(14 - 1)

1 “සූර්‍ය්‍ය බන්ධුවූ බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් මෙය විචාරමි” යන්නෙහි (i) ප්‍රශ්න කිරීම් තුනකි. නොදුටු දේ ප්‍රකට කරගැනීම පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම දුටු දේ සමකර බැලීම පිණිස, ප්‍රශ්න කිරීමත විමතිය සිඳ දැමීමට ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි.

2 නොදුටු දේ ප්‍රකට කරගැන්මේ ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද? නොදුටු සමාන නොකළ තීරණය නොකළ ප්‍රකට නොවූ පුරුදු නොකළ ලක්ෂණ ප්‍රකෘතියෙන් නොදත් දේ වේද, එය දැනීම පිණිස දැකීම පිණිස සමාන කිරීම පිණිස තීරණය කිරීම පිණිස, පුරුදු කිරීම පිණිස, ප්‍රශ්න විචාරයි. මේ නොදුටු දෙය ප්‍රකට කර ගැණීම පිණිස ප්‍රශ්න කිරීමයි

3 “දුටුදේ සමකර බැලීමට ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද? දුටු සමාන කළ තීරණය කළ ප්‍රකටවූ පුරුදු කළ ප්‍රකෘතියෙන් දත් විශේෂ විභාගයක් ඇත්තේ ද එය අන්‍ය පණ්ඩිතයන් හා සංසන්දනය කර බැලීම පිණිස ප්‍රශ්න විචාරයි. මෙය දුටුදෙය සංසන්දනය කර බැලීම පිණිස ප්‍රශ්න කිරීමයි.

4 “විමති සිඳ දැමීමට ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද” මෙසේ වේද, මෙසේ නොවේද කුමක් වේද, කෙසේ හෝ වේදැයි ප්‍රකෘතියෙන් සැකයට පැමිණියේ විමතියට පැමිණියේ අදහස් දෙකක් ගත්තේ වේද. හෙතෙම විමතිය සිඳීම පිණිස ප්‍රශ්න විචාරයි. මේ විමතිය සිඳීම පිණිස ප්‍රශ්න විචාරීමයි. මේ තුන් විචාරීම්වෙති අනිකුදු ප්‍රශ්න විචාරීම් තුනකි.

5 “මිනිස් විචාරීම් නොමිනිස් විචාරීම් නිර්මාණය කළවුන්ගේ විචාරීම්” යනුවෙනි, මිනිස් විචාරීම් කවරේද? මනුෂ්‍යයෝ භාග්‍යවත් බුදුරදුන් වෙත පැමිණ ප්‍රශ්න විචාරත්. භික්ෂුහු විචාරත්, භික්ෂූණීහු විචාරත්, උපාසකයෝ විචාරත්, උපාසිකාවෝ විචාරත්, රජවරු විචාරත්, රාජ වංශිකයෝ විචාරත්, බ්‍රාහ්මණයෝ විචාරත්, වෙළඳ කුලිකයෝ විචාරත්, ශුද්‍රයෝ විචාරත්, ගිහියෝ විචාරත්, පැවිද්දෝ විචාරත්, මේ මිනිස් ප්‍රශ්න කිරීමයි. නොමිනිස් ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද? අමනුෂ්‍යයෝ භාග්‍යවත් බුදුරදුන් වෙත එළඹ ප්‍රශ්න විචාරත්, නාගයෝ විචාරත්, සුපර්ණයෝ විචාරත්, යක්ෂයෝ විචාරත්, අසුරයෝ විචාරත්, ගන්ධයෝ විචාරත්, මහා රජවරු විචාරත්, ශක්‍රයෝ විචාරත්, බ්‍රහ්මයෝ විචාරත්, දේවතාවෝ විචාරත් මේ නොමිනිස් ප්‍රශ්න කිරීමයි.

6 නිර්මාණය කළවුන්ගේ ප්‍රශ්න විචාරීම කවරේද? සියලුම අංග ප්‍රත්‍යංග ඇති හීන නොවූ ඉන්ද්‍රිය ඇති මනොමයවූ යම් රූපයක් නිර්මාණය කරණ සේක්ද ඒ නිර්මාණය කළ රූපය බුදුරදුන් වෙත පැමිණ ප්‍රශ්න විචාරයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසඳන සේක. මේ නිර්මාණය කළ චුන්ගේ ප්‍රශ්න කිරීමයී අනිකුදු ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. තමාගේ ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම අනුන්ගේ ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම, තමන්ගේ අනුන්ගේ යන දෙපක්ෂයේ ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි නැවතද ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. මෙලොව ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම පරලොව ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම පරමාර්ථය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. තවත් ප්‍රශ්න කිරීම් තුනකි. අතීතය පිළිබඳ ප්‍රශ්න කිරීම අනාගතය පිළිබඳ ප්‍රශ්න කිරීම, වර්තමානය පිළිබඳ ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි අනිකුදු ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. ආධ්‍යාත්මික ප්‍රශ්න කිරීම් බාහ්‍ය ප්‍රශ්න කිරීම ආධ්‍යාත්මික බාහ්‍ය ප්‍රශ්න කිරීම නැවත ප්‍රශ්න විචාරීම තුනකි. කුශල ප්‍රශ්න කිරීම අකුශල ප්‍රශ්න කිරීම, අව්‍යාකෘත ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. තවත් ප්‍රශ්න තුනෙකි, ස්කන්ධ ප්‍රශ්න කිරීම ධාතු ප්‍රශ්න කිරීම ආයතන ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. අනිකුදු ප්‍රශ්න තුනෙකි. සතිපට්ඨාන ප්‍රශ්න කිරීම සම්මප්පධාන ප්‍රශ්න කිරීම ඉද්ධිපාද ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි තවත් ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. ඉන්ද්‍රිය ප්‍රශ්න කිරීම බල ප්‍රශ්න කිරීම බොධ්‍යංග ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. අනිකුදු ප්‍රශ්න කිරීම් තුනකි. සෝවාන් ආදි මාර්ග පිළිබඳව ප්‍රශ්න කිරීම ඵලයන පිළිබඳව ප්‍රශ්න කිරීම නිර්වාණය පිළිබඳව ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි.

7 “ඔහුගෙන් විචාරමි යනු ඔහුගෙන් විචාරමි ඔහුගෙන් ඉල්ලමි. ඔහුට ආරාධනා කරමි. ඔහු පහදවමි. මට කියනු මැනව එය විචාරමි. යනුයි “ආදිච්චබන්ධු” යන්නෙහි ආදිච්ච යනු සූර්‍ය්‍යයාට කීයයි. (iii) සූර්‍ය්‍යයාද ගොත්‍රයෙන් ගෞතම වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේද ගොත්‍රයෙන් ගෞතම වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සූර්‍ය්‍යයාගේ ගොත්‍ර ඥාතිවරයෙකි. ගොත්‍ර බන්ධුවරයෙකි. එහෙයින් බුදුරජාණන් වහන්සේ ආදිච්ච බන්ධු නමි.

8 “භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් විවේකයද ශාන්ති පදයද යන්නෙහි විවේකය නම් විවේක තුනකි. (7-1) 5 (ii) සිට 7 ඡේදය අවසන් කොට යොදාගත යුතුයි.

9 “ශාන්තිය” යනු එක් ආකාරයකින් ශාන්තියද ශාන්ති පදයද වේ. එය අමෘතවූ නිර්වාණයයි. යම් ඒ ධර්මයක් සියලු සංස්කාරයන් සන්සිඳවූයේ සියලු කෙලෙස් බැහැර කළේ තෘෂ්ණාව ගෙවුයේ වේද, ඒ විරාග නම්වූ නිරෝධනම්වූ නිර්වාණයයි. යලිදු හෝ යම් ධර්ම කෙනෙක් ශාන්තිය අධිගමය පිණිස ශාන්තිය ස්පර්ශ කිරීම් පිණිස, ශාන්තිය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතීද හේ කෙසේද, සතර සතිපට්ඨානයෝ සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයෝ සතර ඍද්ධිපාදයෝ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ පඤ්චබලයෝ සප්තබොධ්‍යංගයෝ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය යන මොවුහු ශාන්තිපදයයි, ආරක්ෂා පදයයි, පිහිට පදයයි. අභය පදයයි, චුත නොවන පදයයි, අමෘත පදයයි, නිර්වාණ පදයයි කියයි.

10 මහර්ෂී” යනු මහර්ෂීවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යනුයි. මහත්වූ ශීලස්කන්ධයක් සෙවූයේද එබැවින් “මහර්ෂී” නමි. මහත්වූ සමාධිස්කන්ධයක් මහත්වූ ප්‍රඥාස්කන්ධයක් මහත්වූ විමුක්තිස්කන්ධයක් මහත්වූ විමුක්ති ඥානස්කන්ධයක් මහත්වූ විමුක්තිඥාන දස්සනස්කන්ධයක් සෙවුයේය. එබැවින් මහර්ෂී නමි. මහත්වූ අවිද්‍යාන්ධ කාරය පලා දැමීම මහත්වූ දෘෂ්ටි ගැනීම බිඳලීම මහත්වූ දෘෂ්ටි බැඳීම ලිහා දැමීම මහත්වූ මාන ධජය පහත දැමීම මහත්වූ රැස්කිරීම් සංසිඳවීම මහත්වූ (කාමාදී) සැඬ වතුරෙන් එතර වීම මහත්වූ බර බිම තැබීම මහත්වූ සංසාර වෘත්තයාගේ සිඳීම මහත්වූ දාහය නිවීම මහත්වූ දැවීම සංසිඳීම මහත්වූ දහම් ධජය නැංවීම සෙවුයේය. එබැවින් මහර්ෂී නමි. මහත්වූ සතිපට්ඨානයන් මහත්වූ සම්‍යක් ප්‍රධානයන් මහත්වූ ඍද්ධි පාදයන් මහත්වූ බලයන් මහත්වූ බොධ්‍යංගයන් මහත්වූ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය මහත්වූ පරමාර්ථවූ අමෘතවූ නිර්වාණය සෙවුයේය. එබැවින් “මහර්ෂී” නමි. බුදුරදුන් කොහිද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොහිද දෙවියන්ට දෙවිවූ උතුමන් වහන්සේ කොහිද, මිනිස් ශ්‍රේෂ්ඨයන් වහන්සේ කොහිදැයි මහෙශාක්‍ය සත්වයන් විසින් සොයන ලද්දේනුයි මහර්ෂී නමි.

10 “භික්ෂුතෙමේ කුමක් දැක නිවයිද” යනු කුමක් දැක කුමක් බලා කුමක් සමකොට බලා කුමක් තීරණයකොට කුමක් ප්‍රකටකොට තමාගේ රාගය නිවයිද ද්වේෂය නිවයිද මෝහය නිවයිද, ක්‍රෝධය, බද්ධවෛරය, ගුණමකුකම, උතුමන් තමන් හා සමකිරීම, ඊර්‍ෂ්‍යාව, මසුරුකම, රැවටිල්ල කෛරාටිකකම, තදගතිය, එකටඑක කිරීම, මානය, අතිමානය, මදය, ප්‍රමාදය, සියලු කෙලෙස්, සියලු දුශ්චරිත සියලු පීඩා සියලු දැවිලි සියලු තැවිලි සියලු අකුශල රැස්කිරීම් නිවයිද, සංසිඳුවයිද, යනුයි. භික්ෂුව යනු පෘථග්ජන කල්‍යාණික හෝ භික්ෂුවයි. ශෛක්ෂ හෝ භික්ෂුවයි

11 “ලෝකයෙහි කිසිවක් දැඩි ගැනීම් වශයෙන් නොගන්නේ” යනු උපාදාන සතරින් දැඩිකොට නොගන්නේ පරාමර්ශ නොකරන්නේ ඇතුළු නොවන්නේ යනුයි. “ලෝකයෙහි” යනු අපාය ලෝකයෙහි මනුෂ්‍යලෝකයෙහි, දිව්‍ය ලෝකයෙහි ස්කන්ධ ලෝකයෙහි ධාතුලෝකයෙහි “කිසියම් යනු කිසියම් රූපගතවූ වේදනාගතවූ සඤ්ඤාගතවූ සංඛාරගතවූ විඤ්ඤාණගතවූ යනුයි.

(14 - 2)

1 “ප්‍රපඤ්චයන්ගේ මුලද අස්මිමානයද දැන සියල්ල වලක්වන්නේය” මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළහ. යන්නෙහි ප්‍රපඤ්චයෝම ප්‍රපඤ්ච සංඛා නමි. තෘෂ්ණා ප්‍රපඤ්ච සංඛාව, දෘෂ්ටි ප්‍රපඤ්ච සංඛාව යනුයි. තෘෂ්ණා ප්‍රපඤ්චයාගේ මූලය කවරේද? අවිද්‍යා මූලය, නුවණින් මෙනෙහි කිරීමේ මූලය, අස්මිමාන මූලය, පවට ලජ්ජා නොවීම් මූලය, පවට බිය නොවීම් මූලය, සිතේ නොසන්සුන්කමේ මූලය, යනුයි දෘෂ්ටි ප්‍රපඤ්චයාගේ මූලය කවරේද, අවිද්‍යා මූලය නුවණින් මෙනෙහි කිරීම් මූලය, අස්මිමාන මූලය, පවට ලජ්ජා නොවීම් මූලය. පවට බිය නොවීම් මූලයි, සිතේ නොසන්සුන්කම් මූලය, මේ දෘෂ්ටි ප්‍රපඤ්චයාගේ මූලයයි. “භගවත්” යනු, ගෞරව වචනයයි මෙහි (7-2)-1 රාගය බිඳ දැමූ බැවින් යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.

2 “අස්මිමානයද දැන සියල්ල සන්සිඳුවන්නේය” යනු “ දැනීම” යයි ප්‍රඥාවට කියයි යම් ප්‍රඥාවක් දැනීමෙන් යුක්තවේද, (2-4) 12 (ii) ඡේදය යෙදිය යුතුයි) අමෝහය, ධම්ම විචය, සම්මාදිට්ඨි යයි කියද්ද එයයි, අස්මි මානය යනු රූපයෙහි තමා පිළිබඳ මානය, රූපයෙහි තමා පිළිබඳ කැමැත්ත, රූපයෙහි තමාපිළිබඳ අනුසය වේදනාවෙහි සඤ්ඤාවෙහි සංස්කාරයෙහි විඤ්ඤාණයෙහි තමා පිළිබඳ මානය, තමා පිළිබඳ කැමැත්ත, තමා පිළිබඳ අනුසය යනුයි. ප්‍රපඤ්චයන්ගේ මුලද භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ සේක.

3 “අස්මි මානයද දැන සියල්ල වලක් වන්නේය” යනු ප්‍රපඤ්චයන්ගේ මුලද අස්මිමානයද දැන සියල්ල වළක් වන්නේය, නිරුද්ධ කරන්නේය, සන්සිඳුවන්නේය, අස්තයට පමුණුවන්නේය යනුයි.

4 “අධ්‍යාත්මයෙහි යම්කිසි තෘෂ්ණාවක්” යන්නෙහි යම්කිසි යනු සියල්ලෙන් සියල්ල සර්වප්‍රකාරයෙන් සර්ව ප්‍රකාරය හාත්පසින් ගත් වචනයකි. තෘෂ්ණා යනු රූප තෘෂ්ණා, ශබ්ද තෘෂ්ණා ගන්ධ තෘෂ්ණා, රශ තෘෂ්ණා, ස්පර්ශ තෘෂ්ණා, ධර්මතෘෂ්ණා යනුයි “අධ්‍යාත්මයෙහි” යනු ඇතූළත උපදින ඒ තෘෂ්ණාව හෝ “අධ්‍යාත්ම” යනුවේ. යලිදු හෝ අධ්‍යාත්මයයි සිතට කියයි. යම්කිසි සිතක් මනසය මානසය, හදයය, පණ්ඩරය මනො මනායතනය. මනින්ද්‍රිය, විඤ්ඤාණය, විඤ්ඤාණස්කන්ධය එයින් හටගත් මනොවිඤ්ඤාණ ධාතුය සිත හා ඒ තෘෂ්ණාව එකට ගියේය, එකට ඇතිවූයේය, එකට මිශ්‍රවූයේය, එකට යෙදුනේය, එකට උපන්නේය, එකට නිරුද්ධ වූයේය, එක වස්තුකය එකාරම්මණය යනුයි.

5 “ඒ තෘෂ්ණාවගේ හික්මීම පිණිස හැමකල්හි සිහි ඇතිව හික්මෙන්නේය” යන්නෙහි “හැම කල්හි” යනු (i) හැමදා සියලු කල්හි නිත්‍ය කාලයෙහි හැම කාලයෙහි ඊතලයෙන් ඊතලය මෙන් දියරැල මෙන් අතර පැවැත්ම සහිතව ස්පර්ශ කරණ ලද, පෙරබත පසුබත, පෙරයම මැදුම්යම, පැසුළුයම කාලයෙහි සඳඑළියෙහි වැසිකාලයෙහි හිම කාලයෙහි ග්‍රීෂ්මයෙහි, පූර්ව වයස් කොටසෙහි මධ්‍යම වයස් කොටසෙහි අන්තිම වයස් කොටසෙහි යනුයි. “සිහිඇත්තේ” යනු කාරණා සතරකින් සිහි ඇත්තේ කයෙහි කය අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේ සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. සිතෙහි සිත අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේනමි. ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. තවත් කාරණ සතරක් නිසා සිහි ඇත්තේ නමි. සිහි නැති බව දුරු කරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහිය ඇති කරණ ධර්මයන් කරණලද බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියට විරුද්ධ ධර්මයන් දුරු කරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි සිහියට නිමිතිවූ ධර්මයන් පිළිබඳ නුමුලාවන අර්ථයෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. අනිකුත් කාරණා සතරකින් සිහි ඇත්තේ නමි. එනම් සිහියෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් වසඟවූ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහිය ප්‍රගුණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් නොබසින බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි, තවත් කරුණු සතරකින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි සංසිඳුවන බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි ශාන්ත බැවින් ශාන්ත ධර්මයෙන් යුක්තවූ බැවින් බුද්ධානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින් ධර්මානු ස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, සංඝානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, ශීලානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, ත්‍යාගානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, දේවතානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, ආනාපානස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, මරණානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, කාය ගතා සතියෙන් යුක්ත බැවින්, උපමානු ස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. යම් සිහියක් මනාව සිහි කෙරේද නැවත නැවත සිහි කෙරේද සිහි කරණ බැවින් යුක්තද පානොවෙන බැවින් යුක්තද මුලානොවන බැවින් යුක්තද සිහිය නමැති ඉන්ද්‍රිය සිහිය නමැති බලය මනා සිහිය සතිසම්බොජ්ඣංගය, එකායන මාර්ගය යනුයි මෙය සිහියයි කියයි. මේ සිහියෙන් යුක්තවූයේ පැමිණියේනුයි හෙතෙම සිහි ඇත්තේයයි කියයි හික්මෙන්නේ යනු හික්මීම් තුනෙකි. (2-4) 1 (ii) 2 සමාදන්ව වසන්නේය යන තැනට යොදාගත යුතුයි.)

(14 - 3)

1 “අධ්‍යාත්මයෙහි යම්කිසි ධර්මයක් දැන” යනු යම්කිසි කුශල ධර්මයෙහි හෝ අව්‍යාකෘත ධර්මයෙහි හෝ තමන්ගේ යම්කිසි ගුණයක් දන්නේය. තමන්ගේ ගුණ කවරේද, උසස් කුලයකින් පැවිදිවීමි මහා භොග කුලයකින් පැවිදිවීමි. ඉතා උසස් භොග කුලයකින් පැවිදිවීමි. ගිහි පැවිද්දන් අතර ප්‍රකට වූයේ කීර්ති ඇත්තේ වීමි. චීවර, පිණ්ඩපාත සේනාසන ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර ලබන්නෙක්වීමි. සූත්‍ර පිටකය දරන්නෙක්වීමි. විනය පිටකය දරන්නෙක් වීමි ධර්ම කථිකයෙක්වීමි වනවාසිකයෙක්විමි. පිණ්ඩපාතිකාංග ඇත්තේ වීමි. තෙචිවරිකාංග ඇත්තේවීමි. සපදානචාරිකාංග ඇත්තේවීමි. ඛලුපච්ඡාහත්තිකාංග ඇත්තේවීමි. නෙසජ්ජිකාංග ඇත්තේවීමි. යථාසන්ථතිකාංග ඇත්තෙක්වීමි. ප්‍රථම ධ්‍යානය ඇත්තෙක්වීමි. දෙවෙනි ධ්‍යානය ඇත්තෙක් වීමි. තුන්වෙනි ධ්‍යානය ඇත්තෙක්විමි. සතරවෙනි ධ්‍යානය ඇත්තෙක්වීමි. ආකාසානඤ්චායතන සමාපත්ති ලාභියෙක් වීමි. විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්ති ලාභියෙක්වීමි. ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්ති ලාභියෙක්වීමි. නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන සමාපත්ති ලාභියෙක්වීමි. මේවා තමන්ගේ ගුණයයි කියත්. තමන්ගේ ගුණයක්, යම්කිසි ගුණයක් දැන ගන්නේය. විශේෂයෙන් දැනගන්නේය, යනුයි.

2 “නැවත පිටත්හි ගුණ හෝ යනු අවවාද දෙන ගුරුවරයාගේ හෝ පැවිදි කළ ගුරුවරයාගේ හෝ ඒ ගුණයෝ වූහ”යි යනුයි. එයින් “උත්සාහ නොකරන්නේය” යනු තමන්ගේ ගුණයෙන් හෝ අනුන්ගේ ගුණයෙන් හෝ බලය නොකරන්නේය. තද ගතිය නොකරන්නේය. මානය නොකරන්නේය උසස් ගතිය නොකරන්නේය. උඩඟු කමක් නොකරන්නේය. එයින් මානය නූපදවන්නේය, යනුයි. සත් පුරුෂයන් විසින් ඒ නිවීමයයි නොකියන ලදී. යනු ශාන්තවූවන් විසින් සත්පුරුෂයන් විසින් බුදුවරයන් විසින් බුද්ධ ශ්‍රාවකයන් විසින් පසේ බුදුවරයන් විසින් ඒ නිවීමයයි නොකියනලදී. ප්‍රකාශ නොකරණ ලදී. දේශනා නොකරණ ලදී. නොපනවන ලදී. නොතබන ලදී. විවෘත නොකරණ ලදී. නොබෙදන ලදී. ප්‍රකට නොකරණ ලදී, යනුයි.

(14 - 4)

1 “එයින් ශ්‍රේෂ්ඨයයි නොසිතන්නේය” යනු (ii) ජාතියෙන් හෝ ගෝත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍ර කමින් හෝ පැහැ සපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ අධ්‍යයනයෙන් හෝ කර්මාන්තයෙන් හෝ ශිල්පායතනයෙන් හෝ විද්‍යා ස්ථානයෙන් හෝ ශ්‍රැතයෙන් හෝ ප්‍රතිභානයෙන් හෝ වෙනින් අනික් කරුණු වලින් හෝ යනුයී

2 “හීණයයි නොසිතන්නේය. යලිදු හෝ සමානයයි නොසිතන්නේය,” යනු ජාතියෙන් හෝ (මෙහි 1- (ii) යොදා ගත යුතුයි.) හීනයයි අවමානය නූපදවන්නේය. ජාතියෙන් හෝ (මෙහි 1 (ii) යොදාගත යුතුයි) මානය නූපදවන්නේය, යනුයි.

3 “නොයෙක් ආකාරයෙන් විචාරණ ලද්දේ” යනු නොයෙක් ආකාරයෙන් ස්පර්ශ කරණලද්දේ යුක්තවූයේ යනුයි.

4 “තමා වෙනස්ව නොසිටින්නේය” යන්නෙහි තෙමේ යයි තමාට කියයි. තමා කල්පනා නොකරන්නේ වෙනසකට නොපැමිණෙන්නේ සිටින්නේය යනුයි

(14 - 5)

1 “ඇතුළත සංසිඳුවන්නේය,” යනු ඇතුළත රාගය සන්සිඳුවන්නේය. ද්වේෂය සන්සිඳුවන්නේය. මෝහය සන්සිඳුවන්නේය. ක්‍රෝධය, බද්ධ වෛරය, ගුණමකුකම, උතුමන් තමා හා සම කිරීම, ඊෂ්‍ය_ාව, මසුරු කම, රැවටිල්ල, කෛරාටික කම, තද ගතිය, එකට එක කිරීම, මානය, අතිමානය, මදය, ප්‍රමාදය, සියලු ක්ලෙශයන් සියලු දුශ්චරිතයන්, සියලු පීඩා, සියලු දාහ, සියලු තැවිලි, සියලු අකුශල රැස්කිරීම්, සන්සිඳුවන්නේය, නිවන්නේය, දුරු කරන්නේය, යනුයි.

2 “භික්ෂුතෙමේ අන්‍ය මාර්ගයකින් ශාන්තිය නොසොයන්නේය.” යනු අන්‍යවූ අශුද්ධි මාර්ගයකින් මිථ්‍යා ප්‍රතිපදාවකින් අනෛර්‍ය්‍යානික මාර්ගයකින් එනම්, සතිපට්ඨානයන් ගෙන් හැර, සම්‍යක් ප්‍රධානයන්ගෙන් හැර ඍද්ධිපාදයන් ගෙන් හැර, ඉන්ද්‍රියයන් ගෙන් හැර බලයන් ගෙන් හැර බොධ්‍යංගයන්ගෙන් හැර ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාගංගික මාර්ගයෙන් හැර ශාන්තිය නිවීම දුරුකිරීම නොසොයන්නේය යනුයි. “ඇතුළත ශාන්තවූවහුට” යනු ඇතුළත රාගය ශාන්තවූවහුට, ද්වේෂය ශාන්තවූවහුට, මෝහය ශාන්තවූවහුට, ක්‍රෝධය ශාන්තවූවහුට, බද්ධවෛරය, ගුණමකුකම, උතුමන් තමා හා සමකිරීම, ඊෂ්‍ය_ාව, මසුරුකම, රැවටිල්ල, කෛරාටික කම. තද ගතිය, එකට එක කිරීම, මානය, අතිමානය, මදය ප්‍රමාදය, සියලු කෙලෙස් සියලු දුශ්චරිත, සියලු පීඩා, සියලු දාහ සියලු තැවිලි සියලු අකුශල රැස්කිරීම්, ශාන්තවූවහුට, නිවුනහුට, යනුයි.

3 “ආත්මයක් හෝ ආත්ම නොවන දෙයක් හෝ නැත.” යන්නෙහි “නැත” යනු ප්‍රතික්ෂෙපයයි ආත්මය යනු ආත්ම දෘෂ්ටියක් නැත. ආත්මය නොවන දෙයක් යනු උච්ඡෙද දෘෂ්ටියක් නැත. තමායයි ගැනීමක් නැත. ආත්මය නොවේ යයි බැහැරකළ යුත්තක් නැත. යමෙකුට ගැනීමක් ඇද්ද, ඔහුට මිදිය යුත්තක්ද වෙයි. රහතුන් වහන්සේ වැඩීම හා හානිය නැවැත්වූසේක. උන්වහන්සේට ගැනීමක් මිදීමක් නැත. උන්වහන්සේ වැස නිමවූයේ පුරුදු කළ ගමන් (චරණ ධර්ම) ඇත්තේ (10-2) (i) මිදු රාග ඇත්තේ යන තැන සිට යෙදිය යුතුයි.) ජාති මරණ සංසාරය නැත උන්වහන්සේට නැවත භවයක් නැත යනුයි.

(14 - 6)

1 “යම්සේ මුහුද මැද රැළ හටනොගනීද නිශ්චලවූයේ වේද,” යන්නෙහි සමුද්‍රය ගැඹුරෙන් යොදුන් අසූහාරදහසෙක යට යොදුන් හතලිස් දාහක් මස් කැස්බන්ගෙන් කම්පාවෙයි. එයට මත්තෙහි යොදුන් සතලිස්දාහක දිය වාතයෙන් කම්පා වෙයි. මුහුද මැද යොදුන් හතලිස්දාහක දිය කම්පා නොවෙයි. නොකැළඹෙයි නොසෙලවෙයි. නොයෙදුනේ නොගැටුනේ චංචල නොවූයේ ශාන්තවූයේ වෙයි. එහි රැල හටනොගනියි. නිශ්චලවූයේ වෙයි. යලිදු හෝ සප්තකුල පර්වතයන් අතරෙහි සප්ත සීදන්ත මහා සමුද්‍රයෝ වෙති. එහි ජලය කම්පා නොවෙයි. නොකැළඹෙයි. නොසෙලවෙයි. නොසෙලුනේ නොගැටුනේ චංචල නොවූයේ ශාන්තවූයේ වෙයි. එහි රැල හටනොගනියි. නිශ්චලවූයේ වෙයි.

2 “එජාව (තෘෂ්ණාව) නැත්තහුද මෙසේ කම්පා නොවෙයි.” යන්නෙහි මෙසේ යනු උපමා වචනයයි. සිටියේ වෙයි. යනු ලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. අලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. කීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. අපකීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. ප්‍රශංසාවෙහි කම්පා නොවෙයි. නින්දාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. සැපයෙහිද කම්පා නොවෙයි. දුකෙහිද කම්පා නොවෙයි, නොකැළඹෙයි. නොසෙලවෙයි. මෙසේ සිටියේ වෙයි. “එජාව නැත්තහු යන්නෙහි” එජාව නැත්තහු යන්නෙහි” එජා යයි තෘෂ්ණාවට කියයි. යම් රාගයක් ඇද්ද, ඇලීමක් ඇද්ද දැඩි ලෝභයක් අකුශල මූලයක් ඇද්ද එයයි. යමෙකුගේ මේ තෘෂ්ණාව ප්‍රහීණවූයේ වේද, සිඳ දැමුයේද, මුලින් සන්සිඳේද සන්සිඳුනේද, ඉපදීමට අයොග්‍යවූයේද, ඥානය නමැති ගින්නෙන් දැවුනේද හෙතෙම අනේජයයි කියයි තෘෂ්ණාව ප්‍රහීණවූ බැවින් අනේජ නමි. හෙතෙම ලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. අලාභයෙහිද කම්පානොවෙයි. කීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. අපකීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. ප්‍රශංසාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. නින්දාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. සැපයෙහිද කම්පා නොවෙයි. දුකෙහිද කම්පා නොවෙයි. නොසෙල්වෙයි යනුයි.

3 “භික්ෂුතෙම කොතැනකදීවත් රැස්කිරීමක් නොකරන්නේය” යන්නෙහි උස්සදයෝ (කෙලෙස්) සතෙකි. එනම් රාගුස්සදය, වෙසුස්සදය මොහුස්සදය, මානුස්සදය, දිට්ඨුස්සදය, කම්මුස්සදය යන මේවා නොකරන්නේය, නූපදවන්නේය. ඇති නොකරන්නේය, කොතැනකදීවත් යනු කොතැනක හෝ ඇතුළතදී හෝ පිටතදී යනු යනුයි.

(14 - 7)

1 “විවෘතවූ ඇස් ඇති (බුදුරජාණන් වහන්සේ) දේශනා කළසේක” යන්නෙහි දේශනා කළසේක යනු කියනලදී. ප්‍රකාශ කරණලදී. දේශනා කරණලදී. පණවනලදී. තබන ලදී විවෘත කරණලදී බෙදනලදී යනුයි විවෘතවූ ඇස් ඇති යනු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පසැස්වලින් විවෘත ඇස් ඇති සේක. මසැසින්ද විවෘත ඇස් ඇතිසේක. දිවැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක. පැණැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක බුදු ඇසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක. හාත්පස බලන ඇසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක.

2 කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මසැසින් විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ මසැසෙහි (ප්‍රකෘති ඇසෙහි) වර්ණ පසක් විද්‍යමාන වෙත්. නීලවර්ණය, කහවර්ණය, රතුවර්ණය, කළුවර්ණය, සුදුවර්ණය, යනුයි යම් තැනක ඇසේ ලෝම පිහිටියේවේද එය නීලවර්ණ වෙයි. පහදවන දැකුම්කළු “උම්මා” නම් නිල්මල මෙන් වෙයි. එයට එහා කහපාට වෙයි. රන්වන්වූයේ මනා පහදවන්නේ කිණිහිරි මලසේ වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඇස් ගෝල දෙක රතුවෙත්. මනා රතුවෙත් පහදවන්නාහු වෙත්. දැකුම් කළුවෙත්. ඉන්දගොපක නම් පණු වර්ගයේ පැහැය මෙන් වෙත්. මැද කළුපාට වෙයි. මනා කළු වර්ණවූයේ රූක්ෂ නොවූ සිනිඳුවූ අමු කොසඹකොළ පැහැ සමාන වෙයි. එයට එහා සුදුවූයේ වෙයි සුදුවූයේ පහද වන්නේ දැකුම්කළුවූයේ දවහත් (ඉරබටු) තරුවේ පැහැ සමාන වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙර සුචරිතානු භාවයෙන් උපන් ආත්ම භාවයට අයත් ප්‍රකෘතිවූ මසැසින් දවල්ද රෑද හාත්පස යොදුනක් දකියි. යම් කලෙක අංග සතරකින් යුක්තවූ අන්ධකාරය වේද එනම්, හිරු අවරට ගියේවේද, මාසේ පෝයවේද, දැඩි වන ලැහැබක්වේද, මහත්වූ කලට වසින වැසි වලාව වේද, මෙබඳුවූ අංග සතරකින් යුතු අන්ධකාරයෙහිද හාත්පස යොදුනක් දකියි. යම්තැනක බිත්තියක් හෝ කවුළුවක් හෝ ප්‍රාකාරයක් හෝ ගසක් හෝ වැලක් හෝ වේනම් රූපයන් දැකීමට එය ආවරණයකි. එක තල ඇටයක් නිසා තල කරත්තයක් බහාලන්නේ නම් ඒ තල ඇටයම සොයන්නේද මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ප්‍රකෘති මසැස පිරිසිදු වෙයි. මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මසැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක

3 “කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දිවැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මිනිස් ගතිය ඉක්මවූ පිරිසිදු (ii) දිවැසින් චුත වෙන්නාවූද උපදින්නාවූද, හීනවූද, ප්‍රණීතවූද, මනා වර්ණවූද දුර්වර්ණ වූද කර්මය අනුව සුගතියට යන්නාවූද දුගතියට යන්නාවූද සත්වයන් දකියි මේ පින්වත් සත්වයෝ ඒකාන්තයෙන් කාය දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ වාග් දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ මනස් දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ ආර්‍ය්‍යයන්ට උපවාද කළෝ, මිථ්‍යාදෘෂ්ටිවූවෝ මිථ්‍යා දෘෂ්ටි කර්මයෙන් යුක්තවූවෝ, ඔවුහු කායයාගේ බිඳීමෙන් මරණින් මතු සැපයෙන් තොර, නපුරු ගති ඇති නපුරුසේ වැටෙන නරකයෙහි උපන්නෝ වෙති (iii) මේ පින්වත්හු කාය සුචරිතයෙන් යුක්තවූවෝ වෙති. වචී සුචරිතයෙන් යුක්ත නුවූවෝ වෙති. මනස් දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ වෙති. ආර්‍ය්‍යයන්ට උපවාද නොකළෝ වෙති. සම්‍යක් දෘෂ්ටි ඇත්තෝ සම්‍යක් දෘෂ්ටි කර්ම සමාදන්වූවෝ වෙති. ඔවුහු කායයාගේ බිඳීමෙන් මරණින් මතු යහපත් ගති ඇති ස්වර්ග ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති’යි (ii) මෙසේ මිනිස් ගතිය ඉක්මවූ පිරිසිදුවූ දිවැසින් චුත වන්නාවූද උපදින්නාවූද හීනවූද ප්‍රණීතවූද මනා වර්ණ ඇත්තාවූද දුර්වර්ණ ඇත්තාවූද කර්මය පරිදි සුගතියට යන්නාවූද දුගතියට යන්නාවූද සත්වයන් දනියි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කැමති වන්නේ නම් එකම ලොක ධාතුවක් දක්නාසේක. ලොක ධාතු දෙකක්, ලොක ධාතු තුනක්, ලොක ධාතු සතරක් දක්නා සේක, ලොක ධාතු පසක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු දශයක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු විස්සක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු තිසක් දක්නාසේක. ලෝක ධාතු සතලිසක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු පණසක් දක්නාසේක ලෝක ධාතු සියයක් දක්නාසේක. දහසක් කුඩා ලෝක ධාතු දක්නාසේක. දෙදහසක් මධ්‍යම ලොක ධාතු දක්නාසේක. ත්‍රි සහශ්‍රී මහා සහශ්‍රී ලෝක ධාතුව දක්නාසේක. යම් පමණ බලාපොරොත්තු වන්නේ නම් එපමණම දක්නා සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දිවැස මෙසේ පිරිසිදුය මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දිවැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇති සේක. කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ප්‍රඥා චක්ෂුසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මහා ප්‍රඥා ඇතිසේක පළල් ප්‍රඥා ඇතිසේක භාසු ප්‍රඥා ඇතිසේක. වෙගවත් ප්‍රඥා ඇතිසේක තියුණු ප්‍රඥා ඇති සේක. උතුම් ප්‍රඥා ඇතිසේක. ඒ ඒ ප්‍රඥාවන් දැනීමේ දක්ෂසේක. වෙන් වෙන් ප්‍රඥා ඇතිසේක. ලැබූ පටිසම්භිදා ඇතිසේක. සතර විශාරද භාවයෙන් යුක්තසේක. දශබලයන් දරණසේක. පුරුෂ ශ්‍රේෂ්ඨ සේක. පුරුෂ සීහ (ඉතා උතුම්) සේක පුරුෂ නාගසේක. ආජානීය පුරුෂවූසේක. පුරුෂ නායකසේක. අනන්ත ඥාන ඇතිසේක. අනන්ත තෙද ඇති සේක. අනන්ත කීර්ති ඇතිසේක. ආඪ්‍ය සේක. මහත් ධන ඇති සේක ධනවත් සේක. නායකවන සේක. හික්මවන සේක. අනුව පමුණුවන සේක. පණවන සේක. මෙනෙහි කරවන සේක. බලවන සේක පහදවන සේක ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නූපන් මග උපදවන සේක. නොහටගත් මග හටගන්වන සේක. ප්‍රකාශ නොකළ මාර්ගය ප්‍රකාශ කරණසේක. මාර්ගය දන්නා සේක. මාර්ගයෙහි නුවණැති සේක. මාර්ගයෙහි දක්ෂ සේක පසුව ඇතිවූ දැන් ශ්‍රාවකයෝ මාර්ගානුගතව වාසය කරත්. ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දතයුත්ත දන්නා සේක දැක්ක යුත්ත දක්නා සේක. ඇස් ඇත්තේ ඥානවූයේ ධර්මය වූයේ බ්‍රහ්මයා වූයේ කියන සේක් පවත්වනසේක් අර්ථය තීරණය කරණසේක් ධර්ම ස්වාමි වූයේ තථාගත සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් නොදන්නා දෙයක් නොදක්නා දෙයක් ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකළ දෙයක් නුවණින් අවබෝධ නොකළ දෙයක් නැත. අතීතය, අනාගතය, වර්තමානය පටන් සියලු ධර්මයෝ සියලු ආකාරයෙන් බුද්ධවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඥාන මුඛයෙහි ඉදිරියට පැමිණෙත්. (8-11) 4 “භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඥාන මුඛය” යන තැන සිට ඡේදය අවසානයට යොදාගත යුතුයි.)

4 කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින් ලොව බලනසේක් ස්වල්ප කෙලෙස් ඇති මහා කෙලෙස් ඇති තියුණු ඉන්ද්‍රිය ඇති මෘදු ඉන්ද්‍රිය ඇති යහපත් ආකාර ඇති අයහපත් ආකාර ඇති මනා අවබෝධ ඇති මනා අවබෝධය නැති පරලොව බිය දක්නා සුළුව වාසය කරණ ඇතැම් කෙනෙක් දුටු සේක යම්සේ වනාහි උපුල් විලක හෝ පියුම් විලක හෝ සුදු පියුම් විලක හෝ ඇතැම් උපුල් හෝ පියුම් හෝ සුදු පියුම් හෝ ජලයෙහි හටගන්නාහුද ජලයෙහි වැඩුනාහුද ජලය අනුව ගියාහුද ඒවා ජලය ඇතුළත පොෂණය වන්නාහුද වෙති. ඇතැම් උපුල් හෝ පියුම් හෝ සුදු පියුම හෝ ජලයෙහි හටගන්නාහුද ජලයෙහි වැඩුනාහුද ජලය හා සමව සිටියාහු වෙති. ඇතැම් උපුල් හෝ පියුම් හෝ සුදු පියුම් හෝ ජලයෙහි හටගන්නාහුද ජලයෙහි වැඩුනාහුද දිය හා නොගැටෙමින් ජලයෙන් උඩට නැගී සිටිත්ද, එපරිද්දෙන්ම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින් ලොව බලන්නේ ස්වල්ප කෙලෙස් ඇත්තාවූද, මහා කෙලෙස් ඇත්තාවූද තියුණු ඉන්ද්‍රිය ඇත්තාවූද මෘදුවූ ඉන්ද්‍රිය ඇත්තාවූද, යහපත් ආකාර ඇත්තාවූද අයහපත් ආකාර ඇත්තාවූද මනාව අවබෝධ කටහැකිවූද දුෂ්කරව අවබෝධකට හැක්කාවූද පරලොව බිය දක්නාසුළුව වසන ඇතැම් අයද පරලොව බිය නොදක්නා සුළුව වසන ඇතැම් අයද යන සත්වයින් දුටු සේක. මේ පුද්ගලතෙම රාග චරිත ඇත්තේය මේ පුද්ගලතෙම ද්වේෂ චරිත ඇත්තේය, මේ පුද්ගලතෙම මෝහ චරිත ඇත්තේය, මේ තැනැත්තේ විතර්ක චරිතයෙක මේ තැනැත්තේ ශ්‍රද්ධා චරිතයෙක, මේ බුද්ධිචරිතයෙකැයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දන්නාසේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රාග චරිත ඇති පුද්ගලයාට අශුභ කථාව දේශනා කරණ සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ද්වේෂ චරිත ඇත්තහුට මෛත්‍රී භාවනාව දේශනා කරණසේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෝහ චරිත පුද්ගලයා ඉගෙණීමෙහි ප්‍රගුන කිරීමෙහි ගුරුවරුන් ආශ්‍රය කිරීමෙහි යොදවනසේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විතර්ක චරිත ඇති පුද්ගලයාට ආනාපාන සතිය දේශනාකරණ සේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ශ්‍රද්ධා චරිත ඇති පුද්ගලයාට බුදුන් කෙරෙහිවූ මනා බුද්ධත්වයද ධර්මය කෙරෙහි යහපත් ධර්මත්වයද සංඝයාගේ සුපිළිපන් බවද තමන්ගේ ශීලයන්ද දේශනා කරණ සේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුද්ධි චරිත ඇත්තාහට අනිත්‍යාකාරවූ දුක්ඛාකාරවූ අනාත්මාකාරවූ විදර්ශනා නිමිත්ත දේශනා කරණ සේක.

5 “යම්සේ පර්වතයක් මුදුනෙහි සිටියෙක් හත්පස ජනයාට පෙණෙන්නේද සුමෙධය, මේ සමතැස් ඇති පහවූ ශොක ඇති බුදුරදුන් වහන්සේ එවැනි උපමා ඇති ධර්මයට නැමැති ප්‍රාසාදයට නැගී ජාති ජරාවෙන් මඩනාලද ශෝකයට බැසගත් ජනසමූහය දක්නා සේක.”

මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක, කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සමතැසින් විවෘත ඇස් ඇති සේක්ද, “සමතැස” යයි සර්වඥතා ඥානයට කියයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සර්වඥතාඥානයෙන් යුක්තවූ සේක

6 “මේ ලොව උන්වහන්සේ නොදුටු කිසිවක් නැත. දතයුතුවූ නොදත් දෙයක් නැත. යම්කිසි දැනගතයුතු ධර්මයක් ඇද්ද සියල්ල දැන ගත්සේක. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ සමන්තචක්ඛු නමි” මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සමතැසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක, යනුයි.

7 “උවදුරු නැති කරණ ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය” යන්නෙහි මෙය මෙසේමයයි ගත් ධර්මයක් නොවේ පරම්පරාවෙන් ගත් ධර්මයක් නොවේ. කොටස් කොටගත් ධර්මයක් නොවේ. තර්ක හේතුවෙන් ගත් ධර්මයක් නොවේ. න්‍යාය හේතුවෙන් ගත් ධර්මයක් නොවේ. ආකාරයෙන් සිතාබලාගත් ධර්මයක් නොවේ. දාෂ්ටියෙන් බලාගත් ධර්මයක් නොවේ තනිව තෙමේ මනාකොට දැන තමාට ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මයක්නුයි ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය නමි.

8 “උවදුරු නැතිකරණ” යන්නෙහි උවදුරු දෙකක් වෙති. ප්‍රකට උවදුරුද වැසුන උවදුරුද යනුයි. ප්‍රකට උවදුරු කවරේද, සිංහයෝය, ව්‍යාඝ්‍රයෝය, දිවියෝය, වලස්සුය, කලුහිස් වලස්සුය, ව්‍යාඝ්‍රයෝය, මීම්මුය, සර්පයෝය, ගෝනුස්සෝය, පත්තෑයෝය, කරණ ලද හෝ නොකරණ ලද වැඩ ඇති සොරුන් හෝ මිනිස්සු වෙද්ද ඔවුහුයි. ඇස් රෝගය, කන්රෝගය, නාසේ රෝගය දිවේ රෝගය, කයේ රෝගය, හිසේ රෝගය, කණේ රෝගය, මුඛයේ රෝගය, දත්රෝගය, කාශය, ක්ෂය, පීනසය, දාහය උණය, කුසෙහි රෝගය, මූර්ඡාවය, රක්ත අතීසාරය, ඇඟ විදින්නාමෙන් ඇතිවන රෝගය, මහා අතීසාරය, කුෂ්ටය, ගඩුය, කිලාසය, ස්වාශ රෝගය, අපස්මාරය, දදය, කැසීමය, කුඩා බිබිලිය, නියෙන් කැසූ තැන වණවන රෝගය, මහ කැසීම්ය, රත්පිතය, මධුමෙහය, අංශභාග නම් රෝගය, පිළිකාය, භගන්දරාය, පිතින්වන රෝගය, සෙමින්වන රෝගය, වාතයෙන්වන රෝගය, තුන්දොසින්වන රෝගය ඍතු විපර්‍ය්‍යාසයෙන් වන රෝගය, විෂම පැවැත්මෙන්වන රෝගය, උපක්‍රමයෙන් උපන් රෝගය, කර්ම විපාකයෙන් වන රෝගය ශීත, උෂ්ණ, බඩසාය, පිපාසය මලමුත්‍ර කෘත්‍ය දැයි යන මේ රෝගද ඩැහැලේ බොන මැස්සෝය මදුරුවෝය වාතය අව්වය දීර්ඝ ජාතීහුය යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශයෙන් හෝ ඇතිවන උවදුරුද යන මෙය ප්‍රකට උවදුරුවෙත් වැසුන උවදුරු කවරහුද කාය දුශ්චරිතය වාග් දුශ්චරිතය, මනස් දුශ්චරිතය කාමච්ඡන්ද නීවරණය, ව්‍යාපාද නීවරණය ථින මිද්ධ නීවරණය උද්ධච්ච කුක්කුච්ච නීවරණය විචිකිච්ඡා නීවරණය, රාගය ද්වේෂය මෝහය ක්‍රෝධය බද්ධ වෛරය, ගුණමකුකම උතුමන් තමන් හා සම කිරීම ඊර්‍ෂ්‍යාව මසුරුකම රැවටිල්ල කෛරාටිකකම තදගතිය එකට එක කිරීම මානය ඇති මානය මදය ප්‍රමාදය සියලු කෙලෙස් සියලු පීඩා සියලු දැවිලි සියලු තැවිලි සියුම් අකුශල රැස්කිරීම් මොවුහු වැසුන උවදුරු යයි කියත්. “උවදුරු” යනු කවරාර්ථයකින් උවදුරු නම්, වෙත්ද මැඩ පවත්වානුයි’ උවදුරු නම් පරිහානියට පැමිණේනුයි උවදුරුනමි, එහි වාසය වෙනුයි උවදුරුනමි.

9 කෙසේ මැඩපවත්වානුයි උවදුරු නම් වෙත්ද ඒ උවදුරු ඒ පුද්ගලයා මැඩපවත්වත් යටකරත් මඩිත් පරිහානිය පැමිණේනුයි කෙසේ උවදුරු නම් වෙද්ද, ඒ උවදුරු කුශල ධර්මයන්ගේ අන්තරාය පිණිස පිරිහීම පිණිස පවතිත් කවර කුශල ධර්මයන්ගේද සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව පිණිස අනුලොම ප්‍රතිපදාව පිණිස නිවැරදි ප්‍රතිපදාව පිණිස අන්වර්ථ ප්‍රතිපදාව පිණිස ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාව පිණිස ශීලයන් සම්පූර්ණ කිරීම පිණිස ඉන්ද්‍රියයන්හි වැසූ දොර ඇතිවීම පිණිස භොජනයන්හි පමණ දැනීම පිණිස නිදිදුරු කිරීම් පිණිස සිහිනුවණ පිණිස සතර සතිපට්ඨානයන් වැඩීම පිණිස සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන්ගේ සතර ඍද්ධිපාදයන්ගේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන්ගේ පඤ්ච බලයන්ගේ සප්ත බොධ්‍යංගයන්ගේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ වැඩීම පිණිසද යන මේ කුශල ධර්මයන්ගේ වැඩීම පිණිස යනුයි උවදුරු යනු (1-4) 4 (ii) උවදුරු යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.)

10 “උවදුරු හික්මීම” යනු උවදුරු දුරු කිරීම, උවදුරු සංසිඳීම, උවදුරු ව්‍යපසමනය, උවදුරු බැහැර කිරීම, අමෘතවූ නිර්වාණය යනුයි. “ස්වාමීනි, ප්‍රතිපදාව කියනු මැනවි” යනු සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව, නොවෙනස් ප්‍රතිපදාව, අන්වර්ථ ප්‍රතිපදාව, ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාව, ශීලයන් සම්පූර්ණ කරණ බව ඉන්ද්‍රියයන්හි වැසූ දොර ඇති බව, භෝජනයෙහි පමණ දැනීම, නිදි දුරු කිරීම, සිහි නුවණ ඇතිබව, සතර සතිපට්ඨානයන්, සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන්, සතර ඍද්ධිපාදයන් පඤ්චෙන්ද්‍රියයන්, පඤ්ච බලයන්, සප්ත බොධ්‍යංගයන්, ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, නිර්වාණයද, නිර්වාණගාමිනී ප්‍රතිපදාවද කියනු මැනවි. ප්‍රකාශ කරණු මැනවි. පනවනු මැනවි තබනු මැනවි. විවෘත කරණු මැනවි. බෙදනු මැනවි. ප්‍රකට කරණු මැනවි, යනුයි. ස්වාමීනි, යනු ඒ නිර්මිත රූපය බුද්ධවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ආමන්ත්‍රණය කරයි. යලිදු හෝ ඔබවහන්සේ යම් ධර්මයක් දේශනා කළසේක්ද, කීසේක්ද, පැනවූ සේක්ද, තැබූ සේක්ද, විවෘත කළසේක්ද, බෙදූ සේක්ද, ප්‍රකට කළ සේක්ද ඒ සියල්ල සුන්දරය, යහපත්ය, නිවැරදිය, සේවනය කටයුතුය යනුයි

11 “ප්‍රාතිමොක්ෂය යලිදු හෝ සමාධිය” යනු ප්‍රාතිමොක්ෂය නම් ශීලයයි. පිහිටයි. කුශල ධර්මයන්හි සමාපත්තියෙහි මුල් හැසිරීමයි. හික්මීමයි. සංවරයයි “යලිදු හෝ සමාධිය” යනු සිතේ යම් හික්මීමක් නැවැත්මක් නිශ්චල භාවයක්, කලබල නොවීමක්, නොකැළඹුන බවත් සිතේ සමථයක්, සමාධින්ද්‍රියක් සමාධි බලයක් සම්‍යක් සමාධියක් ඇද්ද එයයි.

(14 - 8)

1 “චක්ෂූර් ලොලත්වය දුරු කරන්නේය” යන්නෙහි කෙසේ චක්ෂුර් ලොලත්වය වේද, (i) මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් චක්ෂුර් ලොලත්වයෙන් යුක්තවූයේ වෙයි. නොදුටු දේ දැකිය යුතුයි. දැකි දේ ඉක්මවිය යුතුයයි ආරාමයෙන් ආරාමයට උයනෙන් උයනට ගමින් ගමට නියම්ගමින් නියම් ගමට නුවරින් නුවරට, රටින් රටට ජනපදයෙන් ජනපදයට රූප දැක්ම පිණිස දීර්ඝ චාරිකාවෙහි පසුකොට යාමෙහි යෙදුනේ වායය කරයි. මෙසේ

ද චක්ෂුර් ලොලත්වය වෙයි යලිදු හෝ ඇතුළු ගමට හෝ ඇතුළු ගෙට පිවිසියේ විථියට පිවිසියේ අසංවරව යයි ඇතෙකු බලන්නේ, අශ්වයකු බලන්නේ රථයක් බලන්නේ, පාබල සෙනඟක් බලන්නේ ස්ත්‍රීන් බලන්නේ පුරුෂයන් බලන්නේ, කුමරුවන් බලන්නේ කුමරියන් බලන්නේ, කඩ සාප්පු බලන්නේ අනුන්ගේ මුහුණු බලන්නේ, උඩ බලන්නේ, යට බලන්නේ දිශා අනුදිශා බලන්නේ, යයි මෙසේද චක්ෂුර් ලොලත්වය ඇත්තේ වෙයි. (ii) යලිදු හෝ භික්ෂුතෙම ඇසින් රූපය දැක නිමිති ගන්නේ වෙයි. අනුඛ්‍යඤ්ජන ගන්නේ වෙයි. යම් හේතුවකින් චක්ෂුරින්ද්‍රිය අසංවරව වාසය කරන්නාවූ ඔහුට දැඩි ලෝභය ආදී ලාමක අකුශල ධර්මයෝ ඔහු අනුව වැගිරෙද්ද එහි සංවරය පිණිස නොපිළිපදියි. චක්ෂුරින්ද්‍රිය නොරකියි. චක්ෂුරින්ද්‍රියයෙහි සංවරයට නොපැමිණෙයි. මෙසේද චක්ෂුර් ලොලත්වය ඇතිවෙයි. යම්සේ හෝ ඇතැම් ශ්‍රමණ බ්‍ර හ්මණයෝ ශ්‍රද්ධාවෙන් දෙන භොජනයන් වළඳා ඔවුහු මෙබඳුවූ විසුළු දැකුම් බැලීමෙන් යුතුව වාසය කරත්. ඒ කෙසේද, නැටීම, ගීකීම, වැයීම, රඟ මඩුලු, ගොතා රසකර කියන ලද බොරු කථා බැලීම, ඇසීම, අත්තල ගැසීම, මළ මිනී නැංවීම නමැති විජ්ජා කිරීම, බෙර වැයුම, නෘත්‍යයේදී සිත් ඇළුම් කරණ ශරීර චඤ්චලය, සණදෙවුම් කෙළිය, උනගස් ඔසවා නැටුම, මිනී ඇට සෝදා තැබීමය, ඇත් පොරය, අශ්ව පොරය, මීවුන් පොරය, ගව පොරය, එළු පොරය, බැටළු පොරය, කුකුළු පොරය, වටුවන් පොරය, පොලු හරඹය, මිටින් මිට ගැසීමේ පොරය, මල්ලව පොරය, භට සේනාවන්ගේ සරඹ, කඳවුරු, සතරාකාර යුද්ධ හමුදාව, දැකීම යනාදියයි. මෙසේද චක්ෂූර් ලොලත්වය ඇතිවෙයි. කෙසේ චක්ෂූර් ලෝලත්වය නොවේද, ((14-8) 11 (i) (ii) යුක්තවූයේ වෙයි. යන්න නොවෙයි කියා වෙනස්කොට යොදා ගතයුතුයි.) යලිදු හෝ භික්ෂුතෙම ඇසින් රූපය දැක නිමිති ගන්නේ වෙයි. ((14-8) (ii) “පිළිපදියි” “පැමිණෙයි” කියා වෙනස් කොට යොදාගත යුතුයි)

2 “චක්ෂුර් ලොලත්වය නොකරන්නේය” යනු චක්ෂුර් ලොලත්වය දුරු කරන්නේය සන්සිඳුවන්නේය. නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. චක්ෂූර් ලොලත්වයෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය. නොඇළුනේ නික්මුනේ, වෙන්වූයේ සීමා රහිත සිතින් වාසය කරන්නේය.

3 “ග්‍රාම්‍ය කථාවෙන් කණ ආවරණය කරන්නේය” යනු දෙතිස් තිරිසන් කථාවලට ග්‍රාම්‍ය කථායයි කියයි. ඒ කෙසේද, (ii) රජුන් පිළිබඳ, සොරුන් පිළිබඳ, මහාමාත්‍යයන් පිළිබඳ, සේනාවන් පිළිබඳ, භය පිළිබඳ, යුද්ධ පිළිබඳ, ආහාර පිළිබඳ, පාන වර්ග පිළිබඳ, වස්ත්‍ර පිළිබඳ, යානයන් පිළිබඳ, සයන පිළිබඳ, මාලා පිළිබඳ, සුවඳ පිළිබඳ, ඥාතීන් පිළිබඳත ගම් පිළිබඳ, නියම්ගම් පිළිබඳ, නගරයන් පිළිබඳ, ජනපදයන් පිළිබඳ, ස්ත්‍රීන් පිළිබඳ, පුරුෂයන් පිළිබඳ, සූරයන් පිළිබඳ, වීථි පිළිබඳ, පැන් තොටවල් පිළිබඳ, මළවුන් පිළිබඳ, යන මේ කථාද ලෝකය පිළිබඳ, මුහුදු පිළිබඳ මෙය මෙසේවූයේය යන කථාද යන මේවා වෙති

4 “කණ ග්‍රාම කථාවලින් ආවරණය කරන්නේය” යනු ග්‍රාම කථාවලින් කණ ආවරණය කරන්නේය වළක් වන්නේය. රකින්නේය ආරක්ෂා කරන්නේය යනුයි.

5 “රශයෙහිද ගිජු නොවන්නේය යන්නෙහි” රසය නම් (ii) මූල රසය, කඳේ රසය, පොත්තේ රසය, කොළ රසය, මල් රසය, ගෙඩි රසය, ඇඹුල් රසය, මිහිරි රසය, තික්ත රසය, කටුක රසය, ලුණු රසය, ක්ෂාර රසය, කසට රසය, අමිහිරි රසය, ශීතද, උෂ්ණද යනුයි. (iii) රශයෙහි ගිජුවූ ඇතැම් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ ඇත්තාහ. ඔවුහු දිව අගින් අග්‍ර රසයන් සොයමින් ඇවිදිත්. (10-7) (4) ඔවුහු දිව අගින් යන තැන සිට යෙදිය යුතුයි.)

6 “ලෝකයෙහි කිසිවක් මමය මාගේයයි නොගන්නේය” යනු මමත්වය යනු මමත්ව දෙකකි. තෘෂ්ණා මමත්වයද දෘෂ්ටි මමත්වයද යනුයි. (2-6) 1 (ii) (iii) ඡේදය යෙදිය යුතුයි) තෘෂ්ණා මමත්වය දුරු කොට දෘෂ්ටි මමත්වය බැහැරකොට ඇසේ මමත්වය නොකරන්නේය. නොගන්නේය. පරාමර්ශ නොකරන්නේය. ඇතුළු නොවන්නේය. කණෙහි නාසයෙහි දිවෙහි ශරීරයෙහි රූපයෙහි ශබ්දයෙහි ගන්ධයෙහි රශයෙහි ස්පර්ශයෙහි කුලයෙහි ගණයා කෙරෙහි ආවාසයෙහි ලාභයෙහි කීර්තියෙහි ප්‍රශංසාවෙහි සැපයෙහි චීවරයෙහි පිණ්ඩපාතයෙහි සේනාසනයෙහි ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකරෙහි කාමධාතුවෙහි රූප ධාතුවෙහි අරූප ධාතුවෙහි කාමභවයෙහි රූපභවයෙහි අරූප භවයෙහි සඤ්ඤාභවයෙහි අසඤ්ඤාභවයෙහි නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤා භවයෙහි එකවොකාර භවයෙහි චතුවොකාර භවයෙහි පඤ්චවොකාර භවයෙහි අතීතයෙහි අනාගතයෙහි වර්තමානයෙහි දුටු ඇසූ දේ ස්පර්ශ කළ දැනගත් ධර්මයෙහි මමායනය නොකරන්නේය. නොගන්නේය පරාමර්ශ නොකරන්නේය, ඇතුළු නොවන්නේය යනුයි. කිසියම් යනු කිසියම් රූපගතවූ වේදනා ගතවූ සඤ්ඤා ගතවූ සංස්කාර ගතවූ විඤ්ඤාණ ගතවූ යනුයි. ලෝකයෙහි යනු අපාය ලෝකයෙහි (මෙය (3-4) 6 ඡේදය යොදාගත යුතුයි.)

(14 - 9)

1 “යම් කලෙක ස්පර්ශයෝ ස්පර්ශවූවහුට” යන්නෙහි විස්සනම් රොග ස්පර්ශයයි. රොග ස්පර්ශයෙන් ස්පර්ශ කරණ ලද්දේ මඩන ලද්දේ වන්නේය. ඇස් රෝගයෙන් (මෙහි (4-4) 4 (ii) යොදාගත යුතුයි) ඩැහැලේ බොන මැස්සෝය වාතය අව්වය දීර්ඝජාතීහුය යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශයෙන් ස්පර්ශවූයේ මඩනා ලද්දේ යුක්තවූයේ වන්නේය. භික්ෂුතෙම කොතැනකදීවත් වැලපීමක් නොකරන්නේය යනු වැලපීමක් වැලපීම් බවක් වැලපීම් වචනයක් විප්‍රලාපයක් විලාපයක් විලාප වචනයක් නොකරන්නේය, ඇති නොකරන්නේය. නූපදවන්නේය යනුයි කොතැනකදීවත් යනු කොතැනදීවත් කොහිදීවත්, ඇතුලත පිටත හෝ ඇතුල හෝ පිටත දෙතන්හිම හෝ යනුයි.

2 “භවයෙහි ආශා තෘෂ්ණාව ඇති නොකරන්නේය” යනු කාම භවයෙහිද ආශා නොකරන්නේය. රූප භවයෙහිද ආශා නොකරන්නේය අරූප භවයෙහිද ආශා නොකරන්නේය යනුයි. ‘භයජනක දෙයෙහිද තැති නොගන්නේය’ යනු එක් ආකාරයකින් භයද භය ජනක දේද එයමය භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙය දේශනා කරණ ලදී.

3 “ඒකාන්තයෙන් මේ භයද භයජනකදේද පැමිණේය” යනු බහිද්ධාරම්මනය කියන ලදී. සිංහයෝය ව්‍යාඝ්‍රයෝය, දිවියෝය, වලස්සුය, කළුහිස් වලස්සුය වෘකයෝය මීම්මුය, අශ්වයෝය, ඇත්තුය, සර්පයෝය, ගෝනුස්සෝය පත්තෑයෝය කරණ ලද කර්ම ඇති හෝ නොකරණ ලද කර්ම ඇති හොරු හෝ මිනිස්සුද යන මොහු වෙති. නැවත අනික් ආකාරයකින් භය කියයි. ආධ්‍යාත්මික සිතෙන් ඇතිවන භය භයානක දේ තැතිගැනීම ලෝමයන් නැගීසිටීම සිතේ තැතිගැන්ම ජාතිභය ජරා භය ව්‍යාධිභය මරණ භය රාජ භය චොර භය ගිනි භය ජල භය තමානිසා ඇති වන භය අනුන්නිසා ඇතිවන භය දණ්ඩ භය දුර්ගති භය රැල භය කිඹුල් භය සුලි භය ජලචර භයානක සතුන්ගේ භය ආජීවකයන්ගේ භය, අපකීර්ති භය පිරිසෙහි ඇලීමේ භය රාග භය දුර්ගති භය යන භය භයානකදේ තැති ගැනීම ලොමු ඩැහැගැනීම සිතේ තැති ගැන්ම යනුයි. භයජනක දෙයෙහි තැති නොගන්නේය යනු භය ජනකදේ දැක අසා තැති නොගන්නේය බිය නොවන්නේය භය නැත්තේ වන්නේය, තැති නොගන්නේ වන්නේය, පහවූ ලොමු ඩැහැ ගැනීම් ඇත්තෙක්ව වසන්නේය යනුයි.

(14 - 10)

1 “ආහාරද පානයන්ද කෑයුතු දේද වස්ත්‍රයන්ද” යන්නෙහි ආහාර නම් බත්, පිට්ටු, රොටි, මාලු, මස් යනුයි පානයෝ නම් (ii) අඹ මිරිකාගත් යුෂ දඹ මිරිකාගත් යුෂ, මස් කෙහෙල් මිරිකාගත් යුෂ, ඇට කෙහෙල් මිරිකාගත් යුෂ මධුපානය, මුද්‍රික පානය, ඕලු ඇට මැඩගත් යුෂ, උගුරැස්ස (කටුගෙඩි) මැඩගත් යුෂ යනුයි. නැවතද පානවර්ග අටක් වෙති. කොසඹ පානය, ඩෙබර පානය, මසන්ගෙඩි පානය, ගිතෙල් පානය, තෙල් පානය, කිරි පානය, කැඳපානය, රශපානය, යන මේවා වෙති. (කඩා) කෑයුතු කෑම නම් පිටි, කෑම, කැවුම් කැම, මුල් කෑම, පොතු කෑම, කොළ කෑම මල් කෑම, ගෙඩි කෑම යනුයි වස්ත්‍ර නම් චීවර සයයි කොමු වස්ත්‍ර කපු වස්ත්‍ර කොසෙය්‍ය වස්ත්‍ර, කම්බල වස්ත්‍ර, හණ වස්ත්‍ර, භංගනම් වස්ත්‍ර යනුයි.

2 “ලැබ රැස් කිරීම නොකරන්නේය,” යනු ලැබ, විඳ, කුහක බවට නොපැමිණ, චාටු බස් කීමකට නොපැමිණ, නිමිති ශාස්ත්‍ර කීමකට නොපැමිණ, ගිහියන්ගේ පණිවුඩ ගෙන යාමකට නොපැමිණ, ලාභයෙන් ලාභය සෙවීමකට නොපැමිණ, ගිහීන්ට දර දීම හෝ නොකොට, උන ගස් දීම හෝ නොකොට, කොළ දීම හෝ නොකොට, මල් දීම හෝ නොකොට, නෑමට වුවමනා දේ දීම හෝ නොකොට, ඇඟ ගල්වන සුණු ආදිය දීම හෝ නොකොට, දැහැටි දීම හෝ නොකොට, මුහුණ සෝදන පැන් දීම හෝ නොකොට, චාටු කථාකීම හෝ නොකොට සැබෑ බොරු මිශ්‍රව කථා නොකොට වන්දිභට්ටයන්සේ ගිහීන්ගේ ගුණ වර්ණනා නොකොට, යන්නට හැර අගුණ කීම නොකොට, ගෙබිම් ශාස්ත්‍ර කීම නොකොට, තිරිසන් විද්‍යා නොකොට, අංග විද්‍යා නොකොට, නැකැත් විද්‍යා නොකොට, ගිහීන්ගේ දූත මෙහෙවර නොකොට, ගිහින්ගේ දේ අතනින් හෝ මෙතනට ගෙනයන ගමන් නොකොට ගිහීන්ගේ පණිවුඩ පනත් ගෙනයාම නොකොට, වෙදකම් නොකොට ගිහීන්ගේ නව කර්මාන්ත නොකොට දැහැමෙන් සෙමෙන් ලැබ, ආහාර එකතු කිරීම පානවර්ග එකතු කිරීම්, වස්ත්‍රයන් එකතු කිරීම, යානයන් එකතු කිරීම, සුවඳ එකතු කිරීම, ආමිෂයන් එකතු කිරීම නොකරන්නේය. නූපදවන්නේය. ඇති නොකරන්නේය, යනුයි.

3 “ඒවා නොලැබ නොතැවෙන්නේය” යනු ආහාර හෝ නොලබමි පාන වර්ග හෝ නොලබමි, වස්ත්‍ර හෝ නොලබමි. කුලයන් හෝ නොලබමි. ගණයා හෝ නොලබමි. ආවාසය හෝ නොලබමි. ලාභය හෝ නොලබමි. කීර්තිය හෝ නොලබමි. ප්‍රශංසාව හෝ නොලබමි. සැපය හෝ නොලබමි සිවුරු හෝ නොලබමි. පිණ්ඩපාතය හෝ නොලබමි. සෙනාසනය හෝ නොලබමි. ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර හෝ නොලබමි. ගිලානුපස්ථායකයෙකු හෝ නොලබමි. ප්‍රකට නොවීමියි නොතැවෙන්නේය. නොකියන්නේය තැවීමට පත් නොවන්නේය. බිය නුවූවෙක් වන්නේය. තැති නොගන්නේය. ත්‍රාස නොවන්නේය. ප්‍රහීණ කළ බිය හා බිය විය යුතු දේ ඇත්තේ පහකළ ලොමු ඩැහැ ගැණීම් ඇත්තෙක්ව වාසය කරන්නේය යනුයි.

(14 - 11)

1 “ධ්‍යාන කරණ සුළුවූයේ පාද (ගමනෙහි) ලොලත්වය නොකරන්නේය” යන්නෙහි ධ්‍යාන කරණ සුළුවූයේ යනු ප්‍රථම ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ද්විතීය ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. තෘතීය ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. චතුර්ථධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. විතර්ක සහිතව විචාර සහිත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. විතර්ක රහිතව විචාර මාත්‍රය ඇති ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. විතර්ක රහිතව විචාර රහිතවූ ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ප්‍රීතිය සහිත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. සැපයෙන් යුක්ත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. සුඛ සහගත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. උපෙක්ෂා සහගත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. සුඤ්ඤත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. අනිමිත්ත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය අප්පණිහිත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ලෞකික ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ලොකොත්තර ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය හුදකලාව හිඳීමෙහි යෙදුනේ යහපත් අර්ථය ගරු කරන්නේයයි ධ්‍යාන කරන්නේ නමි.

2 “පාද ලොලත්වය නොකරන්නේය” යනු කෙසේ පාද ලොලත්වය ඇත්තෙක් වේද, මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් පාද ලොලත්වයෙන් යුක්තවූයේ වෙයි. ආරාමයෙන් ආරාමයට උයනෙන් උයනට ගමින් ගමට නියම්ගමින් නියම් ගමට නුවරින් නුවරට රටින් රටට ජනපදයෙන් ජනපදයට දීර්ඝ චාරිකාවෙහි පසුකොට යාමෙහි යෙදුනේ වාසයකරයි. මෙසේද පාද ලොලත්වයෙන් යුක්ත වෙයි. යලිදු හෝ මහණතෙම සංඝාරාමය ඇතුළතද පාද ලොලත්වයෙන් යුක්ත වෙයි. වැඩක් නැතිව කාරණයක් නැතිව විසුරුණු සිත් ඇත්තේ ශාන්ත නොවූ සිත් ඇත්තේ පිරිවෙණෙන් පිරිවණට යයි. විහාරයෙන් විහාරයට යයි. අඞ්ඪ යොගයෙන්ව (ගුරුළු පියාපත් වැනි වහල ඇති ගෙය) අඞ්ඪ යොගයට යයි. ප්‍රාසාදයෙන් ප්‍රාසාදයටයයි ගුහාවෙන් ගුහාවට යයි ලෙනෙන් ලෙනටයයි. කුටියෙන් කුටියට යයි. කූටාගාරයෙන් කූටාගාරයට යයි. මැස්සෙන් මැස්සට යයි. මාලයෙන් මාලයට යයි. උද්දණ්ඩ නම් තැනින් උද්දණ්ඩ නම් තැනට යයි. උද්දොසිත නම් තැනින් උද්දොසිත නම් තැනට යයි. උපස්ථාන ශාලාවෙන් උපස්ථාන ශාලාවට යයි. මණ්ඩල මාලයෙන් මණ්ඩල මාලයට යයි. රුක් මුලින් රුක් මුලට යයි. යම්තැනක හෝ භික්ෂූහු හිඳ ගනිද්ද එතනට යයි. එහි එක් අයෙකුට දෙවැන්නෙක් වෙයි. දෙදෙනෙකුට තුන් දෙනෙක් වෙයි තුන් දෙනෙකුට සතර දෙනෙක් වෙයි. එහි බොහෝ හිස් වචන කථා කරයි ඒ කෙසේද, රජුන් පිළිබඳ කථා (14-8) 3 (ii) යොදා ගතයුතුයි) මෙසේද පාද ලොලත්වය ඇත්තේ වෙයි. පාද ලොලත්වය නොවන්නේය යනු පාද ලොලත්වය දුරු කරන්නේය. බැහැර කරන්නේය නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. පාද ලොලත්වයෙන් දුරුවූයේ ඈත්වූයේ ඉවත්වූයේ නික්මුනු කෙනෙක් වූයේ සීමා රහිත සිතින් වාසය කරන්නේය. හැසිරෙන්නේය පාලනය කරන්නේය. යැපෙන්නේය. විවේකයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය. විවේකයෙහි ඇළුනෙක් වන්නේය. ඇතුළත සිත සංසිඳීමෙහි යෙදුනේ ධ්‍යානය නොපිරිහෙලුනේ විදර්ශනාවෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය. ශූන්‍යාගාරයන්හි ගුණ කියන්නේ ධ්‍යාන කරණ සුළුවූයේ ධ්‍යානයෙහිද ඇලුනේ හුදකලාවූයේ යහපත් අර්ථය ගරු කරන්නේ වෙයි. “කුකුස දුරු කරන්නේය. ප්‍රමාද නොවන්නේය” යන්නෙහි අත පිළිබඳ කුකුසද කුකුසකි. පය පිළිබඳ කුකුසද කුකුසකි (මෙහි (10-3) 4 (i) යොදාගත යුතුයි.)

3 “කුකුස දුරු කරන්නේය” යනු කුකුස දුරු කරන්නේය. ඈත් කරන්නේය. කුකුස සන්සිඳු වන්නේය කුකුස දුරුවූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ, නික්මුනේ, සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය. කුකුසෙන් වෙන් වන්නේය. යනුයි. ප්‍රමාද නොවන්නේය යනු සැලකිලි ඇතිවන්නේය. නිතර ක්‍රියා කරන්නේය නොපසුබට වන්නේය. බහා නොතැබූ කැමැත්ත ඇතිවන්නේය. නොතැබූ වීර්‍ය්‍යය ඇතිවන්නේය කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදව වසන්නේය. කවදා මම සම්පූර්ණ සිල් පුරන්නෙම්ද පුරණ ලද සිල් හෝ ඒ ඒ තැන නුවණින් අනුග්‍රහ කරන්නෙම් දැයි යමෙක් එහි කැමැත්තද උත්සාහයද ශක්තියද පසු නොබැසීමද සිහියද මනා නුවණද කටයුතු කිරීමද ධෛර්‍ය්‍යයද අධිෂ්ඨානයද යෙදීමද කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදයද කරන්නේද කවදා මම නොපුරණ ලද සමාධි ස්කන්ධය, ප්‍රඥා ස්කන්ධය, විමුක්ති ස්කන්ධය, විමුක්ති ඥාන දර්ශන ස්කන්ධය, ඇති කරන්නේද, කවදා මම නොදන්නාලද දුක්ඛ සත්‍යය දැනගන්නෙම්ද, ප්‍රහීණ නොවූ කෙලෙස් දුරු කරන්නෙම්ද, නොවඩන ලද මාර්ගය වඩන්නෙම්ද ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකරණ ලද නිරෝධය ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකරන්නෙම් දැයි යමෙක් එහි කැමැත්තද ව්‍යායාමයද උත්සාහයද ශක්තියද නොපසුබස්නා බවද සිහියද මනා නුවණද යොදන්නෙම්දැයි කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදය වඩන්නේද යනුයි.

4 “ඉක්බිති ආසනයන්හිද නිශ්ශබ්ද තැන්වලද භික්ෂු තෙම වාසය කරන්නේය” යන්නෙහි ‘ඉක්බිති’ යනු පද ගැලපීමයි, පදපූරණයි. යම්තැනක වැඩහිඳීද, ඇඳ, පුටුව, බිස්ස, මැස්ස, පත්කඩ, සම්කඩ, තණ ඇතිරිය, කොළ ඇතිරිය, පිදුරු ඇතිරිය, යන මේවා ආසනයයි කියයි. තවද සෙනාසනය, විහාරය, ගුරුළු පියාපත් වැනි ගෙය, උසස් ප්‍රාසාදයද යනුයි.

5 “නිශ්ශබ්ද තැන්හි භික්ෂුතෙම වාසය කරන්නේය” යනු අල්පවූ ශබ්ද ඇති තැන්වල අල්පවූ ඝොෂා ඇති තැන්වල මිනිසුන්ගෙන් පීඩා නැති තැන්වල, මිනිසුන්ගේ රහස් කටයුතුවලට යොග්‍ය තැන්වල, චිත්ත විවේකයට සුදුසු සෙනාසනයන්හි හැසිරෙන්නේය. වාසය කරන්නේය. ඉරියවූ පවත්වන්නේය යැපෙන්නේය යනුයි.

(14 - 12)

1 “නිද්‍රාව බහුල නොකරන්නේය” යනු රෑ දාවල් දෙක කොටස් සයක් කොට පස්කොටසෙක පිළිපදනේය. එක් කොටසෙක වැද හෝනේය යනුයි

2 “කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ නිදිවර්ජිත කිරීම භජනය කරන්නේය” යනු මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම දවල් කාලය සක්මනින් වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන්ගෙන් සිත පිරිසිදු කරන්නේය. රාත්‍රියෙහි ප්‍රථම යාමය සක්මනෙන් හා වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන්ගෙන් සිත හික්මවන්නේය. රාත්‍රියෙහි මධ්‍යම යාමය පයින් පය එකට තබා සිහි ඇත්තේ මනා නුවණැත්තේ නැගිටීමේ සංඥාව සිහිකොට දකුණැලයෙන් සීහ සෙය්‍යාව කරන්නේය. රාත්‍රී පශ්චිම යාමයෙහි නැගිට සක්මනින් වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන් ගෙන් සිත පිරිසිදු කරන්නේය

3 “නිදිවර්ජිත කිරීම භජනය කරන්නේය” යනු නිදිවර්ජිත කිරීම භජනය කරන්නේය. සේවනය කරන්නේය යනුයි.

4 “කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ” යන්නෙහි ආතප්ප යයි වීර්‍ය්‍යයට කියයි. හෙතෙම චෛතසික වීර්‍ය්‍යාරම්භයෙන් යුක්තවූයේ ඉදිරිගමන් ඇති දැඩි උත්සාහයෙන් යුක්තවූයේ ලිහිල් නොකරණලද පරාක්‍රම ඇත්තේ, බහා නොතැබූ කැමැත්ත ඇත්තේ, බහානොතැබූ වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ, වීර්‍ය්‍යය දැඩිකොට ගත්තේ, වීර්‍ය්‍යය වීර්යෙන්ද්‍රිය, වීර්‍ය්‍ය බලය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, යන උත්සාහයන්ගෙන් යුක්තවූයේ පැමිණියේයයි කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ නමි යනුයි.

5 “මැලිකම රැවටිල්ල සිනාව ක්‍රීඩාව මෙථුනය සැරසීම දුරුකරන්නේය” යන්නෙහි යම් මැලිකමක් ඇද්ද, මැලි සිතක් ඇද්ද, අලසබවක් අලසවීමක් ඇද්ද මේ නන්දියයි කියයි, රැවටිල්ල යනු රැවටිලි හැසිරීමයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කයින් දුසිරිතෙහි හැසිර, වචනයෙන් දුසිරිතෙහි හැසිර සිතින් දුසිරිතෙහි හැසිර එය වැසීමේ හේතුවෙන් ලාමක ආශාවකට බසියි. මා නොදනීවායි සිතයි මා නොදනීවායි කල්පනාකරයි. මා නොදනීවායි වචන කියයි. මා නොදනීවායි කයින් උත්සාහ කරයි. යම් එබඳු රැවටිල්ලක් මායාවක් කෛරාටික කමක් සැඟවීමක් වැසීමක් විවෘත නොකිරීමක් පාප ක්‍රියාවක් ඇද්ද මේ රැවටිල්ල යයි කියයි. “සිනහව” යනු මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක්, අධික වේලාවක් දත් විදහමින් සිනාසෙයි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් මෙය දේශනාකරණ ලදී මහණෙනි, මේ ආර්‍ය්‍ය විනයෙහි බොහෝ වේලා දත් විදහා සිනාසීමක් ඇද්ද එය ළමයින්ට අයත් යයි කියයි.

6 “ක්‍රීඩා” නම් ක්‍රීඩා දෙකකි. කායික ක්‍රීඩාවද වාචසික ක්‍රීඩාවද යනුයි. කායික ක්‍රීඩාව කවරීද? ඇතුන් සමග ක්‍රීඩා කරයි. අසුන් සමග ක්‍රීඩා කරයි. රථවලින් ක්‍රීඩාකරයි. දුනු වලින් ක්‍රීඩාකරයී. පාද අටක් ඇති (දාන්ලෑලි ආදි යමකින් ක්‍රීඩාකරත්. පාද දහයක් ඇති යමකින් ක්‍රීඩාකරත්. අහසෙහි ක්‍රීඩාකරත්. බිම රවුන් තනා පැන පැන ක්‍රීඩාකරත්. දාදුකැට නොසොල්වා නියෙන් ගසා ක්‍රීඩා කරත්. කල්ලි ගසත්. දාදු කෙළිත්. මඩෙහි ඉරි අඳිමින් ඉරටුවලින් බිත්තිවල ඇත් අස් රූප තනා ක්‍රීඩා කරත් පන්දු කෙළිත්. නලා පිඹිත් ක්‍රීඩා නඟුල්ගෙන සීසාත්. තල්පත් ආදියෙන් කන්නන් ගුරුව තනා ක්‍රීඩා කරත් කොළ නැලියෙන් වැලි මැන ක්‍රීඩාකරත්. කුඩා රථයෙන් ක්‍රීඩාකරත් කුඩා දුන්නෙන් ක්‍රීඩාකරත්. අහසෙහි හෝ පිටෙහි අකුරු ඇඳ ක්‍රීඩාකරත් සිතූදේ කියවීම් ආදියෙන් ක්‍රීඩා කරත් ඒ ඒ රූප දක්වා ක්‍රීඩා කරත්. මේ කායීක ක්‍රීඩාවෝ වෙති. වාචසික ක්‍රීඩා කවරීද? මුඛය නමැති බෙරය, මුඛ නමැති එකාස් බෙරය, මුඛ වීනාව, මුඛ භෙරුලකය, මුඛ පනාබෙරය (යොදවා) රඟ දැක්වීම්, නැටීම ගීකීම ක්‍රීඩාකිරීම යන මේවා කිරීම වාචසික ක්‍රීඩාවයි. “මෛථුන ධර්මය නම් යම් ඒ අසද්ධර්මයක් ඇද්ද ග්‍රාම්‍ය ධර්මයක් ඇද්ද වසල ධර්මයක් ඇද්ද කාමුක වචන ඇති ලාමක රහසිගත දෙදෙනෙකුගේ එක්වීමක් ඇද්ද එයයි. කවර කරුණකින් මෛථුන ධර්මය යයි කියත්ද? කාමයෙන් මැඩුන රාගයෙන් රත්වූ රාගයෙන් මැඩගෙන යටකොට සිටි දෙදෙනෙකුට සමානවූ ධර්මයයි. ඒ කාරණයෙන් මෛථුන ධර්මයයි කියයි. කලහකරුවන් දෙදෙනෙකුට මෛථුනයයි යම්සේ කියත්ද කථා කරණ දෙදෙනෙකුට නඩු කියාගන්නා දෙදෙනෙකුට විවාද කරගන්නා දෙදෙනෙකුට වාදකරගන්නා දෙදෙනෙකුට තොරතුරු කථාකරණ දෙදෙනෙකුට මෙථුන කියයි කියත්ද එපරිද්දෙන් රාගයෙන් රත්වූ රාගික අදහස් ඇති එයින් මැඩුන දෙදෙනෙකුට සමාන ධර්මයයි. ඒ කාරණයෙන් මෛථුන ධර්මය යයි කියත්. ‘අලංකාර’ නම් අලංකාර දෙකොටසකි ගිහියන්ට අයත් ‘අලංකාර’ දේ ඇත පැවිද්දන්ට අලංකාර දේද ඇත. ගිහියන්ට අලංකාර කවරේද? එනම්, රැවුල්ද, මාලාද, සුවඳද, විලවුන්ද, ආභරණද, පළඳනාද, වස්ත්‍රද, යහන්ද, ආසනද හිස්වෙළුම්ද, ඇඟ ඉලීම්, ඇඟමැදීම්, තැවීම්, ඇඟ මැඩීම්, කැඩපත්, අඳුන්, මාලා විලවුන්, මුඛ චූර්ණ, මුඛාලෙප, අත්වල බඳිනදේ, සිඛාවෙහි බඳිනදේ, සැරයටිය, කඩුව, කුඩය, විසිතුරු වහන්, නළල්පට, මැණික, වල්විදුනාව, සුදුවස්ත්‍ර, දුරදක්නය යන මේවා ගිහියාගේ පළඳනාවෝයි. පැවිද්දාගේ පළඳනාවෝ කවරහුද? චීවරා භරණය, පාත්‍රා භරණය, සේනාසනා භරණය, මේ කුණු කයෙන් බාහිර පිරි කරවල පැළඳීම, සැරසීම එහි ආශාව, ගිජුවීම, චපලකම, යන මේ පැවිද්දාගේ ආභරණයෝ වෙති. “මැලිකම, රැවටිල්ල, සිනාව ක්‍රීඩාව, මෛථුනය, සැරසීම දුරුකරන්නේය” යනු මැලිකම, රැවටිල්ල, සිනාව, ක්‍රීඩාව මෛථුන ධර්මයද සැරසීම සහිත බවද, පිරිවර සහිත බවද, භාණ්ඩ සහිත බවද, පිරිකර සහිත බවද දුරුකරන්නේය. බැහැර කරන්නේය. නූපදනාබවට පමුණුවන්නේය යනුයි.

(14 - 14)

1 “නින්දාවෙන් කම්පා නොවන්නේය” යනු මෙහි ඇතැම් කෙනෙක් ජාතියෙන් හෝ ගෝත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍රකමින් හෝ පැහැසපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ ඉගෙණීමෙන් හෝ ප්‍රතිභානයෙන් හෝ වෙනින් අනික් කාරණයකින් හෝ භික්ෂුවට නින්දා කරත්. ගර්හා කරත්. උපවාද කරත්. නින්දා කරණ ලද්දේ ගර්හා කරණ ලද්දේ උපවාද කරණ ලද්දේ නින්දාවෙන් ගර්හාවෙන් උපවාදයෙන් අපකීර්තියෙන් අගුණ කීමෙන් කම්පා නොවන්නේය. නොසැලෙන්නේය. ත්‍රස්ත නොවන්නේය, නොකියන්නේය, බිය නොවූවෙක් වන්නේය, තැතිනොගත්තෙක් වන්නේය, පහ කළ භය භෛරව ඇත්තේ පහකළ ලොමුඩැහැගැනීම් ඇත්තේ වාසය කරන්නේය යනුයි.

2 “මහණතෙම ප්‍රශංසා කරණ ලද්දේ මානය නොකරන්නේය” යනු මෙහි ඇතැම් කෙනෙක් භික්ෂුවට ප්‍රශංසා කරත්. ජාතියෙන් හෝ ගෝත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍රකමින් හෝ පැහැසපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ ඉගෙණීමෙන් හෝ කර්මායතනයෙන් හෝ ශිල්පායතනයෙන් හෝ විද්‍යායතනයෙන් හෝ ශ්‍රතයෙන් හෝ ප්‍රතිභානයෙන් හෝ වෙනින් අනික් වස්තුවකින් හෝ ප්‍රශංසා කරත්. ස්තුති කරත්, ගුණ කියත්, ප්‍රශංසා කරණ ලද්දේ ස්තුති කරණ ලද්දේ, වර්ණනා කරණ ලද්දේ, ප්‍රශංසාවෙන් ස්තුතියෙන් වර්ණනාවෙන් උසස් ගතිය ඇති නොකරන්නේය, මානය නොකරන්නේය දැඩිගතිය ඇති නොකරන්නේය, එයින් මානය නූපදවන්නේය, එයින් දැඩි කෙනෙක් නොවන්නේය, මානයෙන් ඔසවා ගත් හිස ඇත්තෙක් නොවන්නේය යනුයි.

3 “මසුරුකම සමග ලෝභයද ක්‍රෝධයද කේලාම් කීමද දුරුකරන්නේය” යන්නෙහි ලෝභය නම් යම් ලෝභයක් ලෝභී බවක් ඇලීමක් ඇලීම් බවක් දැඩි ලෝභයක් අකුශල මූලයක් ඇද්ද එයයි මසුරුකම යනු මසුරුකම් පසකි. ආවාසයෙහි මසුරුකම (මෙහි (6 6) 2 (ii) යොදාගත යුතුයි) ගැනීමක් ඇද්ද එය මසුරුකමයි.

ක්‍රෝධය නම් යම් චිත්තයාගේ ලෝභයක් ඇද්ද, හැපීමක් ඇද්ද, විරුද්ධතාවක් ඇද්ද, කෝපයක් විශේෂ කෝපයක් නැගුනු කෝපයක් ඇද්ද ද්වේෂයක් දූෂ්‍ය බවක් ඇද්ද ව්‍යාපාදයක් ව්‍යාපාද බවක් විරුද්ධ බවක්, චණ්ඩගතියක්, කඳුලු හෙලීමක් චිත්තයාගේ නොසතුටු බවක් ඇද්ද එයයි.

“කේලම” නම් මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කේලාම් කියන්නේ වෙයි. මෙයින් අසා මොවුන්ගේ බිඳීම පිණිස අසවල් තැන කියන්නේ වෙයි අසවල් තැන හෝ අසා ඒ තැනැත්තන්ගේ බිඳීම පිණිස මොවුන්ට කියන්නේ වෙයි. මෙසේ සමගිවූවන් බිඳවීම පිණිස, බිඳුන අයට අනුබලදීම පිණිස වෙන් කිරීමෙහි ඇලුනේ වෙන්කිරීමෙහි යෙදුනේ වෙන්කිරීමේ වචන කියන්නේ වෙයි. මෙය කේළමයයි කියයි. නැවතද කරුණු දෙකකින් කේළම ඇති කරයි. ප්‍රිය බැව් ඇතිකිරීමට හෝ බිඳුවන අදහසින් හෝ යනුයි, කෙසේ ප්‍රිය බැව් කැමැත්තෙන් කේළම ඇතිකරද්ද, මොහුට ප්‍රියයෙක් වන්නෙමි. මනාපයෙක් වන්නෙමි, විශ්වාසිකයෙක් වන්නෙමි. අභ්‍යන්තරිකයෙක් වන්නෙමි. සුහෘදයෙක් වන්නෙමියි මෙසේ ප්‍රියබැව් කැමැත්තෙන් කේළම ඇතිකරයි. කෙසේ බිඳීමේ අදහසින් කේළම ඇතිකරයිද, කෙසේ මොවුහු වෙන්වන්නෝද වර්ගවන්නෝද දෙකොටසක් වන්නෝද බිඳෙන්නාහුද එක්නොවන්නාහුද දුකසේ නොපහසුව වාසය යෙදුනේ වෙන්කිරීමෙහි සතුටුවූයේ වෙන්කරණ පිණිස කියන්නේ වෙයි. මෙය කේළමයයි කියයි නැවතද කරුණු දෙකකින් කේළම රැස්කරයි. ප්‍රියවීමේ කැමැත්තෙන් හෝ බිඳීමේ කැමැත්තෙන් හෝ යනුයි. ප්‍රියවීමේ කැමැත්තෙන් කෙසේ කේළම රැස් කෙරේද, මොහුට ප්‍රියයෙක් වන්නෙමි. මන වඩන්නෙක් වන්නෙමි. විශ්වාසයෙක් වන්නෙමි අභ්‍යන්තරිකයෙක් වන්නෙමි සුහෘදයෙක් වන්නෙමියි මෙසේ ප්‍රියබව කැමැත්තෙන් කේළම රැස්කරයි. බිඳවීමේ කැමැත්තෙන් කෙසේ කේළම රැස්කරයිද, කෙසේ මොවුහු වෙන්වන්නාහුද කොටස් වන්නාහුද බෙදෙන්නාහුද එකතු නොවෙන්නාහුද පහසුවිහරණය දුකසේ කරන්නාහුද යනුයි. මෙසේ බිඳීමේ අදහසින් කේළම රැස්කරයි “ලෝභය සහ මසුරුකම සමග ක්‍රෝධයද කේළමද දුරලන්නේය යනු ලෝභයද මසුරුකමද ක්‍රෝධයද කේළමද දුරලන්නේය. බැහැර කරන්නේය. ඈත්කරන්නේය. නොඉපදීමට පමුණුවන්නේය යනුයි.

(14 - 15)

1 “ගණුදෙනු කිරීමෙහි නොසිටින්නේය” යනු යම් ඒ ගණුදෙනුව විනයෙහි ප්‍රතික්ෂෙප කරණ ලදී. එය මේ අර්ථයෙහි බලාපොරොත්තු නොවෙන ලදී. කෙසේ ගණුදෙනු කිරීමේ යෙදේද, පඤ්ච සහ ධාර්මිකයන් සමග පාත්‍රය හෝ සිවුර හෝ අනික් කිසියම් පිරිකරක් හෝ රැවටිලි කරන්නේ වැඩීම ප්‍රාර්ථනා කරන්නේ ඔවුන්ගේ දෙය ගෙන තමාගේ දෙය දේද මෙසේ ගණුදෙනු කිරීමෙහි යෙදෙයි. කෙසේ ගණුදෙනු කිරීමෙහි නොයෙදෙන්නේද, යනු පඤ්ච සහ ධාර්මිකයන් සමග පාත්‍රය හෝ සිවුර හෝ වෙනින් අනික් පිරිකරක් හෝ රැවටිලි නොකරන්නේ වැඩිවීමක් බලාපොරොත්තු නොවන්නේ තමන්ගේ දෙයදී අනුන්ගේ දෙය ගනීද මෙසේ ගණුදෙනු වෙහි නොයෙදෙයි. ගණුදෙනුවෙහි නොසිටින්නේය. නොයෙදෙන්නේය. ගණුදෙනුව දුරුකරන්නේය. සංසිඳුවන්නේය. දුරලන්නේය, නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. ගණුදෙනුවෙන් ඈත්වන්නේය. වෙන්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ මිදුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.

2 “භික්ෂුතෙම කොහිදීවත් උපවාදකර කෙලෙස් ඇති නොකරන්නේය” යන්නෙහි උපවාදකර කෙලෙස් කවරහුද? ඍද්ධිමත් දිවැස් ඇති අනුන්ගේ හිත් දන්නා ඇතැම් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ ඇත්තාහ. ඔවුහු දුරින් දකිත් ආසන්නයෙහි නොදකිත්. සිතින්ද සිත දනිත්. ඍද්ධිමත් දිවැස් ඇති අනුන්ගේ සිත් දන්නා දේවතාවෝද ඇත්තාහ. ඔවුහු දුරින් දකිත්. ආසන්නයෙහි නොදකිත් සිතින්ද සිත දනිත් ඔවුහු ඖදාරික ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ මධ්‍යම ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ සියුම්වූ ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ උපවාද කරන්නාහුද, ඖදාරික ක්ලෙශයෝ කවරහුද? කාය දුශ්චරිතය, වාග් දුශ්චරිතය, මනස් දුශ්චරිතය යන මොවුහු ඖදාරික ක්ලෙශයෝ යයි කියත්. මධ්‍යම ක්ලෙශයෝ කවරහුද? කාම විතර්කය, ව්‍යාපාද විතර්කය, විහිංසා විතර්කය යන මොවුහු මධ්‍යම ක්ලෙශයෝ නම් වෙත් සියුම් කෙලෙස් කවරහුද? ඥාති විතර්කය, ජනපද විතර්කය, අමර විතර්කය, අනුන්ට දයාව ඉපදවීමේ විතර්කය, ලාභ සත්කාර කීර්ති ප්‍රශංසාවෙන් යුක්ත විතර්කය, නොකැමති බව පිළිබඳ විතර්කය යන මොවුහු සියුම් කෙලෙස්යයි කියත්. ඒ ඖදාරික ක්ලෙශයන් ගෙන් හෝ මධ්‍යම ක්ලෙශයන් ගෙන් හෝ සියුම් ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ උපවාද නොකරන්නේය, උපවාද කරවූ ක්ලෙශයන් ඇති නොකරන්නේය, නූපදවන්නේය. අභාවයට පමුණුවන්නේය. උපවාද කරවූ ක්ලෙශයන්ගෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය, වෙන්වූයේ නික්මුණේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරන්නේය යනුයි. “කොහිවත්” යනු කොතැනදීමත් ඇතුළත හෝ පිටත හෝ ඇතුළත පිටත හෝ යනුයි.

3 “ගමෙහිද නොගැටෙන්නේය” යනු කෙසේ ගමෙහි ගැටේද? මෙහි භික්ෂුතෙම ගමෙහි ගිහීන් හා එකතුව එකට සතුටුවන්නේ එකට ශොකවන්නේ සුඛිතවු කල්හි සුඛිත වන්නේ දුක්ඛිතවූ කල්හි දුක්වන්නේ වාසය කෙරේද, වැඩක් පැමිණි කල්හි තමන්ගේ උපකාරය දීමට පැමිණෙයි. මෙසේද ගමෙහි ඇලෙයි, මෙසේද ගමෙහි ගැටෙයි, යලිදු හෝ මහණ තෙම පෙරවරු කාලයෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන ගමට හෝ නියම්ගමට හෝ පිඬු පිණිස හැසිරෙයි. නොරැක්කාවූ කයින්ම නොරැක්කාවූ වචනයෙන්ම නොරැක්කාවූ සිතින්ම යොමුනොකළ සිහියෙන් අසංවර ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් හෙතෙම ඒ ඒ තැන ගැටෙයි, ඒ ඒ තැන ගනියි. ඒ ඒ තැන බැඳෙයි ඒ ඒ තන්හි විපත්තීන්ට පැමිණෙයි. මෙසේද ගමෙහි ඇලෙයි කෙසේ ගමෙහි නොඇලේද, මෙහි භික්ෂුව ගමෙහි ගිහීන් හා නොගැටුනේ වාසය කරයි. එකට සතුටු නොවන්නේ එකට ශොක නොකරන්නේ සැපවත්වූ කල්හි සැපවත් නොවන්නේ දුක්වූ කල්හි දුක් නොවන්නේ වෙයි. වැඩක් ඇතිවූ කල්හි තමන්ගේ උත්සාහය එහි නොයොදයි. මෙසේද ගමෙහි නොඇලෙයි. යලිදු හෝ භික්ෂුව පෙරවරුයෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු

ගෙන ගමට හෝ නියම්ගමට හෝ පිවිසේද රැකුනාවූ කයින් රැකුනාවූ වචනයෙන් රැකුනාවූ සිතින් යොමුකළ සිහියෙන් සංවරවූ ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් හෙතෙම ඒ ඒ තැන නොගැටෙයි, ඒ ඒ තැන නොගනියි, ඒ ඒ තැන නොබැඳෙයි, ඒ ඒ තැන විපත්තීන්ට නොපැමිණෙයි. මෙසේද ගමෙහි නොඇලෙයි “ගමෙහිද නොඇලෙන්නේය” යනු ගමෙහි නොඇලෙන්නේය, නොගැටෙන්නේය. නොබැඳෙන්නේය, ගිජුවූවෙක් නොවන්නේය නොගැටුනේ මුලානොවූයේ නොගැලුනේ පහකළ ගිජුකම ඇතතේ වෙන්ව ගිය ගිජුකම ඇත්තේ බ්‍රහ්මයා බඳු ආත්මභාවයෙන් වාසය කරයි යනුයි.

4 “ලාභය කැමැත්තෙන් ජනයා සමග කථා නොකරන්නේය. යන්නෙහි ලපනය හෙවත් කථාකිරීම කවරේද? ලාභ සත්කාර කීර්තිවලින් යෙදුන පාපී ආශා ඇති ආශාවෙන් මඩනාලද ආමිසයට ගිජුවූ ඇස් ඇති ලොකධර්ම ගරුකවූවහු ගේ යම්බඳු අනුන්ට ඇමතීමක් කථාකිරීමක් සාකච්ඡාවක් චාටු කථාවක් මුග්ගසූපය මෙන් සැබෑ බොරු මිශ්‍ර කථාවක් ඉදිරියේ ගුණ කියා පිටුපෑකල්හි නුගුණ කීමක් ඇද්ද එහි යම් තැනක මෘදු වචන ඇතිබව ලිහිල් වචන ඇති බව, නිරවුල් වචන ඇතිබව, නපුරුවචන නැතිබව වේද මෙය කල්පනාවයි නැවත කරුණු දෙකකින් ජනයා සමග කථාකරයි. තමන් හෝ පහත් ස්ථානයෙහි තබමින් අන්‍යයා උසස් ස්ථානයෙහි තබමින් අන්‍යයාට කථාකරයි. කෙසේ තමන් පහත් තැන තබා අනුන් උසස් තැන තබමින් කථාකෙරේද, “තෙපි මට බොහෝ උපකාරීහු වෙති. මෙම තොප නිසා චීවර, පිණ්ඩපාත සෙනසුන් ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර ලබමි. යම් ඒ දෙයක් දෙන්ට හෝ කරන්ට හෝ සිතත්ද තොප නිසා තොප ස්පර්ශ කරමින්ය, යම්බඳු මාගේ පුරාණ මවු පියන්ගේ නම ඇත්තේය. එයද මට අමතකය. තොප නිසා මම අසවලාගේ කුලුපගයාය අසවලාගේ කුලුපගයායි දනිමි. මෙසේ තමන් නීච ස්ථානයේ තබා අන්‍යයා උසස් තැන තබමින් කථාකරයි. කෙසේ තමන් උසස් තැන තබා අන්‍යයා පහත්කොට කථා කෙරේද, මම තොපට බොහෝ උපකාර ඇත්තෙක්මි. තෙපි මා නිසා බුදුන් සරණ ගියාහු වෙති. දහම් සරණ ගියාහු වෙති සඟ සරණ ගියාහු වෙති. සතුන් මැරීමෙන්, සොරකමින්, කාමයෙහි වරදවා හැසිරීමෙන්, බොරුකීමෙන්, රහමෙර පානයෙන් වැළකුණාහු වෙති. මම තොපට කියාදීමත් කරමි. ප්‍රශ්න විසඳා දෙමි. පොහොය කියා දෙමි. නවකර්ම අධිෂ්ඨාන කරමි. එසේ නමුදු තෙපි මා හා කෝපව අනුන්ට සත්කාර කරව්ද, ගරු කරව්ද? බුහුමන් කරව්ද, මෙසේද තමා උසස් තැන තබා අනුන් පහත් තැන තබා ජනයාට කථාකරයි.

4 “ලාභය කැමැත්තෙන් ජනයාට කථා නොකරන්නේය.” යනු ලාභ හේතුවෙන් ලාභය කරුණුකොට ලාභය ඉපදීමේ අදහසින් ලාභය සම්පූර්ණ කිරීමට ජනයාට කථා නොකරන්නේය. කථාකිරීම දුරලන්නේය. නූපදීමට පමුණු වන්නේය. (රැවටිලි) කථාවෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය වෙන්වූයේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි

(14 - 16)

1 “මහණතෙම පුරසාරම් කථා ඇත්තෙක් නොවන්නේය” යනු මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් පුරසාරම් කථා කරන්නේය. මම “ශීලසම්පන්නයෙක්මි කියා හෝ ව්‍රත සම්පන්නයෙක්මි කියා හෝ ශීල ව්‍රතසම්පන්නයෙක්මි කියා හෝ ජාතියෙන් හෝ ගොත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍රකමින් හෝ පැහැසපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ ඉගෙණීමෙන් හෝ කර්මායතනයෙන් හෝ ශිල්පායතනයෙන් හෝ විද්‍යාස්ථානයෙන් හෝ ශ්‍රැතයෙන් හෝ වැටහීමෙන් හෝ අනික් කරුණකින් හෝ උසස් කුලයකින් පැවිදි වීමියි කියා හෝ මහා භොග කුලයකින් පැවිදිවීමියි කියා හෝ ඉතා මහත් භොග කුලයකින් පැවිදිවීමියි කියා හෝ සූත්‍ර පිටකය දන්නෙමියි කියා හෝ විනයධරයෙමි කියා හෝ ධර්මකථික වෙමියි කියා හෝ ආරඤ්ඤික වෙමියි කියා හෝ (3-3) 5 (ii) “රුක්ඛ මූලික” යන තැන සිට ආකිඤ්චඤ්ඤායතන යන තැනට යොදාගත යුතුයි) නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන සමාපත්තිලාභියෙමි’ කියා හෝ පුරසාරම් දොඩයි. මෙසේ පුරසාරම් නොදොඩන්නේය. පුරසාරම් දෙඩීම දුරලන්නේය. නූපදීමට පමුණුවන්නේය. පුරසාරම් දෙඩීමෙන් දුරුවූයේ වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.

2 ‘චීවරාදිය සම්බන්ධ වචන නොකියන්නේය.” යන්නෙහි චීවරාදිය සම්බන්ධ වචන කවරේද? මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් සිවුරු පිළිබඳ කථා කියයි. පිණ්ඩපාතය ගැන කථා කියයි. සේනාසන ගැන කථා කියයි. ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර ගැන කථා කියයි මේ ප්‍රයුක්ත (චීවරාදිය පිළිබඳ) කථායයි කියති. යලිදු හෝ සිවුරු හේතුවෙන් පිණ්ඩපාත හේතුවෙන් සෙනාසන හේතුවෙන් ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර හේතුවෙන් ඇත්තද කියයි. බොරුද කියයි. කේළාම්ද කියයි. කේළාම් නොවන වචනද කියයි. නපුරු වචනද කියයි. නපුරු නොවන වචනද කියයි. හිස්වචනද කියයි. හිස් නොවන වචනද කියයි. ප්‍රමාණවත් වචනද කියයි. මේද ප්‍රයුක්ත වචනයයි කියත්. යලිදු හෝ පැහැදුනා වූ සිතින් අනුන්ට බණ කියයි ‘අනේ මාගේ ධර්මය අසන්නාහු නම් අසා ධර්මයෙහි පැහැදෙන්නාහු නම් පැහැදුනාහු මට පැහැදුන අයුරක් කරන්නාහු නම් යෙහෙක’ යනුයි. මේද ප්‍රයුක්ත වචනයයි කියත්. ප්‍රයුක්ත වචන නොකියන්නේය යනු යටත් පිරිසෙයින් ධර්මදේශනා වචන පටන් ප්‍රයුක්ත වචන නොකියන්නේය. ව්‍යවහාර නොකරන්නේය. ප්‍රයුක්ත වචන දුරලන්නේය. නූපදනාබවට පමුණුවන්නේය ප්‍රයුක්ත වචනයෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි. “නොදැමුණු ගතියෙහි නොහික්මෙන්නේය (නොයෙදෙන්නේය) යන්නෙහි නොදැමුණු ගති තුනෙකි. (මෙහි (10-5) 5 ‘එනම්’ යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි)

3 “නොදැමුනු බවෙහි නොහික්මෙන්නේය” යනු නොදැමුනු බවෙහි නොහික්මෙන්නේය. නොහැසිරෙන්නේය එය ගෙන නොසිටින්නේය. නූපදනාබවට පමුනුවන්නේය නොදැමුණු බවෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.

4 “කලහයට හේතුවන කථා නොකරන්නේය” යනු කලහයට හේතුවන කථා කවරේද? මෙහි ඇතැම් කෙනෙක් මෙබඳු කථා කරන්නේ වෙයි. ඔබ මේ ධර්ම විනය නොදන්නෙහිය (8-9) 1 ‘ඔබ මේ ධර්ම විනය නොදන්නෙහිය’ යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.) ඉදින් හැකිනම් වාදයෙන් ගැලවෙව යනුයි. මෙය භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් දේශනා කරණලදී. කලහයට හේතුවන කථා ඇතිකල්හි බහුල කථාව බලාපොරොත්තු විය යුතුයි. බහුල කථාව ඇති කල්හි නොසන්සුන්කමය. නොසන්සුන්වූවහුට අසංවරයවේ. සංවරනුවූවහුගේ සිත සමාධියෙන් දුරය කලහයට හේතුවන කථා නොකරන්නේය යනු කලහයට හේතුවන කථා ප්‍රකාශ නොකරන්නේය, ව්‍යවහාර නොකරන්නේය, දුරුකරන්නේය නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. කලහයට හේතුවන කථාවෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය, වෙන්වූවෙක් වන්නේය, වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමානොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.

(14 - 17)

1 “මුසාවාදයෙහි නොයෙදෙන්නේය යනු (7-6) 3 ඡේදය යොදාගත යුතුයි) ‘මුසාවාදයෙහි නොයෙදෙන්නේය’ යනු මුසාවාදයෙහි නොයන්නේය, නොපැමිණෙන්නේය, පා නොවන්නේය, එකතු නොකරන්නේය, මුසාවාදය දුරු කරන්නේය නූපදනා බවට පමුණු වන්නේය, මුසාවාදයෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.

2 “දැන දැන කෛරාටික කම නොකරන්නේය” යන්නෙහි කෛරාටික කම කවරේද? මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කෛරාටිකවූයේ වේද, එහි යම් සඨ බවක් කාරම් සහිත බවක් වේද මෙය කෛරාටික කමයි. “දැන දැන කෛරාටිකකම නොකරන්නේය” යනු දැනගෙන කෛරාටිකකම නොකරන්නේය නූපදවන්නේය ඇති නොකරන්නේය කෛරාටිකකම දුරලන්නේය නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය කෛරාටික කමින් දුරුවූවෙක් වන්නේය වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරන්නේ යනුයි

3 “යලිදු ජීවිකාවෙන් හෝ ප්‍රඥාවෙන් හෝ ශීලව්‍රතයෙන් හෝ අන්‍යයා පහත්කොට නොසිතන්නේය” යන්නෙහි නැවත යනූ පදසන්ධියයි පද ගැලපීමකි. පද පූරණයකි. සුඛොච්චාරණය පිණිස යෙදූවකි මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් රූක්ෂ ජීවිකාවෙන් ජීවත් වන්නේ ප්‍රණීත ජීවිකාව කරණ අන්‍යයාට අවමන් කරයි. ‘කිමෙක්ද? මේ බොහෝ දේ මොහු අනුභව කරයි. හේ කෙසේද මුල්බීජය කඳේ බීජය පුරුකෙන් හටගන්නා බීජය අගින් හටගන්නා බීජය බීජයෙන්ම හටගන්නා බීජයම පස්වැනියි මොහු හෙණ ගුලියක් මෙනි. දත් නමැති කුළුගෙඩිය ඇත්තෙකි. මොහු ශ්‍රමණ ප්‍රධානියෙකි. ‘හෙතෙම ඒ රූක්ෂ ජීවිකාවේ සිට ප්‍රණීත ජීවිකා වෙන් ජිවත් වන අන්‍යයා හෙලාදකියි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ප්‍රණීත ජීවිකාවෙන් ජීවත් වන්නේ රූක්ෂව ජීවත්වන අන්‍යයා හෙලා දකියි. කිමෙක්ද? මේ මද පිනැත්තෙකි.

අල්පේ ශාක්‍යයෙකි චීවර පිණ්ඩපාත සෙනසුන් ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර නොලබන්නෙකි. හෙතෙම ඒ ප්‍රණීත ජීවිකාවේ සිට රූක්ෂව ජීවත්වන අන්‍යයාට නින්දා කරයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් නුවණැත්තෙක් වෙයි. හෙතෙම විචාරණ ලද්දේ ප්‍රශ්න විසඳයි. ඔහුට මේ අදහස වෙයි. මම නුවණැත්තේ වෙමි. මේ අන්‍යයෝ නුවණැත්තෝ නොවෙති. හෙතෙම ඒ ප්‍රඥා සම්පදාවෙන් අන්‍යයාට නින්දා කරයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ශීල සම්පන්නවූයේ වෙයි. ප්‍රාතිමොක්ෂ සංවරයෙන් සංවරව වාසය කරයි. ආචාරයෙන් හා ගෞවරයෙන් යුක්ත වූයේ ස්වල්ප මාත්‍ර වරදෙහි පවා බිය දක්නා සුළුව ශික්ෂා පදයන් සමාදන්ව වාසය කරයි. ඔහුට මේ අදහස වෙයි. මම ශීල සම්පන්න වෙමි. මේ අනික් භික්ෂූහු දුශ්ශීලයෝයි පාප ධර්ම ඇත්තෝයයි හෙතෙම ඒ ශීල සම්පදාවෙන් අන්‍යයාට අවමන් කරයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ව්‍රත සම්පන්න වූයේ වෙයි. ආරඤ්ඤිකවූයේ හෝ පිණ්ඩපාතික වූයේ හෝ පංශුකූලික වූයේ හෝ සපදානචාරිකවූයේ හෝ ඛලුපච්ඡාභත්තිකවූයේ හෝ නෙසජ්ජිකවූයේ හෝ යථා සන්නතිකවූයේ හෝ වෙයි. ඔහුට මේ අදහස වෙයි. ‘මම ව්‍රත සම්පන්න වෙමි. මේ අන්‍යයෝ ව්‍රත සම්පන්නයෝ නොවෙති.’ හෙතෙම ඒ ව්‍රත සම්පදා වෙන් අන්‍යයා හෙලා දකියි.

4 “නැවත ජීවිකාවෙන්ද ප්‍රඥාවෙන්ද ශීල ව්‍රතයෙන්ද අන්‍යයා හෙලා නොදක්නේය.” යනු රූක්ෂ ජීවිකාවෙන් හෝ ප්‍රණීත ජීවිකාවෙන් හෝ ප්‍රඥා සම්පදාවෙන් හෝ ශීල සම්පදාවෙන් හෝ ව්‍රත සම්පදාවෙන් හෝ අන්‍යයා හෙලා නොදක්නේය. අවමන් නොකරන්නේය එයින් මාන්නය නූපදවන්නේ එයින් තද ගති ඇත්තෙක් නොවන්නේය මානයෙන් ඔසවාගත් හිස් ඇත්තෙක් නොවන්නේය යනුයි.

(14 - 18)

1 “බාහිරකයන්ගේ දූෂිත බොහෝ වචන හෝ වෙනත් බොහෝ වචනයන්ගෙන්” යනු දූෂිත වන ලද්දේ ගැටෙන ලද්දේ නින්දා කරණ ලද්දේ උපවාද කරණ ලද්දේ යනුයි” “ශ්‍රමණයෝ” යනු මෙයින් පිටත් යම්කිසි පරිබ්‍රාජක බවට පැමිණි යනුයි. බොහෝ වචනයන්ගෙන් යනු ක්ෂත්‍රියයෝද බ්‍රාහ්මණයෝද ශුද්‍රයෝද ගෘහස්ථයෝද ප්‍රව්‍රජිතයෝද දෙවියෝද මිනිස්සුද යන ඔවුහු බොහෝ අනිෂ්ටවූ අකාන්තවූ අමනාපවූ බොහෝ වචන යන්ගෙන් ආක්‍රොශ කරන්නාහුය. කොප කරන්නාහුය, විරුද්ධ වන්නාහුය, හිංසා කරන්නාහුය, වෙහෙස කරන්නාහුය. ඔවුන්ගේ අනිෂ්ටවූ අකාන්තවූ අමනාපවූ බොහෝ වචන අසා ඉගෙන සිහිකොට සලකා බලා යනුයි.

2 “ඵරුස වචනයෙන් ආපසු ඔවුන්ට ආක්‍රොශ නො කරන්නේය” යන්නෙහි ඵරුෂ වචනයෙන් යනු නපුරුවූ කටුකවූ වචනයෙන් ආපසු ආක්‍රොශ නොකරන්නේය. ආපසු නොබණින්නේය. ආක්‍රොශ කරන්නහුට ආපසු ආක්‍රොශ නොකරන්නේය. කොප කරන්නහුට ආපසු කොප නොකරන්නේය. කලහ කරන්නහුට ආපසු කලහ නොකරන්නේය විග්‍රහ නොකරන්නේය. විවාද නොකරන්නේය කලහ ඩබර විග්‍රහ විවාද ආරාවුල් දුරුකරන්නේය, ඈත් කරන්නේය. කලහ භණ්ඩන විග්‍රහ විවාද මෙධගයන්ගෙන් ඈත්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරයි.

3 “ශාන්තවූ තැනැත්තේ විරුද්ධවාදී දේ නොකරන්නේය” යන්නෙහි “ශාන්ත නම් රාගය සන්සිඳුන බැවින් ශාන්ත නමි. ද්වේෂය සන්සිඳුන බැවින් ශාන්ත නමි. මෝහය සන්සිඳුන බැවින් ශාන්ත නමි. (3-4) 1 ඡේදය යොදාගත යුතුයි.) සියලු අකුශල රැස්කිරීම් සන්සිඳුන බැවින් නිවුන බැවින් පහව ගිය බැවින් ශාන්ත නමි. “ශාන්තවූ තැනැත්තේ විරුද්ධවාදී දේ නොකරන්නේය” යනු ශාන්තවූ තැනැත්තේ විරුද්ධවාදී ක්‍රියා තරඟ කිරීම් ප්‍රතිපක්ෂ දේ නොකරත්, නූපදවත්, යනුයි

(14 - 19)

1 “මේ ධර්මයද දැන” යන්නෙහි “මෙය” යනු කියන ලද දේශනා කරණ ලද ප්‍රකාශ කරණ ලද විවෘත කරණ ලද, බෙදන ලද ප්‍රකට කරණ ලද ධර්මය “දැන” යනු දැනගෙන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකටකොට මෙසේද මේ ධර්මය දැන නොහොත් සමදේද විෂමදේද මාර්ගයද අමාර්ගයද වරදද නිවරදද හීනයද ප්‍රණීතයද කලුදේද සුදුදේද නුවණැත්තන් ගරහන දේද නුවණැත්තන් පසස්නා දේද යන ධර්මය දැන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකටකොට මෙසේද මේ ධර්මය දැන නොහොත් සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව අනුලොම ප්‍රතිපදාව අවිරුද්ධ ප්‍රතිපදාව අන්වර්ථ ප්‍රතිපදාව ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාව, ශීලයන් පුරණ බව ඉන්ද්‍රියයන්හි වසන ලද දොර ඇති බව, භෝජනයෙහි පමණ දැනීම ඇති බව. නිදි වර්ජිත කිරීම, සිහි නුවණ ඇති බව, සතර සතිපට්ඨානයන් සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන් සතර ඉර්ධි පාදයන් පඤ්චෙන්ද්‍රිය පඤ්චබල සප්ත බොධ්‍යංග, ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, නිර්වාණයද නිර්වාණ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද යන ධර්මය දැන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකටකොට යනුයි.

2 “භික්ෂුතෙම හැමකල්හි සිතා බලන්නේ සිහිඇත්තේ හික්මෙන්නේය” යන්නෙහි සිතා බලන්නේ යනු සිතන්නේ සමකොට බලන්නේ තීරණය කරන්නේ ප්‍රකට කරන්නේ සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයයි (මෙහි (12-17) 4 සියලු යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි) යම්කිසි හේතුවකින් උපන් ධර්මයක් ඇද්ද ඒ සියල්ල විනාශය පිණිස පවත්නේ යයි සිතන්නේ සමකොට බලන්නේ තීරණය කරන්නේ ප්‍රකට කරන්නේනුයි සිතා බලන භික්ෂු නමි. හැම කල්හි යනු හැමදා සියලු කාලයෙහි ((14-2) 5 (i) ඡදයේ තවත් කාරණා සතරක් යන තැන දක්වා යොදාගත යුතුයි.) “හික්මෙන්නේය” යනු හික්මීම් තුනකි. අධිශීල ශික්ෂා අධිචිත්ත ශික්ෂා අධි පඤ්ඤා ශික්ෂා යනුයි. මේ ශික්ෂා තුන සිහි කරන්නේ හික්මෙන්නේය. (2-4) 1 (ii) සිට 2 ඡේදය අවසානය දක්වා යොදාගත යුතුයි) හික්මෙන්නේය හැසිරෙන්නේය සමාදන්ව සිටින්නේය යනුයි.

3 “නිවිම ශාන්තිය යයි” දැන යනු රාගයාගේ නිවීම ශාන්තියයයි දැන ද්වේෂයාගේ මෝහයාගේ (3-9) 1 ඡේදය යොදාගත යුතුයි.) සියලු අකුශල රැස්කිරීම්වල නිවීම ශාන්තිය යයි දැන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකට කොට යනුයි

4 “ගෞතමයන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි ප්‍රමාද නොවන්නේය’ යනු ගෞතමයන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි බුද්ධශාසනයෙහි ජින ශාසනයෙහි තථාගතයන් වහන්සේ ගේ ශාසනයෙහි දිව්‍ය ශාසනයෙහි අර්හත් ශාසනයෙහි යනුයි.

5 “ප්‍රමාද නොවන්නේය” යනු කුශල ධර්මයන්හි සකස්ව කටයුතු කිරීම් ඇත්තෙක් වන්නේය. (ii) නිතර කටයුතු කරන්නෙක් වන්නේය නොසිට කටයුතු කරන්නෙක් වන්නේය. නොමැලිව කටයුතු කරන්නෙක් වන්නේය බහා නොතැබූ ආශාව ඇත්තෙක් වන්නේය බහා නොතැබූ වීර්‍ය්‍ය ඇත්තෙක් වන්නේය. කවදා මම නොපුරණ ලද ශීල රාශිය පුරන්නෙම්ද කවදා මම නොපුරණ ලද සමාධි රාශිය පුරන්නෙම්ද, ප්‍රඥාස්කන්ධය විමුක්තිස්කන්ධය විමුක්ති ඥාන දර්ශන ස්කන්ධය පුරන්නෙම්ද කවදා මම නොදන්නා ලද දුක් දැන ගන්නෙම්ද ප්‍රහීණ නොවූ කෙලෙස් දුරු කරන්නෙම්ද, නොවඩන ලද මාර්ගය වඩන්නෙම්ද, ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකරණ ලද නිරෝධය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නෙම් දැයි යමෙක් එහි කැමැත්තද ව්‍යායාමයද උත්සාහයද මහත් උත්සාහයද නොපසු බස්නා බවද සිහියද නුවණද වීර්‍ය්‍යයද යෙදීමද කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදයද යනුයි.

(14 - 20)

1 “කෙලෙස් වලින් නොමැඩුනාවූ කෙලෙස් මැඩි හෙතෙම” යන්නෙහි “මැඩ පවත්වන්නා” යනු රූපය මඩින්නා, ශබ්දය මඩින්නා ගන්ධය මඩින්නා, රශය මඩින්නා, ස්පර්ශය මඩින්නා, ක්ලේශ ධර්මයන් මඩින්නා කිසියම් ක්ලේශයකින් නොමැඩුනේ යනුයි. හීනවූ ලාමකවූ කෙලෙස් ඇති කරන්නාවූ නැවත භවයක් ඇති කරන්නාවූ දාහ සහිතවූ දුක් විපාක ඇති නැවත ජරා මරණ ගෙන දෙන්නාවූ අකුශල ධර්මයන් මැඩ පවත්නේනුයි යනුයි.

2 “උපද්‍රව රහිත තමාට ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය දක්නේ” යන්නෙහි ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය නම්, මෙය මෙසේ නුවූයේය. මෙය පරම්පරාවෙන් නොපැමිණියේය. කොටස් කොට නොගත්තේය. තර්ක හේතු වශයෙන් නොවේ න්‍යාය හේතු වශයෙන් නොවේ. ආකාරය ගැන විතර්ක කිරීමෙන් නොවේ දෘෂ්ටිය අනුව නොවේ. තෙමේ තමාම දැනගත් තමාට ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය දැක්කේය.

3 “එහෙයින් ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි යන්නෙහි” එහෙයින් යනු එහෙයින් ඒ කාරණයෙන් ඒ හේතුවෙන් ඒ ප්‍රත්‍යයෙන් ඒ නිදානයෙන් යනුයි. ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි යනු ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි, ගෞතම ශාසනයෙහි, බුද්ධ ශාසනයෙහි ජින ශාසනයෙහි තථාගත ශාසනයෙහි දෙවියන්ට දෙවියන්ගේ ශාසනයෙහි අර්හත් ශාසනයෙහි යනුයි.

4 “අප්‍රමාදවූයේ හැමකල්හි නමස්කාර කරන්නේ ඒ අනුව හික්මෙන්නේය”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළසේක. යන්නෙහි අප්‍රමාදවූයේ යනු කුශල ධර්මයන්හි සකස්ව කටයුතු කරන්නේ (මෙහි (14-19) 5 (ii) ඡේදය යෙදිය යුතුයි) යනුයි. හැමකල්හි යනු හැමදා සෑම කල්හි සියලු කාලයෙහි ((14-2) 5 (i) සිහි ඇත්තේ යන තැන දක්වා යෙදිය යුතුයි) අන්තිම වයස් කාලයෙහි යනුයි. නමස්කාර කරන්නේ යනු කයින් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ වචනයෙන් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ සිතින් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ අර්ථයට එකඟවූ ප්‍රතිපත්තියෙන් හෝ නමස්කාර කරණු ලබන්නේ ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපත්තියෙන් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ සත්කාර කරනු ලබන්නේ ගරුකාර කරනු ලබන්නේ බහුමාන කරනු ලබන්නේ සලකනු ලබන්නේ යනුයි “අනුව හික්මෙන්නේය” යන්නෙහි හික්මීම් තුනෙකි අධිශීල ශික්ෂා, අධිචිත්ත ශික්ෂා අධිප්‍රඥා ශික්ෂා යනුයි. ((2-4) 1 (ii) සිට 2 ඡේදය අවසානයට යොදාගත යුතුයි.) මේ අධිප්‍රඥා ශික්ෂාවෙයි. මේ හික්මීම් තුන ගැන සිතා බලන්නේ හික්මෙන්නේය. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේ හික්මෙන්නේය. හැසිරෙන්නේය. සමාදන්ව පවත්නේය යනුයි. “භාග්‍යවත්” යනු ගෞරව වචනයයි ((1-2) 1 භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යනු යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.) යම් ඒ භගවා යනු ප්‍රත්‍යක්ෂ කළ පැනවීමයි යනුයි