(16 - 1)

1 “මා විසින් මෙයින් පෙර නොදක්නා ලද්දේය” යනු මා විසින් ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ ඇසින් මේ ආත්ම භාවයෙන් මෙයින් පෙර නොදක්නා ලද්දේය. යම් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තව්තිසා භවනයෙහි පරසතු රුක්මුල පඬු ඇඹුල් සලස්නෙහි වස් විසූසේක් මධ්‍යයෙහිවූ මැණික් වලින් කළ තරප්පුවෙන් සංකස්ස නුවරට බැසීම යනුයි. මේ දර්ශනය පෙර නොදක්නාලදී යනුයි.

2 “සැරියූත් තෙරුන්වහන්සේ මෙසේ කීහ” යන්නෙහි මෙසේ යනු (i) පදසන්ධියයි. පද ගැලපීමයි. පද පිරවීමයි අකුරු සමකිරීමයි. පහසුසේ කීමට යොදන පදයයි යනුයි. ‘ආයුෂ්මත්’ යනු ප්‍රිය වචනයයි. “සැරියුත්” යනු තෙරුන්ගේ නාමයයි. පැනවීමයි ව්‍යවහාරයයි නාම කර්මයයි. නිරුක්තියට අයත් පද සමූහයයි. ක්ෂත්‍රියාදී කිසිවක්හුගේද ඇසීමක් නොඅසනලදී.” යන්නෙහි නොයනු ප්‍රතික්ෂෙපයයි. “ද” යනු පදසන්ධියයි මෙහි (i) යොදාගතයුතුයි. කිසිවක්හුගේ යනු කිසියම් ක්ෂත්‍රියයෙකුගේ හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකුගේ හෝ වෛශ්‍යයෙකුගේ හෝ ශුද්‍රයෙකුගේ හෝ ගෘහස්ථයෙකුගේ හෝ ප්‍රවුජිතයෙකුගේ හෝ දෙවියෙකුගේ හෝ මිනිසෙකුගේ හෝ යනුයි.

3 “මෙබඳු මිහිරි තෙපුල් ඇති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යනු” මෙසේ මිහිරි වචන ඇති ප්‍රෙමණීය වචන ඇති හෘදයංගම වචන ඇති කොවුල් හඬ වැනි හඬක් ඇති අංග අටකින් යුත් ඝොෂයක් ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රි මුඛයෙන් නික්මෙයි. එනම්, විසුරුණු, සිත්අලවන, දතයුත, ඇසියයුතු ස්වල්පවූ, ඉක්මවා නොයන ගම්භීරවූ, නින්නවූ යනුයි. ‘යම් පිරිසකට ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ස්වරයෙන් දැනුම්දෙද්ද, පිට පිරිසකට උන්වහන්සේගේ ඝෝෂය නො පැතිරෙයි. ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බ්‍රහ්ම ස්වර ඇතිසේක. කොවුල් හඬ ඇත්තේය. මෙසේද මිහිරි වචන ඇතිසේක. ‘ශාස්තෘ” යනු ශාස්තෘසේක, භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ගැල්නායක වනසේක. ගැල් නායකතෙම යම්සේ කාන්තාරයෙන් එතර කරවයිද, දුර්භික්ෂ කාන්තාරය තරණය කරවයිද ජලය නැති කාන්තාරය තරණය කරවයිද එතරකරවයිද, නිර්භය භූමියට පමුණුවයිද, මෙපරිද්දෙන්ම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගැල් නායකසේක. සත්වයින් කාන්තාරයෙන් තරණය කරවයි. ජාති කාන්තාරය තරණය කරවයි ජරා කාන්තාරය තරණය කරවයි. ව්‍යාධිකාන්තාරය තරණය කරවයි මරණ කාන්තාරය තරණය කරවයි ශොක, වැළපීම්, කායිකදුක්, දොම්නස්, උපායාස කාන්තාරය තරණය කරවයි. රාග කාන්තාරය තරණය කරවයි. ද්වේෂ, මොහ, මාන දෘෂ්ටි වනය, ක්ලේශවනය, තරණයකරවයි. එතරකරවයි. ක්ෂෙමය කෙළවරකොට ඇති අමෘතවූ නිර්වාණයට පමුණුවයි. මෙසේද භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රියැදුරු (ගැල් නායක) සේක. යලිදු හෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නායක සේක. හික්මවනසේක. පනවනසේක. අවබෝධ කරවනසේක. බලවනසේක පහදවන සේක මෙසේද භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ගැල්නායකසේක යලිදු හෝ භාග්‍යවතුන්වහන්සේ නූපන් මාර්ගය උපදවනසේක. හට නොගත් මාර්ගය හටගන්වනසේක. නොකියූ මග කියනසේක. මාර්ගය දත්සේක, මාර්ගඥානය ඇතිසේක. මාර්ගයෙහි දක්ෂසේක මාර්ගය අනුව පසු ශ්‍රමණවූ ශ්‍රාවකයෝ වාසය කෙරෙති. මෙසේද භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගැල් නායකසේක.

4 “තුෂිත දිව්‍යලෝකයෙන් ච්‍යූතව සමූහයා මැදට පැමිණියේය” යනු භාග්‍යවතුන්වහන්සේ තුෂිත දෙව්ලොවින් ච්‍යුතව සිහි ඇත්තේ මනා නුවණැත්තේ මවු කුසට බැස ගත්තේයයි මෙසේද තුෂිත දිව්‍යලෝකයෙන් ච්‍යුතව සමූහයා මැදට පැමිණියේය යනුයි. නැවතද දෙවියෝයයි තුෂිත දෙවියන්ට කියත්, ඔවුහු තුටුවූවාහු සතුටුවූවාහු ප්‍රමුදිතවූවාහු ප්‍රීති සොම්නස් හටගත්තාහු දිව්‍ය ලෝකයෙන් සමූහයා මැදට පැමිණි සේක. යනුයි. නැවතද රහතුන් වහන්සේලාට තුෂිතයෝයයි කියත්. ඔවුහු තුටුවූ සතුටුවූ ප්‍රිතිවූ සම්පූර්ණවූ සිතේ අදහස් ඇත්තෝ වෙති. රහතුන්ගේ සමූහයට පැමිණියේයයි මෙසේද තුෂිත දෙව්ලොවින් සමූහයා මැදට පැමිණියේය යනුයි “සමූහ ඇත්තේ” යනු සමූහ ඇති බැවින් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ “ගණී” නමි. ගණාචාර්‍ය්‍ය බැවින් “ගණි” නමි සමූහයාට ශාස්තෘ බැවින් “ගණී” නමි සමූහයා පරිහරණය කෙරේනුයි “ගණී” නමි. සමූහයාට අවවාද කෙරේනුයි “ගණී” නමි සමූහයාට අනුශාසනා කෙරේනුයි “ගණී” නමි. විශාරදව සමූහයා වෙත පැමිණේනූයි “ගණී” නමි. සමූහයා උන්වහන්සේගේ වචනයට කන්දේනුයි කන් නමානුයි රහත් බවට සිත පමුණුවානුයි “ගණී” නමී සමූහයා අකුශලයෙන් නැගුටුවා කුශලයෙහි පිහිටුවානුයි “ගණී” නමි. භික්ෂු සමූහය ඇත්තේනුයි “ගණී” නමි. භික්ෂුණී සමූහය ඇත්තේනුයි ‘ගණී” නමි. උපාසක සමූහය ඇත්තේනුයි “ගණී” නමි උපාසිකා සමූහය ඇත්තේනුයී “ගණී” නමි රාජ සමූහය ඇත්තේනුයි “ගණී” නමි ක්ෂත්‍රිය සමූහය බ්‍රාහ්මණ සමූහය-වෛශ්‍ය සමූහය-ශුද්‍ර සමූහය-දෙව සමූහය-බ්‍රාහ්මණ සමූහය ඇත්තේනුයි සංඝි, ගණී, ගණාචරිය නම් වන සේක. “පැමිණි සේක” යනු සංකස්ස නගරයට පැමිණි සේක යනුයි.

(16 - 3)

1 “තෘෂ්ණා දෘෂ්ටිය ඇසුරු නොකළ නොසෙල්වෙන ඒ බුදුරදුන් වෙත” යන්නෙහි “බුදුන්” යනු යම් ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තෙමේම අවබෝධ කළසේක් ආචාර්‍ය්‍යවරයකු නැති සේක් පෙර අවබෝධ නොකළ ධර්මයන්හි තෙමේ සත්‍යය මනාව අවබෝධ කළසේක. එහිද සර්වඥත්වයට පැමිණිසේක. බලයන්හිද වශී බවට පැමිණිසේක. ‘බුද්ධ” යනු කවර අර්ථයකින් බුද්ධ නම්වේද? චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍යය අවබෝධ කළේ නුයි බුද්ධ නමි. ප්‍රජාව පිළිබඳ අවබෝධය ඇත්තේනුයි බුද්ධ නමි. සර්වඥතාඥානය ලබාගත්තේනුයි බුද්ධ නමි. සියල්ල දක්නේනුයි බුද්ධ නමි. ආශ්‍රවයන් දුරුකළ බැවින් බුද්ධ නමි. උපක්ලේශ නැත්තේනුයි බුද්ධ නමි. ඒ කාන්ත වීත රාග බැවින් බුද්ධ නමි. ඒකාන්තයෙන් පහකළ රාග ඇති බැවින් බුද්ධ නමි. එකාන්තයෙන් පහකළ මෝහ ඇති බැවින් බුද්ධ නමි. ඒකායන මාර්ගයට ගියේනුයි බුද්ධ නමි. තනිව නිරුත්තර සම්‍යක් සම්බොධිය අවබෝධ කළේනුයි බුද්ධ නමි. අබුද්ධිය දුරුකළ බැවින් බුද්ධිය ලබනලද බැවින් බුද්ධ නමි. “බුද්ධ” යන මේ නාමය මව විසින් නොකරණලදී. පියා විසින් නොකරණලදී සහෝදරයා විසින් නොකරණලදී. සහෝදරියන් විසින් නොකරණලදී. මිත්‍රා මාත්‍යයන් විසින් නොකරණලදී. නෑ සහලේ නෑයන් විසින් නොකරණලදී. ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන් විසින් නොකරණලදී. දේවතාවන් විසින් නොකරණලදී. යම් ඒ බුද්ධයයි පැනවීමක් වේද විමොක්ෂය කෙළවර කොට ඇති මෙය භාග්‍යවත් බුදුවරයින් වහන්සේලාගේ බෝමුල සර්වඥතාඥානය ලැබීම සමග ප්‍රත්‍යක්ෂකවූ ප්‍රඥප්තියයි.

2 “ආශ්‍රය” යනු නිශ්‍රය දෙකකි. තෘෂ්ණා නිශ්‍රය ද දෘෂ්ටි නිශ්‍රයද යනුයි. තෘෂ්ණා නිශ්‍රය කවරේද? යම් පමණ තෘෂ්ණාවෙන් සීමා කරණලද කෙළවර කරණලද වටකොට ගන්නා ලද මේ දෙය මාගේය, අර දෙය මාගේය, මෙපමණ මාගේය, මෙපමණකින් මාගේය. රූපයෝ, ශබ්දයෝ, ගන්ධයෝ, රශයෝ ස්පර්ශයෝ, ඇතිරිලි, පොරෝනා, දාසි දාසයෝ එළු බැටළුවෝ ඌරු කුකුළු ඇත් අස් ගව වෙළඹියෝ කෙත්වතු හිරණ්‍ය ස්වර්ණ ගම් නියම්ගම් රාජධානිද රටවල්ද ජනපදද ගබඩාද කොටු ගුල්ද හුදෙක් මහා පෘථිවියද මාගේයයි මමායනය කරයි. යම් පමණ එක්සිය අටක් තෘෂ්ණාවෙන් යුක්තවූයේද මේ තෘෂ්ණා නිශ්‍රයයි. දෘෂ්ටි නිශ්‍රය කවරේද, විසි වැදෑරුම් ආත්ම දෘෂ්ටිය, දශ වැදෑරුම් මිථ්‍යා දෘෂ්ටිය, දශ වැදෑරුම් අන්තග්‍රාහික දෘෂ්ටිය, යම් මෙබඳු දෘෂ්ටියක් දෘෂ්ටි ගැන්මක් දෘෂ්ටි වනයක් දෘෂ්ටි කාන්තාරයක් දෘෂ්ටි නපුරු කටුවක් දෘෂ්ටි සැලීමක් ඇද්ද, දෘෂ්ටි සංයෝජනයක් ගැනීමක් පිළිගැන්මක් බැස ගැන්මක් පරාමර්ශයක් ඇද්ද, නරක මාර්ගයක් ඇද්ද වැරදි මාර්ගයක් ඇද්ද, වැරදි අවබෝධයක් ඇද්ද, තීර්ථායතනයක් ඇද්ද, විපර්‍ය්‍යාස ගැනීමක් ඇද්ද, විපරීත ගැනීමක් ඇද්ද, වරද නිවරදසේ වැරදි ගැනීමක් ඇද්ද, යම් පමණ දෙසැට දෘෂ්ටි ගැනීම් වෙද්ද මේ දෘෂ්ටි නිශ්‍රයයි. භාග්‍යවත් බුදුරදුන්ගේ තෘෂ්ණා නිශ්‍රය ප්‍රහීණය දෘෂ්ටි නිශ්‍රය සන්සිඳුනේය.

3 “තෘෂ්ණා නිශ්‍රය ප්‍රහීණවූ බැවින් දෘෂ්ටි නිශ්‍රය සංසිඳුන බැවින් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඇසෙහි ඇලීමෙන් තොරසේක. කණ, නාසය, දිව, කය, සිත, යන මෙහි නොඇළුනේ රූපයෙහි ශබ්දයෙහි, ගන්ධයෙහි, කුලය, ගණයා, ආවාසය, ලාභය, කීර්තිය, ප්‍රශංසාව, සැපය, චීවරය, පිණ්ඩපාතය, සෙනාසනය, ගිලන්පස, බෙහෙත් පිරිකර, කාම ධාතුව, රූප ධාතුව, අරූප ධාතුව, කාම භවය, රූප භවය, අරූප භවය, සඤ්ඤාභවය, අසඤ්ඤාභවය, නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤාභවය, එකවොකාර භවය, චතුවොකාර භවය, පඤ්ච වොකාර භවය, අතීතය, අනාගතය, පවත්නා කාලය, යන මෙහි දුටු, ඇසූ, මුත වශයෙන් ගත් දැනගත යුතු ධර්මයන්හි නොඇළුනේ, කෙලෙස් දුරුකළේ, නොපැමිණියේ, නික්මුනේ, වෙන්වූයේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරයි.

4 “නොසෙල්වෙන (තාදී)” යනු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කරුණු පසකින් තාදී නම් වනසේක. (5-8) 8 ඡේදයේ මුල් කොටස යොදා ගත යුතුයි)

5 කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තරණය කළේනුයි තාදී නම් වේද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කාමොඝය එතර කළ සේක. භවොඝය එතර කළ සේක. සියලු සංසාර මාර්ගය එතර කළ සේක. ඉක්මවූ සේක. උන්වහන්සේ වැස නිම කළ වාස ඇති සේක් පුරුදු හැසිරීම් ඇතිසේක්, ගමන් කළ දීර්ඝ මාර්ග ඇතිසේක්, ගමන්කළ දිශා ඇතිසේක්, ගමන්කළ කෙළවර ඇතිසේක්, පාලනය කරණලද බ්‍රහ්මචරියාව ඇති සේක උතුම් දෘෂ්ටියට පැමිණිසේක්, වඩන ලද මාර්ග ඇති සේක, ගෙවාදැමූ කෙලෙස් ඇති සේක්, අවබෝධකළ යහපත ඇතිසේක්, ප්‍රත්‍යක්ෂ කළ නිරෝධය ඇතිසේක උන්වහන්සේට දුකෙහි දැනීම ඇත්තේය. දුක ඇතිවීමේ හේතුව ප්‍රහීණය, මාර්ගය වඩන ලදී. නිරෝධය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණ ලදී, දැනගතයුත්ත දැනගන්නා ලදී. විශේෂයෙන් දැනගතයුත්ත විශේෂයෙන් දැනගන්නා ලදී ඔසවනලද දොරපළු ඇතිසේක ගොඩකළ දිය අගල ඇතිසේක. උදුරා දැමූ එළිපත ඇතිසේක. අගුළු නැතිකළ සේක. ආර්‍ය්‍යවූසේක. තෘෂ්ණාදියෙන් වෙන්වූ සේක. අංග පසක් දුරුකළසේක. අංග සයකින් යුක්ත සේක. එක් ආරක්ෂාවක් ඇතිසේක. සතර ආකාරයකින් මිදීම දක්වන සේක. අවබෝධ කළ වෙන වෙන සත්‍යයන් ඇති සේක. නොකැළඹුන කල්පනා ඇතිසේක. සංසිඳුන කාය සංස්කාරයන් ඇතිසේක. මනාව මීදුන සිත් ඇතිසේක. මනාව මිදුන ප්‍රඥා ඇතිසේක. තනිවූසේක. වැස නිමවූසේක. උතුම් පුරුෂසේක. ඉතා උතුම් පුරුෂසේක උතුම් පැමිණීමට පැමිණිසේක. උන්වහන්සේ රැස්නොකරයි ඉවත්නොකරයි, ඉවත් නොකොට සිටිසේක් දුරුනොකරයි, රැස් නොකරයි දුරුකොට සිටිසේක. නොමසයි, නොලිහයි. ලිහා සිටිසේක, විනාශ නොකරයි. විනාශකොට සිටිසේක. අශෛක්ෂවූ (හික්මී අවසන්) ශීලස්කන්ධයෙන් යුක්ත බැවින් සිටියේනමි, අශෛක්ෂවූ සමාධිස්කන්ධයෙන් යුක්ත බැවින් සිටියේ නමි, අශෛක්ෂවූ විමුක්තිස්කන්ධයෙන් යුක්ත බැවින් සිටියේ නමි අශෛක්ෂවූ විමුක්තිඥානදර්ශන ස්කන්ධයෙන් යුක්ත බැවින් සිටියේ නමි. සත්‍යය සම්පාදනය කොට සිටිසේක. තෘෂ්ණාව ඉක්මවා සිටිසේක. කෙලෙස්ගින්න මැඩපවත්නා සිටිසේක. මතු ගමන් නොකිරීම පිණිස සිටිසේක. මිදීම සේවනය කරණ ලද බැවින් සිටිසේක. මෛත්‍රී පාරිශුද්ධිය ඇති බැවින් සිටිසේක කරුණා පාරිශුද්ධිය ඇති බැවින් සිටිසේක. මුදිතා පාරිශුද්ධිය ඇති බැවින් සිටිසේක. උපෙක්ෂා පාරිශුද්ධිය ඇති බැවින් සිටිසේක බොහෝ පාරිශුද්ධිය ඇති බැවින් සිටිසේක මිදුන බැවින් සිටිසේක. සන්තුෂ්ටියට පැමිණ බැවින් සිටිසේක. ස්කන්ධ අවසානයෙහි සිටිසේක. ධාතු අවසානයෙහි සිටිසේක ආයතන අවසානයෙහි සිටිසේක. ගති අවසානයෙහි සිටිසේක. උත්පත්ති අවසානයෙහි සිටි සේක. ප්‍රතිසන්ධි අවසානයෙහි සිටිසේක භව අවසානයෙහි සිටිසේක. සංසාරය කෙළවර සිටිසේක. වට්ටය කෙළවර සිටිසේක. අන්තිම භවයෙහි සිටිසේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අන්තිම දෙහධාරී සේක. අන්තිම ආත්මභාවයෙහි සිටිසේක.

6 “උන්වහන්සේගේ මේ පශ්චිමවූ අවසානවූ ආත්ම භාවයයි. උන්වහන්සේට ජාති මරණ සංසාරයක් නැත. නැවත ඉපදීමක් නැත’ මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තරණය කළේනුයි තාදී නමි. මිදුන බැවින් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කෙසේ තාදී නම් වනසේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ සිත රාගයෙන් මිදුනේය. විශේෂයෙන් මිදුනේය. මනාකොට මිදුනේය. ද්වේෂයෙන් මෝහයෙන් ක්‍රෝධයෙන් බද්ධවෛරයෙන්, ගුණමකුකමින් ඊෂ්‍ය_ාවෙන්, මසුරුකමින්, රැවටිල්ලෙන්, කපටිකමින්, තද ගතියෙන්, එකට එක කිරීමෙන්, මානයෙන්, අතිමානයෙන්, මදයෙන්, ප්‍රමාදයෙන්, සියලු කෙලෙස්වලින් සියලු දුසිරිත් වලින්, සියලු පීඩා වලින්, සියලු දැවිලි වලින්, සියලු තැවීම් වලින්, සියලු අකුශලයන් රැස්කිරීමෙන් සිත මිදුනේය. විශේෂයෙන් මිදුනේය. මනාකොට මිදුනේය මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මිදුන බැවින් තාදී නමි.

7 භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එය ප්‍රකාශිත බැවින් කෙසේ තාදීනම් වනසේක්ද? භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ශීලය ඇති කල්හි සිල්වත්යයි එය ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. ශ්‍රද්ධාව ඇති කල්හි ශ්‍රද්ධාව ඇත්තේයයි එය ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. වීර්‍ය්‍යය ඇතිකල්හි වීර්‍ය්‍යවත්යයි එය ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. සමාධිය ඇති කල්හි සංසිඳුනේයයි එය ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. සිහිය ඇති කල්හි සිහිය ඇත්තේයයි ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. ප්‍රඥාව ඇති කල්හි ප්‍රඥා ඇත්තේ යයි එය ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. විද්‍යාව ඇති කල්හි ත්‍රිවිද්‍යාව ඇත්තේයයි ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. අභිඥාව ඇති කල්හි අභිඥාසය ඇත්තේයයි ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. දශබලයන් ඇති කල්හි දශබලධාරීයයි ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එය ප්‍රකාශිත බැවින් තාදී නමි. යනුයි කුහක නැති ගණාචාර්‍ය්‍යත්වයට පැමිණියාවූ යන්නෙහි “කුහක නැති” යනු කුහක වස්තු තුනක් වෙති. (10-5) 2 (ii) ඡේදය යොදා ගතයුතුයි)

8 “ගණාචාර්‍ය්‍යත්වයට පැමිණිසේක” යන්නෙහි ‘ගණ යනු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගණයා ඇතිසේක. ගණාචාර්‍ය්‍ය බැවින් ගණී’ නමි. ගණයාට ශාස්තෘ බැවින් ගණී නමි. ගණයා පරිහරණය කෙරේනුයි ගණී නමි. ගණයාට අවවාද කෙරේනුයි ගණී නමි. ගණයාට අනුශාසනා කෙරේනුයි ගණී නමි. විශාරදව ගණයා වෙත පැමිණේනුයි ගණී නමි. ගණයා උන්වහන්සේගෙන් අසානුයි කන් යොදවානුයි රහත් ඵලයට සිත යොදවානුයි ගණී නමි. ගණයා අකුශලයෙන් නැගුටුවා කුශලයෙහි පිහිටුවානුයි ගණී නමි. භික්ෂුගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. භික්ෂුණී ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. උපාසක ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි, උපාසිකා ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි රාජගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. ක්ෂත්‍රිය ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. බ්‍රාහ්මණ ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. වෛශ්‍ය ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. ශුද්‍ර ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. බ්‍රහ්ම ගණයා ඇත්තේනූයි ගණී නමි දෙව ගණයා ඇත්තේනූයි ගණී නමි. සංඝ ගණයා ඇත්තේනුයි ගණී නමි. ගණයා ඇති ගණාචාර්‍ය්‍යවරයා සංකස්ස නගරයට පැමිණියේය යනුයි

9 “මේ ලොව බොහෝ ශිෂ්‍යයන් අතුරෙන්” යනු බොහෝ ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණ වෛශ්‍ය, ශුද්‍ර, ගෘහපති ප්‍රව්‍රජිත දෙව් මිනිස් යන ‘බැඳුණවුන්ගෙන්’ යනු බැඳුන පිරිවරා සිටින ශිෂ්‍යයන් අතුරෙන් යනුයි. “වැඩ කැමැත්තාවූ මම ප්‍රශ්න අසනු කැමැත්තෙන් පැමිණියෙමි” යනු ප්‍රශ්නයෙන් ප්‍රයෝජන ඇතිව පැමිණියේ වෙමි. ප්‍රශ්න විචාරීමේ කැමැත්තෙන් පැමිණියේ වෙමි. ප්‍රශ්න ඇසීමේ කැමැත්තෙන් පැමිණියේ වෙමි යනුයි යලිදු හෝ ප්‍රශ්නයෙන් ප්‍රයෝජන ඇත්තන්ගේ ප්‍රශ්න විචාරන්නන්ගේ ප්‍රශ්න අසන්නන්ගේ පැමිණීම, ඉදිරියට ඒම, ලඟට පැමිණීම, පයිරුපාසනය, වන්නේය මෙසේද ඇත්තේය. යලිදු හෝ ප්‍රශ්න ආගමනය ඔබට ඇත්තේය. ඔබද පොහොසත්ය. මා විසින් විචාරණ ලද්ද කීමට විසඳන්නට ඔබද සුදුසුය. මේ භාරය උසුලනු මැනව යනුයි.

(16 - 4)

1 “ජාති ජරාදිය පිළිකුල් කරන්නාවූ භික්ෂුවට” යන්නෙහි භික්ෂුවට යනු පෘථග්ජන කල්‍යාණ භික්ෂුවට හෝ ශෛක්ෂ (හික්මෙන) භික්ෂුවට හෝ යනුයි. පිළිකුල් කරන්නාවූ යනු’ ඉපදීමෙන් පිළිකුල් කරන්නාවූ ජරාවෙන් ව්‍යාධියෙන් මරණයෙන් ශෝකයෙන් වැළපීමෙන් කායික දුකින් තිරිසන් යොනි දුකින් ප්‍රෙත විෂයික දුකින් මානුෂික දුකින් මවුගැබට බැසගැන්මේ දුකින් ගැබ සිටීමේ දුකින් බිහිවීමේ දුකින් උපන්නහුට බන්ධනාදියෙන් ඇතිවන දුකින් උපන්නහුට අනුන්ට යටත්වීමෙන් ඇතිවන දුකින් උපන්නහුට තමාගේ උපක්‍රමවලින් ඇතිවන දුකින් අනුන්ගේ උපක්‍රම වලින් ඇතිවන දුකින් දුක්ඛ දුකින් සංසාර දුකින් (දුකින් යනු යොදා 1-4 (12) (iii) යෙදිය යුතුයි) දෘෂ්ටි ව්‍යසන දුකින් පීඩාවට පැමිණෙන්නේ, ලජ්ජාවට පැමිණෙන්නේ පිළිකුල් කරන්නේ යනුයි.

2 “විවේකවූ ආසන සේවනය කරන්නාවූ” යන්නෙහි යම්තැනක හිඳගනීද, ඇඳ, පුටුව, බිස්ස කළාල, සම්කඩ තෘණ ඇතිරිය, කොළ ඇතිරිය, පලස් ඇතිරිය යනාදී මේ ආසන නොසුදුසු රූප දැකීමෙන් හිස්වූයේ විවේකවූයේ වෙයි. නොසුදුසු ශබ්ද ඇසීමෙන් හිස්වූයේ විවේකවූයේ වෙයි. නොසුදුසු පඤ්චකාම ගුණයන්ගෙන් හිස්වූයේ විවේකවූයේ වෙයි. ඒ විවේක ආසනය භජනය කරන්නාවූ සේවනය කරන්නාවූ ප්‍රතිසේවනය කරන්නාවූ යනුයි.

3 “රුක්මුල සොහොන හෝ” යනු රුක්මුලම රුක් මුලයි. සොහොනම සොහොනයි. පර්වතයන්ගේ ගුහාවල යනු පර්වතයෝම පර්වතයෝයි. ගිරිකඳුරම ගිරිකඳුරය ගිරිගුහාවම ගිරිගුහාවය. පර්වත අතර පිහිටි තැනට පර්වත පබ්භාරයයි කියත්.

(16 - 5)

1 උසස් පහත් සයනයන්හි යන්නෙහි උසස් පහත් හීන ප්‍රණීත ශ්‍රේෂ්ඨ ලාමක සයනයන්හි යනුයි. සයනයයයි විහාරය, ගුරුළු පියාපත් වැනි වහලක් ඇති ගෙය, ප්‍රාසාදය, හම්මිය, ගුහාවය යන මේ තැන් සයනයයි කියයි.

2 “එහි කෙතෙක් බිය දක්වන කරුණු වෙද්ද” යන්නෙහි ‘කෙතෙක්’ යනු නපුරු නාදකරන්නාවූ ශබ්ද කරන්නාවූ යනුයි නැවත කෙතෙක් යනු කෙතෙක් කොපමණ විශාල ඒ භය උපදවන කරුණුද, සිංහයෝ ව්‍යාඝ්‍රයෝ දිවියෝ වලස්සු කලුහිස් වලස්සු, වෘකයෝ මීම්මු ඇත්තු සර්පයෝ ගෝනුස්සෝ පත්තෑයෝ හොරු හෝ කළ වැරදි වැඩ ඇති හෝ නැති මිනිස්සුද වෙති.

3 “භික්ෂුතෙම යම් බිය උපදවන කරුණු වලින් නො සැලෙන්නේද” යන්නෙහි ‘යම්’ යනු යම් බිය උපදවන කරුණු වලින් යනුයි. භයජනක කරුණු දැක හෝ අසා හෝ නොසැලෙන්නේද බිය නොවන්නේද නැති නොගන්නේද බිය නොවන්නෙක් වන්නේය. තැති නොගන්නෙක් වන්නේය දුරුකළ භය උපදවන කරුණු ඇත්තේ පහවූ ලොමහර්ෂ ඇත්තේ වාසය කරන්නේය යනුයි. භික්ෂුතෙම ඝෝෂානැති සේනාසනයෙහි යම් බිය උපදවන කරුණු වලින් නොසැලෙන්නේද, යනු අල්ප ශබ්ද ඇති අල්ප ඝොෂා ඇති මිනිසුන් ගෙන් හිස් මිනිසුන්ගේ රහස් කටයුතුවලට යොග්‍ය විවේකයට සුදුසු සේනාසනයෙහි යනුයි.

(16 - 6)

1 “ලෝකයෙහි උවදුරු කොතෙක්ද” යනු (14-7) 8 ඡේදය යෙදිය යුතුයි) ‘ලෝකයෙහි’ යනු මනුෂ්‍ය ලෝකයෙහි යනුයි.

2 “නොගියවිරූ දිශාවට යන්නාහට” යන්නෙහි නොගිය දිශාවයයි අමෘත මහා නිර්වාණයට කියයි. යම් ඒ සියලු සංස්කාරයන් සංසිඳවූ සියලු සසර ඉපදීමට හේතුවන කෙලෙස් ආදිය බැහැරකළ තෘෂ්ණාව ගෙවා දැමූ විරාග නම් නිරෝධ නම් නිර්වාණයක් වේද, ඒ දිශාවට නොගිය විරූය. මේ දීර්ඝ කාලයෙහි ඒ දිශාවට නොගිය විරූය. නොගිය විරූ දිශාව (නිර්වාණය) ප්‍රාර්ථනා කරමින් යම්සේ ගැට්ට තරමට පිරුන අඩුනොවූ තෙල් පාත්‍රයක් පරිහරණය කරන්නේද එසේ ස්වකීය සිත රක්නේය. නොගියවිරූ දිශාවට යන්නාවූ ගමන් කරන්නාවූ ඉදිරියට යන්නාවූ යනුයි.

3 “මහණතෙම යම් උවදුරු කෙනෙකුන් මැඩපවත් වන්නේද” යන්නෙහි ‘යම්’ යනු යම් උවදුරු මැඩපවත්වන්නේද, යටපත් කරන්නේද, මඩින්නේද යනුයි. “විවේක සේනාසන යෙහි” යනු ඈත්වූ විවේකවූ, ඉතා ඈත්වූ පර්වතාන්තයෙහි හෝ වනාන්තයෙහි හෝ ගංගාන්තයෙහි හෝ ජලාන්තයෙහි හෝ යම්තැනක සීසෑම් නොකෙරේද, නොවපුරාද මිනිස් සීමාව ඉක්මවා මිනිසුන්ගෙන් ඈත්වූ සේනාසනයෙහි යනුයි.

(16 - 7)

1 ‘ඔහුට කෙබඳු වචන කෙනෙක් වන්නාහුද” යනු කවර නම් වචනයන්ගෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේද, කවර සටහණකින් කවර ප්‍රකාරයකින් කවර සමානකමකින්දැයි වචී පාරිශුද්ධිය විචාරයි. වචී පාරිශුද්ධිය කවරීද? මෙහි මහණ තෙම මුසාවාදය හැර මුසාවාදයෙන් වෙන්වූයේවේද සත්‍යය කියන්නේ සත්‍යය ගලපන්නේ ලෝකයාට නොගැලපෙන කීම් නැත්තේවේද, කේලාම් කීම අත්හැර කේලාම් කීමෙන් වෙන්වූයේ වේද, මෙතනින් අසා මොවුන්ගේ භෙදය පිණිස අසවල් තැන නොකියන්නේවේද, අසවල් තැන අසා ඔවුන් ගේ භෙදය පිණිස මොවුන්ට නොකියන්නේ වේද මෙසේ බිඳුනවුන්ගේ ගැලපීම පිණිස සමගිවූවන්ට අනුබලදීම පිණිස සමගියෙහි ඇළුනේ සමගියට සතුටුවන්නේ සමගි කරණ වචන කියන්නේ වෙයි. නපුරු වචන හැර නපුරු වචන කීමෙන් වෙන්වූයේ වෙයි. යම් ඒ වචනයක් කණට උලක් මෙන් නොවූයේ කණට සැපවත්වූයේ ප්‍රෙමණීයවූයේ හෘදයංගමවූයේ නගර වැසියාට අයත්වූයේ බොහෝ ජනයාට ප්‍රියවූයේ බොහෝ ජනයාට මනාපවූයේද, එබඳු වචන කියන්නේ වෙයි. හිස් වචන කීම අත්හැර හිස් වචන කීමෙන් තොරවූයේ කාලයට සුදුසු වැඩගෙන දීමට සුදුසු ධර්මය කියන හික්මීම කියන හිතේ තැන්පත් කිරීමට සුදුසු සුදුසු කාලයෙහි කෙළවරක් ඇති, අර්ථයට හේතුවූ වචන කියන්නේ වේද, සතර වාග් සුචරිතයෙන් යුක්තවූ සතර දෝෂයන් ගෙන් වෙන්වූ වචන කියයි. දෙතිස් තිරිසන් කථාවෙන් ඈත්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ මිදුනේ සීමානොකළ සිතින් වාසය කරයි. දශ කථාවස්තූන් කියයි. හේ කෙසේද? අල්පවූ ආශා උපදවන කථා, සන්තොෂය ඇතිකරවන කථා, උසස් විවේකය පිළිබඳ කථා, එකතු නොවීම පිළිබඳ කථා, වීර්යාරම්භ කථා, ශීල කථා, සමාධි කථා, ප්‍රඥා කථා, විමුක්ති කථා, විමුක්ති ඥාන දර්ශන කථා, සතිපට්ඨාන කථා, සම්‍යක් ප්‍රධාන කථා, ඍද්ධි පාද කථා, ඉන්ද්‍රිය කථා, බල කථා, බොධ්‍යංග කථා, මාර්ග කථාව, ඵල කථාව, නිර්වාණ කථාව කියයි. වචනයෙහි හික්මුනේ ආරක්ෂාවූයේ සංවරවූයේ යනුයි. මේ වචනයෙහි පිරිසිදුකමයි. කෙබඳු වාග් පාරිශුද්ධියකින් යුක්තවූවෙක් වන්නේද යනුයි

2 “මෙහි කෙබඳු ගොචර කෙනෙක් වන්නාහු නම් මැනවිද” යනු මෙහි කවර හැසිරීමකින් යුක්තවූවෙක් වන්නේද කවර සටහණකින් කවර ප්‍රකාරයකින් කවර වැටහීමකින් (යුතු) හැසිරීම විචාරයිද, හැසිරිය යුත්තද නොහැසිරිය යුත්තද ඇත. අගොචරය කවරේද, මෙහි ඇතැම් කෙනෙක් වෙසඟනන් සිටින තැන හැසිරෙන්නේ වෙයි. හිමියා මළ ස්ත්‍රීන් වෙසෙන තැන, තරුණියන් වෙසෙන තැන, පණ්ඩකයන් සිටින තැන, භික්ෂුනීන් සිටින තැන, සුරාපානය කරණ තැන වෙසෙන්නේ වේද, රජුන් සමග රාජ මහාමාත්‍යයන් සමග ඇලී ගැලී සිටින්නේවේද, තීර්ථකයන් හා තීර්ථක ශ්‍රාවකයන් හා නුවමනා එක්වීමෙන් වෙසෙන්නේ වේද, යම් ඒ කුලයෝ ශ්‍රද්ධාව නැත්තාහුද පැහැදීම් නැත්තාහුද, ආහාර පාන නැත්තාහුද භික්ෂූන්ටද භික්ෂුණීන්ටද උපාසකයන්ටද උපාසිකාවන්ටද නපුරු වචනයෙන් බණින්නාහු වෙද්ද, අනර්ථය කැමති අහිත කැමති, අපහසු කැමති වෙද්ද, නිවණ නොකැමති වෙද්ද, එවැනි කුලයන් සේවනය කරයි. භජනය කරයි. පයුරු පාසනය කරයි. මේ නුසුදුසු හැසිරීම නමි. නැවතද ඇතුළු ගමට හෝ ඇතුළු ගෙට පිවිසියේ, වීථියට පිවිසියේ නොහික්මීමෙන් යයි. ඇතුන් බලමින් අසුන් බලමින් රිය බලමින් පාබල සෙනඟ බලමින් ස්ත්‍රීන් බලමින් පුරුෂයන් බලමින්, කුමරුවන් බලමින් කුමරියන් බලමින් ආපනශාලා බලමින්, ගෙවල් ඉදිරිපස බලමින් උඩ බලමින් යට බලමින් ඒ මේ අත බලමින් යයි. මෙයද අගෝචරයයි නැවතද ඇසින් රූපය දැක නිමිති ගන්නේ වෙයි. අනුඛ්‍යඤ්ජන ගන්නේ වෙයි. (14-8) 1 (ii) යනාදියයි යන තැනට යෙදිය යුතුයි.) යෙදුනාහු වෙත්. මෙයද අගෝචරය වෙයි. පඤ්ච කාම ගුණයෝ අගෝචරයෝ වෙති.

3 “මහණෙනි, පර විෂය නම්වූ (අනුන්ට අයත්) අගොචරයෙහි නොහැසිරෙව්, පර විෂය නම්වූ (අනුන්ට අයත්) අගෝචරයෙහි හැසිරෙන්නහුට මාරයා ඉඩ ලබන්නේය. මාරයා අරමුණු ලබන්නේය. භික්ෂුවට පර විෂය නම්වූ අගෝචරය කවරේද? (ii) යම් ඒ පඤ්චකාම ගුණයෝ වෙද්ද ඔවුහුයි. ඒ පස කවරේද? ඉෂ්ටවූ කාන්තවූ මනාපවූ ප්‍රිය රූපවූ කාමයන් ගෙන දෙන ඇළුම් කටයුතු ඇසින් දත යුතු රූපයෝද, කණින් ඇසිය යුතු ශබ්දයෝද, දිවෙන් විඳිය යුතු රශයෝද, කයින් විඳිය යුතු ස්පර්ශයෝද යන මෙය මහණෙනි, අගෝචරය යයි කියයි. ගෝචරය කවරේද? (මෙහි 3 (ii) ‘ඡෙදය නොවන්නේද’ කියා වෙනස් කොට යොදාගත යුතුයි.) සතර සතිපට්ඨාන ගෝචරයයි.

4 “මහණෙනි, ස්වකීය පියා සතු විෂය නම්වූ ගෝචරයෙහි හැසිරෙව්, ස්වකීය පියා සතු විෂය නම්වූ ගෝචරයෙහි හැසිරෙන්නහුට මාරයා ඉඩ නොලබයි. මාරයා අරමුණ නොලබයි. මහණෙනි, භික්ෂුවට ස්වකීය පියා සතු විෂය නම් ගෝචරය කවරේද? යම් ඒ සතර සතිපට්ඨානයෝයි. කවර සතරක්ද, මහණෙනි, මෙහි මහණතෙම කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ, මනා නුවණැත්තේ සිහි ඇත්තේ දැඩි ලෝභය හා දොම්නස දුරුකොට කයෙහි කය අනුව බලමින් වාසය කෙරේද, වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලමින් ධර්මයෙහි ධර්මය අනුව බලමින්, සිතෙහි සිත අනුව බලමින් වාසය කෙරේද? මහණෙනි, මෙය භික්ෂුවට ස්වකීය පියා සතු ගෝචරය වෙයි. මෙයද ගෝචරයයි කියයි. මෙබඳු ගෝචරයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය.

5 “කෙබඳු ශීල ව්‍රත කෙනෙක් වන්නාහු නම් මැනවීද” යනු කෙබඳු ශීල ව්‍රතයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේද? කවර හැඩහුරු කමකින්, කවර ප්‍රකාරයකින් කවර සමානත්වයකින් දැයි ශීල ව්‍රත පාරිශුද්ධිය විචාරයි. ශීල ව්‍රත පාරිශුද්ධිය කවරීද? ශීලයද ව්‍රතයද ඇත. ((3-3) 2 ඡේදය යොදාගත යුතුයි.)

6 “මේ ශීල ව්‍රත පාරිශුද්ධියයි. කවර ශීල ව්‍රත පාරිශුද්ධියකින් යුක්තවූවෙක් වන්නාහු නම් මැනවිද” යනුයි. “පටන්ගත් වීර්‍ය්‍ය ඇති ඒ මහණහට” යනු උත්සාහවත් ආත්ම භාවය ඇත්තහුට යනු පටන්ගත් වීර්‍ය්‍ය ඇත්තහුට යනුයි. බලවත් උත්සාහ ඇති නොපසුබස්නා ගති ඇති, බහා නොතැබූ කැමැත්ත ඇති කුශල ධර්මයන්හි බහා නොතැබූ ධෛර්‍ය්‍ය ඇත්තාට යනුයි. යලිදු හෝ යවනලද ආත්ම භාවය ඇත්තහුට යනුයි. යමක් පිණිස යවනලද (සිත හා ධෛර්‍ය්‍යය) ආත්මාර්ථයෙහිද සත්‍ය මාර්ගයෙහිද, ලක්ෂණයෙහිද කාරණයෙහිද ස්ථාන ස්ථානයෙහිද වේනම් එයයි එනම්, සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයයි (4-5) 4 ‘සියලු සංස්කාරයෝ’ යන තැන සිට ‘මනාකොට ධර්මය දැන’ යනු යවනලද සිත් ඇත්තහුට’ කියා වෙනස්කොට යොදාගත යුතුයි) පවත්නේයයි යවනලද සිත් ඇත්තහුට යනුයි භික්ෂුවට යනු පෘථග්ජන කල්‍යාණ භික්ෂුවට හෝ රහත් බවට හික්මෙන භික්ෂුවට හෝ යනුයි.

(16 - 8)

1 “මහණතෙම් කවර හික්මීමක් සමාදන්ව” යනු ඒ මහණතෙම කවර ශික්ෂාවක් ගෙන සමාදන්ව පරාමර්ශ කොට බැසගෙන යනුයි “එකඟවූ සිත් ඇති පණ්ඩිතවූ සිහි ඇති” යන්නෙහි ඒ මේ අරමුණුවල නොදුවන සිත් ඇති තැන්පත් සිත් ඇති කලබල නොවූ සිත් ඇති යනුයි. සමථය, සමාධින්ද්‍රිය, සමාධි බලය, සම්මා සමාධිය යනුයි “පණ්ඩිතවූ යනු නුවණැති, ප්‍රඥාවත් බුද්ධිමත්, ඥානය ඇති, යනුයි. “සිහි ඇති” යනු කරුණු සතරකින් සිහි ඇති යනුයි. කයෙහි කය අනුව බලන සතිපට්ඨානය වඩන බැවින් සිහි ඇත්තේ වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන, සිතෙහි සිත අනුව බලන ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලන සිහිය පිහිටුවීම වඩන්නේ නුයි සිහි ඇත්තේ නමි හෙතෙම සිහි ඇත්තේයයි කියනු ලැබේ.

2 “කවර ශික්ෂාවක් සමාදන්ව” යනු අධිශීල ශික්ෂාව විචාරයි. නිපක හෙවත් පණ්ඩිත යනු අධිප්‍රඥා ශික්ෂාව විචාරයි. සිහි ඇත්තේ යනු පාරිශුද්ධිය විචාරයි. යනුයි.

3 “කම්මාරයා රිදීවල මල පිඹ හරින්නාක් මෙන්” යන්නෙහි “කර්මාර” යනු රන්කරුවාට කියයි. රජතයයි රිදීවලට කියයි, යම්සේ රන්කරුවා රිදීවල ඕලාරික මල පිඹ හරීද මධ්‍යමවූ මල පිඹ හරීද, සියුම් මල පිඹ හරීද, මෙසේම භික්ෂුව තමන්ගේ ඕලාරික කෙලෙස් පිඹහරියි. මධ්‍යමවූ කෙලෙස් පිඹ හරියි සියුම් කෙලෙස් පිඹහරියි, දුරුකරයි, නූපදනාබවට පමුණුවයි. යලිදු හෝ භික්ෂුතෙම තමාගේ රාග මලය, ද්වේෂමලය, මෝහ මලය, මාන මලය, දෘෂ්ටිමලය, ක්ලේශ මලය, දුශ්චරිත මලය, අන්ධබව, ඇස් නැතිබව, නොදන්නාබව, ප්‍රඥා නැතිකම, විනාශ පාක්ෂික බව නිර්වාණයට නොපවත්නා බව පිඹ හරියි, දුරුකරයි, ඈත්කරයි, නූපදනා බවට පමුණුවයි. යලිදු හෝ සම්‍යක්දෘෂ්ටියෙන් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය පිඹ හරියි. දුරුකරයි. ඈත්කරයි. නූපදනාබවට පමුණුවයි. යහපත් කල්පනාවෙන්, මිථ්‍යා කල්පනාව සම්‍යක් වචනයෙන්, මිථ්‍යා වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තයෙන් මිථ්‍යා කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවයෙන්, මිථ්‍යා ආජිවය සම්‍යක් ව්‍යායාමයෙන් මිථ්‍යා ව්‍යායාමය, යහපත් සිහියෙන් වැරදි සිහිය. සම්‍යක් සමාධියෙන් මිථ්‍යා සමාධිය, සම්‍යක් ඥානයෙන් මිථ්‍යා ඥානය, සම්‍යක් විමුක්තියෙන් මිථ්‍යා විමුක්තිය, පිඹහරියි දුරුකරයි, ඈත්කරයි, නොඉපදීමට පමුණුවයි යනුයි.

(16 - 9)

1 “පිළිකුල් කරන්නාට යම් ඒ පහසුවක්වේද” යන්නෙහි පිළිකුල් කරන්නාට, යනු ජාතියෙන් පිළිකුල් කරන්නාට ජරාවෙන් පිළිකුල් කරන්නාට, ව්‍යාධියෙන් පිළිකුල් කරන්නාට මරණයෙන් පිළිකුල් කරන්නාට, ශෝකයෙන් පිළිකුල් කරන්නාට, වැළපීමෙන් කායික දුකින්, දොම්නසින්, උපායාස යන්ගෙන්, ඥාති, භොග, රොග, ශීල, දෘෂ්ටි ව්‍යසන දුක්ඛයෙන් පිළිකුල් කරන්නහුට කරදරයට පැමිණෙන්නහුට, ලජ්ජා වන්නහුට යනුයි.

2 “යම් ඒ පහසුවක්වේද” යනු මේ පහසු විහරණයෙන් වේද, එය කියන්නෙමි. පහසුවිහරණය නම් කවරේද? සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව, අනුලොම ප්‍රතිපදාව, අවිරුද්ධ ප්‍රතිපදාව, අන්වර්ථ ප්‍රතිපදාව, ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාව, ශීලයන් සම්පූර්ණ කරණ බව, ඉන්ද්‍රියයන්හි වසනලද දොර ඇති බව (සංවරය) භොජනයෙහි පමණ දැනීම, නිදි දුරුකිරීමේ යෙදිම, සිහිය හා මනා නුවණ ඇති බව, සතර සතිපට්ඨානයෝ, සතර සම්‍යක්ප්‍රධානයෝ සතර ඍද්ධිපාදයෝ, පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ, පඤ්චබලයෝ, සප්ත බොධ්‍යංගයෝ ආර්‍ය්‍යඅෂ්ටාංගික මාර්ගය, නිර්වාණය නිර්වාණ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව යනු මේ පහසුවිහරණයයි යනුයි ‘ශාරීපුත්‍රය” යනු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ තෙරුන් වහන්සේට නාමයෙන් ආමන්ත්‍රණය කරති. ‘භාග්‍යවත්’ යනු ගෞරව වචනයකි (7-2 (i) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යනු යන තැන් සිට යොදාගත යුතුය.) ‘විවේක සේනාසනයන් ඒකාන්තයෙන් සෙවුනාවූ යනු ආසන නම් යම් තැනක හිඳගනීද ඒ ආසනයයි (14-1) 4 යම්තැනක වැඩහිඳීද යන තැන සිට යොදාගතයුතුයි.) විවේක සේනාසනයන් සෙවූනාවූ ආශ්‍රය කරන්නාවූ යනුයි.

3 “සම්බෝධිය කැමැති මහණහට යම්බඳු අනුධර්මයක් වේද, යන්නෙහි ‘සම්බොධි යනු සතර මාර්ගයන්හි ඥානය ප්‍රඥාව ප්‍රඥෙන්ද්‍රිය, ප්‍රඥාබලය ධර්මවිචය සම්බොධ්‍යංගය, වීමංසාව විපස්සනාව, සම්‍යක් දෘෂ්ටිය යනුයි. ඒ සම්බොධිය අවබෝධ කරණු කැමැත්තහුට ප්‍රතිබොධ කරණු කැමැත්තහුට පැමිණෙනු කැමැත්තහුට ස්පර්ශ කරණු කැමැත්තහුට ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණු කැමැත්තහුට යනුයි “යම්බඳු අනුධර්මයක්” යනු බොධියෙහි අනුධර්මයෝ කවරහුද සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව අනුලෝම ප්‍රතිපදාව ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාව යන මොවුහු බොධියේ අනුධර්මයෝ යයි කියත්. යලිදු හෝ සතර මාර්ගයන්ට පූර්වභාගයෙහි විදර්ශනාවයි. මේ බොධියේ අනුධර්මයෝ යයි කියත් යනුයි

4 “යම්සේ දන්නෙම්ද එය ඔබට කියන්නෙමි” යන්නෙහි “එය” යනු බොධියෙහි අනු ධර්මයයි. කියන්නෙමි යනු දෙසන්නෙමි, පනවන්නෙමි, තබන්නෙමි, විවෘත කරන්නෙමි, බෙදන්නෙමි, ප්‍රකට කරන්නෙමි, ප්‍රකාශ කරන්නෙමි. “යම්සේ දන්නෙම්ද” යනු යම්සේ දනිම්ද, යම්සේ අවබෝධ කළෙම්ද මෙය මෙසේයි, මෙසේවීයයි අසා හෝ නොවේ පරම්පරාවෙන් ආවාවූ හෝ නොවේ. කොටස් වශයෙන් දැන හෝ තර්ක හේතුවෙන් හෝ නොවේ. න්‍යාය හේතුවෙන් නොවේ. ආකාරයක් සිතා හෝ නොවේ. දෘෂ්ටිය විනිවිද බැලීමෙන් නොවේ. තෙමේම තමා විසින් මනාකොට දන්නා ලද තමාට ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මයක් ඇද්ද එය කියන්නෙමි යනුයි.

(16 - 10)

1 “නුවණැත්තේ පස් වැදෑරුම් භයෙන් බිය නොවන්නේය” යන්නෙහි නුවණැත්තේ යනු ‘පණ්ඩිතවූ ප්‍රඥාවත් බුද්ධිමත් වීරතෙම පස් වැදෑරුම් බියෙන් බිය නොවන්නේය. ත්‍රස්ත නොවන්නේය. බිය නුවූවෙක් වන්නේය. ලොමු ඩැහැ ගත්තෙක් නොවන්නේය. ප්‍රහීණ භය හා බිය විය යුතු දේවල නැත්තෙක් වන්නේ යනුයි.

2 “සිහි ඇති (ශීල සංවරාදී) කෙළවරෙහි හැසිරෙන භික්ෂූතෙම” යන්නෙහි ‘භික්ෂු” යනු පෘථග්ජන කල්‍යාණක හෝ භික්ෂුවයි. රහත් බවට හික්මෙන හෝ භික්ෂුවයි සිහි ඇත්තේ යනු කරුණු සතරකින් සිහි ඇත්තේ යනුයි. කයෙහි කය අනුව බලන සිහිය පිහිටුවන්නේයි සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සිහිය ඇත්තේනුයි සිතෙහි සිත අනුව බලන ධර්මයෙහි ධර්මය අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි, සිහි ඇත්තේ නමි. හෙතෙම සිහි ඇත්තේ යයි කියයි. “කෙළවරෙහි හැසිරෙන යනු කෙළවර සතරක් වෙති. ශීල සංවර කෙළවර, ඉන්ද්‍රිය සංවර කෙළවර, භෝජනයෙහි පමණ දැනීමේ කෙළවර, නිදි දුරුකිරීමේ කෙළවර යනුයි. ශීල සංවර කෙළවර කවරේද? මෙහි මහණතෙම සිල් ඇත්තේවේ. ආචාරයෙන් හා ගොචරයෙන් යුක්තවූයේ ස්වල්ප වරදෙහි භය දක්නා සුළු වූයේ ප්‍රාතිමොක්ෂ සංවරයෙන් සංවරවූයේ ශික්ෂාපදයන් සමාදන්ව හික්මේද ඇතුළත අපවිත්‍ර බව කල්පනා කරන්නේ ඇතුළත ශීල සංවර කෙළවර හැසිරෙයි. සීමාව නොබිඳියි. මෙය ශීල සංවර කෙළවරයි.

3 ඉන්ද්‍රිය සංවර කෙළවර කවරේද? මෙහි මහණතෙම ඇසින් රූපය දැක නිමිති නොගන්නේ වේද හැඩහුරුකම් නොගන්නේ වේද යම් හේතුවකින් මේ ඇස නමැති ඉන්ද්‍රිය අසංවරව වාසය කරන්නාවූ ඔහුට දැඩි ලෝභය ආදී ලාමක අකුශල ධර්මයන් ඔහු අනුව යන්නාහුද, ඇස නමැති ඉන්ද්‍රියයෙහි සංවරයට පැමිණෙයි. කණින් ශබ්දය අසා නාසයෙන් සුවඳ ආඝ්‍රානය කොට දිවෙන් රශය විඳ කයින් ස්පර්ශය ස්පර්ශකොට මනසින් ධර්මය දැන නිමිති නොගත්නේ වේද, හැඩහුරුකම් නොගන්නේ වේද යම් කිසි හේතුවකින් මනෙන්ද්‍රිය අසංවරව වාසය කරන්නහුට දැඩි ලෝභය දොම්නස යන ලාමක අකුශල ධර්මයෝ ඔහු අනුව යන්නාහුද, එහි සංවරය පිණිස පිළිපදියි. මනෙන්ද්‍රිය රකියි. මනෙන්ද්‍රියයෙහි සංවරයට පැමිණෙයි “ආදිත්තපරියාය” සූත්‍රය සිහි කරමින් ඇතුළත ඉන්ද්‍රිය සංවර කෙළවර හැසිරෙයි. සීමාව නොබිඳියි මේ ඉන්ද්‍රිය සංවර කෙළවරයි. භොජනයෙහි පමණ දැනීමේ කෙළවර කවරේද? මෙහි මහණ නුවණ මෙහෙයා සිතා ආහාරය අනුභව කරයි. ක්‍රීඩා පිණිස නොවේ. බලමද පුරුෂමද සඳහා නොවේ. අලංකාරය පිණිස නොවේ. යම්තාක් මේ ශරීරයාගේ පැවැත්ම පිණිස යැපීම් පිණිස බඩ සාදුක හරණ පිණිස බඹසර රක්නා පිණිසවෙයි. මෙසේ පරණ දුක් වේදනාව නසන්නෙමි, අළුත් දුක් වේදනාව නූපදවන්නෙමි. මාගේ සතරඉරියව්වෙහි පැවැත්මද නිවරද බැව්ද යෙහෙන් විසීමද වන්නේයයි සලකා වළඳයි. ඇඟේ බෙහෙත් ‘ගෑම වණය වසා බැදීම පුත්‍ර මාංශොපමාව කල්පනා කරන්නේ ඇතුළත භොජනයෙහි පමණ දැනීමේ කෙළවරෙහි හැසිරෙයි, සීමාව නොබිඳියි, මේ භොජනයෙහි පමණ දැනීමේ කෙළවරයි. නිදි දුරු කිරීමේ කෙළවර කවරේද? මෙහි මහණ දවස සක්මනින්ද වැඩ හිඳීමෙන්ද ආවරණය කරණ (නීවරණ) ධර්මයන්ගෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. රාත්‍රි මධ්‍යම යාමය පයින් පය ලංව තබා සිහි ඇත්තේ මනානුවණැත්තේ නැගිටිමේ සංඥාව සිතෙහි කොට දකුණු පසින් සීහ සෙය්‍යාව කරයි. රාත්‍රියෙහි අන්තිම යාමයෙහි නැගිට සක්මනින්ද වැඩහිදීමෙන්ද ආවරණය කරණ ධර්මයන්ගෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. සොඳුරුවූ එකම රැයක විසීම සිතමින් ඇතුළත නිදි දුරු කිරීමේ කෙළවරෙහි හැසිරෙයි සීමාව නොබිඳියි මේ නිදි දුරු කිරීමේ කෙළවරයි. ඩැහැලේ බොන මැස්සන්ද සෙසු මැස්සන් හා පර්පයන් පිළිබඳවූද යන්නෙහි ‘ඩැහැලේ බොන මැස්සෝ” යනු “ඇට මැස්සෝ වෙති. සෙසු මැස්සෝ නම් සියලුම මැසි සමූහයයි. කුමන කරුණකින් “මත්තෙහි වහන මැස්සන්යයි සියලුම මැස්සන්ට කියත්ද. ඔවුහු ඉගිලි ඉගිලී නැවත අවුත් කති. ඒකාරණයෙන් මත්තෙහි වහන මැස්සන්යයි කියති. “සිරිංසප” යනු සර්පයන්ට කියයි යනුයි. ‘මිනිසුන්ගේ ස්පර්ශ පිළිබඳවූද තිරිසනුන් පිළිබඳ වූද යන්නෙහි මනුෂ්‍ය ස්පර්ශය නම් කරණලද කර්මය හෝ නොකරණ ලද කර්මය ඇති සොරු හෝ සෙසු මිනිස්සු වෙති, ඔවුහු භික්ෂුවගෙන් ප්‍රශ්න හෝ විචාරන්නාහුය, වාදයට හෝ එන්නාහුය, බණින්නාහුය, නින්දාබස් කියන්නාහුය, කොප වෙන්නාහුය, හිංසා කරන්නාහුය, නසන්නාහුය, යම් ඒ මිනිසුන්ගේ හැපීමක් හෝ නැසීමක් වේද ඒ මනුෂ්‍ය ස්පර්ශයයි.

4 “තිරිසනුන් පිළිබඳවූද” යනු සිංහයෝ ව්‍යාඝ්‍රයෝ දිවියෝ වලස්සු කළුහිස් වලස්සු වෘකයෝ මීම්මු ඇත්තු යන මොවුහුයි. ඔවුහු මිනිසුන් මඩින්නාහුය, කන්නාහුය, පෙළෙන්නාහුය, හිංසා කරන්නාහුය, හැපෙන්නාහුය, නසන්නාහුය. තිරිසනුන්ගෙන් ඇතිවන කරදරය නම් කිසි යම් සිවුපාභයයි.

(16 - 11)

1 “පරධාර්මිකයන් පිළිබඳවූද ඔවුන්ගේ භය භෙරවයන්ගෙන් තැති නොගන්නේය” යන්නෙහි සප්ත සහ ධාර්මිකයන් හැර යම්කිසි බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ යන රත්නත්‍රයයෙහි අප්‍රසන්නවූවෝ පරධාර්මිකයෝය කියත්. ඔවුහු භික්ෂුවගෙන් ප්‍රශ්න හෝ විචාරන්නාහුය. වාදයට හෝ එන්නාහුය. බණින්නාහුය. නින්දා කරන්නාහුය. කිපෙන්නාහුය, හිංසා කරන්නාහුය, පීඩා කරන්නාහුය, හිරිහැර කරන්නාහුය, නසන්නාහුය. ඔවුන්ගේ භය හා භය ජනක දේ දැක අසා කම්පා නොවන්නේය. තැති නොගන්නේය. බිය නොවන්නේය. බිය නුවූවෙක් වන්නේය. ලොමු ඩැහැ ඉවත්කළ භයගන්නෙක් නොවන්නේය, ඉවත දුවන්නෙක් නොවන්නේය, භෙරවයන් ඇත්තෙක් වන්නේය. පහකළ ලොමු ඩැහැගැනීම් ඇත්තෙක් වන්නේය යනුයි.

2 “තවද අන්‍යවූ මැඩිය යුතු උවදුරු මොනවට මැඩ පවත්වන්නේය” යනු තවද අන්‍යවූද මැඩපැවැත්විය යුතු යටපත් කටයුතු ඔබාතැබිය යුතු යනුයි. “උවදුරු” යනු දෙකොටසකි. ප්‍රකට උවදුරුද අප්‍රකට උවදුරුද යනුයි (14-7) 8 (9) ඡේදය යොදාගත යුතුයි) මෙසේද එහි යෙදේනුයි උවදුරු නමි.

3 “කුසල් දහම් සොයන්නේ” යනු සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව අනුලොම ප්‍රතිපදාව, අවිරුද්ධ ප්‍රතිපදාව අනවර්ථ ප්‍රතිපදාව, ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාව ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, නිර්වාණය, නිර්වාණගාමිණී ප්‍රතිපදාවද සොයන්නහු විසින් උවදුරු මැඩ පැවැත්විය යුතුය. යටපත් කළ යුතුය. ඔබා තැබිය යුතුය. යනුයි.

(16 - 12)

1 “රෝග ඇතිවීමෙන්ද බඩගින්නෙන්ද යුක්තවූයේ යන්නෙහි ‘රෝග ඇතිවීම’ යනු රෝගයන්ගෙන් යුක්තවූයේ වන්නේ යනුයි. ඇස් රෝගයෙන් යුක්තවූයේ වන්නේය. කන් රෝගයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය. නාසිකා රෝගයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය. දිවේ රෝගයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය. කාය රෝගයෙන් (14-6) 8 හිසේ රෝගය යනු රෝගයෙන් යනු යොදා “යන මේ රෝග” යන තැනට යොදාගත යුතුයි) ඇටමැස්සෝය, වාතය අව්වය දීර්ඝ ජාතීහුය යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය යනුයි. ‘ක්ෂුධාව’ යනු බඩගින්නට කියයි. බඩගින්නෙන් යුක්තවූයේ වන්නේය යනුයි.

2 “ශීතයද අධික උෂ්ණයද ඉවසන්නේය” යනු ශීත යනු කරුණු දෙකකින් ශීතය වෙයි. ඇතුළත ධාතු කෝප වශයෙන් ශීතය වෙයි. පිටත ඍතු වශයෙන් හෝ ශිතය වෙයි. උෂ්ණ යනු කරුණු දෙකකින් උෂ්ණය වෙයි. අභ්‍යන්තර ධාතු කොප වශයෙන් හෝ උෂ්ණය වෙයි. පිටත ඍතු වශයෙන් හෝ උෂ්ණය ඇතිවෙයි යනුයි. ඉවසන්නේය, ඉවසීම ඇත්තෙක් වන්නේය. ශීතය, උෂ්ණය, බඩගින්න, පිපාසය ඩැහැලේ බොන මැස්සෝය, මදුරුවෝය, වාතය අව්වය දීර්ඝ ජාතීන්ය යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශයෙන්ද නපුරු සේ කියන ලද නපුරුසේ පැමිණෙන ලද වචනයන්ගෙන් උපන් ශාරීරික වේදනාවන්ගේද දුක්ඛ වේදනාවන්ගේද දැඩිවූ රළුවූ කටුකවූ අයහපත්වූද පණනසන්නවුන්ගේද වචන ඉවසන්නෙක් වන්නේය යනුයි.

3 ‘ඒ මහණතෙම ඒ රෝග ස්පර්ශාදියෙන් බොහෝසේ මඩනාලද්දේ අභිසංස්කාර විඥානාදියට ඉඩක් ඇති නොකරයි. නොහොත් කාය දුශ්චරිතයට වාග් දුශ්චරිතයට මනස් දුශ්චරිතයට ඉඩක් ඇති නොකරයි යනුයි. “වීර්‍ය්‍ය පරාක්‍රමය දැඩි කරන්නේය” යන්නෙහි යම් චෛතසික වීර්‍ය්‍යාරම්භයක් ඇද්ද එය වීර්‍ය්‍ය පරාක්‍රමයයි. ඉදිරි ගමන, දැඩි උත්සාහය, බලවත් වෑයම, උත්සාහය, පසුනොබැසීම, ධෛර්‍ය්‍යය, ස්ථිරත්වය, ලිහිල් නොවූ උත්සාහය බහානොතැබූ කැමැත්ත, ධෛර්‍ය්‍යය මනාකොට ගැනීම, වීර්‍ය්‍යය, වීර්යෙන්ද්‍රිය, වීර්‍ය්‍ය බලය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, වීර්‍ය්‍ය පරාක්‍රමය, දැඩි කරන්නේය යනුයි

(16 - 13)

1 “සොරකම් නොකරන්නේය. බොරු නොකියන්නේය” යන්නෙහි සොරකම් නොකරන්නේය යනු මෙහි මහණතෙම වස්තුහිමියා නොදුන් දෙය නොගෙන සොරකම් කිරීමෙන් වෙන්වූවෙක් වන්නේය දුන් දෙය ගන්නේ දුන් දෙය කැමතිවන්නේ නොසොරකමින් ප්‍රකට ගතියෙන් තමා වසන්නේය යනු සොරකම් නොකරන්නේය යනුයි

බොරු නොකියන්නේය යනු මෙහි මහණතෙම බොරු කීම අත්හැර බොරු කීමෙන් වෙන්වූවෙක් වන්නේය. සත්‍යය කියන්නේ සත්‍යය ගලපන්නේ නොවැසුන වචන කියන්නේ ඇදහියයුතු වචන කියන්නේ ලෝකයා නොරවටන්නේ යනුයි.

2 “තෘෂ්ණාව ඇති පෘථග්ජනයන්ද ස්ථිර ගති ඇති රහතුන්ද යන සකල සත්වයන් මෛත්‍රියෙන් පතුරුවන්නේය” යන්නෙහි මෛත්‍රිය නම් සත්වයන් කෙරෙහි යම් සම සිතක් වේද මෛත්‍රී ගතියක් වේද මෛත්‍රී බවක් වේද දයාවක් වේද හිතේෂී බවක් වේද අනුකම්පාවක් වේද ව්‍යාපාද රහිත බවක් වේද කෝප නැති බවක් වේද, කුශල මූලයක් වේද එයයි. යම් කෙනෙකුන්ගේ තැතිගන්නා තෘෂ්ණාව ප්‍රහීණ නුවූවාද යමෙකුගේ බිය හා බියට හේතු ප්‍රහීණ නොවූයේද (එවිට) කුමන කරුණකින් තැතිගැනීමයයි කියද්ද, ඔවුහු ත්‍රස්ත වෙත්. විශේෂයෙන් ත්‍රස්තවෙත්, බිය වෙත්, තැතිගැන්මට පැමිණෙත්. ඒ කාරණයෙන් ත්‍රස්තවීම යයි කියත්. ‘ස්ථිර’ යනු යමෙකුන්ගේ ත්‍රස්තවන්නාවූ තෘෂ්ණාව ප්‍රහීණද, යම් කෙනෙකුන්ගේ බිය හා බියට කරුණු ප්‍රහීණද (එවිට) කුමණ කරුණකින් අස්ථිරද, ඔවුහු ත්‍රස්ත නොවෙත්. නොසැලෙත්. බිය නොවෙත්. සන්ත්‍රාසයට නොපැමිණෙත්.

3 “තෘෂ්ණාව ඇති පෘථග්ජනයන්ද ස්ථිර ගති ඇති රහතුන්ද යන සකල සත්වයන් මෛත්‍රියෙන් පතුරුවන්නේය” යනු පෘථග්ජනයන් කෙරෙහිද රහතුන් කෙරෙහිද මෛත්‍රිය පතුරුවන්නේය. මෛත්‍රී සහගත සිතින් විශාලවූ මහත්වූ අප්‍රමාණවූ වෛර නැති කෝප නැති ගතියෙන් පතුරුවා වාසය කරන්නේය.

4 “යම් කලෙක්හි සිතේ කැළඹුන බවක් දන්නේ නම්” යන්නෙහි ‘යම්කලෙක’ යනු යම් කලෙක යනුමය. ‘සිතේ’ යනු මනය, මනසය, හෘදය, පණඩරය, මනායතනය, විඤ්ඤාණය, විඥානස්කන්ධය තජ්ජාය මනො විඤ්ඤාණ ධාතුය යන මේ නම් ඇති සිතයි. කාය දුශ්චරිතයෙන් සිත අවුල් වෙයි. සැලෙයි, ගැටෙයි, භ්‍රාන්තවෙයි, ශාන්ත නොවෙයි. වචී දුශ්චරිතයෙන්, මනො දුශ්චරිතයෙන් රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් ක්‍රෝධයෙන් බද්ධ වෛරයෙන්, ගුණමකුකමින්, ශුණවතුන් හා තමා සමකොට සිතීමෙන් ඊෂ්‍ය_ාවෙන් මසුරුකමින්, රැවටිල්ලෙන්, කෛරාටික කමින්, තද ගතියෙන්, එකට එක කිරීමෙන් මානයෙන් අතිමානයෙන්, මදයෙන් ප්‍රමාදයෙන්, සියලු ක්ලේශයන් ගෙන්, සියලු දුශ්චරිතයන්ගෙන්, සියලු පිපාසා වලින්, සියලු දැවිලි වලින්, සියලු තැවිලි වලින්, සියලු අකුශල රැස්කිරීම් වලින් සිත කැළඹුනේ වෙයි. අවුල් වෙයි. සැලෙයි. ගැටෙයි. ශාන්ත නොවෙයි. යම් කලෙක්හි චිත්තයාගේ කැළඹුන බවක් දන්නේ නම් යනු සිතේ කැළඹිම් බව දන්නේය. මනාකොට දන්නේය. අවබෝධ කරන්නේය යනුයි.

5 “මාරයාගේ පක්ෂයයයි දැන දුරුකරන්නේය යන්නෙහි ‘කණ්හ’ නම් යම් ඒ මාරයායි. කණ්හ අධිපති, අන්තගු නමුවී පමත්තබන්ධු යන නම් ඇති මාරයායි. කණ්හයාගේ පක්ෂයම ර පක්ෂය, මාරපාසය, මාරබිලිය, අකුශල පක්ෂය මාරාමිෂය, මාර විෂය, මාර නිවාසය, මාරගොචරය, මාර බන්ධනය දුරුකරන්නේය, සන්සිඳුවන්නේය. නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. මෙසේද මාරයාගේ පක්ෂය දුරු කරන්නේය. යලිදු හෝ කණ්හයාගේ පක්ෂය මාරපක්ෂය අකුශල පක්ෂය දුක දෙන්නාවූ, දුක් විපාක දෙන්නාවූ නිරයට යාමට හේතුවූ තිරිසන් යෝනියට යාමට හේතුවූ ප්‍රෙත විෂයටයාමට හේතුවූවකැයි දුරුකරන්නේය යනුයි.

(16 - 14)

1 ‘ක්‍රෝධය හා අතිමානයාගේ වසඟයට නොයන්නේය” යන්නෙහි ක්‍රෝධය නම්, යම් චිත්තයාගේ ක්‍රෝධයක් ඇද්ද, වෛරයක් ඇද්ද ((10-3) 1 ඡේදය යෙදිය යුතුයි.) චණ්ඩ ගතියක් ඇද්ද කඳුලු වැගිරිමක් ඇද්ද, සිතේ නොසතුටක් ඇද්ද එයයි අතිමානය නම් මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ජාතියෙන් හෝ ගෝත්‍රයෙන් හෝ කුලයෙන් හෝ ශරීර පැහැයෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ ((3-2) 5 (ii) යොදාගත යුතුයි) වෙනින් අනික් කරුණකින් හෝ අන්‍යයාට අවමන් කෙරේද, යනුයි “ක්‍රෝධය හා අතිමානයාගේද වසඟයට නොයන්නේය” යනු ක්‍රෝධය හා අතිමානයාගේ වසඟයට නොයන්නේය. ක්‍රෝධය හා අතිමානය දුරලන්නේය. සන්සිඳුවන්නේය. නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය, යනුයි.

2 “ඒවායේ මුලද උදුරා සිටින්නේය” යන්නෙහි ක්‍රෝධයාගේ මුල කවරේද? නොදැනීම මුලය, නුනුවණින් මෙනෙහි කිරීම මුලය, උසස්මි’ යි මානය මුලය, පවට ලජ්ජා නැතිකම මුලය, පවට බිය නැතිකම මුලය, සිතේ නොසන්සුන්කම මුලය, මේ අතිමානයාගේ මුලයි. “ඒවායේ මුලද උදුරා සිටිනේය යනු ක්‍රෝධයාගේද මානයාගේද මුල සාරා, උදුරා, උපුටා, දුරුකොට බැහැරකොට සන්සිඳුවා නූපදනා බවට පමුණුවා සිටින්නේය, යනුයි.

3 “නැවත ප්‍රිය වස්තුව හෝ අප්‍රිය වස්තුව හෝ මැඩ පවත්වන්නේ ඒකාන්තයෙන් මැඩ පවත්වන්නේය.” යන්නෙහි නැවත යනු පද සන්ධියයි පද ගැලපීමයි. පද පිරවීමයි. පදයන්ගේ සිළුටු බවයි. පදයන්ගේ පිළිවෙල දැක්වීමයි. මේ “නැවත” යන්නයි. “ප්‍රියයෝ” යනු ප්‍රිය වස්තු දෙකොටසකි. සත්වයෝ හෝ සංස්කාරයෝ යනුයි. ප්‍රියවූ සත්වයෝ කවරහුද? ඔහුගේ යම්බඳු වැඩ කැමති, හිත කැමති පහසුව කැමති, නිදහස කැමති, මව හෝ පියා හෝ සහෝදරයා හෝ සහෝදරිය හෝ පුතා හෝ දුව හෝ මිත්‍රයෝ හෝ අමාත්‍යයෝ හෝ නෑයෝ හෝ සහලේ නෑයෝ හෝ යන ඔවුහු වෙද්ද, මේ සත්වයෝ ප්‍රියයෝ වෙති ප්‍රියවූ සංස්කාරයෝ කවරහුද, ප්‍රිය උපදවන රූපයෝද ශබ්දයෝද ගන්ධයෝද රශයෝද, ස්පර්ශයෝද යන මොවුහු වෙති. මේ ප්‍රියවූ සංස්කාරයෝයී “අප්‍රියයෝ” යන්නෙහි අප්‍රියයෝ දෙකොටසක් වෙති. සත්වයෝ හෝ සංස්කාරයෝ හෝ යනුයි. අප්‍රිය සත්වයෝ කවරහුද, මෙහි ඔහුගේ යම් අවැඩ කැමති, අහිත කැමති, අපහසුව කැමති, නිදහස නොකැමැති, ජීවිතය නැති කරණු කැමති ඔවුහු වෙත්ද මේ සත්වයෝ අප්‍රියයෝයි. අප්‍රිය සංස්කාරයෝ කවරහුද? අප්‍රිය රූපයෝ, ශබ්දයෝ ගන්ධයෝ රශයෝ ස්පර්ශයෝද වෙති. මේ අප්‍රිය සංස්කාරයෝයි. “ඒකාන්තයෙන්” යනු ඒකාන්ත වචනයයි. නිසැක යයි අදහස් දෙකක් නැති වචනයයි. නෛර්‍ය්‍යානික වචන යයි. වෙනස් නොවන වචනයයි. මේ ඒකාන්තයෙන් යන්නයි. “නැවත ප්‍රිය වස්තුව හෝ අප්‍රිය වස්තුව හෝ මැඩ පවත්වන්නේ ඒකාන්තයෙන් මැඩ පවත් වන්නේය යනු ප්‍රිය අප්‍රියවූ මිහිරි අමිහිරිවූ සුවදුක්වූ සොම්නස් දොම්නස්වූ ඉෂ්ටානිෂ්ටවූ දෙය මඩින්නේ මඩින්නේය යටපත් කරන්නේ යටපත් කරන්නේය, යනුයි.

(16 - 15)

1 “කල්‍යාණ ප්‍රීතියෙන් යුක්තවූ මහණතෙම ප්‍රඥාව පෙරටුකොට” යනු යම් ප්‍රඥාවක් පජානන නම්වේද, විචය නම් වේද, පවිචය නම්වේද, ධම්මවිචය නම්වේද, අමෝහය සම්මා දිට්ඨි නම් වේද එයයි ප්‍රඥාව පෙරටුකොට යනු මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ප්‍රඥාව පෙරටුකොට හැසිරේද, ප්‍රඥාව ධජයක් කොට ඇත්තේ ප්‍රඥාව කොඩියක් කොට ඇත්තේ ප්‍රඥාව අධිපති කොට ඇත්තේ, පරීක්ෂණය බහුලකොට ඇත්තේ. සොයා බැලීම බහුලකොට ඇත්තේ, මනාකොට සොයා බැලීම බහුල කොට ඇත්තේ, ප්‍රකටව දැනගැනීමෙහි හැසිරෙන්නේ එය චරිත කොට ඇත්තේ එය බහුලකොට ඇත්තේ එය ගරුකොට ඇත්තේ ඒ දෙසට පහත්වූයේ එයට නැමුනේ ඒ දෙසට බරවූයේ එහි ඇළුනේ එය අධිපතිකොට ඇත්තේනුයි, මෙසේද ප්‍රඥාව පෙරටුකොට යනුයි. යලිදු හෝ ඉදිරියට යාමෙහිද ආපසු ඒ මෙහිද මනා සිහි ඇත්තේ වෙයි. කෑමෙහිද, බීමෙහිද, කඩා කෑමෙහිද රශ විඳීමෙහිද මනා සිහි ඇත්තේ වෙයි. මලමූත්‍ර කිරීමෙහි මනා සිහි ඇත්තේ වෙයි. ගමනෙහිද, සිටීමෙහිද, හිඳීමෙහිද, නිදාගැන්මෙහිද නිදි දුරු කිරීමෙහිද, කීමෙහිද නිශ්ශබ්ද වීමෙහිද, මනා සිහි ඇත්තේ වෙයි. මෙසේද ප්‍රඥාව පෙරටුකොට යනුයි. “කල්‍යාණ ප්‍රීතිය යනු බුදුන් සිහි කිරීමෙන් ප්‍රීතියක් ප්‍රමොද්‍යයක් උපදීද, ධර්මය සිහි කිරීමෙන් සංඝයා සිහි කිරීමෙන්, ශීලය සිහි කිරීමෙන්, ත්‍යාගය සිහි කිරීමෙන්, දෙවතාවන් සිහි කිරීමෙන්, වේදනාවන් සිහි කිරීමෙන්, අනාපානය (ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස) සිහි කිරීමෙන්, මරණය සිහි කිරීමෙන්, කාය ගතාසති උපසමානුස්සති වශයෙන් ප්‍රීති ප්‍රමොද්‍යය උපදියී. එය කල්‍යාණ ප්‍රීතියයි.

2 “ඒ උවදුරු දුරු කරන්නේය” යන්නෙහි උවදුරු යනු උවදුරු දෙකොටසකි. ප්‍රකට උවදුරුද අප්‍රකට උවදුරුද යනුයි. ((14-7) (8-9) ඡේද යොදාගත යුතුයි) මෙසේ එහි යෙදේනුයි උවදුරු නමි. “ඒ උවදුරු දුරු කරන්නේය” යනු ඒ උවදුරු දුරු කරන්නේය, මැඩපවත්වන්නේය, යටපත් වන්නෙය යනුයි.

3 “සුදුසු සේනාසනයෙහි නොඇල්ම දුරු කරන්නේය. යන්නෙහි “නොඇල්ම” නම් යම් නොඇල්මක් ඇද්ද, නොසතුටක් ඇද්ද, කළකිරීමක් ඇද්ද, ත්‍රස්තවීමක් ඇද්ද, යනුයි. සුදුසු සේනාසනයන්හි යනූ සුදුසු සේනාසනයන්හි හෝ වෙනින් අනික් ධර්මයන්හි හෝ නොඇල්ම දුරු කරන්නේය. මැඩ පවත්වන්නේය. යටපත් කරන්නේය. මඩින්නේය යනූයි.

4 “සතර වැදෑරුම් වලප්නා ධර්ම දුරු කරන්නේය” යනූ සතර වැදෑරුම් වලප්නා ධර්ම දුරු කරන්නේනේය. මැඩ පවත්වන්නේය, යටපත් කරන්නේය, යනුයි.

(16 - 16)

1 “කුමක් නම් අනුභව කරන්නෙම්ද කොතැන්හි හෝ බුදින්නෙම්ද” යන්නෙහි කුමක් අනුභව කරන්නෙම්ද යනු කුමක් බුදින්නෙම්ද බතක් හෝ පිට්ටුවක් හෝ රොටියක් හෝ මාලුවක් හෝ මසක් හෝ යන කුමක් අනුභව කරන්නෙම්ද, කොතැන්හි හෝ බුදින්නෙම්ද යනු ක්ෂත්‍රිය කුලයෙහි හෝ බ්‍රාහ්මණ කුලයෙහි හෝ වෛශ්‍ය කුලයෙහි හෝ ශුද්‍රකුලයෙහි හෝ යනුයි

2 “දුකසේ සයනය කළෙමි. අද කෙසේ සයනය කෙරෙම්ද” යන මේ රැය පෝරුවෙහි හෝ පැදුරෙහි හෝ සම් කඩෙහි හෝ තණ ඇතිරියෙහි හෝ කොළ ඇතිරියෙහි හෝ පිදුරු ඇතිරියෙහි හෝ සයනය කළෙමි. එන රැය කොතැන සුවසේ සයනය කරන්නෙම්ද ඇඳෙහි හෝ පුටුවෙහි හෝ බිස්සෙක හෝ, කොට්ට ඇතුරු යහනක හෝ විහාරයෙහි හෝ ගුරුළු පියාපත් වැනි වහල ඇති ගෙයක හෝ ප්‍රාසාදයක හෝ ඉතා උස ප්‍රාසාදයක හෝ ගුහාවක හෝ යනුයි. “වලප්නා ස්වභාව ඇති මේ විතර්කයන්” යන්නෙහි “මේ විතර්කයන්” යනු පිණ්ඩපාතය පිළිබඳ මේ විතර්ක දෙකද සේනාසනය පිළිබඳ විතර්ක දෙකද යනුයි වලප්නා ස්වභාව ඇති යනු හැඬීමේ ස්වභාවය ඇති, වැළපීමේ ස්වභාවය ඇති, යනුයි.

3 “අපලිබොධ (උවදුරු නැතිව) හැසිරෙන ශෛක්ෂ තෙමේ හික්මෙන්නේය.” යන්නෙහි “ශෛක්ෂ” නම් කවර කරුණකින් ශෛක්ෂයයි කියද්ද, හික්මේනුයි ශෛක්ෂ නමි. කුමක් හික්මේද? අධිශීලයෙහිද හික්මෙයි. අධි චිත්තයෙහිද හික්මෙයි. අධි ප්‍රඥාවෙහිද හික්මෙයි. අධිශීල ශික්ෂාව කවරේද, ((2-4) 1 (ii) 2, අධිපඤ්ඤා ශික්ෂාවයි යන තැනට යොදාගත යුතුයි.) මේ අධිප්‍රඥා ශික්ෂාවයි. මේ ශික්ෂා තුන සිහිකොට බලා හික්මේද, දැනගන්නේ බලන්නේ නූවණින් සිහි කරන්නේ සිත අධිෂ්ඨාන කරන්නේ හික්මේද, ශ්‍රද්ධාව මුදන්නේ හික්මේද, වීර්‍ය්‍යය දැඩිව ගන්නේ, සිත පිහිටුවන්නේ සිත හික්මවන්නේ නුවණින් දැනගන්නේ හික්මේද, දැනගත යුත්ත, දැනගන්නේ හික්මේද විශේෂයෙන් දැනගත යුත්ත දැනගන්නේ හික්මේද දුරු කටයුත්ත දුරු කරන්නේ හික්මේද, වැඩිය යුත්ත වඩන්නේ ප්‍රත්‍යක්ෂ කළයුත්ත ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේ, හික්මේද හැසිරේද මනාකොට හැසිරේද සමාදන්ව හික්මේද, ඒ කාරණයෙන් “ ශෛක්ෂ” යයි කියයි. ශෛක්ෂතෙම හික්මීම පිණිස, දුරු කිරීම පිණිස, ප්‍රහාණය පිණිස, සන්සිඳීම පිණිස, අධිශීලයෙහිද හික්මෙන්නේය අධි චිත්තයෙහිද හික්මෙන්නේය. අධි ප්‍රඥාවෙහිද හික්මෙන්නේය. මේ ශික්ෂා තුන සිහි කරන්නේ හික්මෙන්නේය. දැනගන්නේ හික්මෙන්නේය. දුරු කටයුත්ත දුරු කරන්නේ වැඩිය යුත්ත වඩන්නේ ප්‍රත්‍යක්ෂ කළ යුත්ත ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේ හික්මෙන්නේය හැසිරෙන්නේය. මනාකොට හැසිරෙන්නේය. සමාදන්ව සිටින්නේය, යනුයි. “අපලිබොධචාරී” යනු කෙසේ පලිබොධ චාරීවේද, මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කුල පලිබොධයෙන් යුක්තවේද, ගණපලිබොධ ආවාස පලිබොධයෙන්, චීවර පලිබොධයෙන් පිණ්ඩපාත පලිබොධයෙන්, සෙනාසන පලිබොධයෙන්, ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර පලිබොධයෙන් යුක්තවූයේ වෙයි. මෙසේ පලිබොධචාරී වෙයි. කෙසේ අපලිබොධචාරී වේද, මෙහි මහණතෙම කුල පලිබොධයෙන් යුක්ත නොවූයේ වේද, ගණ පලිබොධයෙන්, ආවාස පලිබොධයෙන් චීවර පලිබොධයෙන් පිණ්ඩපාත පලිබොධයෙන් සෙනාසන පලිබොධයෙන් යුක්ත නොවූයේ වේද, ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර පලිබෝධයෙන් යුක්ත නොවූයේවේද, මෙසේ “අපලිබොධ චාරී” වූයේ වෙයි.

3 “මගධ රටට ගියහ. කොසොල් රටට ගියහ. ඇතැම් කෙනෙක් වැදෑ රටට ගියහ. එක තැන නොඇලී හැසිරෙන මුවන් මෙන් භික්ෂූහු පලිබොධ රහිතව වාසය කරත්” “හැසිරීම යහපත්ය. හොඳ දේ කිරීම යහපත්ය. පලිබොධ නැති හැසිරීම හැමකල්හි යහපත වැඩක් වන දේ විචාරීම, ප්‍රදක්ෂිණාකර්මය යන මේවා කෙලෙස් නැත්තහුගේ ශ්‍රමණ ධර්මයෝ වෙති. ශෛක්ෂතෙම අපලිබොධචාරී වන්නේය, යනුයි.

(16 - 17)

1 “සුදුසු කාලයෙහි ආහාරයද වස්ත්‍ර (සිවුරුද) ලැබ” යන්නෙහි “ආහාර” යනු බත් පිට්ටු රොටි, මාලු, මස් යනුයි “වස්ත්‍ර” යනු සවැදෑරුම් සිවුරුයි. පට්ටාවලින් වියූ කපු නූලෙන් වියූ කසීරට පටනූල් වලින් වියූ, කම්බිලි වස්ත්‍රයෙන් කළ, හණ නූලෙන් වියූ, භංග නමින් යුතු යන සයයි සුදුසු කාලයෙහි ආහාරද වස්ත්‍රද ලැබ යනු සිවුරු ලැබ පිණ්ඩපාතය ලැබ (මෙහි (14-0) 2 ඡේදය යෙදිය යුතුයි)

2 “මෙහි ඒ මහණතෙම සන්තොෂය පිණිස ප්‍රමාණය දන්නේය.” යන්නෙහි ප්‍රමාණය දැනීම යනු කරුණු දෙකකින් ප්‍රමාණය දන්නේය, පිළිගැනීමෙන්ද පරිභොග කිරීමෙන්ද යනුයි. පිළිගැනීමෙන් කෙසේ ප්‍රමාණය දනීද, ස්වල්පයක් වුවද දෙන කල්හි කුලා’නුකම්පාවෙන් කුලයන්ට කරුණාවෙන් කුලාරක්ෂාව පිණිස පිළිගනියි. බොහෝ හෝ දෙන කල්හි කයට පරිහරණය කිරීමට ප්‍රමාණවූ සිවුරක් පිළිගනියි. කුස පරිහරණයට ප්‍රමාණවූ පිණ්ඩපාතයක් පිළිගනියි. මෙසේ පිළිගැනීමෙන් ප්‍රමාණය දනියි. කෙසේ පරිභොග කිරීමේ ප්‍රමාණය දනීද? නුවණින් පරීක්ෂාකොට සිවුරු පරිභොග කරයි. ශීත නසන පිණිස උෂ්ණය නසන පිණිස ඩැහැලේ බොන මැසි මදුරු, සුලං අව් දීර්ඝ ජාති යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශයන් නසන පිණිස හැමවේලේම ලජ්ජා ස්ථාන මුවහ කිරීම පිණිසද යනුවෙනි

3 “නුවණින් පරීක්ෂාකොට පිණ්ඩපාතය පරිභොග කරයි. ක්‍රීඩා පිණිස නොවේ. පුරුෂ මද වැඩීම පිණිස නොවේ. සැරසීම පිණිස නොවේ. යම්තාක් මේ ශරීරයාගේ පැවැත්ම පිණිස යැපීම පිණිස බඹසර රක්නා පිණිසද වේ. මෙසේ පරණ දුක් වේදනාව නසන්නෙමි. අලුත් දුක් වේදනාව නූපදවන්නෙමි. මාගේ සතර ඉරියව්හි පැවැත්මද නිවරද බැව්ද යෙහෙන් විසීමද වන්නේයයි සලකා පරිභොග කරයි. නුවණින් පරීක්ෂාකොට සෙනසුන් පරිභොග කරයි. ශීත නසන පිණිස, උෂ්ණය නසන පිණිස, මැසි මදුරු සුළං අව් සර්පාදී යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශය නසන පිණිස හැම වේලෙහිම ඍතු භය උපද්‍රව නසන පිණිස සිත එකඟ කිරීමෙහි ඇලෙන පිණිසද යනුයි. නුවණින් පරීක්ෂාකොට ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර සේවනය කරයි. හැමවේලෙහිම ශරීරයට පීඩා දෙන දුක් වේදනාවන් නසන පිණිස නිරෝගි බැව් උතුම් බැවින් ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර වළඳයි යනුයි. මෙසේ පරිභොග කිරීමේ ප්‍රමාණය දනියි.

4 “ඒ භික්ෂුතෙම ප්‍රමාණය දන්නේය” යනු මේ කරුණු දෙකින් ප්‍රමාණය දන්නේය. දැනගන්නේය. අවබෝධ කරන්නේය යනුයි.

“මෙහි සන්තොෂය පිණිස යනු මෙහි මහණතෙම කොයියම් හෝ ලැබෙන සිවුරකින් සතුටුවෙයි. කොයියම් හෝ ලැබෙන සිවුරින් සතුටුවීමේ ගුණ කියන්නේදවේ. සිවුරු හේතුවෙන් සුදුසු නොවූ සෙවීමකට නොපැමිණෙයි. සිවුරක් නොලැබද නොසැලෙයි සිවුරක් ලැබද ගිජුනොවූයේ නොගැලුනේ, නොබැසගත්තේ ආදීනව දක්නෙක්වූයේ නික්මීමේ ප්‍රඥාව ඇත්තේ පරිභොග කරයි.

5 ඒ කොයියම් හෝ සිවුරක් ලැබ (ii) සන්තොෂවීමේ හේතුවෙන් තමා උසස් තැන්හි නොතබයි. අනුන්ට අවමන් නොකරයි. යම් ඒ භික්ෂුවරයෙක් එහි දක්ෂවූයේ අලස නොවූයේ මනා සිහි ඇත්තේවේද, මේ භික්ෂුව පුරාණවූ උසස්යයි දතයුතු ආර්‍ය්‍ය වංශයෙහි සිටියේ වෙයි. (iii) නැවත මහණ තෙම කොයියම් හෝ පිණ්ඩපාතයකින් හෝ සන්තෝෂ වූයේ වෙයි. (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි.) නැවත මහණ තෙම කොයියම් හෝ සෙනාසනයකින් සන්තොෂවූයේ වෙයි. (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි) නැවත මහණතෙම කොයියම් හෝ ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකරින් සන්තෝෂවූයේ වෙයි (මෙහි (ii) යොදාගත යුතුයි.)

6 “ඒ මහණතෙම ඒ ප්‍රත්‍යයන් විෂයෙහි සංවරවූයේ ගමෙහි සංවර ගමන් ඇත්තෙක් වන්නේය” යන්නෙහි හෙතෙම ඒ ප්‍රත්‍යයන් විෂයෙහි සංවරවූයේ” යනු චීවරයෙහි පිණ්ඩපාතයෙහි සෙනාසනයෙහි ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකරෙහි සංවරවූයේ ආරක්ෂාවූයේ මෙසේද හෙතෙම ඒවා කෙරෙහි ආරක්ෂාවූයේ යනුයි “ගමෙහි සංවර ගමන් ඇත්තෙක් වන්නේය යනු යම්පරිද්දෙකින් ගමෙහි හික්මුනේ ආරක්ෂාවූයේ සංවරවූයේ වන්නේය යනුයි.

7 “තවද (අන්‍යයා විසින්) අවමන් කරණලද්දේ නපුරු වචන නොකියන්නේය.” යනු කොපවන ලද්දේ නින්දාකරණ ලද්දේ ගැටෙන ලද්දේ ගර්හා කරණ ලද්දේ උපවාද කරණ ලද්දේ නපුරු රළු වචනයෙන් (ඔවුන්ට) නොකියන්නේය. නොබණින්නේය. ආක්‍රොශ කරන්නහුට ආපසු ආක්‍රොශ නොකරන්නේය. කිපෙන්නහුට ආපසු නොකිපෙන්නේය. භණ්ඩනය කරන්නහුට ආපසු භණ්ඩනය නොකරන්නේය. කලහ කරන්නවුන්ට ආපසු කලහ නොකරන්නේය, භණ්ඩනය නොකරන්නේය. විග්‍රහ නොකරන්නේය. විවාද නොකරන්නේය. ඩබර නොකරන්නේය. කලහ ආරාවුල් විවාද ඩබරයන් අත්හරින්නේය. දුරුකරන්නේය. සන්සිඳුවන්නේය නූපදනාබවට පමුණුවන්නේය. කළහ ඩබර විවාද කොලාහල යන්ගෙන් ඈත්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ විශේෂයෙන් වෙන්වූයේ නික්මුනේ බැහැරවූයේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය.

(16 - 18)

1 “යට බලා හෙලන ලද ඇස් ඇතියේද නුවමනා ගමන් නැත්තෙක්ද වන්නේය.” යන්නෙහි කෙසේ යට බලා හෙලන ලද ඇස් ඇත්තෙක්වේද? මෙහි ඇතැම් භික්ෂුවක් නොයෙක් දේ දකිනු කැමැත්තේ වෙයි. (14-8) 1 (i) ඡේදය යොදාගත යුතුයි) කෙසේ යට බලා නොහෙලන ලද ඇස් ඇත්තෙක් වේද? (නොවෙයි කියා වෙනස්කොට (14-8) 1 (i) (ii) යොදා ගත යුතුයි) ‘නුවමනා ගමන් නැත්තෙක් වන්නේද (14-11) 2 ඡේදය යොදාගත යුතුයි)

2 “ධ්‍යානයෙන් යුක්තවූයේද බොහෝකොට නිදි දුරු කරන්නේද” යන්නෙහි ධ්‍යානයෙන් යුක්තවූයේ යනු කරුණු දෙකකින් ධ්‍යානයෙහි යෙදුනේ යනුයි. නූපන් ප්‍රථම ධ්‍යානය ඉපදීමට හෝ යෙදුනේ, නියුක්තවූයේ නූපන් ද්විතීයධ්‍යානය ඉපදීමට හෝ යෙදුනේ තෘතීයධ්‍යානය, චතුර්ථ ධ්‍යානය ඉපදීම පිණිස හෝ යෙදුනේ නියුක්තවූයේ මෙසේද ධ්‍යානයෙහි යෙදුනේ යනුයි. යලිදු හෝ උපන් ප්‍රථමධ්‍යානය නිතර සේවනය කරයි වඩයි බහුල වශයෙන් වඩයි. මෙසේද ධ්‍යානයෙන් යුක්තවූයේ වෙයි උපන් හෝ ද්විතිය ධ්‍යානය, තෘතිය ධ්‍යානය, චතුර්ථධ්‍යානය නිතර සේවනය කරයි, වඩයි. බහුල වශයෙන් වඩයි. මෙසේද ධ්‍යානයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. “බොහෝකොට නිදි දුරුකරන්නේද යනු මෙහි මහණ දවස සක්මනින් වැඩහිඳීමෙන් (යුක්තව) ආවරණ ධර්මයන් ගෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. රාත්‍රී ප්‍රථම යාමය සක්මණින් වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන්ගෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. රාත්‍රි මධ්‍යම යාමය පාදයෙන් පාදය එකට තබා සිහි ඇත්තේ මනා නුවණැත්තේ නැගිටීමේ අදහස සිතේ තබා දකුණු පසින් සීහසෙය්‍යාව කරයි. රාත්‍රී අන්තිම යාමය නැගිට සක්මනින් වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන්ගෙන් සිත පිරිසිදු කරයි යනුයි.

3 “උපෙක්ෂාව නිසා එකඟවූ සිත් ඇත්තේ යන්නෙහි “උපෙක්ෂාව” යනු චතුර්ථධ්‍යානයෙහි උපෙක්ෂාවයි. මැදහත් කමයි. මැදහත්ව බැලීමයි. සිතේ සම ගතිය සිතේ සන්සිඳීමයි. සිතේ මධ්‍යස්ථ ගතියයි. ‘එකඟවූ සිත් ඇත්තේ යනු’ සිතේ යම් නැවතීමක්වේද, තැන්පත් වීමක්, කලබල නොවීමක්, සමථයක් සමාධින්ද්‍රියක් සමාධි බලයක්, සම්‍යක් සමාධියක් වේද එයයි, “ උපෙක්ෂාව නිසා එකඟවූ සිත් ඇත්තේ” යනු චතුර්ථධ්‍යානයෙහි උපෙක්ෂාව නිසා එකඟ සිත් ඇත්තේ, නොවිසුරුන සිත් ඇත්තේ, කලබල නොවූ සිත් ඇත්තේ යනුයි.

4 “විතර්කාදිය හා කාම සංඥාදියද පසු තැවිල්ල සිඳින්නේය” යන්නෙහි “විතර්ක නම්” නව විතර්කයෝයි කාම විතර්කය, ව්‍යාපාද විතර්කය, විහිංසා විතර්කය ඤාති විතර්කය ජන පද විතර්කය, අමර විතර්කය අනුන්ට දයාව දැක්වීම පිළිබඳ විතර්කය ලාභ සත්කාර ස්තුති පිළිබඳ විතර්කය නො කැමැති බව පිළිබඳ විතර්කය යන මේ නව විතර්කයෝ වෙති. කාම විතර්කයන්ගේ කාම සංඥා සිතේ පැවැත්මයි. ව්‍යාපාද විතර්කයන්ගේ ව්‍යාපාද සංඥා සිතේ පැවැත්මයි. විහිංසා විතර්කයන්ගේ විහිංසා සිතේ පැවැත්මයි. යලිදු හෝ තර්කයන්ගේ විතර්කයන්ගේ සංකල්පයන්ගේ අවිද්‍යාව සිතේ පැවැත්ම නුවණින් මෙනෙහි කිරීම සිතේ පැවැත්මයි. උසස්මියි සිතන මානය සිතේ පැවැත්මයි පවට බිය නොවීම සිතේ පැවැත්මයි. නොසන්සුන්කම සිතේ පැවැත්ම යනුයි. “කුකුස” යනු, (10-3) 4 (i) ඡේදය යොදාගත යුතුයි.)

5 “කාම විතර්කාදිය හා කාම සංඥාදියද කුක්කුච්චයද සිඳිනේය” යනු තර්කයද තර්ක සංඥාවද පසු තැවිල්ලද සිඳිනේය කපාදමන්නේය, බැහැර කරන්නේය, දුරු කරන්නේය සංසිඳුවන්නේය, නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය යනුයි.

(16 - 19)

1 “වචනයෙන් චෝදනා කරණ ලද්දේ සිහි ඇත්තේ සතුටු වන්නේය” යන්නෙහි චෝදනා කරණ ලද්දේ යනු උපාධ්‍යායවරු හෝ ගුරුවරු හෝ සමාන උපාධ්‍යායවරු හෝ සමාන ආචාර්‍ය්‍යවරු හෝ මිත්‍රයෝ හෝ දැක කථා කරන්නෝ හෝ ආශ්‍රය කරන්නෝ හෝ චෝදනා කරත්. (කෙසේද) ඇවැත්නි, මෙය යුතු නැත. මෙය ඔබට අයහපත්ය, මෙය තොපට අයොග්‍යය, මෙය ඔබේ ස්වභාවයට සුදුසු නොවේයයි යනුවෙනි. සිහිය උපදවා ඒ චෝදනාවට සතුටු වන්නේය. ප්‍රීති වන්නේය. අනුමෝදන් වන්නේය, කැමති වන්නේය, ප්‍රාර්ථනා කරන්නේය, යනුයි යම්සේ ස්ත්‍රියක් හෝ පුරුෂයෙක් හෝ බාල වයස් ඇත්තේ තරුණවූයේ සැරසීමෙන් යුක්තවූයේ හිස පටන් නෑවේ උපුල් මල් මාලාවක් හෝ ඉද්ද මල් මාලාවක් හෝ යොහොඹු මල්මාලාවක් හෝ ලැබ දෑතින් පිළිගෙන “උත්තමාංග නම්වූ හිසෙහි තබා සතුටු වන්නේය. කැමති වන්නේය බලාපොරොත්තු වන්නේය. මෙසේ සිහිය උපදවා ඒ චෝදනාවට සතුටුවන්නේය කැමති වන්නේය.

2 “අනුකම්පාවෙන් අනුන්ගේ වරද දක්නා සුලුවූ වරදට සුදුසු පරිද්දෙන් දඬුවම් කරවා අවවාද වශයෙන් කියන්නාවූ නොයෙක් රන් රුවනින් පිරුණු මහානිධානයන් තුබූ තැන් කියන්නාක්හු වැනිවූ ඥානවන්තයෙකු සේවනය කටයුතුයි. එබන්දෙකු සේවනය කරන්නාට දෙලොවට වැඩක් මිස අවැඩක් නොවන්නේය” අනුන්ට හිත කැමතිව අවවාද අනූශාසනා කරණ අකුශලයෙන් වළකා කුශලයෙහි පිහිටුවන කලණ මිතුරුතෙම සත්පුරුෂයන්ට ප්‍රියයි අසත් පුරුෂයන්ට අප්‍රියයි” යනුයි.

3 “සබ්‍රහ්මචාරීන් කෙරෙහි තද බව දුරු කරන්නේය. යන්නෙහි සබ්‍රහ්මචාරී යනු එකට සංඝ කර්ම කරණ බව එකට ප්‍රාතිමොක්ෂාදිය උදෙසන බව සමානවූ හික්මීම ඇති බව යනුයි. සබ්‍රහ්මචාරීන් කෙරෙහි තදබව දුරුකරන්නේය. යනු සබ්‍රහ්මචාරීන් කෙරෙහි කෝප වශයෙන් හැපුන උලක් මෙන්වූ තද හිත දුරුකරන්නේය. සිත පිළිබඳ උල් පසම දුරු කරන්නේය. රාග නමැති හුල ද්වේෂ නමැති හුල මෝහ නමැති හුල, බිඳින්නේය යනුයි. නුවණින් යුක්ත සිතින් නිපදවනලද තෙපුල් කියන්නේ කාලවේලාවද ශීල වේලාවද ඉක්මවූ වචන නොකියන්නේය” යනු ඥානයෙන් යුක්ත වචන කියන්නේය. අර්ථයෙන් යුත් ධර්මයෙන් යුත් කාලයට සුදුසු කෙළවරක් ඇති වචන කියන්නේය. වේලා යන කාල වේලාවද ශීල වේලාවද යනුයි කාලවේලාව කවරීද? කාලය ඉක්මවූ වචන කියන්නේය වේලාව ඉක්මවූ වචන නොකියන්නේය. කාලය හා වේලාව ඉක්මවූ වචන නොකියන්නේය කාලයට නොපැමිණි වචන නොකියන්නේය. වේලාවට නොපැමිණි වචන නොකියන්නේය. කාලවේලා දෙකට නොපැමිණි වචන නොකියන්නේය.

4 ඒකාන්තයෙන් යමෙක් තෙම කාලය නොපැමිණි කල්හි කොවුලන් මෙන් අතිවේලාවෙහි යම් යම් දේ කියයිද මෙසේ හෙතෙම තමාගෙන්ම නැසුනේ වෙයි. මේ කාල වේලාවයි. ශීල වේලාව කවරීද? රාගයෙන් යුක්ත වචන නොකියන්නේය, ද්වේෂයෙන් යුක්ත වචන නොකියන්නේය, මෝහයෙන් යුක්ත වචන නොකියන්නේය, බොරු නොකියන්නේය, කේළාම් නොකියන්නේය, නපුරු වචන නොකියන්නේය, හිස් වචන නොකියන්නේය, ප්‍රකාශ නොකරන්නේය, ව්‍යවහාර නොකරන්නේය යනුයි. “ජනයාගේ නින්දා වචන ගැන නොසිතන්නේය” යන්නෙහි ජනයෝ නම් ක්ෂත්‍රියයෝද බ්‍රාහ්මණයෝද වෛශ්‍යයෝද ශුද්‍රයෝද ගෘහස්ථයෝද ප්‍රව්‍රජිතයෝද දෙවියෝද මිනිස්සුද යනුයි. (එවැනි) ජනයාගේ වාදයෙන් නින්දාවෙන් උපවාදයෙන් ගර්හාවෙන් හෝ ශීල විපත්තියෙන් හෝ ආචාර විපත්තියෙන් හෝ දෘෂ්ටි විපත්තියෙන් හෝ ආජීව විපත්තියෙන් හෝ තොසිතන්නේය. චෙතනාවක් ඇති නොකරන්නේය කල්පනාවක් ඇති නොකරන්නේය, මනසිකාරයක් නූපද වන්නේය යනුයි.

(16 - 20)

1 “ඉක්බිති අනිකක් කියමි. ලෝකයෙහි රජස් පසක් වෙති” යන්නෙහි “ඉක්බිති” යනු පද ගැලපීමයි. පද එකතු කිරීමයි. පද පිරවීමයි අකුරු සමකිරීමයි. පද කීමේ පහසුවට පිළිවෙළින් ගැලපීමයි මේ ඉක්බිති යනුයි.

“රජස් පසක් යනු රූප රජස, ශබ්ද රජස ගන්ධ රජස රස රජස ස්පර්ශ රජස” යනුයි.

‘රාගය රජසකි. (i) එය රෙණුයයි නොකියයි රජස යනු රාගයට මේ අනිත් නමකි. නුවණැත්තෝ මෙ රජස දුරු කොට කෙලෙස් රජස් දුරුකළ බුදු රදුන්ගේ ශාසනයෙහි වෙසෙත්. “මෝහය රජසකි. (මෙහි (i) මෙනි මෝහය යනු වෙනසයි) ලෝකයෙහි යනු අපාය ලෝකයෙහි මනුෂ්‍ය ලෝකයෙහි දිව්‍ය ලෝකයෙහි ස්කන්ධ ලෝකයෙහි ධාතු ලෝකයෙහි ආයතන ලෝකයෙහි යනුයි

2 “සිහි ඇතිව යම් රූප රාගාදීන්ගේ දුරුකිරීම පිණිස හික්මෙන්නේ නම්” යන්නෙහි යම් කෙනෙකුන්ගේ යනු රූප රාගයාගේ, ශබ්ද රාගයාගේ, ගන්ධ රාගයාගේ, රාස රාගයාගේ, ස්පර්ශ රාගයාගේ යනුයි. සිහි ඇත්තේ යනු යම් සිහියක් නැවත නැවත සිහිකිරීමක් ඇද්ද, අනුව සිහිකිරීමක් ඇද්ද, සිහිකිරීම් බවක් ඇද්ද, දැරීම් බවක් ඇද්ද මතක් කිරීම් බවක් ඇද්ද, සිහිමුලා නොකිරීමක් ඇද්ද සතින්ද්‍රියය, සතිබලය, සම්‍යක් සතිය, සති සම්බොජ්ඣංගය, එකායන මාර්ගය නම් වේද මේ සිහිය යයි කියයි. මේ සිහියෙන් යුක්ත වූයේ, විශේෂයෙන් යුක්තවූයේ, පැමිණියේ, ඇතිවූයේනුයි. හෙතෙම සිහි ඇත්තේ යයි කියයි. “සිහි ඇතිව යම් රූප රාගාදීන්ගේ දුරුකිරීම පිණිස හික්මෙන්නේය” යනු සිහි ඇති පුද්ගලතෙම යම් රූප රාගයාගේද ශබ්ද රාගයාගේද ගන්ධ රාගයාගේද රශ රාගයාගේද ස්පර්ශ රාගයාගේද හික්මීම පිණිස, දුරුකිරීම පිණිස, සන්සිඳීම පිණිස අධිශීලයද හික්මෙන්නේය. අධිචිත්තයද හික්මෙන්නේය. අධි ප්‍රඥාවද හික්මෙන්නේය. මේ ශික්ෂා තුන සිහිකරන්නේ හික්මෙන්නේය. දැනගන්නේ හික්මෙන්නේය. දුරුකටයුත්ත දුරු කරන්නේ වැඩිය යුත්ත වඩන්නේ ප්‍රත්‍යක්ෂ කළයුත්ත ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේ හික්මෙන්නේය, සමාදන්ව සිටින්නේය, යනුයි.

3 “රූපයන්හිද ශබ්දයන්හිද තවද රශයන්හිද ගන්ධයන්හිද ස්පර්ශයන්හිද රාගය මඩින්නේය” යනු රූපයන්හිද ශබ්දයන්හිද ගන්ධයන්හිද රශයන්හිද ස්පර්ශයන්හිද රාගය මඩින්නේය, අභිභවනය කරන්නේය යනුයි

(16 - 21)

1 “මේ ධර්මයන්හි කැමැත්ත දුරුකරන්නේය.” යන්නෙහි මේ ධර්මයන්හි යනු රූපයන්හි ශබ්දයන්හි ගන්ධයන්හි රශයන්හි ස්පර්ශයන්හි යනූයි. කැමැත්ත යනු කාමයන්හි යම් කාමයට කැමැත්තක් ඇද්ද, කාම රාගයක් ඇද්ද, කාමයට බැඳීමක් ඇද්ද, කාම තෘෂ්ණාවක් ඇද්ද, කාම ස්නේහයක් ඇද්ද, කාම දැවිල්ලක් ඇද්ද, කාම මූර්ඡාවක් ඇද්ද කාම ගිලගැන්මක් ඇද්ද, කාම සැඩ වතුරක් ඇද්ද, කාම උත්සාහයක් ඇද්ද, කාමය දැඩිව අල්ලා ගැනීමක් ඇද්ද කාමච්ඡන්ද නීවරණයක් ඇද්ද එයයි.

2 “මේ ධර්මයන්හි කැමැත්ත දුරුකරන්නේය” යනු මේ රූපාදී ධර්මයන්හි කැමැත්ත දුරුකරන්නේය, සංසිඳුවන්නේය නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය යනුයි. ‘සිහි ඇති මොනවට මිදුන සිත් ඇති ඒ භික්ෂුතෙම” යන්නෙහි භික්ෂු යනු පෘථග්ජන කල්‍යාණක හෝ භික්ෂුවයි. ශෛක්ෂ හෝ භික්ෂුවයි. ‘සිහි ඇත්තේ’ යනු යම් සිහියක් ඇද්ද අනුස්මෘතියක් ඇද්ද සම්‍යක් සතියක් ඇද්ද, සති සම්බොජ්ඣංගයක් ඇද්ද, එකායන මාර්ගයක් ඇද්ද මෙය සිහියයයි කියයි. මේ සිහියෙන් යුක්තවූයේ මනාකොට යුක්තවූයේ හෙතෙම සිහි ඇත්තේයයි කියයි. “සිහි ඇති මොනවට මිදුන සිත් ඇති ඒ භික්ෂුතෙම” යනු ප්‍රථමධ්‍යානයට පැමිණියහුට (මෙහි (7-1) (iv) ඡේදය, විවේකවූයේ වෙයි, යන්නට මිදුනේවෙයි කියා යොදාගත යුතුයි)

3 “සුදුසු කාලයෙහි හෙතෙම මනාකොට සංස්කාර ධර්මය හාත්පසින් විමසන්නේ” යන්නෙහි කාලය නම් විසුරුණ සිත ඇති කල්හි සමාධියට කාලයයි. සිත සමාධි ගත කල්හි විදර්ශනාවට කාලයයි.

“කාලය දැනීමේ දක්ෂ ඒ යෝගීතෙම සුදුසු කාලයෙහි සිත උත්සාහවත් කරයි. නැවත අනික් කාලයෙක්හි නිග්‍රහ කරයි. කලෙක සිත සතුටු කරයි. කලෙක සිත තැන්පත් කරයි. කලෙක මධ්‍යස්ථවෙයි. “යෝගියාගේ සිත උත්සාහවත් කිරීම කවර කාලයකද, නිග්‍රහ කිරීම කවර කාලයකද, සතුටුකිරීම කවර කාලයකද, තැන්පත්කිරීම කවර කාලයකද, කෙසේ දැක්වේද?”

සිත අලසවූ කල්හි උත්සාහවත් කිරීමයි. උඩඟු (විසුරුන) කල්හි නිග්‍රහයයි. ආශ්වාද රහිත සිත එකෙනෙහිම සතුටු කරන්නේය. යම්කලෙක සිත සතුටුවූයේද අලස නුවූයේ වෙයි. නොවිසුරුණේ වෙයි. සිත අධ්‍යාත්මයෙහි රමණය කරන්නේද සමථ නිමිත්තට ඒ කාලයයි.

4 “මේ උපායෙන් යම් කලෙක එකඟවූයේ වේද, එකඟ වූ සිත දැන එකෙනෙහි මධ්‍යස්ථ වන්නේය. කාලයෙහි දක්ෂ වූ කාලය දන්නාවූ නුවණැත්තේ කලින්කල සිතට නිමිති වෙන්කොට බලන්නේය. “සුදුසු කාලයෙහි හෙතෙම මනා කොට සංස්කාර ධර්මය හාත්පසින් විමසන්නේ” යනු සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයයි, මනාකොට සංස්කාර ධර්මය විමසන්නේ සියලු සංස්කාරයෝ දුක්යයි මනාකොට සංස්කාර ධර්මය විමසන්නේ සියලු ධර්මයෝ අනාත්මයයි මනාකොට සංස්කාර ධර්මය විමසන්නේ යම්කිසි හේතු ප්‍රත්‍යයකින් උපන් ධර්මයක් ඇද්ද ඒ සියල්ල නැතිවීම පිණිස පවත්නේ යයි මනාකොට විමසන්නේ, යනුයි.

5 “සමාධිමත් වූයේ හෙතෙම අන්ධකාරය නසන්නේ යයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළසේක යන්නෙහි, සමාධිමත් වූයේ යනු එකඟ සිත් ඇත්තේ නොවිසුරුණ සිත් ඇත්තේ නොකැළඹුන සිත් ඇත්තේ සංසිඳුනේ සමාධින්ද්‍රිය, සමාධි බලය, සම්‍යක් සමාධිය යන මෙයින් යුක්තවූයේනුයි සමාධිමත් නමි.

6 “හෙතෙම අන්ධකාරය දුරු කරන්නේ” යනු රාගාන්ධකාරය, ද්වේෂාන්ධ කාරය, මොහාන්ධකාරය, දෘෂ්ටි අන්ධකාරය, මාන අන්ධකාරය, ක්ලෙශාන්ධකාරය, දුශ්චරිතාන්ධකාරය, අන්ධ කිරීම, ඇස් නැති කිරීම, නොදත් බැව් කිරීම ප්‍රඥාව නැති කිරීම, නැති කිරීමේ පක්ෂය නම්වූ නිර්වාණය නැති කරණ අන්ධකාරය දුරු කරන්නේය. සංසිඳවන්නේය. බැහැර කරන්නේය. නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. යනුයි. “භාග්‍යවත්” යනු ගෞරව නාමයකි. (7-2) (i) භාග්‍යවත් යන්නට ලියූ නිර්දෙශය මෙතනට යොදාගත යුතුයි.)