ත්‍රිපිටකය
ඛුද්දකනිකායෙ ඛුද්දක නිකාය
පටිසම්භිදාමග්ගපාළි පටිසම්භිදා මග්ග පාළි
1. මහාවග්ගො 1. මහාවග්ගො
මාතිකා [1] ඤාණකථා (මාතෘකාව)
1. ඤාණකථා 1. ඤාණකථා
1. සුතමයඤාණනිද්දෙසො 1. සුතමයඤාණනිද්දෙසො
2. සීලමයඤාණනිද්දෙසො 2. සීලමයඤාණනිද්දෙසො
3. සමාධිභාවනාමයඤාණනිද්දෙසො 3. සමාධිභාවනාමයඤාණනිද්දෙසො
4. ධම්මට්ඨිතිඤාණනිද්දෙසො 4. ධම්මට්ඨිතිඤාණනිද්දෙසො
5. සම්මසනඤාණනිද්දෙසො 5. සම්මසනඤාණනිද්දෙසො
6. උදයබ්බයඤාණනිද්දෙසො 6. උදයබ්බයඤාණනිද්දෙසො
7. භඞ්ගානුපස්සනාඤාණනිද්දෙසො 7. භඞ්ගානුපස්සනාඤාණනිද්දෙසො
8. ආදීනවඤාණනිද්දෙසො 8. ආදීනවඤාණනිද්දෙසො
9. සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණනිද්දෙසො 9. සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණනිද්දෙසො
10. ගොත්‍රභුඤාණනිද්දෙසො 10. ගොත්‍රභුඤාණනිද්දෙසො
11. මග්ගඤාණනිද්දෙසො 11. මග්ගඤාණනිද්දෙසො
12. ඵලඤාණනිද්දෙසො 12. ඵලඤාණනිද්දෙසො
13. විමුත්තිඤාණනිද්දෙසො 13. විමුත්තිඤාණනිද්දෙසො
14. පච්චවෙක්ඛණඤාණනිද්දෙසො 14. පච්චවෙක්ඛණඤාණනිද්දෙසො
15. වත්ථුනානත්තඤාණනිද්දෙසො 15. වත්ථුනානත්තඤාණනිද්දෙසො
16. ගොචරනානත්තඤාණනිද්දෙසො 16. ගොචරනානත්තඤාණනිද්දෙසො
17. චරියානානත්තඤාණනිද්දෙසො 17. චරියානානත්තඤාණනිද්දෙසො
18. භූමිනානත්තඤාණනිද්දෙසො 18. භූමිනානත්තඤාණනිද්දෙසො
19. ධම්මනානත්තඤාණනිද්දෙසො 19. ධම්මනානත්තඤාණනිද්දෙසො
20-24. ඤාණපඤ්චකනිද්දෙසො 20-24. ඤාණපඤ්චකනිද්දෙසො
25-28. පටිසම්භිදාඤාණනිද්දෙසො 25-28. පටිසම්භිදාඤාණනිද්දෙසො
29-31. ඤාණත්තයනිද්දෙසො 29-31. ඤාණත්තයනිද්දෙසො
32. ආනන්තරිකසමාධිඤාණනිද්දෙසො 32. ආනන්තරිකසමාධිඤාණනිද්දෙසො
33. අරණවිහාරඤාණනිද්දෙසො 33. අරණවිහාරඤාණනිද්දෙසො
34. නිරොධසමාපත්තිඤාණනිද්දෙසො 34. නිරෝධසමාපත්තිඤාණනිද්දෙසො
35. පරිනිබ්බානඤාණනිද්දෙසො 35. පරිනිබ්බානඤාණනිද්දෙසො
36. සමසීසට්ඨඤාණනිද්දෙසො 36. සමසීසට්ඨඤාණනිද්දෙසො
37. සල්ලෙඛට්ඨඤාණනිද්දෙසො 37. සල්ලෙඛට්ඨඤාණනිද්දෙසො
38. වීරියාරම්භඤාණනිද්දෙසො 38. වීරියාරම්භඤාණනිද්දෙසො
39. අත්ථසන්දස්සනඤාණනිද්දෙසො 39. අත්ථසන්දස්සනඤාණනිද්දෙසො
40. දස්සනවිසුද්ධිඤාණනිද්දෙසො 40. දස්සනවිසුද්ධිඤාණනිද්දෙසො
41. ඛන්තිඤාණනිද්දෙසො 41. ඛන්තිඤාණනිද්දෙසො
42. පරියොගාහණඤාණනිද්දෙසො 42. පරියොගාහණඤාණනිද්දෙසො
43. පදෙසවිහාරඤාණනිද්දෙසො 43. පදෙසවිහාරඤාණනිද්දෙසො
44-49. ඡවිවට්ටඤාණනිද්දෙසො 44-49. ඡවිවට්ටඤාණනිද්දෙසො
50. ඉද්ධිවිධඤාණනිද්දෙසො 50. ඉද්ධිවිධඤාණනිද්දෙසො
51. සොතධාතුවිසුද්ධිඤාණනිද්දෙසො 51. සොතධාතුවිසුද්ධිඤාණනිද්දෙසො
52. චෙතොපරියඤාණනිද්දෙසො 52. චෙතොපරියඤාණනිද්දෙසො
53. පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණනිද්දෙසො 53. පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණනිද්දෙසො
54. දිබ්බචක්ඛුඤාණනිද්දෙසො 54. දිබ්බචක්ඛුඤාණනිද්දෙසො
106
කථං ඔභාසවසෙන නානත්තෙකත්තරූපනිමිත්තානං දස්සනට්ඨෙ පඤ්ඤා දිබ්බචක්ඛුඤාණං? ඉධ භික්ඛු ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි...පෙ.... චිත්තසමාධි...පෙ.... වීමංසාසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. සො ඉමෙසු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙති පරිදමෙති, මුදුං කරොති කම්මනියං. සො ඉමෙසු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙත්වා පරිදමෙත්වා, මුදුං කරිත්වා කම්මනියං ආලොකසඤ්ඤං මනසි කරොති, දිවාසඤ්ඤං අධිට්ඨාති - ‘‘යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා’’. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. සො තථාභාවිතෙන චිත්තෙන පරිසුද්ධෙන පරියොදාතෙන සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනීහරති අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන, සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති - ‘‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා, වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා, මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා, අරියානං උපවාදකා, මිච්ඡාදිට්ඨිකා, මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා, වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා, මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා, සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති - ‘‘ඔභාසවසෙන නානත්තෙකත්තරූපනිමිත්තානං දස්සනට්ඨෙ පඤ්ඤා දිබ්බචක්ඛුඤාණං’’.
106
[214] කෙසේ නම් කසිණාලෝකයාගේ වශයෙන් නොයෙක් ස්වභාවයන් ඇත්තාවූද, එක ස්වභාවය ඇත්තාවූද රූප සටහන් දැක්මෙහි ප්‍රඥාව දිබ්බ චක්ඛුඤාණ නම් වේද?
මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම ඡන්දය අධිපතිකොට ඇත්තාවූ සමාධියෙන්ද, (ii) සම්‍යක් ප්‍රධාන වීර්යයෙන්ද යුත් ඍද්ධිපාදය වඩයි. වීර්ය අධිපතිකොට ඇති සමාධියෙන්ද, (මෙහි (ii) යොදන්න) චිත්තය අධිපතිකොට ඇති සමාධියෙන්ද, (මෙහි (ii) යොදන්න) විමංසාව අධිපතිකොට ඇති සමාධියෙන්ද, සම්‍යක් ප්‍රධාන වීර්යයෙන්ද යුත් ඍද්ධිපාදය වඩයි. හෙතෙම මේ සතර ඍද්ධිපාදයන්හි සිත පුරුදු කරයි. හික්මවයි මෘදු කරයි. කර්මන්‍ය කරයි හෙතෙම මේ සතර ඍද්ධිපාදයන්හි සිත පුරුදුකොට හික්මවා මෘදු කොට කර්මන්‍ය කොට ආලෝක සඤ්ඤාව මෙනෙහි කරයි. දවල් යන සඤ්ඤාව උපදවයි. දවල් යම්සේද රාත්‍රියද එසේම වෙයි. රාත්‍රිය යම්සේද දවල්ද එසේම වෙයි. මෙසේ විවෘතවූ නොවැසුණාවූ ආලෝක සහිතවූ සිත වඩයි හෙතෙම එසේ පුරුදු කරනලද පිරිසිදුවූ හාත්පස පිරිසිදුවූ සිතින් සත්වයන්ගේ චුති උත්පත්ති දැනගැනීම පිණිස සිත එළවයි නමයි හෙතෙම මිනිස් බව ඉක්ම ගියාවූ දිව්‍ය චක්ෂුසින් චුත වන්නාවූද උපදින්නාවූද හීනවූද ප්‍රණීතවූ යහපත්වර්ණ ඇත්තාවූද අයහපත් වර්ණ ඇත්තාවූද සත්වයන් දකියි. කර්මානුකූලව උපදින්නාවූ සත්වයන් දැනගනියි. කෙසේද? පින්වත්නි, මේ සත්වයන් එකාන්තයෙන් කාය දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවාහුය, වාක්දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවාහුය. මනො දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවාහුය, ආර්යයන්ට ගර්හා කළාහුය, මිථ්‍යාදෘෂ්ටි ගත්තාහුය, මිථ්‍යාදෘෂ්ටි කර්ම සමාදන්වූවාහුය, ඔව්හු කය බිඳීමෙන් මරණින් පසු සැපයෙන් පහවූ විනාශව වැටෙන්නාවූ නපුරු ගති ඇත්තාවූ නිරයෙහි උපන්නාහුය, පින්වත්නි, මේ සත්වයෝ කාය සුචරිතයෙන් යුක්තවුවාහුය, වාක් සුචරිතයෙන් යුක්තවූවාහුය මනො සුචරිතයෙන් යුක්තවූවාහුය, ආර්යයන්ට නින්දා නොකළාහුය. සම්‍යක් දෘෂ්ටි ඇත්තාහුය, සම්‍යක් දෘෂ්ටි කර්ම සමාදන්වූවාහුය, ඔව්හු කායයාගේ බිඳීමෙන් මරණින් පසු යහපත් ගති ඇත්තාවූ ස්වර්ග ලෝකයෙහි උපන්නාහු යයි මෙසේ මිනිසත් බව ඉක්මවූ පිරිසිදුවූ දිව්‍ය චක්ෂුසින් චුතවන්නාවූද උපදින්නාවූද හීනවූද ප්‍රණීතවූද යහපත් වර්ණ ඇත්තාවූද අයහපත් වර්ණ ඇත්තාවූද කර්මානුකූලව යන්නාවූ සත්වයන් දනියි. එය දැනීම් අර්ථයෙන් ඤාණ නමි. ප්‍රකාරයෙන් දැනීම් අර්ථයෙන් ප්‍රඥා නමි. එහෙයින් කසිණා ලෝකයෙන් නොයෙක් ස්වභාවයන් ඇත්තාවූද එක ස්වභාවය ඇත්තාවූද රූප සටහන් දැක්මෙහි ප්‍රඥාව දිබ්බචක්ඛු ඤාණයයි කියනු ලැබේ.
55. ආසවක්ඛයඤාණනිද්දෙසො 55. ආසවක්ඛයඤාණනිද්දෙසො
56-63. සච්චඤාණචතුක්කද්වයනිද්දෙසො 56-63. සච්චඤාණචතුක්කද්වයනිද්දෙසො
64-67. සුද්ධිකපටිසම්භිදාඤාණනිද්දෙසො 64-67. සුද්ධිකපටිසම්භිදාඤාණනිද්දෙසො
68. ඉන්ද්‍රියපරොපරියත්තඤාණනිද්දෙසො 68. ඉන්ද්‍රියපරොපරියත්තඤාණනිද්දෙසො
69. ආසයානුසයඤාණනිද්දෙසො 69. ආසයානුසයඤාණනිද්දෙසො
70. යමකපාටිහීරඤාණනිද්දෙසො 70. යමකපාටිහීරඤාණනිද්දෙසො
71. මහාකරුණාඤාණනිද්දෙසො 71. මහාකරුණාඤාණනිද්දෙසො
72-73. සබ්බඤ්ඤුතඤාණනිද්දෙසො 72-73. සබ්බඤ්ඤුතඤාණනිද්දෙසො
2. දිට්ඨිකථා 2. දිට්ඨි කථාව
122
කා දිට්ඨි, කති දිට්ඨිට්ඨානානි, කති දිට්ඨිපරියුට්ඨානානි, කති දිට්ඨියො, කති දිට්ඨාභිනිවෙසා, කතමො දිට්ඨිට්ඨානසමුග්ඝාතොති?
[1] කා දිට්ඨීති අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. [2] කති දිට්ඨිට්ඨානානීති අට්ඨ දිට්ඨිට්ඨානානි. [3] කති දිට්ඨිපරියුට්ඨානානීති අට්ඨාරස දිට්ඨිපරියුට්ඨානානි. [4] කති දිට්ඨියොති සොළස දිට්ඨියො. [5] කති දිට්ඨාභිනිවෙසාති තීණි සතං දිට්ඨාභිනිවෙසා. [6] කතමො දිට්ඨිට්ඨානසමුග්ඝාතොති සොතාපත්තිමග්ගො දිට්ඨිට්ඨානසමුග්ඝාතො .
122
[1] දිට්ඨි යනු කුමක්ද? දෘෂ්ටි හේතු කෙතෙක්ද? දෘෂ්ටීන්ගේ පැනනැඟීම් කෙතෙක්ද? දෘෂ්ටීහු කෙතෙක්ද? දෘෂ්ටියෙන් වරදවා ගන්නා ප්‍රභෙද කෙතෙක්ද? දෘෂ්ටි හේතූන් සිඳ දැමීම් නම් කුමක්ද? යනු මොහු ප්‍රශ්නයෝයි.
[2] දිට්ඨි යනු කුමක්ද යන ප්‍රශ්නයෙහි වරදවා දැඩි කොට අල්වාගැනීම සත්‍යයට විරුද්ධව ගැනීම දිට්ඨි නමි. දෘෂ්ටි හේතු කෙතෙක්ද යන ප්‍රශ්නයෙහි දෘෂ්ටි හේතු අටකි. දෘෂ්ටි පැනනැගීම් කෙතෙක්ද යන ප්‍රශ්නයෙහි දෘෂ්ටි පැන නැඟීම් අටළොසකි. දෘෂ්ටීහු කෙතෙක්ද යන ප්‍රශ්නයෙහි දෘෂ්ටීහු සොළසකි. දෘෂ්ටියෙන් වරදවා ගන්නා ප්‍රභෙද කෙතෙක්ද යන ප්‍රශ්නයෙහි දෘෂ්ටියෙන් වරදවා ගැනීම් ප්‍රභෙද තුන් සියයකි. දෘෂ්ටි හෙතූන් සහමුලින් සිඳදැමීම නම් කවරේද යන ප්‍රශ්නයෙහි සොතාපත්ති මාර්ගය දෘෂ්ටිහේතූන් සහමුලින් සිඳීම වෙයි.
123
කථං අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි? (කති අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨීති (ස්‍යා.)) රූපං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. වෙදනං එතං මම...පෙ.... සඤ්ඤං එතං මම... සඞ්ඛාරෙ එතං මම... විඤ්ඤාණං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. චක්ඛුං එතං මම...පෙ.... සොතං එතං මම... ඝානං එතං මම... ජිව්හං එතං මම... කායං එතං මම... මනං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. රූපෙ (රූපං (ස්‍යා.) තථා පඤ්චසු ආරම්මණෙසු එකවචනෙන) එතං මම...පෙ.... සද්දෙ එතං මම... ගන්ධෙ එතං මම... රසෙ එතං මම... ඵොට්ඨබ්බෙ එතං මම... ධම්මෙ එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. චක්ඛුවිඤ්ඤාණං එතං මම...පෙ.... සොතවිඤ්ඤාණං එතං මම... ඝානවිඤ්ඤාණං එතං මම... ජිව්හාවිඤ්ඤාණං එතං මම... කායවිඤ්ඤාණං එතං මම... මනොවිඤ්ඤාණං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. චක්ඛුසම්ඵස්සං එතං මම...පෙ.... සොතසම්ඵස්සං එතං මම... ඝානසම්ඵස්සං එතං මම... ජිව්හාසම්ඵස්සං එතං මම... කායසම්ඵස්සං එතං මම... මනොසම්ඵස්සං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. චක්ඛුසම්ඵස්සජං වෙදනං...පෙ.... සොතසම්ඵස්සජං වෙදනං... ඝානසම්ඵස්සජං වෙදනං... ජිව්හාසම්ඵස්සජං වෙදනං... කායසම්ඵස්සජං වෙදනං... මනොසම්ඵස්සජං වෙදනං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
රූපසඤ්ඤං එතං මම...පෙ.... සද්දසඤ්ඤං එතං මම... ගන්ධසඤ්ඤං එතං මම... රසසඤ්ඤං එතං මම... ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤං එතං මම... ධම්මසඤ්ඤං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. රූපසඤ්චෙතනං එතං මම...පෙ.... සද්දසඤ්චෙතනං එතං මම... ගන්ධසඤ්චෙතනං එතං මම... රසසඤ්චෙතනං එතං මම... ඵොට්ඨබ්බසඤ්චෙතනං එතං මම... ධම්මසඤ්චෙතනං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. රූපතණ්හං එතං මම...පෙ.... සද්දතණ්හං එතං මම... ගන්ධතණ්හං එතං මම... රසතණ්හං එතං මම... ඵොට්ඨබ්බතණ්හං එතං මම... ධම්මතණ්හං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. රූපවිතක්කං එතං මම...පෙ.... සද්දවිතක්කං එතං මම... ගන්ධවිතක්කං එතං මම... රසවිතක්කං එතං මම... ඵොට්ඨබ්බවිතක්කං එතං මම... ධම්මවිතක්කං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. රූපවිචාරං එතං මම...පෙ.... සද්දවිචාරං එතං මම... ගන්ධවිචාරං එතං මම... රසවිචාරං එතං මම... ඵොට්ඨබ්බවිචාරං එතං මම... ධම්මවිචාරං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
පථවීධාතුං එතං මම...පෙ.... ආපොධාතුං එතං මම... තෙජොධාතුං එතං මම... වායොධාතුං එතං මම... ආකාසධාතුං එතං මම... විඤ්ඤාණධාතුං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. පථවීකසිණං එතං මම...පෙ.... ආපොකසිණං... තෙජොකසිණං... වායොකසිණං ... නීලකසිණං... පීතකසිණං... ලොහිතකසිණං... ඔදාතකසිණං... ආකාසකසිණං... විඤ්ඤාණකසිණං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
කෙසං එතං මම...පෙ.... ලොමං එතං මම... නඛං එතං මම... දන්තං එතං මම... තචං එතං මම... මංසං එතං මම... න්හාරුං එතං මම... අට්ඨිං එතං මම... අට්ඨිමිඤ්ජං එතං මම... වක්කං එතං මම... හදයං එතං මම... යකනං එතං මම... කිලොමකං එතං මම... පිහකං එතං මම... පප්ඵාසං එතං මම... අන්තං එතං මම... අන්තගුණං එතං මම... උදරියං එතං මම... කරීසං එතං මම... පිත්තං එතං මම... සෙම්හං එතං මම... පුබ්බං එතං මම ... ලොහිතං එතං මම... සෙදං එතං මම... මෙදං එතං මම... අස්සුං එතං මම... වසං එතං මම ... ඛෙළං එතං මම... සිඞ්ඝාණිකං එතං මම... ලසිකං එතං මම... මුත්තං එතං මම... මත්ථලුඞ්ගං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
චක්ඛායතනං එතං මම...පෙ.... රූපායතනං එතං මම... සොතායතනං එතං මම... සද්දායතනං එතං මම... ඝානායතනං එතං මම... ගන්ධායතනං එතං මම... ජිව්හායතනං එතං මම... රසායතනං එතං මම... කායායතනං එතං මම... ඵොට්ඨබ්බායතනං එතං මම... මනායතනං එතං මම... ධම්මායතනං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
චක්ඛුධාතුං එතං මම...පෙ.... රූපධාතුං එතං මම... චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතුං එතං මම... සොතධාතුං එතං මම... සද්දධාතුං එතං මම... සොතවිඤ්ඤාණධාතුං එතං මම... ඝානධාතුං එතං මම... ගන්ධධාතුං එතං මම... ඝානවිඤ්ඤාණධාතුං එතං මම... ජිව්හාධාතුං එතං මම... රසධාතුං එතං මම... ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතුං එතං මම... කායධාතුං එතං මම... ඵොට්ඨබ්බධාතුං එතං මම... කායවිඤ්ඤාණධාතුං එතං මම... මනොධාතුං එතං මම... ධම්මධාතුං එතං මම... මනොවිඤ්ඤාණධාතුං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
චක්ඛුන්ද්‍රියං එතං මම...පෙ.... සොතින්ද්‍රියං එතං මම... ඝානින්ද්‍රියං එතං මම... ජිව්හින්ද්‍රියං එතං මම... කායින්ද්‍රියං එතං මම... මනින්ද්‍රියං එතං මම... ජීවිතින්ද්‍රියං එතං මම... ඉත්ථින්ද්‍රියං එතං මම... පුරිසින්ද්‍රියං එතං මම... සුඛින්ද්‍රියං එතං මම... දුක්ඛින්ද්‍රියං එතං මම... සොමනස්සින්ද්‍රියං එතං මම... දොමනස්සින්ද්‍රියං එතං මම... උපෙක්ඛින්ද්‍රියං එතං මම... සද්ධින්ද්‍රියං එතං මම... වීරියින්ද්‍රියං එතං මම... සතින්ද්‍රියං එතං මම... සමාධින්ද්‍රියං එතං මම... පඤ්ඤින්ද්‍රියං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
කාමධාතුං එතං මම...පෙ.... රූපධාතුං එතං මම... අරූපධාතුං එතං මම... කාමභවං එතං මම... රූපභවං එතං මම... අරූපභවං එතං මම... සඤ්ඤාභවං එතං මම... අසඤ්ඤාභවං එතං මම... නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවං එතං මම... එකවොකාරභවං එතං මම... චතුවොකාරභවං එතං මම... පඤ්චවොකාරභවං එතං මම... පඨමජ්ඣානං එතං මම... දුතියජ්ඣානං එතං මම... තතියජ්ඣානං එතං මම... චතුත්ථජ්ඣානං එතං මම... මෙත්තං චෙතොවිමුත්තිං එතං මම... කරුණං චෙතොවිමුත්තිං එතං මම... මුදිතං චෙතොවිමුත්තිං එතං මම... උපෙක්ඛං චෙතොවිමුත්තිං එතං මම... ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිං එතං මම... විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තිං එතං මම... ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තිං එතං මම... නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
අවිජ්ජං එතං මම...පෙ.... සඞ්ඛාරෙ එතං මම... විඤ්ඤාණං එතං මම... නාමරූපං එතං මම... සළායතනං එතං මම... ඵස්සං එතං මම... වෙදනං එතං මම... තණ්හං එතං මම... උපාදානං එතං මම... භවං එතං මම ... ජාතිං එතං මම... ජරාමරණං එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති - අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි. එවං අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨි.
123
[3] වරදවා දැඩිකොට ගැනීම් සත්‍යයට විරුද්ධ ගැනීම් කෙසේ නම් දිට්ඨි වන්නේද? රූපස්කන්ධය (ii) මෙය මගේය, මෙය මම වෙමි, මෙය මගේ ආත්මයයි, සත්‍යයට විරුද්ධව වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි, (iii) වේදනාස්කන්ධය මෙය මගේය, (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) සඤ්ඤාස්කන්ධය මෙය මගේය (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) සංස්කාරස්කන්ධය මෙය මගේය (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) විඤ්ඤාණස්කන්ධය මෙය මගේය මෙය මම වෙමි, මෙය මගේ ආත්මය යයි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට අල්වාගැනීම දිට්ඨි නමි චක්ෂුප්‍රසාදය මෙය මගේය. (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) ශ්‍රොතප්‍රසාදය මෙය මගේය (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) ඝ්‍රානප්‍රසාදය මෙය මගේය (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) ජිව්හා ප්‍රසාදය මෙය මගේය (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) කාය ප්‍රසාදය මෙය මගේය (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) සිත මෙය මගේය. මෙය මම වෙමි, මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට අල්වා ගැනීම දිට්ඨි නමි. රූපාරම්මණයන් මෙය මගේය (මෙහි (ii)) ශබ්දාරම්මණයන් මෙය මගේය (මෙහි (ii)) ගන්ධාරම්මණයන් මෙය මගේය (මෙහි (ii)) රසාරම්මණයන් මෙය මගේය ප්‍රශ්ටව්‍යාරම්මණයන් මෙය මගේය. (මෙහි (ii)) ධර්මාරම්ණයන් මෙය මගේය, (මෙහි (ii)) (මෙහි 4 ඡේදයේ සිට 18 ඡේදය තෙක් මේ සලකුණ ඇති තැන්වල (ii) ඡේදය යොදා ගත) යුතුයි.
[4] චක්ඛුවිඤ්ඤාණය මෙය මගේය - සොතවිඤ්ඤාණය මෙය මගේය- ඝාන විඤ්ඤාණය මෙය මගේය- ජිව්හා විඤ්ඤාණය මෙය මගේය- කාය විඤ්ඤාණය මෙය මගේය-මනොවිඤ්ඤාණය මෙය මගේය- මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව වරදවා දැඩිකොට අල්වා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[5] චක්ඛුසම්ඵස්සය මෙය මගේය- සොතසම්ඵස්සය මෙය මගේය- ඝාන සම්ඵස්සය මෙය මගේය, ජිව්හා සම්ඵස්සය මෙය මගේය- කාය සම්ඵස්ස මෙය මගේය- මනොසම්ඵස්සය මෙය මගේය, මෙය මම වෙමි, මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවාගැනීම දිට්ඨි නමි.
[6] චක්ඛුසම්ඵස්සජ වේදනාව මෙය මගේය- සොත සම්ඵස්සජ වේදනාව මෙය මගේය- ඝානසම්ඵස්සජ වේදනාව මෙය මගේය- ජිව්හාසම්ඵස්සජ වේදනාව මෙය මගේය -කායසම්ඵස්සජ වේදනාව මෙය මගේය- මනොසම්ඵස්සජ වේදනාව මෙය මගේය, මෙය මම වෙමි, මෙය මගේ ආත්මයයි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[7] රූප සඤ්ඤාව මෙය මගේය- සද්ද සඤ්ඤාව මෙය මගේය- ගන්ධ සඤ්ඤාව මෙය මගේය- රස සඤ්ඤාව මෙය මගේය- පොට්ඨබ්බ සඤ්ඤාව මෙය මගේය, ධම්ම සඤ්ඤාව මෙය මගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මයයි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[8] රූප සඤ්චෙතනාව මෙය මගේය- සද්ද සඤ්චෙතනාව මෙය මගේය- ගන්ධ සඤ්චෙතනාව මෙය මගේය- රස සංචෙතනාව මෙය මගේය- පොට්ඨබ්බ සඤ්චෙතනාව මෙය මගේය- ධම්ම සඤ්චෙතනාව මෙය මාගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[9] රූප තණ්හාව මෙය මගේය - සද්ද තණ්හාව මෙය මගේය- ගන්ධ තණ්හාව මෙය මගේය- රස තණ්හාව මෙය මගේය- පොට්ඨබ්බ තණ්හාව මෙය මගේය- ධම්ම තණ්හාව මෙය මගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මයයි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[10] රූප විතර්කය මෙය මගේය- ශබ්ද විතර්කය මෙය මගේය- ගන්ධ විතර්කය මෙය මගේය- රස විතර්කය මෙය මගේය- ප්‍රෂ්ටව්‍ය විතර්කය මෙය මගේය- ධර්ම විතර්කය මෙය මගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මයයි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිව වරදවා අල්වා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[11] රූප විචාරය මෙය මගේය- ශබ්ද විචාරය මෙය මගේය-ගන්ධ විචාරය මෙය මගේය- රස විචාරය මෙය මගේය-පොට්ඨබ්බ විචාරය මෙය මගේය- ධර්ම විචාරය මෙය මගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිව වරදවා අල්වා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[12] පඨවි ධාතුව මෙය මගේය- ආපො ධාතුව මෙය මගේය- තෙජො ධාතුව මෙය මගේය- වායො ධාතුව මෙය මගේය- ආකාස ධාතුව මෙය මගේය- විඤ්ඤාණ ධාතුව මෙය මගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[13] පඨවි කසිණය මෙය මගේය- ආපො කසිණය තෙජො කසිණය මෙය මාගේය- වායො කසිණය මෙය මාගේය- නීල කසිණය මෙය මාගේය- පීත කසිණය මෙය මාගේය- ලෝහිත කසිණය මෙය මාගේය- ඕදාත කසිණය ආකාස කසිණය මෙය මාගේය- විඤ්ඤාණ කසිණය මෙය මගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිව වරදවා ගැන්ම දිට්ඨි නමි.
[14] හිසකෙස් මෙය මගේය- රෝම මෙය මගේය. නියපොතු මෙය මගේය- දත් මෙය මගේය- සම මෙය මගේය- මස් මෙය මගේය- නහර මෙය මගේය- ඇට මෙය මගේය- ඇට මිදුලු මෙය මගේය- වකුගඩු මෙය මගේය- හෘදයමාංශය මෙය මගේය- අක්මාව මෙය මගේය- දළබුව මෙය මගේය- ඇලදිව මෙය මගේය- පපුමස මෙය මගේය- බඩවැල් මෙය මගේය-අතුණුබහන් මෙය මගේය- ආමාසගත ආහාර මෙය මගේය-මළ මෙය මගේය- පිත මෙය මගේය- සෙම මෙය මගේය-සැරව මෙය මගේය- ලේ මෙය මගේය- දහඩිය මෙය මගේය-මේදතෙල් මෙය මගේය- කඳුලු මෙය මගේය- වුරුණු තෙල් මෙය මගේය- කෙළ මෙය මගේය- සොටු මෙය මගේය-සඳමිදුලු මෙය මගේය- මුත්‍ර මෙය මගේය- මොළ මෙය මගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[15] චක්ඛායතනය මෙය මගේය- රූපායතනය මෙය මගේය- සොතායතනය මෙය මගේය- සද්දායතනය මෙය මගේය- ඝානායතනය මෙය ගේය- ගන්ධායතනය මෙය මගේය-ජිව්හායතනය මෙය මගේය- රසායතනය මෙය මගේය -කායායතනය මෙය මගේය- පොට්ඨබ්බායතනය මෙය මගේය-මනායතනය මෙය මගේය- ධම්මායතනය මෙය මගේය- චක්ඛු ධාතුව මෙය මගේය- රූප ධාතුව මෙය මගේය- චක්ඛු විඤ්ඤාණ ධාතුව මෙය මගේය- සොත ධාතුව මෙය මගේය- සද්ද ධාතුව මෙය ගේය- සොත විඤ්ඤාණ ධාතුව මෙය මගේය- ඝාන ධාතුව මෙය මගේය-ගන්ධ ධාතුව මෙය මගේය-ඝානවිඤ්ඤාණ ධාතුව මෙය මගේය- ජිව්හා ධාතුව මෙය මගේය- රස ධාතුව මෙය මගේය- ජිව්හා විඤ්ඤාණ ධාතුව මෙය මගේය- කාය ධාතුව මෙය මගේය- පොට්ඨබ්බ ධාතුව මෙය මගේය- කාය විඤ්ඤාණධාතුව මෙය මගේය-මනොධාතුව මෙය මගේය- ධම්මධාතුව මෙය මගේය-මනොවිඤ්ඤාණධාතුව මෙය මගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිව වරදවාගැනීම දිට්ඨි නමි.
[16] චක්ඛුන්ද්‍රිය මෙය මගේය- සොතින්ද්‍රිය මෙය මගේය-ඝානින්ද්‍රිය මෙය මගේය- ජිව්හින්ද්‍රිය මෙය මගේය- කායින්ද්‍රිය මෙය මගේය- මනින්ද්‍රිය - මෙය මගේය- ජිවිතින්ද්‍රිය මෙය මගේය- ඉත්ථින්ද්‍රිය මෙය මගේය- පුරිසින්ද්‍රිය මෙය මගේය-සුඛින්ද්‍රිය මෙය මගේය- දුක්ඛින්ද්‍රිය මෙය මගේය-සොමනස්සින්ද්‍රිය මෙය මගේය- දොමනස්සින්ද්‍රිය මෙය මගේය-උපෙක්ඛීන්ද්‍රිය මෙය මගේය- සද්ධින්ද්‍රිය මෙය මගේය-විරියින්ද්‍රිය මෙය මගේය- සතින්ද්‍රිය මෙය මගේය- සමාධින්ද්‍රිය මෙය මගේය- පඤ්ඤින්ද්‍රිය මෙය මගේය මෙය මම වෙමි මෙය මාගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිව වරදවා ගැන්ම දිට්ඨි නමි.
[17] කාමධාතුව (කාමලෝකය) මෙය මගේය- රූපධාතුව (රූප ලෝකය) මෙය මගේය- අරූප ධාතුව (අරූප ලෝකය) මෙය මගේය- කාම භවය මෙය මගේය- රූප භවය මෙය මගේය- අරූප භවය මෙය මගේය- සඤ්ඤා භවය මෙය මගේය-අසඤ්ඤාභවය මෙය මගේය- නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤා භවය මෙය මගේය- එකවොකාර භවය මෙය මගේය- චතුවොකාර භවය මෙය මගේය- පඤ්චවොකාර භවය මෙය මගේය- ප්‍රථම ධ්‍යානය මෙය මගේය- ද්විතීයද්ධ්‍යානය මෙය මගේය-තෘතීයද්ධ්‍යානය මෙය මගේය- චතුර්ථ ධ්‍යානය මෙය මගේය-මෛත්‍රිසමාධිය මෙය මගේය- කරුණා සමාධිය මෙය මගේය-මුදිතාසමාධිය මෙය මගේය- උපෙක්ඛා සමාධිය මෙය මගේය-ආකාසානඤ්චායතන සමාපත්තිය මෙය මගේය-විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්තිය මෙය මගේය-ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්තිය මෙය මගේය- නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන සමාපත්තිය මෙය මගේය- මෙය මම වෙමි මෙය මගේ ආත්මය වෙමියි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවා ගැනීම දිට්ඨි නමි.
[18] අවිද්‍යාව මෙය මගේය- සංඛාරයන් මෙය මගේය-විඤ්ඤාණය මෙය මගේය- නාම රූපය මෙය මගේය-සළායතනය මෙය මගේය- ඵස්සය මෙය මගේය- වේදනාව මෙය මගේය- තණ්හාව මෙය මගේය- උපාදානය මෙය මගේය-භවය මෙය මගේය- ජාතිය මෙය මගේය- ජරාමරණය මෙය මගේය, මෙය මම වෙමි, මෙය මගේ ආත්මයයි සත්‍යයට විරුද්ධව දැඩිකොට වරදවාගැන්ම දිට්ඨි නමි.
124
කතමානි අට්ඨ දිට්ඨිට්ඨානානි? ඛන්ධාපි දිට්ඨිට්ඨානං, අවිජ්ජාපි දිට්ඨිට්ඨානං, ඵස්සොපි දිට්ඨිට්ඨානං, සඤ්ඤාපි දිට්ඨිට්ඨානං, විතක්කොපි (විතක්කාපි (ස්‍යා.)) දිට්ඨිට්ඨානං, අයොනිසො මනසිකාරොපි දිට්ඨිට්ඨානං, පාපමිත්තොපි දිට්ඨිට්ඨානං, පරතොඝොසොපි දිට්ඨිට්ඨානං.
ඛන්ධා හෙතු ඛන්ධා පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං ඛන්ධාපි දිට්ඨිට්ඨානං. අවිජ්ජා හෙතු අවිජ්ජා පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං අවිජ්ජාපි දිට්ඨිට්ඨානං. ඵස්සො හෙතු ඵස්සො පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං ඵස්සොපි දිට්ඨිට්ඨානං. සඤ්ඤා හෙතු සඤ්ඤා පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං සඤ්ඤාපි දිට්ඨිට්ඨානං. විතක්කො හෙතු විතක්කො පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය, සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං විතක්කොපි දිට්ඨිට්ඨානං. අයොනිසො මනසිකාරො හෙතු අයොනිසො මනසිකාරො පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං අයොනිසො මනසිකාරොපි දිට්ඨිට්ඨානං. පාපමිත්තො හෙතු පාපමිත්තො පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය, සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං පාපමිත්තොපි දිට්ඨිට්ඨානං. පරතොඝොසො හෙතු පරතොඝොසො පච්චයො දිට්ඨිට්ඨානං උපාදාය සමුට්ඨානට්ඨෙන - එවං පරතොඝොසොපි දිට්ඨිට්ඨානං. ඉමානි අට්ඨ දිට්ඨිට්ඨානානි.
124
[19] දිට්ඨි හේතු අට නම් කවරහුද? ස්කන්ධයෝද දිට්ඨි හේතු නමි. අවිද්‍යාවද දිට්ඨි හේතු නමි. ඵස්සයද දිට්ඨි හේතු නමි. සඤ්ඤාවද දිට්ඨි හේතු නමි. විතර්කයද දිට්ඨි හේතු නමි. අයොනිසොමනසිකාරයද දිට්ඨි හේතු නමි. පාපමිත්‍රයාද දිට්ඨි හේතු නමි. පරතොඝොෂය (අන්‍යයන්ගේ කීම) ද දිට්ඨි හේතු නමි. (ii) පහළවීමට ජනක වශයෙන්ද උපස්තම්භක වශයෙන්ද හේතුවන හෙයින් (iii) ස්කන්ධයෝ දිට්ඨි හේතු නම් වෙත්.
[20] මෙසේ ස්කන්ධයෝද දිට්ඨි හේතු නම් වෙත්. (මෙහි 19 (ii) යොදන්න) අවිද්‍යාවද දිට්ඨි හේතු නමි. මෙසේ අවිද්‍යාවද දිට්ඨි හේතු නමි. (මෙහි 19 (ii) යොදන්න) ඵස්සයද දිට්ඨි හේතු නමි. මෙසේ ඵස්සයද දිට්ඨි හේතු නමි (මෙහි 19 (ii) යොදන්න) සඤ්ඤාවද දිට්ඨි හේතු නමි. මෙසේ සඤ්ඤාවද දිට්ඨි හේතු නමි. (මෙහි 19 (ii) යොදන්න) විතර්කයද දිට්ඨි හේතු නමි. මෙසේ විතර්කයද දිට්ඨි හේතු නමි. (මෙහි 19 (ii) යොදන්න) අයොනිසොමනස්කාරයද දිට්ඨි හේතු නමි. මෙසේ අයොනිසොමනසිකාරයද දිට්ඨි හේතු නමි. (මෙහි 19 (ii) යොදන්න) පාපමිත්‍රයාද දිට්ඨි හේතු නමි. මෙසේ පාපමිත්‍රයාද දිට්ඨිහේතු නමි. (මෙහි 19 (ii) යොදන්න) පරතොඝොෂයද දිට්ඨි හේතු නමි. මෙසේ පරතොඝොෂයද දිට්ඨි හේතු නමි.
125
කතමානි අට්ඨාරස දිට්ඨිපරියුට්ඨානානි? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං, දිට්ඨිගහනං, දිට්ඨිකන්තාරං, දිට්ඨිවිසූකං, දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං, දිට්ඨිසඤ්ඤොජනං, දිට්ඨිසල්ලං, දිට්ඨිසම්බාධො, දිට්ඨිපලිබොධො, දිට්ඨිබන්ධනං, දිට්ඨිපපාතො, දිට්ඨානුසයො, දිට්ඨිසන්තාපො, දිට්ඨිපරිළාහො , දිට්ඨිගන්ථො, දිට්ඨුපාදානං, දිට්ඨාභිනිවෙසො, දිට්ඨිපරාමාසො - ඉමානි අට්ඨාරස දිට්ඨිපරියුට්ඨානානි.
125
[21] අටලොස් දෘෂ්ටි පැනනැගීම් නම් කවරහුද? යම් දෘෂ්ටියක් දෘෂ්ටි කටුවක් දෘෂ්ටි වනයක් දෘෂ්ටි කාන්තාරයක් දෘෂ්ටි හුලක් දෘෂ්ටි සංකලනයක් දෘෂ්ටි සංයෝජනයක් දෘෂ්ටි සම්බන්ධයක් දෘෂ්ටි පලිබොධයක් දෘෂ්ටි බන්ධනයක් දෘෂ්ටි ප්‍රපාතයක් දෘෂ්ටි අනුසයක් දෘෂ්ටි සන්තාපයක් දෘෂ්ටි පරිළාහයක් දෘෂ්ටි ග්‍රන්ථයක් දෘෂ්ටියෙන් දැඩිකොට ගැනීමක් දෘෂ්ටියෙන් සත්‍යයට විරුද්ධව ගැනීමක් වේද, මොව්හු අටලොස් දෘෂ්ටි පැන නැඟීම් නම් වෙත්.
126
කතමා සොළස දිට්ඨියො? අස්සාදදිට්ඨි, අත්තානුදිට්ඨි, මිච්ඡාදිට්ඨි, සක්කායදිට්ඨි, සක්කායවත්ථුකා සස්සතදිට්ඨි, සක්කායවත්ථුකා උච්ඡෙදදිට්ඨි, අන්තග්ගාහිකාදිට්ඨි, පුබ්බන්තානුදිට්ඨි, අපරන්තානුදිට්ඨි, සඤ්ඤොජනිකා දිට්ඨි, අහන්ති මානවිනිබන්ධා දිට්ඨි, මමන්ති මානවිනිබන්ධා දිට්ඨි, අත්තවාදපටිසංයුත්තා දිට්ඨි, ලොකවාදපටිසංයුත්තා දිට්ඨි, භවදිට්ඨි, විභවදිට්ඨි - ඉමා සොළස දිට්ඨියො.
126
[22] සොළොස් දෘෂ්ටීහු නම් කවරහුද? අස්සාද දිට්ඨිය අත්තානුදිට්ඨිය මිච්ඡාදිට්ඨිය සක්කාය දිට්ඨිය සක්කාය වත්ථුක සස්සත දිට්ඨිය සක්කාය වත්ථුක උච්ඡෙද දිට්ඨිය අන්තග්ගාහික දිට්ඨිය පුබ්බන්තානුදිට්ඨිය අපරන්තානු දිට්ඨිය සඤ්ඤොජනික දිට්ඨිය අහන්තිමාන විනිබන්ධ දිට්ඨිය මමන්තිමාන විනිබන්ධ දිට්ඨිය අත්තවාද පටිසංයුක්ත දිට්ඨිය ලොකවාද පටිසංයුත්ත දිට්ඨිය භව දිට්ඨිය විභව දිට්ඨිය යන මොහු සොළොස් දෘෂ්ටීහු නම් වෙත්.
127
කතමෙ තීණි සතං දිට්ඨාභිනිවෙසා? අස්සාදදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? අත්තානුදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? මිච්ඡාදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? සක්කායදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? සක්කායවත්ථුකාය සස්සතදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? සක්කායවත්ථුකාය උච්ඡෙදදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? අන්තග්ගාහිකාය දිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? පුබ්බන්තානුදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? අපරන්තානුදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? සඤ්ඤොජනිකාය දිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? අහන්ති මානවිනිබන්ධාය දිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? මමන්ති මානවිනිබන්ධාය දිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? අත්තවාදපටිසංයුත්තාය දිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? ලොකවාදපටිසංයුත්තාය දිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? භවදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති? විභවදිට්ඨියා කතිහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති?
අස්සාදදිට්ඨියා පඤ්චතිංසාය ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. අත්තානුදිට්ඨියා වීසතියා ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. මිච්ඡාදිට්ඨියා දසහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. සක්කායදිට්ඨියා වීසතියා ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. සක්කායවත්ථුකාය සස්සතදිට්ඨියා පන්නරසහි ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. සක්කායවත්ථුකාය උච්ඡෙදදිට්ඨියා පඤ්චහාකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. අන්තග්ගාහිකාය දිට්ඨියා පඤ්ඤාසාය ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති . පුබ්බන්තානුදිට්ඨියා අට්ඨාරසහි ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. අපරන්තානුදිට්ඨියා චතුචත්තාලීසාය ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. සඤ්ඤොජනිකාය දිට්ඨියා අට්ඨාරසහි ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. අහන්ති මානවිනිබන්ධාය දිට්ඨියා අට්ඨාරසහි ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. මමන්ති මානවිනිබන්ධාය දිට්ඨියා අට්ඨාරසහි ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. අත්තවාදපටිසංයුත්තාය දිට්ඨියා වීසතියා ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. ලොකවාදපටිසංයුත්තාය දිට්ඨියා අට්ඨහි ආකාරෙහි අභිනිවෙසො හොති. භවදිට්ඨියා එකෙන ආකාරෙන (එකූනවීසතියා ආකාරෙන (ස්‍යා.)) අභිනිවෙසො හොති. විභවදිට්ඨියා එකෙන ආකාරෙන අභිනිවෙසො හොති.
127
[23] තුන්සියයක් දෘෂ්ටියෙන් දැඩිකොට අල්වා ගැනීම් නම් කවරහුද? අස්සාද දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයකින් දැඩිකොට අල්වා ගැනීම වේද, අත්තානු දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයකින් දැඩිව අල්වා ගැනීම වේද, මිච්ඡාදිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිකොට අල්වා ගැනීම් වේද සක්කායදිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිකොට අල්වා ගැනීම වේද, සක්කාය වත්ථුක සස්සත දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, සක්කාය වත්ථුක උච්ඡෙද දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, අන්තග්ගාහික දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, පුබ්බන්තානු දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, අපරන්තානු දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, සඤ්ඤාජෙනික දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, අහන්තිමානවිනිබන්ධ දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීමවේද, මමන්තිමානවිනිබන්ධ දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, අත්තවාදපටිසඤ්ඤුත්තදිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීමවේද, ලොකවාදපටිසඤ්ඤුත්ත දිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, භවදිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද, විභවදිට්ඨියෙන් කෙතෙක් ආකාරයෙන් දැඩිව ගැනීම වේද,
අස්සාද දිට්ඨියෙන් පන්තිස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. අත්තානුදිට්ඨියෙන් විසිආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. මිච්ඡාදිට්ඨියෙන් දස ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. සක්කාය දිට්ඨියෙන් විසි ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. සක්කායවත්ථුක සස්සත දිට්ඨියෙන් පසළොස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. සක්කායවත්ථුක උච්ඡෙද දිට්ඨියෙන් පස්ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. අන්තග්ගාහික දිට්ඨියෙන් පනස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. පුබ්බන්තානු දිට්ඨියෙන් අටලොස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. අපරන්තානු දිට්ඨියෙන් සුසාලිස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. සඤ්ඤොජනික දිට්ඨියෙන් අටලොස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. අහන්තිමාන විනිබන්ධ දිට්ඨියෙන් අටලොස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. මමන්තිමාන දිට්ඨියෙන් අටලොස් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. අත්තවාද පටිසංයුත්ත දිට්ඨියෙන්, විසි ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. ලොකවාදපටිසංයුත්ත දිට්ඨියෙන් අට ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. භව දිට්ඨියෙන් එක් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි. විභව දිට්ඨියෙන් එක් ආකාරයකින් දැඩිව ගැනීම වෙයි.
1. අස්සාදදිට්ඨිනිද්දෙසො 1. අස්සාදදිට්ඨිනිද්දෙසො
2. අත්තානුදිට්ඨිනිද්දෙසො 2. අත්තානුදිට්ඨිනිද්දෙසො
3. මිච්ඡාදිට්ඨිනිද්දෙසො 3. මිච්ඡාදිට්ඨිනිද්දෙසො
4. සක්කායදිට්ඨිනිද්දෙසො 4. සක්කායදිට්ඨිනිද්දෙසො
5. සස්සතදිට්ඨිනිද්දෙසො 5. සස්සතදිට්ඨිනිද්දෙසො
6. උච්ඡෙදදිට්ඨිනිද්දෙසො 6. උච්ඡෙදදිට්ඨිනිද්දෙසො
7. අන්තග්ගාහිකාදිට්ඨිනිද්දෙසො 7. අන්තග්ගාහිකාදිට්ඨිනිද්දෙසො
8. පුබ්බන්තානුදිට්ඨිනිද්දෙසො 8. පුබ්බන්තානුදිට්ඨිනිද්දෙසො
9. අපරන්තානුදිට්ඨිනිද්දෙසො 9. අපරන්තානුදිට්ඨිනිද්දෙසො
10-12. සඤ්ඤොජනිකාදිදිට්ඨිනිද්දෙසො 10-12. සඤ්ඤොජනිකාදිදිට්ඨිනිද්දෙසො
13. අත්තවාදපටිසංයුත්තදිට්ඨිනිද්දෙසො 13. අත්තවාදපටිසංයුත්තදිට්ඨිනිද්දෙසො
14. ලොකවාදපටිසංයුත්තදිට්ඨිනිද්දෙසො 14. ලොකවාදපටිසංයුත්තදිට්ඨිනිද්දෙසො
15-16. භව-විභවදිට්ඨිනිද්දෙසො 15-16. භව-විභවදිට්ඨිනිද්දෙසො
3. ආනාපානස්සතිකථා 3. ආනාපාන කථා
1. ගණනවාර 1. ගණනවාර
2. සොළසඤාණනිද්දෙසො 2. සොළසඤාණනිද්දෙසො
3. උපක්කිලෙසඤාණනිද්දෙසො 3. උපක්කිලෙසඤාණනිද්දෙසො
4. වොදානඤාණනිද්දෙසො 4. වොදානඤාණනිද්දෙසො
5. සතොකාරිඤාණනිද්දෙසො 5. සතොකාරිඤාණනිද්දෙසො
6. ඤාණරාසිඡක්කනිද්දෙසො 6. ඤාණරාසිඡක්කනිද්දෙසො
4. ඉන්ද්‍රියකථා 4. ඉන්ද්‍රිය කථා
1. පඨමසුත්තන්තනිද්දෙසො 1. පඨමසුත්තන්තනිද්දෙසො
2. දුතියසුත්තන්තනිද්දෙසො 2. දුතියසුත්තන්තනිද්දෙසො
3. තතියසුත්තන්තනිද්දෙසො 3. තතියසුත්තන්තනිද්දෙසො
4. චතුත්ථසුත්තන්තනිද්දෙසො 4. චතුත්ථසුත්තන්තනිද්දෙසො
5. ඉන්ද්‍රියසමොධානං 5. ඉන්ද්‍රියසමොධානං
5. විමොක්ඛකථා 5. විමොක්ඛ කථා
1. උද්දෙසො 1. උද්දෙසො
2. නිද්දෙසො 2. නිද්දෙසො
6. ගතිකථා 6. ගති කථා
231
ගතිසම්පත්තියා ඤාණසම්පයුත්තෙ කතිනං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණසම්පයුත්තෙ කතිනං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? රූපාවචරානං දෙවානං කතිනං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? අරූපාවචරානං දෙවානං කතිනං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති?
ගතිසම්පත්තියා ඤාණසම්පයුත්තෙ අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති. ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණසම්පයුත්තෙ අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති. රූපාවචරානං දෙවානං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති. අරූපාවචරානං දෙවානං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති.
231
[1] දිව්‍ය මනුෂ්‍ය යන ගති සම්පත්තියෙහි ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි කවර (ii) හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් උත්පත්තිය වෙයිද (iii) මහාසාර ක්ෂත්‍රියයන්ගේද මහාසාර බ්‍රාහ්මණයන්ගේද මහාසාර ගෘහපතියන්ගේද කාමාවචර දෙවියන්ගේද ඥානසම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි (iv) කෙතෙක් (මෙහි (ii) රූපාවචර දෙවියන්ගේ (මෙහි (ii) අරූපාවචර දෙවියන්ගේ (මෙහි (ii) ගති සම්පත්තියෙහි ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධි ක්ෂණයෙහි හේතු අටදෙනෙකුන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයි. (මෙහි (iii) -(v) හේතු අටදෙනෙකුන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීමවෙයි. (vi) රූපාවචර දෙවියන්ගේ (මෙහි (v) ඉපදීම අරූපාවචර දෙවියන්ගේ (මෙහි (v)
232
ගතිසම්පත්තියා ඤාණසම්පයුත්තෙ කතමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? කුසලකම්මස්ස ජවනක්ඛණෙ තයො හෙතූ කුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - කුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා. නිකන්තික්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ අකුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - අකුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො හෙතූ අබ්‍යාකතා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි නාමරූපං’’ .
පටිසන්ධික්ඛණෙ පඤ්චක්ඛන්ධා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරො මහාභූතා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො ජීවිතසඞ්ඛාරා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති , විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමඤ්ච රූපඤ්ච සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ චුද්දස ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරො ඛන්ධා අරූපිනො සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ පඤ්චින්ද්‍රියානි සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො හෙතූ සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමඤ්ච විඤ්ඤාණඤ්ච සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ චුද්දස ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ අට්ඨවීසති ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. ගතිසම්පත්තියා ඤාණසම්පයුත්තෙ ඉමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති.
ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණසම්පයුත්තෙ කතමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? කුසලකම්මස්ස ජවනක්ඛණෙ තයො හෙතූ කුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘කුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා’’. නිකන්තික්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ අකුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘අකුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා’’. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො හෙතූ අබ්‍යාකතා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි නාමරූපං’’.
පටිසන්ධික්ඛණෙ පඤ්චක්ඛන්ධා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරො මහාභූතා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො ජීවිතසඞ්ඛාරා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමඤ්ච රූපඤ්ච සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ චුද්දස ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරො ඛන්ධා අරූපිනො සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ පඤ්චින්ද්‍රියානි සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො හෙතූ සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමඤ්ච විඤ්ඤාණඤ්ච සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ චුද්දස ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ අට්ඨවීසති ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණසම්පයුත්තෙ ඉමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති.
රූපාවචරානං දෙවානං කතමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? කුසලකම්මස්ස ජවනක්ඛණෙ තයො හෙතූ කුසලා...පෙ.... රූපාවචරානං දෙවානං ඉමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති.
අරූපාවචරානං දෙවානං කතමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? කුසලකම්මස්ස ජවනක්ඛණෙ තයො හෙතූ කුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘කුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා’’. නිකන්තික්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ අකුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘අකුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා’’. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො හෙතූ අබ්‍යාකතා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණපච්චයාපි නාමං’’.
පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරො ඛන්ධා අරූපිනො සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ පඤ්චින්ද්‍රියානි සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො හෙතූ සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමඤ්ච විඤ්ඤාණඤ්ච සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ චුද්දස ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. අරූපාවචරානං දෙවානං ඉමෙසං අට්ඨන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති.
232
[2] ගති සම්පත්තියෙහි ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි කිනම් අට හේතුවක්හුගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයිද?
කුශල කර්මයාගේ ජවනක්ෂණයෙහි කුසල හෙතූහු තුනක් වෙත් (ii) ඔව්හු එම ක්ෂණයෙහි උපන් චෙතනාවට සහජාත ප්‍රත්‍ය වෙත්. (iii) ඒ හෙයින් කුශලමූලයන් ප්‍රත්‍ය කොට සංස්කාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. තිකන්තීක්ෂණයෙහි හේතු දෙකක් අකුසල් වෙත්. (මෙහි (ii) එහෙයින් අකුසල මූලයන් ප්‍රත්‍යකොට සංඛාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. ප්‍රති සන්ධික්ෂණයෙහි හේතු තුනක් අව්‍යාකෘත වෙත් (මෙහි ii-iv) එහෙයින් කාමරූපයන් ප්‍රත්‍යකොට විඤ්ඤාණය වේයයි ද විඤ්ඤාණය ප්‍රත්‍යකොට නාමරූපය වේයයිද කියනු ලැබේ.
(v) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි පඤ්චස්කන්ධයෝ (vi) සහජාත ප්‍රත්‍ය වෙත්. අඤ්ඤමඤ්ඤ ප්‍රත්‍ය වෙත්. නිස්සය ප්‍රත්‍ය වෙත්. විප්පයුත්ත ප්‍රත්‍ය වෙත්. (vi) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි සතරමහාභූතයෝ (මෙහි (vi) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි ආයු උස්මා විඤ්ඤාණයන ත්‍රිවිධ ජීවිත සංඛාරයෝ (මෙහි (vi) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි නාමයද රූපයද (මෙහි (vi) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේ තුදුස් ධර්මයෝ (මෙහි (vi) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි නාමස්කන්ධ සතර (viii) සහජාත ප්‍රත්‍ය වෙත්. අඤ්ඤමඤ්ඤ ප්‍රත්‍ය වෙත්. නිස්සය ප්‍රත්‍ය වෙත්. සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රත්‍ය වෙත්. (ix) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි පඤ්චඉන්ද්‍රියයෝ (මෙහි (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණ හේතු තුනක් (මෙහි (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි නාමයද විඤ්ඤාණයද (මෙහි (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේ තුදුස් ධර්මයෝ (මෙහි (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේ විසි අටක් ධර්මයෝ (මෙහි (iv)
[3] ගතිසම්පත්තියෙහි ඥානසම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේ අට හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයි. (මෙහි 1 (ii) කවර අට හේතුවක්හුගේ වශයෙන් ඉපදීම වේද? කුශල කර්මයාගේ ජවනක්ෂණයෙහි කුසල හේතු තුනක්වෙත් (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් කුශලමූලයන් ප්‍රත්‍යකොට ගෙනද සංස්කාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. නිකන්තික්ෂණයෙහි අකුශල හේතු දෙකක් වෙත්. (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් අකුශලමූලයෙන් ප්‍රත්‍යකොටගෙනද සංස්කාරයෝ කියනු ලැබෙත්යයි කියනු ලැබේ. ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි හේතු තුනක් අව්‍යාකෘත වෙත් (මෙහි 2 (ii) 2 (iv)
ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි පඤ්චස්කන්ධයෝ (මෙහි 2 (vi) යොදන්න) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි සතරමහා භූතයෝ (ii) සහජාත ප්‍රත්‍ය වෙත්. අඤ්ඤමඤ්ඤ ප්‍රත්‍ය වෙත්. නිස්සය ප්‍රත්‍ය වෙත්
(iii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි ත්‍රිවිධ ජීවිත සංස්කාරයෝ (මෙහි 2 (vi) වෙත්. ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි නාමයද රූපයද (මෙහි 2 (vi) වෙත්. ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේතුදුස් ධර්මයෝ (මෙහි 2 (vi) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි සතර නාමස්කන්ධයෝ (මෙහි (ii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි පඤ්චඉන්ද්‍රියයෝ (මෙහි 2 (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි හේතු තුන (මෙහි 2 (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි නාමයද විඤ්ඤාණයද (මෙහි 2 (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේ තුදුස් ධර්මයෝ (මෙහි 2 (viii) වෙත්. ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේ අට විසි ධර්මයෝ (මෙහි 2 (vi) (මෙහි 1 (ii) ඉපදීම මේ අට හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් වෙයි.
[4] රූපාවචර දෙවියන්ගේ ඉපදීම කවර අට හේතුන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් වේද? කුසල කර්මයාගේ ජවනක්ෂණයෙහි හේතු තුනක් කුසල් වෙත්. (මෙහි 3 ඡේදයේ කුශල හේතු තුනක් වෙත්. යන තැන සිට ඒ ඡේදය අග දක්වා යොදන්න.) රූපාවචර දෙවියන්ගේ ඉපදීම මේ අට හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් වෙයි. අරූපාවචර දෙවියන්ගේ ඉපදීම කවර අට හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් වේද? කුශල කර්මයාගේ ජවනක්ෂණයෙහි හේතු තුනක් කුසල් වෙත්. (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් කුශල මූලයන් ප්‍රත්‍යකොට ගෙනද සංස්කාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. (ii) නිකන්තික්ෂණයෙහි හේතු දෙකක් අකුසල් වෙත්. (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් අකුශල මූලයන් ප්‍රත්‍යකොටගෙනද සංස්කාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි හේතු තුනක් අව්‍යාකෘත වෙත් (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් නාමය ප්‍රත්‍යකොට විඤ්ඤාණයද, විඤ්ඤාණය ප්‍රත්‍යකොට නාමයද වේයයි කියනු ලැබේ. ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි සතර නාමස්කන්ධයෝ නාම ධර්මයන්ම (මෙහි 2 (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි පඤ්ච ඉන්ද්‍රියයෝ (මෙහි 2 (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි හේතු තුන මෙහි (මෙහි 2 (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි නාමයද විඤ්ඤාණයද (මෙහි 2 (viii) ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි මේ තුදුස් ධර්මයෝ (iii) (මෙහි 2 (viii) අරූපාවචර දෙවියන්ගේ ඉපදීම මේ අට හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් වෙයි.
233
ගතිසම්පත්තියා ඤාණවිප්පයුත්තෙ කතිනං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණවිප්පයුත්තෙ කතිනං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති?
ගතිසම්පත්තියා ඤාණවිප්පයුත්තෙ ඡන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති. ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණවිප්පයුත්තෙ ඡන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති .
ගතිසම්පත්තියා ඤාණවිප්පයුත්තෙ කතමෙසං ඡන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? කුසලකම්මස්ස ජවනක්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ කුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - කුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා. නිකන්තික්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ අකුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - අකුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා. පටිසන්ධික්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ අබ්‍යාකතා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි නාමරූපං’’.
පටිසන්ධික්ඛණෙ පඤ්චක්ඛන්ධා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරො මහාභූතා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ තයො ජීවිතසඞ්ඛාරා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමඤ්ච රූපඤ්ච සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ චුද්දස ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරො ඛන්ධා අරූපිනො සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ චත්තාරි ඉන්ද්‍රියානි සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමඤ්ච විඤ්ඤාණඤ්ච සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ ද්වාදස ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, සම්පයුත්තපච්චයා හොන්ති . පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉමෙ ඡබ්බීසති ධම්මා සහජාතපච්චයා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයා හොන්ති, නිස්සයපච්චයා හොන්ති, විප්පයුත්තපච්චයා හොන්ති. ගතිසම්පත්තියා ඤාණවිප්පයුත්තෙ ඉමෙසං ඡන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති.
ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණවිප්පයුත්තෙ කතමෙසං ඡන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොති? කුසලකම්මස්ස ජවනක්ඛණෙ ද්වෙ හෙතූ කුසලා; තස්මිං ඛණෙ ජාතචෙතනාය සහජාතපච්චයා හොන්ති. තෙන වුච්චති - ‘‘කුසලමූලපච්චයාපි සඞ්ඛාරා...පෙ.... ඛත්තියමහාසාලානං බ්‍රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං කාමාවචරානං දෙවානං ඤාණවිප්පයුත්තෙ ඉමෙසං ඡන්නං හෙතූනං පච්චයා උපපත්ති හොතී’’ති.
233
[5] ගතිසම්පත්තියෙහි විඥාන විප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධියෙහි කෙතෙක් හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයිද? (ii) මහාසාර ක්ෂත්‍රියයන්ගේ මහාසාර බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මහාසාර ගෘහපතීන්ගේ කාමාවචර දෙවියන්ගේ ඥාන විප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධියෙහි (iii) ඉපදීම කෙතෙක් හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් වේද?
ගතිසම්පත්තියෙහි ඥාන විප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධියෙහි හේතු සයක්හුගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම් වෙයි. (මෙහි 5 (ii) හේතු සයක්හුගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයි. කුශල කර්මයාගේ ජවනක්ෂණයෙහි කුශල හේතු දෙකක් වෙත්. (මෙහි 2(ii) -(iv) එහෙයින් කුශල මූලයන් ප්‍රත්‍යකොට ගෙන සංස්කාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. නිකන්ති ක්ෂණයෙහි අකුශල හේතු දෙකක් වෙත්. (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් අකුශල මූලයන් ප්‍රත්‍යකොට ගෙනද සංස්කාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි අව්‍යාකෘත හේතු දෙකක් වෙත් (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් නාමරූපය ප්‍රත්‍යකොට විඤ්ඤාණයද විඤ්ඤාණය ප්‍රත්‍යකොට නාමරූපයද වේයයි කියනු ලැබේ. (මේ වාක්‍ය ඉදිරියෙහි ‘ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි’ යොදන්න) පඤ්චස්කන්ධයෝ (මෙහි 2 (vi) සතරමහා භූතයෝ (මෙහි 3 (ii) - ත්‍රිවිධ ජීවිතසංස්කාරයෝ (මෙහි 2 (vi) - නාමයද රූපයද (මෙහි 2 (vi)- මේ තුදුස් ධර්මයෝ (මෙහි 2 (vi)- සතර නාමස්කන්ධයෝ (මෙහි 2 (viii)- සතර ඉන්ද්‍රියයෝ (මෙහි 2 (viii)- හේතු දෙකක් (මෙහි 2 viii)- නාමයද විඤ්ඤාණයද (මෙහි 2 (viii)- මේ දොළොස් ධර්මයෝ (මෙහි 2 (viii)- මේ සවිසි ධර්මයෝ (මෙහි (vi) ගතිසම්පත්තියෙහි ඥාන විප්‍රයුක්ත මේ සය හෙතූන්ගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයි.
[6] මහාසාර ක්ෂත්‍රියයන්ගේ මහාසාර බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මහාසාර ගෘහපතියන්ගේ කාමාවචර දෙවියන්ගේ ඥාන විප්‍රයුක්ත කවර හේතු සයක්හුගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයිද? කුශල කර්මයාගේ ජවනක්ෂණයෙහි කුශලහේතු දෙකක් වෙත්. (මෙහි 2 (ii) එහෙයින් කුශල මූලයන් ප්‍රත්‍යකොට සංස්කාරයෝ වෙත්යයි කියනු ලැබේ. (මෙහි 4 (ii) යොදන්න) කාමාවචර දෙවියන්ගේ ඥාන විප්‍රයුක්ත ප්‍රතිසන්ධික්ෂණයෙහි හේතු සයක්හුගේ ප්‍රත්‍යයෙන් ඉපදීම වෙයි.
7. කම්මකථා 7. කම්ම කථා
234
අහොසි කම්මං, අහොසි කම්මවිපාකො. අහොසි කම්මං, නාහොසි කම්මවිපාකො. අහොසි කම්මං, අත්ථි කම්මවිපාකො. අහොසි කම්මං, නත්ථි කම්මවිපාකො. අහොසි කම්මං, භවිස්සති කම්මවිපාකො. අහොසි කම්මං, න භවිස්සති කම්මවිපාකො. [අතීතකම්මං]
අත්ථි කම්මං, අත්ථි කම්මවිපාකො. අත්ථි කම්මං, නත්ථි කම්මවිපාකො. අත්ථි කම්මං, භවිස්සති කම්මවිපාකො . අත්ථි කම්මං, න භවිස්සති කම්මවිපාකො. [පච්චුප්පන්නකම්මං]
භවිස්සති කම්මං, භවිස්සති කම්මවිපාකො. භවිස්සති කම්මං, න භවිස්සති කම්මවිපාකො. [අනාගතකම්මං]
234
[1] (i) අතීතයෙහි කර්මය වී (ii) විපාකයවූ කර්මයකි (iii) (මෙහි (i)-(iv) විපාක නොවූ කර්මයකි. (v) - (මෙහි (i) වර්තමානයෙහි (vi) විපාක ඇත්තාවූ කර්මයකි. (vii) (මෙහි (i) වර්තමානයෙහි (viii) විපාක නැත්තාවූ කර්මයකි. (ix)-(මෙහි (i) අනාගතයෙහි විපාක වන්නාවූ කර්මයකි (මෙහි (i) අනාගතයෙහි විපාක නොවන්නාවූ කර්මයකි.
[2] (i) වර්තමානයෙහි කර්මය ඇතිව (ii) වර්තමානයෙහි (මෙහි :1 (vi)-(iii) (මෙහි (i) වර්තමානයෙහි (මෙහි 1 (viii)-(iv) (මෙහි (i) අනාගතයෙහි (මෙහි 1 (vi) මෙහි (i) අනාගතයෙහි (මෙහි 1 viii)
[3] (i) අනාගතයෙහි කර්මවන්නාවූ (ii) අනාගතයෙහි (මෙහි 1 (ii) (මෙහි (i) අනාගතයෙහි (මෙහි 1 (iv)
235
අහොසි කුසලං කම්මං, අහොසි කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි කුසලං කම්මං, නාහොසි කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි කුසලං කම්මං, අත්ථි කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි කුසලං කම්මං, නත්ථි කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි කුසලං කම්මං, භවිස්සති කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි කුසලං කම්මං, න භවිස්සති කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො.
අත්ථි කුසලං කම්මං, අත්ථි කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි කුසලං කම්මං, නත්ථි කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි කුසලං කම්මං, භවිස්සති කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි කුසලං කම්මං, න භවිස්සති කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො.
භවිස්සති කුසලං කම්මං, භවිස්සති කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. භවිස්සති කුසලං කම්මං, න භවිස්සති කුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො.
අහොසි අකුසලං කම්මං, අහොසි අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි අකුසලං කම්මං, නාහොසි අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි අකුසලං කම්මං, අත්ථි අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි අකුසලං කම්මං, නත්ථි අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි අකුසලං කම්මං, භවිස්සති අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි අකුසලං කම්මං, න භවිස්සති අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො.
අත්ථි අකුසලං කම්මං, අත්ථි අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි අකුසලං කම්මං, නත්ථි අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි අකුසලං කම්මං, භවිස්සති අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි අකුසලං කම්මං, න භවිස්සති අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො.
භවිස්සති අකුසලං කම්මං, භවිස්සති අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො. භවිස්සති අකුසලං කම්මං, න භවිස්සති අකුසලස්ස කම්මස්ස විපාකො.
අහොසි සාවජ්ජං කම්මං...පෙ.... අහොසි අනවජ්ජං කම්මං...පෙ.... අහොසි කණ්හං කම්මං...පෙ.... අහොසි සුක්කං කම්මං...පෙ.... අහොසි සුඛුද්‍රයං කම්මං...පෙ.... අහොසි දුක්ඛුද්‍රයං කම්මං...පෙ.... අහොසි සුඛවිපාකං කම්මං...පෙ.... අහොසි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, අහොසි දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, නාහොසි දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, අත්ථි දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, නත්ථි දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, භවිස්සති දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අහොසි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, න භවිස්සති දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො.
අත්ථි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, අත්ථි දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, නත්ථි දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, භවිස්සති දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. අත්ථි දුක්ඛවිපාකං කම්මං, න භවිස්සති දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො.
භවිස්සති දුක්ඛවිපාකං කම්මං, භවිස්සති දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකො. භවිස්සති දුක්ඛවිපාකං කම්මං, න භවිස්සති දුක්ඛවිපාකස්ස කම්මස්ස විපාකොති.
235
[4] (i) කුශල කර්මය වී කුශල කර්මයාගේ (මෙහි 1 (ii) විපාකවූ කර්මයකි. (මෙහි (i) (මෙහි 1 (v) (මෙහි 1) (මෙහි) 1 (vi) විපාක ඇත්තාවූ කර්මයකි. (මෙහි (i) විපාක නැත්තාවූ කර්මයකි. (මෙහි 1 (viii) (මෙහි (i) (මෙහි 1 (ii) විපාක වන්නාවූ කර්මයකි. (මෙහි 1) විපාක නොවන්නාවූ කර්මයකි. (මෙහි 1 (iv)
[5] (i) කුශල කර්මය ඇතිව කුශල කර්මයාගේ (ii) (මෙහි 1 (vi) (මෙහි 1 (මෙහි 1 (viii) (මෙහි 1 (මෙහි 1 (ii) (මෙහි 1) (මෙහි 1 (iv)
[6] (i) කුශල කර්මය වන්නාවූ කුශල කර්මයාගේ (මෙහි 1 (iv) (මෙහි 1) (මෙහි 1 (iv)
[7] (i) අකුශල කර්මය වී (ii) අකුශල කර්මයාගේ විපාකවූ කර්මයකි (iii) - (මෙහි 1-(iv) අකුශල කර්මයාගේ විපාක නොවූ කර්මයකි (vii) - (මෙහි 1 -(vi) අකුශල කර්මයාගේ විපාක ඇත්තාවූ කර්මයකි (vii)- (මෙහි 1-(viii) අකුශල කර්මයාගේ විපාක නැත්තාවූ කර්මයකි.-(ix) (මෙහි 1 -(x) අකුශල කර්මයාගේ විපාක වන්නාවූ කර්මයකි -(xi) (මෙහි 1-(xii) විපාක නොවන්නාවූ කර්මයකි.
[8] (i) අකුශල කර්මය ඇතිව (ii)- (මෙහි 7 (vi) මෙහි 1 (මෙහි 7 (viii) මෙහි 1) (මෙහි 7 (ii) (මෙහි 1) (මෙහි 7 (iv)
[9] (i) අකුශල කර්මය වන්නාවූ (මෙහි 7 (x) මෙහි 1 (මෙහි 7 (xii) (මෙහි 4, 5, 6 ඡේද යොදාගැනීමේදී “කුසල කර්මය” වෙනුවට මෙහි පහත දක්වන වාක්‍ය පිළිවෙළට යොදන්න) ‘වරද සහිත කර්මය’ ‘නිවරද කර්මය’ යහපත්කර්මය, අයහපත් කර්මය, “සැප වැඩෙන කර්මය” “දුකවැඩෙන කර්මය, “සැප විපාකගෙනදෙන කර්මය” “දුක්විපාක ගෙනදෙන කර්මය”
8. විපල්ලාසකථා 8. විපල්ලාස කථා
236
පුරිමනිදානං . ‘‘චත්තාරොමෙ , භික්ඛවෙ (අ. නි. 4.49 පස්සිතබ්බා), සඤ්ඤාවිපල්ලාසා චිත්තවිපල්ලාසා දිට්ඨිවිපල්ලාසා. කතමෙ චත්තාරො? අනිච්චෙ, භික්ඛවෙ, නිච්චන්ති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසො. දුක්ඛෙ, භික්ඛවෙ, සුඛන්ති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසො. අනත්තනි, භික්ඛවෙ, අත්තාති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසො. අසුභෙ, භික්ඛවෙ, සුභන්ති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සඤ්ඤාවිපල්ලාසා චිත්තවිපල්ලාසා දිට්ඨිවිපල්ලාසා.
‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, නසඤ්ඤාවිපල්ලාසා නචිත්තවිපල්ලාසා නදිට්ඨිවිපල්ලාසා. කතමෙ චත්තාරො? අනිච්චෙ, භික්ඛවෙ, අනිච්චන්ති නසඤ්ඤාවිපල්ලාසො නචිත්තවිපල්ලාසො නදිට්ඨිවිපල්ලාසො. දුක්ඛෙ, භික්ඛවෙ, දුක්ඛන්ති නසඤ්ඤාවිපල්ලාසො නචිත්තවිපල්ලාසො නදිට්ඨිවිපල්ලාසො. අනත්තනි, භික්ඛවෙ, අනත්තාති නසඤ්ඤාවිපල්ලාසො නචිත්තවිපල්ලාසො නදිට්ඨිවිපල්ලාසො. අසුභෙ, භික්ඛවෙ, අසුභන්ති නසඤ්ඤාවිපල්ලාසො නචිත්තවිපල්ලාසො නදිට්ඨිවිපල්ලාසො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො නසඤ්ඤාවිපල්ලාසා නචිත්තවිපල්ලාසා නදිට්ඨිවිපල්ලාසා’’ති.
‘‘අනිච්චෙ නිච්චසඤ්ඤිනො, දුක්ඛෙ ච සුඛසඤ්ඤිනො;
අනත්තනි ච අත්තාති (අත්තසඤ්ඤිනො (ස්‍යා.) අ. නි. 4.49 පස්සිතබ්බා), අසුභෙ සුභසඤ්ඤිනො;
මිච්ඡාදිට්ඨිහතා සත්තා, ඛිත්තචිත්තා විසඤ්ඤිනො.
‘‘තෙ යොගයුත්තා මාරස්ස, අයොගක්ඛෙමිනො ජනා;
සත්තා ගච්ඡන්ති සංසාරං, ජාතිමරණගාමිනො.
‘‘යදා ච බුද්ධා ලොකස්මිං, උප්පජ්ජන්ති පභඞ්කරා;
තෙ ඉමං ධම්මං පකාසෙන්ති, දුක්ඛූපසමගාමිනං.
‘‘තෙසං සුත්වාන සප්පඤ්ඤා, සචිත්තං පච්චලද්ධු (පච්චලද්ධුං (ස්‍යා.), පච්චලද්ධා අ. නි. 4.49) තෙ;
අනිච්චං අනිච්චතො දක්ඛුං, දුක්ඛමද්දක්ඛු දුක්ඛතො.
‘‘අනත්තනි අනත්තාති, අසුභං අසුභතද්දසුං;
සම්මාදිට්ඨිසමාදානා, සබ්බං දුක්ඛං උපච්චගු’’න්ති.
ඉමෙ චත්තාරො විපල්ලාසා දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස පහීනා, අප්පහීනාති. කෙචි පහීනා, කෙචි අප්පහීනා? අනිච්චෙ නිච්චන්ති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසො පහීනො. දුක්ඛෙ සුඛන්ති සඤ්ඤා උප්පජ්ජති, චිත්තං උප්පජ්ජති, දිට්ඨිවිපල්ලාසො පහීනො. අනත්තනි අත්තාති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසො පහීනො. අසුභෙ සුභන්ති සඤ්ඤා උප්පජ්ජති, චිත්තං උප්පජ්ජති, දිට්ඨිවිපල්ලාසො පහීනො. ද්වීසු වත්ථූසු ඡ විපල්ලාසා පහීනා . ද්වීසු වත්ථූසු ද්වෙ විපල්ලාසා පහීනා, චත්තාරො විපල්ලාසා අප්පහීනා. චතූසු වත්ථූසු අට්ඨ විපල්ලාසා පහීනා, චත්තාරො විපල්ලාසා අප්පහීනාති.
236
නිදාන පෙර මෙනි
[1] මහණෙනි (i) සඤ්ඤා විපල්ලාසයෝද චිත්ත විපල්ලාසයෝද දිට්ඨි විපල්ලාසයෝද (ii) සතරක් වෙත්. කවර සතරක්ද යත්? මහණෙනි. (i) අනිත්‍යයෙහි නිත්‍යයයි හඟින්නාවූ (iii) සඤ්ඤා විපල්ලාසයද සිතන්නාවූ චිත්ත විපල්ලාසයද දකින්නාවූ දිට්ඨි විපල්ලාසයද (iv) මහණෙනි, (2) දුකෙහි සැපයයි හඟින්නාවූ (මෙහි (iii) මහණෙනි (3) අනාත්මයෙහි) ආත්මයයි හඟින්නාවූ (මෙහි (iii) මහණෙනි, (4) අසුභය සුභයයි හඟින්නාවූ (මෙහි (iii) වෙත්. මහණෙනි, මේ සතර (මෙහි (i) වෙත්.
[2] මහණෙනි, (මෙහි (i) සතරකි කවර සතරක්ද යත්? මහණෙනි, අනිත්‍යය නිත්‍යයයි නොහඟින්නාවූ (ii) සඤ්ඤා අවිපල්ලාසයද, නොසිතන්නාවූ චිත්ත අවිපල්ලාසයද, නොදකින්නාවූ දිට්ඨි අවිපල්ලාසයද (iii) මහණෙනි, දුකෙහි සැපයයි නොහඟින්නාවූ (මෙහි (ii) මහණෙනි, අනාත්මයෙහි ආත්මයයි නොහඟින්නාවූ (මෙහි (ii) මහණෙනි, අසුභයෙහි සුභයයි නොහඟින්නාවූ (මෙහි (ii) වෙත්. මහණෙනි, මේ සතර (මෙහි -(i) වෙත්.
[3] අනිත්‍යයෙහි නිත්‍යයයි හඟින්නාවූ දුකෙහි සැපයයි හඟින්නාවූ අනාත්මයෙහි ආත්මයයි හඟින්නාහු වෙත්ද “මිථ්‍යාදෘෂ්ටියෙන් (දිට්ඨි විපල්ලාසයෙන්) මඩනා ලද බවට පැමිණි (චිත්ත විපල්ලාසයෙන් විසිර ගිය සිත් ඇති මුළාවූ ඔව්හු මාරයාගේ යොගයට (බැඳීමට) අසුවූවෝ නම් වෙත්. යොගයන් ක්ෂය නොකළාවූ සත්වයෝ ජාති මරණ දෙකට පැමිණෙමින් සසර ගමන් කරත්.”
“යම් කලෙක ආලෝකය ඇති කරන්නාවූ බුදුවරයෝ ලෝකයේ පහළ වෙත්ද, ඒ බුදුවරයෝ දුක් නිවීමට පැමිණෙන්නාවූ මේ මාර්ගය ප්‍රකාශ කරත්.”
“උන් වහන්සේලාගෙන් ඒ ධර්මය අසා නුවණැත්තෝ විපල්ලාසයන්ගෙන් තොරවූ ස්වකීය සිත ලැබ ඔව්හු අනිත්‍යය අනිත්‍ය වශයෙන් දැක්කාහුය, දුක දුක වශයෙන් දැක්කාහුය.”
“අනාත්මයෙහි අනාත්මයයි දැක්කාහුය. අසුභය අසුභ වශයෙන් දැක්කාහුය. මනාව දැකීමට පැමිණීම හේතුකොට ගෙන සියලු දුකින් එතර වූහ.”
[4] සොවාන් පුද්ගලයාගේ මේ සතර විපල්ලාසයෝ පහවූවාහුද නොවූවාහුද, ඇතැම් විපල්ලාසයක් පහවූහ. ඇතැම් විපල්ලාසයක් පහනුවූහ. අනිත්‍යයෙහි, නිත්‍යයයි (ii) පවත්නා සඤ්ඤා විපල්ලාසයද චිත්ත විපල්ලාසයද දිට්ඨි විපල්ලාසයද පහවූහ. (iii) දුකෙහි සැපයයි (iv) පවත්නා සඤ්ඤාව උපදියි, සිත උපදියි. දිට්ඨි විපල්ලාසය පහවිය. (v) අනාත්මයෙහි ආත්මයයි (මෙහි (ii) අසුභයෙහි සුභයයයි (මෙහි (iv) අනිත්‍ය අනාත්ම යන වස්තු දෙකක පවත්නා විපල්ලාස සයක් ප්‍රහීන වූහ. දුක්ඛ අසුභ යන වස්තු දෙකක පවත්නා විපල්ලාස දෙකක් පහවූහ. විපල්ලාස සතරක් පහ නොවූහ. සතර වස්තූන්හි විපල්ලාස අටක් පහවූහ. විපල්ලාස සතරක් පහ නොවූහ.
9. මග්ගකථා 9. මග්ග කථා
237
මග්ගොති කෙනට්ඨෙන මග්ගො? සොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි මිච්ඡාදිට්ඨියා පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය (උත්තරිං පටිවෙධාය (ස්‍යා.)) මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
අභිනිරොපනට්ඨෙන සම්මාසඞ්කප්පො මිච්ඡාසඞ්කප්පස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
පරිග්ගහට්ඨෙන සම්මාවාචා මිච්ඡාවාචාය පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
සමුට්ඨානට්ඨෙන සම්මාකම්මන්තො මිච්ඡාකම්මන්තස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
වොදානට්ඨෙන සම්මාආජීවො මිච්ඡාආජීවස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච...පෙ.... පග්ගහට්ඨෙන සම්මාවායාමො මිච්ඡාවායාමස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච...පෙ.... උපට්ඨානට්ඨෙන සම්මාසති මිච්ඡාසතියා පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි මිච්ඡාසමාධිස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
සකදාගාමිමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි ඔළාරිකස්ස කාමරාගසඤ්ඤොජනස්ස පටිඝසඤ්ඤොජනස්ස ඔළාරිකස්ස කාමරාගානුසයස්ස පටිඝානුසයස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
අනාගාමිමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි අනුසහගතස්ස කාමරාගසඤ්ඤොජනස්ස පටිඝසඤ්ඤොජනස්ස, අනුසහගතස්ස කාමරාගානුසයස්ස පටිඝානුසයස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච , විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
අරහත්තමග්ගක්ඛණෙ දස්සනට්ඨෙන සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අවික්ඛෙපට්ඨෙන සම්මාසමාධි රූපරාගස්ස අරූපරාගස්ස මානස්ස උද්ධච්චස්ස අවිජ්ජාය, මානානුසයස්ස භවරාගානුසයස්ස අවිජ්ජානුසයස්ස පහානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සහජාතානං ධම්මානං උපත්ථම්භනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, කිලෙසානං පරියාදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, පටිවෙධාදිවිසොධනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස අධිට්ඨානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, චිත්තස්ස, වොදානාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, විසෙසාධිගමාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, උත්තරි පටිවෙධාය මග්ගො චෙව හෙතු ච, සච්චාභිසමයාය මග්ගො චෙව, හෙතු ච, නිරොධෙ පතිට්ඨාපනාය මග්ගො චෙව හෙතු ච.
දස්සනමග්ගො සම්මාදිට්ඨි, අභිනිරොපනමග්ගො සම්මාසඞ්කප්පො , පරිග්ගහමග්ගො සම්මාවාචා, සමුට්ඨානමග්ගො සම්මාකම්මන්තො, වොදානමග්ගො සම්මාආජීවො, පග්ගහමග්ගො සම්මාවායාමො, උපට්ඨානමග්ගො සම්මාසති, අවික්ඛෙපමග්ගො සම්මාසමාධි. උපට්ඨානමග්ගො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පවිචයමග්ගො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පග්ගහමග්ගො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො, ඵරණමග්ගො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, උපසමමග්ගො පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, අවික්ඛෙපමග්ගො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පටිසඞ්ඛානමග්ගො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො.
අස්සද්ධියෙ අකම්පියමග්ගො සද්ධාබලං, කොසජ්ජෙ අකම්පියමග්ගො වීරියබලං, පමාදෙ අකම්පියමග්ගො සතිබලං, උද්ධච්චෙ අකම්පියමග්ගො සමාධිබලං, අවිජ්ජාය අකම්පියමග්ගො පඤ්ඤාබලං. අධිමොක්ඛමග්ගො සද්ධින්ද්‍රියං, පග්ගහමග්ගො වීරියින්ද්‍රියං, උපට්ඨානමග්ගො සතින්ද්‍රියං, අවික්ඛෙපමග්ගො සමාධින්ද්‍රියං, දස්සනමග්ගො පඤ්ඤින්ද්‍රියං.
ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන ඉන්ද්‍රියා මග්ගො, අකම්පියට්ඨෙන බලා මග්ගො, නිය්‍යානට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා මග්ගො, හෙතුට්ඨෙන මග්ගඞ්ගා මග්ගො, උපට්ඨානට්ඨෙන සතිපට්ඨානා මග්ගො, පදහනට්ඨෙන සම්මප්පධානා මග්ගො, ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධිපාදා මග්ගො, තථට්ඨෙන සච්චානි මග්ගො, අවික්ඛෙපට්ඨෙන සමථො මග්ගො, අනුපස්සනට්ඨෙන විපස්සනා මග්ගො, එකරසට්ඨෙන සමථවිපස්සනා මග්ගො, අනතිවත්තනට්ඨෙන යුගනද්ධා මග්ගො, සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධි මග්ගො, අවික්ඛෙපට්ඨෙන චිත්තවිසුද්ධි මග්ගො, දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධි මග්ගො, මුත්තට්ඨෙන විමොක්ඛො මග්ගො, පටිවෙධට්ඨෙන විජ්ජා මග්ගො, පරිච්චාගට්ඨෙන විමුත්ති මග්ගො, සමුච්ඡෙදට්ඨෙන ඛයෙ ඤාණං මග්ගො, ඡන්දො මූලට්ඨෙන මග්ගො, මනසිකාරො සමුට්ඨානට්ඨෙන මග්ගො, ඵස්සො සමොධානට්ඨෙන මග්ගො, වෙදනා සමොසරණට්ඨෙන මග්ගො, සමාධි පමුඛට්ඨෙන මග්ගො, සති ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන මග්ගො, පඤ්ඤා තතුත්තරට්ඨෙන මග්ගො, විමුත්ති සාරට්ඨෙන මග්ගො, අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන මග්ගොති.
237
[1] මාර්ගය යනු කිනම් අර්ථයෙන් මාර්ගය නම් වේද සොතාපත්ති මාර්ග ක්ෂණයෙහි දැකීම් අර්ථයෙන් සම්‍යක් දෘෂ්ටිය (ii) මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය පහකිරීම පිණිස මාර්ගයද වෙයි. හේතුවද වෙයි. (iii) (මේ වාක්‍ය අගට “පිණිස මාර්ගයද හේතුවද වෙයි” යන වචන යොදන්න)
[2] සහජාතවූ ධර්මයන්ට උපකාර - ක්ලේශයන් ක්ෂයකිරීම - ප්‍රතිවෙධාදිය පිරිසිදුවීම - සිත ස්වකීය කෘත්‍යයෙහි පිහිටීම -සිත පිරිසිදු කිරීම - ලෞකික අවබෝධයට වඩා විශේෂවූ අවබෝධය - ලෞකික ප්‍රතිවෙධයට වඩා උසස් ප්‍රතිවෙධය -සත්‍ය අවබෝධය - නිර්වාණයෙහි පිහිටීම පිණිස -
[3] අරමුණට නැගීම ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් සංකල්පය මිථ්‍යා සංකල්පය පහකිරීම (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[4] වැළඳගැනීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් වචනය මිථ්‍යා වචනය පහකිරීම - (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න.)
[5] මනාකොට පිහිටුවීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් කර්මාන්තය මිථ්‍යා කර්මාන්තය පහකිරීම පිණිස මාර්ගයද හේතුවද වෙයි. (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[6] පිරිසිදුවීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ආජීවය පහකිරීම -(මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[7] සිත එසවීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ව්‍යායාමය මිථ්‍යා ව්‍යායාමය පහකිරීම - (මෙහි 2 (ඡෙදය යොදන්න.)
[8] (i) අරමුණට එළඹසිටීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් සතිය මිථ්‍යාසතිය පහකිරීම - (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[9] (ii) නොවිසිරයාම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් සමාධිය (iii) මිථ්‍යා සමාධිය පහකිරීම පිණිස - (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[10] සකෘදාගාමි මාර්ග ක්ෂණයෙහි දැකීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් දෘෂ්ටිය (මෙහි 1 (ii) 2 - 9 8 (ii) ඡේද යොදන්න.) ඖදාරික කාමරාගානුසය ඖදාරික පටිඝානුසය පහකිරීම -(මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[11] අනාගාමි මාර්ග ක්ෂණයෙහි දැකීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් දෘෂ්ටිය - (මෙහි 1 (ii) 2 - 9, 8 (ii) යොදන්න.) තුනීවූ කාමරාග සංයෝජනයද පටිඝ සංයෝජනයද පහකිරීම - (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[12] අර්හත් මාර්ග ක්ෂණයෙහි දැකීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් දෘෂ්ටිය (මෙහි 1 (ii) 2 - 9, යොදන්න.) නොවිසිර යාම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් සමාධිය රූපරාගයද අරූපරාගයද මානයද උද්ධච්චයද අවිද්‍යාවද මානානුසයද භවරාගානුසයද අවිජ්ජානුසයද පහකිරීම - (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
[13] දක්නා මාර්ගය සම්මාදිට්ඨි නමි. අරමුණට නඟින්නාවූ මාර්ගය සම්මා සංකප්ප නමි. වැළඳගන්නාවූ මාර්ගය සම්මාවාචා නමි. මනාව පිහිටුවන්නාවූ මාර්ගය සම්මා කම්මන්ත නමි. පිරිසිදු කරන්නාවූ මාර්ගය සම්මා ආජීව නමි. සිත ඔසවන්නාවූ මාර්ගය සම්මාවායාම නමි. අරමුණට එළඹසිටින්නාවූ මාර්ගය සම්මාසති නමි. සිත නොවිසිර යන්නාවූ මාර්ගය සම්මා සමාධි නමි.
[14] සති සම්බොජ්ඣංගය අරමුණට එළඹ සිටින්නාවූ මාර්ගය නමි. (මේ වාක්‍ය අගට “මාර්ගය නමි” යොදන්න.) ධම්මවිචය සංබොජ්ඣංගය ධර්මයන් විමසන -විරිය සංබොජ්ඣංගය සිත ඔසවන - පීති සංබොජ්ඣංගය සිත පතුරුවන - පස්සද්ධි සංබොජ්ඣංගය සිත සංසිඳවන - සමාධි සම්බොජ්ඣංගය සිත නොවිසිර යන්නාවූ - උපෙක්ඛා සංබොජ්ඣංගය මැදහත්ව බලන්නාවූ සංබොජ්ඣංගය නමි.
[15] ශ්‍රද්ධා බලය අශ්‍රද්ධාවෙන් (ii) කම්පා නොවන මාර්ගය නමි. (iii) විරියබලය කුසීත බවෙන් (මෙහි (ii) සති බලය ප්‍රමාදයෙන් (මෙහි (ii) සමාධිබලය උද්ධච්චයෙන් (මෙහි (ii) ප්‍රඥාබලය අවිද්‍යාවෙන් (මෙහි ii) (මේ ඡේදයේ වාක්‍ය අගට “මාර්ගය නමි” යොදන්න.)
[16] සද්ධින්ද්‍රිය අදහන්නාවූ- විරියින්ද්‍රිය සිත ඔසවන්නාවූ -සතින්ද්‍රිය අරමුණට එළඹසිටින්නාවූ - සමාධින්ද්‍රිය සිත නොවිසිර යන්නාවූ - පඤ්ඤින්ද්‍රිය දක්නාවූ - ඉන්ද්‍රියයෝ අධිපති ස්වභාවයෙන් - බලයෝ කම්පා නොකළහැකි ස්වභාවයෙන් -බොධ්‍යංගයෝ එතරකිරීම් ස්වභාවයෙන් - මාර්ගාංගයෝ හේතු ස්වභාවයෙන් - සතිපට්ඨානයෝ එළඹ සිටීම් ස්වභාවයෙන් -සම්‍යක් ප්‍රධානයෝ උත්සාහ ස්වභාවයෙන් - සෘද්ධිපාදයෝ සිද්ධකිරීම් ස්වභාවයෙන් - සත්‍යයෝ විද්‍යාමානාර්ථයෙන් -නොවිසිරයාම් ස්වභාවයෙන් සමථය - නැවත නැවත බැලීම් ස්වභාවයෙන් විදර්ශනාව - සමාන කෘත්‍ය ඇති ස්වභාවයෙන් සමථ විපස්සනා දෙක - නොඉක්මවීම් ස්වභාවයෙන් එක්ව පවත්නා සමථවිපස්සනා - සංවරාර්ථයෙන් සීල විසුද්ධිය - නොවිසිරයාම් ස්වභාවයෙන් චිත්ත විසුද්ධිය - දැකීම් ස්වභාවයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධිය - මිදීම් ස්වභාවයෙන් විමොක්ෂය - ප්‍රතිවෙධ කිරීම් ස්වභාවයෙන් විද්‍යාව - දුරුකිරීම් ස්වභාවයෙන් විමුක්තිය - මුල් සිඳීම් ස්වභාවයෙන් අර්හත් මාර්ග ඥානය - ඡන්දය මුල්වීම් ස්වභාවයෙන් - මනසිකාරය පිහිටුවීම් ස්වභාවයෙන් - ඵස්සය එක්කිරීම් ස්වභාවයෙන් -වේදනාව රැස්කිරීම් ස්වභාවයෙන් - සමාධිය ප්‍රධාන වීම ස්වභාවයෙන් - සතිය අධිපති ස්වභාවයෙන් - ප්‍රඥාව සියල්ලට උතුම් ස්වභාවයෙන් - විමුක්තිය (අර්හත්ඵලය) සාර ස්වභාවයෙන් - අමෘතයට අයත් නිර්වාණය අවසාන ස්වභාවයෙන් මාර්ග නමි.
10. මණ්ඩපෙය්‍යකථා 10. මණ්ඩපෙය්‍ය කථා
238
‘‘මණ්ඩපෙය්‍යමිදං , භික්ඛවෙ, බ්‍රහ්මචරියං. සත්ථා සම්මුඛීභූතො තිධත්තමණ්ඩො (තිවිධො මණ්ඩො (බහූසු) අට්ඨකථා ඔලොකෙතබ්බා). සත්ථරි සම්මුඛීභූතෙ දෙසනාමණ්ඩො, පටිග්ගහමණ්ඩො, බ්‍රහ්මචරියමණ්ඩො’’.
කතමො දෙසනාමණ්ඩො? චතුන්නං අරියසච්චානං ආචික්ඛනා දෙසනා පඤ්ඤාපනා පට්ඨපනා විවරණා විභජනා උත්තානීකම්මං (උත්තානිකම්මං (ක.)), චතුන්නං සතිපට්ඨානානං...පෙ.... චතුන්නං සම්මප්පධානානං... චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං... පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං... පඤ්චන්නං බලානං... සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං... අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස ආචික්ඛනා දෙසනා පඤ්ඤාපනා පට්ඨපනා විවරණා විභජනා උත්තානීකම්මං - අයං දෙසනාමණ්ඩො.
කතමො පටිග්ගහමණ්ඩො? භික්ඛූ භික්ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො දෙවා මනුස්සා යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි විඤ්ඤාතාරො - අයං පටිග්ගහමණ්ඩො.
කතමො බ්‍රහ්මචරියමණ්ඩො? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි - අයං බ්‍රහ්මචරියමණ්ඩො.
238
[1] මහණෙනි, ශාස්තෲන්වහන්සේ සම්බුද්ධ වූයේයයි, (වීර්ය උපදවා) මේ බ්‍රහ්මචර්යාව නැමති මණ්ඩලය (පිරිසිදු පානය) පානය කරව් ශාස්තෲන් වහන්සේ සම්මුඛවූ කල්හි පවත්නා මණ්ඩ (පිරිසිදු පාන) තුනකි. දෙසනා මණ්ඩයද පටිග්ගහ මණ්ඩයද බ්‍රහ්මචරිය මණ්ඩයද වෙත්.
[2] දේශනා මණ්ඩය කවරේද? සතර ආර්ය සත්‍යයන්ගේ (ii) කීම දේශනා කිරීම දැන්වීම පැනවීම විවරණය කිරීම බෙදීම ප්‍රකට කිරීමද (iii) සතර සතිපට්ඨානයන්ගේ (මෙහි (ii) සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන්ගේ (මෙහි ii) සතර ඍද්ධිපාදයන්ගේ (මෙහි ii) පඤ්ච ඉන්ද්‍රියයන්ගේ (මෙහි ii) පඤ්ච බලයන්ගේ (මෙහි ii) සප්ත බොධ්‍යංගයන්ගේ (මෙහි ii) ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයාගේ (මෙහි ii) යන මෙය දේශනා මණ්ඩ නමි.
[3] පටිග්ගහ මණ්ඩය කවරේද? භික්ෂූහුද භික්ෂුණිහුද උපාසකයෝද උපාසිකාවෝද දෙවියෝද මනුෂ්‍යයෝද අන්‍යවූ යම්කිසි දැන ගත්තෝ වෙත් නම් ඔව්හුද යන මොහු පටිග්ගහ මණ්ඩ නමි.
[4] බ්‍රහ්මචරිය මණ්ඩය කවරේද? මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය මැයි. ඒ කවරේද? සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය යන මෙය බ්‍රහ්මචරිය මණ්ඩ නමි.
239
අධිමොක්ඛමණ්ඩො සද්ධින්ද්‍රියං, අස්සද්ධියං කසටො; අස්සද්ධියං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සද්ධින්ද්‍රියස්ස අධිමොක්ඛමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. පග්ගහමණ්ඩො වීරියින්ද්‍රියං, කොසජ්ජං කසටො; කොසජ්ජං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා වීරියින්ද්‍රියස්ස පග්ගහමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. උපට්ඨානමණ්ඩො සතින්ද්‍රියං, පමාදො කසටො; පමාදං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සතින්ද්‍රියස්ස උපට්ඨානමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. අවික්ඛෙපමණ්ඩො සමාධින්ද්‍රියං, උද්ධච්චං කසටො; උද්ධච්චං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සමාධින්ද්‍රියස්ස අවික්ඛෙපමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. දස්සනමණ්ඩො පඤ්ඤින්ද්‍රියං, අවිජ්ජං කසටො; අවිජ්ජං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා පඤ්ඤින්ද්‍රියස්ස දස්සනමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං.
අස්සද්ධියෙ අකම්පියමණ්ඩො සද්ධාබලං, අස්සද්ධියං කසටො; අස්සද්ධියං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සද්ධාබලස්ස අස්සද්ධියෙ අකම්පියමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. කොසජ්ජෙ අකම්පියමණ්ඩො වීරියබලං, කොසජ්ජං කසටො; කොසජ්ජං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා වීරියබලස්ස කොසජ්ජෙ අකම්පියමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. පමාදෙ අකම්පියමණ්ඩො සතිබලං, පමාදො කසටො; පමාදං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සතිබලස්ස පමාදෙ අකම්පියමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. උද්ධච්චෙ අකම්පියමණ්ඩො සමාධිබලං, උද්ධච්චං කසටො; උද්ධච්චං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සමාධිබලස්ස උද්ධච්චෙ අකම්පියමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. අවිජ්ජාය අකම්පියමණ්ඩො පඤ්ඤාබලං, අවිජ්ජා කසටො; අවිජ්ජං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා පඤ්ඤාබලස්ස අවිජ්ජාය අකම්පියමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං.
උපට්ඨානමණ්ඩො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගා, පමාදො කසටො; පමාදං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උපට්ඨානමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. පවිචයමණ්ඩො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො, අවිජ්ජා කසටො; අවිජ්ජං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස පවිචයමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. පග්ගහමණ්ඩො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො, කොසජ්ජං කසටො; කොසජ්ජං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස පග්ගහමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. ඵරණමණ්ඩො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පරිළාහො කසටො; පරිළාහං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස ඵරණමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. උපසමමණ්ඩො පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො , දුට්ඨුල්ලං කසටො; දුට්ඨුල්ලං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උපසමමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. අවික්ඛෙපමණ්ඩො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, උද්ධච්චං කසටො; උද්ධච්චං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස අවික්ඛෙපමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. පටිසඞ්ඛානමණ්ඩො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො, අප්පටිසඞ්ඛා කසටො; අප්පටිසඞ්ඛං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස පටිසඞ්ඛානමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං.
දස්සනමණ්ඩො සම්මාදිට්ඨි, මිච්ඡාදිට්ඨි කසටො; මිච්ඡාදිට්ඨිං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාදිට්ඨියා දස්සනමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. අභිනිරොපනමණ්ඩො සම්මාසඞ්කප්පො, මිච්ඡාසඞ්කප්පො කසටො; මිච්ඡාසඞ්කප්පං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාසඞ්කප්පස්ස අභිනිරොපනමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. පරිග්ගහමණ්ඩො සම්මාවාචා, මිච්ඡාවාචා කසටො; මිච්ඡාවාචං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාවාචාය පරිග්ගහමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. සමුට්ඨානමණ්ඩො සම්මාකම්මන්තො, මිච්ඡාකම්මන්තො කසටො; මිච්ඡාකම්මන්තං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාකම්මන්තස්ස සමුට්ඨානමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. වොදානමණ්ඩො සම්මාආජීවො, මිච්ඡාආජීවො කසටො; මිච්ඡාආජීවං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාආජීවස්ස වොදානමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. පග්ගහමණ්ඩො සම්මාවායාමො, මිච්ඡාවායාමො කසටො; මිච්ඡාවායාමං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාවායාමස්ස පග්ගහමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. උපට්ඨානමණ්ඩො සම්මාසති, මිච්ඡාසති කසටො; මිච්ඡාසතිං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාසතියා උපට්ඨානමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං. අවික්ඛෙපමණ්ඩො සම්මාසමාධි, මිච්ඡාසමාධි කසටො; මිච්ඡාසමාධිං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සම්මාසමාධිස්ස අවික්ඛෙපමණ්ඩං පිවතීති - මණ්ඩපෙය්‍යං.
239
[5] සද්ධින්ද්‍රිය අධිමොක්ඛ මණ්ඩ නමි (ii) අශ්‍රද්ධාව කසට නමි. අශ්‍රද්ධා කසටය හැර (iii) සද්ධින්ද්‍රියයාගේ වශයෙන් අධිමොක්ඛමණ්ඩය පානය කෙරේනුයි මණ්ඩපෙය්‍ය (පිය යුතු පිරිසිදු පානය) නමි (මේ වාක්‍ය අගට “මණ්ඩය පානය කෙරේනුයි මණ්ඩපෙය්‍ය නමි” යොදන්න) විරියින්ද්‍රිය පග්ගහ මණ්ඩ නමි (iv) කුසීත බව කසට නමි කුසීත බව නමැති කසටය හැර (v) පග්ගහ මණ්ඩය - සතින්ද්‍රිය උපට්ඨාන මණ්ඩ නමි (vi) ප්‍රමාදය කසට නමි ප්‍රමාද කසටය හැර (vii) සතින්ද්‍රියයාගේ වශයෙන් උපට්ඨාන මණ්ඩය - සමාධින්ද්‍රිය අවික්ඛෙප මණ්ඩ නමි. (viii) උද්ධච්චය කසට නමි උද්ධච්ච කසටය හැර (ix) සමාධින්ද්‍රියගේ වශයෙන් අවික්ඛෙප මණ්ඩය පඤ්ඤින්ද්‍රිය දස්සන මණ්ඩ නමි. (x) අවිද්‍යාව කසට නමි. අවිද්‍යා කසටය හැර (xi) පඤ්ඤින්ද්‍රියයාගේ වශයෙන් දස්සන මණ්ඩය-
[6] ශ්‍රද්ධා බලය අශ්‍රද්ධාවෙන් (ii) කම්පා නොකළ හැකි මණ්ඩය නමි (iii) (මෙහි 5 (ii) ශ්‍රද්ධා බලයාගේ වශයෙන් අශ්‍රද්ධාවෙන් කම්පා නොකළ හැකි මණ්ඩය- වීර්ය බලය කුසීත බවෙන් (මෙහි (ii) 5 (vi) විරිය බලයාගේ වශයෙන් කුසීත බවෙන් කම්පා නොකළ හැකි මණ්ඩය-
[7] සතිබලය ප්‍රමාදයෙන් (මෙහි (ii) 5 (vi) සතිබලයාගේ වශයෙන් ප්‍රමාදයෙන් කම්පා නොකළ හැකි මණ්ඩය-
[8] සමාධි බලය උද්ධච්ච වශයෙන් (මෙහි 7 (ii) 5 (viii) සමාධි බලයාගේ වශයෙන් උද්ධච්චයෙන් කම්පා නොකළ හැකි මණ්ඩය-
[9] පඤ්ඤා බලය අවිද්‍යාවෙන් (මෙහි 7 (ii) 5 (x) ප්‍රඥාබලයාගේ වශයෙන් අවිද්‍යාවෙන් කම්පා නොකළ හැකි මණ්ඩය.
[10] සතිසම්බොජ්ඣංගය (ii) උපට්ඨාන මණ්ඩ නමි. (iii) (මෙහි 5 (vi) සතිසම්බොජ්ඣංගයාගේ වශයෙන් උපට්ඨාන මණ්ඩය- ධම්ම විචයසම්බොජ්ඣංගය පවිචය මණ්ඩ නමි. (මෙහි 5 (x) ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගයාගේ වශයෙන් පවිචය මණ්ඩය- විරිය සම්බොජ්ඣංගය පග්ගහ මණ්ඩ නමි. (මෙහි 5 iv) විරිය සම්බොජ්ඣංගයාගේ වශයෙන් පග්ගය මණ්ඩය පීති සම්බොජ්ඣංගය ඵරණ මණ්ඩ නමි. පරිළාහය (ක්ලේශ සන්තාපය) කසට නමි. පරිළාහ කසටය හැර පිතිසම්බොජ්ඣංගයාගේ වශයෙන් ඵරණ මණ්ඩය - පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය උපසම මණ්ඩ නමි. දුට්ඨුල්ලය (ක්ලේශ වශයෙන් පවත්නා ඖදාරික බව) කසට නමි. දුට්ඨුල්ල කසටය හැර පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගයාගේ වශයෙන් උපසම මණ්ඩය-සමාධි සම්බොජ්ඣංගය අවික්ඛෙප මණ්ඩ නමි. (මෙහි 5 (viii) සමාධි සම්බොජ්ඣංගයාගේ වශයෙන් අවික්ඛෙප මණ්ඩය-උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය පටිසංඛා මණ්ඩ නමි. අප්පටිසංඛාව (ක්ලේශ වශයෙන් සමව නොපැවැත්ම කසටනමි. අප්පටිසංඛා කසටය හැර උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගයාගේ වශයෙන් පටිසංඛාන මණ්ඩය -
[11] සම්මාදිට්ඨිය දස්සන මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය කසට නමි. මිථ්‍යාදෘෂ්ටි කසටය හැර සම්‍යක් දෘෂ්ටියෙන් දස්සන මණ්ඩය - සම්‍යක් සංකල්පය අභිරොපන මණ්ඩ නමි මිථ්‍යා සංකල්පය කසට නමි මිථ්‍යා සංකල්ප කසටය හැර සම්‍යක් සංකල්පයාගේ වශයෙන් අභිරොපන මණ්ඩය - සම්‍යක් වචනය පරිග්ගහ මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා වචන කසටය හැර සම්‍යක් වචනයෙන් පරිග්ගහ මණ්ඩය - සම්‍යක් කර්මාන්තය සමුට්ඨාන මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා කර්මාන්තය කසට නමි. මිථ්‍යා කර්මාන්ත කසටය හැර සම්‍යක් කර්මාන්තයාගේ වශයෙන් සමුට්ඨාන මණ්ඩය - සම්‍යක් ආජීවය වොදාන මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා ආජීවය කසට නමි. මිථ්‍යා ආජීවය කසටය හැර සම්‍යක් ආජීවයාගේ වශයෙන් වොදාන මණ්ඩය - සම්‍යක් ව්‍යායාමය පග්ගහ මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා ව්‍යායාමය කසට නමි. මිථ්‍යා ව්‍යායාමය කසටය හැර සම්‍යක් ව්‍යායාමයාගේ වශයෙන් පග්ගහ මණ්ඩය- සම්‍යක් සතිය උපට්ඨාන මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා සතිය කසට නමි මිථ්‍යා සති කසටය හැර සම්‍යක් සතියෙන් උපට්ඨාන මණ්ඩය- සම්‍යක් සමාධිය අවික්ඛෙප මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා සමාධි කසට නමි. මිථ්‍යා සමාධි කසටය හැර සම්‍යක් සමාධියෙන් අවික්ඛෙපය මණ්ඩය.-
240
අත්ථි මණ්ඩො, අත්ථි පෙය්‍යං, අත්ථි කසටො. අධිමොක්ඛමණ්ඩො සද්ධින්ද්‍රියං, අස්සද්ධියං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. පග්ගහමණ්ඩො වීරියින්ද්‍රියං, කොසජ්ජං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. උපට්ඨානමණ්ඩො සතින්ද්‍රියං, පමාදො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. අවික්ඛෙපමණ්ඩො සමාධින්ද්‍රියං, උද්ධච්චං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. දස්සනමණ්ඩො පඤ්ඤින්ද්‍රියං, අවිජ්ජා කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං.
අස්සද්ධියෙ අකම්පියමණ්ඩො සද්ධාබලං, අස්සද්ධියං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. කොසජ්ජෙ අකම්පියමණ්ඩො වීරියබලං, කොසජ්ජං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. පමාදෙ අකම්පියමණ්ඩො සතිබලං, පමාදො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. උද්ධච්චෙ අකම්පියමණ්ඩො සමාධිබලං, උද්ධච්චං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. අවිජ්ජාය අකම්පියමණ්ඩො පඤ්ඤාබලං, අවිජ්ජා කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං.
උපට්ඨානමණ්ඩො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පමාදො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. පවිචයමණ්ඩො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො, අවිජ්ජා කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. පග්ගහමණ්ඩො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො, කොසජ්ජං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. ඵරණමණ්ඩො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පරිළාහො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. උපසමමණ්ඩො පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, දුට්ඨුල්ලං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. අවික්ඛෙපමණ්ඩො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, උද්ධච්චං කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. පටිසඞ්ඛානමණ්ඩො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො, අපටිසඞ්ඛා කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං.
දස්සනමණ්ඩො සම්මාදිට්ඨි, මිච්ඡාදිට්ඨි කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. අභිනිරොපනමණ්ඩො සම්මාසඞ්කප්පො, මිච්ඡාසඞ්කප්පො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. පරිග්ගහමණ්ඩො සම්මාවාචා, මිච්ඡාවාචා කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. සමුට්ඨානමණ්ඩො සම්මාකම්මන්තො, මිච්ඡාකම්මන්තො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. වොදානමණ්ඩො සම්මාආජීවො, මිච්ඡාආජීවො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. පග්ගහමණ්ඩො සම්මාවායාමො, මිච්ඡාවායාමො කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. උපට්ඨානමණ්ඩො සම්මාසති, මිච්ඡාසති කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං. අවික්ඛෙපමණ්ඩො සම්මාසමාධි, මිච්ඡාසමාධි කසටො; යො තත්ථ අත්ථරසො ධම්මරසො විමුත්තිරසො - ඉදං පෙය්‍යං.
දස්සනමණ්ඩො සම්මාදිට්ඨි... අභිනිරොපනමණ්ඩො සම්මාසඞ්කප්පො... පරිග්ගහමණ්ඩො සම්මාවාචා... සමුට්ඨානමණ්ඩො සම්මාකම්මන්තො... වොදානමණ්ඩො සම්මාආජීවො... පග්ගහමණ්ඩො සම්මාවායාමො... උපට්ඨානමණ්ඩො සම්මාසති... අවික්ඛෙපමණ්ඩො සම්මාසමාධි.
උපට්ඨානමණ්ඩො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො... පවිචයමණ්ඩො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො... පග්ගහමණ්ඩො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො... ඵරණමණ්ඩො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො... උපසමමණ්ඩො පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො... අවික්ඛෙපමණ්ඩො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො... පටිසඞ්ඛානමණ්ඩො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො.
අස්සද්ධියෙ අකම්පියමණ්ඩො සද්ධාබලං... කොසජ්ජෙ අකම්පියමණ්ඩො වීරියබලං... පමාදෙ අකම්පියමණ්ඩො සතිබලං... උද්ධච්චෙ අකම්පියමණ්ඩො සමාධිබලං... අවිජ්ජාය අකම්පියමණ්ඩො පඤ්ඤාබලං.
අධිමොක්ඛමණ්ඩො සද්ධින්ද්‍රියං... පග්ගහමණ්ඩො වීරියින්ද්‍රියං... උපට්ඨානමණ්ඩො සතින්ද්‍රියං... අවික්ඛෙපමණ්ඩො සමාධින්ද්‍රියං... දස්සනමණ්ඩො පඤ්ඤින්ද්‍රියං.
ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන ඉන්ද්‍රියා මණ්ඩො, අකම්පියට්ඨෙන බලා මණ්ඩො, නිය්‍යානට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගා මණ්ඩො, හෙතුට්ඨෙන මග්ගො මණ්ඩො, උපට්ඨානට්ඨෙන සතිපට්ඨානා මණ්ඩො, පදහනට්ඨෙන සම්මප්පධානා මණ්ඩො, ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධිපාදා මණ්ඩො, තථට්ඨෙන සච්චා මණ්ඩො, අවික්ඛෙපට්ඨෙන සමථො මණ්ඩො, අනුපස්සනට්ඨෙන විපස්සනා මණ්ඩො, එකරසට්ඨෙන සමථවිපස්සනා මණ්ඩො, අනතිවත්තනට්ඨෙන යුගනද්ධා මණ්ඩො, සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධි මණ්ඩො, අවික්ඛෙපට්ඨෙන චිත්තවිසුද්ධි මණ්ඩො, දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධි මණ්ඩො, මුත්තට්ඨෙන විමොක්ඛො මණ්ඩො, පටිවෙධට්ඨෙන විජ්ජා මණ්ඩො, පරිච්චාගට්ඨෙන විමුත්ති මණ්ඩො, සමුච්ඡෙදට්ඨෙන ඛයෙ ඤාණං මණ්ඩො, පටිප්පස්සද්ධට්ඨෙන අනුප්පාදෙ ඤාණං මණ්ඩො, ඡන්දො මූලට්ඨෙන මණ්ඩො, මනසිකාරො සමුට්ඨානට්ඨෙන මණ්ඩො, ඵස්සො සමොධානට්ඨෙන මණ්ඩො, වෙදනා සමොසරණට්ඨෙන මණ්ඩො, සමාධි පමුඛට්ඨෙන මණ්ඩො, සති ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන මණ්ඩො, පඤ්ඤා තතුත්තරට්ඨෙන මණ්ඩො, විමුත්ති සාරට්ඨෙන මණ්ඩො, අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන මණ්ඩොති.
240
[12] මණ්ඩයක් ඇත පිය යුත්තක් ඇත. කසටක් ඇත. සද්ධින්ද්‍රිය අධිමොක්ඛමණ්ඩ නමි. අශ්‍රද්ධාව කසට නමි. ඒ සද්ධින්ද්‍රියයෙහි යම් අර්ථ රසයක් ධර්ම රසයක් විමුක්ති රසයක් ඇත්තේද, මෙය පිය යුත්තාය.
(මේ ඡේද අගට “යම් අර්ථ රසයක් ධර්ම රසයක් විමුක්තියක් ඇත්තේද, මෙය පිය යුත්ත නමි” යොදන්න)
[13] විරියින්ද්‍රිය පග්ගහ මණ්ඩ නමි. කුසීත බව කසට නමි, ඒ විරියින්ද්‍රියයෙහි- සතින්ද්‍රිය උපට්ඨාන මණ්ඩ නමි ප්‍රමාදය කසට නමි. ඒ සතින්ද්‍රියයෙහි-
[14] සමාධින්ද්‍රිය අධිමොක්ඛ මණ්ඩ නමි. උද්ධච්චය කසට නමි. ඒ සමාධින්ද්‍රියෙහි-
[15] පඤ්ඤින්ද්‍රිය දස්සන මණ්ඩ නමි. අවිද්‍යාව කසට නමි ඒ පඤ්ඤින්ද්‍රියෙහි-
[16] ශ්‍රද්ධා බලය අශ්‍රද්ධාවෙන් (ii) කම්පා නොකළ හැකි මණ්ඩය නමි. (iii) අශ්‍රද්ධාව කසට නමි. ඒ ශ්‍රද්ධා බලයෙහි-
[17] විරියබලය කුසිත බවෙන් (මෙහි 16 (ii) කුසීත බව කසට නමි. ඒ වීර්ය බලයෙහි-
[18] සති බලය ප්‍රමාදයෙන් (මෙහි 16 (ii) ප්‍රමාදය කසට නමි. ඒ සති බලයෙහි-
[19] සමාධි බලය උද්ධච්චයෙන් (මෙහි 16 (ii) උද්ධච්චය කසට නමි ඒ සමාධි බලයෙහි-
[20] ප්‍රඥා බලය අවිද්‍යාවෙන් (මෙහි 16 (ii) අවිද්‍යාව කසට නමි ඒ ප්‍රඥා බලයෙහි-
[21] සති සම්බොජ්ඣංගය උපට්ඨාන මණ්ඩ නමි ප්‍රමාදය කසට නමි. ඒ සති සම්බොජ්ඣංගයෙහි-
[22] ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගය පවිචය මණ්ඩ නමි. අවිද්‍යාව කසට නමි. ඒ ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගයෙහි-
[23] විරිය සම්බොජ්ඣංගය පග්ගහමණ්ඩ නමි. කුසිත බව කසට නමි. ඒ විරිය සම්බොජ්ඣංගයෙහි-
[24] පීති සම්බොජ්ඣංගය ඵරණ මණ්ඩ නමි. පරිළාභය කසට නමි. ඒ පීතිසම්බොජ්ඣංගයෙහි-
[25] පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය උපසම මණ්ඩ නමි. දුට්ඨුල්ලය (ක්ලෙශ වශයෙන් පවත්නා ඔළාරික බව) කසට නමි. ඒ පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගයෙහි-
[26] සමාධි සම්බොජ්ඣංගය අවික්ඛෙප මණ්ඩ නමි. උද්ධච්චය කසට නමි. ඒ සමාධි සම්බොජ්ඣංගයෙහි-
[27] උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය පටිසංඛාන මණ්ඩ නමි. සමව නොඋසුලන බව කසට නමි. ඒ උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගයෙහි-
[28] සම්‍යක් දෘෂ්ටිය දස්සනමණ්ඩ නමි. මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය කසට නමි. ඒ සම්‍යක් දෘෂ්ටියෙහි- සම්‍යක් සංකල්පය අභිරොපණ මණ්ඩ නමි. ඒ සම්‍යක් සංකල්පයෙහි- සම්‍යක් වචනය පරිග්ගහ මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා වචනය කසට මණ්ඩ නමි. ඒ සම්‍යක් වචනයෙහි- සම්‍යක් කර්මාන්තය සමුට්ඨාන මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා කර්මාන්තය කසට නමි. ඒ සම්‍යක් කර්මාන්තයෙහි- සම්‍යක් ආජීවය වොදාන මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා ආජීවය කසට නමි. ඒ සම්‍යක් ආජීවයෙහි- සම්‍යක් ව්‍යායාමය පග්ගහ මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා ව්‍යායාමය කසට නමි. ඒ සම්‍යක් ව්‍යායාමයෙහි- සම්‍යක් සතිය උපට්ඨාන මණ්ඩ නමි. මිථ්‍යා සතිය කසට නමි. ඒ සම්‍යක් සතියෙහි- සම්‍යක් සමාධිය අවික්ඛෙප මණ්ඩ නම් මිථ්‍යා සමාධිය කසට නමි. ඒ සම්‍යක් සමාධියෙහි-
[29] සම්‍යක් දෘෂ්ටිය දස්සනමණ්ඩ නමි. සම්‍යක් සංකල්පය අහිරොපනමණ්ඩ නමි. (මේ වාක්‍ය අගට “මණ්ඩ නමි” යොදන්න.) සම්‍යක් වචනය පරිග්ගහ - සම්‍යක් කර්මාන්තය සමුට්ඨාන- සම්‍යක් ආජීවය වොදාන- සම්‍යක් ව්‍යායාමය පග්ගහ -සම්‍යක් සතිය උපට්ඨාන- සම්‍යක් සමාධිය අවික්ඛෙප-
[30] සතිසම්බොජ්ඣංගය උපට්ඨාන- ධම්ම විචය සම්බොජ්ඣංගය පවිචය- විරිය සම්බොජ්ඣංගය පග්ගහ- පීති සම්බොජ්ඣංගය ඵරණ- පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය උපසම සමාධි සම්බොජ්ඣංගය අවික්ඛෙප-උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය පටිසංඛාන-
[31] සද්ධාබලය අශ්‍රද්ධාවෙන් කම්පානොකළ හැකි- විරිය බලය කුසීත බවෙන් කම්පා නොකළ හැකි- සතිබලය ප්‍රමාදයෙන් කම්පා නොකළ හැකි- සමාධි බලය උද්ධච්චයෙන් කම්පා නොකළ හැකි- ප්‍රඥා බලය අවිද්‍යාවෙන් කම්පා නොකළ හැකි-සද්ධින්ද්‍රිය අධිමොක්ඛ- විරියින්ද්‍රිය පග්ගහ- සතින්ද්‍රිය උපට්ඨාන-සමාධින්ද්‍රිය අවික්ඛෙප- පඤ්ඤින්ද්‍රිය දස්සන-
[32] අධිපති ස්වභාවයෙන් ඉන්ද්‍රියයෝ- කම්පා නොකළ හැකි ස්වභාවයෙන් බලයෝ- එතර කිරීම් ස්වභාවයෙන් බොජ්ඣංගයෝ- හේතු ස්වභාවයෙන් මාර්ගය-
[33] එළඹ සිටීම් ස්වභාවයෙන් සතිපට්ඨානයෝ- වීර්ය කිරීම් ස්වභාවයෙන් සම්‍යක් ප්‍රධානයෝ- සමෘද්ධවීම් ස්වභාවයෙන් ඍද්ධිපාදයෝ- විද්‍යාමාන ස්වභාවයෙන් සත්‍යයෝ- නොවිසිර යාම් ස්වභාවයෙන් සමථය- නැවත නැවත බැලීම් ස්වභාවයෙන් විදර්ශනාව- සමාන කෘත්‍ය ස්වභාවයෙන් සමථ විදර්ශනාවෝ-ඔවුනොවුන් නොඉක්මවන ස්වභාවයෙන් යුගනන්ධ (එක්ව පවත්නා සමථ විදර්ශනා) ධර්මයෝ- සංවරාර්ථයෙන් සීල විසුද්ධිය- නොවිසිර යාම් ස්වභාවයෙන් චිත්ත විසුද්ධිය- දැකීම් ස්වභාවයෙන් දිට්ඨි විසුද්ධි- මිදීම් ස්වභාවයෙන් විමොක්ෂය-ප්‍රතිවේධ ස්වභාවයෙන් විද්‍යාව- දුරුකිරීම් ස්වභාවයෙන් විමුක්තිය- මුල් සිඳීම් ස්වභාවයෙන් ඛයෙ ඤාණය (අර්හත් මාර්ග ඥානය)- සංසිඳීම් ස්වභාවයෙන් අනුප්පාදෙ ඤාණය (අර්හත් ඵල ඤාණය)- ඡන්දය මුල ස්වභාවයෙන්- මනසිකාරය පිහිටීම් ස්වභාවයෙන්- ඵස්සය එක්කිරිම් ස්වභාවයෙන්-වේදනාව රැස්කිරීම් ස්වභාවයෙන්-සමාධිය ප්‍රධාන ස්වභාවයෙන්- සතිය අධිපති ස්වභාවයෙන්- ප්‍රඥාව ඊට වැඩි ධර්මයක් නැති ස්වභාවයෙන්- විමුක්තිය සාරාර්ථයෙන් අමෘතයට අයත් නිර්වාණය පරියොසනාර්ථයෙන් මණ්ඩ නමි.