පාරායනවග්ගනිද්දෙසො | පාරායනවග්ගනිද්දෙසො |
1. අජිතමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො | 1. අජිත මානවක පුච්ඡා නිද්දේසය |
1
කෙනස්සු
කෙනස්සු නප්පකාසති;
කිස්සාභිලෙපනං බ්රූසි
(බ්රූහි (ස්යා.)),
කිංසු තස්ස මහබ්භයං.
කෙනස්සු නිවුතො ලොකොති.
ලොකොති නිරයලොකො තිරච්ඡානලොකො පෙත්තිවිසයලොකො මනුස්සලොකො දෙවලොකො ඛන්ධලොකො ධාතුලොකො ආයතනලොකො අයං ලොකො පරො ලොකො බ්රහ්මලොකො දෙවලොකො - අයං වුච්චති ලොකො. අයං ලොකො කෙන ආවුතො නිවුතො ඔවුතො
(ඔඵුතො (ස්යා.)) පිහිතො පටිච්ඡන්නො පටිකුජ්ජිතොති - කෙනස්සු නිවුතො ලොකො?
ඉච්චායස්මා අජිතොති.
ඉච්චාති පදසන්ධි පදසංසග්ගො පදපාරිපූරී අක්ඛරසමවායො බ්යඤ්ජනසිලිට්ඨතා පදානුපුබ්බතාපෙතං
(පදානුපුබ්බතාමෙතං (බහූසු)) ඉච්චාති.
ආයස්මාති පියවචනං ගරුවචනං සගාරවසප්පතිස්සාධිවචනමෙතං ආයස්මාති.
අජිතොති තස්ස බ්රාහ්මණස්ස නාමං සඞ්ඛා සමඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති වොහාරො නාමං නාමකම්මං නාමධෙය්යං නිරුත්ති බ්යඤ්ජනං අභිලාපොති - ඉච්චායස්මා අජිතො.
කෙනස්සු නප්පකාසතීති කෙන ලොකො නප්පකාසති න භාසති න තපති න විරොචති න ඤායති න පඤ්ඤායතීති - කෙනස්සු නප්පකාසති
කිස්සාභිලෙපනං බ්රූසීති කිං ලොකස්ස ලෙපනං ලග්ගනං බන්ධනං උපක්කිලෙසො. කෙන ලොකො ලිත්තො සංලිත්තො උපලිත්තො කිලිට්ඨො සංකිලිට්ඨො මක්ඛිතො සංසට්ඨො ලග්ගො ලග්ගිතො පලිබුද්ධො, බ්රූසි ආචික්ඛසි දෙසෙසි පඤ්ඤපෙසි
(පඤ්ඤාපෙසි (ක.)) පට්ඨපෙසි විවරසි විභජසි උත්තානීකරොසි
(උත්තානිං කරොසි (ක.)) පකාසෙසීති - කිස්සාභිලෙපනං බ්රූසි.
කිංසු
‘‘කෙනස්සු නිවුතො ලොකො, [ඉච්චායස්මා අජිතො]
කෙනස්සු නප්පකාසති;
කිස්සාභිලෙපනං බ්රූසි, කිංසු තස්ස මහබ්භය’’න්ති.
|
1
(1-1)
1. “ලෝකය කුමකින් වසන ලද්දේද” යන්නෙහි (ii) ලෝකය නම් නිරය ලෝකය, තිරිසන් ලෝකය, ප්රෙත ලෝකය, මනුෂ්ය ලෝකය, දිව්ය ලෝකය, ස්කන්ධ ලෝකය, ධාතු ලෝකය, ආයතන ලෝකය, මේ ලෝකය, පර ලෝකය, බ්රහ්ම ලෝකය, දිව්ය ලෝකය යන මේ ලෝකයයි කියයි. (iii) මේ ලෝකය කවරකින් ආවරණය කරණ ලද්දේද, වටකරණ ලද්දේද, වැසුනේද යනුයි. “ආයුෂ්මත් අජිතතෙම මෙසේ කීයේය” යන්නෙහි “මෙසේ” යනු පද සන්ධියයි. (iv) පද ගැලපීමයි. පද පිරවීමයි. අකුරු සමසේ යෙදීමයි. පද සිළුටු කිරීමයි. මෙය පද පිළිවෙලයි. “ආයුෂ්මත් අජිතතෙම” යනු ඔහුගේ වචනයයි. ගරු වචනයයි. ගෞරව සහිත උසස් නාමයයි. මේ ආයුෂ්මත් යනුයි. අජිත යනු ඒ බ්රාහ්මණයාගේ නාමයයි. සමානවූ පැනවීම් ව්යවහාර නාමයකි. නිරුක්ති පද සහිත කීමකි, යනුයි.
2. “කුමකින් ලෝකය ප්රකාශ නොවේද” යනු කුමකින් ලෝකය ප්රකාශ නොවේද, නොබබළාද, දීප්තිමත් නොවේද, විවේචනය නොකෙරේද, නොදැනේද, ප්රකට නොවේද යනුයි.
3. “කුමක තැවරීම කියන්නෙහිද, යනු ලෝකයාගේ තැවරීම ලැගීම කුමක්ද, බන්ධනය කිළුට කුමක්ද, කුමකින් ලෝකය තැවරුනේද, මනාකොට තැවරුනේද, විශේෂයෙන් තැවරුනේද, කිළුටු වූයේද, විශේෂයෙන් කිළුටු වූයේද, තැවරුනේද, මිශ්රවූයේද, එල්බුනේද පලිබොධවූයේදැයි කියනු මැනවි. ප්රකාශ කරණු මැනවි දේශනා කරණු මැනවි පණවනු මැනවි. තබනු මැනවි. විවෘත කරණු මැනවි. බෙදනු මැනවි, ප්රකට කරණු මැනවි. යනු කුමක තැවරීම කියන්නෙහිද, ඒ ලෝකයට මහත් භය කුමක්ද යනු ලෝකයට මහත් භය, පීඩාව ඝට්ටනය, උපද්රවය, උවදුර කුමක්ද යනුයි එහෙයින් ඒ බ්රාහ්මණතෙම මෙසේ කීවේය. (මෙහි මෙසේ කීවේය යනුවෙන් දැක්වෙන ගාථා අනුවාද සියල්ලම සූත්ර නිර්දෙශයේ පාරායන වර්ගයේ ඒ ඒ සූත්රවලින් දක්වා ඇත.)
|
2
අවිජ්ජාය නිවුතො ලොකො, [අජිතාති භගවා]
වෙවිච්ඡා පමාදා නප්පකාසති;
ජප්පාභිලෙපනං බ්රූමි, දුක්ඛමස්ස මහබ්භයං.
අවිජ්ජාය නිවුතො ලොකොති.
අවිජ්ජාති දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං, පුබ්බන්තෙ අඤ්ඤාණං අපරන්තෙ අඤ්ඤාණං පුබ්බන්තාපරන්තෙ
ලොකොති නිරයලොකො තිරච්ඡානලොකො පෙත්තිවිසයලොකො මනුස්සලොකො දෙවලොකො ඛන්ධලොකො ධාතුලොකො ආයතනලොකො අයං ලොකො පරො ලොකො බ්රහ්මලොකො දෙවලොකො - අයං වුච්චති ලොකො. අයං ලොකො ඉමාය අවිජ්ජාය ආවුතො නිවුතො ඔවුතො පිහිතො පටිච්ඡන්නො පටිකුජ්ජිතොති - අවිජ්ජාය නිවුතො ලොකො.
අජිතාති භගවා තං බ්රාහ්මණං නාමෙන ආලපති.
භගවාති ගාරවාධිවචනං. අපි ච, භග්ගරාගොති භගවා; භග්ගදොසොති භගවා; භග්ගමොහොති
වෙවිච්ඡා පමාදා නප්පකාසතීති. වෙවිච්ඡං වුච්චති පඤ්ච මච්ඡරියානි - ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං
ජප්පාභිලෙපනං බ්රූමීති ජප්පා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො අනුනයො අනුරොධො නන්දී
(නන්දි (ස්යා.)) නන්දිරාගො චිත්තස්ස සාරාගො ඉච්ඡා මුච්ඡා අජ්ඣොසානං ගෙධො පලිගෙධො සඞ්ගො පඞ්කො එජා මායා ජනිකා සඤ්ජනනී සිබ්බිනී ජාලිනී සරිතා විසත්තිකා සුත්තං විසටා
(සොත්තං විසතා (ස්යා.)) ආයූහනී දුතියා
දුක්ඛමස්ස
‘‘අවිජ්ජාය
වෙවිච්ඡා පමාදා නප්පකාසති;
ජප්පාභිලෙපනං බ්රූමි, දුක්ඛමස්ස මහබ්භය’’න්ති.
|
2
(1-2)
1. “ලෝකය අවිද්යාවෙන් වැසුනේය” යන්නෙහි අවිද්යා නම් දුකෙහි නොදැනීම, දුක ඇතිවීම නොදැනීම, දුක නැති තැන (දුක්ඛ නිරෝධය) නොදැනීම, දුක් නිරුද්ධ කිරීමේ ප්රතිපදාව නොදැනීම, අතීතය ගැන නොදැනීම, අනාගතය ගැන නොදැනීම, අතීතය හා අනාගතය නොදැනීම, ප්රතීත්ය සමුත්පාද ධර්මයන්හි නොදැනීම යන මෙබඳුවූ යමකින් නොදැනීමක්, නොදැක්ම නොවැටහීම, අවබෝධයක් නැතිකම ප්රබෝධයක් නැති බව නුවණින් කල්පනා නොකිරීම, අඥාන බව, බාල බව, නුවණ නැතිබව, මෝහය, මුලාව, අවිද්යාව, අවිද්යා සැඩවතුර, අවිද්යාවේ යෙදීම, අවිද්යානුසය, අවිද්යාවෙන් මැඩීම, අවිද්යාරම්භය, මෝහය, අකුශලමූලය යන මේ අවිද්යාව යයි කියයි. “ලොක” යනු 1-1 1. (ii) යෙදිය යුතුයි. මේ ලෝකය මේ අවිද්යාවෙන් ආවරණය කරණලදී. වටකරණලදී. වසනලදී යනුයි. “අජිත’ යනු භාග්යවතුන් වහන්සේ ඒ බ්රාහ්මණයාට නාමයෙන් ආමන්ත්රණය කරණසේක. ‘භාග්යවත්’ යනු (මෙහි මහා නිර්දෙශයේ 7-2 1. භාග්යවතුන් වහන්සේ යන තැන සිට ‘පැනවීමකි’ යන තැනට යොදාගත යුතුයි.)
2. “මසුරුකම කරණකොටගෙනද ප්රමාදය කරණකොට ගෙනද නොපෙණේ. යන්නෙහි මසුරුකම නම් ආවාස මච්ඡරිය, කුලමච්ඡරිය, ලාභ මච්ඡරිය, වණ්ණ මච්ඡරිය, ධම්ම මච්ඡරිය හා මෙසේවූ යම්බඳු මසුරුකමක් මසුරුවීම් බවක්, තද මසුරු බවක් බලවත් බැඳීමක් සිතේ ගැනීමක් ඇද්ද, මෙය මසුරුකමයයි කියයි. තවද ස්කන්ධයන් පිළිබඳ මසුරුකම මසුරුකමකි ධාතූන් පිළිබඳ මසුරුකමද මසුරුකමකි ආයතනයන් පිළිබඳ මසුරුකමද මසුරුකමෙකී දැඩිව අල්ලාගැනීම යයි මසුරුකමට කියයි ප්රමාදය කියයුතුය කාය දුශ්චරිතයෙහි හෝ වාග් දුශ්චරිතයෙහි හෝ මනස් දුශ්චරිතයෙන් හෝ පඤ්චකාම ගුණයන්හි හෝ යෙදී කුශල ධර්මයන්ගේ හෝ වැඩීමට සිත නොයෙදීම සකස් නොකොට වැඩකිරීම, නිතර ක්රියා නොකිරීම, අනුත්සාහවත්ව වැඩකිරීම, පසුබටව වැඩකිරීම, බහාතැබූ කැමැත්ත ඇතිබව බහාතැබූ ධෛර්ය ඇති බව, සේවනය නොකිරීම, බහුල වහයෙන් නොයෙදීම, අනුත්සාහවත්බව, ප්රමාදයෙහි යෙදීමද යම් එබඳුවූ ප්රමාදයක් ප්රමාදයේ යෙදීමක් ප්රමාදවන බවක් ඇද්ද, මේ ප්රමාදයයයි කියයි.
3. “මසුරුකම කරණකොට ගෙනද ප්රමාදය කරණකොට ගෙනද නොපෙණේ.” යනු මේ මසුරුකමින්ද මේ ප්රමාදයෙන්ද ලෝකයතෙම නොපෙණේ. නොබබළයි නොදැනෙයි නොපෙණෙයි යනුයි.
4. “ආශාව ආලේපයයි කියමි.” යන්නෙහි ආශාව නම් තෘෂ්ණාවයි. (ii) යම් රාගයක් ඇද්ද, ඇල්මක් ඇද්ද, අනුව යෙදීමක් ඇද්ද, රැහැනක් වැනි රාගයක් ඇද්ද සිතේ බලවත් ආශාවක් ඇද්ද, ඉච්ඡාව, මුච්ඡාව, අජේක්ධාහනනය, ගෙධය, පටිසංඛය, ඵජාව, මායාව, ජනිකාව, සංජනනිය, සිබ්බනිය, ජාලිනීය, පත්තිකාව, සූත්රය, විසටාව, ආයුහනිය, දුතියා පණිධිය, භවනෙත්තිය, වනය, වනථය, පණ්ඩවය, සිනෙහය, බැඳුන ආශාව, බලාපොරොත්තුව බලාපොරොත්තු බව, රූපාශාව ශබ්දාශාව, ගන්ධාශාව, රසාශාව ස්පර්ශාශාව, ලාභාශාව, ධනාශාව, ආත්මාශාව, ජීවිතාශාව, ජප්පය, පජප්පය, අභිජප්පය, ජප්නාව, ජප්පිතබව, ලොලුප්පය ලොලුප්පාහිතය, ලොලුප්පායී බව, සුවඤ්චිතතාව, සාදුකම්යතාව, අධර්ම රාගය, විෂම ලෝභය, පත්ථනාව, පිහිනාව සම්පත්ථනාව, කාම තෘෂ්ණාව, භවතෘෂ්නාව, විභව තෘෂ්ණාව, රූපතෘෂ්ණාව, ශබ්දතෘෂ්ණාව, ගන්ධ තෘෂ්ණාව, රස තෘෂ්ණාව ස්පර්ශ තෘෂ්ණාව, ධර්ම තෘෂ්ණාව, ඔඝය, යොගය ගන්ථය, උපාදානය ආවරණය, නීවරණය, ඡදනය, බන්ධනය, උපක්ලේශය, අනුසයය, පරියුට්ඨානය, ලතාව, වෙවිච්ඡය, දුක්ඛමූලය, දුක්ඛ නිදානය, දුක්ඛප්පසාවය, මාරපාශය, මාරබලිසය, මාරාමිෂය, මාරනිවාපය, මාරගොචරය, මාරබන්ධනය, තෘෂ්ණා නදිය, තෘෂ්ණා ජලය, තෘෂ්ණා ගරුලය, තෘෂ්ණා සමුදය, අභි ලෝභය, අකුසලමූලය, මේ ජප්පයිය කියයි. ලෝකයාගේ තැවරීම එල්බීම, බැඳීම, කිලුට මෙහි වෙයි. මේ ජප්පය නමැති තෘෂ්ණාවෙන් ලෝකය තැවරුණේය. විශේෂයෙන් තැවරුණේය. කිළිටිවූයේය, විශේෂයෙන් කිළිටිවූයේය. තැවරුණේය, මිශ්රවූයේය. එල්බුණේය. පලිබොධ වූයේයයිද කියමි. ප්රකාශ කරමි. දේශනා කරමි, පනවමි, තබමි, විවෘත කරමි, බෙදමි, ප්රකට කරමි, ප්රකාශකරමි යනුයි “ඔහුගේ දුක මහත් භය වන්නේය” යන්නෙහි දුක්ඛ යනු (මහානිර්දේශයේ (15-2) ‘ඉපදීමෙන් කම්පාවන’ යනු ‘ඉපදීමේ දුකයයි’ වෙනස් කොට දෘෂ්ටි විපත් දුක යන තැනට යොදාගත යුතුයි. (1889 පිට))
5. යම් ධර්මයන්ගේ ප්රකට වශයෙන් හට ගැන්ම පෙනේද, අස්තයට යාමෙන් නිරුද්ධිය පෙනේද, කර්මය හා විපාකය මිශ්රද විපාකය හා කර්මය මිශ්රද නාමය රූපය හා මිශ්රද රූපය නාමය හා මිශ්රද ජාතිය අනුව ගියේද ජරාවෙන් පෙළුනේද ව්යාධියෙන් මඩනා ලද්දේද, මරණයෙන් පහර ලැබුයේද, දුකෙහි පිහිටියේද ආරක්ෂා ස්ථානයක් නොවේද, පිහිට ඇති තැනක් නොවේද, පිහිට නොවන්නකි. පිහිට නොවූයේය, මේ දුකයයි කියයි. මේ දුක ලෝකයාට බියකි, මහා භයකි, තීරණයකි. උපද්රවයකි උවදුරකි යනුයි.
|
3
සවන්ති
සොතානං කිං නිවාරණං;
සොතානං සංවරං බ්රූහි, කෙන සොතා පිධිය්යරෙ
(පිථිය්යරෙ (ස්යා.), පිථීයරෙ (සී. අට්ඨ.))
.
සවන්ති සබ්බධි සොතාති.
සොතාති තණ්හාසොතො දිට්ඨිසොතො කිලෙසසොතො දුච්චරිතසොතො අවිජ්ජාසොතො.
සබ්බධීති සබ්බෙසු ආයතනෙසු.
සවන්තීති සවන්ති ආසවන්ති සන්දන්ති පවත්තන්ති. චක්ඛුතො රූපෙ සවන්ති ආසවන්ති සන්දන්ති පවත්තන්ති. සොතතො සද්දෙ සවන්ති...පෙ.... ඝානතො ගන්ධෙ සවන්ති... ජිව්හාතො රසෙ සවන්ති... කායතො ඵොට්ඨබ්බෙ සවන්ති... මනතො ධම්මෙ සවන්ති ආසවන්ති සන්දන්ති පවත්තන්ති. චක්ඛුතො රූපතණ්හා සවන්ති ආසවන්ති සන්දන්ති පවත්තන්ති. සොතතො සද්දතණ්හා සවන්ති ආසවන්ති සන්දන්ති පවත්තන්ති. ඝානතො ගන්ධතණ්හා සවන්ති... ජිව්හාතො රසතණ්හා සවන්ති... කායතො ඵොට්ඨබ්බතණ්හා සවන්ති... මනතො ධම්මතණ්හා සවන්ති ආසවන්ති සන්දන්ති පවත්තන්තීති - සවන්ති සබ්බධි සොතා.
ඉච්චායස්මා අජිතොති.
ඉච්චාති පදසන්ධි...පෙ....
සොතානං කිං නිවාරණන්ති සොතානං කිං ආවරණං නීවරණං සංවරණං රක්ඛනං ගොපනන්ති - සොතානං කිං නිවාරණං.
සොතානං සංවරං බ්රූහීති සොතානං ආවරණං නීවරණං සංවරණං රක්ඛනං ගොපනං බ්රූහි ආචික්ඛ දෙසෙහි පඤ්ඤපෙහි පට්ඨපෙහි විවරාහි විභජාහි උත්තානීකරොහි පකාසෙහීති - සොතානං සංවරං බ්රූහි.
කෙන
‘‘සවන්ති සබ්බධි සොතා, [ඉච්චායස්මා අජිතො]
සොතානං කිං නිවාරණං;
සොතානං සංවරං බ්රූහි, කෙන සොතා පිධිය්යරෙ’’.
|
3
(1-3)
1. “හැම තැන්හි තන්හා සැඩ වතුරු ශ්රොතයෝ ගලාබසිත්” යන්නෙහි “ශ්රොතය” නම් තෘෂ්ණා ශ්රොතය, දෘෂ්ටි ශ්රොතය, ක්ලේශ ශ්රොතය, දුශ්චරිත ශ්රොතය අවිද්යා ශ්රොතය යනුයි. “සෑම තැන්හි” යනු සියලු ආයතනයන්හි යනුයි. “ගලාබසිත්” යනු ගලාබසිත්, වැගිරෙත්, පවතිත් ඇසින් රූපයෝ ගලා බසිත්, වැගිරෙත්, පවතිත් කණින් ශබ්දයෝ ගලාබසිත්, නාසයෙන් ගන්ධයෝ ගලාබසිත්, දිවෙන් රසයෝ ගලාබසිත්, ශරීරයෙන් ස්පර්ශයෝ ගලාබසිත්, සිතින් ධර්මය ගලාබසියි වැගිරෙයි, පවතියි. ඇසින් රූපතෘෂ්ණාවෝ ගලාබසිත්, වැගිරෙත්, පවතිත්, කණින් ශබ්ද තෘෂ්ණාවෝ ගලාබසිත්, වැගිරෙත්, පවතිත්, නාසයෙන් ගන්ධ තෘෂ්ණාවෝ ගලාබසිත්, වැගිරෙත් පවතිත් දිවෙන් රස තෘෂ්ණාවෝ ගලාබසිත්, වැගිරෙත්, පවතිත්, කයින් ස්පර්ශ තෘෂ්ණාවෝ ගලාබසිත්, වැගිරෙත් පවතිත් මනසින් ධර්ම තෘෂ්ණාවෝ ගලා බසිත්, වැගිරෙත්, පවතිත්, යනුයි.
2. “මෙසේ ආයුෂ්මත් අජිතතෙම කීයේය” යන්නෙහි මෙසේ යනු ස්වර සන්ධියයි. පද පිළිවෙල යෙදීමයි මේ මෙසේ යනුයි.
3. “ශ්රොතය (ජලපහර) වැලැක්වීම කෙසේද? යනු ශ්රොතයන්ගේ වැලැක්වීම කෙසේද? නිවාරණය කෙසේද? සංචරණය කෙසේද? රැකීම කෙසේද? ගොපනය කෙසේද? යනුයි. ශ්රොතයන්ගේ සංවරය කියනු මැනවි. යනු ශ්රොතයන්ගේ ආවරණය නිවාරණය සංචරණය රැකීම ගොපනය කියනු මැනවි. ප්රකාශ කරණු මැනවි. දේශනා කරණු මැනවි. විවෘත කරණු මැනවි. බෙදනු මැනවි. ප්රකට කරණු මැනවි. යනුයි. “කවරකින් ශ්රොතයෝ වසනු ලැබේද” යනු කවරකින් ඒ ශ්රොතයෝ වසනු ලැබෙද්ද ගලා නොබසිද්ද, නොවැගිරෙද්ද නොපවතිත්ද යනුයි.
|
4
යානි
සති තෙසං නිවාරණං;
සොතානං සංවරං බ්රූමි, පඤ්ඤායෙතෙ
යානි සොතානි ලොකස්මින්ති යානි එතානි සොතානි මයා කිත්තිතානි පකිත්තිතානි ආචික්ඛිතානි දෙසිතානි පඤ්ඤපිතානි පට්ඨපිතානි විවරිතානි විභජිතානි
(විභත්තානි (ක.)) උත්තානීකතානි පකාසිතානි, සෙය්යථිදං
(සෙය්යථීදං (ස්යා.)) - තණ්හාසොතො දිට්ඨිසොතො කිලෙසසොතො දුච්චරිතසොතො අවිජ්ජාසොතො.
ලොකස්මින්ති අපායලොකෙ මනුස්සලොකෙ දෙවලොකෙ ඛන්ධලොකෙ ධාතුලොකෙ ආයතනලොකෙති - යානි සොතානි ලොකස්මිං.
අජිතාති භගවා තං බ්රාහ්මණං නාමෙන ආලපති.
සති තෙසං නිවාරණන්ති.
සතීති යා සති අනුස්සති පටිස්සති සති සරණතා ධාරණතා අපිලාපනතා අසම්මුස්සනතා සති සතින්ද්රියං සතිබලං සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො එකායනමග්ගො - අයං වුච්චති සති.
නිවාරණන්ති ආවරණං නීවරණං සංවරණං රක්ඛනං ගොපනන්ති - සති තෙසං නිවාරණං.
සොතානං සංවරං බ්රූමීති සොතානං ආවරණං නීවරණං සංවරණං රක්ඛනං ගොපනං බ්රූමි ආචික්ඛාමි...පෙ.... උත්තානීකරොමි පකාසෙමීති - සොතානං සංවරං බ්රූමි.
පඤ්ඤායෙතෙ පිධිය්යරෙති.
පඤ්ඤාති යා පඤ්ඤා පජානනා...පෙ.... අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි. පඤ්ඤායෙතෙ පිධිය්යරෙති - පඤ්ඤායෙතෙ සොතා පිධීයන්ති පච්ඡිජ්ජන්ති න සවන්ති න ආසවන්ති න සන්දන්ති නප්පවත්තන්ති. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති ජානතො පස්සතො පඤ්ඤායෙතෙ සොතා පිධීයන්ති පච්ඡිජ්ජන්ති න
‘‘යානි සොතානි ලොකස්මිං, [අජිතාති භගවා]
සති තෙසං නිවාරණං;
සොතානං සංවරං බ්රූමි, පඤ්ඤායෙතෙ පිධිය්යරෙ’’ති.
|
4
(1-4)
1. “ලෝකයේ යම් ශ්රොතයෝ ප්රකාශ කරණ ලද්දාහුද යනු යම් මේ ශ්රොතයෝ මා විසින් කියන ලද්දාහුද ප්රකාශ කරණ ලද්දාහුද දේශනා කරණ ලද්දාහුද පනවන ලද්දාහුද තබන ලද්දාහුද විවෘත කරණ ලද්දාහුද බෙදන ලද්දාහුද ප්රකට කරණ ලද්දාහුද ඒ කෙසේද තෘෂ්ණා ශ්රොතය; දෘෂ්ටි ශ්රොතය, ක්ලේශ ශ්රොතය, දුශ්චරිත ශ්රොතය, අවිද්යා ශ්රොතය යනුයි. “ලෝකයෙහි
(ii) යනු අපාය ලෝකයෙහි මනුෂ්ය ලෝකයෙහි දිව්ය ලෝකයෙහි ස්කන්ධ ලෝකයෙහි ධාතු ලෝකයෙහි ආයතන ලෝකයෙහි යනුයි.
2. “සිහිය ඔවුන්ගේ නිවාරණයයි” යන්නෙහි සිහිය නම් යම් සිහියක් ඇද්ද, අනුස්මෘතියක් ඇද්ද, සිහි කිරීම් බවක් ඇද්ද, දැරීම් බවක් ඇද්ද, අමතක නොකිරීම් බවක් ඇද්ද සතින්ද්රියක් සතිබලයක් සතිසම්බොධ්යංගයක් ඒකායන මාර්ගයක් ඇද්ද, මේ සිහිය යයි කියයි. “නිවාරණය” යනු ආවරණයයි සංවරණයයි ගොතනයයි යනුයි. සිහිය ඔවුන්ගේ නිවාරණයයි. ඒ ශ්රොතයන්ගේ සංවරය කියමි යනු ශ්රොතයන්ගේ ආවරණය නිවාරණය” සංවරණය, රැකීම, ගොපනය කියමි ප්රකාශ කරමි ප්රකට කරමි පනවමි, යනුයි. “ප්රඥාවෙන් එය වසනු ලැබේ.” යන්නෙහි ප්රඥානම් යම් ප්රඥාවක් පජානන නම් වේද, අමෝහය, ධම්මවිචය සම්යක් දෘෂ්ටිය නම් වේද ඒ ප්රඥාවෙන් මේ ශ්රොතයෝ වසනු ලැබේ, යනු ප්රඥාවෙන් මේ ශ්රොතයෝ වසනු ලැබෙත්, නොගලත් නොවැගිරෙත් නොපවතිත්, සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්යයයි (ii) දන්නාට බලන්නාහුට ප්රඥාවෙන් මේ ශ්රොතයෝ වැසෙත් නොගලත් නොවැගිරෙත්, නොපවතිත්,
(iii) සියලු සංස්කාරයෝ දුක්යයි දන්නාහට බලන්නාහට ප්රඥාවෙන් මේ ශ්රොතයෝ වැසෙත් නොගලත්, නොවැගිරෙත්, සියලු සංස්කාරයෝ අනාත්ම යයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි.) අවිද්යා හේතුවෙන් සංස්කාරයෝ වෙත්යයි සංස්කාර හේතුවෙන් විඤ්ඤාණයෝ වෙත්යයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි.) විඤ්ඤාණ හේතුවෙන් නාමරූපයෝ වෙත්යයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) නාමරූප හේතුවෙන් ආයතන සය වෙත්යයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි.) ආයතන සයේ හේතුවෙන් ස්පර්ශය වේයයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) ස්පර්ශහේතුවෙන් වේදනාව වේයයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) වේදනා හේතුවෙන් තෘෂ්ණාව වේයයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) තෘෂ්ණා හේතුවෙන් දැඩිව අල්ලා ගැනීම වේයයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) දැඩිව අල්ලා ගැනීම හේතුවෙන් භවය වේයයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි.) භව හේතුවෙන් ජාතිය වේයයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) ජාති හේතුවෙන් ජරාමරණ වෙත්යයි නුවණින් දන්නාහට දක්නාහට මේ ශ්රොතයෝ වසනු ලැබෙත් නොගලත් නොවැගිරෙත් නොපවතිත් අවිද්යා නිරෝධයෙන් සංස්කාර නිරෝධය වේයයි සංස්කාර නිරෝධයෙන් විඤ්ඤාණ නිරෝධය වේයයි විඤ්ඤාණ නිරෝධයෙන් නාම රූප නිරෝධය වේයයි නාම රූප නිරෝධයෙන් ආයතනසයේ නිරෝධය වේයයි ආයතන සයේ නිරෝධයෙන් ස්පර්ශ නිරෝධය වේයයි ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් වේදනා නිරෝධය වේයයි වේදනා නිරෝධයෙන් තණ්හා නිරෝධය වේයයි තණ්හා නිරෝධයෙන් උපාදාන නිරෝධය වේයයි උපාදාන නිරෝධයෙන් භව නිරෝධය වේයයි භව නිරෝධයෙන් ජාති නිරෝධය වේයයි ජාති නිරෝධයෙන් ජරාමරණ නිරෝධය වේයයි, නුවණින් දන්නා හට මේ දක්නා හට ශ්රොතයෝ වැසෙත් ආවරණය වෙත්, නොගලත්, නොපවතිත්, මේ දුකයයිද මේ දුක් ඇතිවීමේ හේතුවයයිද මේ දුක්ඛ නිරෝධ නම් නිවනයයිද, මේ දුක් නිරුද්ධ කිරීමට ගමන් කරණ ප්රතිපදාවයයිද (iv) නුවණින් දන්නා හට දක්නාහට මේ ශ්රොතයෝ වැසෙත්, ආවරණය වෙත්, නොගලත් නොපවතිත්, (v) මේ ආශ්රව නම්වූ කල්ගත කෙලෙස්යයිද, මේ ආශ්රව නම්වූ කල්ගත කෙලෙස් ඇතිවීම් හේතුව යයිද මේ ආශ්රව නිරෝධයයිද (මෙහි (iv) යොදාගත යුතුයි.)
|
5
පඤ්ඤා චෙව සති චාපි, [ඉච්චායස්මා අජිතො]
නාමරූපඤ්ච මාරිස;
එතං මෙ පුට්ඨො පබ්රූහි, කත්ථෙතං උපරුජ්ඣති.
පඤ්ඤා චෙව සති චාපීති.
පඤ්ඤාති යා පඤ්ඤා පජානනා විචයො පවිචයො ධම්මවිචයො සල්ලක්ඛණා උපලක්ඛණා පච්චුපලක්ඛණා පණ්ඩිච්චං කොසල්ලං නෙපුඤ්ඤං වෙභබ්යා චින්තා උපපරික්ඛා භූරී
(භූරි (ක.)) මෙධා පරිණායිකා විපස්සනා සම්පජඤ්ඤං පතොදො පඤ්ඤා පඤ්ඤින්ද්රියං පඤ්ඤාබලං පඤ්ඤාසත්ථං පඤ්ඤාපාසාදො පඤ්ඤාආලොකො පඤ්ඤාඔභාසො පඤ්ඤාපජ්ජොතො පඤ්ඤාරතනං අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි.
සතීති යා සති අනුස්සති...පෙ.... සම්මාසතීති - පඤ්ඤා චෙව සතිචාපි, ඉච්චායස්මා අජිතො.
නාමරූපඤ්ච මාරිසාති.
නාමන්ති චත්තාරො අරූපිනො ඛන්ධා.
රූපන්ති චත්තාරො ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං
එතං මෙ පුට්ඨො පබ්රූහීති.
එතං මෙති යං පුච්ඡාමි යං යාචාමි යං අජ්ඣෙසාමි යං පසාදෙමි.
පුට්ඨොති පුච්ඡිතො යාචිතො අජ්ඣෙසිතො පසාදිතො.
පබ්රූහීති බ්රූහි ආචික්ඛාහි දෙසෙහි පඤ්ඤපෙහි පට්ඨපෙහි විවරාහි විභජාහි
(විවරෙහි විභජෙහි (ක.)) උත්තානීකරොහි පකාසෙහීති - එතං මෙ පුට්ඨො පබ්රූහි.
කත්ථෙතං උපරුජ්ඣතීති කත්ථෙතං නිරුජ්ඣති වූපසම්මති අත්ථං ගච්ඡති පටිප්පස්සම්භතීති. කත්ථෙතං උපරුජ්ඣති. තෙනාහ සො බ්රාහ්මණො -
‘‘පඤ්ඤා
නාමරූපඤ්ච මාරිස;
එවං මෙ පුට්ඨො පබ්රූහි, කත්ථෙතං උපරුජ්ඣතී’’ති.
|
5
(1-5)
1. “නුවණද සිහියද යන්නෙහි “ප්රඥා” නම් යම් ප්රඥාවක් පජානන නම්වේද, විචයනම්වේද, පවිචයනම්වේද, ධර්මවිචය නම්වේද, සල්ලක්ඛණනම්වේද, උපලක්ඛණනම්වේද, පච්චුස ලක්ඛණනම්වේද, පණ්ඩිතබව, දක්ෂබව නිපුණබවවේද, වෙභව්ය චින්තානම්වේද, භුරි මෙධා, පරිණඨිකා විපස්සනා, පතොදො, පඤ්ඤා, පඤ්ඤින්ද්රිය, පඤ්ඤාබල, පඤ්ඤාසත්ථ, පඤ්ඤාපාසාද පඤ්ඤාආලෝක පඤ්ඤා ඕභාස පඤ්ඤා පජ්ජොත, පඤ්ඤාරතන, අමෝහය, සම්මාදිට්ඨි යනුයි සිහිය නම් යම් සිහියක් සති. අනුස්සතිනම්වේද සම්මාසතිනම්වේද, ප්රඥාවද, සිහියද නම්වූයේද එයයි. ආයුෂ්මත් අජිතතෙම මෙසේකීය. නිදුකානෙනි. නාමරූපයද යනු නාම නම් සතර අරූපස්කන්ධයෝයි. රූපයනම් සතර මහාභූතයෝද, සතර මහා භූතයන්ගේ උපාදාය රූපයෝද යනුයි. නිදුකානෙනි,’ යනු ප්රිය වචනයයි. ගරුවචනයයි ගෞරව සහිත සැළකියයුතු වචනයයි මේ නිදුකානෙනි, යනුයි, ‘නිදුකානෙනි, නාමරූපයද යන මවිසින් මෙය විචාරණ ලද්දේ කියනු මැනවි” යනුයි. “මවිසින් මෙය” යනු යමක් විචාරම්ද, යමක් ඉල්ලම්ද, යමක් ආරාධනා කෙරෙම්ද, යනුයි. ‘විචාරණ ලද්දේ’ යනු යමක් ප්රශ්න කරණ ලද්දේ, ඉල්ලන ලද්දේ, ආරාධනා කරණ ලද්දේ යනුයි ‘කියනු මැනවි’ යනු කියනු මැනවි, දේශනා කරණු මැනවි, පනවණු මැනවි, තබනු මැනවි, විවරණය කරණු මැනවි, බෙදනු මැනවි, ප්රකට කරණු මැනවි, ප්රකාශ කරණු මැනවි.
2. “මෙය කොතැන්හි නිරුද්ධවේදැයි මා විසින් විචාරණ ලද්දේ කියනු මැනවි.” යනු කොතැන්හි මෙය නිරුද්ධවේද සංසිඳේද, අස්තයට යේද, යටපත්වේද යනුයි.
|
6
යමෙතං පඤ්හං අපුච්ඡි, අජිත තං වදාමි තෙ;
යත්ථ නාමඤ්ච රූපඤ්ච, අසෙසං උපරුජ්ඣති;
විඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන, එත්ථෙතං උපරුජ්ඣති.
යමෙතං පඤ්හං අපුච්ඡීති.
යමෙතන්ති පඤ්ඤඤ්ච සතිඤ්ච නාමරූපඤ්ච.
අපුච්ඡීති අපුච්ඡසි යාචසි අජ්ඣෙසති
(අජ්ඣෙසි (ක.)) පසාදෙසීති - යමෙතං පඤ්හං අපුච්ඡි.
අජිත
යත්ථ නාමඤ්ච රූපඤ්ච, අසෙසං උපරුජ්ඣතීති
නාමන්ති චත්තාරො අරූපිනො ඛන්ධා.
රූපන්ති චත්තාරො ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං.
අසෙසන්ති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං පරියාදියනවචනමෙතං
(පරියාදායවචනමෙතං (ස්යා. ක.)) අසෙසන්ති.
උපරුජ්ඣතීති නිරුජ්ඣති වූපසම්මති අත්ථං ගච්ඡති පටිප්පස්සම්භතීති. යත්ථ නාමඤ්ච රූපඤ්ච අසෙසං උපරුජ්ඣති.
විඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන, එත්ථෙතං උපරුජ්ඣතීති සොතාපත්තිමග්ගඤාණෙන අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන සත්ත භවෙ ඨපෙත්වා අනමතග්ගෙ සංසාරෙ යෙ උප්පජ්ජෙය්යුං නාමඤ්ච රූපඤ්ච, එත්ථෙතෙ නිරුජ්ඣන්ති වූපසම්මන්ති අත්ථං ගච්ඡන්ති පටිප්පස්සම්භන්ති. සකදාගාමිමග්ගඤාණෙන අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන ද්වෙ භවෙ ඨපෙත්වා පඤ්චසු භවෙසු යෙ උප්පජ්ජෙය්යුං නාමඤ්ච රූපඤ්ච, එත්ථෙතෙ නිරුජ්ඣන්ති වූපසම්මන්ති අත්ථං ගච්ඡන්ති පටිප්පස්සම්භන්ති. අනාගාමිමග්ගඤාණෙන අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන එකං භවං ඨපෙත්වා රූපධාතුයා වා අරූපධාතුයා වා යෙ උප්පජ්ජෙය්යුං නාමඤ්ච රූපඤ්ච, එත්ථෙතෙ නිරුජ්ඣන්ති වූපසම්මන්ති අත්ථං
‘‘යමෙතං පඤ්හං අපුච්ඡි, අජිත තං වදාමි තෙ;
යත්ථ නාමඤ්ච රූපඤ්ච, අසෙසං උපරුජ්ඣති;
විඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන, එත්ථෙතං උපරුජ්ඣතී’’ති.
|
6
(1-6)
1. “යම්බඳුවූ මේ ප්රශ්නයක් විචාළේද, “යන්නෙහි යම්බඳු මේ යනු ප්රඥාවද, සිහියද නාමරූපයද විචාළේද යනු විචාළේද ආරාධනා කළේද යනුයි. “අජිතය, එය තට කියමි” යන්නෙහි “ආජිත” යනු කථාගතයන් වහන්සේ ඒ බ්රාහ්මණයාට නාමයෙන් ආමන්ත්රණය කරති. “එය” යනු ප්රඥාවද, සිහියද, නාමරූපයද යනුයි. “කියමි” යනු කියමි. ප්රකාශකරමි දේශනාකරමි පනවමි තබමි. විවරණය කරමි බෙදමි, ප්රකට කරමි. යනුයි යම්තැනෙක්හි නාමයද රූපයද ඉතිරි නොකොට සංසිදේදයන්නෙහි, නාමය යනු සතර අරූපස්කන්ධයෝයි. “රූප” යනු සතර මහා භූතයෝද, සතර මහා භූතයන්ගේ උපාදාය රූපයෝද යනුයි. ඉතිරිනොකොට යනු සියල්ලෙන් සියල්ල සර්වප්රකාරයෙන් සර්වප්රකාරය අඩු නොකොට වට කොට ගන්නා වචනයකි. මේ ඉතිරි නොකොට යනුයි.
2. “විනාශවෙයි” යනු නිරුද්ධවෙයි. අස්තයටයයි සංසිඳෙයි. යනුයි. “යම් තැනෙක්හි නාමයද රූපයද ඉතිරි නොකොට විනාශවෙයි” යනු විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් මෙහි මෙය සංසිඳෙයි. යම් සෝවාන් මාර්ග ඥානයකින් අභිසංස්කාර විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් භවසතක් හැර කෙළවර නොමැති සංසාරයෙහි උපදින්නේ නම් ඒ නාමයද රූපයද මෙහිම නිරුද්ධ වෙත්. සංසිඳෙත් අස්තයට යෙත්, විනාශවෙත්, සකෘදාගාමි මාර්ග ඥානයෙන් අභිසංස්කාර විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් භව දෙකක් හැර භව පසෙක්හි උපදින්නාහු නම් ඒ නාමයද රූපයද මෙහිම නිරුද්ධවෙත්. සංසිඳෙත් අස්තයට යත්. විනාශවෙත්, අනාගාමී මාර්ගඥානයෙන් අභිසංස්කාර විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් එක් භවයක් හැර රූප ධාතුවෙහි හෝ අරූප ධාතුවෙහි හෝ යම් කෙනෙක් උපදින්නාහු නම් ඒ නාමයද රූපයද මෙහිම නිරුද්ධවෙත්. සංසිඳෙත්. අස්තයට යත්, විනාශවෙත්, අර්හත් මාර්ග ඥානයෙන් අභිසංස්කාර විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් යමෙක් තුමූ උපදින්නාහුනම් ඒ නාම රූපයෝ නිරුද්ධවෙත්, සංසිඳෙත්, ආයතනයටත්, විනාශ වෙත්, අනුපාදිෂෙශ නිර්වාණ ධාතුවෙන් පිරිනිවෙන්නාවූ රහතන් වහන්සේගේ අන්තිම විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් ප්රඥාවද, සිහියද නාමරූපද මෙහිම නිරුද්ධවෙත්, සංසිඳෙත් අස්තයට යත්, යනුයි.
|
7
යෙ ච සඞ්ඛාතධම්මාසෙ, යෙ ච සෙඛා
(සෙක්ඛා (ස්යා. ක.))
පුථූ ඉධ;
තෙසං මෙ නිපකො ඉරියං, පුට්ඨො පබ්රූහි මාරිස.
යෙ ච සඞ්ඛාතධම්මාසෙති සඞ්ඛාතධම්මා වුච්චන්ති අරහන්තො ඛීණාසවා. කිංකාරණා සඞ්ඛාතධම්මා වුච්චන්ති අරහන්තො ඛීණාසවා? තෙ සඞ්ඛාතධම්මා ඤාතධම්මා තුලිතධම්මා තීරිතධම්මා විභූතධම්මා විභාවිතධම්මා. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති සඞ්ඛාතධම්මා ඤාතධම්මා තුලිතධම්මා තීරිතධම්මා විභූතධම්මා විභාවිතධම්මා. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති සඞ්ඛාතධම්මා...පෙ.... ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති සඞ්ඛාතධම්මා... ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’ති සඞ්ඛාතධම්මා... ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති සඞ්ඛාතධම්මා ඤාතධම්මා
තෙසං චායං
(යායං (ක.)) පච්ඡිමකො, චරිමොයං සමුස්සයො;
ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථි නෙසං පුනබ්භවොති.
තංකාරණා සඞ්ඛාතධම්මා වුච්චන්ති අරහන්තො ඛීණාසවාති.
යෙ ච සඞ්ඛාතධම්මාසෙ, යෙ ච සෙඛා පුථූ ඉධාති.
සෙඛාති කිංකාරණා වුච්චන්ති
කතමා
කතමා අධිපඤ්ඤාසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. සො ‘‘ඉදං දුක්ඛ’’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්ඛසමුදයො’’ති...පෙ.... ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධො’’ති... ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘ඉමෙ ආසවා’’ති...පෙ.... ‘‘අයං ආසවසමුදයො’’ති... ‘‘අයං ආසවනිරොධො’’ති... ‘‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා’’... ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තා සික්ඛන්ති ජානන්තා සික්ඛන්ති පස්සන්තා සික්ඛන්ති චිත්තං අධිට්ඨහන්තා සික්ඛන්ති සද්ධාය අධිමුච්චන්තා සික්ඛන්ති වීරියං
(විරියං (ස්යා.)) පග්ගණ්හන්තා සික්ඛන්ති සතිං උපට්ඨපෙන්තා සික්ඛන්ති චිත්තං සමාදහන්තා සික්ඛන්ති පඤ්ඤාය පජානන්තා සික්ඛන්ති අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තා සික්ඛන්ති පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තා සික්ඛන්ති පහාතබ්බං පජහන්තා සික්ඛන්ති භාවෙතබ්බං භාවෙන්තා සික්ඛන්ති සච්ඡිකාතබ්බං සච්ඡිකරොන්තා සික්ඛන්ති ආචරන්ති සමාචරන්ති සමාදාය වත්තන්ති. තංකාරණා වුච්චන්ති - සෙඛා.
පුථූති බහුකා. එතෙ සෙඛා සොතාපන්නා ච පටිපන්නා ච සකදාගාමිනො ච පටිපන්නා ච
තෙසං
‘‘යෙ
තෙසං මෙ නිපකො ඉරියං, පුට්ඨො පබ්රූහි මාරිසා’’ති.
|
7
(1-7)
1. “යම් කෙනෙක් විශේෂයෙන් ක්ෂය කළ ධර්ම ඇත්තෝ වෙද්ද “යන්නෙහි” විශේෂයෙන් ක්ෂය කළ ධර්ම ඇත්තෝ යනු අර්හත්වූ ක්ෂීණා ශ්රවයන් වහන්සේලා වෙති. කුමන කරුණකින් ක්ෂය කළ ධර්ම ඇත්තෝ යනු රහතන් වහන්සේලාට කියත්ද? උන්වහන්සේලා ක්ෂය කළ ධර්ම ඇත්තෝ වෙති. දැනගත් ධර්ම ඇත්තෝවෙති. සමකොට බැලු ධර්ම ඇත්තෝ වෙත්, තීරණය කළ ධර්ම ඇත්තෝවෙත්. ප්රකට ධර්ම ඇත්තෝ වෙත්. වඩනලද ධර්ම ඇත්තෝ වෙත්. සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්යයයි (ii) විශේෂයෙන් ක්ෂය කළ ධර්ම ඇත්තෝ වෙත්. දැනගත් ධර්ම ඇත්තෝ වෙත් සමකොට බැලු ධර්ම ඇත්තෝ වෙත් තීරණය කළ ධර්ම ඇත්තෝ වෙත්. ප්රකට කළ ධර්ම ඇත්තෝ වෙත්. වඩනලද ධර්ම ඇත්තෝ වෙත්. (iii) සියලු සංස්කාරයෝ දුක්යයි (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) සියලු ධර්මයෝ අනාත්මයයි (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි.) අවිද්යා ප්රත්යයෙන් සංස්කාරයෝ වෙත්යයි (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) යම්කිසි හේතු ප්රත්යයකින් උපන් ධර්මයක් ඇද්ද ඒ සියල්ල නිරෝධය (විනාශය) පිණිස පවත්නේයයි (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි.) නැවතද උන්වහන්සේලාගේ ස්කන්ධයෝ ක්ෂය කරණ ලදහ. ධාතූහු ක්ෂය කරණ ලදහ. ආයතනයෝ ක්ෂය කරණ ලදහ. ගතීහු ක්ෂය කරණ ලදහ. උත්පත්තීහු ක්ෂය කරණ ලදහ. භවයෝ ක්ෂය කරණ ලදහ. සංසාර නම් වට්ටයෝ ක්ෂය කරණ ලදහ. නැවතද උන්වහන්සේලා ස්කන්ධ කෙළවර සිටියාහුවෙති. ධාතු කෙළවර සිටියාහුවෙති. ආයතන කෙළවර සිටියාහු වෙති. ගතිකෙළවර සිටියාහු වෙති. උත්පත්ති කෙළවර සිටියාහු වෙති. ප්රතිසංධි කෙළවර සිටියාහු වෙති. භවකෙළවර සිටියාහුවෙති. සංසාර කෙළවර සිටියාහු වෙති. වට්ට කෙළවර සිටියාහුවෙති. අන්තිම භවයෙහි සිටියාහුවෙති. අන්තිම ශරීරයෙහි සිටියාහු වෙති. අන්තිම දෙහධරවූ අර්හත් සේක.
2. “උන්වහන්සේලාගේ සසර ගමන අවසානය. මේ අන්තිම ශරීරයයි. ජාතිමරණ සංසාරයක් නැත. උන්වහන්සේලාට නැවත ඉපදීමක් නැත.” යනුයි. ඒ කාරණයෙන් රහතන් වහන්සේලාට ක්ෂය කළ ධර්ම ඇත්තෝ යයි කියත්. යම්කෙනෙක් ක්ෂය කළ ධර්ම ඇත්තෝ මෙහි බොහෝ “හික්මෙන්නේ” යන්නෙහි කවර කරුණකින් ශෛක්ෂ නම් වේද, හික්මේහුයි කුමක හික්මේද, අධිශීලයද හික්මෙත්, අධිචිත්තයද හික්මෙත් අධිප්රඥාවද හික්මෙත්. මහණෙනි, අධිශීල ශික්ෂාව කවරීද? මෙහි මහණ සිල් ඇත්තේවේද ප්රාතිමොක්ෂ සංවරයෙන් සංවරවූයේ වාසය කරයි. ආචාරයෙන් හා ගොචරයෙන් යුක්තවූයේ ස්වල්ප වරදෙහි භය දක්නා සුලු වූයේ හික්මේද? කුඩා ශීලස්කන්ධය, මහා ශීලස්කන්ධය, ප්රතිෂ්ඨාව, දුසිරිත්වලට ආවරණය, සංයමය, සංවරය කුසල දහම් සමාපත්තීන්ගේ උසස් බව, යන මෙය අධිශීල ශික්ෂා නමි. මහණෙනි, අධිචිත්ත ශික්ෂාව කවරීද? මෙහි මහණ තෙම කාමයන්ගෙන් වෙන්ව (මහා නිද්දේශයෙහි (2-4) (iii) සිට යෙදිය යුතුයි.)
3. “මහණෙනි, අධිප්රඥා ශික්ෂාව කවරීද? මෙහි මහණ තෙම ප්රඥාවෙන් යුක්තවේද ආර්යවූ උසස්වූ වැඩීම ඇති කරවන ප්රඥාවෙන් යුක්තවූයේ මනාකොට දුක් කෙළවර කිරීමට පැමිණියේවේද හෙතෙම මෙය දුකයයි තත්වූ පරිදි දනියි. මේ දුක් ඇතිවීමේ හේතුවයයි මේ දුක්ඛ නිරෝධයයි. මේ දුක්ඛ නිරෝධය පිණිස ගමන් කරණ ප්රතිපදාව යයි තත්වූ පරිදි දැනගනීද, මේ ආශ්රවයයි මේ ආශ්රව ඇතිවීමයයි මේ ආශ්රව නිරෝධයයි. මේ ආශ්රව නිරෝධ ගාමිණී ප්රතිපදාවයයි තත්වූ පරිදි දැනගනියි. මේ අධිප්රඥා ශික්ෂාවයි මේ ශික්ෂා තුන සිහිකරමින් හික්මෙත්. දැනගන්නාහු හික්මෙත්, බලන්නාහු හික්මෙත්, සිත පිහිටුවන්නාහු හික්මෙත්, ඒ නිසා මුදන්නාහු හික්මෙත්, වීර්යය දැඩිකොට ගන්නාහු හික්මෙත්, සිහිය යොදවන්නාහු හික්මෙත්, සිත තැන්පත් කරන්නාහු හික්මෙත්, නුවණින් දැනගන්නාහු හික්මෙත්, දැනගත යුත්ත දැනගන්නාහු හික්මෙත්, මනාකොට දැනගත යුත්ත මනාකොට දැනගන්නාහු හික්මෙත් දුරු කටයුතු දෙය දුරු කරන්නාහු හික්මෙත්, වැඩිය යුත්ත වඩන්නාහු හික්මෙත්, ප්රත්යක්ෂ කටයුත්ත ප්රත්යක්ෂ කරන්නාහු හික්මෙත්, සමාදන්ව සිටිත්, ඒ කාරණයෙන් සෙඛයෝ (හික්මෙන්නෝ) යයි කියති.
4. “බොහෝ” යනු “මහත්වූ” යනුයි. මේ ශෛක්ෂයෝ සෝවාන් මාර්ගස්ථයෝද ඵලස්ථයෝද සකෘදාගාමී මාර්ගස්ථයෝද ඵලස්ථයෝද අනාගාමී මාර්ගස්ථයෝද ඵලස්ථයෝද රහත් මාර්ගයට පැමිණියෝද යන මොවුහු වෙති.
5. “මෙහි” යනු මේ දෘෂ්ටියෙහි, මේ කැමැත්තෙහි මේ රුචියෙහි, මේ ගැන්මෙහි, මේ ධර්මයෙහි, මේ විනයෙහි, මේ ධර්ම විනයයෙහි මේ පාවචනයෙහි මේ බ්රහ්ම චරියාවෙහි, මේ ශාස්තෘ ශාසනයෙහි, මේ ආත්ම භාවයෙහි, මේ මනුෂ්ය ලෝකයෙහිම යනුයි.
6. “මවිසින් විචාරණ ලද්දේ, ප්රඥාවත් ඔබවහන්සේ” යනු මෙලෙස විචාරණ ලද්දේ නිදුකානෙනි, කියනු මැනව යනු ඔබ වහන්සේද ප්රඥා ඇත්තෙක, පණ්ඩිත කෙනෙක, නුවණැත්තෙක, ඔවුන්ගේ කියනලද ධර්මයන්ගේද, සෙඛයන්ගේද මෙබඳු පැවැත්මය මෙබඳු හැසිරීමය, මෙබඳු ගොචරය මෙබඳු විහරණයයි මෙබඳු ප්රතිපදාවයයි විචාරණ ලද්දේ ඉල්වනලද්දේ, ආරාධනා කරණ ලද්දේ පහදවන ලද්දේ යනුයි.
7. “කියනු මැනව” යනු කියනු මැනවි. දේශනා කරණු මැනවි, පනවනු මැනවි. තබනු මැනවි, විවෘත කරණු මැනවි. බෙදනු මැනවි, ප්රකට කරණු මැනවි, ප්රකාශ කරණු මැනවි යනුයි. “නිදුකානෙනි, යනු ප්රිය වචනයයි ගරු වචනයයි ගරු කටයුතු සැලකිය යුතු වචනයයි. මේ නිදුකානෙනි යනුයි. මා විසින් මෙබඳු ප්රඥාවන් ඔබවහන්සේගෙන් විචාරණලද්දේ ‘නිදුකානෙනි, කියනු මැනව, යනු ඒ බ්රාහ්මණතෙම කීයේය.
|
8
කාමෙසු නාභිගිජ්ඣෙය්ය, මනසානාවිලො සියා;
කුසලො සබ්බධම්මානං, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ.
කාමෙසු නාභිගිජ්ඣෙය්යාති.
කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා - වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච. කතමෙ වත්ථුකාමා? මනාපිකා රූපා මනාපිකා සද්දා මනාපිකා ගන්ධා
අපි ච අතීතා කාමා අනාගතා කාමා පච්චුප්පන්නා කාමා අජ්ඣත්තා කාමා බහිද්ධා කාමා අජ්ඣත්තබහිද්ධා කාමා, හීනා කාමා මජ්ඣිමා කාමා පණීතා කාමා, ආපායිකා කාමා මානුසිකා කාමා දිබ්බා කාමා, පච්චුපට්ඨිතා කාමා, නිම්මිතා කාමා පරනිම්මිතා කාමා, පරිග්ගහිතා කාමා අපරිග්ගහිතා කාමා, මමායිතා කාමා අමමායිතා කාමා, සබ්බෙපි කාමාවචරා ධම්මා, සබ්බෙපි රූපාවචරා ධම්මා, සබ්බෙපි අරූපාවචරා ධම්මා, තණ්හාවත්ථුකා තණ්හාරම්මණා, කාමනීයට්ඨෙන රජනීයට්ඨෙන මදනීයට්ඨෙන රමණීයට්ඨෙන
(නත්ථි ස්යා. පොත්ථකෙ මහානි. 1) කාමා. ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා.
කතමෙ කිලෙසකාමා? ඡන්දො කාමො රාගො කාමො ඡන්දරාගො කාමො සඞ්කප්පො කාමො රාගො කාමො සඞ්කප්පරාගො කාමො, යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා කාමසිනෙහො
අද්දසං කාම තෙ මූලං, සඞ්කප්පා කාම ජායසි;
න තං සඞ්කප්පයිස්සාමි, එවං කාම න හෙහිසීති.
ඉමෙ
මනසානාවිලො සියාති.
මනොති යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජා මනොවිඤ්ඤාණධාතු. කායදුච්චරිතෙන චිත්තං ආවිලං හොති ලුළිතං එරිතං ඝට්ටිතං චලිතං භන්තං අවූපසන්තං. වචීදුච්චරිතෙන...පෙ.... මනොදුච්චරිතෙන... රාගෙන... දොසෙන... මොහෙන... කොධෙන... උපනාහෙන... මක්ඛෙන... පළාසෙන... ඉස්සාය... මච්ඡරියෙන... මායාය... සාඨෙය්යෙන... ථම්භෙන... සාරම්භෙන... මානෙන... අතිමානෙන... මදෙන... පමාදෙන... සබ්බකිලෙසෙහි... සබ්බදුච්චරිතෙහි... සබ්බඩාහෙහි... සබ්බපරිළාහෙහි... සබ්බසන්තාපෙහි... සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙහි චිත්තං ආවිලං හොති ලුළිතං එරිතං ඝට්ටිතං චලිතං භන්තං අවූපසන්තං.
මනසානාවිලො සියාති චිත්තෙන අනාවිලො සියා - අලුළිතො අනෙරිතො අඝට්ටිතො අචලිතො අභන්තො වූපසන්තො ආවිලකරෙ කිලෙසෙ ජහෙය්ය පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තීකරෙය්ය
(බ්යන්තිං කරෙය්ය (ක.)) අනභාවං
කුසලො
අථ වා, අනිච්චතො කුසලො සබ්බධම්මානං, දුක්ඛතො...පෙ.... රොගතො... ගණ්ඩතො... සල්ලතො... අඝතො... ආබාධතො... පරතො... පලොකතො... ඊතිතො... උපද්දවතො... භයතො... උපසග්ගතො... චලතො... පභඞ්ගුතො... අද්ධුවතො
(අධුවතො (ක.) මහානි. 13) ... අතාණතො... අලෙණතො... අසරණතො... අසරණීභූතතො... රිත්තතො... තුච්ඡතො... සුඤ්ඤතො... අනත්තතො... ආදීනවතො... විපරිණාමධම්මතො... අසාරකතො... අඝමූලතො... වධකතො... විභවතො... සාසවතො... සඞ්ඛතතො... මාරාමිසතො... ජාතිධම්මතො... ජරාධම්මතො... බ්යාධිධම්මතො... මරණධම්මතො... සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මතො
අථ වා, ඛන්ධකුසලො ධාතුකුසලො ආයතනකුසලො පටිච්චසමුප්පාදකුසලො සතිපට්ඨානකුසලො සම්මප්පධානකුසලො ඉද්ධිපාදකුසලො ඉන්ද්රියකුසලො බලකුසලො බොජ්ඣඞ්ගකුසලො මග්ගකුසලො ඵලකුසලො
අථ වා, සබ්බධම්මා වුච්චන්ති ද්වාදසායතනානි - චක්ඛු චෙව
(චක්ඛුඤ්චෙව (ක.)) රූපා ච, සොතඤ්ච සද්දා ච, ඝානඤ්ච ගන්ධා ච, ජිව්හා ච රසා ච, කායො ච ඵොට්ඨබ්බා ච, මනො ච ධම්මා ච. යතො ච අජ්ඣත්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු ඡන්දරාගො පහීනො හොති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො
(අනභාවඞ්ගතො (ස්යා.)) ආයතිං අනුප්පාදධම්මො, එත්තාවතාපි කුසලො සබ්බධම්මානන්ති - කුසලො සබ්බධම්මානං.
සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙති.
සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො - කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, වෙදනාසු වෙදනානුපස්සනාසතිපට්ඨානං
අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො - අසතිපරිවජ්ජනාය සතො, සතිකරණීයානං ධම්මානං කතත්තා සතො, සතිපරිබන්ධානං
(සතිපටිපක්ඛානං (ස්යා.) මහානි. 3) ධම්මානං හතත්තා සතො, සතිනිමිත්තානං ධම්මානං අසම්මුට්ඨත්තා
(අප්පමුට්ඨත්තා (ස්යා.)) සතො.
අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො - සතියා සමන්නාගතත්තා සතො, සතියා වසිතත්තා සතො, සතියා පාගුඤ්ඤෙන සමන්නාගතත්තා සතො, සතියා අපච්චොරොහණතාය සතො.
අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො - සතියා සමන්නාගතත්තා සතො, සන්තත්තා සතො, සමිතත්තා සතො, සන්තධම්මසමන්නාගතත්තා සතො. බුද්ධානුස්සතියා සතො, ධම්මානුස්සතියා සතො, සඞ්ඝානුස්සතියා සතො, සීලානුස්සතියා සතො, චාගානුස්සතියා සතො, දෙවතානුස්සතියා සතො
පජ්ජෙන කතෙන
(පජ්ජොතකතෙන (ක.) සු. නි. 519) අත්තනා, [සභියාති භගවා]
පරිනිබ්බානගතො විතිණ්ණකඞ්ඛො;
විභවඤ්ච භවඤ්ච විප්පහාය, වුසිතවා ඛීණපුනබ්භවො ස භික්ඛූති.
සතො
‘‘කාමෙසු
කුසලො සබ්බධම්මානං, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ’’ති.
සහ ගාථාපරියොසානා යෙ තෙ බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං එකච්ඡන්දා එකපයොගා එකාධිප්පායා එකවාසනවාසිතා, තෙසං අනෙකපාණසහස්සානං විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි - ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති. තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චි. සහ අරහත්තප්පත්තා අජිනජටාවාකචීරතිදණ්ඩකමණ්ඩලුකෙසා ච මස්සූ ච අන්තරහිතා, භණ්ඩුකාසායවත්ථවසනො සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධරො අන්වත්ථපටිපත්තියා පඤ්ජලිකො භගවන්තං නමස්සමානො නිසින්නො හොති - ‘‘සත්ථා මෙ භන්තෙ භගවා, සාවකොහමස්මී’’ති.
|
8
(1-8)
1. “කාමයන්හි ගිජු නොවන්නේය” යන්නෙහි කාමයෝ නම් ප්රධාන වශයෙන් කාමයෝ දෙකොටසකි. වස්තු කාමයෝද ක්ලේශ කාමයෝද යනුයි (මහා නිර්දෙශයේ 1-1 (ii) සිට 3 ඡේදය අවසානයට යොදාගත යුතුයි.) මොවුහු ක්ලේශ කාමයෝයයි කියත්. ගිජුකමයයි තෘෂ්ණාවට කියයි යම් රාගයක් ඇද්ද ඇලීමක් ඇද්ද අභිධ්යාවක් ලෝභයක් අකුශල මූලයක් ඇද්ද එයයි.
2. “කාමයන්හි ගිජු නොවන්නේය” යනු ක්ලේශ කාමයෙන් වස්තු කාමයන්හි ගිජු නොවන්නේය. ගිජු නොවූවෙක් වන්නේය, ආරාධනය කරණ ලද්දෙක් මුදන ලද්දෙක් නොවලක්වන්නෙක්, මුදනලද වැළකීම් ඇත්තෙක් ප්රහීන කරණලද වැළකීම් ඇත්තෙක්, සංසිඳුන වැළකීම් ඇත්තෙක් වන්නේය. පහකළ රාග ඇත්තෙක් වන්නේය. වෙන්ව ගිය රාග ඇත්තෙක් වන්නේය. මුදනලද රාග ඇත්තෙක් වන්නේය. සංසිඳුන රාග ඇත්තෙක් වන්නේය. තෘෂ්ණාව දුරු කළේ, නිවුනේ සිහිල් වූයේ සැපත විඳින්නේ වෙයි. “බ්රහ්මයා බඳු කයින් වසන්නේය. සිතින්ද කැළඹීම් ඇති නොකරන්නේය” යනු සිතෙහි වන්නාවූ සිත, මන, මනස, හදය, පණ්ඩරය, මනායතනය, මනීන්ද්රිය, විඤ්ඤාණය විඤ්ඤාණස්කන්ධය යන මනො විඤ්ඤාණ ධාතුකවූ දුශ්චරිතයෙන් සිත කැළඹුනේවේ, ලෙල දෙන්නේවේ, ගැටුනේ වේ, නොසංසිඳුනේවේ. වාග් දුශ්චරිතයෙන් මනස් දුශ්චරිතයෙන් රාගයෙන් ද්වේෂයෙන් මෝහයෙන්, ක්රෝධයෙන්, බද්ධ වෛරයෙන් ගුණමකු කමින් ගුණවතුන් හා සමසේ සිතීමෙන් ඊර්ෂ්යාවෙන් මසුරු කමින්, රැවටිල්ලෙන්, කෛරාටික කමින් තද ගතියෙන්, එකට එක කිරීමෙන්, මානයෙන් අතිමානයෙන්, මදයෙන් ප්රමාදයෙන් සියලු ක්ලේශයන්ගෙන්, සියලු දුශ්චරිතයන්ගෙන් සියලු දාහයන්ගෙන්, සියලු තැවිලිවලින්, සියලු අකුශල රැස්කිරීම්වලින් කැළඹුනේ වේද, ලෙලදෙන්නේවේ, ගැටුනේ වේ, නොසන්සිඳුනේ වේ, සිතින් නොකැළඹුනෙක් වන්නේය. නොසැලුනේ නොගැටුනේ භ්රාන්ත නොවූයේ කළඹන්නාවූ කෙලෙස් දුරු කරන්නේය. සංසිඳවන්නේය. සිත කළඹන්නාවූ කෙලෙස් වලින් ඈත්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ විශේෂයෙන් වෙන්වූයේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය, යනුයි.
3. “සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ,” යනු සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්යයයි සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ, සියලු සංස්කාරයෝ දුක්යයි සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ, සියලු ධර්මයෝ අනාත්මයයි සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ අවිද්යා හේතුවෙන් සංස්කාරයෝ වෙත්යයි සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ යම්කිසි හේතු ප්රත්ය ධර්මයක් ඇද්ද ඒ සියල්ල නැතිවීම පිණිස පවත්නේයයි සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ, මෙසේද සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ නැවතද අනිත්ය වශයෙන් සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ දුක් වශයෙන්, රොග වශයෙන්, ගඩ වශයෙන්, විනාශවීම් වශයෙන්, පීඩා වශයෙන්, උපද්රව වශයෙන්, භය වශයෙන්, කරදර වශයෙන්, සෙලවීම් වශයෙන්, අස්ථිර වශයෙන්, කලක් නොපැවතීම් වශයෙන්, ආරක්ෂා ස්ථානයක් නොවීම් වශයෙන් පිහිටක් නැති වශයෙන්, හිස් වශයෙන්, තුච්ඡ වශයෙන්, ශුන්ය වශයෙන්, අනාත්ම වශයෙන්, ආදීනව වශයෙන්, නික්මීම් වශයෙන්, විපරිනාම ධර්ම වශයෙන්, අසාර වශයෙන් දුක්ඛ මූල වශයෙන්, වධක වශයෙන්, විභව වශයෙන් ආශ්රව වශයෙන්, මාරාමිෂ වශයෙන්, ජාති ධර්ම වශයෙන් ජරා ධර්ම වශයෙන්, ව්යාධි ධර්ම වශයෙන්, මරණ ධර්ම වශයෙන් ශෝකය වැළපීම, දුක් දොම්නස්, උපායාස ධර්ම වශයෙන්, ඇතිවීම් වශයෙන්, අස්තයට යාම් වශයෙන්, රශ විඳීම් වශයෙන් ආදීනව වශයෙන් නික්මීම් වශයෙන් සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ, මෙසේද සියලු ධර්මයන්හි දක්ෂ වූයේ යනුයි. නැවතද සියලු ධර්මයෝයයි ආයතන දොළසට කියත්. ඇසද, රූපයෝද, කණද ශබ්දයෝද, නාසයද ගන්ධයෝද, දිවද රශයෝද, කයද ස්පර්ශයෝද, මනසද ධර්මයෝද, යන යම් හෙයකින් ආධ්යාත්මික බාහිර ආයතනයන්හි ඡන්ද රාගය ප්රහීණවූයේ වේද, මුලින් ඉදුරුවේ වේද, අග සිඳි තල් ගසක් මෙන් කරණලද්දේ වේද, සම්පූර්ණයෙන් අභාවයට පත් කරණලද්දේ වේද, නැවත නූපදනා බවට පමුණුවන ලද්දේ වේද, මෙපමණකින්ද කුශල ධර්මයන්හි දක්ෂවූයේ යනුයි.
4. “මහණතෙම සිහි ඇතිව ඇවිදින්නේය” යනු කරුණු සතරකින් සිහි ඇත්තේ යනුයි. (ii) කයෙහි කය අනුව බැලීමේ සිහිය පිහිටුවන්නේ සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බැලීමේ සිහිය පිහිටුවන්නේ සිහි ඇත්තේ නමි. සිතෙහි සිත අනුව බලන සිහිය පිහිටුවන්නේ සිහි ඇත්තේ නම් ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලන සිහිය පිහිටුවන්නේ සිහි ඇත්තේ නමි. අනිකුදු සතර කාරණයකින් සිහි ඇත්තේ නමි. නොසිහිය දුරුකරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහිය ඇති කරණ ධර්ම කරණ ලද බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහිය නැති කරණ ධර්ම දුරුකරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියට නිමිතිවන ධර්මයන්හි මුලා නොවීමි අර්ථයෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. අනිකුදු සතර කාරණයකින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් යුක්තවූ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් වසඟවූ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් ප්රගුණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් නොබැසීම් වශයෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. අනිකුදු කරුණු සතරකින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. ශාන්තවූ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. හික්මුන බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. ශාන්ත ධර්මයෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. බුද්ධානුස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. ධර්මානුස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. සංඝානුස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. ශීලානුස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. ත්යාගානුස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. දෙවතානුස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. ආනාපාන ස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. මරණානුස්මෘතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. කායගතාසතියෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. සම්යක් ස්මෘතිය, ස්මෘති සම්බොධ්යංගය, ඒකායන මාර්ගය, යන මෙයින් යුක්තවූයේ සිහි ඇත්තේ නමි. මෙය සිහිය යයි කියනු ලැබේ. (iii) මේ සිහියෙන් යුක්තවූයේවේද පැමිණියේ විශේෂයෙන් පැමිණියේවේද, උප ශාන්ත බැවින් යුක්තවූයේවේද, එය සිහිය යයි කියනු ලැබේ. භික්ෂුව නම් ධර්ම සතක් මිදුන බැවින් භික්ෂු නම් (මහා නිද්දෙසයේ 3-4 (1) “භික්ෂු” යනු යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.)
5. “සිහි ඇතිව භික්ෂුව ඉරියව් පවත්වන්නේය” යනු (ii) සිහි ඇතිව යන්නේය. සිහි ඇතිව සිටින්නේය, සිහි ඇතිව හිඳින්නේය, සිහි ඇතිව නිදන්නේය. සිහි ඇතිව ඉදිරියට යන්නේය. සිහි ඇතිව ආපසු එන්නේය. සිහි ඇතිව බලන්නේය. සිහි ඇතිව වටපිට බලන්නේය. සිහි ඇතිව (අතපයාදිය) හකුලන්නේය. දිගු කරන්නේය. සිහි ඇතිව දෙපට සිවුරු පාත්ර සිවුරු දරන්නේය. සිහි ඇතිව හැසිරෙන්නේය. ඉරියව් පවත්වන්නේය. පවතින්නේය. පාලනය කරන්නේනුයි. (iii) සිහි ඇත්තේ නම් එහෙයින් භාග්යවතුන් වහන්සේ වදාළහ.
6. ගාථා අවසානය සමගම ඔවුහු ඒ බ්රාහ්මණයා සමගම එකම කැමති ඇත්තෝ එක යෙදීම් ඇත්තෝ එක අදහස් ඇත්තෝ එක්බඳු ඇඳුම් ඇත්තෝ ඒ නොයෙක් දහස් ගණන් සත්වයින්ට කෙලෙස් ධූලි නැති කෙලෙස් කුණු නැති දහම් ඇස පහළවිය. යම්කිසි ඇතිවීම් ධර්මයක් ඇද්ද, ඒ සියල්ල නැතිවීම පිණිස පවත්නේය කියායි. ඒ බ්රාහ්මණයාට දැඩිව අල්ලා නොගෙන කෙලෙස් වලින් සිත මිදුනේය. අර්හත්වයා ලැබීම (ii) සමගම දළ මඬුලුද වැහැරි සිවුරුද ත්රිදණ්ඩාසනද කෙන්ඩිද කෙස් රැවුල්ද අතුරුදන් වූයේ මුඩු කළ හිස් ඇත්තේ කසාවත් දරා දෙපට සිවුරු පාත්ර සිවුරු දරා ඇඳිලි බැඳ ස්වාමීනි, භාග්යවතුන් වහන්ස මම ශාස්තෲන් වහන්සේගේ ශ්රාවකයෙක් වෙමියි කීය. (iii) භාග්යවතුන් වහන්සේට නමස්කාර කරමින් සිටියේ වෙයි.
|
2. තිස්සමෙත්තෙය්යමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො | 2. තිස්ස මෙත්තෙය්ය සූත්ර නිර්දෙශය |
9
කොධ
කස්ස නො සන්ති ඉඤ්ජිතා;
කො උභන්තමභිඤ්ඤාය, මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පති;
කං බ්රූසි මහාපුරිසොති, කො ඉධ සිබ්බිනිමච්චගා.
කොධ සන්තුසිතො ලොකෙති කො ලොකෙ තුට්ඨො සන්තුට්ඨො අත්තමනො පරිපුණ්ණසඞ්කප්පොති - කොධ සන්තුසිතො ලොකෙ.
ඉච්චායස්මා
කස්ස නො සන්ති ඉඤ්ජිතාති තණ්හිඤ්ජිතං දිට්ඨිඤ්ජිතං මානිඤ්ජිතං කිලෙසිඤ්ජිතං කාමිඤ්ජිතං. කස්සිමෙ ඉඤ්ජිතා නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා
කො උභන්තමභිඤ්ඤායාති කො උභො අන්තෙ අභිඤ්ඤාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති - කො උභන්තමභිඤ්ඤාය.
මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පතීති මජ්ඣෙ මන්තාය න ලිප්පති, අලිත්තො අනුපලිත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති - මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පති.
කං බ්රූසි මහාපුරිසොති මහාපුරිසො අග්ගපුරිසො සෙට්ඨපුරිසො විසෙට්ඨපුරිසො පාමොක්ඛපුරිසො
කො ඉධ සිබ්බිනිමච්චගාති කො ඉධ සිබ්බිනිං තණ්හං අජ්ඣගා උපච්චගා අතික්කන්තො සමතික්කන්තො වීතිවත්තොති - කො ඉධ සිබ්බිනිමච්චගා. තෙනාහ සො බ්රාහ්මණො -
‘‘කොධ සන්තුසිතො ලොකෙ, [ඉච්චායස්මා තිස්සමෙත්තෙය්යො]
කස්ස නො සන්ති ඉඤ්ජිතා;
කො උභන්තමභිඤ්ඤාය, මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පති;
කං බ්රූසි මහාපුරිසොති, කො
|
9
(2-1)
1. “මේ ලෝකයෙහි කවරෙක් සතුටුවූයේද” යනු තුෂ්ට වූයේ සන්තුෂ්ටවූයේ ප්රීතිවූයේ සම්පූර්ණ අදහස් ඇත්තේ යනුයි.” කවරෙක් ලෝකයෙහි සන්තොෂ වූයේද? මෙසේ ආයුෂ්මත් තිස්ස මෙත්තෙය්යතෙම කීයේය.” යන්නෙහි ‘මෙසේ’ යනු (ii) ස්වර සන්ධියයි පද ගැලපීමයි. පදයන් පිරවීමයි අකුරු සමකිරීමයි. පද සිලිටු කිරීමයි. පද පිළිවෙල දැක්වීමයි මේ ඉති යනුයි.
2. “ආයුෂ්මත්” යනු ප්රිය වචනයයි. ගරු වචනයයි. ගෞරව සැළකිලි යුතු වචනයකි. මේ ආයුෂ්මත් යනුයි. ‘තිස්ස’ යනු තිස්ස බ්රාහ්මණයාගේ නාමයයි පැනවීමයි. ව්යවහාරයයි නිරුක්ති පදයයි. ආමන්ත්රණයයි. මෙත්තෙය්ය යනු ඒ බ්රාහ්මණයාගේ ගොත්රයයි. පැනවීම් ව්යවහාරයයි.
3. “කවරෙකුට කම්පාවක් නැත්තේද?” තෘෂ්ණා, කම්පාව, දෘෂ්ටි කම්පාව, මාන කම්පාව, ක්ලෙශ කම්පාව, කර්ම කම්පාව යන මේ කම්පාවෝ කවරෙකුට නැත්තේද, විද්යමාන නොවෙත්ද නොලැබෙත්ද ප්රහීණද මුලින් සිඳුනේද සංසිඳුනේද ඉපදීමට අයොග්ය කළේද, ඥානය නමැති ගින්නෙන් දැවුනේද යනුයි. “කවරෙක් අන්තදෙක දැන” යනු කවරෙක් අන්තදෙක දැන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්රකටකොට යනුයි. යමෙක් උභයාන්තය දැන මධ්යයෙහි නොගෑවේද යනු මධ්යයෙහි දැන නොගෑවේද නොගෑවුනේ නොතැවරුනේ සාරා දැමූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරයි. යනුයි.
|
10
කාමෙසු
වීතතණ්හො සදා සතො;
සඞ්ඛාය නිබ්බුතො භික්ඛු, තස්ස නො සන්ති ඉඤ්ජිතා.
කාමෙසු බ්රහ්මචරියවාති.
කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා - වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච...පෙ.... ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා...පෙ.... ඉමෙ වුච්චන්ති කිලෙසකාමා. බ්රහ්මචරියං වුච්චති අසද්ධම්මසමාපත්තියා ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී අකිරියා අකරණං අනජ්ඣාපත්ති වෙලාඅනතික්කමො. අපි ච, නිප්පරියායෙන බ්රහ්මචරියං වුච්චති අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං - සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි. යො ඉමිනා අරියෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන උපෙතො සමුපෙතො උපාගතො සමුපාගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො, සො වුච්චති බ්රහ්මචරියවා. යථා ච ධනෙන ධනවාති වුච්චති, භොගෙන භොගවාති වුච්චති, යසෙන යසවාති
මෙත්තෙය්යාති භගවා තං බ්රාහ්මණං ගොත්තෙන ආලපති.
භගවාති ගාරවාධිවචනමෙතං...පෙ.... සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති, යදිදං භගවාති - මෙත්තෙය්යාති භගවා.
වීතතණ්හො
සඞ්ඛාය නිබ්බුතො භික්ඛූති සඞ්ඛා වුච්චති ඤාණං. යා පඤ්ඤා පජානනා විචයො පවිචයො...පෙ.... අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි.
සඞ්ඛායාති සඞ්ඛාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා, ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති සඞ්ඛාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා, ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති...පෙ.... ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති... ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’ති... ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති සඞ්ඛාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා.
අථ වා, අනිච්චතො සඞ්ඛාය ජානිත්වා...පෙ.... දුක්ඛතො... රොගතො... ගණ්ඩතො... සල්ලතො...පෙ.... නිස්සරණතො සඞ්ඛාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා.
නිබ්බුතොති රාගස්ස නිබ්බාපිතත්තා නිබ්බුතො, දොසස්ස නිබ්බාපිතත්තා නිබ්බුතො, මොහස්ස නිබ්බාපිතත්තා නිබ්බුතො, කොධස්ස... උපනාහස්ස... මක්ඛස්ස... පළාසස්ස... ඉස්සාය... මච්ඡරියස්ස... මායාය... සාඨෙය්යස්ස... ථම්භස්ස... සාරම්භස්ස... මානස්ස... අතිමානස්ස... මදස්ස... පමාදස්ස... සබ්බකිලෙසානං... සබ්බදුච්චරිතානං... සබ්බදරථානං
තස්ස නො සන්ති ඉඤ්ජිතාති.
තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස.
ඉඤ්ජිතාති තණ්හිඤ්ජිතං දිට්ඨිඤ්ජිතං මානිඤ්ජිතං කිලෙසිඤ්ජිතං කාමිඤ්ජිතං. තස්සිමෙ ඉඤ්ජිතා
‘‘කාමෙසු බ්රහ්මචරියවා, [මෙත්තෙය්යාති භගවා]
වීතතණ්හො සදා සතො;
සඞ්ඛාය නිබ්බුතො භික්ඛු, තස්ස නො සන්ති ඉඤ්ජිතා’’ති.
|
10 |
11
සො උභන්තමභිඤ්ඤාය, මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පති;
තං බ්රූමි මහාපුරිසොති, සො ඉධ සිබ්බිනිමච්චගා.
සො උභන්තමභිඤ්ඤාය, මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පතීති.
අන්තාති ඵස්සො එකො අන්තො, ඵස්සසමුදයො දුතියො අන්තො, ඵස්සනිරොධො මජ්ඣෙ; අතීතං එකො අන්තො, අනාගතං දුතියො අන්තො, පච්චුප්පන්නං මජ්ඣෙ; සුඛා වෙදනා එකො අන්තො, දුක්ඛා වෙදනා දුතියො අන්තො, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා මජ්ඣෙ; නාමං එකො අන්තො, රූපං දුතියො අන්තො, විඤ්ඤාණං මජ්ඣෙ; ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි එකො අන්තො, ඡ බාහිරානි ආයතනානි දුතියො අන්තො, විඤ්ඤාණං මජ්ඣෙ; සක්කායො එකො අන්තො, සක්කායසමුදයො දුතියො අන්තො, සක්කායනිරොධො මජ්ඣෙ. මන්තා වුච්චති පඤ්ඤා, යා පඤ්ඤා පජානනා...පෙ.... අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි.
ලෙපාති ද්වෙ ලෙපා - තණ්හාලෙපො ච දිට්ඨිලෙපො ච. කතමො තණ්හාලෙපො
කතමො
සො උභන්තමභිඤ්ඤාය, මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පතීති සො උභො ච අන්තෙ මජ්ඣඤ්ච මන්තාය අභිඤ්ඤාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා න ලිප්පති න පලිප්පති න උපලිප්පති, අලිත්තො අසංලිත්තො අනුපලිත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති - සො උභන්තමභිඤ්ඤාය මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පති.
තං
ආයස්මා සාරිපුත්තො
(පස්ස සං. නි. 5.377) භගවන්තං එතදවොච - ‘‘මහාපුරිසො මහාපුරිසො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, මහාපුරිසො හොතී’’ති? ‘‘විමුත්තචිත්තත්තා ඛ්වාහං, සාරිපුත්ත, මහාපුරිසොති වදාමි, අවිමුත්තචිත්තත්තා නො මහාපුරිසොති වදාමි.
‘‘කථඤ්ච, සාරිපුත්ත, විමුත්තචිත්තො හොති? ඉධ, සාරිපුත්ත, භික්ඛු අජ්ඣත්තං කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස කායෙ කායානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං විරජ්ජති විමුච්චති අනුපාදාය ආසවෙහි. වෙදනාසු...පෙ.... චිත්තෙ... ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං විරජ්ජති විමුච්චති අනුපාදාය ආසවෙහි. එවං ඛො, සාරිපුත්ත, භික්ඛු විමුත්තචිත්තො හොති. විමුත්තචිත්තත්තා ඛ්වාහං, සාරිපුත්ත, මහාපුරිසොති
සො ඉධ සිබ්බිනිමච්චගාති සිබ්බිනී වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො...පෙ.... අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං, යස්සෙසා සිබ්බිනී තණ්හා පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා. සො සිබ්බිනිං තණ්හං අච්චගා උපච්චගා
‘‘සො
තං බ්රූමි මහාපුරිසොති, සො ඉධ සිබ්බිනිමච්චගා’’ති.
සහ ගාථාපරියොසානා යෙ තෙ බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං එකච්ඡන්දා එකපයොගා එකාධිප්පායා එකවාසනවාසිතා, තෙසං අනෙකපාණසහස්සානං විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි - ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති. තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චි. සහ අරහත්තප්පත්තා අජිනජටාවාකචීරතිදණ්ඩකමණ්ඩලුකෙසා ච මස්සූ ච අන්තරහිතා. භණ්ඩුකාසායවත්ථවසනො සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධරො අන්වත්ථපටිපත්තියා පඤ්ජලිකො භගවන්තං නමස්සමානො නිසින්නො හොති - ‘‘සත්ථා මෙ භන්තෙ භගවා, සාවකොහමස්මී’’ති.
|
11
4. “මහා පුරුෂයායයි කවරෙකුට කියයිද” යනු අග්ර පුරුෂයා ශ්රේෂ්ඨ පුරුෂයා විශේෂයෙන් ශ්රේෂ්ඨ පුරුෂයා ප්රමුඛ පුරුෂයා උත්තම පුරුෂයා ප්රවර පුරුෂයායයි එය කියමි. එය දක්වන්නෙමි. එය ව්යවහාර කරන්නෙමි.
5. “ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ භාග්යවතුන් වහන්සේට මෙය කීහ. ‘ස්වාමීනි, මහා පුරුෂයාය මහා පුරුෂයා යයි කියයි, ‘ස්වාමීනි කොපමණකින් මහා පුරුෂයායයි කියයිද?” යනුයි. ශාරිපුත්රය, මම මිදුන සිත් ඇති බැවින් මහා පුරුෂයයි කියමි. නොමිදුන සිත් ඇති බැවින් මම මහා පුරුෂයයි නොකියමි. ශාරිපුත්රය, කෙසේ මිදුන සිත් ඇත්තේවේද? ශාරිපුත්රය, මෙහි මහණ අධ්යාත්ම කයෙහි කය අනුව බලමින් වාසය කෙරේද කෙලෙස් තවන වීර්ය ඇත්තේ මනාදැනීම් ඇත්තේ සිහි ඇත්තේ ලෝකයෙහි දැඩිලෝභය හා දොම්නස හික්මවන්නේද, කය අනුව බලමින් (ii) වාසය කරන්නාවූ ඔහුගේ සිත ආශ්රවයන් දැඩිව නොගෙන වෙන්වෙයි. මිදෙයි. (iii) වේදනාවන්හි වේදනාවන් අනුව බලමින් (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) සිතෙහි සිත අනුව බලමින් ධර්මයෙහි ධර්මය අනුව බලමින් මෙහි (ii) යොදනු ශාරිපුත්රය, මෙසේ වනාහි මහණතෙම මිදුනු සිත් ඇත්තේ වෙයි. ශාරිපුත්රය, මිදුන සිත් ඇති බැවින් මම මහා පුරුෂයයි කියමි. නොමිදුන සිත් ඇති බැවින් මහා පුරුෂ යයි නොකියමි යනුයි.
6. “හෙතෙම මෙහි තෘෂ්ණාව ඉක්මවූයේය. යන්නෙහි බැසීමයයි තෘෂ්ණාවට කියයි. රාගය, බලවත් ඇල්ම, දැඩි ලෝභය, ලෝභය, අකුශල මූලය යනුයි. යමෙකුට මේ බැසීම නම් තෘෂ්ණාව ප්රහීණද මුලින් උදුරා දැමීමේද, ශාන්තද සන්සිඳුනේද, ඉපදීමට අයොග්යකළේද, ඥානය නමැති ගින්නෙන් දැවුනේද හෙතෙම බැසීම නම්වූ තෘෂ්ණාව ඉක්මවූයේය. ඈත් කළේ විශේෂයෙන් ඈත්කළේ වෙන්කළේනුයි හෙතෙම මෙහි තෘෂ්ණාව ඉක්මවූයේය යනුයි එහෙයින් භාග්යවතුන් වහන්සේ වදාළහ.
7. ගාථාව අවසානයේ ඒ බ්රාහ්මණයා සමග යම්කෙනෙක් වූවාහු නම් ඔවුන් සමග එක අදහස් ඇත්තෝ එක බෙදීම් ඇත්තෝ එක අදහස් ඇත්තෝ එක ඇඳුම් ඇත්තෝ වූහ. නොයෙක් දහස් ගණන් දෙනාට කෙලෙස් රජස් නැති කෙලෙස් කිළුටු නැති දහම් ඇස පහළවිය. ඒ බ්රාහ්මණයාට ආශ්රවයන් දැඩිව නොගෙන කෙලෙස් වලින් සිත මිදුනේය. රහත් බව ලැබීම සමගම (1-8) 6 (ii) ඡේදය යෙදිය යුතුයි.
|
3. පුණ්ණකමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො | 3. පුණ්ණ මානවක සූත්ර නිර්දෙශය |
12
අනෙජං
අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං;
කිංනිස්සිතා ඉසයො මනුජා, ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානං;
යඤ්ඤමකප්පයිංසු පුථූධ ලොකෙ, පුච්ඡාමි තං භගවා බ්රූහි මෙතං.
අනෙජං මූලදස්සාවින්ති එජා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො...පෙ.... අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං සා එජා තණ්හා බුද්ධස්ස භගවතො පහීනා
තීණි අකුසලමූලානි - ලොභො අකුසලමූලං, දොසො අකුසලමූලං, මොහො අකුසලමූලං.
වුත්තඤ්හෙතං
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘තීණිමානි...පෙ.... න, භික්ඛවෙ, අලොභජෙන කම්මෙන අදොසජෙන කම්මෙන අමොහජෙන කම්මෙන නිරයො පඤ්ඤායති, තිරච්ඡානයොනි පඤ්ඤායති, පෙත්තිවිසයො පඤ්ඤායති, යා වා පනඤ්ඤාපි කාචි දුග්ගතියො. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, අලොභජෙන කම්මෙන අදොසජෙන කම්මෙන අමොහජෙන කම්මෙන දෙවා පඤ්ඤායන්ති, මනුස්සා පඤ්ඤායන්ති, යා වා පනඤ්ඤාපි කාචි සුගතියො දෙවෙ ච මනුස්සෙ ච අත්තභාවාභිනිබ්බත්තියා’’. ඉමානි තීණි කුසලමූලානීති භගවා ජානාති පස්සති. එවම්පි භගවා මූලදස්සාවී...පෙ.... සමුදයදස්සාවී.
වුත්තඤ්හෙතං
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘යෙ කෙචි, භික්ඛවෙ, ධම්මා කුසලා කුසලභාගියා කුසලපක්ඛිකා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා. අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායතී’’ති භගවා ජානාති පස්සති. එවම්පි භගවා මූලදස්සාවී...පෙ.... සමුදයදස්සාවී.
අථ වා, භගවා ජානාති පස්සති. ‘‘අවිජ්ජා මූලං සඞ්ඛාරානං, සඞ්ඛාරා මූලං විඤ්ඤාණස්ස
අථ වා, භගවා ජානාති පස්සති. ‘‘චක්ඛු මූලං චක්ඛුරොගානං, සොතං මූලං සොතරොගානං, ඝානං මූලං ඝානරොගානං, ජිව්හා මූලං ජිව්හාරොගානං, කායො මූලං කායරොගානං, මනො මූලං චෙතසිකානං දුක්ඛාන’’න්ති - භගවා ජානාති පස්සති. එවම්පි භගවා මූලදස්සාවී හෙතුදස්සාවී නිදානදස්සාවී සම්භවදස්සාවී පභවදස්සාවී සමුට්ඨානදස්සාවී ආහාරදස්සාවී ආරම්මණදස්සාවී පච්චයදස්සාවී සමුදයදස්සාවීති - අනෙජං මූලදස්සාවී.
ඉච්චායස්මා පුණ්ණකොති
ඉච්චාති පදසන්ධි...පෙ.... ආයස්මා පුණ්ණකො
අත්ථි පඤ්හෙන ආගමන්ති පඤ්හෙන අත්ථිකො ආගතොම්හි,
(පඤ්හත්ථිකාම්හ ආගතා (බහූසු) පස්ස මහානි. 192) පඤ්හං පුච්ඡිතුකාමො ආගතොම්හි, පඤ්හං සොතුකාමො ආගතොම්හීති - එවම්පි අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං. අථ වා, පඤ්හත්ථිකානං පඤ්හං පුච්ඡිතුකාමානං පඤ්හං සොතුකාමානං ආගමනං අභික්කමනං උපසඞ්කමනං පයිරුපාසනං අත්ථීති - එවම්පි අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං. අථ වා, පඤ්හාගමො තුය්හං අත්ථි, ත්වම්පි පහු ත්වමසි අලමත්තො. මයා පුච්ඡිතං කථෙතුං විසජ්ජෙතුං වහස්සෙතං භාරන්ති
(විසජ්ජෙතුං සන්දස්සෙතුං භණිතුන්ති (ස්යා.) වහස්සු + එතං) - එවම්පි අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං.
කිං
ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානන්ති.
ඛත්තියාති යෙ කෙචි ඛත්තියජාතිකා.
බ්රාහ්මණාති යෙ කෙචි භොවාදිකා.
දෙවතානන්ති ආජීවකසාවකානං ආජීවකා දෙවතා, නිගණ්ඨසාවකානං නිගණ්ඨා දෙවතා, ජටිලසාවකානං ජටිලා දෙවතා, පරිබ්බාජකසාවකානං පරිබ්බාජකා දෙවතා, අවිරුද්ධකසාවකානං අවිරුද්ධකා
(අවරුද්ධකසාවකානං අවරුද්ධකා (ස්යා.)) දෙවතා, හත්ථිවතිකානං හත්ථී දෙවතා, අස්සවතිකානං අස්සා දෙවතා, ගොවතිකානං ගාවො දෙවතා, කුක්කුරවතිකානං කුක්කුරා දෙවතා, කාකවතිකානං කාකා දෙවතා, වාසුදෙවවතිකානං වාසුදෙවො දෙවතා, බලදෙවවතිකානං
යඤ්ඤමකප්පයිංසු පුථූධ ලොකෙති යඤ්ඤං වුච්චති දෙය්යධම්මො චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං
(මාලාගන්ධං විලෙපනං (ස්යා.) ඉතිවු. 75) සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං.
යඤ්ඤමකප්පයිංසූති යෙපි යඤ්ඤං එසන්ති ගවෙසන්ති පරියෙසන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං, තෙපි යඤ්ඤං කප්පෙන්ති. යෙපි යඤ්ඤං අභිසඞ්ඛරොන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං අන්නං පානං...පෙ....
කථං යඤ්ඤයාජකා වා එතෙ පුථූ? බහුකා එතෙ යඤ්ඤයාජකා ඛත්තියා ච බ්රාහ්මණා ච වෙස්සා ච සුද්දා ච ගහට්ඨා ච පබ්බජිතා ච දෙවා ච මනුස්සා ච - එවං යඤ්ඤයාජකා වා එතෙ පුථූ.
කථං දක්ඛිණෙය්යා වා එතෙ පුථූ? බහුකා එතෙ දක්ඛිණෙය්යා පුථූ සමණබ්රාහ්මණා කපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකා
(... වණිබ්බකසාවකා (ස්යා.) ඉතිවු. 75) - එවං දක්ඛිණෙය්යා වා එතෙ පුථූ.
ඉධ ලොකෙති මනුස්සලොකෙති යඤ්ඤමකප්පයිංසු - පුථූධ ලොකෙ.
පුච්ඡාමි තං භගවා බ්රූහි මෙතන්ති.
පුච්ඡාති තිස්සො පුච්ඡා - අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා, දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා, විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා. කතමා අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා? පකතියා ලක්ඛණං අඤ්ඤාතං හොති අදිට්ඨං අතුලිතං අතීරිතං අවිභූතං අවිභාවිතං, තස්ස ඤාණාය දස්සනාය
කතමා දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා? පකතියා ලක්ඛණං ඤාතං හොති දිට්ඨං
කතමා විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා? පකතියා සංසයපක්ඛන්දො
(සංසයපක්ඛන්නො (ස්යා.)) හොති විමතිපක්ඛන්දො ද්වෙළ්හකජාතො - ‘‘එවං නු ඛො, න නු ඛො, කිං නු ඛො, කථං නු ඛො’’ති! සො විමතිච්ඡෙදනත්ථාය පඤ්හං පුච්ඡති - අයං විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා. ඉමා තිස්සො පුච්ඡා.
අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - මනුස්සපුච්ඡා, අමනුස්සපුච්ඡා, නිම්මිතපුච්ඡා. කතමා මනුස්සපුච්ඡා? මනුස්සා බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡන්ති, භික්ඛූ පුච්ඡන්ති, භික්ඛුනියො පුච්ඡන්ති, උපාසකා පුච්ඡන්ති, උපාසිකායො පුච්ඡන්ති, රාජානො
කතමා අමනුස්සපුච්ඡා? අමනුස්සා බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති, නාගා පුච්ඡන්ති, සුපණ්ණා පුච්ඡන්ති, යක්ඛා පුච්ඡන්ති, අසුරා පුච්ඡන්ති, ගන්ධබ්බා පුච්ඡන්ති, මහාරාජානො පුච්ඡන්ති, ඉන්දා පුච්ඡන්ති, බ්රහ්මානො පුච්ඡන්ති, දෙවතායො පුච්ඡන්ති - අයං අමනුස්සපුච්ඡා.
කතමා නිම්මිතපුච්ඡා? යං භගවා රූපං අභිනිම්මිනාති මනොමයං සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගං අහීනින්ද්රියං, සො නිම්මිතො බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා
අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අත්තත්ථපුච්ඡා, පරත්ථපුච්ඡා, උභයත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - දිට්ඨධම්මිකත්ථපුච්ඡා, සම්පරායිකත්ථපුච්ඡා, පරමත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අනවජ්ජත්ථපුච්ඡා, නික්කිලෙසත්ථපුච්ඡා, වොදානත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අතීතපුච්ඡා, අනාගතපුච්ඡා, පච්චුප්පන්නපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අජ්ඣත්තපුච්ඡා, බහිද්ධාපුච්ඡා
පුච්ඡාමි
‘‘අනෙජං මූලදස්සාවිං, [ඉච්චායස්මා පුණ්ණකො]
අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං;
කිං නිස්සිතා ඉසයො මනුජා, ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානං;
යඤ්ඤමකප්පයිංසු පුථූධ ලොකෙ, පුච්ඡාමි තං භගවා බ්රූහි මෙත’’න්ති.
|
12
(3-1)
1. “තෘෂ්ණාව නැතිවීමෙහි මුල දක්නේ” යන්නෙහි ‘එජාව’ නම් තෘෂ්ණාවට කියයි. යම් රාගයක් ඇද්ද, ඇල්මක් ඇද්ද අභිධ්යාවක් ලෝභයක් අකුශලමූලයක් ඇද්ද ඒ ‘ඒජා’ නම් තෘෂ්ණාව භාග්යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ප්රහීණය, මුලින් සින්දේය. අග සීඳි තල්ගසක් මෙන් කරණ ලද්දේය. සම්පූර්ණ අභාවයට පමුණුවන ලද්දේය. නැවත නූපදනා බවට පමුණුවන ලද්දේය. එහෙයින් බුදුරජාණන් වහන්සේ තෘෂ්ණා නැති සේක. තෘෂ්ණාව දුරුවූ බැවින් අනෙජ නම් භාග්යවතුන් වහන්සේ
(ii) ලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. අලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. කීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. අපකීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. ප්රශංසාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. නින්දාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. සැපයෙහිද කම්පා නොවෙයි. දුකෙහිද කම්පා නොවෙයි. නොසෙලවෙයි යනුයි. (iii) භාග්යවතුන් වහන්සේ මුල දක්නා සුළු සේක. හේතුව දක්නා සුළුසේක. නිදානය දක්නා සුළුසේක. ඇතිවීම දක්නා සුළු සේක. ආහාරය දක්නා සුළුසේක. අරමුණ දක්නා සුළු සේක. ප්රත්යය දක්නා සුළුසේක. ඇතිවීම දක්නා සුළුසේක.
2. ‘අකුශලමූලයෝ’ යනු ලෝභය අකුශල මූලයකි. ද්වේෂය අකුශල මූලයකි මෝහය අකුශල මූලයකි. මෙය භාග්යවතුන් වහන්සේ විසින් වදාරණලදී. මහණෙනි, කර්මයන්ගේ ඇතිවීම පිණිස නිදාන තුනෙකි. එනම් ලෝභය කර්මයන්ගේ ඇතිවීමට නිදානයකි. ද්වේෂය කර්මයන්ගේ ඇතිවීමට නිදානයකි. මෝහය කර්මයන්ගේ ඇතිවීමට නිදානයකි. මහණෙනි ලෝභයෙන් හටගත් කර්මයකින් හෝ ද්වේෂයෙන් හටගත් කර්මයකින් හෝ මෝහයෙන් හටගත් කර්මයකින් හෝ දෙවියෝ නොපෙනෙත්. අන්යවූද සුගතීහු නොලැබෙත්. මහණෙනි, එසේ නමුදු ලෝභයෙන් උපන් කර්මයෙන් ද්වේෂයෙන් උපන් කර්මයෙන් මෝහයෙන් උපන් කර්මයෙන් නරකය පෙණෙයි. තිරිසන් යෝනිය පෙණෙයි. ප්රෙතවිෂය පෙණෙයි. යම් ඒ අනික් දුර්ගතීහුද පෙණෙත්. නරකයෙහිද තිරිසන් යොනියෙහිද, ප්රෙත විෂයෙහිද ආත්මභාවයක් ලැබීමද වෙයි. මේ අකුශල මුල් තුණයයි භාග්යවතුන් වහන්සේ දනියි. දකියි.
3. මෙසේද භාග්යවතුන් වහන්සේ මුල දක්නාසේක. ඇතිවීමද දක්නාසේක. කුසල් මුල් තුනෙහි අලෝභය කුශල මූලයකි. අද්වේෂය කුශලමූලයකි. අමෝහය කුශල මූලයකි. භාග්යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙය දේශනා කරණ ලදී. මහණෙනි මේ කරුණු තුණ කුශල මූලයෝ නම් වෙති. මහණෙනි, අලෝභයෙන් හටගත් කර්මයෙන් අද්වේෂයෙන් හටගත් කර්මයෙන් අමෝහයෙන් හටගත් කර්මයෙන් දෙවියෝ පෙණෙත්. මිනිස්සු පෙණෙත්. යම්බඳු අන්යවූද සුගතීහුද දෙවි මිනිසුන් අතර ආත්මභාව ලැබීමද පෙණෙත්. මේ තුණ කුශල මූලයෝ යයි භාග්යවතුන් වහන්සේ දනියි. දකියි. මෙසේද භාග්යවතුන් වහන්සේ මුල දක්නාසුළුසේක. ඇතිවීම දක්නාසුළු සේක. භාග්යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙය දේශනාකරණලදී. මහණෙනි, යම්කිසි කුශල ධර්මයෝ ඇද්ද කුශලභාගිකයෝ ඇත්ද කුශලපාක්ෂිකයෝ ඇද්ද ඒ සියල්ලෝම අප්රමාදය මුල්කොට ඇත්තෝය. අප්රමාදය එක් තැන්කොට ඇත්තේය. ඒ ධර්මයන්ට අප්රමාදය ශ්රේෂ්ඨයයි භාග්යවතුන් වහන්සේ දනියි. දකියි. මෙසේද භාග්යවතුන් වහන්සේ මුල දක්නාසුළුසේක. ඇතිවීම දක්නාසේක.
4. නැවතද භාග්යවතුන් වහන්සේ සංස්කාරයන්ගේ මුල අවිද්යාව යයිද විඤ්ඤාණයාගේ මුල සංස්කාරයයිද නාම රූපයාගේ මුල විඤ්ඤාණයයිද, සලායතනයාගේ මුල නාම රූපයයිද, ස්පර්ශයාගේ මුල සළායතනයයිද වේදනාවට ස්පර්ශය මුල්යයිද, තෘෂ්ණාවට වේදනාව මුල්යයිද උපාදානයට තෘෂ්ණාව මුල්යයිද, උපාදානයට භවය මුල්යයිද, ජාතිය (ඉපදීමට) භවය මුල්යයිද, ජරා මරණයට ජාතිය මුල්යයිද භාග්යවතුන් වහන්සේ දන්නාසේක. දක්නාසේක. මෙසේද භාග්යවතුන් වහන්සේ මුල දක්නා සුළුසේක. ඇතිවීම දක්නාසුළුසේක. නැවතද භාග්යවතුන් වහන්සේ ඇස් රෝගයන්ට ඇස මුල්යයි දනියි. දකියි. කන් රෝගයන්ට කණ මුල්යයි නාසිකා රෝගයන්ට නාසය මුල්යයිද දිවේ රෝගයන්ට දිව මුල්යයිද, කාය රෝගයන්ට ශරීරය මුල් යයිද, චෛතසික දුක්ඛයන්ට මනස මුල් යයිද, මෙසේද භාග්යවතුන් වහන්සේ දනියි. දකියි. මෙසේද භාග්යවතුන් වහන්සේ මුල දක්නාසුළුසේක. හේතුව දක්නාසුළුසේක. නිදානය දක්නාසුළුසේක. ඇතිවීම දක්නාසුළුසේක වීම දක්නා සුළුසේක. සමුට්ඨානය (හටගැන්ම) දක්නාසුළුසේක. ආහාරය දක්නාසුළුසේක. අරමුණ දන්නාසුළුසේක. ප්රත්යය දක්නාසුලු සේක. හටගැන්ම දක්නාසුළුසේක යනුයි.
5. “ආයුෂ්මත් පුණ්ණකතෙම මෙසේ කීයේය” යන්නෙහි මෙසේ කීයේය යන්නෙහි (“ඉච්චායස්මා”යි) ස්වර සන්ධියයි. (1-1) 1 (iv) ඡේදය යෙදිය යුතුයි.) “ආයුෂ්මත් පුණ්ණක තෙම ප්රශ්න කිරීම ප්රයෝජනකොට පැමිණියේය” යනු ප්රශ්න කිරීමේ කැමැත්තෙන් පැමිණියේය. ප්රශ්න විචාරීමේ කැමැත්තෙන් පැමිණියේය. මෙසේද ප්රශ්න ඇසීම ප්රයෝජන කොට පැමිණියේය. නැවතද අසන්නන්ගේ, ප්රශ්න විචාරන්නන්ගේ පැමිණීම, ඉදිරියට ඒම, එළඹීම, සේවනය ඇත්තේනුයි, මෙසේද ප්රශ්නකිරීම ප්රයෝජනකොට පැමිණියේය යනුයි. නැවතද ඔබට ප්රශ්න පැමිණීමක් ඇත. මා විසින් විචාරණලද්ද විසඳීමටද ඒ බර ඉසිලීමටද ඔබ පොහොසත්ය.
6. “මිනිස්සුද ඍෂිවරයෝද කුමක ඇළුනෝද” යන්නෙහි කුමක ඇළුනෝද, කුමකට එළඹුනෝද යන්නෙහි “ඍෂිහු” නම් ඍෂී නම් වූ යම්කිසි ඍෂි ප්රව්රජ්යාවෙන් පැවිදිවූවෝය. ආජීවකයෝ නම් නිඝණ්ඨයෝයි. ජටාධර තාපසයෝයි. මනුජ යන්නෙන් මිනිස්සු කියත්. “ක්ෂත්රියයෝ බ්රාහ්මණයෝ දේවතාවන්ට” යන්නෙහි ක්ෂත්රියයෝ නම් යම්කිසි ක්ෂත්රිය ජාතිකයෝයි. බ්රාහ්මණයෝ නම් යම්කිසි අනුන් පහත්කොට සිතන බමුණෝය. දේවතාවන්ට යන්නෙහි ආජීවක ශ්රාවකයන්ට ආජීවකයෝ දෙවතාවෝයි. නිඝණ්ඨ ශ්රාවකයන්ට නිඝණ්ඨයෝ දෙවතාවෝයි. ජටිල ශ්රාවකයින්ට ජටිලයෝ දෙවතාවෝයි පරිව්රාජක ශ්රාවකයන්ට පරිව්රාජකයෝ දෙවතාවෝයි. විරුද්ධනොවූ ශ්රාවකයන්ට විරුද්ධ නොවූවෝ දෙවතාවෝයි හස්තිව්රතය ඇතියන්ට ඇත්තු දෙවතාවෝයි. අශ්ව ව්රතය ඇත්තන්ට අශ්වයෝ දෙවතාවෝයි. ගව ව්රතය ඇතියන්ට ගවයෝ දෙවතාවෝයි. ශුනක ව්රතය ඇතියන්ට ශුනකයෝ දෙවතාවෝයි කාක ව්රතය ඇතියන්ට කාකයෝ දෙවතාවෝයි. වාසු දෙව ව්රතය ඇතියන්ට වාසු දෙවයා දෙවතා වෙයි බල දෙව ව්රතය ඇතියන්ට බල දෙවියා දෙවතාවා වෙයි. “පූර්ණභද්ර ව්රත ඇතියන්ට පූර්ණභද්රයා දෙවියා වෙයි. මණි භද්ර ව්රත ඇතියන්ට මණි භද්රයා දෙවතාවා වෙයි. අග්නි ව්රත ඇතියන්ට ගින්න දෙවතාවා වෙයි. නාග ව්රත ඇතියන්ට නාගයා දෙවතාවා වෙයි. සුපර්ණව්රත ඇතියන්ට සුපර්ණයා දෙවතාවා වෙයි. යක්ෂ ව්රත ඇතියන්ට යක්ෂයා දෙවතාවා වෙයි. අසුර ව්රත ඇතියන්ට අසුරයා දෙවතාවා වෙයි. ගාන්ධර්ව ව්රත ඇතියන්ට ගාන්ධර්වයා දෙවතාවා වෙයි. මහාරාජ ව්රත ඇතියන්ට මහ රජවරු දෙවතාවෝ වෙත්. චන්ද්ර ව්රතය ඇතියන්ට චන්ද්රයා දෙවතාවා වෙයි. සූර්ය ව්රතය ඇතියන්ට සූර්යයා දෙවතාවා වෙයි. ඉන්ද්ර ව්රතය ඇතියන්ට ඉන්ද්රයා දෙවතාවා වෙයි. බ්රහ්ම ව්රතය ඇතියන්ට බ්රහ්මයා දෙවතාවා වෙයි. දෙව ව්රතය ඇතියන්ට දෙවියා දෙවතාවා වෙයි. දිශා ව්රත ඇතියන්ට දිශාව දෙවතාවා වෙයි. යමෙක් යමෙකුන්ගේ දක්ෂිණාව පිළිගනීද ඔවුහු දෙවතාවෝ වෙත් යනුයි.
7. “මේ ලෝකයෙහි බොහෝ යාග කළාහුය” යන්නෙහි “යාග” යයි දිය යුතු දෙයට කියයි. සිවුරු, පිණ්ඩපාත, සෙනාසන, ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර, ආහාර පාන, වස්ත්ර යානා, මාලා, මල් සුවඳ, විලවුන්, සයනයන් ආවාස, පහන් යනුයි යාග කළාහුය යනු (ii) සිවුරු පිණ්ඩපාත, සෙනාසන, ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර, ආහාර පාන, වස්ත්ර යානා මල් සුවද විලවුන් සයනයන්, ආවාස පහන් යන (iii) යාගයන් යමෙක් සොයත්ද ඔවුහු යාග කරත් යම් කෙනෙක් සිවුරු (මෙහි (ii) යෙදිය යුතුයි) යාග ද්රව්ය රැස් කෙරෙද්ද ඔවුහු යාග කරත්. යමෙක් සිවුරු පිණ්ඩපාත (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) යාග ද්රව්යයන් දෙත්ද යාග කරත්ද පරිත්යා කරත්ද ඔවුහුද යාග කරත්.
8. “බොහෝ” යනු මේ යාගයෝ හෝ බොහෝ වෙත්, මේ යාග කරන්නෝ හෝ බොහෝ වෙත්, මේ යාග හා යාග කරන්නෝ බොහෝ වෙත්. ක්ෂත්රියයෝ හෝ බ්රාහ්මණයෝ හෝ ශුද්රයෝ හෝ ගෘහස්ථයෝ හෝ ප්රව්රජිතයෝ හෝ දෙවියෝ හෝ මිනිස්සු හෝ යන මේ යාග හා යාග කරන්නෝ හෝයි. මේ බොහෝ දන්දීමට සුදුස්සෝ හෝ මේ දන්දීමට සුදුසු බොහෝ ශ්රමණ බ්රාහ්මණයෝද දිළින්දෝද මාර්ගිකයෝද ගුණ කියා ඉල්වන්නෝද යාචකයෝද යන මෙසේ දන්දීමට සුදුස්සෝ හෝ යනුයි
9. “බොහෝ මේ ලෝකයෙහි” යනු මනුෂ්ය ලෝකයෙහියි යනුයි.
10. “මේ කාරණය විචාරමි. භාග්යවතුන් වහන්සේ මෙය දේශනා කරණු මැනවි” යන්නෙහි විචාරීම නම් විචාරීම් තුනකි (ii) නොදැකි දෙය, ප්රකාශ කර ගැනීමේ විචාරීම, දැකීදෙය ගලපා බැලීමේ ප්රශ්න කිරීම, විමතිය නැතිකර ගැනීමේ ප්රශ්න කිරීම, යනුයි. නොදුටු දෙය ප්රකාශ කර ගැනීමේ විචාරීම කවරේද? ප්රකෘතියෙන් ලක්ෂණය නොදැනීම වේද, නොදුටු සමකොට නොබැලු තීරණය නොකළ නොවැඩු, ඤාණයාගේ දැකීම පිණිස සමකොට බැලීම පිණිස, තීරණය කිරීම පිණිස, ප්රකට කිරීම පිණිස, වැඩීම පිණිස, ප්රශ්න අසාද, මෙය නොදුටු දේ ප්රකාශ කර ගැනීමේ විචාරීමවේ.
11. “දැකී දෙය සමාන කර බැලීමේ පෘච්ඡාව කවරේද?” ප්රකෘතියෙන් ලක්ෂණයක් වේද ඤාණයක් වේද, දුටු සම කොට බැලු තීරණය කළ පණ්ඩිතයන් සමග සමකර බැලීම පිණිස ප්රශ්න විචාරාද, මෙය දුටු දෙය සංසන්දනය කර බැලීමේ පෘච්ඡා නමි,
12. “සැකය දුරු කිරීමේ පෘච්ඡාව කවරේද?” ප්රකෘතියෙන් සැකයට පත්වූයේ වේද, විමතියට පත්වූයේ අදහස් දෙකක් දරන්නේ වේද, මෙසේ වේද, මෙසේ නොවේද, කෙසේ වේද, යන හෙතෙම විමතිය බිඳ දැමීම පිණිස ප්රශ්න විචාරයි. මේ විමතිය සිඳීමේ පෘච්ඡා නමි. මේ ප්රශ්න විචාරීම් තුනයි. අනිකුදු ප්රශ්න තුනක් ඇත. මිනිසුන්ගේ ප්රශ්න නොමිනිසුන්ගේ ප්රශ්න නිර්මාණය කළාවූ (බුදු රූ) ආදීන්ගේ ප්රශ්න යනුයි.
13. “මිනිසුන්ගේ ප්රශ්න කවරේද?” මිනිස්සු භාග්යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත එළඹ විචාරත්. භික්ෂූහු විචාරති. භික්ෂුණීහු විචාරති. උපාසකවරු විචාරති. උපාසිකාවරු විචාරති, රජවරු විචාරති. රාජවංශිකයෝ විචාරති. ගන්ධර්වයෝ විචාරති, බමුණෝ විචාරති, වෛශ්යයෝ විචාරති, ශුද්රයෝ විචාරති ගෘහස්ථයෝ විචාරති. පැවිද්දෝ විචාරති, මේ මිනිසුන්ගේ ප්රශ්නයෝයි. “නොමිනිස් ප්රශ්නයෝ කවරහුද?” අමනුෂ්යයෝ භාග්යවත් බුදුන් වෙත එළඹ ප්රශ්න විචාරති, නාගයෝ විචාරති, සුපර්ණයෝ (ගුරුළෝ) විචාරති. යක්ෂයෝ විචාරති. අසුරයෝ විචාරති. ගන්ධර්වයෝ විචාරති. දිව්යමහා රජවරු විචාරති, ශක්රයෝ විචාරති, බ්රහ්මයෝ විචාරති. දෙවතාවෝ විචාරති මේ නොමිනිස් ප්රශ්නයෝයි.
14. “නිර්මාණය කළවුන්ගේ ප්රශ්නයෝ කවරහුද?” භාග්යවතුන් වහන්සේ මනොමයවූ සියලු අංග සම්පූර්ණ මනා ඉන්ද්රිය ඇති රූපයක් මවයි. ඒ නිර්මිත රූපය භාග්යවත් බුදුන් වෙත පැමිණ ප්රශ්න විචාරයි. භාග්යවතුන් වහන්සේ විසඳන සේක. මේ නිර්මාණය කළ වුන්ගේ පෘච්ඡාවෝයි මේ ප්රශ්න කිරීම් තුන වෙති.
14. නැවතද ප්රශ්න තුනක් වෙති. තමාට වැඩ පිණිස අසන ප්රශ්න, අනුන්ට වැඩ පිණිස අසන ප්රශ්න, තමන් අනුන් යන දෙපක්ෂයට වැඩ පිණිස අසන ප්රශ්න යනුයි. අනිකුදු විචාරීම් තුනක් වෙති, මෙලොව පිළිබඳ විචාරීම් පරලොව පිළිබඳ විචාරීම් මෙලොව පරලොව දෙකම පිළිබඳ විචාරීම් වෙති. නැවතද විචාරීම තුනෙකි. නිවැරදි අර්ථ ඇති පෘච්ඡාව කෙලෙස් නැති අර්ථ ඇති පෘච්ඡාව පිරිසිදු අර්ථ ඇති පෘච්ඡාව යනුයි. නැවතද විචාරීම් තුනක් වෙති. අතීත පෘච්ඡා අනාගත පෘච්ඡා වර්තමාන පෘච්ඡා යනුයි. අනිකුදු ප්රශ්න කිරීමේ තුනක් වෙති. ආධ්යාත්මික පෘච්ඡා බාහිර පෘච්ඡා අධ්යාත්මික බාහිර පෘච්ඡා යනුයි.
15. නැවත ප්රශ්න කිරීම් තුනෙකි. කුශල පෘච්ඡා අකුශල පෘච්ඡා අව්යාකාත පෘච්ඡා යනුයි. නැවතද ප්රශ්න කිරීම් තුනෙකි. ස්කන්ධ පෘච්ඡා ධාතු පෘච්ඡා ආයතන පෘච්ඡා යනුයි. අනිකුදු ප්රශ්න කිරීම් තුනෙකි. සතිපට්ඨාන පෘච්ඡා සම්මප්පධාන පෘච්ඡා ඉද්ධිපාද පුච්ඡා යනුයි. අනිකුදු ප්රශ්න කිරීම් තුනෙකි. ඉන්ද්රිය පෘච්ඡා බල පෘච්ඡා බොජ්ක්ධංග පුච්ඡා යනුයි.
16. අනිකුදු ප්රශ්න කිරීම් තුනෙකි. මග්ගපුච්ඡා ඵල පුච්ඡා නිබ්බාණ පුච්ඡා යනුයි. ප්රශ්න කරමි යනු ආරාධනා කරමි. ඉල්ලමි, එය කියනු මැනවි. යනුයි ‘භගවත්’ යනු ගෞරව වචනයකි. (මහා නිද්දෙසයේ (7-2) 1 යෙදිය යුතුයි. 1661 පිට) ප්රත්යක්ෂ කළ පැනවීමකි මේ භගවා යනුයි.
17. “මෙය කියනු මැනවි” යනු කියනු මැනවි, දේශනා කරණු මැනවි, ප්රකාශ කරණු මැනවි. පනවනු මැනවි. තබනු මැනවි විවෘත කරණු මැනවි. බෙදනු මැනවි, ප්රකට කරණු මැනවි, යනුයි. එබැවින් බ්රාහ්මණතෙම මෙසේ කීය.
|
13
යෙ
ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානං;
යඤ්ඤමකප්පයිංසු පුථූධ ලොකෙ, ආසීසමානා පුණ්ණක ඉත්ථත්තං
(ඉත්ථතං (ස්යා.), ඉත්ථභාවං (ක.))
;
ජරං සිතා යඤ්ඤමකප්පයිංසු.
යෙ කෙචිමෙ ඉසයො මනුජාති.
යෙ කෙචීති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං පරියාදියනවචනමෙතං - යෙ කෙචීති.
ඉසයොති ඉසිනාමකා යෙ කෙචි ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිතා ආජීවකා නිගණ්ඨා
ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානන්ති.
ඛත්තියාති යෙ කෙචි ඛත්තියජාතිකා.
බ්රාහ්මණාති යෙ කෙචි භොවාදිකා.
දෙවතානන්ති ආජීවකසාවකානං ආජීවකා දෙවතා...පෙ.... දිසාවතිකානං දිසා දෙවතා. යෙ යෙසං දක්ඛිණෙය්යා, තෙ තෙසං දෙවතාති - ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානං.
යඤ්ඤමකප්පයිංසු
ආසීසමානා පුණ්ණක ඉත්ථත්තන්ති.
ආසීසමානාති රූපපටිලාභං
පුණ්ණක ඉත්ථත්තන්ති එත්ථ අත්තභාවාභිනිබ්බත්තිං ආසීසමානා එත්ථ ඛත්තියමහාසාලකුලෙ අත්තභාවාභිනිබ්බත්තිං ආසීසමානා...පෙ.... එත්ථ බ්රහ්මකායිකෙසු දෙවෙසු අත්තභාවාභිනිබ්බත්තිං ආසීසමානා ඉච්ඡමානා සාදියමානා පත්ථයමානා පිහයමානා අභිජප්පමානාති ආසීසමානා
ජරං සිතා යඤ්ඤමකප්පයිංසූති ජරානිස්සිතා බ්යාධිනිස්සිතා මරණනිස්සිතා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසනිස්සිතා. යදෙව තෙ ජාතිනිස්සිතා තදෙව තෙ ජරානිස්සිතා. යදෙව තෙ ජරානිස්සිතා තදෙව තෙ බ්යාධිනිස්සිතා. යදෙව තෙ බ්යාධිනිස්සිතා තදෙව තෙ මරණනිස්සිතා. යදෙව තෙ මරණනිස්සිතා තදෙව තෙ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසනිස්සිතා. යදෙව තෙ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසනිස්සිතා තදෙව තෙ ගතිනිස්සිතා. යදෙව තෙ ගතිනිස්සිතා තදෙව තෙ උපපත්තිනිස්සිතා. යදෙව තෙ උපපත්තිනිස්සිතා තදෙව තෙ පටිසන්ධිනිස්සිතා. යදෙව තෙ පටිසන්ධිනිස්සිතා තදෙව තෙ භවනිස්සිතා. යදෙව තෙ භවනිස්සිතා
‘‘යෙ කෙචිමෙ ඉසයො මනුජා, [පුණ්ණකාති භගවා]
ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානං;
යඤ්ඤමකප්පයිංසු පුථූධ ලොකෙ, ආසීසමානා පුණ්ණක ඉත්ථත්තං;
ජරං සිතා යඤ්ඤමකප්පයිංසූ’’ති.
|
13 |
14
යෙ
ඛත්තියා
යඤ්ඤමකප්පයිංසු පුථූධ ලොකෙ, කච්චිසු තෙ භගවා යඤ්ඤපථෙ අප්පමත්තා;
අතාරුං
(අතාරුං (ස්යා. ක.))
ජාතිඤ්ච ජරඤ්ච මාරිස, පුච්ඡාමි තං භගවා බ්රූහි මෙතං.
යෙ කෙචිමෙ ඉසයො මනුජාති.
යෙ කෙචීති...පෙ.....
කච්චිසු තෙ භගවා යඤ්ඤපථෙ අප්පමත්තාති.
කච්චිසූති සංසයපුච්ඡා විමතිපුච්ඡා ද්වෙළ්හකපුච්ඡා අනෙකංසපුච්ඡා - ‘‘එවං නු ඛො, න නු ඛො, කිං නු ඛො, කථං නු ඛො’’ති - කච්චිසු.
තෙති යඤ්ඤයාජකා වුච්චන්ති.
භගවාති ගාරවාධිවචනං...පෙ.... සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති, යදිදං භගවාති - කච්චිසු තෙ භගවා.
යඤ්ඤපථෙ අප්පමත්තාති යඤ්ඤොයෙව වුච්චති යඤ්ඤපථො. යථා අරියමග්ගො අරියපථො දෙවමග්ගො දෙවපථො බ්රහ්මමග්ගො බ්රහ්මපථො, එවමෙව යඤ්ඤොයෙව වුච්චති යඤ්ඤපථො.
අප්පමත්තාති යඤ්ඤපථෙ අප්පමත්තා සක්කච්චකාරිනො සාතච්චකාරිනො අට්ඨිතකාරිනො අනොලීනවුත්තිනො අනික්ඛිත්තච්ඡන්දා අනික්ඛිත්තධුරා තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යාති - තෙපි යඤ්ඤපථෙ අප්පමත්තා. යෙපි යඤ්ඤං එසන්ති ගවෙසන්ති පරියෙසන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං අන්නං පානං...පෙ.... සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං සක්කච්චකාරිනො...පෙ.... තදධිපතෙය්යා, තෙපි යඤ්ඤපථෙ
අතාරුං ජාතිඤ්ච ජරඤ්ච මාරිසාති ජරාමරණං අතරිංසු උත්තරිංසු පතරිංසු සමතික්කමිංසු වීතිවත්තිංසු.
මාරිසාති පියවචනං ගරුවචනං සගාරවසප්පතිස්සාධිවචනමෙතං මාරිසාති - අතාරු ජාතිඤ්ච ජරඤ්ච මාරිස.
පුච්ඡාමි
‘‘යෙ කෙචිමෙ ඉසයො මනුජා, [ඉච්චායස්මා පුණ්ණකො]
ඛත්තියා බ්රාහ්මණා දෙවතානං;
යඤ්ඤමකප්පයිංසු
අතාරු ජාතිඤ්ච ජරඤ්ච මාරිස, පුච්ඡාමි තං භගවා බ්රූහි මෙත’’න්ති.
|
14 |
15
ආසීසන්ති
(ආසිංසන්ති (ස්යා.))
ථොමයන්ති, අභිජප්පන්ති ජුහන්ති; [පුණ්ණකාති භගවා]
කාමාභිජප්පන්ති පටිච්ච ලාභං, තෙ යාජයොගා භවරාගරත්තා;
නාතරිංසු ජාතිජරන්ති බ්රූමි.
ආසීසන්ති ථොමයන්ති අභිජප්පන්ති ජුහන්තීති.
ආසීසන්තීති රූපපටිලාභං ආසීසන්ති, සද්දපටිලාභං ආසීසන්ති, ගන්ධපටිලාභං ආසීසන්ති, රසපටිලාභං ආසීසන්ති, ඵොට්ඨබ්බපටිලාභං ආසීසන්ති, පුත්තපටිලාභං ආසීසන්ති, දාරපටිලාභං ආසීසන්ති, ධනපටිලාභං ආසීසන්ති, යසපටිලාභං ආසීසන්ති, ඉස්සරියපටිලාභං ආසීසන්ති, ඛත්තියමහාසාලකුලෙ අත්තභාවපටිලාභං ආසීසන්ති, බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ...පෙ.... ගහපතිමහාසාලකුලෙ අත්තභාවපටිලාභං ආසීසන්ති, චාතුමහාරාජිකෙසු දෙවෙසු...පෙ.... බ්රහ්මකායිකෙසු දෙවෙසු අත්තභාවපටිලාභං ආසීසන්ති ඉච්ඡන්ති සාදියන්ති පත්ථයන්ති පිහයන්තීති - ආසීසන්ති.
ථොමයන්තීති
කථං ඵලං ථොමෙන්ති? ඉතො නිදානං රූපපටිලාභො භවිස්සති...පෙ.... බ්රහ්මකායිකෙසු දෙවෙසු අත්තභාවපටිලාභො භවිස්සතීති - ථොමෙන්ති කිත්තෙන්ති වණ්ණෙන්ති පසංසන්ති. එවං ඵලං ථොමෙන්ති.
කථං දක්ඛිණෙය්යෙ ථොමෙන්ති? දක්ඛිණෙය්යා ජාතිසම්පන්නා ගොත්තසම්පන්නා අජ්ඣායකා මන්තධරා තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං පදකා වෙය්යාකරණා ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයාති, වීතරාගා වා රාගවිනයාය වා පටිපන්නා, වීතදොසා වා දොසවිනයාය වා පටිපන්නා, වීතමොහා වා මොහවිනයාය වා පටිපන්නා, සද්ධාසම්පන්නා සීලසම්පන්නා සමාධිසම්පන්නා පඤ්ඤාසම්පන්නා විමුත්තිසම්පන්නා විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පන්නාති - ථොමෙන්ති කිත්තෙන්ති වණ්ණෙන්ති පසංසන්ති. එවං දක්ඛිණෙය්යෙ ථොමෙන්තීති - ආසීසන්ති ථොමයන්ති.
අභිජප්පන්තීති රූපපටිලාභං අභිජප්පන්ති, සද්දපටිලාභං අභිජප්පන්ති, ගන්ධපටිලාභං අභිජප්පන්ති, රසපටිලාභං අභිජප්පන්ති...පෙ.... බ්රහ්මකායිකෙසු දෙවෙසු අත්තභාවපටිලාභං අභිජප්පන්තීති
කාමාභිජප්පන්ති පටිච්ච ලාභන්ති රූපපටිලාභං පටිච්ච කාමෙ අභිජප්පන්ති, සද්දපටිලාභං පටිච්ච කාමෙ අභිජප්පන්ති...පෙ.... බ්රහ්මකායිකෙසු දෙවෙසු අත්තභාවපටිලාභං පටිච්ච කාමෙ අභිජප්පන්ති පජප්පන්තීති - කාමාභිජප්පන්ති පටිච්ච ලාභං.
තෙ යාජයොගා භවරාගරත්තා නාතරිංසු ජාතිජරන්ති බ්රූමීති
තෙති යඤ්ඤයාජකා වුච්චන්ති,
යාජයොගාති යාජයොගෙසු යුත්තා පයුත්තා ආයුත්තා සමායුත්තා තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා තන්නින්නා
|