අත්තසඤ්ඤාය කම්පතීති - විපස්සනාබලං. නිබ්බිදානුපස්සනාය නන්දියා න කම්පතීති - විපස්සනාබලං. විරාගානුපස්සනාය රාගෙ න කම්පතීති - විපස්සනාබලං. නිරොධානුපස්සනා සමුදයෙ න කම්පතීති - විපස්සනාබලං . පටිනිස්සග්ගානුපස්සනාය ආදානෙ න කම්පතීති - විපස්සනාබලං. අවිජ්ජාය අවිජ්ජාසහගතකිලෙසෙ ච ඛන්ධෙ ච න කම්පති න චලති න වෙධතීති - විපස්සනාබලං. ඉදං විපස්සනාබලං.
කතමානි දස සෙඛබලානි, දස අසෙඛබලානි? සම්මාදිට්ඨිං (සම්මාදිට්ඨි (ක.) එවමීදිසෙසු නවසු පදෙසු දුතියන්තවචනෙන. දී. නි. 3.348 පස්සිතබ්බා) සික්ඛතීති - සෙඛබලං. තත්ථ සික්ඛිතත්තා අසෙඛබලං. සම්මාසඞ්කප්පං සික්ඛතීති - සෙඛබලං. තත්ථ සික්ඛිතත්තා - අසෙඛබලං . සම්මාවාචං...පෙ.... සම්මාකම්මන්තං... සම්මාආජීවං... සම්මාවායාමං... සම්මාසතිං... සම්මාසමාධිං... සම්මාඤාණං...පෙ.... සම්මාවිමුත්තිං සික්ඛතීති - සෙඛබලං. තත්ථ සික්ඛිතත්තා - අසෙඛබලං. ඉමානි දස සෙඛබලානි, දස අසෙඛබලානි.
කතමානි දස ඛීණාසවබලානි? (අ. නි. 10.90 පස්සිතබ්බා) ඉධ ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො අනිච්චතො සබ්බෙ සඞ්ඛාරා යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨා හොන්ති. යම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො අනිච්චතො සබ්බෙ සඞ්ඛාරා යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨා හොන්ති, ඉදම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො බලං හොති, යං බලං ආගම්ම ඛීණාසවො භික්ඛු ආසවානං ඛයං පටිජානාති - ‘‘ඛීණා මෙ ආසවා’’ති.
පුන චපරං ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො අඞ්ගාරකාසූපමා කාමා යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨා හොන්ති. යම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො අඞ්ගාරකාසූපමා කාමා යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨා හොන්ති, ඉදම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො බලං හොති, යං බලං ආගම්ම ඛීණාසවො භික්ඛු ආසවානං ඛයං පටිජානාති - ‘‘ඛීණා මෙ ආසවා’’ති.
පුන චපරං ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො විවෙකනින්නං චිත්තං හොති විවෙකපොණං විවෙකපබ්භාරං විවෙකට්ඨං නෙක්ඛම්මාභිරතං බ්‍යන්තීභූතං (බ්‍යන්තිභූතං (ක.)) සබ්බසො ආසවට්ඨානියෙහි ධම්මෙහි. යම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො විවෙකනින්නං චිත්තං හොති විවෙකපොණං විවෙකපබ්භාරං විවෙකට්ඨං නෙක්ඛම්මාභිරතං බ්‍යන්තිභූතං සබ්බසො ආසවට්ඨානියෙහි ධම්මෙහි, ඉදම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො බලං හොති, යං බලං ආගම්ම ඛීණාසවො භික්ඛු ආසවානං ඛයං පටිජානාති - ‘‘ඛීණා මෙ ආසවා’’ති.
පුන චපරං ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවිතා හොන්ති සුභාවිතා. යම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවිතා හොන්ති සුභාවිතා, ඉදම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො බලං හොති, යං බලං ආගම්ම ඛීණාසවො භික්ඛු ආසවානං ඛයං පටිජානාති - ‘‘ඛීණා මෙ ආසවා’’ති.
පුන චපරං ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො චත්තාරො සම්මප්පධානා භාවිතා හොන්ති සුභාවිතා...පෙ.... චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා හොන්ති සුභාවිතා... පඤ්චින්ද්‍රියානි භාවිතානි හොන්ති සුභාවිතානි... පඤ්ච බලානි භාවිතානි හොන්ති සුභාවිතානි... සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා හොන්ති සුභාවිතා...පෙ.... අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවිතො හොති සුභාවිතො. යම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවිතො හොති සුභාවිතො, ඉදම්පි ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො බලං හොති, යං බලං ආගම්ම ඛීණාසවො භික්ඛු ආසවානං ඛයං පටිජානාති - ‘‘ඛීණා මෙ ආසවා’’ති. ඉමානි දස ඛීණාසවබලානි.
කතමානි දස ඉද්ධිබලානි? අධිට්ඨානා ඉද්ධි, විකුබ්බනා ඉද්ධි, මනොමයා ඉද්ධි, ඤාණවිප්ඵාරා ඉද්ධි, සමාධිවිප්ඵාරා ඉද්ධි, අරියා ඉද්ධි, කම්මවිපාකජා ඉද්ධි, පුඤ්ඤවතො ඉද්ධි, විජ්ජාමයා ඉද්ධි, තත්ථ තත්ථ සම්මා පයොගප්පච්චයා ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධි - ඉමානි දස ඉද්ධිබලානි.
කතමානි දස තථාගතබලානි? ඉධ තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්‍රහ්මචක්කං පවත්තෙති.
පුන චපරං තථාගතො අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං, නදති, බ්‍රහ්මචක්කං පවත්තෙති.
පුන චපරං තථාගතො සබ්බත්ථගාමිනිං පටිපදං (සබ්බත්ථගාමිනීපටිපදං (ස්‍යා.) ම. නි. 1.148 පස්සිතබ්බා) යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො සබ්බත්ථගාමිනිං පටිපදං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්‍රහ්මචක්කං පවත්තෙති.
පුන චපරං තථාගතො අනෙකධාතුනානාධාතුලොකං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො අනෙකධාතුනානාධාතුලොකං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස...පෙ.....
පුන චපරං තථාගතො සත්තානං නානාධිමුත්තිකතං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො සත්තානං නානාධිමුත්තිකතං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස...පෙ.....
පුන චපරං තථාගතො පරසත්තානං පරපුග්ගලානං ඉන්ද්‍රියපරොපරියත්තං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො පරසත්තානං පරපුග්ගලානං ඉන්ද්‍රියපරොපරියත්තං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස...පෙ.....
පුන චපරං තථාගතො ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස...පෙ.....
පුන චපරං තථාගතො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්‍යථිදං - එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො...පෙ.... ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. යම්පි තථාගතො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. සෙය්‍යථිදං - එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො...පෙ.... ඉදම්පි තථාගතස්ස...පෙ.....
පුන චපරං තථාගතො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ...පෙ.... යම්පි තථාගතො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ...පෙ.... ඉදම්පි තථාගතස්ස...පෙ.....
පුන චපරං තථාගතො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. යම්පි තථාගතො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්‍රහ්මචක්කං පවත්තෙති. ඉමානි දස තථාගතබලානි.
44
සාවත්ථි නිදානයයි
[1] මහණෙනි, මේ බල පසෙක්වේ. කවර පසෙක්ද? සද්ධා බලය, විරිය බලය, සති බලය, සමාධි බලය, පඤ්ඤා බලය, මහණෙනි, මොව්හු වනාහි පඤ්ච බලයෝයි
තවද අට සැට බලයෙක් ඇත, සද්ධා බලය, විරිය බලය, සති බලය, සමාධි බලය, පඤ්ඤා බලය, හිරිබලය ඔත්තප්ප බලය, පටිසංඛා බලය, භාවනා බලය, අනවජ්ජ බලය, සංගහ බලය, ඛන්ති බලය, පඤ්ඤත්ති බලය, නිජ්ජන්ති බලය, ඉස්සරිය බලය, අධිට්ඨාන බලය, සමථ බලය, විපස්සනා බලය, දස සෙඛ බල, දස අසෙඛ බල, දස ඛීනාසව බල, දස ඉද්ධි බල, දස තථාගත බල, යන මොහුයි.
[2] “සද්ධා බලය නම් කවරේද? අශ්‍රද්ධාවෙහි කම්පා නොවේනුයි සද්ධා බල නමි. (ii) සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි. ක්ලේශයන්ගේ විනාශ කිරීම් අර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි. ප්‍රතිවේධාදිය විශොධනාර්ථයෙන් සද්ධා බලය නමි. චිත්තයාගේ අධිෂ්ඨානාර්ථයෙන් සද්ධාබල නමි, චිත්තයාගේ චෝදනාර්ථයෙන් සද්ධාබල නමි, විශේෂාධි ගමාර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි ආර්යමාර්ග ප්‍රතිවේධාර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි, සත්‍යර්ථයෙන් සද්ධාබල නමි, නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම් අර්ථයෙන් සද්ධා බල නමි. (iii) මෙය සද්ධා බලයයි.
[3] විරිය බලය කවරේද? කුසීත බැව්හි කම්පා නොවේනුයි විරිය බල නමි, සහජාත ධර්මයන්ට උපස්තම්භකාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. ක්ලේශයන්ගේ විනාශ කිරීම් අර්ථයෙන් විරාග බල නමි, ප්‍රතිවේධාදිය විශොධනාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. චිත්තයාගේ අධිෂ්ඨානාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. චිත්තයාගේ ඡෙදනාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. විශේෂාධිගමාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. ආර්යමාර්ග ප්‍රතිවේධාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. සත්‍යාභිසමයාර්ථයෙන් විරිය බල නමි, නිරෝධයෙහි පිටුවීම් අර්ථයෙන් විරිය බල නමි. මෙය විරිය බලයයි.
[4] සති බලය කවරේද? ප්‍රමාදයෙන් කම්පා නොවේනුයි සති බල නමි. සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් සතිබල නමි. (මෙහි 2 (ii) ඡේදයේ සද්ධා බල යනු සති බලයයි වෙනස් කොට යොදන්න) නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම් අර්ථයෙන් සතිබල නමි. මෙය සති බලයයි.
[5] සමාධි බලය කවරේද? උද්ධච්චයෙහි කම්පා නොවේනුයි සමාධි බල නමි. සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් සමාධි බල නමි.
(මෙහි 2 ඡේදයේ (ii) සද්ධාබලය යනු සමාධිබලය යයි වෙනස්කොට යොදන්න)
නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම අර්ථයෙන් සමාධිබල නමි. මෙය සමාධිබලයයි.
[6] පඤ්ඤාබලය කවරේද? අවිද්‍යාවෙන් කම්පා නොවේනුයි පඤ්ඤාබලනමි. සහජාත ධර්මයන්ට උපස්ථම්භකාර්ථයෙන් පඤ්ඤාබලනමි. (මෙහි 2 (ii) ඡේදයේ සද්ධාබලය යනු පඤ්ඤා බලයයි වෙනස්කොට යොදන්න) නිරෝධයෙහි පිහිටුවීම් අර්ථයෙන් පඤ්ඤාබල නමි. මෙය පඤ්ඤාබලයයි.
[7] ගිරිබලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් ථිනමිද්ධයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චයෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ධම්මවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාවෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ඥානයෙන් අවිජ්ජාවෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. ෂාමොජ්ජයෙන් අරතියෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්හි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයන් කෙරෙහි ලජ්ජා උපදවානුයි හිරිබල නමි. මෙය හිරිබලයයි.
[8] ඔත්තප්පබලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් කාමච්ඡන්දයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. ආලෝක සංඥාවෙන් ථීනමිද්ධයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චයෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. ධම්මවවත්ථායෙන් විචිකිච්ඡාවෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. ඥාණයෙන් අවිජ්ජාවෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. පාමොජ්ජයෙන් අරතියෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පබල නමි. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්හි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්ප බල නමි. දුතියජ්ක්ධානයෙන්, තතියජ්ක්ධානයෙන්, චතුත්ථජ්ක්ධාණයෙන්, ඔත්තප්ප බල නමි. නීවරණයන්හි ඔත්තප්ප උපදවානුයි අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයන් කෙරෙහි ඔතප් උපදවානුයි ඔත්තප්පයල නමි. මෙය ඔත්තප්ප බලයයි.
[9] පටිසංඛාන බලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛාන බලනමි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය නුවණින් සලකා බලානුයි පටිසංඛාන බල නමි. ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛාන බල නමි. අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය නුවණින් සලකාබලානුයි, පටිසංඛානබල නමි. ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව නුවණින් සලකා බලානුයි පටිසංඛානබලනමි. ඥාණයෙන් අවිජ්ජාව නුවණින් සලකා බලානුයි පටිසංඛානබල නමි. පාමොජ්ජයෙන් අරතිය නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛාන බල නමි. පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන් නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛානබල නමි. දුතියජ්ක්ධානයෙන්, තතියජ්ක්ධානයෙන් චතුත්ථජ්ක්ධානයෙන්, නීවරණන් නුවණින් සලකාබලානුයි පටිසංඛානබල නමි. අර්හත් මාර්ගයෙන් සකල ක්ලේශයන් නුවණින් සලකාබලානුයි. පටිසංඛානබල නමි. මෙය පටිසංඛාන බලයයි.
[10] භාවනා බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍යය වඩානුයි භාවනාබල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාදය වඩානුයි භාවනාබල නමි. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝක සඤ්ඤාව වඩානුයි භාවනාබලනමි. උද්ධච්චය දුරුකරමින් අවික්ෂෙපය වඩානුයි භාවනා බලනමි. විචිකිච්ඡාව දුරු කරමින් ධම්මවවත්ථානය වඩානුයි භාවනා බල නමි. අරතිය දුරුකරමින් පාමොජ්ජය වඩානුයි භාවනාබල නමි. නීවරණයන් දුරුකරමින් පඨමජ්ක්ධානය වඩානුයි භාවනාබල නමි. නීවරණයන් දුරුකෙරෙමින් දුතියජ්ක්ධානය තතියජ්ක්ධානය, චතුත්ථජ්ක්ධානය වඩානුයි. භාවනාබල නමි සකලක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ගය වඩානුයි භාවනාබල නමි. මෙය භාවනා බලයයි.
[11] අනවජ්ජබලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය ප්‍රහීණබැවින් නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. ව්‍යාපාදය ප්‍රහීණ බැවින් අව්‍යාපාදයෙහි කිසිවරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. ථිනමිද්ධය ප්‍රහීණ බැවින් ආලෝක සඤ්ඤාවගේ කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. උද්ධච්චය ප්‍රහීන බැවින් අවික්ෂෙපයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. විචිකිච්ඡාව ප්‍රහීන බැවින් ධම්මවවත්ථානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. අවිජ්ජාව ප්‍රහීණ බැවින් ඥානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. අරතිය ප්‍රහීණ බැවින් පාමොජ්ජයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. නීවරණයන් ප්‍රහීන බැවින් ප්‍රථමධ්‍යානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. නීවරණයන් ප්‍රහීන බැවින් දුතියජ්ක්ධානයෙහි, තතියජ්ක්ධානයෙහි, චතුත්ථජ්ක්ධානයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. සකල ක්ලේශයන් ප්‍රහීන බැවින් අර්හත් මාර්ගයෙහි කිසි වරදක් නැත්නුයි අනවජ්ජබල නමි. මෙය අනවජ්ජ බලයයි.
[12] සංගහ බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහබල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහබල නමි ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝක සඤ්ඤා වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහබල නමි. නීවරණයන් දුරු කරමින් පඨමජ්ක්ධාන වශයෙන්, දුතියජ්ක්ධාන වශයෙන් තතියජ්ක්ධාන චතුත්ථජ්ක්ධාන වශයෙන් සිත බලානුයි සංගහබල නමි. සකල ක්ලේශයන් දුරුකරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත බඳිනුයි සංගහ බල නමි. මෙය සංගහ බලයයි.
[13] ඛන්ති බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය ප්‍රහීණ බැවින් නෛෂ්ක්‍රම්‍යය කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. ව්‍යාපාදය ප්‍රහීන බැවින් අව්‍යාපාදය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. ථිනමිද්ධය ප්‍රහීන බැවින් ආලෝක සඤ්ඤාව කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. උද්ධච්චය ප්‍රහීණ බැවින් අවික්ෂෙපය කැමති වේනුයි ඛන්තිබල නමි. විචිකිච්ඡාව ප්‍රහීණ බැවින් ධම්මවවත්ථානය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. අවිද්‍යාව ප්‍රහීණ බැවින් ඥානය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. අරතිය ප්‍රහීණ බැවින් පාමොජ්ජය කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. නීවරණයන් ප්‍රහීණ බැවින් ප්‍රථමධ්‍යානය කැමතිවේනුයි ඛන්ති බල නමි. නීවරණයන් දුරු කරමින් දුතියධ්‍යානය, තතියජ්ක්ධානය, චතුත්ථජ්ක්ධානය කැමතිවේනුයි සකල ක්ලේශයන් ප්‍රහීන බැවින් අර්හත් මාර්ගය කැමතිවේනුයි ඛන්තිබල නමි. මෙය ඛන්ති බලයයි.
[14] පඤ්ඤත්තිබලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරු කරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත සතුටුකෙරේනුයි පඤ්ඤත්ති බලනමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත සතුටුකෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝකසඤ්ඤා වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි. (ii) උද්ධච්චය දුරුකරමින් අවික්ෂෙප වශයෙන් සතුටුකෙරේනුයි විචිකිච්ඡාව දුරුකරමින් නීවරණයන් දුරුකරමින් පඨමජ්ක්ධාන වශයෙන්, දුතියධ්‍යාන වශයෙන්, තෘතීයධ්‍යාන වශයෙන්, චතුර්ථධ්‍යාන වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි (iii) සකල ක්ලේශයන් දුරුකරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්තිබල නමි. මෙය පඤ්ඤත්ති බලයයි.
[15] නිජ්ක්ධන්තික බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝකසඤ්ඤා වශයෙන් සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. (14 ඡේදයේ (ii) පඤ්ඤත්ති බලය යනු නිජ්ක්ධන්තික බලය යයි වෙනස් කොට යොදන්න) සකල ක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ග සිත සතුටු කෙරේනුයි නිජ්ක්ධන්තික බල නමි. මෙය වශයෙන් නිජ්ක්ධන්තික බලයයි.
[16] ඉස්සරිය බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත (තමා) වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත තමා වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. ථින-මිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝකසඤ්ඤා වශයෙන් සිත (තමා) වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. (14 ඡේදයේ (ii) පඤ්ඤත්ති බල යනු ඉස්සරිය බලයයි වෙනස්කොට යොදන්න) සකල ක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත (තමා) වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. මෙය ඉස්සරිය බලයයි.
[17] අධිෂ්ඨාන බලය කවරේද? කාමච්ඡන්දය දුරු කරමින් නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිෂ්ඨාන බල නමි. ව්‍යාපාදය දුරු කරමින් අව්‍යාපාද වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිෂ්ඨාන බල නමි. ථිනමිද්ධය දුරු කරමින් ආලෝක සඤ්ඤා වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිෂ්ඨාන බල නමි. (14 ඡේදයේ (ii) පඤ්ඤත්තිබල යනු අධිෂ්ඨාන බලයයි වෙනස්කොට යොදන්න) සකල ක්ලේශයන් දුරු කරමින් අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිට්ඨාන බල නමි. මෙය අධිට්ඨාන බලයයි.
[18] සමථ බලය කවරේද? නෛෂ්ක්‍රම්‍ය වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂෙපය සමථ බල නමි. අව්‍යාපාද වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේපය සමථ බල නමි. ආලෝක සඤ්ඤා වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේපය සමථ බල නමි. ධම්මවවත්ථාන වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේප සමථ බල නමි. පටිනිස්සග්ගානුපස්සී පස්සාය වශයෙන් චිත්තයාගේ එකාග්‍රතා සංඛ්‍යාත අවික්ෂේපය සමථ බල නමි.
‘සමථබලය’ යනු කුමන අර්ථයකින් සමථබල නම් වේද?
[19] පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණ කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. දුතියජ්ක්ධනයෙන් විතක්ක විචාර කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. තතියජ්ක්ධානයෙන් ප්‍රීතියෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. චතුත්ථජ්ක්ධානයෙන් සුඛ-දුඃඛ කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. ආකාසානඤ්චායතන සමාපත්තියෙන් රූප සඤ්ඤා, පටිඝ සඤ්ඤා නානත්තසඤ්ඤාවන් කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්තියෙන් ආකාසානඤ්ඤායතන සමාපත්තිය කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන සමාපත්තියෙන් ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්තිය කෙරෙහි කම්පා නොවේනුයි සමථ බල නමි. උද්ධච්චයෙහිද උද්ධච්ච සහගත ක්ලේශයන් කෙරෙහිද ස්කන්ධයන් කෙරෙහිද කම්පානොවේනුයි චලනය නොවේනුයි වේධනය නොවේනුයි සමථබල නමි මෙය සමථ බලයයි.
[20] විපස්සනා බලය කවරේද? අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. දුක්ඛානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. අනත්තානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. රූපයෙහි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි රූපයෙහි දුක්ඛානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. රූපයෙහි අනත්තානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. රූපයෙහි පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාව විපස්සනා බල නමි. වේදනාවෙහි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. සඤ්ඤාවෙහි, සංඛාරයන්හි, විඤ්ඤාණයෙහි, චක්ඛුවෙහි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනාබල නමි. ජරා මරණයන්හි අනිච්චානුපස්සනාව විපස්සනා බල නමි. ජරා මරණයන්හි පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාව විපස්සනාබල නමි.
[21] විපස්සනා බලය යනු කුමන අර්ථයකින් විපස්සනා බල නම් වේද? අනිච්චානුපස්සනාවෙන් නිච්ච සඤ්ඤාවෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. දුක්ඛානුපස්සනාවෙන් සුඛ සඤ්ඤාවෙන් කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. අනත්තානුපස්සනාවෙන් අත්ත සඤ්ඤාවෙහි කම්පානොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. නිබ්බිදානුපස්සනාවෙන් තණ්හාවෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. විරාගානුපස්සනාවෙන් රාගයෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. නිරෝධානුපස්සනාවෙන් සමුදයෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාවෙන් ආදානයෙහි කම්පා නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. අවිද්‍යාවෙහිද, අවිද්‍යාසහගත ක්ලේශයන් කෙරෙහිද ස්කන්ධයන් කෙරෙහිද කම්පා නොවෙයි, චලනය නොවෙයි, වේධනය නොවේනුයි විපස්සනා බල නමි. මෙය විපස්සනා බලයයි.
[22] දස සෙඛබල දස අසෙඛබල කවරහුද?
සම්මාදිට්ඨියෙහි හික්මේනුයි සෙඛබල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි. සම්මාසංකප්පයෙහි (ii) හික්මේනුයි සෙඛබල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි.
(iii) සම්මා වාචාවෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න. සම්මා කම්මන්තයෙහි, සම්මා ආජීවයෙහි, සම්මා වායාවෙහි, සම්මා සතියෙහි, සම්මා සමාධියෙහි, සම්මා ඤාණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) සම්මා විමුක්තියෙහි හික්මේනුයි සෙඛබල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි. මොව්හු දස සෙඛබලද දස අසෙඛ බලද වෙත්.
[23] දස ඛීණාසව බල කවරහුද?
මෙහි ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සියලු සංස්කාරයන් අනිත්‍ය වශයෙන් යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍ය වශයෙන් යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්ද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම පිළිගනීද, මෙයද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.
[24] තවද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් කාමයෝ ගිනි අඟුරුවලට උපමාකොට ඇතිහුයයි යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් කාමයෝ ගිනි අඟුරුවලට උපමා කොට ඇත්තාහුයයි යථාස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් මනාව දක්නා ලද්දාහු වෙත්ද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම් පිළිගනීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක්වේ.
[25] තවද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ උපධි විවේකනින්නවූ විවේකාවනතවූ, විවේකයට නැමුනු කෙලෙසුන් කෙරෙන් දුරුවූ, නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙහි ඇලුනු සර්වප්‍රකාරයෙන් ආශ්‍රවයන්ට කරුණුවූ ක්ලේශ ධර්මයන්ගෙන් දුරුවූ සිත ඇත්තේ වේ. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ විවේකනින්නවූ, විවේකාවනතවූ විවේකයට නැමුණු, කෙලෙසුන් කෙරෙන් දුරුවූ නෛෂ්ක්‍රම්‍යයෙහි ඇලුනු, සර්වප්‍රකාරයෙන් ආශ්‍රවයන්ට කරුණු වූ ක්ලේශ ධර්මයන්ගෙන් දුරුවූ සිත ඇත්තේවේද, යම් බලයකට පැමිණි ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම පිළිගනීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.
[26] තවද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සතරසතිපට්ඨානයෝ වඩනලද්දාහු මැනවින් වඩනලද්දාහු වෙත්ද, (ii) යම් හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සතරසතිපට්ඨානයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්ද (iii) ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම් පිළිගනීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.
[27] තවද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් සතර සම්‍යක්ප්‍රධානයෝ වඩනලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහුවෙත් (26 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) සතර ඍද්ධිපාදයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. පඤ්චබලයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. සත්තබොජ්ක්ධංගයෝ වඩන ලද්දාහු මැනවින් වඩන ලද්දාහු වෙත්. ආර්යඅෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩන ලද්දේ මැනවින් වඩන ලද්දේ වේ. යම්හෙයකින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් ආර්යඅෂ්ටාගිංක මාර්ගය වඩන ලද්දේ මැනවින් වඩන ලද්දේවේද, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව යම් බලයකට පැමිණ මාගේ ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම පිළිගණීද, මෙයද ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ බලයක් වේ.
[28] දශ ඍද්ධිබල කවරහුද?
අධිෂ්ඨාන ඍද්ධිය, විකුර්වණ ඍද්ධිය, මනෝමය ඍද්ධිය, ඤාණවිප්ඵාර ඍද්ධිය, සමාධි විප්ඵාර ඍද්ධිය, ආර්ය ඍද්ධිය, කර්ම විපාකජ ඍද්ධිය පුණ්‍යවන්තයාගේ ඍද්ධිය, විද්‍යාමය ඍද්ධිය, ඒ ඒ තැන සම්‍යක් ප්‍රයෝගයන්ගෙන් කාර්ය සිද්ධවන ඍද්ධිය, මොව්හු දස ඍද්ධි බලයෝය.
[29] දශ තථාගත බල කවරහුද?
මෙහි තථාගත තෙමේ කාරණය කාරණය වශයෙනුත්, අකාරණය අකාරණය වශයෙනුත් යථාස්වභාවයෙන් දැනගනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ කාරණය කාරණය වශයෙනුත් අකාරණය අකාරණය වශයෙනුත් යථා ස්වභාවයෙන් දැන ගනීද, තථාගත තෙමේ යම් බලයකට ශ්‍රේෂ්ඨ ස්ථානයට එළඹේද, පිරිස්හි සිංහ (ශ්‍රේෂ්ඨ) නාද පවත්වාද, ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද, මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.
[31] තවද, තථාගත තෙමේ සර්වත්‍ර ගාමිනී ප්‍රතිපදාව යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ සර්වත්‍රගාමිනී ප්‍රතිපදාව යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනීද (ii) තථාගත තෙමේ යම් බලයකට පැමිණ ශ්‍රේෂ්ඨ ස්ථානයට එළඹේද පිරිස්හි ශ්‍රේෂ්ඨ (සිංහ) නාද පවත්වාද (iii) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.
[32] තවද තථාගත තෙමේ අනෙක ධාතු නානා ධාතු (ස්කන්ධායතන ධාතු) ලෝකය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනී. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ අනෙක ධාතු නා නා ධාතු ලෝකය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි.
[33] තවද තථාගත තෙමේ සත්වයන්ගේ නානා විමුක්තිකතාවය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ සත්වයන්ගේ නානාධිමුත්තිකතාවය වෙසෙසින් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි. මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.
[34] තවද තථාගත තෙමේ ප්‍රධාන සත්වයන්ගේ හීන සත්වයන්ගේ (ශ්‍රද්ධාදී) ඉන්ද්‍රියයන්ගේ වෘද්ධිය හා හානිය යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ ප්‍රධාන සත්වයන්ගේ හීන සත්වයන්ගේ ඉන්ද්‍රියයන්ගේ වෘද්ධිය හා හානිය යථා ස්වභාවයෙන් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.
[35] තවද, තථාගත තෙමේ ධ්‍යාන විමොක්ෂ සමාධි සමාපත්තීන්ගේ සංකීලෙස වොදානවුට්ඨානයන් යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනියි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ ධ්‍යාන විමොක්ෂ සමාධි සමාපත්තීන්ගේ සංකීලෙස වොදාන වුට්ඨානයන් යථා ස්වභාවයෙන් වෙසෙසින් දනීද (31 ඡේදයේ ii යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි. මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.
[36] තවද තථාගත තෙමේ නන් අයුරින් දන්නා ලද පෙර බව පරපුර සිහිකරයි. කෙසේද යත් එක් ජාතියක්ද ජාති දෙකක්ද (මෙහි ඥාන කථා කොටසේ 231 ඡේදයේ එක් ජාතියක්ද යන තැන සිට යොදන්න) ආකාර සහිතවූ උද්දෙස සහිතවූ නන් අයුරින් දන්නා ලද පෙර බව පරපුර සිහි කරයි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ නන් අයුරින් දන්නා ලද පෙර බව පරපුර සිහි කෙරේද කෙසේද යත්:- එක් ජාතියක් ජාති දෙකක් (මෙහි ඥාන කථා කොටසේ 213 ඡේදයේ එක් ජාතියක්ද යන තැන සිට යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද, මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.
[37] තවද, තථාගත තෙමේ මනුෂ්‍යත්වය ඉක්මවූ විසුද්ධවූ දිවැසින් චුත වෙමින් සිටින්නාවූ උපදිමින් සිටින්නාවූද සත්වයන් බලයි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ මනුෂ්‍යත්වය ඉක්මවූ විසුද්ධවූ දිවැසින් (මෙහි ඥාන කථා කොටසේ 214 ඡේදයේ චුත වන්නාවූද යන තැන සිට යොදන්න) ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වයි මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ.
[38] තවද තථාගත තෙමේ ක්ලේශයන්ගේ ක්ෂය වීමෙන් ක්ලේශ විරහිතවූ අර්හත්ඵල සම්ප්‍රයුක්ත සමාධිය, අර්හත්ඵල සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රඥාව මෙලොවදීම තමා විසින් විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂ කොට පැමිණ වාසය කරයි. යම් හෙයකින් තථාගත තෙමේ ක්ලේශයන්ගේ ක්ෂය වීමෙන් ක්ලේශ විරහිතවූ අර්හත් ඵල සම්ප්‍රයුක්ත සමාධිය අර්හත් ඵල සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රඥාව මෙලොවදීම තමා විසින් විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂ කොට එළඹ වාසය කෙරේද, තථාගත තෙමේ බලයකට පැමිණ ශ්‍රේෂ්ඨ ස්ථානයට පැමිණ පිරිස්හි ශ්‍රේෂ්ඨ (සිංහ) නාද පවත්වාද, ශ්‍රේෂ්ඨ (ධර්ම) චක්‍රය පවත්වාද, මෙයද තථාගතයන් වහන්සේගේ තථාගත බලයක් වේ. දස තථාගත බල මොව්හුය.
45
කෙනට්ඨෙන සද්ධාබලං? කෙනට්ඨෙන වීරියබලං? කෙනට්ඨෙන සතිබලං? කෙනට්ඨෙන සමාධිබලං? කෙනට්ඨෙන පඤ්ඤාබලං? කෙනට්ඨෙන හිරිබලං? කෙනට්ඨෙන ඔත්තප්පබලං? කෙනට්ඨෙන පටිසඞ්ඛානබලං...පෙ.... කෙනට්ඨෙන තථාගතබලං?
අස්සද්ධියෙ අකම්පියට්ඨෙන සද්ධාබලං. කොසජ්ජෙ අකම්පියට්ඨෙන වීරියබලං. පමාදෙ අකම්පියට්ඨෙන සතිබලං. උද්ධච්චෙ අකම්පියට්ඨෙන සමාධිබලං. අවිජ්ජාය අකම්පියට්ඨෙන පඤ්ඤාබලං . හිරීයති පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙති - හිරිබලං. ඔත්තප්පති පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙති - ඔත්තප්පබලං. ඤාණෙන කිලෙසෙ පටිසඞ්ඛාතීති - පටිසඞ්ඛානබලං. තත්ථ ජාතා ධම්මා එකරසා හොන්තීති - භාවනාබලං. තත්ථ නත්ථි කිඤ්චි වජ්ජන්ති - අනවජ්ජබලං. තෙන චිත්තං සඞ්ගණ්හාතීති - සඞ්ගහබලං. තං තස්ස ඛමතීති - (තං ඛමතීති (ක.)) ඛන්තිබලං. තෙන චිත්තං පඤ්ඤපෙතීති - පඤ්ඤත්තිබලං. තෙන චිත්තං නිජ්ඣාපෙතීති - නිජ්ඣත්තිබලං. තෙන චිත්තං වසං වත්තෙතීති - ඉස්සරියබලං. තෙන චිත්තං අධිට්ඨාතීති - අධිට්ඨානබලං. තෙන චිත්තං එකග්ගන්ති - සමථබලං. තත්ථ ජාතෙ ධම්මෙ අනුපස්සතීති - විපස්සනාබලං. තත්ථ සික්ඛතීති - සෙඛබලං. තත්ථ සික්ඛිතත්තා - අසෙඛබලං. තෙන ආසවා ඛීණාති - ඛීණාසවබලං. තස්ස ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධිබලං. අප්පමෙය්‍යට්ඨෙන තථාගතබලන්ති.
45
[39] ‘සද්ධා බලය’ යනු කුමන අර්ථයකින්ද? විරිය බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? සති බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? සමාධි බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? පඤ්ඤා බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? හිරි බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? ඔත්තප්ප බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? පටිසංඛාන බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද? තථාගත බලය යනු කුමන අර්ථයකින්ද?
ශ්‍රද්ධාවෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් සද්ධා බලනමි. කොසජ්ජයෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් විරිය බල නමි. උද්ධච්චයෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් සමාධි බල නමි. අවිද්‍යාවෙන් අකම්ප්‍යාර්ථයෙන් පඤ්ඤාබල නමි. ලාමකවූ අකුසල ධර්මයන්හි ලජ්ජා උපදවානුයි, හිරි බල නමි. ලාමකවූ අකුසල ධර්මයන්හි භය උපදවානුයි ඔත්තප්ප නමි. නුවණින් ක්ලේශයන් ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා කෙරේනුයි පටිසංඛාන නමි. එහි (සමථයෙහි) උපන් ධර්මයෝ එක කෘත්‍ය ඇත්තෝ වෙත්නුයි භාවනා බල නමි. එහි කිසි දෝෂයක් නැත්නුයි අනවජ්ජ බල නමි. එයින් හිත බන්ධනය කෙරේනුයි සංගහ බල නමි. එය ඔහුට රුචි කෙරේනුයි ඛන්තිබල නමි. එයින් සිත සතුටු කෙරේනුයි පඤ්ඤත්ති බල නමි. එයින් සිත නිජ්ක්ධාපනය කෙරේනුයි නිජ්ක්ධාන්ති බල නමි. එයින් සිත වසඟයෙහි පවත්වානුයි ඉස්සරිය බල නමි. එයින් සිත විධාන කෙරේනුයි අධිට්ඨාන බල නමි. එයින් සිත එකඟනුයි සමථබල නමි. එහි (විදර්ශනාවෙහි) උපන් ධර්මයන් නුවණින් සලකා බලානුයි විපස්සනා බල නමි. එහි හික්මේනුයි සෙඛ බල නමි. එහි හික්මෙන ලද බැවින් අසෙඛ බල නමි. එයින් ආශ්‍රවයෝ ක්ෂය වූවාහුයයි ඛීණාසව බල නමි. ඔහුගේ එය ඉටුවේනුයි ඉද්ධිබල නමි. අප්‍රමෙයාර්ථයෙන් තථාගත බල නමි.
10. සුඤ්ඤකථා 10. සුඤ්ඤ කථා
46
එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච -
‘‘‘සුඤ්ඤො ලොකො, සුඤ්ඤො ලොකො’ති, භන්තෙ, වුච්චති . කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ‘සුඤ්ඤො ලොකො’ති වුච්චතී’’ති? ‘‘යස්මා ඛො, ආනන්ද, සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා, තස්මා ‘සුඤ්ඤො ලොකො’ති වුච්චති. කිඤ්චානන්ද (කිඤ්ච ආනන්ද සං. නි. 4.85), සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා? චක්ඛු ඛො, ආනන්ද, සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. රූපා සුඤ්ඤා අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. චක්ඛුවිඤ්ඤාණං සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. චක්ඛුසම්ඵස්සො සුඤ්ඤො අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. යම්පිදං (යදිදං (ක.) සං. නි. 4.85 පස්සිතබ්බා) චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා උප්පජ්ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, තම්පි සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා.
‘‘සොතං සුඤ්ඤං...පෙ.... සද්දා සුඤ්ඤා... ඝානං සුඤ්ඤං... ගන්ධා සුඤ්ඤා... ජිව්හා සුඤ්ඤා... රසා සුඤ්ඤා... කායො සුඤ්ඤො... ඵොට්ඨබ්බා සුඤ්ඤා... මනො සුඤ්ඤො අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. ධම්මා සුඤ්ඤා අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. මනොවිඤ්ඤාණං සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. මනොසම්ඵස්සො සුඤ්ඤො අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. යම්පිදං මනොසම්ඵස්සපච්චයා උප්පජ්ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, තම්පි සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා. යස්මා ඛො, ආනන්ද, සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා තස්මා ‘සුඤ්ඤො ලොකො’ති වුච්චතී’’ති.
46
[1] මා විසින් මෙසේ අසන ලදී.
එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර අනේ පිඩු සිටුහු විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වැඩ වාසය කරණ සේක. ඉක්බිත්තෙන් වනාහි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතන්හි එළඹි සේක. එළඹ එකත්පසෙක වැඩහුන් සේක. එකත්පසෙක හුන්නාවූ ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය වදාළ සේක. “ස්වාමීනි, ලෝකය ශුන්‍යය, ලෝකය ශුන්‍ය යයි කියනු ලැබේ ස්වාමීනි, කොපමණකින් වනාහි ලෝකය ශුන්‍යයයි කියනු ලැබේද?
[2] “ආනන්දය, යම් හෙයකින් ආත්මයෙන් හෝ ආත්මය සන්තක දෙයින් හෝ ශුන්‍යද, එහෙයින් ලෝකය ශුන්‍යයයි කියනු ලැබේ. ආනන්දය, ආත්මයෙන් හෝ ආත්මය සන්තක දෙයින් හෝ ශුන්‍ය කුමක්ද යත්:- ආනන්දය, චක්ෂුව වනාහි ආත්මයෙන්ද, ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය, රූපයෝ ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යයෝයි. චක්ඛු විඤ්ඤාණය ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය. චක්ඛු සම්ඵස්සය ආත්මයෙන්ද ආත්මසන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය චක්ඛු සම්ඵස්ස ප්‍රත්‍යයෙන් සුඛවූ හෝ දුඃඛවූ හෝ අදුක්ඛමසුඛ වූ හෝ යම් මේ විඳ ගැනීමක් ඇති වේද, එයත් ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය. ශ්‍රොතය ශූන්‍යයි ශබ්දය ශූන්‍යයි. ඝ්‍රානය ශූන්‍යයි ගන්ධය ශූන්‍යයි, ජිහ්වාව ශූන්‍යයි රස ශූන්‍යයි, කායය ශූන්‍යයි. ස්පර්ශය ශූන්‍යයි, මනස ශූන්‍යයි. ධර්මයෝ අනාත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද, ශූන්‍යය. මනෝවිඤ්ඤාණය ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය, මනෝසම්ඵස්සය ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය, මනෝ සම්ඵස්ස ප්‍රත්‍යයෙන් සුඛවූ හෝ දුක්ඛවූ හෝ අදුක්ඛමසුඛවූ හෝ යම් විඳගැනීමක් ඇති වේද, එයත් ආත්මයෙන්ද ආත්ම සන්තක දෙයින්ද ශූන්‍යය. ආනන්දය, යම් හෙයකින් වනාහී ආත්මයෙන් හෝ ආත්ම සන්තක දෙයින් හෝ ශූන්‍යද එහෙයින් ලෝකය ශූන්‍යයයි කියනු ලැබේ.
1. මාතිකා 1. මාතිකා
2. නිද්දෙසො 2. නිද්දෙසො