ත්‍රිපිටකය
14. තුවට්ටකසුත්තනිද්දෙසො 14. තුවටක සූත්‍ර නිර්දෙශය
150
පුච්ඡාමි තං ආදිච්චබන්ධු, (ආදිච්චබන්ධූ (සී. ස්‍යා.)) විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසි (මහෙසිං (සී. ස්‍යා.)) ;
කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛු, අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චි.
පුච්ඡාමි තං ආදිච්චබන්ධූති. පුච්ඡාති තිස්සො පුච්ඡා - අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා, දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා, විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා. කතමා අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා? පකතියා ලක්ඛණං අඤ්ඤාතං හොති අදිට්ඨං අතුලිතං අතීරිතං අවිභූතං අවිභාවිතං, තස්ස ඤාණාය දස්සනාය තුලනාය තීරණාය විභාවනාය පඤ්හං පුච්ඡති - අයං අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා. කතමා දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා? පකතියා ලක්ඛණං ඤාතං හොති දිට්ඨං තුලිතං තීරිතං විභූතං විභාවිතං, අඤ්ඤෙහි පණ්ඩිතෙහි සද්ධිං සංසන්දනත්ථාය පඤ්හං පුච්ඡති - අයං දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා. කතමා විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා? පකතියා සංසයපක්ඛන්දො (සංසයපක්ඛන්නො (සී. ස්‍යා.)) හොති විමතිපක්ඛන්දො ද්වෙළ්හකජාතො, ‘‘එවං නු ඛො, න නු ඛො, කිං නු ඛො, කථං නු ඛො’’ති සො විමතිච්ඡෙදනත්ථාය පඤ්හං පුච්ඡති - අයං විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා. ඉමා තිස්සො පුච්ඡා.
අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - මනුස්සපුච්ඡා, අමනුස්සපුච්ඡා, නිම්මිතපුච්ඡා. කතමා මනුස්සපුච්ඡා? මනුස්සා බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති, භික්ඛූ පුච්ඡන්ති, භික්ඛුනියො පුච්ඡන්ති, උපාසකා පුච්ඡන්ති, උපාසිකායො පුච්ඡන්ති, රාජානො පුච්ඡන්ති, ඛත්තියා පුච්ඡන්ති, බ්‍රාහ්මණා පුච්ඡන්ති, වෙස්සා පුච්ඡන්ති, සුද්දා පුච්ඡන්ති, ගහට්ඨා පුච්ඡන්ති, පබ්බජිතා පුච්ඡන්ති - අයං මනුස්සපුච්ඡා. කතමා අමනුස්සපුච්ඡා? අමනුස්සා බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති, නාගා පුච්ඡන්ති, සුපණ්ණා පුච්ඡන්ති, යක්ඛා පුච්ඡන්ති, අසුරා පුච්ඡන්ති, ගන්ධබ්බා පුච්ඡන්ති, මහාරාජානො පුච්ඡන්ති, ඉන්දා පුච්ඡන්ති, බ්‍රහ්මානො පුච්ඡන්ති, දෙවතායො පුච්ඡන්ති - අයං අමනුස්සපුච්ඡා. කතමා නිම්මිතපුච්ඡා? යං භගවා රූපං අභිනිම්මිනාති මනොමයං සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගං අහීනින්ද්‍රියං තං සො නිම්මිතො බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡති, භගවා තස්ස (නත්ථි සී. ස්‍යා. පොත්ථකෙසු) විසජ්ජෙති - අයං නිම්මිතපුච්ඡා. ඉමා තිස්සො පුච්ඡා.
අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අත්තත්ථපුච්ඡා, පරත්ථපුච්ඡා, උභයත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - දිට්ඨධම්මිකත්ථපුච්ඡා, සම්පරායිකත්ථපුච්ඡා, පරමත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අනවජ්ජත්ථපුච්ඡා, නික්කිලෙසත්ථපුච්ඡා (නික්ඛෙපත්ථපුච්ඡා (සී. ක.)), වොදානත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අතීතපුච්ඡා, අනාගතපුච්ඡා, පච්චුප්පන්නපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - අජ්ඣත්තපුච්ඡා, බහිද්ධාපුච්ඡා, අජ්ඣත්තබහිද්ධාපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - කුසලපුච්ඡා, අකුසලපුච්ඡා, අබ්‍යාකතපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - ඛන්ධපුච්ඡා, ධාතුපුච්ඡා, ආයතනපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - සතිපට්ඨානපුච්ඡා, සම්මප්පධානපුච්ඡා, ඉද්ධිපාදපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - ඉන්ද්‍රියපුච්ඡා, බලපුච්ඡා, බොජ්ඣඞ්ගපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා - මග්ගපුච්ඡා, ඵලපුච්ඡා, නිබ්බානපුච්ඡා.
පුච්ඡාමි තන්ති පුච්ඡාමි තං යාචාමි තං අජ්ඣෙසාමි තං පසාදෙමි තං, ‘‘කථයස්සු මෙ’’ති - පුච්ඡාමි තං. ආදිච්චබන්ධූති. ආදිච්චො වුච්චති සූරියො (සුරියො (සී. ස්‍යා.)). සූරියො ගොතමො ගොත්තෙන, භගවාපි ගොතමො ගොත්තෙන, භගවා සූරියස්ස ගොත්තඤාතකො ගොත්තබන්ධු; තස්මා බුද්ධො ආදිච්චබන්ධූති - පුච්ඡාමි තං ආදිච්චබන්ධු.
විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසීති. විවෙකාති තයො විවෙකා - කායවිවෙකො , චිත්තවිවෙකො, උපධිවිවෙකො. කතමො කායවිවෙකො? ඉධ භික්ඛු විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං කායෙන විවිත්තෙන විහරති. සො එකො ගච්ඡති, එකො තිට්ඨති, එකො නිසීදති, එකො සෙය්‍යං කප්පෙති, එකො ගාමං පිණ්ඩාය පවිසති, එකො පටික්කමති, එකො රහො නිසීදති, එකො චඞ්කමං අධිට්ඨාති, එකො චරති විහරති ඉරියති වත්තති පාලෙති යපෙති යාපෙති - අයං කායවිවෙකො.
කතමො චිත්තවිවෙකො? පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස නීවරණෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති, දුතියං ඣානං සමාපන්නස්ස විතක්කවිචාරෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති, තතියං ඣානං සමාපන්නස්ස පීතියා චිත්තං විවිත්තං හොති, චතුත්ථං ඣානං සමාපන්නස්ස සුඛදුක්ඛෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති, ආකාසානඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස රූපසඤ්ඤාය පටිඝසඤ්ඤාය නානත්තසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති, විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති , නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති. සොතාපන්නස්ස සක්කායදිට්ඨියා විචිකිච්ඡාය සීලබ්බතපරාමාසා දිට්ඨානුසයා විචිකිච්ඡානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. සකදාගාමිස්ස ඔළාරිකා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා ඔළාරිකා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. අනාගාමිස්ස අනුසහගතා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා අනුසහගතා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. අරහතො රූපරාගා අරූපරාගා මානා උද්ධච්චා අවිජ්ජාය මානානුසයා භවරාගානුසයා අවිජ්ජානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති - අයං චිත්තවිවෙකො.
කතමො උපධිවිවෙකො? උපධි වුච්චති කිලෙසා ච ඛන්ධා ච අභිසඞ්ඛාරා ච. උපධිවිවෙකො වුච්චති අමතං නිබ්බානං. යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං - අයං උපධිවිවෙකො. කායවිවෙකො ච විවෙකට්ඨකායානං (වූපකට්ඨකායානං (සී.)) නෙක්ඛම්මාභිරතානං, චිත්තවිවෙකො ච පරිසුද්ධචිත්තානං පරමවොදානපත්තානං, උපධිවිවෙකො ච නිරුපධීනං පුග්ගලානං විසඞ්ඛාරගතානං. සන්තීති එකෙන ආකාරෙන සන්තිපි සන්තිපදම්පි තංයෙව අමතං නිබ්බානං, යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘සන්තමෙතං පදං, පණීතමෙතං පදං, යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’’න්ති. අථ අපරෙන ආකාරෙන යෙ ධම්මා සන්තාධිගමාය සන්තිඵුසනාය සන්තිසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති, සෙය්‍යථිදං - චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා, පඤ්චින්ද්‍රියානි, පඤ්ච බලානි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො - ඉමෙ වුච්චන්ති සන්තිපදං තාණපදං ලෙණපදං සරණපදං අභයපදං අච්චුතපදං අමතපදං නිබ්බානපදං.
මහෙසීති මහෙසි භගවා. මහන්තං සීලක්ඛන්ධං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි, මහන්තං සමාධික්ඛන්ධං...පෙ.... මහන්තං පඤ්ඤාක්ඛන්ධං... මහන්තං විමුත්තික්ඛන්ධං... මහන්තං විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි; මහතො තමොකායස්ස පදාලනං, මහතො විපල්ලාසස්ස භෙදනං, මහතො තණ්හාසල්ලස්ස අබ්බහනං (අබ්බූහනං (සී. ස්‍යා.), අබ්භුහනං (ක.)), මහතො දිට්ඨිසඞ්ඝාතස්ස විනිවෙඨනං, මහතො මානධජස්ස පපාතනං (පවාහනං (ස්‍යා.)), මහතො අභිසඞ්ඛාරස්ස වූපසමං, මහතො ඔඝස්ස නිත්ථරණං, මහතො භාරස්ස නික්ඛෙපනං, මහතො සංසාරවට්ටස්ස උපච්ඡෙදං, මහතො සන්තාපස්ස නිබ්බාපනං , මහතො පරිළාහස්ස පටිපස්සද්ධිං, මහතො ධම්මධජස්ස උස්සාපනං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි, මහන්තෙ සතිපට්ඨානෙ මහන්තෙ සම්මප්පධානෙ මහන්තෙ ඉද්ධිපාදෙ මහන්තානි ඉන්ද්‍රියානි මහන්තානි බලානි මහන්තෙ බොජ්ඣඞ්ගෙ මහන්තං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං මහන්තං පරමත්ථං අමතං නිබ්බානං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි; මහෙසක්ඛෙහි වා සත්තෙහි එසිතො ගවෙසිතො පරියෙසිතො කහං බුද්ධො කහං භගවා කහං දෙවදෙවො කහං නරාසභොති මහෙසීති - විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසි.
කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛූති. කථං දිස්වා පස්සිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා අත්තනො රාගං නිබ්බාපෙති, දොසං නිබ්බාපෙති, මොහං නිබ්බාපෙති, කොධං...පෙ.... උපනාහං... මක්ඛං... පළාසං... ඉස්සං... මච්ඡරියං... මායං... සාඨෙය්‍යං... ථම්භං... සාරම්භං... මානං... අතිමානං... මදං... පමාදං... සබ්බෙ කිලෙසෙ... සබ්බෙ දුච්චරිතෙ... සබ්බෙ දරථෙ... සබ්බෙ පරිළාහෙ... සබ්බෙ සන්තාපෙ ... සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙ නිබ්බාපෙති සමෙති උපසමෙති වූපසමෙති පටිපස්සම්භෙති. භික්ඛූති පුථුජ්ජනකල්‍යාණකො වා භික්ඛු සෙඛො වා භික්ඛූති - කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛු.
අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චීති. චතූහි උපාදානෙහි අනුපාදියමානො අගණ්හයමානො අපරාමසමානො අනභිනිවිසමානො. ලොකස්මින්ති අපායලොකෙ මනුස්සලොකෙ දෙවලොකෙ, ඛන්ධලොකෙ ධාතුලොකෙ ආයතනලොකෙ. කිඤ්චීති කිඤ්චි රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතන්ති - අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චි.
තෙනාහ සො නිම්මිතො -
‘‘පුච්ඡාමි තං ආදිච්චබන්ධු, විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසි;
කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛු, අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චී’’ති.
150
(14 - 1)
1 “සූර්‍ය්‍ය බන්ධුවූ බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් මෙය විචාරමි” යන්නෙහි (i) ප්‍රශ්න කිරීම් තුනකි. නොදුටු දේ ප්‍රකට කරගැනීම පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම දුටු දේ සමකර බැලීම පිණිස, ප්‍රශ්න කිරීමත විමතිය සිඳ දැමීමට ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි.
2 නොදුටු දේ ප්‍රකට කරගැන්මේ ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද? නොදුටු සමාන නොකළ තීරණය නොකළ ප්‍රකට නොවූ පුරුදු නොකළ ලක්ෂණ ප්‍රකෘතියෙන් නොදත් දේ වේද, එය දැනීම පිණිස දැකීම පිණිස සමාන කිරීම පිණිස තීරණය කිරීම පිණිස, පුරුදු කිරීම පිණිස, ප්‍රශ්න විචාරයි. මේ නොදුටු දෙය ප්‍රකට කර ගැණීම පිණිස ප්‍රශ්න කිරීමයි
3 “දුටුදේ සමකර බැලීමට ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද? දුටු සමාන කළ තීරණය කළ ප්‍රකටවූ පුරුදු කළ ප්‍රකෘතියෙන් දත් විශේෂ විභාගයක් ඇත්තේ ද එය අන්‍ය පණ්ඩිතයන් හා සංසන්දනය කර බැලීම පිණිස ප්‍රශ්න විචාරයි. මෙය දුටුදෙය සංසන්දනය කර බැලීම පිණිස ප්‍රශ්න කිරීමයි.
4 “විමති සිඳ දැමීමට ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද” මෙසේ වේද, මෙසේ නොවේද කුමක් වේද, කෙසේ හෝ වේදැයි ප්‍රකෘතියෙන් සැකයට පැමිණියේ විමතියට පැමිණියේ අදහස් දෙකක් ගත්තේ වේද. හෙතෙම විමතිය සිඳීම පිණිස ප්‍රශ්න විචාරයි. මේ විමතිය සිඳීම පිණිස ප්‍රශ්න විචාරීමයි. මේ තුන් විචාරීම්වෙති අනිකුදු ප්‍රශ්න විචාරීම් තුනකි.
5 “මිනිස් විචාරීම් නොමිනිස් විචාරීම් නිර්මාණය කළවුන්ගේ විචාරීම්” යනුවෙනි, මිනිස් විචාරීම් කවරේද? මනුෂ්‍යයෝ භාග්‍යවත් බුදුරදුන් වෙත පැමිණ ප්‍රශ්න විචාරත්. භික්ෂුහු විචාරත්, භික්ෂූණීහු විචාරත්, උපාසකයෝ විචාරත්, උපාසිකාවෝ විචාරත්, රජවරු විචාරත්, රාජ වංශිකයෝ විචාරත්, බ්‍රාහ්මණයෝ විචාරත්, වෙළඳ කුලිකයෝ විචාරත්, ශුද්‍රයෝ විචාරත්, ගිහියෝ විචාරත්, පැවිද්දෝ විචාරත්, මේ මිනිස් ප්‍රශ්න කිරීමයි. නොමිනිස් ප්‍රශ්න කිරීම කවරේද? අමනුෂ්‍යයෝ භාග්‍යවත් බුදුරදුන් වෙත එළඹ ප්‍රශ්න විචාරත්, නාගයෝ විචාරත්, සුපර්ණයෝ විචාරත්, යක්ෂයෝ විචාරත්, අසුරයෝ විචාරත්, ගන්ධයෝ විචාරත්, මහා රජවරු විචාරත්, ශක්‍රයෝ විචාරත්, බ්‍රහ්මයෝ විචාරත්, දේවතාවෝ විචාරත් මේ නොමිනිස් ප්‍රශ්න කිරීමයි.
6 නිර්මාණය කළවුන්ගේ ප්‍රශ්න විචාරීම කවරේද? සියලුම අංග ප්‍රත්‍යංග ඇති හීන නොවූ ඉන්ද්‍රිය ඇති මනොමයවූ යම් රූපයක් නිර්මාණය කරණ සේක්ද ඒ නිර්මාණය කළ රූපය බුදුරදුන් වෙත පැමිණ ප්‍රශ්න විචාරයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසඳන සේක. මේ නිර්මාණය කළ චුන්ගේ ප්‍රශ්න කිරීමයී අනිකුදු ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. තමාගේ ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම අනුන්ගේ ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම, තමන්ගේ අනුන්ගේ යන දෙපක්ෂයේ ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි නැවතද ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. මෙලොව ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම පරලොව ප්‍රයෝජනය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම පරමාර්ථය පිණිස ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. තවත් ප්‍රශ්න කිරීම් තුනකි. අතීතය පිළිබඳ ප්‍රශ්න කිරීම අනාගතය පිළිබඳ ප්‍රශ්න කිරීම, වර්තමානය පිළිබඳ ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි අනිකුදු ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. ආධ්‍යාත්මික ප්‍රශ්න කිරීම් බාහ්‍ය ප්‍රශ්න කිරීම ආධ්‍යාත්මික බාහ්‍ය ප්‍රශ්න කිරීම නැවත ප්‍රශ්න විචාරීම තුනකි. කුශල ප්‍රශ්න කිරීම අකුශල ප්‍රශ්න කිරීම, අව්‍යාකෘත ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. තවත් ප්‍රශ්න තුනෙකි, ස්කන්ධ ප්‍රශ්න කිරීම ධාතු ප්‍රශ්න කිරීම ආයතන ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. අනිකුදු ප්‍රශ්න තුනෙකි. සතිපට්ඨාන ප්‍රශ්න කිරීම සම්මප්පධාන ප්‍රශ්න කිරීම ඉද්ධිපාද ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි තවත් ප්‍රශ්න කිරීම් තුනෙකි. ඉන්ද්‍රිය ප්‍රශ්න කිරීම බල ප්‍රශ්න කිරීම බොධ්‍යංග ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි. අනිකුදු ප්‍රශ්න කිරීම් තුනකි. සෝවාන් ආදි මාර්ග පිළිබඳව ප්‍රශ්න කිරීම ඵලයන පිළිබඳව ප්‍රශ්න කිරීම නිර්වාණය පිළිබඳව ප්‍රශ්න කිරීම යනුයි.
7 “ඔහුගෙන් විචාරමි යනු ඔහුගෙන් විචාරමි ඔහුගෙන් ඉල්ලමි. ඔහුට ආරාධනා කරමි. ඔහු පහදවමි. මට කියනු මැනව එය විචාරමි. යනුයි “ආදිච්චබන්ධු” යන්නෙහි ආදිච්ච යනු සූර්‍ය්‍යයාට කීයයි. (iii) සූර්‍ය්‍යයාද ගොත්‍රයෙන් ගෞතම වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේද ගොත්‍රයෙන් ගෞතම වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සූර්‍ය්‍යයාගේ ගොත්‍ර ඥාතිවරයෙකි. ගොත්‍ර බන්ධුවරයෙකි. එහෙයින් බුදුරජාණන් වහන්සේ ආදිච්ච බන්ධු නමි.
8 “භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් විවේකයද ශාන්ති පදයද යන්නෙහි විවේකය නම් විවේක තුනකි. (7-1) 5 (ii) සිට 7 ඡේදය අවසන් කොට යොදාගත යුතුයි.
9 “ශාන්තිය” යනු එක් ආකාරයකින් ශාන්තියද ශාන්ති පදයද වේ. එය අමෘතවූ නිර්වාණයයි. යම් ඒ ධර්මයක් සියලු සංස්කාරයන් සන්සිඳවූයේ සියලු කෙලෙස් බැහැර කළේ තෘෂ්ණාව ගෙවුයේ වේද, ඒ විරාග නම්වූ නිරෝධනම්වූ නිර්වාණයයි. යලිදු හෝ යම් ධර්ම කෙනෙක් ශාන්තිය අධිගමය පිණිස ශාන්තිය ස්පර්ශ කිරීම් පිණිස, ශාන්තිය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතීද හේ කෙසේද, සතර සතිපට්ඨානයෝ සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයෝ සතර ඍද්ධිපාදයෝ පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ පඤ්චබලයෝ සප්තබොධ්‍යංගයෝ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය යන මොවුහු ශාන්තිපදයයි, ආරක්ෂා පදයයි, පිහිට පදයයි. අභය පදයයි, චුත නොවන පදයයි, අමෘත පදයයි, නිර්වාණ පදයයි කියයි.
10 මහර්ෂී” යනු මහර්ෂීවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යනුයි. මහත්වූ ශීලස්කන්ධයක් සෙවූයේද එබැවින් “මහර්ෂී” නමි. මහත්වූ සමාධිස්කන්ධයක් මහත්වූ ප්‍රඥාස්කන්ධයක් මහත්වූ විමුක්තිස්කන්ධයක් මහත්වූ විමුක්ති ඥානස්කන්ධයක් මහත්වූ විමුක්තිඥාන දස්සනස්කන්ධයක් සෙවුයේය. එබැවින් මහර්ෂී නමි. මහත්වූ අවිද්‍යාන්ධ කාරය පලා දැමීම මහත්වූ දෘෂ්ටි ගැනීම බිඳලීම මහත්වූ දෘෂ්ටි බැඳීම ලිහා දැමීම මහත්වූ මාන ධජය පහත දැමීම මහත්වූ රැස්කිරීම් සංසිඳවීම මහත්වූ (කාමාදී) සැඬ වතුරෙන් එතර වීම මහත්වූ බර බිම තැබීම මහත්වූ සංසාර වෘත්තයාගේ සිඳීම මහත්වූ දාහය නිවීම මහත්වූ දැවීම සංසිඳීම මහත්වූ දහම් ධජය නැංවීම සෙවුයේය. එබැවින් මහර්ෂී නමි. මහත්වූ සතිපට්ඨානයන් මහත්වූ සම්‍යක් ප්‍රධානයන් මහත්වූ ඍද්ධි පාදයන් මහත්වූ බලයන් මහත්වූ බොධ්‍යංගයන් මහත්වූ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය මහත්වූ පරමාර්ථවූ අමෘතවූ නිර්වාණය සෙවුයේය. එබැවින් “මහර්ෂී” නමි. බුදුරදුන් කොහිද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොහිද දෙවියන්ට දෙවිවූ උතුමන් වහන්සේ කොහිද, මිනිස් ශ්‍රේෂ්ඨයන් වහන්සේ කොහිදැයි මහෙශාක්‍ය සත්වයන් විසින් සොයන ලද්දේනුයි මහර්ෂී නමි.
10 “භික්ෂුතෙමේ කුමක් දැක නිවයිද” යනු කුමක් දැක කුමක් බලා කුමක් සමකොට බලා කුමක් තීරණයකොට කුමක් ප්‍රකටකොට තමාගේ රාගය නිවයිද ද්වේෂය නිවයිද මෝහය නිවයිද, ක්‍රෝධය, බද්ධවෛරය, ගුණමකුකම, උතුමන් තමන් හා සමකිරීම, ඊර්‍ෂ්‍යාව, මසුරුකම, රැවටිල්ල කෛරාටිකකම, තදගතිය, එකටඑක කිරීම, මානය, අතිමානය, මදය, ප්‍රමාදය, සියලු කෙලෙස්, සියලු දුශ්චරිත සියලු පීඩා සියලු දැවිලි සියලු තැවිලි සියලු අකුශල රැස්කිරීම් නිවයිද, සංසිඳුවයිද, යනුයි. භික්ෂුව යනු පෘථග්ජන කල්‍යාණික හෝ භික්ෂුවයි. ශෛක්ෂ හෝ භික්ෂුවයි
11 “ලෝකයෙහි කිසිවක් දැඩි ගැනීම් වශයෙන් නොගන්නේ” යනු උපාදාන සතරින් දැඩිකොට නොගන්නේ පරාමර්ශ නොකරන්නේ ඇතුළු නොවන්නේ යනුයි. “ලෝකයෙහි” යනු අපාය ලෝකයෙහි මනුෂ්‍යලෝකයෙහි, දිව්‍ය ලෝකයෙහි ස්කන්ධ ලෝකයෙහි ධාතුලෝකයෙහි “කිසියම් යනු කිසියම් රූපගතවූ වේදනාගතවූ සඤ්ඤාගතවූ සංඛාරගතවූ විඤ්ඤාණගතවූ යනුයි.
151
මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය, [ඉති භගවා]
මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙ (සබ්බමුපරුද්ධෙ (ස්‍යා.)) ;
යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තං, තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙ.
මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය, [ඉති භගවා] මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙති. පපඤ්චායෙව පපඤ්චසඞ්ඛා. තණ්හාපපඤ්චසඞ්ඛා දිට්ඨිපපඤ්චසඞ්ඛා. කතමං තණ්හාපපඤ්චස්ස මූලං? අවිජ්ජාමූලං, අයොනිසොමනසිකාරො මූලං, අස්මිමානො මූලං, අහිරිකං මූලං , අනොත්තප්පං මූලං, උද්ධච්චං මූලං - ඉදං තණ්හාපපඤ්චස්ස මූලං. කතමං දිට්ඨිපපඤ්චස්ස මූලං? අවිජ්ජාමූලං, අයොනිසොමනසිකාරො මූලං, අස්මිමානො මූලං, අහිරිකං මූලං, අනොත්තප්පං මූලං, උද්ධච්චං මූලං - ඉදං දිට්ඨිපපඤ්චස්ස මූලං.
භගවාති ගාරවාධිවචනං. අපි ච භග්ගරාගොති භගවා, භග්ගදොසොති භගවා, භග්ගමොහොති භගවා, භග්ගමානොති භගවා, භග්ගදිට්ඨීති භගවා, භග්ගකණ්ඩකොති භගවා, භග්ගකිලෙසොති භගවා, භජි විභජි පවිභජි ධම්මරතනන්ති භගවා, භවානං අන්තකරොති භගවා, භාවිතකායො භාවිතසීලො භාවිතචිත්තො භාවිතපඤ්ඤොති භගවා; භාගී වා භගවා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි අප්පසද්දානි අප්පනිග්ඝොසානි විජනවාතානි මනුස්සරාහස්සෙය්‍යකානි පටිසල්ලානසාරුප්පානීති භගවා, භාගී වා භගවා චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අත්ථරසස්ස ධම්මරසස්ස විමුත්තිරසස්ස අධිසීලස්ස අධිචිත්තස්ස අධිපඤ්ඤායාති භගවා, භාගී වා භගවා චතුන්නං ඣානානං චතුන්නං අප්පමඤ්ඤානං චතුන්නං අරූපසමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං අට්ඨන්නං අභිභායතනානං නවන්නං අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගී වා භගවා දසන්නං සඤ්ඤාභාවනානං දසන්නං කසිණසමාපත්තීනං ආනාපානස්සතිසමාධිස්ස අසුභසමාපත්තියාති භගවා, භාගී වා භගවා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං චතුන්නං සම්මප්පධානානං චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං පඤ්චන්නං බලානං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්සාති භගවා, භාගී වා භගවා දසන්නං තථාගතබලානං චතුන්නං වෙසාරජ්ජානං චතුන්නං පටිසම්භිදානං ඡන්නං අභිඤ්ඤානං ඡන්නං බුද්ධධම්මානන්ති භගවා, භගවාති නෙතං නාමං මාතරා කතං න පිතරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතං න මිත්තාමච්චෙහි කතං න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං න සමණබ්‍රාහ්මණෙහි කතං න දෙවතාහි කතං; විමොක්ඛන්තිකමෙතං බුද්ධානං භගවන්තානං බොධියා මූලෙ සහ සබ්බඤ්ඤුතඤාණස්ස පටිලාභා සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං භගවාති - මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය ඉති භගවා.
මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙති. මන්තා වුච්චති පඤ්ඤා. යා පඤ්ඤා පජානනා...පෙ.... අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි. අස්මීති රූපෙ අස්මීති මානො අස්මීති ඡන්දො අස්මීති අනුසයො; වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ අස්මීති මානො අස්මීති ඡන්දො අස්මීති අනුසයොති. මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය ඉති භගවා. මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙති. පපඤ්චසඞ්ඛාය මූලඤ්ච අස්මිමානඤ්ච මන්තාය සබ්බං රුන්ධෙය්‍ය උපරුන්ධෙය්‍ය නිරොධෙය්‍ය වූපසමෙය්‍ය අත්ථඞ්ගමෙය්‍ය පටිපස්සම්භෙය්‍යාති - මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය ඉති භගවා, මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙ.
යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තන්ති. යා කාචීති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං පරියාදියනවචනමෙතං - යා කාචීති. තණ්හාති රූපතණ්හා...පෙ.... ධම්මතණ්හා. අජ්ඣත්තන්ති අජ්ඣත්තසමුට්ඨානා වා (අජ්ඣත්තං සමුට්ඨාති (ස්‍යා.)) සා තණ්හාති - අජ්ඣත්තං . අථ වා අජ්ඣත්තිකං වුච්චති චිත්තං. යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්‍රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජා මනොවිඤ්ඤාණධාතු. චිත්තෙන සා තණ්හා සහගතා සහජාතා සංසට්ඨා සම්පයුත්තා එකුප්පාදා එකනිරොධා එකවත්ථුකා එකාරම්මණාතිපි අජ්ඣත්තන්ති - යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තං.
තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙති. සදාති සදා සබ්බදා සබ්බකාලං නිච්චකාලං ධුවකාලං, සතතං සමිතං අබ්බොකිණ්ණං පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං උදකූමිගජාතං අවීචිසන්තතිසහිතං ඵුසිතං, පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං , පුරිමං යාමං මජ්ඣිමං යාමං පච්ඡිමං යාමං, කාළෙ ජුණ්හෙ, වස්සෙ හෙමන්තෙ ගිම්හෙ, පුරිමෙ වයොඛන්ධෙ මජ්ඣිමෙ වයොඛන්ධෙ පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො - කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, වෙදනාසු...පෙ.... චිත්තෙ...පෙ.... ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො. අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො - අසති පරිවජ්ජනාය සතො, සතිකරණීයානං ධම්මානං කතත්තා සතො, සතිපටිපක්ඛානං ධම්මානං හතත්තා සතො, සතිනිමිත්තානං අසම්මුට්ඨත්තා සතො. අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො - සතියා සමන්නාගතත්තා සතො, සතියා වසිතත්තා සතො, සතියා පාගුඤ්ඤතාය සතො, සතියා අපච්චොරොහනතාය සතො. අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො - සත්තත්තා සතො, සන්තත්තා සතො, සමිතත්තා සතො, සන්තධම්මසමන්නාගතත්තා සතො. බුද්ධානුස්සතියා සතො, ධම්මානුස්සතියා සතො, සඞ්ඝානුස්සතියා සතො, සීලානුස්සතියා සතො, චාගානුස්සතියා සතො, දෙවතානුස්සතියා සතො, ආනාපානස්සතියා සතො, මරණස්සතියා සතො, කායගතාසතියා සතො, උපසමානුස්සතියා සතො. යා සති අනුස්සති පටිස්සති, සති සරණතා ධාරණතා අපිලාපනතා අසම්මුස්සනතා, සති සතින්ද්‍රියං සතිබලං සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො එකායනමග්ගො - අයං වුච්චති සති. ඉමාය සතියා උපෙතො සමුපෙතො, උපගතො සමුපගතො, උපපන්නො සමුපපන්නො, සමන්නාගතො සො වුච්චති සතො.
සික්ඛෙති තිස්සො සික්ඛා - අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛා. කතමා අධිසීලසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො, අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු, ඛුද්දකො සීලක්ඛන්ධො... මහන්තො සීලක්ඛන්ධො, සීලං පතිට්ඨා ආදි චරණං සංයමො සංවරො මුඛං පමුඛං කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා - අයං අධිසීලසික්ඛා.
කතමා අධිචිත්තසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති ‘‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති - අයං අධිචිත්තසික්ඛා.
කතමා අධිපඤ්ඤාසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු පඤ්ඤවා හොති, උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මාදුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. සො ඉදං දුක්ඛන්ති යථාභූතං පජානාති, අයං දුක්ඛසමුදයොති යථාභූතං පජානාති, අයං දුක්ඛනිරොධොති යථාභූතං පජානාති , අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං පජානාති, ඉමෙ ආසවාති යථාභූතං පජානාති, අයං ආසවසමුදයොති යථාභූතං පජානාති, අයං ආසවනිරොධොති යථාභූතං පජානාති, අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං පජානාති - අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා.
තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙති. තාසං තණ්හානං විනයාය පටිවිනයාය පහානාය වූපසමාය පටිනිස්සග්ගාය පටිපස්සද්ධියා අධිසීලම්පි සික්ඛෙය්‍ය, අධිචිත්තම්පි සික්ඛෙය්‍ය, අධිපඤ්ඤම්පි සික්ඛෙය්‍ය; ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තො සික්ඛෙය්‍ය, පජානන්තො සික්ඛෙය්‍ය, පස්සන්තො සික්ඛෙය්‍ය, පච්චවෙක්ඛන්තො සික්ඛෙය්‍ය, චිත්තං අධිට්ඨහන්තො සික්ඛෙය්‍ය, සද්ධාය අධිමුච්චන්තො සික්ඛෙය්‍ය, වීරියං පග්ගණ්හන්තො සික්ඛෙය්‍ය, සතිං උපට්ඨපෙන්තො සික්ඛෙය්‍ය, චිත්තං සමාදහන්තො සික්ඛෙය්‍ය, පඤ්ඤාය පජානන්තො සික්ඛෙය්‍ය, අභිඤ්ඤෙය්‍යං අභිජානන්තො සික්ඛෙය්‍ය, පරිඤ්ඤෙය්‍යං පරිජානන්තො සික්ඛෙය්‍ය, පහාතබ්බං පජහන්තො සික්ඛෙය්‍ය, භාවෙතබ්බං භාවෙන්තො සික්ඛෙය්‍ය, සච්ඡිකාතබ්බං සච්ඡිකරොන්තො සික්ඛෙය්‍ය ආචරෙය්‍ය සමාචරෙය්‍ය සමාදාය වත්තෙය්‍යාති - තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙ.
තෙනාහ භගවා -
‘‘මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය, [ඉති භගවා]
මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙ;
යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තං, තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙ’’ති.
151
(14 - 2)
1 “ප්‍රපඤ්චයන්ගේ මුලද අස්මිමානයද දැන සියල්ල වලක්වන්නේය” මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළහ. යන්නෙහි ප්‍රපඤ්චයෝම ප්‍රපඤ්ච සංඛා නමි. තෘෂ්ණා ප්‍රපඤ්ච සංඛාව, දෘෂ්ටි ප්‍රපඤ්ච සංඛාව යනුයි. තෘෂ්ණා ප්‍රපඤ්චයාගේ මූලය කවරේද? අවිද්‍යා මූලය, නුවණින් මෙනෙහි කිරීමේ මූලය, අස්මිමාන මූලය, පවට ලජ්ජා නොවීම් මූලය, පවට බිය නොවීම් මූලය, සිතේ නොසන්සුන්කමේ මූලය, යනුයි දෘෂ්ටි ප්‍රපඤ්චයාගේ මූලය කවරේද, අවිද්‍යා මූලය නුවණින් මෙනෙහි කිරීම් මූලය, අස්මිමාන මූලය, පවට ලජ්ජා නොවීම් මූලය. පවට බිය නොවීම් මූලයි, සිතේ නොසන්සුන්කම් මූලය, මේ දෘෂ්ටි ප්‍රපඤ්චයාගේ මූලයයි. “භගවත්” යනු, ගෞරව වචනයයි මෙහි (7-2)-1 රාගය බිඳ දැමූ බැවින් යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.
2 “අස්මිමානයද දැන සියල්ල සන්සිඳුවන්නේය” යනු “ දැනීම” යයි ප්‍රඥාවට කියයි යම් ප්‍රඥාවක් දැනීමෙන් යුක්තවේද, (2-4) 12 (ii) ඡේදය යෙදිය යුතුයි) අමෝහය, ධම්ම විචය, සම්මාදිට්ඨි යයි කියද්ද එයයි, අස්මි මානය යනු රූපයෙහි තමා පිළිබඳ මානය, රූපයෙහි තමා පිළිබඳ කැමැත්ත, රූපයෙහි තමාපිළිබඳ අනුසය වේදනාවෙහි සඤ්ඤාවෙහි සංස්කාරයෙහි විඤ්ඤාණයෙහි තමා පිළිබඳ මානය, තමා පිළිබඳ කැමැත්ත, තමා පිළිබඳ අනුසය යනුයි. ප්‍රපඤ්චයන්ගේ මුලද භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ සේක.
3 “අස්මි මානයද දැන සියල්ල වලක් වන්නේය” යනු ප්‍රපඤ්චයන්ගේ මුලද අස්මිමානයද දැන සියල්ල වළක් වන්නේය, නිරුද්ධ කරන්නේය, සන්සිඳුවන්නේය, අස්තයට පමුණුවන්නේය යනුයි.
4 “අධ්‍යාත්මයෙහි යම්කිසි තෘෂ්ණාවක්” යන්නෙහි යම්කිසි යනු සියල්ලෙන් සියල්ල සර්වප්‍රකාරයෙන් සර්ව ප්‍රකාරය හාත්පසින් ගත් වචනයකි. තෘෂ්ණා යනු රූප තෘෂ්ණා, ශබ්ද තෘෂ්ණා ගන්ධ තෘෂ්ණා, රශ තෘෂ්ණා, ස්පර්ශ තෘෂ්ණා, ධර්මතෘෂ්ණා යනුයි “අධ්‍යාත්මයෙහි” යනු ඇතූළත උපදින ඒ තෘෂ්ණාව හෝ “අධ්‍යාත්ම” යනුවේ. යලිදු හෝ අධ්‍යාත්මයයි සිතට කියයි. යම්කිසි සිතක් මනසය මානසය, හදයය, පණ්ඩරය මනො මනායතනය. මනින්ද්‍රිය, විඤ්ඤාණය, විඤ්ඤාණස්කන්ධය එයින් හටගත් මනොවිඤ්ඤාණ ධාතුය සිත හා ඒ තෘෂ්ණාව එකට ගියේය, එකට ඇතිවූයේය, එකට මිශ්‍රවූයේය, එකට යෙදුනේය, එකට උපන්නේය, එකට නිරුද්ධ වූයේය, එක වස්තුකය එකාරම්මණය යනුයි.
5 “ඒ තෘෂ්ණාවගේ හික්මීම පිණිස හැමකල්හි සිහි ඇතිව හික්මෙන්නේය” යන්නෙහි “හැම කල්හි” යනු (i) හැමදා සියලු කල්හි නිත්‍ය කාලයෙහි හැම කාලයෙහි ඊතලයෙන් ඊතලය මෙන් දියරැල මෙන් අතර පැවැත්ම සහිතව ස්පර්ශ කරණ ලද, පෙරබත පසුබත, පෙරයම මැදුම්යම, පැසුළුයම කාලයෙහි සඳඑළියෙහි වැසිකාලයෙහි හිම කාලයෙහි ග්‍රීෂ්මයෙහි, පූර්ව වයස් කොටසෙහි මධ්‍යම වයස් කොටසෙහි අන්තිම වයස් කොටසෙහි යනුයි. “සිහිඇත්තේ” යනු කාරණා සතරකින් සිහි ඇත්තේ කයෙහි කය අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේ සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. සිතෙහි සිත අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේනමි. ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. තවත් කාරණ සතරක් නිසා සිහි ඇත්තේ නමි. සිහි නැති බව දුරු කරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහිය ඇති කරණ ධර්මයන් කරණලද බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියට විරුද්ධ ධර්මයන් දුරු කරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි සිහියට නිමිතිවූ ධර්මයන් පිළිබඳ නුමුලාවන අර්ථයෙන් සිහි ඇත්තේ නමි. අනිකුත් කාරණා සතරකින් සිහි ඇත්තේ නමි. එනම් සිහියෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් වසඟවූ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහිය ප්‍රගුණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් නොබසින බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි, තවත් කරුණු සතරකින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි සංසිඳුවන බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි ශාන්ත බැවින් ශාන්ත ධර්මයෙන් යුක්තවූ බැවින් බුද්ධානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින් ධර්මානු ස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, සංඝානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, ශීලානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, ත්‍යාගානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, දේවතානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, ආනාපානස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, මරණානුස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින්, කාය ගතා සතියෙන් යුක්ත බැවින්, උපමානු ස්මෘතියෙන් යුක්ත බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. යම් සිහියක් මනාව සිහි කෙරේද නැවත නැවත සිහි කෙරේද සිහි කරණ බැවින් යුක්තද පානොවෙන බැවින් යුක්තද මුලානොවන බැවින් යුක්තද සිහිය නමැති ඉන්ද්‍රිය සිහිය නමැති බලය මනා සිහිය සතිසම්බොජ්ඣංගය, එකායන මාර්ගය යනුයි මෙය සිහියයි කියයි. මේ සිහියෙන් යුක්තවූයේ පැමිණියේනුයි හෙතෙම සිහි ඇත්තේයයි කියයි හික්මෙන්නේ යනු හික්මීම් තුනෙකි. (2-4) 1 (ii) 2 සමාදන්ව වසන්නේය යන තැනට යොදාගත යුතුයි.)
152
යං කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා, අජ්ඣත්තං අථ වාපි බහිද්ධා;
න තෙන ථාමං කුබ්බෙථ, න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තා.
යං කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා අජ්ඣත්තන්ති. යං කිඤ්චි අත්තනො ගුණං ජානෙය්‍ය කුසලෙ වා ධම්මෙ අබ්‍යාකතෙ වා ධම්මෙ. කතමෙ අත්තනො ගුණා? උච්චා කුලා පබ්බජිතො වා අස්සං (අස්ස (ස්‍යා.)), මහාභොගකුලා පබ්බජිතො වා අස්සං, උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො වා අස්සං, ඤාතො යසස්සී සගහට්ඨපබ්බජිතානන්ති වා අස්සං, ලාභිම්හි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානන්ති වා අස්සං, සුත්තන්තිකො වා අස්සං, විනයධරො වා අස්සං, ධම්මකථිකො වා අස්සං, ආරඤ්ඤිකො වා අස්සං, පිණ්ඩපාතිකො වා අස්සං, පංසුකූලිකො වා අස්සං, තෙචීවරිකො වා අස්සං, සපදානචාරිකො වා අස්සං, ඛලුපච්ඡාභත්තිකො වා අස්සං, නෙසජ්ජිකො වා අස්සං, යථාසන්ථතිකො වා අස්සං, පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා අස්සං, දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා අස්සං, තතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා අස්සං, චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා අස්සං, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා අස්සං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා... ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා... නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා අස්සං - ඉමෙ වුච්චන්ති අත්තනො ගුණා . යං කිඤ්චි අත්තනො ගුණං ජානෙය්‍ය ආජානෙය්‍ය විජානෙය්‍ය පටිවිජානෙය්‍ය පටිවිජ්ඣෙය්‍යාති - යං කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා අජ්ඣත්තං. අථ වාපි බහිද්ධාති. උපජ්ඣායස්ස වා ආචරියස්ස වා තෙ ගුණා අස්සූති (අස්සූති අජ්ඣත්තං (බහූසු)) - අථ වාපි බහිද්ධා.
තෙන ථාමං කුබ්බෙථාති. අත්තනො වා ගුණෙන පරෙසං වා ගුණෙන ථාමං න කරෙය්‍ය, ථම්භං න කරෙය්‍ය, මානං න කරෙය්‍ය, උන්නතිං න කරෙය්‍ය, උන්නමං න කරෙය්‍ය, න තෙන මානං ජනෙය්‍ය, න තෙන ථද්ධො අස්ස පත්ථද්ධො පග්ගහිතසිරොති - න තෙන ථාමං කුබ්බෙථ.
න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තාති. සතානං සන්තානං සප්පුරිසානං බුද්ධානං බුද්ධසාවකානං පච්චෙකබුද්ධානං සා නිබ්බුතීති න වුත්තා න පවුත්තා න ආචික්ඛිතා න දෙසිතා න පඤ්ඤපිතා න පට්ඨපිතා න විවටා න විභත්තා න උත්තානීකතා නප්පකාසිතාති - න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තා.
තෙනාහ භගවා -
‘‘යං කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා, අජ්ඣත්තං අථ වාපි බහිද්ධා;
න තෙන ථාමං කුබ්බෙථ, න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තා’’ති.
152
(14 - 3)
1 “අධ්‍යාත්මයෙහි යම්කිසි ධර්මයක් දැන” යනු යම්කිසි කුශල ධර්මයෙහි හෝ අව්‍යාකෘත ධර්මයෙහි හෝ තමන්ගේ යම්කිසි ගුණයක් දන්නේය. තමන්ගේ ගුණ කවරේද, උසස් කුලයකින් පැවිදිවීමි මහා භොග කුලයකින් පැවිදිවීමි. ඉතා උසස් භොග කුලයකින් පැවිදිවීමි. ගිහි පැවිද්දන් අතර ප්‍රකට වූයේ කීර්ති ඇත්තේ වීමි. චීවර, පිණ්ඩපාත සේනාසන ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර ලබන්නෙක්වීමි. සූත්‍ර පිටකය දරන්නෙක්වීමි. විනය පිටකය දරන්නෙක් වීමි ධර්ම කථිකයෙක්වීමි වනවාසිකයෙක්විමි. පිණ්ඩපාතිකාංග ඇත්තේ වීමි. තෙචිවරිකාංග ඇත්තේවීමි. සපදානචාරිකාංග ඇත්තේවීමි. ඛලුපච්ඡාහත්තිකාංග ඇත්තේවීමි. නෙසජ්ජිකාංග ඇත්තේවීමි. යථාසන්ථතිකාංග ඇත්තෙක්වීමි. ප්‍රථම ධ්‍යානය ඇත්තෙක්වීමි. දෙවෙනි ධ්‍යානය ඇත්තෙක් වීමි. තුන්වෙනි ධ්‍යානය ඇත්තෙක්විමි. සතරවෙනි ධ්‍යානය ඇත්තෙක්වීමි. ආකාසානඤ්චායතන සමාපත්ති ලාභියෙක් වීමි. විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්ති ලාභියෙක්වීමි. ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්ති ලාභියෙක්වීමි. නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන සමාපත්ති ලාභියෙක්වීමි. මේවා තමන්ගේ ගුණයයි කියත්. තමන්ගේ ගුණයක්, යම්කිසි ගුණයක් දැන ගන්නේය. විශේෂයෙන් දැනගන්නේය, යනුයි.
2 “නැවත පිටත්හි ගුණ හෝ යනු අවවාද දෙන ගුරුවරයාගේ හෝ පැවිදි කළ ගුරුවරයාගේ හෝ ඒ ගුණයෝ වූහ”යි යනුයි. එයින් “උත්සාහ නොකරන්නේය” යනු තමන්ගේ ගුණයෙන් හෝ අනුන්ගේ ගුණයෙන් හෝ බලය නොකරන්නේය. තද ගතිය නොකරන්නේය. මානය නොකරන්නේය උසස් ගතිය නොකරන්නේය. උඩඟු කමක් නොකරන්නේය. එයින් මානය නූපදවන්නේය, යනුයි. සත් පුරුෂයන් විසින් ඒ නිවීමයයි නොකියන ලදී. යනු ශාන්තවූවන් විසින් සත්පුරුෂයන් විසින් බුදුවරයන් විසින් බුද්ධ ශ්‍රාවකයන් විසින් පසේ බුදුවරයන් විසින් ඒ නිවීමයයි නොකියනලදී. ප්‍රකාශ නොකරණ ලදී. දේශනා නොකරණ ලදී. නොපනවන ලදී. නොතබන ලදී. විවෘත නොකරණ ලදී. නොබෙදන ලදී. ප්‍රකට නොකරණ ලදී, යනුයි.
153
සෙය්‍යො න තෙන මඤ්ඤෙය්‍ය, නීචෙය්‍යො අථ වාපි සරික්ඛො;
ඵුට්ඨො අනෙකරූපෙහි, නාතුමානං විකප්පයං තිට්ඨෙ.
සෙය්‍යො න තෙන මඤ්ඤෙය්‍යාති. ‘‘සෙය්‍යොහමස්මී’’ති අතිමානං න ජනෙය්‍ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති - සෙය්‍යො න තෙන මඤ්ඤෙය්‍ය.
නීචෙය්‍යො අථ වාපි සරික්ඛොති. ‘‘හීනොහමස්මී’’ති ඔමානං න ජනෙය්‍ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා...පෙ.... අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. ‘‘සදිසොහමස්මී’’ති මානං න ජනෙය්‍ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති - නීචෙය්‍යො අථ වාපි සරික්ඛො.
ඵුට්ඨො අනෙකරූපෙහීති. අනෙකවිධෙහි ආකාරෙහි ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතොති - ඵුට්ඨො අනෙකරූපෙහි.
නාතුමානං විකප්පයං තිට්ඨෙති. ආතුමා වුච්චති අත්තා. අත්තානං කප්පෙන්තො විකප්පෙන්තො විකප්පං ආපජ්ජන්තො න තිට්ඨෙය්‍යාති - නාතුමානං විකප්පයං තිට්ඨෙ.
තෙනාහ භගවා -
‘‘සෙය්‍යො න තෙන මඤ්ඤෙය්‍ය, නීචෙය්‍යො අථ වාපි සරික්ඛො;
ඵුට්ඨො අනෙකරූපෙහි, නාතුමානං විකප්පයං තිට්ඨෙ’’ති.
153
(14 - 4)
1 “එයින් ශ්‍රේෂ්ඨයයි නොසිතන්නේය” යනු (ii) ජාතියෙන් හෝ ගෝත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍ර කමින් හෝ පැහැ සපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ අධ්‍යයනයෙන් හෝ කර්මාන්තයෙන් හෝ ශිල්පායතනයෙන් හෝ විද්‍යා ස්ථානයෙන් හෝ ශ්‍රැතයෙන් හෝ ප්‍රතිභානයෙන් හෝ වෙනින් අනික් කරුණු වලින් හෝ යනුයී
2 “හීණයයි නොසිතන්නේය. යලිදු හෝ සමානයයි නොසිතන්නේය,” යනු ජාතියෙන් හෝ (මෙහි 1- (ii) යොදා ගත යුතුයි.) හීනයයි අවමානය නූපදවන්නේය. ජාතියෙන් හෝ (මෙහි 1 (ii) යොදාගත යුතුයි) මානය නූපදවන්නේය, යනුයි.
3 “නොයෙක් ආකාරයෙන් විචාරණ ලද්දේ” යනු නොයෙක් ආකාරයෙන් ස්පර්ශ කරණලද්දේ යුක්තවූයේ යනුයි.
4 “තමා වෙනස්ව නොසිටින්නේය” යන්නෙහි තෙමේ යයි තමාට කියයි. තමා කල්පනා නොකරන්නේ වෙනසකට නොපැමිණෙන්නේ සිටින්නේය යනුයි
154
අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙ , න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්‍ය;
අජ්ඣත්තං උපසන්තස්ස, නත්ථි අත්තා (අත්තං (ස්‍යා.)) කුතො නිරත්තා (නිරත්තං (ස්‍යා.)) වා.
අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙති. අජ්ඣත්තං රාගං සමෙය්‍ය, දොසං සමෙය්‍ය, මොහං සමෙය්‍ය, කොධං...පෙ.... උපනාහං... මක්ඛං... පළාසං... ඉස්සං... මච්ඡරියං... මායං... සාඨෙය්‍යං... ථම්භං... සාරම්භං ... මානං... අතිමානං... මදං... පමාදං... සබ්බෙ කිලෙසෙ... සබ්බෙ දුච්චරිතෙ... සබ්බෙ දරථෙ... සබ්බෙ පරිළාහෙ... සබ්බෙ සන්තාපෙ... සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙ සමෙය්‍ය උපසමෙය්‍ය වූපසමෙය්‍ය නිබ්බාපෙය්‍ය පටිපස්සම්භෙය්‍යාති - අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙ.
න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්‍යාති. අඤ්ඤතො අසුද්ධිමග්ගෙන, මිච්ඡාපටිපදාය, අනිය්‍යානපතෙන, අඤ්ඤත්‍ර සතිපට්ඨානෙහි, අඤ්ඤත්‍ර සම්මප්පධානෙහි, අඤ්ඤත්‍ර ඉද්ධිපාදෙහි, අඤ්ඤත්‍ර ඉන්ද්‍රියෙහි, අඤ්ඤත්‍ර බලෙහි, අඤ්ඤත්‍ර බොජ්ඣඞ්ගෙහි, අඤ්ඤත්‍ර අරියා අට්ඨඞ්ගිකා මග්ගා සන්තිං උපසන්තිං වූපසන්තිං නිබ්බුතිං පටිපස්සද්ධිං න එසෙය්‍ය න ගවෙසෙය්‍ය න පරියෙසෙය්‍යාති - න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්‍ය.
අජ්ඣත්තං උපසන්තස්සාති. අජ්ඣත්තං රාගං සන්තස්ස, දොසං සන්තස්ස, මොහං සන්තස්ස...පෙ.... සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙ සන්තස්ස උපසන්තස්ස වූපසන්තස්ස නිබ්බුතස්ස පටිපස්සද්ධියාති - අජ්ඣත්තං උපසන්තස්ස.
නත්ථි අත්තා කුතො නිරත්තා වාති. නත්ථීති පටික්ඛෙපො. අත්තාති අත්තදිට්ඨි නත්ථි; නිරත්තාති උච්ඡෙදදිට්ඨි නත්ථි. අත්තාති ගහිතං නත්ථි; නිරත්තාති මුඤ්චිතබ්බං නත්ථි. යස්සත්ථි ගහිතං, තස්සත්ථි මුඤ්චිතබ්බං. තස්ස ගහිතං ගාහං මුඤ්චනං සමතික්කන්තො අරහා වුද්ධිපාරිහානිවීතිවත්තො. සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො...පෙ.... ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති - නත්ථි අත්තා කුතො නිරත්තා වා.
තෙනාහ භගවා -
‘‘අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙ, න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්‍ය;
අජ්ඣත්තං උපසන්තස්ස, නත්ථි අත්තා කුතො නිරත්තා වා’’ති.
154
(14 - 5)
1 “ඇතුළත සංසිඳුවන්නේය,” යනු ඇතුළත රාගය සන්සිඳුවන්නේය. ද්වේෂය සන්සිඳුවන්නේය. මෝහය සන්සිඳුවන්නේය. ක්‍රෝධය, බද්ධ වෛරය, ගුණමකුකම, උතුමන් තමා හා සම කිරීම, ඊෂ්‍ය_ාව, මසුරු කම, රැවටිල්ල, කෛරාටික කම, තද ගතිය, එකට එක කිරීම, මානය, අතිමානය, මදය, ප්‍රමාදය, සියලු ක්ලෙශයන් සියලු දුශ්චරිතයන්, සියලු පීඩා, සියලු දාහ, සියලු තැවිලි, සියලු අකුශල රැස්කිරීම්, සන්සිඳුවන්නේය, නිවන්නේය, දුරු කරන්නේය, යනුයි.
2 “භික්ෂුතෙමේ අන්‍ය මාර්ගයකින් ශාන්තිය නොසොයන්නේය.” යනු අන්‍යවූ අශුද්ධි මාර්ගයකින් මිථ්‍යා ප්‍රතිපදාවකින් අනෛර්‍ය්‍යානික මාර්ගයකින් එනම්, සතිපට්ඨානයන් ගෙන් හැර, සම්‍යක් ප්‍රධානයන්ගෙන් හැර ඍද්ධිපාදයන් ගෙන් හැර, ඉන්ද්‍රියයන් ගෙන් හැර බලයන් ගෙන් හැර බොධ්‍යංගයන්ගෙන් හැර ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාගංගික මාර්ගයෙන් හැර ශාන්තිය නිවීම දුරුකිරීම නොසොයන්නේය යනුයි. “ඇතුළත ශාන්තවූවහුට” යනු ඇතුළත රාගය ශාන්තවූවහුට, ද්වේෂය ශාන්තවූවහුට, මෝහය ශාන්තවූවහුට, ක්‍රෝධය ශාන්තවූවහුට, බද්ධවෛරය, ගුණමකුකම, උතුමන් තමා හා සමකිරීම, ඊෂ්‍ය_ාව, මසුරුකම, රැවටිල්ල, කෛරාටික කම. තද ගතිය, එකට එක කිරීම, මානය, අතිමානය, මදය ප්‍රමාදය, සියලු කෙලෙස් සියලු දුශ්චරිත, සියලු පීඩා, සියලු දාහ සියලු තැවිලි සියලු අකුශල රැස්කිරීම්, ශාන්තවූවහුට, නිවුනහුට, යනුයි.
3 “ආත්මයක් හෝ ආත්ම නොවන දෙයක් හෝ නැත.” යන්නෙහි “නැත” යනු ප්‍රතික්ෂෙපයයි ආත්මය යනු ආත්ම දෘෂ්ටියක් නැත. ආත්මය නොවන දෙයක් යනු උච්ඡෙද දෘෂ්ටියක් නැත. තමායයි ගැනීමක් නැත. ආත්මය නොවේ යයි බැහැරකළ යුත්තක් නැත. යමෙකුට ගැනීමක් ඇද්ද, ඔහුට මිදිය යුත්තක්ද වෙයි. රහතුන් වහන්සේ වැඩීම හා හානිය නැවැත්වූසේක. උන්වහන්සේට ගැනීමක් මිදීමක් නැත. උන්වහන්සේ වැස නිමවූයේ පුරුදු කළ ගමන් (චරණ ධර්ම) ඇත්තේ (10-2) (i) මිදු රාග ඇත්තේ යන තැන සිට යෙදිය යුතුයි.) ජාති මරණ සංසාරය නැත උන්වහන්සේට නැවත භවයක් නැත යනුයි.
155
මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස, ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති;
එවං ඨිතො අනෙජස්ස, උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය (කරෙ (සී.)) කුහිඤ්චි.
මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස, ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොතීති. සමුද්දො චතුරාසීතියොජනසහස්සානි උබ්බෙධෙන ගම්භීරො. හෙට්ඨා චත්තාරීසයොජනසහස්සානි උදකං මච්ඡකච්ඡපෙහි කම්පති. උපරි චත්තාරීසයොජනසහස්සානි උදකං වාතෙහි කම්පති. මජ්ඣෙ චත්තාරීසයොජනසහස්සානි උදකං න කම්පති න විකම්පති න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධති. අනෙරිතො අඝට්ටිතො අචලිතො අලුළිතො අභන්තො වූපසන්තො තත්‍ර ඌමි නො ජායති, ඨිතො හොති සමුද්දොති. එවම්පි මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති.
අථ වා සත්තන්නං පබ්බතානං අන්තරිකාසු සත්තසීදන්තරා මහාසමුද්දා. (සීදන්තරසමුද්දො (ස්‍යා.)) තත්‍ර උදකං න කම්පති න විකම්පති න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධති. අනෙරිතො අඝට්ටිතො අචලිතො අලුළිතො අභන්තො වූපසන්තො තත්‍ර ඌමි නො ජායති, ඨිතො හොති සමුද්දොති. එවම්පි මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති.
එවං ඨිතො අනෙජස්සාති. එවන්ති ඔපම්මසම්පටිපාදනං. ඨිතොති ලාභෙපි න කම්පති, අලාභෙපි න කම්පති, යසෙපි න කම්පති, අයසෙපි න කම්පති, පසංසායපි න කම්පති, නින්දායපි න කම්පති, සුඛෙපි න කම්පති, දුක්ඛෙපි න කම්පති න විකම්පති න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධතීති - එවං ඨිතො. අනෙජස්සාති එජා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො...පෙ.... අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. යස්සෙසා එජා තණ්හා පහීනා උච්ඡින්නා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා, සො වුච්චති අනෙජො. එජාය පහීනත්තා අනෙජො ; සො ලාභෙපි න ඉඤ්ජති, අලාභෙපි න ඉඤ්ජති, යසෙපි න ඉඤ්ජති, අයසෙපි න ඉඤ්ජති, පසංසායපි න ඉඤ්ජති, නින්දායපි න ඉඤ්ජති, සුඛෙපි න ඉඤ්ජති, දුක්ඛෙපි න ඉඤ්ජති, න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධතීති - එවං ඨිතො අනෙජස්ස.
උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චීති. උස්සදාති සත්තුස්සදා - රාගුස්සදං (රාගුස්සදො (ස්‍යා.)), දොසුස්සදං, මොහුස්සදං, මානුස්සදං, දිට්ඨුස්සදං, කිලෙසුස්සදං, කම්මුස්සදං න කරෙය්‍ය න ජනෙය්‍ය න සඤ්ජනෙය්‍ය න නිබ්බත්තෙය්‍ය නාභිනිබ්බත්තෙය්‍ය. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිස්මිඤ්චි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වාති - උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චි.
තෙනාහ භගවා -
‘‘මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස, ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති;
එවං ඨිතො අනෙජස්ස, උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චී’’ති.
155
(14 - 6)
1 “යම්සේ මුහුද මැද රැළ හටනොගනීද නිශ්චලවූයේ වේද,” යන්නෙහි සමුද්‍රය ගැඹුරෙන් යොදුන් අසූහාරදහසෙක යට යොදුන් හතලිස් දාහක් මස් කැස්බන්ගෙන් කම්පාවෙයි. එයට මත්තෙහි යොදුන් සතලිස්දාහක දිය වාතයෙන් කම්පා වෙයි. මුහුද මැද යොදුන් හතලිස්දාහක දිය කම්පා නොවෙයි. නොකැළඹෙයි නොසෙලවෙයි. නොයෙදුනේ නොගැටුනේ චංචල නොවූයේ ශාන්තවූයේ වෙයි. එහි රැල හටනොගනියි. නිශ්චලවූයේ වෙයි. යලිදු හෝ සප්තකුල පර්වතයන් අතරෙහි සප්ත සීදන්ත මහා සමුද්‍රයෝ වෙති. එහි ජලය කම්පා නොවෙයි. නොකැළඹෙයි. නොසෙලවෙයි. නොසෙලුනේ නොගැටුනේ චංචල නොවූයේ ශාන්තවූයේ වෙයි. එහි රැල හටනොගනියි. නිශ්චලවූයේ වෙයි.
2 “එජාව (තෘෂ්ණාව) නැත්තහුද මෙසේ කම්පා නොවෙයි.” යන්නෙහි මෙසේ යනු උපමා වචනයයි. සිටියේ වෙයි. යනු ලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. අලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. කීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. අපකීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. ප්‍රශංසාවෙහි කම්පා නොවෙයි. නින්දාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. සැපයෙහිද කම්පා නොවෙයි. දුකෙහිද කම්පා නොවෙයි, නොකැළඹෙයි. නොසෙලවෙයි. මෙසේ සිටියේ වෙයි. “එජාව නැත්තහු යන්නෙහි” එජාව නැත්තහු යන්නෙහි” එජා යයි තෘෂ්ණාවට කියයි. යම් රාගයක් ඇද්ද, ඇලීමක් ඇද්ද දැඩි ලෝභයක් අකුශල මූලයක් ඇද්ද එයයි. යමෙකුගේ මේ තෘෂ්ණාව ප්‍රහීණවූයේ වේද, සිඳ දැමුයේද, මුලින් සන්සිඳේද සන්සිඳුනේද, ඉපදීමට අයොග්‍යවූයේද, ඥානය නමැති ගින්නෙන් දැවුනේද හෙතෙම අනේජයයි කියයි තෘෂ්ණාව ප්‍රහීණවූ බැවින් අනේජ නමි. හෙතෙම ලාභයෙහිද කම්පා නොවෙයි. අලාභයෙහිද කම්පානොවෙයි. කීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. අපකීර්තියෙහිද කම්පා නොවෙයි. ප්‍රශංසාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. නින්දාවෙහිද කම්පා නොවෙයි. සැපයෙහිද කම්පා නොවෙයි. දුකෙහිද කම්පා නොවෙයි. නොසෙල්වෙයි යනුයි.
3 “භික්ෂුතෙම කොතැනකදීවත් රැස්කිරීමක් නොකරන්නේය” යන්නෙහි උස්සදයෝ (කෙලෙස්) සතෙකි. එනම් රාගුස්සදය, වෙසුස්සදය මොහුස්සදය, මානුස්සදය, දිට්ඨුස්සදය, කම්මුස්සදය යන මේවා නොකරන්නේය, නූපදවන්නේය. ඇති නොකරන්නේය, කොතැනකදීවත් යනු කොතැනක හෝ ඇතුළතදී හෝ පිටතදී යනු යනුයි.
156
අකිත්තයී විවටචක්ඛු, සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයං;
පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙ, පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධිං.
අකිත්තයී විවටචක්ඛූති. අකිත්තයීති කිත්තිතං ආචික්ඛිතං දෙසිතං පඤ්ඤපිතං පට්ඨපිතං විවටං විභත්තං උත්තානීකතං පකාසිතන්ති - අකිත්තයි (අකිත්තයීති අකිත්තයි පරිකිත්තයි ආචික්ඛි දෙසෙසි පඤ්ඤපෙසි පට්ඨපෙසි විවරි විභජි උත්තානිමකාසි පකාසෙසීති අකිත්තයි (ස්‍යා.)). විවටචක්ඛූති භගවා පඤ්චහි චක්ඛූහි විවටචක්ඛු - මංසචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, දිබ්බෙන චක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, පඤ්ඤාචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, බුද්ධචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, සමන්තචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා මංසචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? මංසචක්ඛුම්හිපි භගවතො පඤ්ච වණ්ණා සංවිජ්ජන්ති - නීලො ච වණ්ණො, පීතකො ච වණ්ණො, ලොහිතකො ච වණ්ණො, කණ්හො ච වණ්ණො, ඔදාතො ච වණ්ණො. අක්ඛිලොමානි ච භගවතො යත්ථ ච අක්ඛිලොමානි පතිට්ඨිතානි තං නීලං හොති සුනීලං පාසාදිකං දස්සනෙය්‍යං උමාපුප්ඵසමානං (උම්මාපුප්ඵසමානං (සී. ක.), උම්මාරපුප්ඵසමානං (ස්‍යා.)). තස්ස පරතො පීතකං හොති සුපීතකං සුවණ්ණවණ්ණං පාසාදිකං දස්සනෙය්‍යං කණිකාරපුප්ඵසමානං. උභයතො ච අක්ඛිකූටානි භගවතො ලොහිතකානි හොන්ති සුලොහිතකානි පාසාදිකානි දස්සනෙය්‍යානි ඉන්දගොපකසමානානි. මජ්ඣෙ කණ්හං හොති සුකණ්හං අලූඛං සිනිද්ධං පාසාදිකං දස්සනෙය්‍යං අද්දාරිට්ඨකසමානං (අළාරිට්ඨකසමානං (ස්‍යා.)). තස්ස පරතො ඔදාතං හොති සුඔදාතං සෙතං පණ්ඩරං පාසාදිකං දස්සනෙය්‍යං ඔසධිතාරකසමානං. තෙන භගවා පාකතිකෙන මංසචක්ඛුනා අත්තභාවපරියාපන්නෙන පුරිමසුචරිතකම්මාභිනිබ්බත්තෙන සමන්තා යොජනං පස්සති දිවා චෙව රත්තිඤ්ච. යදා හිපි චතුරඞ්ගසමන්නාගතො අන්ධකාරො හොති. සූරියො වා අත්ථඞ්ගතො හොති. කාළපක්ඛො ච උපොසථො හොති. තිබ්බො ච වනසණ්ඩො හොති. මහා ච කාළමෙඝො (අකාලමෙඝො (ස්‍යා.)) අබ්භුට්ඨිතො හොති. එවරූපෙපි චතුරඞ්ගසමන්නාගතෙ අන්ධකාරෙ සමන්තා යොජනං පස්සති. නත්ථි සො කුට්ටො (කුඩ්ඩො (සී.)) වා කවාටං වා පාකාරො වා පබ්බතො වා ගච්ඡො වා ලතා වා ආවරණං රූපානං දස්සනාය. එකඤ්චෙ තිලඵලං නිමිත්තං කත්වා තිලවාහෙ පක්ඛිපෙය්‍ය. තඤ්ඤෙව තිලඵලං උද්ධරෙය්‍ය. එවං පරිසුද්ධං භගවතො පාකතිකං මංසචක්ඛු. එවං භගවා මංසචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ. යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති - ‘‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා , තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’’ති . ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ; යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. ආකඞ්ඛමානො ච භගවා එකම්පි ලොකධාතුං පස්සෙය්‍ය, ද්වෙපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, තිස්සොපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, චතස්සොපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, පඤ්චපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, දසපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, වීසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, තිංසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, චත්තාලීසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, පඤ්ඤාසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, සතම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්‍ය, සහස්සිම්පි චූළනිකං ලොකධාතුං පස්සෙය්‍ය, ද්විසහස්සිම්පි මජ්ඣිමිකං ලොකධාතුං පස්සෙය්‍ය, තිසහස්සිම්පි ලොකධාතුං පස්සෙය්‍ය, මහාසහස්සිම්පි (තිසහස්සිං මහාසහස්සිම්පි (සී. ක.)) ලොකධාතුං පස්සෙය්‍ය. යාවතකං වා පන ආකඞ්ඛෙය්‍ය තාවතකං පස්සෙය්‍ය. එවං පරිසුද්ධං භගවතො දිබ්බචක්ඛු. එවං භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා පඤ්ඤාචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? භගවා මහාපඤ්ඤො පුථුපඤ්ඤො හාසපඤ්ඤො ජවනපඤ්ඤො තික්ඛපඤ්ඤො නිබ්බෙධිකපඤ්ඤො පඤ්ඤාපභෙදකුසලො පභින්නඤාණො අධිගතපටිසම්භිදො චතුවෙසාරජ්ජප්පත්තො දසබලධාරී පුරිසාසභො පුරිසසීහො පුරිසනාගො පුරිසාජඤ්ඤො පුරිසධොරය්හො අනන්තඤාණො අනන්තතෙජො අනන්තයසො අඩ්ඪො මහද්ධනො ධනවා නෙතා විනෙතා අනුනෙතා පඤ්ඤාපෙතා අනිජ්ඣාපෙතා පෙක්ඛෙතා පසාදෙතා. සො හි භගවා අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා, මග්ගඤ්ඤූ මග්ගවිදූ මග්ගකොවිදො මග්ගානුගා ච පන එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡා සමන්නාගතා.
සො හි භගවා ජානං ජානාති පස්සං පස්සති, චක්ඛුභූතො ඤාණභූතො ධම්මභූතො බ්‍රහ්මභූතො වත්තා පවත්තා අත්ථස්ස නින්නෙතා අමතස්ස දාතා ධම්මස්සාමී තථාගතො. නත්ථි තස්ස භගවතො අඤ්ඤාතං අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය. අතීතං අනාගතං පච්චුප්පන්නං (අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං (ස්‍යා.) මහානි. 69) උපාදාය සබ්බෙ ධම්මා සබ්බාකාරෙන බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණමුඛෙ ආපාථං ආගච්ඡන්ති. යං කිඤ්චි නෙය්‍යං නාම අත්ථි ජානිතබ්බං (අත්ථි ධම්මං ජානිතබ්බං (සී. ක.)) අත්තත්ථො වා පරත්ථො වා උභයත්ථො වා දිට්ඨධම්මිකො වා අත්ථො සම්පරායිකො වා අත්ථො උත්තානො වා අත්ථො ගම්භීරො වා අත්ථො ගූළ්හො වා අත්ථො පටිච්ඡන්නො වා අත්ථො නෙය්‍යො වා අත්ථො නීතො වා අත්ථො අනවජ්ජො වා අත්ථො නික්කිලෙසො වා අත්ථො වොදානො වා අත්ථො පරමත්ථො වා අත්ථො, සබ්බං තං (පරමත්ථො වා, සබ්බන්තං (ස්‍යා.)) අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති.
සබ්බං කායකම්මං බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණානුපරිවත්ති සබ්බං වචීකම්මං... සබ්බං මනොකම්මං... අතීතෙ බුද්ධස්ස භගවතො අප්පටිහතං ඤාණං, අනාගතෙ පච්චුප්පන්නෙ අප්පටිහතං ඤාණං. යාවතකං නෙය්‍යං තාවතකං ඤාණං, යාවතකං ඤාණං තාවතකං නෙය්‍යං; නෙය්‍යපරියන්තිකං ඤාණං ඤාණපරියන්තිකං නෙය්‍යං, නෙය්‍යං අතික්කමිත්වා ඤාණං නප්පවත්තති, ඤාණං අතික්කමිත්වා නෙය්‍යපථො නත්ථි. අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො තෙ ධම්මා. යථා ද්වින්නං සමුග්ගපටලානං සම්මාඵුසිතානං හෙට්ඨිමං සමුග්ගපටලං උපරිමං නාතිවත්තති, උපරිමං සමුග්ගපටලං හෙට්ඨිමං නාතිවත්තති, අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො; එවමෙව බුද්ධස්ස භගවතො නෙය්‍යඤ්ච ඤාණඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො. යාවතකං නෙය්‍යං තාවතකං ඤාණං, යාවතකං ඤාණං තාවතකං නෙය්‍යං; නෙය්‍යපරියන්තිකං ඤාණං ඤාණපරියන්තිකං නෙය්‍යං. නෙය්‍යං අතික්කමිත්වා ඤාණං නප්පවත්තති, ඤාණං අතික්කමිත්වා නෙය්‍යපථො නත්ථි. අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො තෙ ධම්මා.
සබ්බධම්මෙසු බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණං පවත්තති. සබ්බෙ ධම්මා බුද්ධස්ස භගවතො ආවජ්ජනපටිබද්ධා ආකඞ්ඛපටිබද්ධා මනසිකාරපටිබද්ධා චිත්තුප්පාදපටිබද්ධා. සබ්බසත්තෙසු බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණං පවත්තති. සබ්බෙසං සත්තානං භගවා ආසයං ජානාති, අනුසයං ජානාති, චරිතං ජානාති, අධිමුත්තිං ජානාති, අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්‍රියෙ මුදින්ද්‍රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ භබ්බාභබ්බෙ සත්තෙ පජානාති. සදෙවකො ලොකො සමාරකො සබ්‍රහ්මකො සස්සමණබ්‍රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති (පරිවත්තන්ති (ක.) පසූරසුත්තනිද්දෙසෙ අවසානෙපි).
යථා යෙ කෙචි මච්ඡකච්ඡපා අන්තමසො තිමිතිමිඞ්ගලං උපාදාය අන්තොමහාසමුද්දෙ පරිවත්තන්ති; එවමෙව සදෙවකො ලොකො සමාරකො සබ්‍රහ්මකො සස්සමණබ්‍රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති (පරිවත්තන්ති (ක.) පසූරසුත්තනිද්දෙසෙ අවසානෙපි). යථා යෙ කෙචි පක්ඛී අන්තමසො ගරුළං වෙනතෙය්‍යං උපාදාය ආකාසස්ස පදෙසෙ පරිවත්තන්ති; එවමෙව යෙපි තෙ සාරිපුත්තසමා පඤ්ඤාය තෙපි බුද්ධඤාණස්ස පදෙසෙ පරිවත්තන්ති; බුද්ධඤාණං දෙවමනුස්සානං පඤ්ඤං ඵරිත්වා අභිභවිත්වා තිට්ඨති. යෙපි තෙ ඛත්තියපණ්ඩිතා බ්‍රාහ්මණපණ්ඩිතා ගහපතිපණ්ඩිතා සමණපණ්ඩිතා නිපුණා කතපරප්පවාදා වාලවෙධිරූපා වොභින්දන්තා මඤ්ඤෙ චරන්ති පඤ්ඤාගතෙන දිට්ඨිගතානි, තෙ පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා අභිසඞ්ඛරිත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡන්ති ගූළ්හානි ච පටිච්ඡන්නානි ච. කථිතා විසජ්ජිතා ච තෙ පඤ්හා භගවතා හොන්ති නිද්දිට්ඨකාරණා. උපක්ඛිත්තකා ච තෙ භගවතො සම්පජ්ජන්ති. අථ ඛො භගවා තත්ථ අතිරොචති යදිදං පඤ්ඤායාති. එවං භගවා පඤ්ඤාචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා බුද්ධචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? භගවා බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො අද්දස සත්තෙ අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්‍රියෙ මුදින්ද්‍රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ අප්පෙකච්චෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො විහරන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ න පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො විහරන්තෙ. සෙය්‍යථාපි නාම උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකා අනුග්ගතානි අන්තොනිමුග්ගපොසීනි, අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි සමොදකං ඨිතානි, අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකා අච්චුග්ගම්ම තිට්ඨන්ති අනුපලිත්තානි උදකෙන; එවමෙව භගවා බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො අද්දස සත්තෙ අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්‍රියෙ මුදින්ද්‍රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ අප්පෙකච්චෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො විහරන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ න පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො විහරන්තෙ. ජානාති භගවා - ‘‘අයං පුග්ගලො රාගචරිතො, අයං දොසචරිතො, අයං මොහචරිතො, අයං විතක්කචරිතො, අයං සද්ධාචරිතො, අයං ඤාණචරිතො’’ති. රාගචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස අසුභකථං කථෙති; දොසචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස මෙත්තාභාවනං ආචික්ඛති; මොහචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස උද්දෙසෙ පරිපුච්ඡාය කාලෙන ධම්මස්සවනෙ කාලෙන ධම්මසාකච්ඡාය ගරුසංවාසෙ නිවෙසෙති; විතක්කචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස ආනාපානස්සතිං ආචික්ඛති; සද්ධාචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස පසාදනීයං නිමිත්තං ආචික්ඛති බුද්ධසුබොධිං (බුද්ධසුබුද්ධතං (ක.)) ධම්මසුධම්මතං සඞ්ඝසුප්පටිපත්තිං සීලානි ච; අත්තනො ඤාණචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස ආචික්ඛති විපස්සනානිමිත්තං අනිච්චාකාරං දුක්ඛාකාරං අනත්තාකාරං.
‘‘සෙලෙ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතො, යථාපි පස්සෙ ජනතං සමන්තතො;
තථූපමං ධම්මමයං සුමෙධ, පාසාදමාරුය්හ සමන්තචක්ඛු;
සොකාවතිණ්ණං ජනතමපෙතසොකො, අවෙක්ඛස්සු ජාතිජරාභිභූත’’න්ති.
එවං භගවා බුද්ධචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා සමන්තචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? සමන්තචක්ඛු වුච්චති සබ්බඤ්ඤුතඤාණං. භගවා සබ්බඤ්ඤුතඤාණෙන උපෙතො සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො.
‘‘න තස්ස අදිට්ඨමිධත්ථි කිඤ්චි, අථො අවිඤ්ඤාතමජානිතබ්බං;
සබ්බං අභිඤ්ඤාසි යදත්ථි නෙය්‍යං, තථාගතො තෙන සමන්තචක්ඛූ’’ති.
එවං භගවා සමන්තචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛූති - අකිත්තයි විවටචක්ඛු.
සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයන්ති. සක්ඛිධම්මන්ති න ඉතිහිතිහං, න ඉතිකිරාය, න පරම්පරාය, න පිටකසම්පදාය, න තක්කහෙතු, න නයහෙතු, න ආකාරපරිවිතක්කෙන, න දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා සාමං සයමභිඤ්ඤාතං අත්තපච්චක්ඛං ධම්මන්ති - සක්ඛිධම්මං. පරිස්සයවිනයන්ති. පරිස්සයාති ද්වෙ පරිස්සයා - පාකටපරිස්සයා ච පටිච්ඡන්නපරිස්සයා ච. කතමෙ පාකටපරිස්සයා? සීහා බ්‍යග්ඝා දීපී අච්ඡා තරච්ඡා කොකා මහිංසා (ගොමහිසා (ස්‍යා.) මහානි. 5) හත්ථී අහි විච්ඡිකා සතපදී, චොරා වා අස්සු මානවා වා කතකම්මා වා අකතකම්මා වා, චක්ඛුරොගො සොතරොගො ඝානරොගො ජිව්හාරොගො කායරොගො සීසරොගො කණ්ණරොගො මුඛරොගො දන්තරොගො කාසො සාසො පිනාසො ඩාහො (ඩහො (සී. ස්‍යා.) මහානි. 5) ජරො කුච්ඡිරොගො මුච්ඡා පක්ඛන්දිකා සූලා විසූචිකා කුට්ඨං ගණ්ඩො කිලාසො සොසො අපමාරො දද්දු කණ්ඩු කච්ඡු රඛසා විතච්ඡිකා ලොහිතපිත්තං (ලොහිතං පිත්තං (ස්‍යා. ක.)) මධුමෙහො අංසා පිළකා භගන්දලා, පිත්තසමුට්ඨානා ආබාධා සෙම්හසමුට්ඨානා ආබාධා වාතසමුට්ඨානා ආබාධා සන්නිපාතිකා ආබාධා උතුපරිණාමජා ආබාධා විසමපරිහාරජා ආබාධා ඔපක්කමිකා ආබාධා කම්මවිපාකජා ආබාධා, සීතං උණ්හං ජිඝච්ඡා පිපාසා උච්චාරො පස්සාවො ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සා ඉති වා - ඉමෙ වුච්චන්ති පාකටපරිස්සයා.
කතමෙ පටිච්ඡන්නපරිස්සයා? කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතං කාමච්ඡන්දනීවරණං බ්‍යාපාදනීවරණං ථිනමිද්ධනීවරණං උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං විචිකිච්ඡානීවරණං රාගො දොසො මොහො කොධො උපනාහො මක්ඛො පළාසො ඉස්සා මච්ඡරියං මායා සාඨෙය්‍යං ථම්භො සාරම්භො මානො අතිමානො මදො පමාදො, සබ්බෙ කිලෙසා සබ්බෙ දුච්චරිතා සබ්බෙ දරථා සබ්බෙ පරිළාහා සබ්බෙ සන්තාපා සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා - ඉමෙ වුච්චන්ති පටිච්ඡන්නපරිස්සයා.
පරිස්සයාති කෙනට්ඨෙන පරිස්සයා? පරිසහන්තීති පරිස්සයා, පරිහානාය සංවත්තන්තීති පරිස්සයා, තත්‍රාසයාති පරිස්සයා. කථං පරිසහන්තීති පරිස්සයා? තෙ පරිස්සයා තං පුග්ගලං සහන්ති පරිසහන්ති අභිභවන්ති අජ්ඣොත්ථරන්ති පරියාදියන්ති මද්දන්ති. එවං පරිසහන්තීති - පරිස්සයා.
කථං පරිහානාය සංවත්තන්තීති පරිස්සයා? තෙ පරිස්සයා කුසලානං ධම්මානං අන්තරායාය පරිහානාය සංවත්තන්ති. කතමෙසං කුසලානං ධම්මානං? සම්මාපටිපදාය අනුලොමපටිපදාය අපච්චනීකපටිපදාය අවිරුද්ධපටිපදාය අන්වත්ථපටිපදාය ධම්මානුධම්මපටිපදාය සීලෙසු පරිපූරකාරිතාය ඉන්ද්‍රියෙසු ගුත්තද්වාරතාය භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතාය ජාගරියානුයොගස්ස සතිසම්පජඤ්ඤස්ස චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනානුයොගස්ස චතුන්නං සම්මප්පධානානං චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං පඤ්චන්නං බලානං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස භාවනානුයොගස්ස - ඉමෙසං කුසලානං ධම්මානං අන්තරායාය පරිහානාය සංවත්තන්ති. එවම්පි පරිහානාය සංවත්තන්තීති - පරිස්සයා.
කථං තත්‍රාසයාති පරිස්සයා? තත්ථෙතෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති අත්තභාවසන්නිස්සයා. යථා බිලෙ බිලාසයා පාණා සයන්ති, දකෙ දකාසයා පාණා සයන්ති, වනෙ වනාසයා පාණා සයන්ති, රුක්ඛෙ රුක්ඛාසයා පාණා සයන්ති; එවමෙව තත්ථෙතෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති අත්තභාවසන්නිස්සයාති. එවම්පි තත්‍රාසයාති - පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘සාන්තෙවාසිකො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාන්තෙවාසිකො සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා උප්පජ්ජන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා සරසඞ්කප්පා සඤ්ඤොජනියා, ත්‍යස්ස අන්තො වසන්ති අන්වාස්සවන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මාති. තස්මා සාන්තෙවාසිකොති වුච්චති. තෙ නං සමුදාචරන්ති, සමුදාචරන්ති (සමුදාචාරෙන්ති (සී.)) නං පාපකා අකුසලා ධම්මාති. තස්මා සාචරියකොති වුච්චති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සොතෙන සද්දං සුත්වා...පෙ.... ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා... ජිව්හාය රසං සායිත්වා... කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා ... මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය උප්පජ්ජන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා සරසඞ්කප්පා සඤ්ඤොජනියා, ත්‍යස්ස අන්තො වසන්ති අන්වාස්සවන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මාති. තස්මා සාන්තෙවාසිකොති වුච්චති. තෙ නං සමුදාචරන්ති, සමුදාචරන්ති නං පාපකා අකුසලා ධම්මාති. තස්මා සාචරියකොති වුච්චති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාන්තෙවාසිකො සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරතී’’ති. එවම්පි තත්‍රාසයාති - පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලා අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා. කතමෙ තයො? ලොභො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලො (අන්තරාමලං (සී. ක.) ඉතිවු. 88) අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො; දොසො, භික්ඛවෙ...පෙ.... මොහො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලො අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අන්තරාමලා අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා’’ති.
‘‘අනත්ථජනනො ලොභො, ලොභො චිත්තප්පකොපනො;
භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.
‘‘ලුද්ධො අත්ථං න ජානාති, ලුද්ධො ධම්මං න පස්සති;
අන්ධන්තමං (අන්ධතමං (ස්‍යා.) ඉතිවු. 88) තදා හොති, යං ලොභො සහතෙ නරං.
‘‘අනත්ථජනනො දොසො, දොසො චිත්තප්පකොපනො;
භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.
‘‘කුද්ධො අත්ථං න ජානාති, කුද්ධො ධම්මං න පස්සති;
අන්ධන්තමං තදා හොති, යං දොසො සහතෙ නරං.
‘‘අනත්ථජනනො මොහො, මොහො චිත්තප්පකොපනො;
භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.
‘‘මූළ්හො අත්ථං න ජානාති, මූළ්හො ධම්මං න පස්සති;
අන්ධන්තමං තදා හොති, යං මොහො සහතෙ නර’’න්ති.
එවම්පි තත්‍රාසයාති - පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘තයො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. කතමෙ තයො? ලොභො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය; දොසො ඛො, මහාරාජ...පෙ.... මොහො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, තයො පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය.
‘‘ලොභො දොසො ච මොහො ච, පුරිසං පාපචෙතසං;
හිංසන්ති අත්තසම්භූතා, තචසාරංව සම්ඵල’’න්ති.
එවම්පි තත්‍රාසයාති - පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා -
‘‘රාගො ච දොසො ච ඉතො නිදානා, අරතී රතී ලොමහංසො ඉතොජා;
ඉතො සමුට්ඨාය මනොවිතක්කා, කුමාරකා ධඞ්කමිවොස්සජන්තී’’ති.
එවම්පි තත්‍රාසයාති - පරිස්සයා.
පරිස්සයවිනයන්ති පරිස්සයවිනයං පරිස්සයප්පහානං පරිස්සයවූපසමං පරිස්සයපටිනිස්සග්ගං පරිස්සයපටිපස්සද්ධිං අමතං නිබ්බානන්ති - සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයං.
පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙති. පටිපදං වදෙහි - සම්මාපටිපදං අනුලොමපටිපදං අපච්චනීකපටිපදං අවිරුද්ධපටිපදං අන්වත්ථපටිපදං ධම්මානුධම්මපටිපදං සීලෙසු පරිපූරකාරිතං ඉන්ද්‍රියෙසු ගුත්තද්වාරතං භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතං ජාගරියානුයොගං සතිසම්පජඤ්ඤං චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ චත්තාරො සම්මප්පධානෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ පඤ්චින්ද්‍රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං නිබ්බානඤ්ච නිබ්බානගාමිනිඤ්ච පටිපදං වදෙහි ආචික්ඛ දෙසෙහි පඤ්ඤපෙහි පට්ඨපෙහි විවර විභජ උත්තානීකරොහි පකාසෙහීති - පටිපදං වදෙහි. භද්දන්තෙති සො නිම්මිතො බුද්ධං භගවන්තං ආලපති. අථ වා යං ත්වං ධම්මං ආචික්ඛසි දෙසෙසි පඤ්ඤපෙසි පට්ඨපෙසි විවරි විභජි උත්තානීඅකාසි පකාසෙසි සබ්බං තං සුන්දරං භද්දකං කල්‍යාණං අනවජ්ජං සෙවිතබ්බන්ති - පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙ.
පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධින්ති. පාතිමොක්ඛන්ති සීලං පතිට්ඨා ආදි චරණං සංයමො සංවරො මුඛං පමුඛං කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා. අථ වාපි සමාධින්ති යා චිත්තස්ස ඨිති සණ්ඨිති අවට්ඨිති අවිසාහාරො අවික්ඛෙපො අවිසාහතමානසතා සමථො සමාධින්ද්‍රියං සමාධිබලං සම්මාසමාධීති - පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධිං.
තෙනාහ සො නිම්මිතො -
‘‘අකිත්තයී විවටචක්ඛු, සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයං;
පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙ, පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධි’’න්ති.
156
(14 - 7)
1 “විවෘතවූ ඇස් ඇති (බුදුරජාණන් වහන්සේ) දේශනා කළසේක” යන්නෙහි දේශනා කළසේක යනු කියනලදී. ප්‍රකාශ කරණලදී. දේශනා කරණලදී. පණවනලදී. තබන ලදී විවෘත කරණලදී බෙදනලදී යනුයි විවෘතවූ ඇස් ඇති යනු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පසැස්වලින් විවෘත ඇස් ඇති සේක. මසැසින්ද විවෘත ඇස් ඇතිසේක. දිවැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක. පැණැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක බුදු ඇසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක. හාත්පස බලන ඇසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක.
2 කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මසැසින් විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ මසැසෙහි (ප්‍රකෘති ඇසෙහි) වර්ණ පසක් විද්‍යමාන වෙත්. නීලවර්ණය, කහවර්ණය, රතුවර්ණය, කළුවර්ණය, සුදුවර්ණය, යනුයි යම් තැනක ඇසේ ලෝම පිහිටියේවේද එය නීලවර්ණ වෙයි. පහදවන දැකුම්කළු “උම්මා” නම් නිල්මල මෙන් වෙයි. එයට එහා කහපාට වෙයි. රන්වන්වූයේ මනා පහදවන්නේ කිණිහිරි මලසේ වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඇස් ගෝල දෙක රතුවෙත්. මනා රතුවෙත් පහදවන්නාහු වෙත්. දැකුම් කළුවෙත්. ඉන්දගොපක නම් පණු වර්ගයේ පැහැය මෙන් වෙත්. මැද කළුපාට වෙයි. මනා කළු වර්ණවූයේ රූක්ෂ නොවූ සිනිඳුවූ අමු කොසඹකොළ පැහැ සමාන වෙයි. එයට එහා සුදුවූයේ වෙයි සුදුවූයේ පහද වන්නේ දැකුම්කළුවූයේ දවහත් (ඉරබටු) තරුවේ පැහැ සමාන වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙර සුචරිතානු භාවයෙන් උපන් ආත්ම භාවයට අයත් ප්‍රකෘතිවූ මසැසින් දවල්ද රෑද හාත්පස යොදුනක් දකියි. යම් කලෙක අංග සතරකින් යුක්තවූ අන්ධකාරය වේද එනම්, හිරු අවරට ගියේවේද, මාසේ පෝයවේද, දැඩි වන ලැහැබක්වේද, මහත්වූ කලට වසින වැසි වලාව වේද, මෙබඳුවූ අංග සතරකින් යුතු අන්ධකාරයෙහිද හාත්පස යොදුනක් දකියි. යම්තැනක බිත්තියක් හෝ කවුළුවක් හෝ ප්‍රාකාරයක් හෝ ගසක් හෝ වැලක් හෝ වේනම් රූපයන් දැකීමට එය ආවරණයකි. එක තල ඇටයක් නිසා තල කරත්තයක් බහාලන්නේ නම් ඒ තල ඇටයම සොයන්නේද මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ප්‍රකෘති මසැස පිරිසිදු වෙයි. මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මසැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක
3 “කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දිවැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇතිසේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මිනිස් ගතිය ඉක්මවූ පිරිසිදු (ii) දිවැසින් චුත වෙන්නාවූද උපදින්නාවූද, හීනවූද, ප්‍රණීතවූද, මනා වර්ණවූද දුර්වර්ණ වූද කර්මය අනුව සුගතියට යන්නාවූද දුගතියට යන්නාවූද සත්වයන් දකියි මේ පින්වත් සත්වයෝ ඒකාන්තයෙන් කාය දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ වාග් දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ මනස් දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ ආර්‍ය්‍යයන්ට උපවාද කළෝ, මිථ්‍යාදෘෂ්ටිවූවෝ මිථ්‍යා දෘෂ්ටි කර්මයෙන් යුක්තවූවෝ, ඔවුහු කායයාගේ බිඳීමෙන් මරණින් මතු සැපයෙන් තොර, නපුරු ගති ඇති නපුරුසේ වැටෙන නරකයෙහි උපන්නෝ වෙති (iii) මේ පින්වත්හු කාය සුචරිතයෙන් යුක්තවූවෝ වෙති. වචී සුචරිතයෙන් යුක්ත නුවූවෝ වෙති. මනස් දුශ්චරිතයෙන් යුක්තවූවෝ වෙති. ආර්‍ය්‍යයන්ට උපවාද නොකළෝ වෙති. සම්‍යක් දෘෂ්ටි ඇත්තෝ සම්‍යක් දෘෂ්ටි කර්ම සමාදන්වූවෝ වෙති. ඔවුහු කායයාගේ බිඳීමෙන් මරණින් මතු යහපත් ගති ඇති ස්වර්ග ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති’යි (ii) මෙසේ මිනිස් ගතිය ඉක්මවූ පිරිසිදුවූ දිවැසින් චුත වන්නාවූද උපදින්නාවූද හීනවූද ප්‍රණීතවූද මනා වර්ණ ඇත්තාවූද දුර්වර්ණ ඇත්තාවූද කර්මය පරිදි සුගතියට යන්නාවූද දුගතියට යන්නාවූද සත්වයන් දනියි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කැමති වන්නේ නම් එකම ලොක ධාතුවක් දක්නාසේක. ලොක ධාතු දෙකක්, ලොක ධාතු තුනක්, ලොක ධාතු සතරක් දක්නා සේක, ලොක ධාතු පසක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු දශයක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු විස්සක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු තිසක් දක්නාසේක. ලෝක ධාතු සතලිසක් දක්නා සේක. ලෝක ධාතු පණසක් දක්නාසේක ලෝක ධාතු සියයක් දක්නාසේක. දහසක් කුඩා ලෝක ධාතු දක්නාසේක. දෙදහසක් මධ්‍යම ලොක ධාතු දක්නාසේක. ත්‍රි සහශ්‍රී මහා සහශ්‍රී ලෝක ධාතුව දක්නාසේක. යම් පමණ බලාපොරොත්තු වන්නේ නම් එපමණම දක්නා සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දිවැස මෙසේ පිරිසිදුය මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දිවැසින්ද විවෘතවූ ඇස් ඇති සේක. කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ප්‍රඥා චක්ෂුසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මහා ප්‍රඥා ඇතිසේක පළල් ප්‍රඥා ඇතිසේක භාසු ප්‍රඥා ඇතිසේක. වෙගවත් ප්‍රඥා ඇතිසේක තියුණු ප්‍රඥා ඇති සේක. උතුම් ප්‍රඥා ඇතිසේක. ඒ ඒ ප්‍රඥාවන් දැනීමේ දක්ෂසේක. වෙන් වෙන් ප්‍රඥා ඇතිසේක. ලැබූ පටිසම්භිදා ඇතිසේක. සතර විශාරද භාවයෙන් යුක්තසේක. දශබලයන් දරණසේක. පුරුෂ ශ්‍රේෂ්ඨ සේක. පුරුෂ සීහ (ඉතා උතුම්) සේක පුරුෂ නාගසේක. ආජානීය පුරුෂවූසේක. පුරුෂ නායකසේක. අනන්ත ඥාන ඇතිසේක. අනන්ත තෙද ඇති සේක. අනන්ත කීර්ති ඇතිසේක. ආඪ්‍ය සේක. මහත් ධන ඇති සේක ධනවත් සේක. නායකවන සේක. හික්මවන සේක. අනුව පමුණුවන සේක. පණවන සේක. මෙනෙහි කරවන සේක. බලවන සේක පහදවන සේක ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නූපන් මග උපදවන සේක. නොහටගත් මග හටගන්වන සේක. ප්‍රකාශ නොකළ මාර්ගය ප්‍රකාශ කරණසේක. මාර්ගය දන්නා සේක. මාර්ගයෙහි නුවණැති සේක. මාර්ගයෙහි දක්ෂ සේක පසුව ඇතිවූ දැන් ශ්‍රාවකයෝ මාර්ගානුගතව වාසය කරත්. ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දතයුත්ත දන්නා සේක දැක්ක යුත්ත දක්නා සේක. ඇස් ඇත්තේ ඥානවූයේ ධර්මය වූයේ බ්‍රහ්මයා වූයේ කියන සේක් පවත්වනසේක් අර්ථය තීරණය කරණසේක් ධර්ම ස්වාමි වූයේ තථාගත සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් නොදන්නා දෙයක් නොදක්නා දෙයක් ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකළ දෙයක් නුවණින් අවබෝධ නොකළ දෙයක් නැත. අතීතය, අනාගතය, වර්තමානය පටන් සියලු ධර්මයෝ සියලු ආකාරයෙන් බුද්ධවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඥාන මුඛයෙහි ඉදිරියට පැමිණෙත්. (8-11) 4 “භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඥාන මුඛය” යන තැන සිට ඡේදය අවසානයට යොදාගත යුතුයි.)
4 කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින් ලොව බලනසේක් ස්වල්ප කෙලෙස් ඇති මහා කෙලෙස් ඇති තියුණු ඉන්ද්‍රිය ඇති මෘදු ඉන්ද්‍රිය ඇති යහපත් ආකාර ඇති අයහපත් ආකාර ඇති මනා අවබෝධ ඇති මනා අවබෝධය නැති පරලොව බිය දක්නා සුළුව වාසය කරණ ඇතැම් කෙනෙක් දුටු සේක යම්සේ වනාහි උපුල් විලක හෝ පියුම් විලක හෝ සුදු පියුම් විලක හෝ ඇතැම් උපුල් හෝ පියුම් හෝ සුදු පියුම් හෝ ජලයෙහි හටගන්නාහුද ජලයෙහි වැඩුනාහුද ජලය අනුව ගියාහුද ඒවා ජලය ඇතුළත පොෂණය වන්නාහුද වෙති. ඇතැම් උපුල් හෝ පියුම් හෝ සුදු පියුම හෝ ජලයෙහි හටගන්නාහුද ජලයෙහි වැඩුනාහුද ජලය හා සමව සිටියාහු වෙති. ඇතැම් උපුල් හෝ පියුම් හෝ සුදු පියුම් හෝ ජලයෙහි හටගන්නාහුද ජලයෙහි වැඩුනාහුද දිය හා නොගැටෙමින් ජලයෙන් උඩට නැගී සිටිත්ද, එපරිද්දෙන්ම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින් ලොව බලන්නේ ස්වල්ප කෙලෙස් ඇත්තාවූද, මහා කෙලෙස් ඇත්තාවූද තියුණු ඉන්ද්‍රිය ඇත්තාවූද මෘදුවූ ඉන්ද්‍රිය ඇත්තාවූද, යහපත් ආකාර ඇත්තාවූද අයහපත් ආකාර ඇත්තාවූද මනාව අවබෝධ කටහැකිවූද දුෂ්කරව අවබෝධකට හැක්කාවූද පරලොව බිය දක්නාසුළුව වසන ඇතැම් අයද පරලොව බිය නොදක්නා සුළුව වසන ඇතැම් අයද යන සත්වයින් දුටු සේක. මේ පුද්ගලතෙම රාග චරිත ඇත්තේය මේ පුද්ගලතෙම ද්වේෂ චරිත ඇත්තේය, මේ පුද්ගලතෙම මෝහ චරිත ඇත්තේය, මේ තැනැත්තේ විතර්ක චරිතයෙක මේ තැනැත්තේ ශ්‍රද්ධා චරිතයෙක, මේ බුද්ධිචරිතයෙකැයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දන්නාසේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රාග චරිත ඇති පුද්ගලයාට අශුභ කථාව දේශනා කරණ සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ද්වේෂ චරිත ඇත්තහුට මෛත්‍රී භාවනාව දේශනා කරණසේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෝහ චරිත පුද්ගලයා ඉගෙණීමෙහි ප්‍රගුන කිරීමෙහි ගුරුවරුන් ආශ්‍රය කිරීමෙහි යොදවනසේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විතර්ක චරිත ඇති පුද්ගලයාට ආනාපාන සතිය දේශනාකරණ සේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ශ්‍රද්ධා චරිත ඇති පුද්ගලයාට බුදුන් කෙරෙහිවූ මනා බුද්ධත්වයද ධර්මය කෙරෙහි යහපත් ධර්මත්වයද සංඝයාගේ සුපිළිපන් බවද තමන්ගේ ශීලයන්ද දේශනා කරණ සේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුද්ධි චරිත ඇත්තාහට අනිත්‍යාකාරවූ දුක්ඛාකාරවූ අනාත්මාකාරවූ විදර්ශනා නිමිත්ත දේශනා කරණ සේක.
5 “යම්සේ පර්වතයක් මුදුනෙහි සිටියෙක් හත්පස ජනයාට පෙණෙන්නේද සුමෙධය, මේ සමතැස් ඇති පහවූ ශොක ඇති බුදුරදුන් වහන්සේ එවැනි උපමා ඇති ධර්මයට නැමැති ප්‍රාසාදයට නැගී ජාති ජරාවෙන් මඩනාලද ශෝකයට බැසගත් ජනසමූහය දක්නා සේක.”
මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බුදු ඇසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක, කෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සමතැසින් විවෘත ඇස් ඇති සේක්ද, “සමතැස” යයි සර්වඥතා ඥානයට කියයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සර්වඥතාඥානයෙන් යුක්තවූ සේක
6 “මේ ලොව උන්වහන්සේ නොදුටු කිසිවක් නැත. දතයුතුවූ නොදත් දෙයක් නැත. යම්කිසි දැනගතයුතු ධර්මයක් ඇද්ද සියල්ල දැන ගත්සේක. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ සමන්තචක්ඛු නමි” මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සමතැසින්ද විවෘත ඇස් ඇති සේක, යනුයි.
7 “උවදුරු නැති කරණ ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය” යන්නෙහි මෙය මෙසේමයයි ගත් ධර්මයක් නොවේ පරම්පරාවෙන් ගත් ධර්මයක් නොවේ. කොටස් කොටගත් ධර්මයක් නොවේ. තර්ක හේතුවෙන් ගත් ධර්මයක් නොවේ. න්‍යාය හේතුවෙන් ගත් ධර්මයක් නොවේ. ආකාරයෙන් සිතාබලාගත් ධර්මයක් නොවේ. දාෂ්ටියෙන් බලාගත් ධර්මයක් නොවේ තනිව තෙමේ මනාකොට දැන තමාට ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මයක්නුයි ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය නමි.
8 “උවදුරු නැතිකරණ” යන්නෙහි උවදුරු දෙකක් වෙති. ප්‍රකට උවදුරුද වැසුන උවදුරුද යනුයි. ප්‍රකට උවදුරු කවරේද, සිංහයෝය, ව්‍යාඝ්‍රයෝය, දිවියෝය, වලස්සුය, කලුහිස් වලස්සුය, ව්‍යාඝ්‍රයෝය, මීම්මුය, සර්පයෝය, ගෝනුස්සෝය, පත්තෑයෝය, කරණ ලද හෝ නොකරණ ලද වැඩ ඇති සොරුන් හෝ මිනිස්සු වෙද්ද ඔවුහුයි. ඇස් රෝගය, කන්රෝගය, නාසේ රෝගය දිවේ රෝගය, කයේ රෝගය, හිසේ රෝගය, කණේ රෝගය, මුඛයේ රෝගය, දත්රෝගය, කාශය, ක්ෂය, පීනසය, දාහය උණය, කුසෙහි රෝගය, මූර්ඡාවය, රක්ත අතීසාරය, ඇඟ විදින්නාමෙන් ඇතිවන රෝගය, මහා අතීසාරය, කුෂ්ටය, ගඩුය, කිලාසය, ස්වාශ රෝගය, අපස්මාරය, දදය, කැසීමය, කුඩා බිබිලිය, නියෙන් කැසූ තැන වණවන රෝගය, මහ කැසීම්ය, රත්පිතය, මධුමෙහය, අංශභාග නම් රෝගය, පිළිකාය, භගන්දරාය, පිතින්වන රෝගය, සෙමින්වන රෝගය, වාතයෙන්වන රෝගය, තුන්දොසින්වන රෝගය ඍතු විපර්‍ය්‍යාසයෙන් වන රෝගය, විෂම පැවැත්මෙන්වන රෝගය, උපක්‍රමයෙන් උපන් රෝගය, කර්ම විපාකයෙන් වන රෝගය ශීත, උෂ්ණ, බඩසාය, පිපාසය මලමුත්‍ර කෘත්‍ය දැයි යන මේ රෝගද ඩැහැලේ බොන මැස්සෝය මදුරුවෝය වාතය අව්වය දීර්ඝ ජාතීහුය යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශයෙන් හෝ ඇතිවන උවදුරුද යන මෙය ප්‍රකට උවදුරුවෙත් වැසුන උවදුරු කවරහුද කාය දුශ්චරිතය වාග් දුශ්චරිතය, මනස් දුශ්චරිතය කාමච්ඡන්ද නීවරණය, ව්‍යාපාද නීවරණය ථින මිද්ධ නීවරණය උද්ධච්ච කුක්කුච්ච නීවරණය විචිකිච්ඡා නීවරණය, රාගය ද්වේෂය මෝහය ක්‍රෝධය බද්ධ වෛරය, ගුණමකුකම උතුමන් තමන් හා සම කිරීම ඊර්‍ෂ්‍යාව මසුරුකම රැවටිල්ල කෛරාටිකකම තදගතිය එකට එක කිරීම මානය ඇති මානය මදය ප්‍රමාදය සියලු කෙලෙස් සියලු පීඩා සියලු දැවිලි සියලු තැවිලි සියුම් අකුශල රැස්කිරීම් මොවුහු වැසුන උවදුරු යයි කියත්. “උවදුරු” යනු කවරාර්ථයකින් උවදුරු නම්, වෙත්ද මැඩ පවත්වානුයි’ උවදුරු නම් පරිහානියට පැමිණේනුයි උවදුරුනමි, එහි වාසය වෙනුයි උවදුරුනමි.
9 කෙසේ මැඩපවත්වානුයි උවදුරු නම් වෙත්ද ඒ උවදුරු ඒ පුද්ගලයා මැඩපවත්වත් යටකරත් මඩිත් පරිහානිය පැමිණේනුයි කෙසේ උවදුරු නම් වෙද්ද, ඒ උවදුරු කුශල ධර්මයන්ගේ අන්තරාය පිණිස පිරිහීම පිණිස පවතිත් කවර කුශල ධර්මයන්ගේද සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව පිණිස අනුලොම ප්‍රතිපදාව පිණිස නිවැරදි ප්‍රතිපදාව පිණිස අන්වර්ථ ප්‍රතිපදාව පිණිස ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාව පිණිස ශීලයන් සම්පූර්ණ කිරීම පිණිස ඉන්ද්‍රියයන්හි වැසූ දොර ඇතිවීම පිණිස භොජනයන්හි පමණ දැනීම පිණිස නිදිදුරු කිරීම් පිණිස සිහිනුවණ පිණිස සතර සතිපට්ඨානයන් වැඩීම පිණිස සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන්ගේ සතර ඍද්ධිපාදයන්ගේ පඤ්චෙන්ද්‍රියයන්ගේ පඤ්ච බලයන්ගේ සප්ත බොධ්‍යංගයන්ගේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ වැඩීම පිණිසද යන මේ කුශල ධර්මයන්ගේ වැඩීම පිණිස යනුයි උවදුරු යනු (1-4) 4 (ii) උවදුරු යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.)
10 “උවදුරු හික්මීම” යනු උවදුරු දුරු කිරීම, උවදුරු සංසිඳීම, උවදුරු ව්‍යපසමනය, උවදුරු බැහැර කිරීම, අමෘතවූ නිර්වාණය යනුයි. “ස්වාමීනි, ප්‍රතිපදාව කියනු මැනවි” යනු සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව, නොවෙනස් ප්‍රතිපදාව, අන්වර්ථ ප්‍රතිපදාව, ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාව, ශීලයන් සම්පූර්ණ කරණ බව ඉන්ද්‍රියයන්හි වැසූ දොර ඇති බව, භෝජනයෙහි පමණ දැනීම, නිදි දුරු කිරීම, සිහි නුවණ ඇතිබව, සතර සතිපට්ඨානයන්, සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන්, සතර ඍද්ධිපාදයන් පඤ්චෙන්ද්‍රියයන්, පඤ්ච බලයන්, සප්ත බොධ්‍යංගයන්, ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, නිර්වාණයද, නිර්වාණගාමිනී ප්‍රතිපදාවද කියනු මැනවි. ප්‍රකාශ කරණු මැනවි. පනවනු මැනවි තබනු මැනවි. විවෘත කරණු මැනවි. බෙදනු මැනවි. ප්‍රකට කරණු මැනවි, යනුයි. ස්වාමීනි, යනු ඒ නිර්මිත රූපය බුද්ධවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ආමන්ත්‍රණය කරයි. යලිදු හෝ ඔබවහන්සේ යම් ධර්මයක් දේශනා කළසේක්ද, කීසේක්ද, පැනවූ සේක්ද, තැබූ සේක්ද, විවෘත කළසේක්ද, බෙදූ සේක්ද, ප්‍රකට කළ සේක්ද ඒ සියල්ල සුන්දරය, යහපත්ය, නිවැරදිය, සේවනය කටයුතුය යනුයි
11 “ප්‍රාතිමොක්ෂය යලිදු හෝ සමාධිය” යනු ප්‍රාතිමොක්ෂය නම් ශීලයයි. පිහිටයි. කුශල ධර්මයන්හි සමාපත්තියෙහි මුල් හැසිරීමයි. හික්මීමයි. සංවරයයි “යලිදු හෝ සමාධිය” යනු සිතේ යම් හික්මීමක් නැවැත්මක් නිශ්චල භාවයක්, කලබල නොවීමක්, නොකැළඹුන බවත් සිතේ සමථයක්, සමාධින්ද්‍රියක් සමාධි බලයක් සම්‍යක් සමාධියක් ඇද්ද එයයි.
157
චක්ඛූහි නෙව ලොලස්ස, ගාමකථාය ආවරයෙ සොතං;
රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්‍ය, න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මිං.
චක්ඛූහි නෙව ලොලස්සාති. කථං චක්ඛුලොලොති? ඉධෙකච්චො චක්ඛුලොලියෙන සමන්නාගතො හොති - ‘‘අදිට්ඨං දක්ඛිතබ්බං , දිට්ඨං සමතික්කමිතබ්බ’’න්ති ආරාමෙන ආරාමං උය්‍යානෙන උය්‍යානං ගාමෙන ගාමං නිගමෙන නිගමං නගරෙන නගරං රට්ඨෙන රට්ඨං ජනපදෙන ජනපදං දීඝචාරිකං අනවට්ඨිතචාරිකං (අනවත්ථිතචාරිකං (සී. ස්‍යා.)) අනුයුත්තො ච හොති රූපස්ස දස්සනාය. එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු අන්තරඝරං පවිට්ඨො වීථිං පටිපන්නො අසංවුතො ගච්ඡති හත්ථිං ඔලොකෙන්තො, අස්සං ඔලොකෙන්තො, රථං ඔලොකෙන්තො, පත්තිං ඔලොකෙන්තො, ඉත්ථියො ඔලොකෙන්තො, පුරිසෙ ඔලොකෙන්තො, කුමාරකෙ ඔලොකෙන්තො, කුමාරිකායො ඔලොකෙන්තො, අන්තරාපණං ඔලොකෙන්තො , ඝරමුඛානි ඔලොකෙන්තො, උද්ධං ඔලොකෙන්තො, අධො ඔලොකෙන්තො, දිසාවිදිසං විපෙක්ඛමානො ගච්ඡති. එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්‍යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්‍රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්‍යුං, තස්ස සංවරාය න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති චක්ඛුන්ද්‍රියං, චක්ඛුන්ද්‍රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති. එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
යථා වා පනෙකෙ භොන්තො සමණබ්‍රාහ්මණා සද්ධාදෙය්‍යානි භොජනානි භුඤ්ජිත්වා තෙ එවරූපං විසූකදස්සනං අනුයුත්තා විහරන්ති, සෙය්‍යථිදං - නච්චං ගීතං වාදිතං පෙක්ඛං අක්ඛානං පාණිස්සරං වෙතාළං කුම්භථූණං (කුම්භථූනං (සී. ස්‍යා. ක.)) සොභනකං (සොභනගරකං (සී. ස්‍යා.)) චණ්ඩාලං වංසං ධොවනං හත්ථියුද්ධං අස්සයුද්ධං මහිංසයුද්ධං (මහිසයුද්ධං (සී. ස්‍යා.)) උසභයුද්ධං අජයුද්ධං මෙණ්ඩයුද්ධං කුක්කුටයුද්ධං වට්ටකයුද්ධං දණ්ඩයුද්ධං මුට්ඨියුද්ධං නිබ්බුද්ධං උය්‍යොධිකං බලග්ගං සෙනාබ්‍යූහං අනීකදස්සනං ඉති වා . එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
කථං න චක්ඛුලොලො හොති? ඉධ භික්ඛු අන්තරඝරං පවිට්ඨො වීථිං පටිපන්නො සංවුතො ගච්ඡති න හත්ථිං ඔලොකෙන්තො, න අස්සං ඔලොකෙන්තො, න රථං ඔලොකෙන්තො, න පත්තිං ඔලොකෙන්තො, න ඉත්ථියො ඔලොකෙන්තො, න පුරිසෙ ඔලොකෙන්තො, න කුමාරකෙ ඔලොකෙන්තො, න කුමාරිකායො ඔලොකෙන්තො, න අන්තරාපණං ඔලොකෙන්තො, න ඝරමුඛානි ඔලොකෙන්තො, න උද්ධං ඔලොකෙන්තො, න අධො ඔලොකෙන්තො, න දිසාවිදිසාවිපෙක්ඛමානො ගච්ඡති. එවම්පි න චක්ඛුලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්‍යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්‍රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්‍යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්‍රියං, චක්ඛුන්ද්‍රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. එවම්පි න චක්ඛුලොලො හොති.
යථා වා පනෙකෙ භොන්තො සමණබ්‍රාහ්මණා සද්ධාදෙය්‍යානි භොජනානි භුඤ්ජිත්වා තෙ එවරූපං විසූකදස්සනං අනනුයුත්තා විහරන්ති, සෙය්‍යථිදං - නච්චං ගීතං වාදිතං පෙක්ඛං අක්ඛානං...පෙ.... අනීකදස්සනං ඉති වා. එවරූපා විසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති. එවම්පි න චක්ඛුලොලො හොති.
චක්ඛූහි නෙව ලොලස්සාති. චක්ඛුලොලියං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, චක්ඛුලොලියා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - චක්ඛූහි නෙව ලොලස්ස.
ගාමකථාය ආවරයෙ සොතන්ති. ගාමකථා වුච්චති බාත්තිංස තිරච්ඡානකථා, සෙය්‍යථිදං - රාජකථා චොරකථා මහාමත්තකථා සෙනාකථා භයකථා යුද්ධකථා අන්නකථා පානකථා වත්ථකථා යානකථා සයනකථා මාලාකථා ගන්ධකථා ඤාතිකථා ගාමකථා නිගමකථා නගරකථා ජනපදකථා ඉත්ථිකථා (ඉත්ථිකථා පුරිසකථා (බහූසු)) සූරකථා විසිඛාකථා කුම්භට්ඨානකථා පුබ්බපෙතකථා නානත්තකථා ලොකක්ඛායිකා සමුද්දක්ඛායිකා ඉතිභවාභවකථා ඉති වා. ගාමකථාය ආවරයෙ සොතන්ති . ගාමකථාය සොතං ආවරෙය්‍ය නිවාරෙය්‍ය සංවරෙය්‍ය රක්ඛෙය්‍ය ගොපෙය්‍ය පිදහෙය්‍ය පච්ඡින්දෙය්‍යාති - ගාමකථාය ආවරයෙ සොතං.
රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්‍යාති. රසෙ චාති මූලරසො ඛන්ධරසො තචරසො පත්තරසො පුප්ඵරසො ඵලරසො අම්බිලං මධුරං තිත්තකං කටුකං ලොණිකං ඛාරිකං ලම්බිකං කසාවො සාදු අසාදු සීතං උණ්හං. සන්තෙකෙ සමණබ්‍රාහ්මණා රසගිද්ධා; තෙ ජිව්හග්ගෙන රසග්ගානි පරියෙසන්තා ආහිණ්ඩන්ති, තෙ අම්බිලං ලභිත්වා අනම්බිලං පරියෙසන්ති, අනම්බිලං ලභිත්වා අම්බිලං පරියෙසන්ති...පෙ.... සීතං ලභිත්වා උණ්හං පරියෙසන්ති, උණ්හං ලභිත්වා සීතං පරියෙසන්ති. තෙ යං යං ලභිත්වා තෙන තෙන න තුස්සන්ති, අපරාපරං පරියෙසන්ති, මනාපිකෙසු රසෙසු රත්තා ගිද්ධා ගධිතා මුච්ඡිතා අජ්ඣොසන්නා ලග්ගා ලග්ගිතා පලිබුද්ධා. යස්සෙසා රසතණ්හා පහීනා සමුච්ඡින්නා...පෙ.... ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා, සො පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙති නෙව දවාය...පෙ.... අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චාති.
යථා වණං ආලිම්පෙය්‍ය යාවදෙව ආරුහණත්ථාය (ආරුහනත්ථාය (ක.) පුරාභෙදසුත්තනිද්දෙසෙ සත්තමගාථාවණ්ණනායං), යථා වා පන අක්ඛං අබ්භඤ්ජෙය්‍ය යාවදෙව භාරස්ස නිත්ථරණත්ථාය, යථා වා පුත්තමංසං ආහාරං ආහාරෙය්‍ය යාවදෙව කන්තාරස්ස නිත්ථරණත්ථාය; එවමෙවං භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙති නෙව දවාය...පෙ.... අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චාති රසතණ්හං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, රසතණ්හාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්‍ය.
න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මින්ති. මමත්තාති ද්වෙ මමත්තා - තණ්හාමමත්තඤ්ච දිට්ඨිමමත්තඤ්ච ...පෙ.... ඉදං තණ්හාමමත්තං...පෙ.... ඉදං දිට්ඨිමමත්තං. තණ්හාමමත්තං පහාය දිට්ඨිමමත්තං පටිනිස්සජ්ජිත්වා චක්ඛුං න මමායෙය්‍ය න ගණ්හෙය්‍ය න පරාමසෙය්‍ය නාභිනිවිසෙය්‍ය; සොතං... ඝානං... ජිව්හං... කායං... රූපෙ... සද්දෙ... ගන්ධෙ... රසෙ... ඵොට්ඨබ්බෙ... කුලං... ගණං... ආවාසං... ලාභං... යසං... පසංසං... සුඛං... චීවරං... පිණ්ඩපාතං... සෙනාසනං... ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං... කාමධාතුං... රූපධාතුං... අරූපධාතුං... කාමභවං... රූපභවං... අරූපභවං... සඤ්ඤාභවං... අසඤ්ඤාභවං... නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවං ... එකවොකාරභවං... චතුවොකාරභවං... පඤ්චවොකාරභවං ... අතීතං... අනාගතං... පච්චුප්පන්නං... දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙ ධම්මෙ න මමායෙය්‍ය න ගණ්හෙය්‍ය න පරාමසෙය්‍ය නාභිනිවිසෙය්‍ය. කිඤ්චීති කිඤ්චි රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං. ලොකස්මින්ති අපායලොකෙ...පෙ.... ආයතනලොකෙති - න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මිං.
තෙනාහ භගවා -
‘‘චක්ඛූහි නෙව ලොලස්ස, ගාමකථාය ආවරයෙ සොතං;
රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්‍ය, න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මි’’න්ති.
157
(14 - 8)
1 “චක්ෂූර් ලොලත්වය දුරු කරන්නේය” යන්නෙහි කෙසේ චක්ෂුර් ලොලත්වය වේද, (i) මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් චක්ෂුර් ලොලත්වයෙන් යුක්තවූයේ වෙයි. නොදුටු දේ දැකිය යුතුයි. දැකි දේ ඉක්මවිය යුතුයයි ආරාමයෙන් ආරාමයට උයනෙන් උයනට ගමින් ගමට නියම්ගමින් නියම් ගමට නුවරින් නුවරට, රටින් රටට ජනපදයෙන් ජනපදයට රූප දැක්ම පිණිස දීර්ඝ චාරිකාවෙහි පසුකොට යාමෙහි යෙදුනේ වායය කරයි. මෙසේ
ද චක්ෂුර් ලොලත්වය වෙයි යලිදු හෝ ඇතුළු ගමට හෝ ඇතුළු ගෙට පිවිසියේ විථියට පිවිසියේ අසංවරව යයි ඇතෙකු බලන්නේ, අශ්වයකු බලන්නේ රථයක් බලන්නේ, පාබල සෙනඟක් බලන්නේ ස්ත්‍රීන් බලන්නේ පුරුෂයන් බලන්නේ, කුමරුවන් බලන්නේ කුමරියන් බලන්නේ, කඩ සාප්පු බලන්නේ අනුන්ගේ මුහුණු බලන්නේ, උඩ බලන්නේ, යට බලන්නේ දිශා අනුදිශා බලන්නේ, යයි මෙසේද චක්ෂුර් ලොලත්වය ඇත්තේ වෙයි. (ii) යලිදු හෝ භික්ෂුතෙම ඇසින් රූපය දැක නිමිති ගන්නේ වෙයි. අනුඛ්‍යඤ්ජන ගන්නේ වෙයි. යම් හේතුවකින් චක්ෂුරින්ද්‍රිය අසංවරව වාසය කරන්නාවූ ඔහුට දැඩි ලෝභය ආදී ලාමක අකුශල ධර්මයෝ ඔහු අනුව වැගිරෙද්ද එහි සංවරය පිණිස නොපිළිපදියි. චක්ෂුරින්ද්‍රිය නොරකියි. චක්ෂුරින්ද්‍රියයෙහි සංවරයට නොපැමිණෙයි. මෙසේද චක්ෂුර් ලොලත්වය ඇතිවෙයි. යම්සේ හෝ ඇතැම් ශ්‍රමණ බ්‍ර හ්මණයෝ ශ්‍රද්ධාවෙන් දෙන භොජනයන් වළඳා ඔවුහු මෙබඳුවූ විසුළු දැකුම් බැලීමෙන් යුතුව වාසය කරත්. ඒ කෙසේද, නැටීම, ගීකීම, වැයීම, රඟ මඩුලු, ගොතා රසකර කියන ලද බොරු කථා බැලීම, ඇසීම, අත්තල ගැසීම, මළ මිනී නැංවීම නමැති විජ්ජා කිරීම, බෙර වැයුම, නෘත්‍යයේදී සිත් ඇළුම් කරණ ශරීර චඤ්චලය, සණදෙවුම් කෙළිය, උනගස් ඔසවා නැටුම, මිනී ඇට සෝදා තැබීමය, ඇත් පොරය, අශ්ව පොරය, මීවුන් පොරය, ගව පොරය, එළු පොරය, බැටළු පොරය, කුකුළු පොරය, වටුවන් පොරය, පොලු හරඹය, මිටින් මිට ගැසීමේ පොරය, මල්ලව පොරය, භට සේනාවන්ගේ සරඹ, කඳවුරු, සතරාකාර යුද්ධ හමුදාව, දැකීම යනාදියයි. මෙසේද චක්ෂූර් ලොලත්වය ඇතිවෙයි. කෙසේ චක්ෂූර් ලෝලත්වය නොවේද, ((14-8) 11 (i) (ii) යුක්තවූයේ වෙයි. යන්න නොවෙයි කියා වෙනස්කොට යොදා ගතයුතුයි.) යලිදු හෝ භික්ෂුතෙම ඇසින් රූපය දැක නිමිති ගන්නේ වෙයි. ((14-8) (ii) “පිළිපදියි” “පැමිණෙයි” කියා වෙනස් කොට යොදාගත යුතුයි)
2 “චක්ෂුර් ලොලත්වය නොකරන්නේය” යනු චක්ෂුර් ලොලත්වය දුරු කරන්නේය සන්සිඳුවන්නේය. නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. චක්ෂූර් ලොලත්වයෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය. නොඇළුනේ නික්මුනේ, වෙන්වූයේ සීමා රහිත සිතින් වාසය කරන්නේය.
3 “ග්‍රාම්‍ය කථාවෙන් කණ ආවරණය කරන්නේය” යනු දෙතිස් තිරිසන් කථාවලට ග්‍රාම්‍ය කථායයි කියයි. ඒ කෙසේද, (ii) රජුන් පිළිබඳ, සොරුන් පිළිබඳ, මහාමාත්‍යයන් පිළිබඳ, සේනාවන් පිළිබඳ, භය පිළිබඳ, යුද්ධ පිළිබඳ, ආහාර පිළිබඳ, පාන වර්ග පිළිබඳ, වස්ත්‍ර පිළිබඳ, යානයන් පිළිබඳ, සයන පිළිබඳ, මාලා පිළිබඳ, සුවඳ පිළිබඳ, ඥාතීන් පිළිබඳත ගම් පිළිබඳ, නියම්ගම් පිළිබඳ, නගරයන් පිළිබඳ, ජනපදයන් පිළිබඳ, ස්ත්‍රීන් පිළිබඳ, පුරුෂයන් පිළිබඳ, සූරයන් පිළිබඳ, වීථි පිළිබඳ, පැන් තොටවල් පිළිබඳ, මළවුන් පිළිබඳ, යන මේ කථාද ලෝකය පිළිබඳ, මුහුදු පිළිබඳ මෙය මෙසේවූයේය යන කථාද යන මේවා වෙති
4 “කණ ග්‍රාම කථාවලින් ආවරණය කරන්නේය” යනු ග්‍රාම කථාවලින් කණ ආවරණය කරන්නේය වළක් වන්නේය. රකින්නේය ආරක්ෂා කරන්නේය යනුයි.
5 “රශයෙහිද ගිජු නොවන්නේය යන්නෙහි” රසය නම් (ii) මූල රසය, කඳේ රසය, පොත්තේ රසය, කොළ රසය, මල් රසය, ගෙඩි රසය, ඇඹුල් රසය, මිහිරි රසය, තික්ත රසය, කටුක රසය, ලුණු රසය, ක්ෂාර රසය, කසට රසය, අමිහිරි රසය, ශීතද, උෂ්ණද යනුයි. (iii) රශයෙහි ගිජුවූ ඇතැම් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ ඇත්තාහ. ඔවුහු දිව අගින් අග්‍ර රසයන් සොයමින් ඇවිදිත්. (10-7) (4) ඔවුහු දිව අගින් යන තැන සිට යෙදිය යුතුයි.)
6 “ලෝකයෙහි කිසිවක් මමය මාගේයයි නොගන්නේය” යනු මමත්වය යනු මමත්ව දෙකකි. තෘෂ්ණා මමත්වයද දෘෂ්ටි මමත්වයද යනුයි. (2-6) 1 (ii) (iii) ඡේදය යෙදිය යුතුයි) තෘෂ්ණා මමත්වය දුරු කොට දෘෂ්ටි මමත්වය බැහැරකොට ඇසේ මමත්වය නොකරන්නේය. නොගන්නේය. පරාමර්ශ නොකරන්නේය. ඇතුළු නොවන්නේය. කණෙහි නාසයෙහි දිවෙහි ශරීරයෙහි රූපයෙහි ශබ්දයෙහි ගන්ධයෙහි රශයෙහි ස්පර්ශයෙහි කුලයෙහි ගණයා කෙරෙහි ආවාසයෙහි ලාභයෙහි කීර්තියෙහි ප්‍රශංසාවෙහි සැපයෙහි චීවරයෙහි පිණ්ඩපාතයෙහි සේනාසනයෙහි ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකරෙහි කාමධාතුවෙහි රූප ධාතුවෙහි අරූප ධාතුවෙහි කාමභවයෙහි රූපභවයෙහි අරූප භවයෙහි සඤ්ඤාභවයෙහි අසඤ්ඤාභවයෙහි නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤා භවයෙහි එකවොකාර භවයෙහි චතුවොකාර භවයෙහි පඤ්චවොකාර භවයෙහි අතීතයෙහි අනාගතයෙහි වර්තමානයෙහි දුටු ඇසූ දේ ස්පර්ශ කළ දැනගත් ධර්මයෙහි මමායනය නොකරන්නේය. නොගන්නේය පරාමර්ශ නොකරන්නේය, ඇතුළු නොවන්නේය යනුයි. කිසියම් යනු කිසියම් රූපගතවූ වේදනා ගතවූ සඤ්ඤා ගතවූ සංස්කාර ගතවූ විඤ්ඤාණ ගතවූ යනුයි. ලෝකයෙහි යනු අපාය ලෝකයෙහි (මෙය (3-4) 6 ඡේදය යොදාගත යුතුයි.)
158
ඵස්සෙන යදා ඵුට්ඨස්ස, පරිදෙවං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චි;
භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්‍ය, භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්‍ය.
ඵස්සෙන යදා ඵුට්ඨස්සාති. ඵස්සොති රොගඵස්සො. රොගඵස්සෙන ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො අස්ස; චක්ඛුරොගෙන ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො අස්ස, සොතරොගෙන...පෙ.... ඝානරොගෙන... ජිව්හාරොගෙන... කායරොගෙන... සීසරොගෙන... කණ්ණරොගෙන... මුඛරොගෙන... දන්තරොගෙන... කාසෙන... සාසෙන... පිනාසෙන... ඩාහෙන... ජරෙන... කුච්ඡිරොගෙන... මුච්ඡාය... පක්ඛන්දිකාය... සූලාය... විසූචිකාය... කුට්ඨෙන... ගණ්ඩෙන... කිලාසෙන... සොසෙන... අපමාරෙන... දද්දුයා... කණ්ඩුයා ... කච්ඡුයා... රඛසාය... විතච්ඡිකාය... ලොහිතෙන... පිත්තෙන... මධුමෙහෙන... අංසාය... පිළකාය... භගන්දලෙන... පිත්තසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන... සෙම්හසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන... වාතසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන... සන්නිපාතිකෙන ආබාධෙන... උතුපරිණාමජෙන ආබාධෙන... විසමපරිහාරජෙන ආබාධෙන... ඔපක්කමිකෙන ආබාධෙන... කම්මවිපාකජෙන ආබාධෙන... සීතෙන... උණ්හෙන... ජිඝච්ඡාය... පිපාසාය... උච්චාරෙන... පස්සාවෙන... ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සෙහි ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො අස්සාති - ඵස්සෙන යදා ඵුට්ඨස්ස.
පරිදෙවං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චීති. ආදෙවං පරිදෙවං ආදෙවනං පරිදෙවනං ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං වාචා පලාපං විප්පලාපං ලාලප්පං ලාලප්පායනං ලාලප්පායිතත්තං න කරෙය්‍ය න ජනෙය්‍ය න සඤ්ජනෙය්‍ය න නිබ්බත්තෙය්‍ය නාභිනිබ්බත්තෙය්‍ය. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිම්හිචි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වාති - පරිදෙවං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චි.
භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්‍යාති. කාමභවං න ජප්පෙය්‍ය, රූපභවං න ජප්පෙය්‍ය, අරූපභවං න ජප්පෙය්‍ය න පජප්පෙය්‍ය නාභිජප්පෙය්‍යාති - භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්‍ය.
භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්‍යාති. භෙරවාති එකෙනාකාරෙන භයම්පි භෙරවම්පි තඤ්ඤෙව. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘එතං නූන තං භයං භෙරවං න ජහෙ ආගච්ඡතී’’ති. බහිද්ධාරම්මණං වුත්තං සීහා බ්‍යග්ඝා දීපී අච්ඡා තරච්ඡා කොකා මහිංසා අස්සා හත්ථී අහි විච්ඡිකා සතපදී, චොරා වා අස්සු මානවා වා කතකම්මා වා අකතකම්මා වා. අථාපරෙන ආකාරෙන භයං වුච්චති අජ්ඣත්තිකං චිත්තසමුට්ඨානං භයං භයානකං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසො චෙතසො උබ්බෙගො උත්‍රාසො, ජාතිභයං ජරාභයං බ්‍යාධිභයං මරණභයං රාජභයං චොරභයං අග්ගිභයං උදකභයං අත්තානුවාදභයං පරානුවාදභයං දණ්ඩභයං දුග්ගතිභයං ඌමිභයං කුම්භීලභයං ආවට්ටභයං සුසුකාභයං (සුංසුකාභයං (ස්‍යා.)) ආජීවිකභයං අසිලොකභයං පරිසාය සාරජ්ජභයං මදනභයං දුග්ගතිභයං භයං භයානකං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසො චෙතසො උබ්බෙගො උත්‍රාසො. භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්‍යාති භෙරවෙ පස්සිත්වා වා සුණිත්වා වා න වෙධෙය්‍ය න පවෙධෙය්‍ය න සම්පවෙධෙය්‍ය න තසෙය්‍ය න උත්තසෙය්‍ය න පරිතසෙය්‍ය න භායෙය්‍ය න සන්තාසං ආපජ්ජෙය්‍ය, අභීරූ අස්ස අඡම්භී අනුත්‍රාසී අපලායී, පහීනභයභෙරවො විගතලොමහංසො විහරෙය්‍යාති - භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්‍ය.
තෙනාහ භගවා -
‘‘ඵස්සෙන යදා ඵුට්ඨස්ස, පරිදෙවං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චි;
භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්‍ය, භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්‍යා’’ති.
158
(14 - 9)
1 “යම් කලෙක ස්පර්ශයෝ ස්පර්ශවූවහුට” යන්නෙහි විස්සනම් රොග ස්පර්ශයයි. රොග ස්පර්ශයෙන් ස්පර්ශ කරණ ලද්දේ මඩන ලද්දේ වන්නේය. ඇස් රෝගයෙන් (මෙහි (4-4) 4 (ii) යොදාගත යුතුයි) ඩැහැලේ බොන මැස්සෝය වාතය අව්වය දීර්ඝජාතීහුය යන මොවුන්ගේ ස්පර්ශයෙන් ස්පර්ශවූයේ මඩනා ලද්දේ යුක්තවූයේ වන්නේය. භික්ෂුතෙම කොතැනකදීවත් වැලපීමක් නොකරන්නේය යනු වැලපීමක් වැලපීම් බවක් වැලපීම් වචනයක් විප්‍රලාපයක් විලාපයක් විලාප වචනයක් නොකරන්නේය, ඇති නොකරන්නේය. නූපදවන්නේය යනුයි කොතැනකදීවත් යනු කොතැනදීවත් කොහිදීවත්, ඇතුලත පිටත හෝ ඇතුල හෝ පිටත දෙතන්හිම හෝ යනුයි.
2 “භවයෙහි ආශා තෘෂ්ණාව ඇති නොකරන්නේය” යනු කාම භවයෙහිද ආශා නොකරන්නේය. රූප භවයෙහිද ආශා නොකරන්නේය අරූප භවයෙහිද ආශා නොකරන්නේය යනුයි. ‘භයජනක දෙයෙහිද තැති නොගන්නේය’ යනු එක් ආකාරයකින් භයද භය ජනක දේද එයමය භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙය දේශනා කරණ ලදී.
3 “ඒකාන්තයෙන් මේ භයද භයජනකදේද පැමිණේය” යනු බහිද්ධාරම්මනය කියන ලදී. සිංහයෝය ව්‍යාඝ්‍රයෝය, දිවියෝය, වලස්සුය, කළුහිස් වලස්සුය වෘකයෝය මීම්මුය, අශ්වයෝය, ඇත්තුය, සර්පයෝය, ගෝනුස්සෝය පත්තෑයෝය කරණ ලද කර්ම ඇති හෝ නොකරණ ලද කර්ම ඇති හොරු හෝ මිනිස්සුද යන මොහු වෙති. නැවත අනික් ආකාරයකින් භය කියයි. ආධ්‍යාත්මික සිතෙන් ඇතිවන භය භයානක දේ තැතිගැනීම ලෝමයන් නැගීසිටීම සිතේ තැතිගැන්ම ජාතිභය ජරා භය ව්‍යාධිභය මරණ භය රාජ භය චොර භය ගිනි භය ජල භය තමානිසා ඇති වන භය අනුන්නිසා ඇතිවන භය දණ්ඩ භය දුර්ගති භය රැල භය කිඹුල් භය සුලි භය ජලචර භයානක සතුන්ගේ භය ආජීවකයන්ගේ භය, අපකීර්ති භය පිරිසෙහි ඇලීමේ භය රාග භය දුර්ගති භය යන භය භයානකදේ තැති ගැනීම ලොමු ඩැහැගැනීම සිතේ තැති ගැන්ම යනුයි. භයජනක දෙයෙහි තැති නොගන්නේය යනු භය ජනකදේ දැක අසා තැති නොගන්නේය බිය නොවන්නේය භය නැත්තේ වන්නේය, තැති නොගන්නේ වන්නේය, පහවූ ලොමු ඩැහැ ගැනීම් ඇත්තෙක්ව වසන්නේය යනුයි.
159
අන්නානමථො පානානං, ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානං;
ලද්ධා න සන්නිධිං කයිරා, න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානො.
අන්නානමථො පානානං, ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානන්ති. අන්නානන්ති ඔදනො කුම්මාසො සත්තු මච්ඡො මංසං. පානානන්ති අට්ඨ පානානි - අම්බපානං, ජම්බුපානං, චොචපානං, මොචපානං, මධුපානං , මුද්දිකපානං, සාලුකපානං, ඵාරුසකපානං. අපරානිපි අට්ඨ පානානි - කොසම්බපානං, කොලපානං, බදරපානං, ඝතපානං, තෙලපානං, පයොපානං, යාගුපානං, රසපානං. ඛාදනීයානන්ති පිට්ඨඛජ්ජකං, පූවඛජ්ජකං, මූලඛජ්ජකං, තචඛජ්ජකං, පත්තඛජ්ජකං, පුප්ඵඛජ්ජකං, ඵලඛජ්ජකං. වත්ථානන්ති ඡ චීවරානි - ඛොමං, කප්පාසිකං, කොසෙය්‍යං, කම්බලං, සාණං, භඞ්ගන්ති - අන්නානමථො පානානං ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානං.
ලද්ධා න සන්නිධිං කයිරාති. ලද්ධාති ලද්ධා ලභිත්වා අධිගන්ත්වා වින්දිත්වා පටිලභිත්වා න කුහනාය, න ලපනාය, න නෙමිත්තිකතාය, න නිප්පෙසිකතාය, න ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතාය (නිජිගිංසනතාය (සී. ස්‍යා.)), න කට්ඨදානෙන, න වෙළුදානෙන, න පත්තදානෙන, න පුප්ඵදානෙන, න ඵලදානෙන, න සිනානදානෙන, න චුණ්ණදානෙන, න මත්තිකාදානෙන, න දන්තකට්ඨදානෙන, න මුඛොදකදානෙන, න චාටුකම්‍යතාය, න මුග්ගසූප්‍යතාය (න මුග්ගසුප්පතාය (සී.), න මුග්ගසූපතාය (ස්‍යා.)), න පාරිභටයයතාය, න පීඨමද්දිකතාය (පිට්ඨිමංසිකතාය (සී.), පිට්ඨිමද්දිකතාය (ක.)), න වත්ථුවිජ්ජාය, න තිරච්ඡානවිජ්ජාය, න අඞ්ගවිජ්ජාය, න නක්ඛත්තවිජ්ජාය, න දූතගමනෙන, න පහිණගමනෙන, න ජඞ්ඝපෙසනියෙන, න වෙජ්ජකම්මෙන, න නවකම්මෙන, න පිණ්ඩපටිපිණ්ඩකෙන, න දානානුප්පදානෙන ධම්මෙන සමෙන ලද්ධා ලභිත්වා අධිගන්ත්වා වින්දිත්වා පටිලභිත්වාති - ලද්ධා. න සන්නිධිං කයිරාති අන්නසන්නිධිං පානසන්නිධිං වත්ථසන්නිධිං යානසන්නිධිං සයනසන්නිධිං ගන්ධසන්නිධිං ආමිසසන්නිධිං න කරෙය්‍ය න ජනෙය්‍ය න සඤ්ජනෙය්‍ය න නිබ්බත්තෙය්‍ය නාභිනිබ්බත්තෙය්‍යාති - ලද්ධා න සන්නිධිං කයිරා.
න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානොති. අන්නං වා න ලභාමි , පානං වා න ලභාමි, වත්ථං වා න ලභාමි, කුලං වා න ලභාමි, ගණං වා න ලභාමි, ආවාසං වා න ලභාමි, ලාභං වා න ලභාමි, යසං වා න ලභාමි, පසංසං වා න ලභාමි, සුඛං වා න ලභාමි, චීවරං වා න ලභාමි, පිණ්ඩපාතං වා න ලභාමි, සෙනාසනං වා න ලභාමි, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං වා න ලභාමි, ගිලානුපට්ඨාකං වා න ලභාමි, ‘‘අප්පඤ්ඤාතොම්හී’’ති න තසෙය්‍ය න උත්තසෙය්‍ය න පරිත්තසෙය්‍ය න භායෙය්‍ය න සන්තාසං ආපජ්ජෙය්‍ය , අභීරූ අස්ස අඡම්භී අනුත්‍රාසී අපලායී, පහීනභයභෙරවො විගතලොමහංසො විහරෙය්‍යාති - න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානො.
තෙනාහ භගවා -
‘‘අන්නානමථො පානානං, ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානං;
ලද්ධා න සන්නිධිං කයිරා, න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානො’’ති.
159
(14 - 10)
1 “ආහාරද පානයන්ද කෑයුතු දේද වස්ත්‍රයන්ද” යන්නෙහි ආහාර නම් බත්, පිට්ටු, රොටි, මාලු, මස් යනුයි පානයෝ නම් (ii) අඹ මිරිකාගත් යුෂ දඹ මිරිකාගත් යුෂ, මස් කෙහෙල් මිරිකාගත් යුෂ, ඇට කෙහෙල් මිරිකාගත් යුෂ මධුපානය, මුද්‍රික පානය, ඕලු ඇට මැඩගත් යුෂ, උගුරැස්ස (කටුගෙඩි) මැඩගත් යුෂ යනුයි. නැවතද පානවර්ග අටක් වෙති. කොසඹ පානය, ඩෙබර පානය, මසන්ගෙඩි පානය, ගිතෙල් පානය, තෙල් පානය, කිරි පානය, කැඳපානය, රශපානය, යන මේවා වෙති. (කඩා) කෑයුතු කෑම නම් පිටි, කෑම, කැවුම් කැම, මුල් කෑම, පොතු කෑම, කොළ කෑම මල් කෑම, ගෙඩි කෑම යනුයි වස්ත්‍ර නම් චීවර සයයි කොමු වස්ත්‍ර කපු වස්ත්‍ර කොසෙය්‍ය වස්ත්‍ර, කම්බල වස්ත්‍ර, හණ වස්ත්‍ර, භංගනම් වස්ත්‍ර යනුයි.
2 “ලැබ රැස් කිරීම නොකරන්නේය,” යනු ලැබ, විඳ, කුහක බවට නොපැමිණ, චාටු බස් කීමකට නොපැමිණ, නිමිති ශාස්ත්‍ර කීමකට නොපැමිණ, ගිහියන්ගේ පණිවුඩ ගෙන යාමකට නොපැමිණ, ලාභයෙන් ලාභය සෙවීමකට නොපැමිණ, ගිහීන්ට දර දීම හෝ නොකොට, උන ගස් දීම හෝ නොකොට, කොළ දීම හෝ නොකොට, මල් දීම හෝ නොකොට, නෑමට වුවමනා දේ දීම හෝ නොකොට, ඇඟ ගල්වන සුණු ආදිය දීම හෝ නොකොට, දැහැටි දීම හෝ නොකොට, මුහුණ සෝදන පැන් දීම හෝ නොකොට, චාටු කථාකීම හෝ නොකොට සැබෑ බොරු මිශ්‍රව කථා නොකොට වන්දිභට්ටයන්සේ ගිහීන්ගේ ගුණ වර්ණනා නොකොට, යන්නට හැර අගුණ කීම නොකොට, ගෙබිම් ශාස්ත්‍ර කීම නොකොට, තිරිසන් විද්‍යා නොකොට, අංග විද්‍යා නොකොට, නැකැත් විද්‍යා නොකොට, ගිහීන්ගේ දූත මෙහෙවර නොකොට, ගිහින්ගේ දේ අතනින් හෝ මෙතනට ගෙනයන ගමන් නොකොට ගිහීන්ගේ පණිවුඩ පනත් ගෙනයාම නොකොට, වෙදකම් නොකොට ගිහීන්ගේ නව කර්මාන්ත නොකොට දැහැමෙන් සෙමෙන් ලැබ, ආහාර එකතු කිරීම පානවර්ග එකතු කිරීම්, වස්ත්‍රයන් එකතු කිරීම, යානයන් එකතු කිරීම, සුවඳ එකතු කිරීම, ආමිෂයන් එකතු කිරීම නොකරන්නේය. නූපදවන්නේය. ඇති නොකරන්නේය, යනුයි.
3 “ඒවා නොලැබ නොතැවෙන්නේය” යනු ආහාර හෝ නොලබමි පාන වර්ග හෝ නොලබමි, වස්ත්‍ර හෝ නොලබමි. කුලයන් හෝ නොලබමි. ගණයා හෝ නොලබමි. ආවාසය හෝ නොලබමි. ලාභය හෝ නොලබමි. කීර්තිය හෝ නොලබමි. ප්‍රශංසාව හෝ නොලබමි. සැපය හෝ නොලබමි සිවුරු හෝ නොලබමි. පිණ්ඩපාතය හෝ නොලබමි. සෙනාසනය හෝ නොලබමි. ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර හෝ නොලබමි. ගිලානුපස්ථායකයෙකු හෝ නොලබමි. ප්‍රකට නොවීමියි නොතැවෙන්නේය. නොකියන්නේය තැවීමට පත් නොවන්නේය. බිය නුවූවෙක් වන්නේය. තැති නොගන්නේය. ත්‍රාස නොවන්නේය. ප්‍රහීණ කළ බිය හා බිය විය යුතු දේ ඇත්තේ පහකළ ලොමු ඩැහැ ගැණීම් ඇත්තෙක්ව වාසය කරන්නේය යනුයි.
160
ඣායී න පාදලොලස්ස, විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්‍ය;
අථාසනෙසු සයනෙසු, අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්‍ය.
ඣායී න පාදලොලස්සාති. ඣායීති පඨමෙනපි ඣානෙන ඣායී, දුතියෙනපි ඣානෙන ඣායී, තතියෙනපි ඣානෙන ඣායී, චතුත්ථෙනපි ඣානෙන ඣායී, සවිතක්කසවිචාරෙනපි ඣානෙන ඣායී, අවිතක්කවිචාරමත්තෙනපි ඣානෙන ඣායී, අවිතක්කඅවිචාරෙනපි ඣානෙන ඣායී, සප්පීතිකෙනපි ඣානෙන ඣායී, නිප්පීතිකෙනපි ඣානෙන ඣායී, පීතිසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, සාතසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, සුඛසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, උපෙක්ඛාසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, සුඤ්ඤතෙනපි ඣානෙන ඣායී, අනිමිත්තෙනපි ඣානෙන ඣායී, අප්පණිහිතෙනපි ඣානෙන ඣායී, ලොකියෙනපි ඣානෙන ඣායී, ලොකුත්තරෙනපි ඣානෙන ඣායී, ඣානරතො එකත්තමනුයුත්තො පරමත්ථගරුකොති (සදත්ථගරුකොති (සී. ස්‍යා.)) - ඣායී.
පාදලොලස්සාති. කථං පාදලොලො හොති? ඉධෙකච්චො පාදලොලියෙන සමන්නාගතො හොති ආරාමෙන ආරාමං උය්‍යානෙන උය්‍යානං ගාමෙන ගාමං නිගමෙන නිගමං නගරෙන නගරං රට්ඨෙන රට්ඨං ජනපදෙන ජනපදං දීඝචාරිකං අනවට්ඨිතචාරිකං අනුයුත්තො විහරති. එවම්පි පාදලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු අන්තොපිසඞ්ඝාරාමෙ පාදලොලියෙන සමන්නාගතො හොති. න අත්ථහෙතු න කාරණහෙතු උද්ධතො අවූපසන්තචිත්තො පරිවෙණතො පරිවෙණං ගච්ඡති විහාරතො විහාරං ගච්ඡති අඩ්ඪයොගතො අඩ්ඪයොගං ගච්ඡති පාසාදතො පාසාදං ගච්ඡති හම්මියතො හම්මියං ගච්ඡති ගුහාය ගුහං ගච්ඡති ලෙණතො ලෙණං ගච්ඡති කුටිතො කුටිං ගච්ඡති කූටාගාරතො කූටාගාරං ගච්ඡති අට්ටතො අට්ටං ගච්ඡති මාළතො මාළං ගච්ඡති උද්දණ්ඩතො උද්දණ්ඩං ගච්ඡති උපට්ඨානසාලතො උපට්ඨානසාලං ගච්ඡති මණ්ඩලමාළතො මණ්ඩලමාළං ගච්ඡති රුක්ඛමූලතො රුක්ඛමූලං ගච්ඡති. යත්ථ වා පන භික්ඛූ නිසීදන්ති තහිං ගච්ඡති, තත්ථ එකස්ස වා දුතියො හොති, ද්වින්නං වා තතියො හොති, තිණ්ණං වා චතුත්ථො හොති. තත්ථ බහුං සම්ඵප්පලාපං පලපති, සෙය්‍යථිදං - රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්ධකථං අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං යානකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ඉති භවාභවකථං ඉති වා. එවම්පි පාදලොලො හොති.
පාදලොලස්සාති. පාදලොලියං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, පාදලොලියා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍ය චරෙය්‍ය විචරෙය්‍ය ඉරියෙය්‍ය වත්තෙය්‍ය පාලෙය්‍ය යපෙය්‍ය යාපෙය්‍ය, පටිසල්ලානාරාමො අස්ස පටිසල්ලානරතො අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනා සමන්නාගතො බ්‍රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං ඣායී ඣානරතො එකත්තමනුයුත්තො පරමත්ථගරුකොති - ඣායී න පාදලොලස්ස.
විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්‍යාති. කුක්කුච්චන්ති හත්ථකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, පාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, හත්ථපාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතා, කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතා, අවජ්ජෙ වජ්ජසඤ්ඤිතා, වජ්ජෙ අවජ්ජසඤ්ඤිතා, යං එවරූපං කුක්කුච්චං කුක්කුච්චායනා කුක්කුච්චායිතත්තං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො - ඉදං වුච්චති කුක්කුච්චං.
අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො - කතත්තා ච අකතත්තා ච. කථං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො? ‘‘කතං මෙ කායදුච්චරිතං, අකතං මෙ කායසුචරිත’’න්ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො, ‘‘කතං මෙ වචීදුච්චරිතං, අකතං මෙ වචීසුචරිත’’න්ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො, ‘‘කතං මෙ මනොදුච්චරිතං, අකතං මෙ මනොසුචරිතන්ති...පෙ.... ‘‘කතො මෙ පාණාතිපාතො, අකතා මෙ පාණාතිපාතා වෙරමණී’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං...පෙ.... මනොවිලෙඛො, ‘‘කතං මෙ අදින්නාදානං... කතො මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරො... කතො මෙ මුසාවාදො... කතා මෙ පිසුණවාචා... කතා මෙ ඵරුසවාචා... කතො මෙ සම්ඵප්පලාපො... කතා මෙ අභිජ්ඣා... කතො මෙ බ්‍යාපාදො... කතා මෙ මිච්ඡාදිට්ඨි, අකතා මෙ සම්මාදිට්ඨී’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො . එවං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො.
අථ වා ‘‘සීලෙසුම්හි න පරිපූරකාරී’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො, ‘‘ඉන්ද්‍රියෙසුම්හි අගුත්තද්වාරො’’ති...පෙ.... ‘‘භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුම්හී’’ති... ‘‘ජාගරියං අනනුයුත්තොම්හී’’ති... ‘‘න සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතොම්හී’’ති... ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති... ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො සම්මප්පධානා’’ති... ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදා’’ති... ‘‘අභාවිතානි මෙ පඤ්චින්ද්‍රියානී’’ති... ‘‘අභාවිතානි මෙ පඤ්ච බලානී’’ති... ‘‘අභාවිතා මෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා’’ති... ‘‘අභාවිතො මෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති... ‘‘දුක්ඛං මෙ අපරිඤ්ඤාත’’න්ති... ‘‘සමුදයො මෙ අප්පහීනො’’ති... ‘‘මග්ගො මෙ අභාවිතො’’ති... ‘‘නිරොධො මෙ අසච්ඡිකතො’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො. විරමෙ කුක්කුච්චාති කුක්කුච්චා ආරමෙය්‍ය විරමෙය්‍ය පටිවිරමෙය්‍ය කුක්කුච්චං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය. කුක්කුච්චා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - විරමෙ කුක්කුච්චා.
නප්පමජ්ජෙය්‍යාති සක්කච්චකාරී අස්ස සාතච්චකාරී අට්ඨිතකාරී අනොලීනවුත්තිකො අනික්ඛිත්තච්ඡන්දො අනික්ඛිත්තධුරො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කදාහං අපරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං පරිපූරෙය්‍යං, පරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හෙය්‍ය’’න්ති? යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච ථාමො ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු . ‘‘කදාහං අපරිපූරං වා සමාධික්ඛන්ධං...පෙ.... පඤ්ඤාක්ඛන්ධං... විමුත්තික්ඛන්ධං... විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං... කදාහං අපරිඤ්ඤාතං වා දුක්ඛං පරිජානෙය්‍යං, අප්පහීනෙ වා කිලෙසෙ පජහෙය්‍යං, අභාවිතං වා මග්ගං භාවෙය්‍යං, අසච්ඡිකතං වා නිරොධං සච්ඡිකරෙය්‍ය’’න්ති? යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච ථාමො ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසූති - විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්‍ය.
අථාසනෙසු සයනෙසු, අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්‍යාති. අථාති පදසන්ධි...පෙ.... ආසනං වුච්චති යත්ථ නිසීදති - මඤ්චො පීඨං භිසි තට්ටිකා චම්මඛණ්ඩො තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරො පලාලසන්ථාරො. සයනං වුච්චති සෙනාසනං විහාරො අඩ්ඪයොගො පාසාදො හම්මියං ගුහාති - අථාසනෙසු සයනෙසු.
අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්‍යාති. අප්පසද්දෙසු අප්පනිග්ඝොසෙසු විජනවාතෙසු මනුස්සරාහස්සෙය්‍යකෙසු පටිසල්ලානසාරුප්පෙසු සෙනාසනෙසු චරෙය්‍ය විචරෙය්‍ය විහරෙය්‍ය ඉරියෙය්‍ය වත්තෙය්‍ය පාලෙය්‍ය යපෙය්‍ය යාපෙය්‍යාති - අථාසනෙසු සයනෙසු අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්‍ය.
තෙනාහ භගවා -
‘‘ඣායී න පාදලොලස්ස, විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්‍ය;
අථාසනෙසු සයනෙසු, අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්‍යා’’ති.
160
(14 - 11)
1 “ධ්‍යාන කරණ සුළුවූයේ පාද (ගමනෙහි) ලොලත්වය නොකරන්නේය” යන්නෙහි ධ්‍යාන කරණ සුළුවූයේ යනු ප්‍රථම ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ද්විතීය ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. තෘතීය ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. චතුර්ථධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. විතර්ක සහිතව විචාර සහිත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. විතර්ක රහිතව විචාර මාත්‍රය ඇති ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. විතර්ක රහිතව විචාර රහිතවූ ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ප්‍රීතිය සහිත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. සැපයෙන් යුක්ත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. සුඛ සහගත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. උපෙක්ෂා සහගත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. සුඤ්ඤත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. අනිමිත්ත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය අප්පණිහිත ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ලෞකික ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය. ලොකොත්තර ධ්‍යානයෙන්ද ධ්‍යාන කරන්නේය හුදකලාව හිඳීමෙහි යෙදුනේ යහපත් අර්ථය ගරු කරන්නේයයි ධ්‍යාන කරන්නේ නමි.
2 “පාද ලොලත්වය නොකරන්නේය” යනු කෙසේ පාද ලොලත්වය ඇත්තෙක් වේද, මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් පාද ලොලත්වයෙන් යුක්තවූයේ වෙයි. ආරාමයෙන් ආරාමයට උයනෙන් උයනට ගමින් ගමට නියම්ගමින් නියම් ගමට නුවරින් නුවරට රටින් රටට ජනපදයෙන් ජනපදයට දීර්ඝ චාරිකාවෙහි පසුකොට යාමෙහි යෙදුනේ වාසයකරයි. මෙසේද පාද ලොලත්වයෙන් යුක්ත වෙයි. යලිදු හෝ මහණතෙම සංඝාරාමය ඇතුළතද පාද ලොලත්වයෙන් යුක්ත වෙයි. වැඩක් නැතිව කාරණයක් නැතිව විසුරුණු සිත් ඇත්තේ ශාන්ත නොවූ සිත් ඇත්තේ පිරිවෙණෙන් පිරිවණට යයි. විහාරයෙන් විහාරයට යයි. අඞ්ඪ යොගයෙන්ව (ගුරුළු පියාපත් වැනි වහල ඇති ගෙය) අඞ්ඪ යොගයට යයි. ප්‍රාසාදයෙන් ප්‍රාසාදයටයයි ගුහාවෙන් ගුහාවට යයි ලෙනෙන් ලෙනටයයි. කුටියෙන් කුටියට යයි. කූටාගාරයෙන් කූටාගාරයට යයි. මැස්සෙන් මැස්සට යයි. මාලයෙන් මාලයට යයි. උද්දණ්ඩ නම් තැනින් උද්දණ්ඩ නම් තැනට යයි. උද්දොසිත නම් තැනින් උද්දොසිත නම් තැනට යයි. උපස්ථාන ශාලාවෙන් උපස්ථාන ශාලාවට යයි. මණ්ඩල මාලයෙන් මණ්ඩල මාලයට යයි. රුක් මුලින් රුක් මුලට යයි. යම්තැනක හෝ භික්ෂූහු හිඳ ගනිද්ද එතනට යයි. එහි එක් අයෙකුට දෙවැන්නෙක් වෙයි. දෙදෙනෙකුට තුන් දෙනෙක් වෙයි තුන් දෙනෙකුට සතර දෙනෙක් වෙයි. එහි බොහෝ හිස් වචන කථා කරයි ඒ කෙසේද, රජුන් පිළිබඳ කථා (14-8) 3 (ii) යොදා ගතයුතුයි) මෙසේද පාද ලොලත්වය ඇත්තේ වෙයි. පාද ලොලත්වය නොවන්නේය යනු පාද ලොලත්වය දුරු කරන්නේය. බැහැර කරන්නේය නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. පාද ලොලත්වයෙන් දුරුවූයේ ඈත්වූයේ ඉවත්වූයේ නික්මුනු කෙනෙක් වූයේ සීමා රහිත සිතින් වාසය කරන්නේය. හැසිරෙන්නේය පාලනය කරන්නේය. යැපෙන්නේය. විවේකයෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය. විවේකයෙහි ඇළුනෙක් වන්නේය. ඇතුළත සිත සංසිඳීමෙහි යෙදුනේ ධ්‍යානය නොපිරිහෙලුනේ විදර්ශනාවෙන් යුක්තවූවෙක් වන්නේය. ශූන්‍යාගාරයන්හි ගුණ කියන්නේ ධ්‍යාන කරණ සුළුවූයේ ධ්‍යානයෙහිද ඇලුනේ හුදකලාවූයේ යහපත් අර්ථය ගරු කරන්නේ වෙයි. “කුකුස දුරු කරන්නේය. ප්‍රමාද නොවන්නේය” යන්නෙහි අත පිළිබඳ කුකුසද කුකුසකි. පය පිළිබඳ කුකුසද කුකුසකි (මෙහි (10-3) 4 (i) යොදාගත යුතුයි.)
3 “කුකුස දුරු කරන්නේය” යනු කුකුස දුරු කරන්නේය. ඈත් කරන්නේය. කුකුස සන්සිඳු වන්නේය කුකුස දුරුවූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ, නික්මුනේ, සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය. කුකුසෙන් වෙන් වන්නේය. යනුයි. ප්‍රමාද නොවන්නේය යනු සැලකිලි ඇතිවන්නේය. නිතර ක්‍රියා කරන්නේය නොපසුබට වන්නේය. බහා නොතැබූ කැමැත්ත ඇතිවන්නේය. නොතැබූ වීර්‍ය්‍යය ඇතිවන්නේය කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදව වසන්නේය. කවදා මම සම්පූර්ණ සිල් පුරන්නෙම්ද පුරණ ලද සිල් හෝ ඒ ඒ තැන නුවණින් අනුග්‍රහ කරන්නෙම් දැයි යමෙක් එහි කැමැත්තද උත්සාහයද ශක්තියද පසු නොබැසීමද සිහියද මනා නුවණද කටයුතු කිරීමද ධෛර්‍ය්‍යයද අධිෂ්ඨානයද යෙදීමද කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදයද කරන්නේද කවදා මම නොපුරණ ලද සමාධි ස්කන්ධය, ප්‍රඥා ස්කන්ධය, විමුක්ති ස්කන්ධය, විමුක්ති ඥාන දර්ශන ස්කන්ධය, ඇති කරන්නේද, කවදා මම නොදන්නාලද දුක්ඛ සත්‍යය දැනගන්නෙම්ද, ප්‍රහීණ නොවූ කෙලෙස් දුරු කරන්නෙම්ද, නොවඩන ලද මාර්ගය වඩන්නෙම්ද ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකරණ ලද නිරෝධය ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකරන්නෙම් දැයි යමෙක් එහි කැමැත්තද ව්‍යායාමයද උත්සාහයද ශක්තියද නොපසුබස්නා බවද සිහියද මනා නුවණද යොදන්නෙම්දැයි කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදය වඩන්නේද යනුයි.
4 “ඉක්බිති ආසනයන්හිද නිශ්ශබ්ද තැන්වලද භික්ෂු තෙම වාසය කරන්නේය” යන්නෙහි ‘ඉක්බිති’ යනු පද ගැලපීමයි, පදපූරණයි. යම්තැනක වැඩහිඳීද, ඇඳ, පුටුව, බිස්ස, මැස්ස, පත්කඩ, සම්කඩ, තණ ඇතිරිය, කොළ ඇතිරිය, පිදුරු ඇතිරිය, යන මේවා ආසනයයි කියයි. තවද සෙනාසනය, විහාරය, ගුරුළු පියාපත් වැනි ගෙය, උසස් ප්‍රාසාදයද යනුයි.
5 “නිශ්ශබ්ද තැන්හි භික්ෂුතෙම වාසය කරන්නේය” යනු අල්පවූ ශබ්ද ඇති තැන්වල අල්පවූ ඝොෂා ඇති තැන්වල මිනිසුන්ගෙන් පීඩා නැති තැන්වල, මිනිසුන්ගේ රහස් කටයුතුවලට යොග්‍ය තැන්වල, චිත්ත විවේකයට සුදුසු සෙනාසනයන්හි හැසිරෙන්නේය. වාසය කරන්නේය. ඉරියවූ පවත්වන්නේය යැපෙන්නේය යනුයි.
161
නිද්දං න බහුලීකරෙය්‍ය, ජාගරියං භජෙය්‍ය ආතාපී;
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසං.
නිද්දං න බහුලීකරෙය්‍යාති. රත්තින්දිවං ඡකොට්ඨාසං කාරෙත්වා පඤ්චකොට්ඨාසං පටිපජ්ජෙය්‍ය එකකොට්ඨාසං නිප්පජ්ජෙය්‍යාති - නිද්දං න බහුලීකරෙය්‍ය.
ජාගරියං භජෙය්‍ය ආතාපීති. ඉධ භික්ඛු දිවසං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙය්‍ය, රත්තියා පඨමං යාමං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙය්‍ය, රත්තියා මජ්ඣිමං යාමං දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්‍යං කප්පෙය්‍ය පාදෙපාදං අච්චාධාය සතො සම්පජානො උට්ඨානසඤ්ඤං මනසිකරිත්වා, රත්තියා පච්ඡිමං යාමං පච්චුට්ඨාය චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙය්‍ය.
ජාගරියං භජෙය්‍යාති ජාගරියං භජෙය්‍ය සම්භජෙය්‍ය සෙවෙය්‍ය නිසෙවෙය්‍ය සංසෙවෙය්‍ය පටිසෙවෙය්‍යාති - ජාගරියං භජෙය්‍ය.
ආතාපීති. ආතප්පං වුච්චති වීරියං (විරියං (සී. ස්‍යා.)). යො චෙතසිකො වීරියාරම්භො නික්කමො පරක්කමො උය්‍යාමො වායාමො උස්සාහො උස්සොළ්හී ථාමො ඨිති අසිථිලපරක්කමතා අනික්ඛිත්තච්ඡන්දතා අනික්ඛිත්තධුරතා ධුරසම්පග්ගහො වීරියං වීරියින්ද්‍රියං වීරියබලං සම්මාවායාමො. ඉමිනා ආතාපෙන උපෙතො සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො සො වුච්චති ආතාපීති - ජාගරියං භජෙය්‍ය ආතාපී.
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසන්ති. තන්දීති (තන්දින්ති (සී.)) තන්දී තන්දියනා තන්දියිතත්තං (නත්ථි අත්තදණ්ඩසුත්තනිද්දෙසෙ ඛුද්දකවත්ථුවිභඞ්ගෙපි) තන්දිමනකතා ආලස්‍යං ආලස්‍යායනා ආලස්‍යායිතත්තං. මායා වුච්චති වඤ්චනිකා චරියා. ඉධෙකච්චො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා...පෙ.... වාචාය මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා තස්ස පටිච්ඡාදනහෙතු පාපිකං ඉච්ඡං පණිදහති. මා මං ජඤ්ඤාති (ජඤ්ඤූති (ක.)) ඉච්ඡති, මා මං ජඤ්ඤාති සඞ්කප්පෙති, මා මං ජඤ්ඤාති වාචං භාසති, මා මං ජඤ්ඤාති කායෙන පරක්කමති. යා එවරූපා මායාවිතා අච්චසරා වඤ්චනා නිකති නිකිරණා පරිහරණා ගූහනා පරිගූහනා ඡාදනා පරිච්ඡාදනා (පටිච්ඡාදනා (සී. ක.) මහානිද්දෙසෙ) අනුත්තානීකම්මං අනාවිකම්මං වොච්ඡාදනා පාපකිරියා - අයං වුච්චති මායා. හස්සන්ති ඉධෙකච්චො අතිවෙලං දන්තවිදංසකං හසති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘කුමාරකමිදං, භික්ඛවෙ , අරියස්ස විනයෙ යදිදං අතිවෙලං දන්තවිදංසකං හසිත’’න්ති.
ඛිඩ්ඩාති ද්වෙ ඛිඩ්ඩා - කායිකා ච ඛිඩ්ඩා වාචසිකා ච ඛිඩ්ඩා. කතමා කායිකා ඛිඩ්ඩා? හත්ථීහිපි කීළන්ති, අස්සෙහිපි කීළන්ති, රථෙහිපි කීළන්ති, ධනූහිපි කීළන්ති, අට්ඨපදෙහිපි කීළන්ති, දසපදෙහිපි කීළන්ති, ආකාසෙපි කීළන්ති, පරිහාරපථෙපි කීළන්ති, සන්තිකායපි කීළන්ති , ඛලිකායපි කීළන්ති, ඝටිකායපි කීළන්ති, සලාකහත්ථෙනපි කීළන්ති, අක්ඛෙනපි කීළන්ති, පඞ්කචීරෙනපි කීළන්ති , වඞ්කකෙනපි කීළන්ති, මොක්ඛචිකායපි කීළන්ති, චිඞ්ගුලකෙනපි කීළන්ති, පත්තාළ්හකෙනපි කීළන්ති, රථකෙනපි කීළන්ති, ධනුකෙනපි කීළන්ති, අක්ඛරිකායපි කීළන්ති, මනෙසිකායපි කීළන්ති, යථාවජ්ජෙනපි කීළන්ති - අයං කායිකා ඛිඩ්ඩා. කතමා වාචසිකා ඛිඩ්ඩා? මුඛභෙරිකං (මුඛභෙරියං (ස්‍යා.)) මුඛාලම්බරං මුඛඩිණ්ඩිමකං (මුඛදෙණ්ඩිමකං (සී. ස්‍යා.)) මුඛවලිමකං මුඛභෙරුළකං (මුඛභෙරුලකං (සී.)) මුඛදද්දරිකං නාටකං ලාපං ගීතං දවකම්මං - අයං වාචසිකා ඛිඩ්ඩා.
මෙථුනධම්මො නාම යො සො අසද්ධම්මො ගාමධම්මො වසලධම්මො දුට්ඨුල්ලො ඔදකන්තිකො රහස්සො ද්වයංද්වයසමාපත්ති. කිංකාරණා වුච්චති මෙථුනධම්මො? උභින්නං රත්තානං සාරත්තානං අවස්සුතානං පරියුට්ඨිතානං පරියාදින්නචිත්තානං උභින්නං සදිසානං ධම්මොති, තංකාරණා වුච්චති මෙථුනධම්මො. යථා උභො කලහකාරකා මෙථුනකාති වුච්චන්ති, උභො භණ්ඩනකාරකා...පෙ.... උභො භස්සකාරකා... උභො අධිකරණකාරකා... උභො විවාදකාරකා... උභො වාදිනො... උභො සල්ලාපකා මෙථුනකාති වුච්චන්ති ; එවමෙව උභින්නං රත්තානං සාරත්තානං අවස්සුතානං පරියුට්ඨිතානං පරියාදින්නචිත්තානං උභින්නං සදිසානං ධම්මොති, තංකාරණා වුච්චති මෙථුනධම්මො.
විභූසාති ද්වෙ විභූසා - අත්ථි අගාරියස්ස විභූසා, අත්ථි පබ්බජිතස්ස විභූසා. කතමා අගාරියස්ස විභූසා? කෙසා ච මස්සු ච මාලා ච ගන්ධා ච විලෙපනා ච ආභරණා ච පිලන්ධනා ච වත්ථඤ්ච සයනාසනඤ්ච වෙඨනඤ්ච උච්ඡාදනං පරිමද්දනං න්හාපනං සම්බාහනං ආදාසං අඤ්ජනං මාලාවිලෙපනං මුඛචුණ්ණකං මුඛලෙපං හත්ථබන්ධං සිඛාබන්ධං (වසික්ඛාබන්ධං (ස්‍යා.)) දණ්ඩනාළියං ඛග්ගං ඡත්තං චිත්‍රා උපාහනා උණ්හීසං මණිං වාළබීජනිං ඔදාතානි වත්ථානි දීඝදසානි ඉති වා - අයං අගාරියස්ස විභූසා. කතමා පබ්බජිතස්ස විභූසා? චීවරමණ්ඩනා පත්තමණ්ඩනා සෙනාසනමණ්ඩනා ඉමස්ස වා පූතිකායස්ස බාහිරානං වා පරික්ඛාරානං මණ්ඩනා විභූසනා කෙළනා පරිකෙළනා ගෙධිතතා ගෙධිතත්තං චපලතා චාපල්‍යං - අයං පබ්බජිතස්ස විභූසා.
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසන්ති. තන්දිඤ්ච මායඤ්ච හස්සඤ්ච ඛිඩ්ඩඤ්ච මෙථුනධම්මඤ්ච සවිභූසං සපරිවාරං සපරිභණ්ඩං සපරික්ඛාරං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍යාති - තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසං.
තෙනාහ භගවා -
‘‘නිද්දං න බහුලීකරෙය්‍ය, ජාගරියං භජෙය්‍ය ආතාපී;
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූස’’න්ති.
161
(14 - 12)
1 “නිද්‍රාව බහුල නොකරන්නේය” යනු රෑ දාවල් දෙක කොටස් සයක් කොට පස්කොටසෙක පිළිපදනේය. එක් කොටසෙක වැද හෝනේය යනුයි
2 “කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ නිදිවර්ජිත කිරීම භජනය කරන්නේය” යනු මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම දවල් කාලය සක්මනින් වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන්ගෙන් සිත පිරිසිදු කරන්නේය. රාත්‍රියෙහි ප්‍රථම යාමය සක්මනෙන් හා වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන්ගෙන් සිත හික්මවන්නේය. රාත්‍රියෙහි මධ්‍යම යාමය පයින් පය එකට තබා සිහි ඇත්තේ මනා නුවණැත්තේ නැගිටීමේ සංඥාව සිහිකොට දකුණැලයෙන් සීහ සෙය්‍යාව කරන්නේය. රාත්‍රී පශ්චිම යාමයෙහි නැගිට සක්මනින් වැඩහිඳීමෙන් ආවරණ ධර්මයන් ගෙන් සිත පිරිසිදු කරන්නේය
3 “නිදිවර්ජිත කිරීම භජනය කරන්නේය” යනු නිදිවර්ජිත කිරීම භජනය කරන්නේය. සේවනය කරන්නේය යනුයි.
4 “කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ” යන්නෙහි ආතප්ප යයි වීර්‍ය්‍යයට කියයි. හෙතෙම චෛතසික වීර්‍ය්‍යාරම්භයෙන් යුක්තවූයේ ඉදිරිගමන් ඇති දැඩි උත්සාහයෙන් යුක්තවූයේ ලිහිල් නොකරණලද පරාක්‍රම ඇත්තේ, බහා නොතැබූ කැමැත්ත ඇත්තේ, බහානොතැබූ වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ, වීර්‍ය්‍යය දැඩිකොට ගත්තේ, වීර්‍ය්‍යය වීර්යෙන්ද්‍රිය, වීර්‍ය්‍ය බලය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, යන උත්සාහයන්ගෙන් යුක්තවූයේ පැමිණියේයයි කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇත්තේ නමි යනුයි.
5 “මැලිකම රැවටිල්ල සිනාව ක්‍රීඩාව මෙථුනය සැරසීම දුරුකරන්නේය” යන්නෙහි යම් මැලිකමක් ඇද්ද, මැලි සිතක් ඇද්ද, අලසබවක් අලසවීමක් ඇද්ද මේ නන්දියයි කියයි, රැවටිල්ල යනු රැවටිලි හැසිරීමයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කයින් දුසිරිතෙහි හැසිර, වචනයෙන් දුසිරිතෙහි හැසිර සිතින් දුසිරිතෙහි හැසිර එය වැසීමේ හේතුවෙන් ලාමක ආශාවකට බසියි. මා නොදනීවායි සිතයි මා නොදනීවායි කල්පනාකරයි. මා නොදනීවායි වචන කියයි. මා නොදනීවායි කයින් උත්සාහ කරයි. යම් එබඳු රැවටිල්ලක් මායාවක් කෛරාටික කමක් සැඟවීමක් වැසීමක් විවෘත නොකිරීමක් පාප ක්‍රියාවක් ඇද්ද මේ රැවටිල්ල යයි කියයි. “සිනහව” යනු මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක්, අධික වේලාවක් දත් විදහමින් සිනාසෙයි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් මෙය දේශනාකරණ ලදී මහණෙනි, මේ ආර්‍ය්‍ය විනයෙහි බොහෝ වේලා දත් විදහා සිනාසීමක් ඇද්ද එය ළමයින්ට අයත් යයි කියයි.
6 “ක්‍රීඩා” නම් ක්‍රීඩා දෙකකි. කායික ක්‍රීඩාවද වාචසික ක්‍රීඩාවද යනුයි. කායික ක්‍රීඩාව කවරීද? ඇතුන් සමග ක්‍රීඩා කරයි. අසුන් සමග ක්‍රීඩා කරයි. රථවලින් ක්‍රීඩාකරයි. දුනු වලින් ක්‍රීඩාකරයී. පාද අටක් ඇති (දාන්ලෑලි ආදි යමකින් ක්‍රීඩාකරත්. පාද දහයක් ඇති යමකින් ක්‍රීඩාකරත්. අහසෙහි ක්‍රීඩාකරත්. බිම රවුන් තනා පැන පැන ක්‍රීඩාකරත්. දාදුකැට නොසොල්වා නියෙන් ගසා ක්‍රීඩා කරත්. කල්ලි ගසත්. දාදු කෙළිත්. මඩෙහි ඉරි අඳිමින් ඉරටුවලින් බිත්තිවල ඇත් අස් රූප තනා ක්‍රීඩා කරත් පන්දු කෙළිත්. නලා පිඹිත් ක්‍රීඩා නඟුල්ගෙන සීසාත්. තල්පත් ආදියෙන් කන්නන් ගුරුව තනා ක්‍රීඩා කරත් කොළ නැලියෙන් වැලි මැන ක්‍රීඩාකරත්. කුඩා රථයෙන් ක්‍රීඩාකරත් කුඩා දුන්නෙන් ක්‍රීඩාකරත්. අහසෙහි හෝ පිටෙහි අකුරු ඇඳ ක්‍රීඩාකරත් සිතූදේ කියවීම් ආදියෙන් ක්‍රීඩා කරත් ඒ ඒ රූප දක්වා ක්‍රීඩා කරත්. මේ කායීක ක්‍රීඩාවෝ වෙති. වාචසික ක්‍රීඩා කවරීද? මුඛය නමැති බෙරය, මුඛ නමැති එකාස් බෙරය, මුඛ වීනාව, මුඛ භෙරුලකය, මුඛ පනාබෙරය (යොදවා) රඟ දැක්වීම්, නැටීම ගීකීම ක්‍රීඩාකිරීම යන මේවා කිරීම වාචසික ක්‍රීඩාවයි. “මෛථුන ධර්මය නම් යම් ඒ අසද්ධර්මයක් ඇද්ද ග්‍රාම්‍ය ධර්මයක් ඇද්ද වසල ධර්මයක් ඇද්ද කාමුක වචන ඇති ලාමක රහසිගත දෙදෙනෙකුගේ එක්වීමක් ඇද්ද එයයි. කවර කරුණකින් මෛථුන ධර්මය යයි කියත්ද? කාමයෙන් මැඩුන රාගයෙන් රත්වූ රාගයෙන් මැඩගෙන යටකොට සිටි දෙදෙනෙකුට සමානවූ ධර්මයයි. ඒ කාරණයෙන් මෛථුන ධර්මයයි කියයි. කලහකරුවන් දෙදෙනෙකුට මෛථුනයයි යම්සේ කියත්ද කථා කරණ දෙදෙනෙකුට නඩු කියාගන්නා දෙදෙනෙකුට විවාද කරගන්නා දෙදෙනෙකුට වාදකරගන්නා දෙදෙනෙකුට තොරතුරු කථාකරණ දෙදෙනෙකුට මෙථුන කියයි කියත්ද එපරිද්දෙන් රාගයෙන් රත්වූ රාගික අදහස් ඇති එයින් මැඩුන දෙදෙනෙකුට සමාන ධර්මයයි. ඒ කාරණයෙන් මෛථුන ධර්මය යයි කියත්. ‘අලංකාර’ නම් අලංකාර දෙකොටසකි ගිහියන්ට අයත් ‘අලංකාර’ දේ ඇත පැවිද්දන්ට අලංකාර දේද ඇත. ගිහියන්ට අලංකාර කවරේද? එනම්, රැවුල්ද, මාලාද, සුවඳද, විලවුන්ද, ආභරණද, පළඳනාද, වස්ත්‍රද, යහන්ද, ආසනද හිස්වෙළුම්ද, ඇඟ ඉලීම්, ඇඟමැදීම්, තැවීම්, ඇඟ මැඩීම්, කැඩපත්, අඳුන්, මාලා විලවුන්, මුඛ චූර්ණ, මුඛාලෙප, අත්වල බඳිනදේ, සිඛාවෙහි බඳිනදේ, සැරයටිය, කඩුව, කුඩය, විසිතුරු වහන්, නළල්පට, මැණික, වල්විදුනාව, සුදුවස්ත්‍ර, දුරදක්නය යන මේවා ගිහියාගේ පළඳනාවෝයි. පැවිද්දාගේ පළඳනාවෝ කවරහුද? චීවරා භරණය, පාත්‍රා භරණය, සේනාසනා භරණය, මේ කුණු කයෙන් බාහිර පිරි කරවල පැළඳීම, සැරසීම එහි ආශාව, ගිජුවීම, චපලකම, යන මේ පැවිද්දාගේ ආභරණයෝ වෙති. “මැලිකම, රැවටිල්ල, සිනාව ක්‍රීඩාව, මෛථුනය, සැරසීම දුරුකරන්නේය” යනු මැලිකම, රැවටිල්ල, සිනාව, ක්‍රීඩාව මෛථුන ධර්මයද සැරසීම සහිත බවද, පිරිවර සහිත බවද, භාණ්ඩ සහිත බවද, පිරිකර සහිත බවද දුරුකරන්නේය. බැහැර කරන්නේය. නූපදනාබවට පමුණුවන්නේය යනුයි.
162
ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තං;
විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්‍ය.
ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තන්ති. ආථබ්බණිකා ආථබ්බණං පයොජෙන්ති, නගරෙ වා රුද්ධෙ (රුන්ධෙ (ක.)) සඞ්ගාමෙ වා පච්චුපට්ඨිතෙ පරසෙනපච්චත්ථිකෙසු පච්චාමිත්තෙසු ඊතිං උප්පාදෙන්ති, උපද්දවං උප්පාදෙන්ති, රොගං උප්පාදෙන්ති, පජ්ජරකං කරොන්ති, සූලං කරොන්ති, විසූචිකං කරොන්ති, පක්ඛන්දිකං කරොන්ති. එවං ආථබ්බණිකා ආථබ්බණං පයොජෙන්ති.
සුපිනපාඨකා සුපිනං ආදිසන්ති, යො පුබ්බණ්හසමයං සුපිනං පස්සති, එවං විපාකො හොති. යො මජ්ඣන්හිකසමයං (මජ්ඣන්තිකසමයං (බහූසු)) සුපිනං පස්සති, එවං විපාකො හොති. යො සායන්හසමයං සුපිනං පස්සති, එවං විපාකො හොති. යො පුරිමෙ යාමෙ...පෙ.... යො මජ්ඣිමෙ යාමෙ... යො පච්ඡිමෙ යාමෙ... යො දක්ඛිණෙන පස්සෙන නිපන්නො... යො වාමෙන පස්සෙන නිපන්නො... යො උත්තානං නිපන්නො... යො අවකුජ්ජ නිපන්නො... යො චන්දං පස්සති... යො සූරියං පස්සති... යො මහාසමුද්දං පස්සති... යො සිනෙරුං පබ්බතරාජානං පස්සති... යො හත්ථිං පස්සති... යො අස්සං පස්සති... යො රථං පස්සති... යො පත්තිං පස්සති... යො සෙනාබ්‍යූහං පස්සති... යො ආරාමරාමණෙය්‍යකං පස්සති... යො වනරාමණෙය්‍යකං පස්සති... යො භූමිරාමණෙය්‍යකං පස්සති... යො පොක්ඛරණීරාමණෙය්‍යකං (පොක්ඛරණිරාමණෙය්‍යකං (ස්‍යා.)) පස්සති, එවං විපාකො හොතීති. එවං සුපිනපාඨකා සුපිනං ආදිසන්ති.
ලක්ඛණපාඨකා ලක්ඛණං ආදිසන්ති - මණිලක්ඛණං දණ්ඩලක්ඛණං වත්ථලක්ඛණං අසිලක්ඛණං උසුලක්ඛණං ධනුලක්ඛණං ආවුධලක්ඛණං ඉත්ථිලක්ඛණං පුරිසලක්ඛණං කුමාරිකාලක්ඛණං කුමාරලක්ඛණං දාසිලක්ඛණං දාසලක්ඛණං හත්ථිලක්ඛණං අස්සලක්ඛණං මහිංසලක්ඛණං උසභලක්ඛණං ගොණලක්ඛණං අජලක්ඛණං මෙණ්ඩලක්ඛණං කුක්කුටලක්ඛණං වට්ටලක්ඛණං ගොධාලක්ඛණං කණ්ණිකාලක්ඛණං කච්ඡපලක්ඛණං මිගලක්ඛණං ඉති වාති. එවං ලක්ඛණපාඨකා ලක්ඛණං ආදිසන්ති.
නක්ඛත්තපාඨකා නක්ඛත්තං ආදිසන්ති. අට්ඨවීසති නක්ඛත්තානි. ඉමිනා නක්ඛත්තෙන ඝරප්පවෙසො කත්තබ්බො, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන මකුටං බන්ධිතබ්බං, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන වාරෙය්‍යං කාරෙතබ්බං, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන බීජනීහාරො (බීජනිහාරො (ස්‍යා. ක.)) කත්තබ්බො, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන සංවාසො (ඝරවාසො (ස්‍යා.)) ගන්තබ්බොති. එවං නක්ඛත්තපාඨකා නක්ඛත්තං ආදිසන්ති.
ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තන්ති. ආථබ්බණඤ්ච සුපිනඤ්ච ලක්ඛණඤ්ච නක්ඛත්තඤ්ච නො විදහෙය්‍ය න චරෙය්‍ය න සමාචරෙය්‍ය න සමාදාය වත්තෙය්‍ය. අථ වා න ගණ්හෙය්‍ය න උග්ගණ්හෙය්‍ය න ධාරෙය්‍ය න උපධාරෙය්‍ය න උපලක්ඛෙය්‍ය නප්පයොජෙය්‍යාති - ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තං.
විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්‍යාති. විරුතං වුච්චති මිගවාක්කං. මිගවාක්කපාඨකා (මිගචක්කං. මිගචක්කපාඨකා (ස්‍යා.)) මිගවාක්කං ආදිසන්ති - සකුන්තානං වා චතුප්පදානං වා රුතං (රුදං (ස්‍යා.)) වස්සිතං ජානන්තීති. එවං මිගවාක්කපාඨකා මිගවාක්කං ආදිසන්ති. ගබ්භකරණීයා ගබ්භං සණ්ඨාපෙන්ති. ද්වීහි කාරණෙහි ගබ්භො න සණ්ඨාති - පාණකෙහි වා වාතකුප්පෙහි වා. පාණකානං වා වාතකුප්පානං වා පටිඝාතාය ඔසධං දෙන්තීති. එවං ගබ්භකරණීයා ගබ්භං සණ්ඨාපෙන්ති. තිකිච්ඡාති පඤ්ච තිකිච්ඡා - සාලාකියං, සල්ලකත්තියං, කායතිකිච්ඡං, භූතියං, කොමාරභච්චං. මාමකොති බුද්ධමාමකො ධම්මමාමකො සඞ්ඝමාමකො, සො වා භගවන්තං මමායති භගවා වා තං පුග්ගලං පරිග්ගණ්හාති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ කුහා ථද්ධා ලපා සිඞ්ගී උන්නළා අසමාහිතා න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකා, අපගතා ච තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මා ධම්මවිනයා, න ච තෙ භික්ඛූ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති. යෙ ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ නික්කුහා නිල්ලපා ධීරා අත්ථද්ධා සුසමාහිතා තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකා න ච අපගතා තෙ , භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මා ධම්මවිනයා, තෙ ච භික්ඛූ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති’’.
‘‘කුහා ථද්ධා ලපා සිඞ්ගී, උන්නළා අසමාහිතා;
න තෙ ධම්මෙ විරූහන්ති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතෙ.
‘‘නික්කුහා නිල්ලපා ධීරා, අත්ථද්ධා සුසමාහිතා;
තෙ වෙ ධම්මෙ විරූහන්ති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතෙ’’.
විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්‍යාති. විරුතඤ්ච ගබ්භකරණඤ්ච තිකිච්ඡඤ්ච මාමකො න සෙවෙය්‍ය න නිසෙවෙය්‍ය න සංසෙවෙය්‍ය නප්පටිසෙවෙය්‍ය න චරෙය්‍ය න සමාචරෙය්‍ය න සමාදාය වත්තෙය්‍ය. අථ වා න ගණ්හෙය්‍ය න උග්ගණ්හෙය්‍ය න ධාරෙය්‍ය න උපධාරෙය්‍ය න උපලක්ඛෙය්‍ය නප්පයොජෙය්‍යාති - විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්‍ය.
තෙනාහ භගවා -
‘‘ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තං;
විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්‍යා’’ති.
162
(14 - 13)
1 “ආථර්වණයද ස්වප්න ශාස්ත්‍රයද ලකුණු කීමේ ශාස්ත්‍රයද නොකරන්නේය. එසේම නැකැත් කීමද නොකරන්නේය” යනු නගරය හෝ වටකළ කල්හි යුද්ධයක් හෝ පැමිණි කල්හි අන්‍ය සේනාවෙහි සතුරන් කෙරෙහි සූනියම් කරත්, භය උපදවත්, උපද්‍රව උපදවත්, සූලනම් රෝගය ඇතිකරවත්, අතීසාරය ඇති කරවත්, ලේ අතීසාරය ඇති කරවත්, මෙසේ මන්ත්‍රකරුවෝ මන්ත්‍ර කරත්. සිහින කියන්නෝ සිහින තෝරත්, යමෙක් පෙරවරු කාලයෙහි සිහිනයක් දකීද, මෙසේ විපාක ඇති වෙයි. යමෙක් මධ්‍යාහ්න කාලයෙහි සිහිනයක් දකීද, මෙබඳු විපාකයක් වෙයි. යමෙක් සවස් කාලයෙහි සිහිනයක් දකීද, මෙබඳු විපාක ඇත්තේ වෙයී. යමෙක් පෙරයම සිහිනයක් දකීද මෙබඳු විපාක ඇත්තේවෙයි. මධ්‍යම යාමයෙහි සිහිනයක් දකීද, මෙබඳු විපාක ඇත්තේ වෙයි. පශ්චිම යාමයෙහි සිහිනයක් දකීද මෙබඳු විපාක ඇත්තේ වෙයි. යමෙක් දකුණු පසින් වැදහොත්තේ සිහිනයක් දකීද, මෙබඳු විපාක ඇත්තේ වෙයි. යමෙක් වම්පසින් වැදහොත්තේ සිහිනයක් දකීද මෙබඳු විපාක ඇත්තේ වෙයි යමෙක් උඩුපසට වැද හොත්තේ සිහිනයක් දකීද මෙබඳු විපාක ඇත්තේ වෙයි. යමෙක් යටිපසට වැදහොත්තේ මෙබඳු විපාක ඇත්තේ වෙයි යමෙක් සිහිනෙන් සඳ දකීද යමෙක් හිරු දකීද, යමෙක් මහ සමුදුර දකීද, යමෙක් මහාමෙරු පර්වත රාජයා දකීද, යමෙක් ඇතුන් දකීද, යමෙක් අශ්වයකු දකීද, යමෙක් රියක් දකීද යමෙක් පාබල සෙනඟක් දකීද යමෙක් මහාසේනාවක් දකීද යමෙක් රමණීයවූ ආරාමයක් දකීද, යමෙක් රමණියවූ වනයක් දකීද යමෙක් රමණීයවූ භූමියක් දකීද, යමෙක් රමණීයවූ පොකුණක් දකීද මෙසේ විපාකවේයයි මෙසේ සිහින ලකුණු කියන්නෝ සිහින විස්තර කරත්.
2 “ලක්ෂණ ශාස්ත්‍රය කියන්නෝ ලක්ෂණ විස්තර කරත්” යනු මණි ලක්ෂණය, දණ්ඩ ලක්ෂණය, වස්ත්‍ර ලක්ෂණය, කඩුලක්ෂණය, ඊතල ලක්ෂණය, ආයුධලක්ෂණය, ස්ත්‍රී ලක්ෂණය, පුරුෂලක්ෂණය, කුමාරිකාලක්ෂණය කුමාරලක්ෂණය, දාස ලක්ෂණය, හස්ති ලක්ෂණය, අශ්ව ලක්ෂණය, මීමුන්ගේ ලක්ෂණය, නායක ගොනුන්ගේ ලක්ෂණය, සාමාන්‍ය ගොනුන්ගේ ලක්ෂණය, එළු ලක්ෂණය, බැටළු ලක්ෂණය, කුකුල් ලක්ෂණය, වටු ලක්ෂණය, ගොයි ලක්ෂණය, කර්ණිකා ලක්ෂණය, කැසුබු ලක්ෂණය, මුව ලක්ෂණය හෝ යනුයි
3 මෙසේ ලකුණු කියන්නෝ ලකුණු ප්‍රකාශ කරත්. නැකැත් කියන්නෝ නැකැත් ප්‍රකාශ කරත්. නැකැත් විසි අටෙකි. මේ නැකතින් ගෙවදීම කටයුතුයි. මේ නැකතින් හිසේ පළඳනා ආභරණ බැඳිය යුතුයි. මේ නැකතින් විවාහ යෝජනාව කටයුතුයි. මේ නැකතින් බීජ නිහාරය (අස්වැන්න කැපීම) කටයුතුයි. මේ නැකතින් සංවාසය කටයුතුයි මෙසේ නැකැත් කියන්නෝ නැකැත් විස්තරකොට කියත්.
4 “අථර්වණයද, ස්වප්න ශාස්ත්‍රයද ලක්ෂණ ශාස්ත්‍රයද එසේම නැකැත් කීමද නොකරන්නේය” යනු මන්ත්‍ර ශාස්ත්‍රයද ස්වප්න ශාස්ත්‍රයද ලක්ෂණ ශාස්ත්‍රයද නැකැත් කීමද නොකරන්නේය නොහැසිරෙන්නේය එයගෙන නොහැසිරෙන්නේය යලිදු හෝ නොගන්නේය, නොදරන්නේය සලකා නොබලන්නේය නොයෙදෙන්නේය යනුයි
5 “තිරිසනුන්ගේ හඬ දැන කීමද ගැබ් කිරීමද වෙදකමද බුද්ධමාමකතෙම ඇසුරු නොකරන්නේය” යන්නෙහි විරුත යනු තිරිසනුන්ගේ වචනයි තිරිසනුන්ගේ වචන කියන්නෝ තිරිසනුන්ගේ වචන විස්තර කරත්. පක්ෂීන්ගේ හෝ තිරිසනුන්ගේ හෝ හැඬලීම ශබ්දය දනිත්, මෙසේ මෘගයන්ගේ වචන කියන්නෝ මෘග වාක්‍ය විස්තර කරත්. ගැබ් කරන්නෝ ගැබ් ඇති කරත්. කරුණු දෙකකින් ගර්භය ඇති නොවෙයි. පණුවන්ගෙන් හෝ වාතය කිපීමෙන් හෝ යනුයි. පණුවන් හෝ වාතය කිපීම හෝ දුරු කිරීම පිණිස ඖෂධ දෙත්, මෙසේ ගැබ් කරන්නෝ ගැබ් ඇති කරවත් “වෙදකම” යනු වෙදකම් පසෙකි. තඹ ආදී කූරුයොදා කරණ වෙදකම ආයුධ යොදවා කරණ සල්ල්‍යචිකිත්සාව, කායචිකිත්සාව ධාතුමූලක රෝගයන්ට කරණ චිකිත්සාව කුමාරචිකිත්සාව (ළමයින්ට කරණ වෙදකම) යනුයි “මාමක තැනැත්තේ” යනු බුද්ධ මාමක, ධම්ම මාමක’ සංඝමාමක යනුයි.
6 “හෙතෙමේ හෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මමායනය කරයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ හෝ ඒ පුද්ගලයා පිළිගනියි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙය වදාරණ ලදී “මහණෙනි යම් ඒ භික්ෂුහු කුහකද, තදගති ඇත්තාහුද චාටුබස් කියන්නාහුද, ඉදිරියෙහි ගමන් කරණ මානය ඇත්තෝද, එකඟ නොවූ සිත් ඇත්තෝද මහණෙනි, මේ භික්ෂූහු මාමකයෝ නොවෙත්, මහණෙනි, ඒ භික්ෂූහු මේ ශාසනයෙන් ඉවත්වූවෝ වෙත්. ඒ භික්ෂූහු මේ ශාසනයෙහි වැඩීමට උසස් බවට නොපැමිණෙත්. මහණෙනි, යම් ඒ භික්ෂුහු කුහක නැත්තෝද තදගති නැත්තෝද චාටුබස් නොකියන්නෝද ඉදිරියෙහි ගමන් කරණ මානය නැත්තෝද එකඟවූ සිත් ඇත්තෝද මහණෙනි, ඒ භික්ෂුහු මාමකයෝ වෙත්. මහණෙනි, ඒ භික්ෂුහු මේ ධර්ම විනයෙන් පහනොවූවෝ වෙත්. මහණෙනි, ඒ භික්ෂුහු මේ ශාසනයෙහි වැඩීමට උසස් බවට පැමිණෙත්.
“කුහකවූ තදවූ ඉදිරියෙහි ගමන් කරණ මානය ඇති නොසන්සුන්වූ ඔවුහු බුදුරදුන් වහන්සේ විසින් දෙසිත ශාසනයෙහි වැඩීමට නොපැමිණෙත්, කුහක නැති තද නැති ඉදිරියෙහි ගමන් කරණ මානය නැති සන්සුන් ඔවුහූ බුදුරජානන් වහන්සේ විසින් දෙසිත ශාසනයෙහි වැඩීමට පැමිණෙත්.
“සතුන්ගේ හඬ කීමද ගැබ් කිරීමද වෙදකමද මාමකතෙම සේවනය නොකරන්නේය. නොහැසිරෙන්නේය යලිදු හෝ නොගන්නේය, නූගන්නේය, සලකා නොලබන්නේය යනුයි.
163
නින්දාය නප්පවෙධෙය්‍ය, න උන්නමෙය්‍ය පසංසිතො භික්ඛු;
ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්‍ය.
නින්දාය නප්පවෙධෙය්‍යාති. ඉධෙකච්චෙ භික්ඛූ නින්දන්ති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා නින්දන්ති ගරහන්ති උපවදන්ති, නින්දිතො ගරහිතො උපවදිතො නින්දාය ගරහාය උපවාදෙන අකිත්තියා අවණ්ණහාරිකාය න වෙධෙය්‍ය නප්පවෙධෙය්‍ය න සම්පවෙධෙය්‍ය න තසෙය්‍ය න උත්තසෙය්‍ය න පරිතසෙය්‍ය න භායෙය්‍ය න සන්තාසං ආපජ්ජෙය්‍ය, අභීරූ අස්ස අඡම්භී අනුත්‍රාසී අපලායී, පහීනභයභෙරවො විගතලොමහංසො විහරෙය්‍යාති - නින්දාය නප්පවෙධෙය්‍ය.
උන්නමෙය්‍ය පසංසිතො භික්ඛූති. ඉධෙකච්චෙ භික්ඛූ පසංසන්ති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා පසංසන්ති ථොමෙන්ති කිත්තෙන්ති වණ්ණෙන්ති, පසංසිතො ථොමිතො කිත්තිතො වණ්ණිතො පසංසාය ථොමනෙන කිත්තියා වණ්ණහාරිකාය උන්නතිං න කරෙය්‍ය උන්නමං න කරෙය්‍ය මානං න කරෙය්‍ය ථම්භං න කරෙය්‍ය, න තෙන මානං ජනෙය්‍ය න තෙන ථද්ධො අස්ස පත්ථද්ධො පග්ගහිතසිරොති - න උන්නමෙය්‍ය පසංසිතො භික්ඛු.
ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්‍යාති. ලොභොති යො ලොභො ලුබ්භනා ලුබ්භිතත්තං සාරාගො සාරජ්ජනා සාරජ්ජිතත්තං අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. මච්ඡරියන්ති පඤ්ච මච්ඡරියානි - ආවාසමච්ඡරියං...පෙ.... ගාහො වුච්චති මච්ඡරියං. කොධොති යො චිත්තස්ස ආඝාතො පටිඝාතො පටිඝං පටිවිරොධො, කොපො පකොපො සම්පකොපො, දොසො පදොසො සම්පදොසො, චිත්තස්ස බ්‍යාපත්ති මනොපදොසො, කොධො කුජ්ඣනා කුජ්ඣිතත්තං, දොසො දුස්සනා දුස්සිතත්තං, බ්‍යාපත්තිං බ්‍යාපජ්ජනා බ්‍යාපජ්ජිතත්තං, විරොධො පටිවිරොධො චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස. පෙසුඤ්ඤන්ති ඉධෙකච්චො පිසුණවාචො හොති ඉතො සුත්වා අමුත්‍ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්‍ර වා සුත්වා ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති සමග්ගානං වා භෙත්තා භින්නානං වා අනුප්පදාතා, වග්ගාරාමො වග්ගරතො වග්ගනන්දී වග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති - ඉදං වුච්චති පෙසුඤ්ඤං.
අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති - පියකම්‍යතාය වා භෙදාධිප්පායෙන වා. කථං පියකම්‍යතාය පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති? ඉමස්ස පියො භවිස්සාමි මනාපො භවිස්සාමි විස්සාසිකො භවිස්සාමි අබ්භන්තරිකො භවිස්සාමි සුහදයො භවිස්සාමීති. එවං පියකම්‍යතාය පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති. කථං භෙදාධිප්පායෙන පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති? කථං ඉමෙ නානා අස්සු විනා අස්සු වග්ගා අස්සු ද්වෙධා අස්සු ද්වෙජ්ඣා අස්සු ද්වෙ පක්ඛා අස්සු භිජ්ඣෙය්‍යුං න සමාගච්ඡෙය්‍යුං දුක්ඛං න ඵාසු විහරෙය්‍යුන්ති. එවං භෙදාධිප්පායෙන පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති. ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්‍යාති. ලොභඤ්ච මච්ඡරියඤ්ච කොධඤ්ච පෙසුඤ්ඤඤ්ච නුදෙය්‍ය පනුදෙය්‍ය පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍යාති - ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්‍ය.
තෙනාහ භගවා -
‘‘නින්දාය නප්පවෙධෙය්‍ය, න උන්නමෙය්‍ය පසංසිතො භික්ඛු;
ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්‍යා’’ති.
163
(14 - 14)
1 “නින්දාවෙන් කම්පා නොවන්නේය” යනු මෙහි ඇතැම් කෙනෙක් ජාතියෙන් හෝ ගෝත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍රකමින් හෝ පැහැසපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ ඉගෙණීමෙන් හෝ ප්‍රතිභානයෙන් හෝ වෙනින් අනික් කාරණයකින් හෝ භික්ෂුවට නින්දා කරත්. ගර්හා කරත්. උපවාද කරත්. නින්දා කරණ ලද්දේ ගර්හා කරණ ලද්දේ උපවාද කරණ ලද්දේ නින්දාවෙන් ගර්හාවෙන් උපවාදයෙන් අපකීර්තියෙන් අගුණ කීමෙන් කම්පා නොවන්නේය. නොසැලෙන්නේය. ත්‍රස්ත නොවන්නේය, නොකියන්නේය, බිය නොවූවෙක් වන්නේය, තැතිනොගත්තෙක් වන්නේය, පහ කළ භය භෛරව ඇත්තේ පහකළ ලොමුඩැහැගැනීම් ඇත්තේ වාසය කරන්නේය යනුයි.
2 “මහණතෙම ප්‍රශංසා කරණ ලද්දේ මානය නොකරන්නේය” යනු මෙහි ඇතැම් කෙනෙක් භික්ෂුවට ප්‍රශංසා කරත්. ජාතියෙන් හෝ ගෝත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍රකමින් හෝ පැහැසපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ ඉගෙණීමෙන් හෝ කර්මායතනයෙන් හෝ ශිල්පායතනයෙන් හෝ විද්‍යායතනයෙන් හෝ ශ්‍රතයෙන් හෝ ප්‍රතිභානයෙන් හෝ වෙනින් අනික් වස්තුවකින් හෝ ප්‍රශංසා කරත්. ස්තුති කරත්, ගුණ කියත්, ප්‍රශංසා කරණ ලද්දේ ස්තුති කරණ ලද්දේ, වර්ණනා කරණ ලද්දේ, ප්‍රශංසාවෙන් ස්තුතියෙන් වර්ණනාවෙන් උසස් ගතිය ඇති නොකරන්නේය, මානය නොකරන්නේය දැඩිගතිය ඇති නොකරන්නේය, එයින් මානය නූපදවන්නේය, එයින් දැඩි කෙනෙක් නොවන්නේය, මානයෙන් ඔසවා ගත් හිස ඇත්තෙක් නොවන්නේය යනුයි.
3 “මසුරුකම සමග ලෝභයද ක්‍රෝධයද කේලාම් කීමද දුරුකරන්නේය” යන්නෙහි ලෝභය නම් යම් ලෝභයක් ලෝභී බවක් ඇලීමක් ඇලීම් බවක් දැඩි ලෝභයක් අකුශල මූලයක් ඇද්ද එයයි මසුරුකම යනු මසුරුකම් පසකි. ආවාසයෙහි මසුරුකම (මෙහි (6 6) 2 (ii) යොදාගත යුතුයි) ගැනීමක් ඇද්ද එය මසුරුකමයි.
ක්‍රෝධය නම් යම් චිත්තයාගේ ලෝභයක් ඇද්ද, හැපීමක් ඇද්ද, විරුද්ධතාවක් ඇද්ද, කෝපයක් විශේෂ කෝපයක් නැගුනු කෝපයක් ඇද්ද ද්වේෂයක් දූෂ්‍ය බවක් ඇද්ද ව්‍යාපාදයක් ව්‍යාපාද බවක් විරුද්ධ බවක්, චණ්ඩගතියක්, කඳුලු හෙලීමක් චිත්තයාගේ නොසතුටු බවක් ඇද්ද එයයි.
“කේලම” නම් මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කේලාම් කියන්නේ වෙයි. මෙයින් අසා මොවුන්ගේ බිඳීම පිණිස අසවල් තැන කියන්නේ වෙයි අසවල් තැන හෝ අසා ඒ තැනැත්තන්ගේ බිඳීම පිණිස මොවුන්ට කියන්නේ වෙයි. මෙසේ සමගිවූවන් බිඳවීම පිණිස, බිඳුන අයට අනුබලදීම පිණිස වෙන් කිරීමෙහි ඇලුනේ වෙන්කිරීමෙහි යෙදුනේ වෙන්කිරීමේ වචන කියන්නේ වෙයි. මෙය කේළමයයි කියයි. නැවතද කරුණු දෙකකින් කේළම ඇති කරයි. ප්‍රිය බැව් ඇතිකිරීමට හෝ බිඳුවන අදහසින් හෝ යනුයි, කෙසේ ප්‍රිය බැව් කැමැත්තෙන් කේළම ඇතිකරද්ද, මොහුට ප්‍රියයෙක් වන්නෙමි. මනාපයෙක් වන්නෙමි, විශ්වාසිකයෙක් වන්නෙමි. අභ්‍යන්තරිකයෙක් වන්නෙමි. සුහෘදයෙක් වන්නෙමියි මෙසේ ප්‍රියබැව් කැමැත්තෙන් කේළම ඇතිකරයි. කෙසේ බිඳීමේ අදහසින් කේළම ඇතිකරයිද, කෙසේ මොවුහු වෙන්වන්නෝද වර්ගවන්නෝද දෙකොටසක් වන්නෝද බිඳෙන්නාහුද එක්නොවන්නාහුද දුකසේ නොපහසුව වාසය යෙදුනේ වෙන්කිරීමෙහි සතුටුවූයේ වෙන්කරණ පිණිස කියන්නේ වෙයි. මෙය කේළමයයි කියයි නැවතද කරුණු දෙකකින් කේළම රැස්කරයි. ප්‍රියවීමේ කැමැත්තෙන් හෝ බිඳීමේ කැමැත්තෙන් හෝ යනුයි. ප්‍රියවීමේ කැමැත්තෙන් කෙසේ කේළම රැස් කෙරේද, මොහුට ප්‍රියයෙක් වන්නෙමි. මන වඩන්නෙක් වන්නෙමි. විශ්වාසයෙක් වන්නෙමි අභ්‍යන්තරිකයෙක් වන්නෙමි සුහෘදයෙක් වන්නෙමියි මෙසේ ප්‍රියබව කැමැත්තෙන් කේළම රැස්කරයි. බිඳවීමේ කැමැත්තෙන් කෙසේ කේළම රැස්කරයිද, කෙසේ මොවුහු වෙන්වන්නාහුද කොටස් වන්නාහුද බෙදෙන්නාහුද එකතු නොවෙන්නාහුද පහසුවිහරණය දුකසේ කරන්නාහුද යනුයි. මෙසේ බිඳීමේ අදහසින් කේළම රැස්කරයි “ලෝභය සහ මසුරුකම සමග ක්‍රෝධයද කේළමද දුරලන්නේය යනු ලෝභයද මසුරුකමද ක්‍රෝධයද කේළමද දුරලන්නේය. බැහැර කරන්නේය. ඈත්කරන්නේය. නොඉපදීමට පමුණුවන්නේය යනුයි.
164
කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්‍ය, උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චි;
ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්‍ය, ලාභකම්‍යා ජනං න ලපයෙය්‍ය.
කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්‍යාති. යෙ කයවික්කයා විනයෙ පටික්ඛිත්තා න තෙ ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා. කථං කයවික්කයෙ තිට්ඨති? පඤ්චන්නං සද්ධිං පත්තං වා චීවරං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි පරික්ඛාරං වඤ්චනියං වා කරොන්තො උදයං වා පත්ථයන්තො පරිවත්තෙති. එවං කයවික්කයෙ තිට්ඨති. කථං කයවික්කයෙ න තිට්ඨති? පඤ්චන්නං සද්ධිං පත්තං වා චීවරං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි පරික්ඛාරං න වඤ්චනියං වා කරොන්තො න උදයං වා පත්ථයන්තො පරිවත්තෙති. එවං කයවික්කයෙ න තිට්ඨති. කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්‍යාති. කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්‍ය න සන්තිට්ඨෙය්‍ය, කයවික්කයං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, කයවික්කයා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්‍ය.
උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චීති. කතමෙ උපවාදකරාති කිලෙසා? සන්තෙකෙ සමණබ්‍රාහ්මණා ඉද්ධිමන්තො දිබ්බචක්ඛුකා පරචිත්තවිදුනො, තෙ දූරතොපි පස්සන්ති ආසන්නාපි න දිස්සන්ති චෙතසාපි චිත්තං පජානන්ති, දෙවතාපි ඛො සන්ති ඉද්ධිමන්තිනියො දිබ්බචක්ඛුකා පරචිත්තවිදුනියො, තා දූරතොපි පස්සන්ති, ආසන්නාපි න දිස්සන්ති චෙතසාපි චිත්තං පජානන්ති. තෙ ඔළාරිකෙහි වා කිලෙසෙහි මජ්ඣිමෙහි වා කිලෙසෙහි සුඛුමෙහි වා කිලෙසෙහි උපවදෙය්‍යුං. කතමෙ ඔළාරිකා කිලෙසා? කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතං - ඉමෙ වුච්චන්ති ඔළාරිකා කිලෙසා. කතමෙ මජ්ඣිමා කිලෙසා? කාමවිතක්කො බ්‍යාපාදවිතක්කො විහිංසාවිතක්කො - ඉමෙ වුච්චන්ති මජ්ඣිමා කිලෙසා. කතමෙ සුඛුමා කිලෙසා? ඤාතිවිතක්කො, ජනපදවිතක්කො, අපරවිතක්කො, පරානුදයතා පටිසඤ්ඤුත්තො විතක්කො , ලාභසක්කාරසිලොකපටිසඤ්ඤුත්තො විතක්කො, අනවඤ්ඤත්තිපටිසඤ්ඤුත්තො විතක්කො - ඉමෙ වුච්චන්ති සුඛුමා කිලෙසා. තෙ ඔළාරිකෙහි වා කිලෙසෙහි මජ්ඣිමෙහි වා කිලෙසෙහි සුඛුමෙහි වා කිලෙසෙහි න උපවදෙය්‍ය උපවාදං න කරෙය්‍ය උපවාදකරෙ කිලෙසෙ න කරෙය්‍ය න ජනෙය්‍ය න සඤ්ජනෙය්‍ය න නිබ්බත්තෙය්‍ය නාභිනිබ්බත්තෙය්‍ය, උපවාදකරෙ කිලෙසෙ පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, උපවාදකරෙහි කිලෙසෙහි ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍ය. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිම්හිචි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වාති - උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චි.
ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්‍යාති. කථං ගාමෙ සජ්ජති? ඉධ භික්ඛු ගාමෙ ගිහීහි සංසට්ඨො විහරති සහනන්දී සහසොකී සුඛිතෙසු සුඛිතො දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතො, උප්පන්නෙසු කිච්චකරණීයෙසු අත්තනා වොයොගං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ සජ්ජති.
අථ වා භික්ඛු පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසති අරක්ඛිතෙනෙව කායෙන අරක්ඛිතාය වාචාය අරක්ඛිතෙන චිත්තෙන අනුපට්ඨිතාය සතියා අසංවුතෙහි ඉන්ද්‍රියෙහි. සො තත්‍ර තත්‍ර සජ්ජති තත්‍ර තත්‍ර ගණ්හාති තත්‍ර තත්‍ර බජ්ඣති තත්‍ර තත්‍ර අනයබ්‍යසනං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ සජ්ජති.
කථං ගාමෙ න සජ්ජති? ඉධ භික්ඛු ගාමෙ ගිහීහි අසංසට්ඨො විහරති න සහනන්දී න සහසොකී න සුඛිතෙසු සුඛිතො න දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතො, උප්පන්නෙසු කිච්චකරණීයෙසු න අත්තනා වොයොගං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ න සජ්ජති.
අථ වා භික්ඛු පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසති රක්ඛිතෙනෙව කායෙන රක්ඛිතාය වාචාය රක්ඛිතෙන චිත්තෙන උපට්ඨිතාය සතියා සංවුතෙහි ඉන්ද්‍රියෙහි. සො තත්‍ර තත්‍ර න සජ්ජති තත්‍ර තත්‍ර න ගණ්හාති තත්‍ර තත්‍ර න බජ්ඣති තත්‍ර තත්‍ර න අනයබ්‍යසනං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ න සජ්ජති. ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්‍යාති ගාමෙ න සජ්ජෙය්‍ය න ගණ්හෙය්‍ය න බජ්ඣෙය්‍ය න පලිබජ්ඣෙය්‍ය, අගිද්ධො අස්ස අගධිතො අමුච්ඡිතො අනජ්ඣොසන්නො වීතගෙධො විගතගෙධො චත්තගෙධො...පෙ.... බ්‍රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරෙය්‍යාති - ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්‍ය.
ලාභකම්‍යා ජනං න ලපයෙය්‍යාති. කතමා ලපනා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස ආමිසචක්ඛුකස්ස ලොකධම්මගරුකස්ස යා පරෙසං ආලපනා ලපනා සල්ලපනා උල්ලපනා සමුල්ලපනා උන්නහනා සමුන්නහනා උක්කාචනා සමුක්කාචනා (උක්කාපනා සමුක්කාපනා (ස්‍යා.)) අනුපියභාණිතා චාතුකම්‍යතා මුග්ගසූප්‍යතා පාරිභටයතා පරපිට්ඨිමංසිකතා (පිට්ඨිමංසිකතා (ක.) විසුද්ධිමග්ගෙ සීලනිද්දෙසවණ්ණනා ඔලොකෙතබ්බා), යා තත්ථ සණ්හවාචතා සඛිලවාචතා සිථිලවාචතා (මෙත්තවාචකතා (ස්‍යා.)) අඵරුසවාචතා - අයං වුච්චති ලපනා.
අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි ජනං ලපති - අත්තානං වා නීචං ඨපෙන්තො පරං උච්චං ඨපෙන්තො ජනං ලපති, අත්තානං වා උච්චං ඨපෙන්තො පරං නීචං ඨපෙන්තො ජනං ලපති. කථං අත්තානං නීචං ඨපෙන්තො පරං උච්චං ඨපෙන්තො ජනං ලපති? ‘‘තුම්හෙ මෙ බහූපකාරා, අහං තුම්හෙ නිස්සාය ලභාමි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං, යෙපි මෙ අඤ්ඤෙ දාතුං වා කාතුං වා මඤ්ඤන්ති, තුම්හෙ නිස්සාය තුම්හෙ සම්පස්සන්තා යම්පි මෙ පුරාණං මාතාපෙත්තිකං නාමධෙය්‍යං තම්පි මෙ අන්තරහිතං. තුම්හෙහි අහං ඤායාමි අසුකස්ස කුලූපකො අසුකාය කුලූපකො’’ති. එවං අත්තානං නීචං ඨපෙන්තො පරං උච්චං ඨපෙන්තො ජනං ලපති.
කථං අත්තානං උච්චං ඨපෙන්තො පරං නීචං ඨපෙන්තො ජනං ලපති? ‘‘අහං තුම්හාකං බහූපකාරො, තුම්හෙ මං ආගම්ම බුද්ධං සරණං ගතා, ධම්මං සරණං ගතා, සඞ්ඝං සරණං ගතා, පාණාතිපාතා පටිවිරතා, අදින්නාදානා පටිවිරතා, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතා, මුසාවාදා පටිවිරතා, සුරාමෙරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානා පටිවිරතා. අහං තුම්හාකං උද්දෙසං දෙමි, පරිපුච්ඡං දෙමි, උපොසථං ආචික්ඛාමි, නවකම්මං අධිට්ඨාමි. අථ පන තුම්හෙ මං උජ්ඣිත්වා අඤ්ඤෙ සක්කරොථ ගරුං කරොථ මානෙථ පූජෙථා’’ති. එවං අත්තානං උච්චං ඨපෙන්තො පරං නීචං ඨපෙන්තො ජනං ලපති.
ලාභකම්‍යා ජනං න ලපයෙය්‍යාති. ලාභහෙතු ලාභපච්චයා ලාභකාරණා ලාභාභිනිබ්බත්තියා ලාභං පරිපාචෙන්තො ජනං න ලපයෙය්‍ය, ලපනං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, ලපනා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - ලාභකම්‍යා ජනං න ලපයෙය්‍ය.
තෙනාහ භගවා -
‘‘කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්‍ය, උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්‍ය කුහිඤ්චි;
ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්‍ය, ලාභකම්‍යා ජනං න ලපයෙය්‍යා’’ති.
164
(14 - 15)
1 “ගණුදෙනු කිරීමෙහි නොසිටින්නේය” යනු යම් ඒ ගණුදෙනුව විනයෙහි ප්‍රතික්ෂෙප කරණ ලදී. එය මේ අර්ථයෙහි බලාපොරොත්තු නොවෙන ලදී. කෙසේ ගණුදෙනු කිරීමේ යෙදේද, පඤ්ච සහ ධාර්මිකයන් සමග පාත්‍රය හෝ සිවුර හෝ අනික් කිසියම් පිරිකරක් හෝ රැවටිලි කරන්නේ වැඩීම ප්‍රාර්ථනා කරන්නේ ඔවුන්ගේ දෙය ගෙන තමාගේ දෙය දේද මෙසේ ගණුදෙනු කිරීමෙහි යෙදෙයි. කෙසේ ගණුදෙනු කිරීමෙහි නොයෙදෙන්නේද, යනු පඤ්ච සහ ධාර්මිකයන් සමග පාත්‍රය හෝ සිවුර හෝ වෙනින් අනික් පිරිකරක් හෝ රැවටිලි නොකරන්නේ වැඩිවීමක් බලාපොරොත්තු නොවන්නේ තමන්ගේ දෙයදී අනුන්ගේ දෙය ගනීද මෙසේ ගණුදෙනු වෙහි නොයෙදෙයි. ගණුදෙනුවෙහි නොසිටින්නේය. නොයෙදෙන්නේය. ගණුදෙනුව දුරුකරන්නේය. සංසිඳුවන්නේය. දුරලන්නේය, නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. ගණුදෙනුවෙන් ඈත්වන්නේය. වෙන්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ මිදුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.
2 “භික්ෂුතෙම කොහිදීවත් උපවාදකර කෙලෙස් ඇති නොකරන්නේය” යන්නෙහි උපවාදකර කෙලෙස් කවරහුද? ඍද්ධිමත් දිවැස් ඇති අනුන්ගේ හිත් දන්නා ඇතැම් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ ඇත්තාහ. ඔවුහු දුරින් දකිත් ආසන්නයෙහි නොදකිත්. සිතින්ද සිත දනිත්. ඍද්ධිමත් දිවැස් ඇති අනුන්ගේ සිත් දන්නා දේවතාවෝද ඇත්තාහ. ඔවුහු දුරින් දකිත්. ආසන්නයෙහි නොදකිත් සිතින්ද සිත දනිත් ඔවුහු ඖදාරික ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ මධ්‍යම ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ සියුම්වූ ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ උපවාද කරන්නාහුද, ඖදාරික ක්ලෙශයෝ කවරහුද? කාය දුශ්චරිතය, වාග් දුශ්චරිතය, මනස් දුශ්චරිතය යන මොවුහු ඖදාරික ක්ලෙශයෝ යයි කියත්. මධ්‍යම ක්ලෙශයෝ කවරහුද? කාම විතර්කය, ව්‍යාපාද විතර්කය, විහිංසා විතර්කය යන මොවුහු මධ්‍යම ක්ලෙශයෝ නම් වෙත් සියුම් කෙලෙස් කවරහුද? ඥාති විතර්කය, ජනපද විතර්කය, අමර විතර්කය, අනුන්ට දයාව ඉපදවීමේ විතර්කය, ලාභ සත්කාර කීර්ති ප්‍රශංසාවෙන් යුක්ත විතර්කය, නොකැමති බව පිළිබඳ විතර්කය යන මොවුහු සියුම් කෙලෙස්යයි කියත්. ඒ ඖදාරික ක්ලෙශයන් ගෙන් හෝ මධ්‍යම ක්ලෙශයන් ගෙන් හෝ සියුම් ක්ලෙශයන්ගෙන් හෝ උපවාද නොකරන්නේය, උපවාද කරවූ ක්ලෙශයන් ඇති නොකරන්නේය, නූපදවන්නේය. අභාවයට පමුණුවන්නේය. උපවාද කරවූ ක්ලෙශයන්ගෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය, වෙන්වූයේ නික්මුණේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරන්නේය යනුයි. “කොහිවත්” යනු කොතැනදීමත් ඇතුළත හෝ පිටත හෝ ඇතුළත පිටත හෝ යනුයි.
3 “ගමෙහිද නොගැටෙන්නේය” යනු කෙසේ ගමෙහි ගැටේද? මෙහි භික්ෂුතෙම ගමෙහි ගිහීන් හා එකතුව එකට සතුටුවන්නේ එකට ශොකවන්නේ සුඛිතවු කල්හි සුඛිත වන්නේ දුක්ඛිතවූ කල්හි දුක්වන්නේ වාසය කෙරේද, වැඩක් පැමිණි කල්හි තමන්ගේ උපකාරය දීමට පැමිණෙයි. මෙසේද ගමෙහි ඇලෙයි, මෙසේද ගමෙහි ගැටෙයි, යලිදු හෝ මහණ තෙම පෙරවරු කාලයෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන ගමට හෝ නියම්ගමට හෝ පිඬු පිණිස හැසිරෙයි. නොරැක්කාවූ කයින්ම නොරැක්කාවූ වචනයෙන්ම නොරැක්කාවූ සිතින්ම යොමුනොකළ සිහියෙන් අසංවර ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් හෙතෙම ඒ ඒ තැන ගැටෙයි, ඒ ඒ තැන ගනියි. ඒ ඒ තැන බැඳෙයි ඒ ඒ තන්හි විපත්තීන්ට පැමිණෙයි. මෙසේද ගමෙහි ඇලෙයි කෙසේ ගමෙහි නොඇලේද, මෙහි භික්ෂුව ගමෙහි ගිහීන් හා නොගැටුනේ වාසය කරයි. එකට සතුටු නොවන්නේ එකට ශොක නොකරන්නේ සැපවත්වූ කල්හි සැපවත් නොවන්නේ දුක්වූ කල්හි දුක් නොවන්නේ වෙයි. වැඩක් ඇතිවූ කල්හි තමන්ගේ උත්සාහය එහි නොයොදයි. මෙසේද ගමෙහි නොඇලෙයි. යලිදු හෝ භික්ෂුව පෙරවරුයෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු
ගෙන ගමට හෝ නියම්ගමට හෝ පිවිසේද රැකුනාවූ කයින් රැකුනාවූ වචනයෙන් රැකුනාවූ සිතින් යොමුකළ සිහියෙන් සංවරවූ ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් හෙතෙම ඒ ඒ තැන නොගැටෙයි, ඒ ඒ තැන නොගනියි, ඒ ඒ තැන නොබැඳෙයි, ඒ ඒ තැන විපත්තීන්ට නොපැමිණෙයි. මෙසේද ගමෙහි නොඇලෙයි “ගමෙහිද නොඇලෙන්නේය” යනු ගමෙහි නොඇලෙන්නේය, නොගැටෙන්නේය. නොබැඳෙන්නේය, ගිජුවූවෙක් නොවන්නේය නොගැටුනේ මුලානොවූයේ නොගැලුනේ පහකළ ගිජුකම ඇතතේ වෙන්ව ගිය ගිජුකම ඇත්තේ බ්‍රහ්මයා බඳු ආත්මභාවයෙන් වාසය කරයි යනුයි.
4 “ලාභය කැමැත්තෙන් ජනයා සමග කථා නොකරන්නේය. යන්නෙහි ලපනය හෙවත් කථාකිරීම කවරේද? ලාභ සත්කාර කීර්තිවලින් යෙදුන පාපී ආශා ඇති ආශාවෙන් මඩනාලද ආමිසයට ගිජුවූ ඇස් ඇති ලොකධර්ම ගරුකවූවහු ගේ යම්බඳු අනුන්ට ඇමතීමක් කථාකිරීමක් සාකච්ඡාවක් චාටු කථාවක් මුග්ගසූපය මෙන් සැබෑ බොරු මිශ්‍ර කථාවක් ඉදිරියේ ගුණ කියා පිටුපෑකල්හි නුගුණ කීමක් ඇද්ද එහි යම් තැනක මෘදු වචන ඇතිබව ලිහිල් වචන ඇති බව, නිරවුල් වචන ඇතිබව, නපුරුවචන නැතිබව වේද මෙය කල්පනාවයි නැවත කරුණු දෙකකින් ජනයා සමග කථාකරයි. තමන් හෝ පහත් ස්ථානයෙහි තබමින් අන්‍යයා උසස් ස්ථානයෙහි තබමින් අන්‍යයාට කථාකරයි. කෙසේ තමන් පහත් තැන තබා අනුන් උසස් තැන තබමින් කථාකෙරේද, “තෙපි මට බොහෝ උපකාරීහු වෙති. මෙම තොප නිසා චීවර, පිණ්ඩපාත සෙනසුන් ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර ලබමි. යම් ඒ දෙයක් දෙන්ට හෝ කරන්ට හෝ සිතත්ද තොප නිසා තොප ස්පර්ශ කරමින්ය, යම්බඳු මාගේ පුරාණ මවු පියන්ගේ නම ඇත්තේය. එයද මට අමතකය. තොප නිසා මම අසවලාගේ කුලුපගයාය අසවලාගේ කුලුපගයායි දනිමි. මෙසේ තමන් නීච ස්ථානයේ තබා අන්‍යයා උසස් තැන තබමින් කථාකරයි. කෙසේ තමන් උසස් තැන තබා අන්‍යයා පහත්කොට කථා කෙරේද, මම තොපට බොහෝ උපකාර ඇත්තෙක්මි. තෙපි මා නිසා බුදුන් සරණ ගියාහු වෙති. දහම් සරණ ගියාහු වෙති සඟ සරණ ගියාහු වෙති. සතුන් මැරීමෙන්, සොරකමින්, කාමයෙහි වරදවා හැසිරීමෙන්, බොරුකීමෙන්, රහමෙර පානයෙන් වැළකුණාහු වෙති. මම තොපට කියාදීමත් කරමි. ප්‍රශ්න විසඳා දෙමි. පොහොය කියා දෙමි. නවකර්ම අධිෂ්ඨාන කරමි. එසේ නමුදු තෙපි මා හා කෝපව අනුන්ට සත්කාර කරව්ද, ගරු කරව්ද? බුහුමන් කරව්ද, මෙසේද තමා උසස් තැන තබා අනුන් පහත් තැන තබා ජනයාට කථාකරයි.
4 “ලාභය කැමැත්තෙන් ජනයාට කථා නොකරන්නේය.” යනු ලාභ හේතුවෙන් ලාභය කරුණුකොට ලාභය ඉපදීමේ අදහසින් ලාභය සම්පූර්ණ කිරීමට ජනයාට කථා නොකරන්නේය. කථාකිරීම දුරලන්නේය. නූපදීමට පමුණු වන්නේය. (රැවටිලි) කථාවෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය වෙන්වූයේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි
165
න ච කත්ථිකො (කත්ථිතා (ස්‍යා. ක.)) සියා භික්ඛු, න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්‍ය;
පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්‍ය, කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්‍ය.
ච කත්ථිකො සියා භික්ඛූති. ඉධෙකච්චො කත්ථී හොති විකත්ථී. සො කත්ථති විකත්ථති අහමස්මි සීලසම්පන්නොති වා වතසම්පන්නොති වා සීලබ්බතසම්පන්නොති වා ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. උච්චා කුලා පබ්බජිතොති වා මහාභොගකුලා පබ්බජිතොති වා උළාරභොගකුලා පබ්බජිතොති වා සුත්තන්තිකොති වා විනයධරොති වා ධම්මකථිකොති වා ආරඤ්ඤිකොති වා...පෙ.... නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා කත්ථති විකත්ථති. එවං න කත්ථෙය්‍ය න විකත්ථෙය්‍ය, කත්ථං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, කත්ථනා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - න ච කත්ථිකො සියා භික්ඛු.
ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්‍යාති. කතමා පයුත්තවාචා? ඉධෙකච්චො චීවරපයුත්තං වාචං භාසති, පිණ්ඩපාතපයුත්තං වාචං භාසති, සෙනාසනපයුත්තං වාචං භාසති, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරපයුත්තං වාචං භාසති - අයම්පි වුච්චති පයුත්තවාචා.
අථ වා චීවරහෙතු පිණ්ඩපාතහෙතු සෙනාසනහෙතු ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරහෙතු සච්චම්පි භණති මුසාපි භණති, පිසුණම්පි භණති අපිසුණම්පි භණති, ඵරුසම්පි භණති අඵරුසම්පි භණති, සම්ඵප්පලාපම්පි භණති අසම්ඵප්පලාපම්පි භණති, මන්තාපි වාචං භාසති - අයම්පි වුච්චති පයුත්තවාචා. අථ වා පසන්නචිත්තො පරෙසං ධම්මං දෙසෙති - ‘‘අහො වත මෙ ධම්මං සුණෙය්‍යුං, සුත්වාව ධම්මං පසීදෙය්‍යුං, පසන්නා ච මෙ පසන්නාකාරං කරෙය්‍යු’’න්ති - අයං වුච්චති පයුත්තවාචා. න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්‍යාති. අන්තමසො ධම්මදෙසනං වාචං උපාදාය පයුත්තවාචං න භාසෙය්‍ය න කථෙය්‍ය න භණෙය්‍ය න දීපෙය්‍ය න වොහරෙය්‍ය, පයුත්තං වාචං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, පයුත්තවාචාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්‍ය.
පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්‍යාති. පාගබ්භියන්ති තීණි පාගබ්භියානි - කායිකං පාගබ්භියං, වාචසිකං පාගබ්භියං, චෙතසිකං පාගබ්භියං. කතමං කායිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ගණගතොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, භොජනසාලායපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ජන්තාඝරෙපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, උදකතිත්ථෙපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිසන්තොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිට්ඨොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං සඞ්ඝගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වා නිසීදති , ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං සඞ්ඝගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං ගණගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ගණගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපාහනානං චඞ්කමන්තානං සඋපාහනො චඞ්කමති , නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තානං උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ඡමාය චඞ්කමන්තානං චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වාපි නිසීදති, ඨිතොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං ගණගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං භොජනසාලාය කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො භොජනසාලාය අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනුපඛජ්ජ නිසීදති, නවෙපි භික්ඛූ ආසනෙන පටිබාහති, ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වා නිසීදති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං භොජනසාලාය කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං ජන්තාඝරෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ජන්තාඝරෙ අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, අනාපුච්ඡාපි කට්ඨං පක්ඛිපති, අනාපුච්ඡාපි ද්වාරං පිදහති. එවං ජන්තාඝරෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං උදකතිත්ථෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො උදකතිත්ථෙ අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ඔතරති, පුරතොපි ඔතරති, ඝට්ටයන්තොපි න්හායති, පුරතොපි න්හායති, උපරිතොපි න්හායති, ඝට්ටයන්තොපි උත්තරති, පුරතොපි උත්තරති . එවං උදකතිත්ථෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං අන්තරඝරං පවිසන්තො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිසන්තො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ගච්ඡති, පුරතොපි ගච්ඡති, වොක්කම්මපි ථෙරානං භික්ඛූනං පුරතො ගච්ඡති . එවං අන්තරඝරං පවිසන්තො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං අන්තරඝරං පවිට්ඨො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිට්ඨො ‘‘න පවිස, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො පවිසති, ‘‘න තිට්ඨ, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො තිට්ඨති, ‘‘න නිසීද, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො නිසීදති, අනොකාසම්පි පවිසති, අනොකාසෙපි තිට්ඨති, අනොකාසෙපි නිසීදති, යානිපි තානි හොන්ති කුලානං ඔවරකානි ගූළ්හානි ච පටිච්ඡන්නානි ච, යත්ථ කුලිත්ථියො කුලධීතරො කුලසුණ්හායො කුලකුමාරියො නිසීදන්ති තත්ථපි සහසා පවිසති, කුමාරකස්ස සීසම්පි පරාමසති. එවං අන්තරඝරං පවිට්ඨො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති - ඉදං කායිකං පාගබ්භියං.
කතමං වාචසිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ගණගතොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිට්ඨොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති. කථං සඞ්ඝගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡං වා අනජ්ඣිට්ඨො වා ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, පාතිමොක්ඛං උද්දිසති , ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං සඞ්ඝගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං ගණගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ගණගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡං වා අනජ්ඣිට්ඨො වා ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති; ආරාමගතානං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං ගණගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං අන්තරඝරං පවිට්ඨො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිට්ඨො ඉත්ථිං වා කුමාරිං වා එවමාහ - ‘‘ඉත්ථන්නාමෙ ඉත්ථංගොත්තෙ කිං අත්ථි? යාගු අත්ථි, භත්තං අත්ථි, ඛාදනීයං අත්ථි? කිං පිවිස්සාම , කිං භුඤ්ජිස්සාම, කිං ඛාදිස්සාම, කිං වා අත්ථි, කිං වා මෙ දස්සථා’’ති විප්පලපති. එවං අන්තරඝරං පවිට්ඨො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති - ඉදං වාචසිකං පාගබ්භියං.
කතමං චෙතසිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො න උච්චා කුලා පබ්බජිතො සමානො උච්චා කුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න මහාභොගකුලා පබ්බජිතො සමානො මහාභොගකුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො සමානො උළාරභොගකුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න සුත්තන්තිකො සමානො සුත්තන්තිකෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න විනයධරො සමානො විනයධරෙන... න ධම්මකථිකො සමානො ධම්මකථිකෙන... න ආරඤ්ඤිකො සමානො ආරඤ්ඤකෙන... න පිණ්ඩපාතිකො සමානො පිණ්ඩපාතිකෙන... න පංසුකූලිකො සමානො පංසුකූලිකෙන... න තෙචීවරිකො සමානො තෙචීවරකෙන... න සපදානචාරිකො සමානො සපදානචාරිකෙන... න ඛලුපච්ඡාභත්තිකො සමානො ඛලුපච්ඡාභත්තිකෙන... න නෙසජ්ජිකො සමානො නෙසඤ්ඤිකෙන... න යථාසන්ථතිකො සමානො යථාසන්ථතිකෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභිනා සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො දුතියස්ස... න තතියස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො තතියස්ස... න චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො ලාභී සමානො චතුත්ථස්ස... න ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො ආකාසනඤ්චායතනසමාපත්තියා... න විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්තියා... න ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්තියා... න නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභිනා සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන - ඉදං චෙතසිකං පාගබ්භියං. න සික්ඛෙය්‍යාති පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්‍ය න චරෙය්‍ය න ආචරෙය්‍ය න සමාචරෙය්‍ය න සමාදාය වත්තෙය්‍ය, පාගබ්භියං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, පාගබ්භියා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්‍ය.
කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්‍යාති. කතමා විග්ගාහිකා කථා? ඉධෙකච්චො එවරූපිං කථං කත්තා හොති - ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි...පෙ.... නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’’ති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා - ‘‘විග්ගාහිකාය ඛො, මොග්ගල්ලාන, කථාය සති කථාබාහුල්ලං පාටිකඞ්ඛං, කථාබාහුල්ලෙ සති උද්ධච්චං, උද්ධතස්ස අසංවරො, අසංවුතස්ස ආරා චිත්තං සමාධිම්හා’’ති. කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්‍යාති. විග්ගාහිකං කථං න කථෙය්‍ය න භණෙය්‍ය න දීපෙය්‍ය න වොහරෙය්‍ය, විග්ගාහිකං කථං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, විග්ගාහිකකථාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්‍ය.
තෙනාහ භගවා -
‘‘න ච කත්ථිකො සියා භික්ඛු, න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්‍ය;
පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්‍ය, කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්‍යා’’ති.
165
(14 - 16)
1 “මහණතෙම පුරසාරම් කථා ඇත්තෙක් නොවන්නේය” යනු මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් පුරසාරම් කථා කරන්නේය. මම “ශීලසම්පන්නයෙක්මි කියා හෝ ව්‍රත සම්පන්නයෙක්මි කියා හෝ ශීල ව්‍රතසම්පන්නයෙක්මි කියා හෝ ජාතියෙන් හෝ ගොත්‍රයෙන් හෝ කුලපුත්‍රකමින් හෝ පැහැසපුවෙන් හෝ ධනයෙන් හෝ ඉගෙණීමෙන් හෝ කර්මායතනයෙන් හෝ ශිල්පායතනයෙන් හෝ විද්‍යාස්ථානයෙන් හෝ ශ්‍රැතයෙන් හෝ වැටහීමෙන් හෝ අනික් කරුණකින් හෝ උසස් කුලයකින් පැවිදි වීමියි කියා හෝ මහා භොග කුලයකින් පැවිදිවීමියි කියා හෝ ඉතා මහත් භොග කුලයකින් පැවිදිවීමියි කියා හෝ සූත්‍ර පිටකය දන්නෙමියි කියා හෝ විනයධරයෙමි කියා හෝ ධර්මකථික වෙමියි කියා හෝ ආරඤ්ඤික වෙමියි කියා හෝ (3-3) 5 (ii) “රුක්ඛ මූලික” යන තැන සිට ආකිඤ්චඤ්ඤායතන යන තැනට යොදාගත යුතුයි) නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන සමාපත්තිලාභියෙමි’ කියා හෝ පුරසාරම් දොඩයි. මෙසේ පුරසාරම් නොදොඩන්නේය. පුරසාරම් දෙඩීම දුරලන්නේය. නූපදීමට පමුණුවන්නේය. පුරසාරම් දෙඩීමෙන් දුරුවූයේ වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.
2 ‘චීවරාදිය සම්බන්ධ වචන නොකියන්නේය.” යන්නෙහි චීවරාදිය සම්බන්ධ වචන කවරේද? මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් සිවුරු පිළිබඳ කථා කියයි. පිණ්ඩපාතය ගැන කථා කියයි. සේනාසන ගැන කථා කියයි. ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර ගැන කථා කියයි මේ ප්‍රයුක්ත (චීවරාදිය පිළිබඳ) කථායයි කියති. යලිදු හෝ සිවුරු හේතුවෙන් පිණ්ඩපාත හේතුවෙන් සෙනාසන හේතුවෙන් ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර හේතුවෙන් ඇත්තද කියයි. බොරුද කියයි. කේළාම්ද කියයි. කේළාම් නොවන වචනද කියයි. නපුරු වචනද කියයි. නපුරු නොවන වචනද කියයි. හිස්වචනද කියයි. හිස් නොවන වචනද කියයි. ප්‍රමාණවත් වචනද කියයි. මේද ප්‍රයුක්ත වචනයයි කියත්. යලිදු හෝ පැහැදුනා වූ සිතින් අනුන්ට බණ කියයි ‘අනේ මාගේ ධර්මය අසන්නාහු නම් අසා ධර්මයෙහි පැහැදෙන්නාහු නම් පැහැදුනාහු මට පැහැදුන අයුරක් කරන්නාහු නම් යෙහෙක’ යනුයි. මේද ප්‍රයුක්ත වචනයයි කියත්. ප්‍රයුක්ත වචන නොකියන්නේය යනු යටත් පිරිසෙයින් ධර්මදේශනා වචන පටන් ප්‍රයුක්ත වචන නොකියන්නේය. ව්‍යවහාර නොකරන්නේය. ප්‍රයුක්ත වචන දුරලන්නේය. නූපදනාබවට පමුණුවන්නේය ප්‍රයුක්ත වචනයෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි. “නොදැමුණු ගතියෙහි නොහික්මෙන්නේය (නොයෙදෙන්නේය) යන්නෙහි නොදැමුණු ගති තුනෙකි. (මෙහි (10-5) 5 ‘එනම්’ යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි)
3 “නොදැමුනු බවෙහි නොහික්මෙන්නේය” යනු නොදැමුනු බවෙහි නොහික්මෙන්නේය. නොහැසිරෙන්නේය එය ගෙන නොසිටින්නේය. නූපදනාබවට පමුනුවන්නේය නොදැමුණු බවෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.
4 “කලහයට හේතුවන කථා නොකරන්නේය” යනු කලහයට හේතුවන කථා කවරේද? මෙහි ඇතැම් කෙනෙක් මෙබඳු කථා කරන්නේ වෙයි. ඔබ මේ ධර්ම විනය නොදන්නෙහිය (8-9) 1 ‘ඔබ මේ ධර්ම විනය නොදන්නෙහිය’ යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.) ඉදින් හැකිනම් වාදයෙන් ගැලවෙව යනුයි. මෙය භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් දේශනා කරණලදී. කලහයට හේතුවන කථා ඇතිකල්හි බහුල කථාව බලාපොරොත්තු විය යුතුයි. බහුල කථාව ඇති කල්හි නොසන්සුන්කමය. නොසන්සුන්වූවහුට අසංවරයවේ. සංවරනුවූවහුගේ සිත සමාධියෙන් දුරය කලහයට හේතුවන කථා නොකරන්නේය යනු කලහයට හේතුවන කථා ප්‍රකාශ නොකරන්නේය, ව්‍යවහාර නොකරන්නේය, දුරුකරන්නේය නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය. කලහයට හේතුවන කථාවෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය, වෙන්වූවෙක් වන්නේය, වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමානොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.
166
මොසවජ්ජෙ න නිය්‍යෙථ, සම්පජානො සඨානි න කයිරා;
අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙ.
මොසවජ්ජෙ න නිය්‍යෙථාති. මොසවජ්ජං වුච්චති මුසාවාදො. ඉධෙකච්චො සභග්ගතො (සභාගග්ගතො (සී. ක.)) වා පරිසග්ගතො (පරිසගතො (සී. ක.)) වා...පෙ.... ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු වා සම්පජානමුසා භාසිතා හොති - ඉදං වුච්චති මොසවජ්ජං. අපි ච තීහාකාරෙහි මුසාවාදො හොති - පුබ්බෙවස්ස හොති ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති, භණන්තස්ස හොති ‘‘මුසා භණාමී’’ති, භණිතස්ස හොති ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති, ඉමෙහි තීහාකාරෙහි මුසාවාදො හොති. අපි ච චතූහාකාරෙහි... පඤ්චහාකාරෙහි... ඡහාකාරෙහි... සත්තහාකාරෙහි... අට්ඨහාකාරෙහි... මුසාවාදො හොති - පුබ්බෙවස්ස හොති ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති, භණන්තස්ස හොති ‘‘මුසා භණාමී’’ති, භණිතස්ස හොති ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති විනිධාය දිට්ඨිං විනිධාය ඛන්තිං විනිධාය රුචිං විනිධාය සඤ්ඤං විනිධාය භාවං - ඉමෙහි අට්ඨහාකාරෙහි මුසාවාදො හොති. මොසවජ්ජෙ න නිය්‍යෙථාති. මොසවජ්ජෙ න යායෙය්‍ය න නිය්‍යායෙය්‍ය න වහෙය්‍ය (න වුය්හෙය්‍ය (සී. ක.), නත්ථි ස්‍යා. පොත්ථකෙ) න සංහරෙය්‍ය, මොසවජ්ජං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, මොසවජ්ජා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - මොසවජ්ජෙ න නිය්‍යෙථ.
සම්පජානො සඨානි න කයිරාති. කතමං සාඨෙය්‍යං? ඉධෙකච්චො සඨො හොති පරිසඨො, යං තත්ථ සඨං සඨතා සාඨෙය්‍යං කක්කරතා කක්කරියං පරික්ඛත්තතා පාරික්ඛත්තියං - ඉදං වුච්චති සාඨෙය්‍යං. සම්පජානො සඨානි න කයිරාති. සම්පජානො හුත්වා සාඨෙය්‍යං න කරෙය්‍ය න ජනෙය්‍ය න සඤ්ජනෙය්‍ය න නිබ්බත්තෙය්‍ය නාභිනිබ්බත්තෙය්‍ය, සාඨෙය්‍යං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, සාඨෙය්‍යා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - සම්පජානො සඨානි න කයිරා.
අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙති. අථාති පදසන්ධි...පෙ.... පදානුපුබ්බතාපෙතං - අථාති. ඉධෙකච්චො ලූඛජීවිතං ජීවන්තො පරං පණීතජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති - ‘‘කිං පනායං බහුලාජීවො සබ්බං සංභක්ඛෙති, සෙය්‍යථිදං - මූලබීජං ඛන්ධබීජං ඵළුබීජං අග්ගබීජං බීජබීජමෙව පඤ්චමං අසනිවිචක්කදන්තකූටසමණප්පධානෙනා’’ති (අසනීව චක්කං දන්තකූටං සමණප්පධානෙනාති (සී.)). සො තාය ලූඛජීවිතාය පරං පණීතජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති.
ඉධෙකච්චො පණීතජීවිතං ජීවන්තො පරං ලූඛජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති - ‘‘කිං පනායං අප්පපුඤ්ඤො අප්පෙසක්ඛො න ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති. සො තාය පණීතජීවිතාය පරං ලූඛජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති. ඉධෙකච්චො පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති. සො පුට්ඨො පඤ්හං විසජ්ජෙති. තස්ස එවං හොති - ‘‘අහමස්මි පඤ්ඤාසම්පන්නො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ න පඤ්ඤාසම්පන්නා’’ති. සො තාය පඤ්ඤාසම්පදාය පරං අතිමඤ්ඤති. ඉධෙකච්චො සීලසම්පන්නො හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො, අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු. තස්ස එවං හොති - ‘‘අහමස්මි සීලසම්පන්නො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ දුස්සීලා පාපධම්මා’’ති. සො තාය සීලසම්පදාය පරං අතිමඤ්ඤති. ඉධෙකච්චො වතසම්පන්නො හොති ආරඤ්ඤිකො වා පිණ්ඩපාතිකො වා පංසුකූලිකො වා තෙචීවරිකො වා සපදානචාරිකො වා ඛලුපච්ඡාභත්තිකො වා නෙසජ්ජිකො වා යථාසන්ථතිකො වා. තස්ස එවං හොති - ‘‘අහමස්මි වත සම්පන්නො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ න වතසම්පන්නා’’ති. සො තාය වතසම්පදාය පරං අතිමඤ්ඤති. අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙති. ලූඛජීවිතාය වා පණීතජීවිතාය වා පඤ්ඤාසම්පදාය වා සීලසම්පදාය වා වතසම්පදාය වා පරං නාතිමඤ්ඤෙය්‍ය, නාවජානෙය්‍ය, න තෙන මානං ජනෙය්‍ය, න තෙන ථද්ධො අස්ස, පත්ථද්ධො පග්ගහිතසිරොති - අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙ.
තෙනාහ භගවා -
‘‘මොසවජ්ජෙ න නිය්‍යෙථ, සම්පජානො සඨානි න කයිරා;
අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙ’’ති.
166
(14 - 17)
1 “මුසාවාදයෙහි නොයෙදෙන්නේය යනු (7-6) 3 ඡේදය යොදාගත යුතුයි) ‘මුසාවාදයෙහි නොයෙදෙන්නේය’ යනු මුසාවාදයෙහි නොයන්නේය, නොපැමිණෙන්නේය, පා නොවන්නේය, එකතු නොකරන්නේය, මුසාවාදය දුරු කරන්නේය නූපදනා බවට පමුණු වන්නේය, මුසාවාදයෙන් දුරුවූවෙක් වන්නේය වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වසන්නේය යනුයි.
2 “දැන දැන කෛරාටික කම නොකරන්නේය” යන්නෙහි කෛරාටික කම කවරේද? මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කෛරාටිකවූයේ වේද, එහි යම් සඨ බවක් කාරම් සහිත බවක් වේද මෙය කෛරාටික කමයි. “දැන දැන කෛරාටිකකම නොකරන්නේය” යනු දැනගෙන කෛරාටිකකම නොකරන්නේය නූපදවන්නේය ඇති නොකරන්නේය කෛරාටිකකම දුරලන්නේය නූපදනා බවට පමුණුවන්නේය කෛරාටික කමින් දුරුවූවෙක් වන්නේය වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරන්නේ යනුයි
3 “යලිදු ජීවිකාවෙන් හෝ ප්‍රඥාවෙන් හෝ ශීලව්‍රතයෙන් හෝ අන්‍යයා පහත්කොට නොසිතන්නේය” යන්නෙහි නැවත යනූ පදසන්ධියයි පද ගැලපීමකි. පද පූරණයකි. සුඛොච්චාරණය පිණිස යෙදූවකි මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් රූක්ෂ ජීවිකාවෙන් ජීවත් වන්නේ ප්‍රණීත ජීවිකාව කරණ අන්‍යයාට අවමන් කරයි. ‘කිමෙක්ද? මේ බොහෝ දේ මොහු අනුභව කරයි. හේ කෙසේද මුල්බීජය කඳේ බීජය පුරුකෙන් හටගන්නා බීජය අගින් හටගන්නා බීජය බීජයෙන්ම හටගන්නා බීජයම පස්වැනියි මොහු හෙණ ගුලියක් මෙනි. දත් නමැති කුළුගෙඩිය ඇත්තෙකි. මොහු ශ්‍රමණ ප්‍රධානියෙකි. ‘හෙතෙම ඒ රූක්ෂ ජීවිකාවේ සිට ප්‍රණීත ජීවිකා වෙන් ජිවත් වන අන්‍යයා හෙලාදකියි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ප්‍රණීත ජීවිකාවෙන් ජීවත් වන්නේ රූක්ෂව ජීවත්වන අන්‍යයා හෙලා දකියි. කිමෙක්ද? මේ මද පිනැත්තෙකි.
අල්පේ ශාක්‍යයෙකි චීවර පිණ්ඩපාත සෙනසුන් ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර නොලබන්නෙකි. හෙතෙම ඒ ප්‍රණීත ජීවිකාවේ සිට රූක්ෂව ජීවත්වන අන්‍යයාට නින්දා කරයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් නුවණැත්තෙක් වෙයි. හෙතෙම විචාරණ ලද්දේ ප්‍රශ්න විසඳයි. ඔහුට මේ අදහස වෙයි. මම නුවණැත්තේ වෙමි. මේ අන්‍යයෝ නුවණැත්තෝ නොවෙති. හෙතෙම ඒ ප්‍රඥා සම්පදාවෙන් අන්‍යයාට නින්දා කරයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ශීල සම්පන්නවූයේ වෙයි. ප්‍රාතිමොක්ෂ සංවරයෙන් සංවරව වාසය කරයි. ආචාරයෙන් හා ගෞවරයෙන් යුක්ත වූයේ ස්වල්ප මාත්‍ර වරදෙහි පවා බිය දක්නා සුළුව ශික්ෂා පදයන් සමාදන්ව වාසය කරයි. ඔහුට මේ අදහස වෙයි. මම ශීල සම්පන්න වෙමි. මේ අනික් භික්ෂූහු දුශ්ශීලයෝයි පාප ධර්ම ඇත්තෝයයි හෙතෙම ඒ ශීල සම්පදාවෙන් අන්‍යයාට අවමන් කරයි. මෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ව්‍රත සම්පන්න වූයේ වෙයි. ආරඤ්ඤිකවූයේ හෝ පිණ්ඩපාතික වූයේ හෝ පංශුකූලික වූයේ හෝ සපදානචාරිකවූයේ හෝ ඛලුපච්ඡාභත්තිකවූයේ හෝ නෙසජ්ජිකවූයේ හෝ යථා සන්නතිකවූයේ හෝ වෙයි. ඔහුට මේ අදහස වෙයි. ‘මම ව්‍රත සම්පන්න වෙමි. මේ අන්‍යයෝ ව්‍රත සම්පන්නයෝ නොවෙති.’ හෙතෙම ඒ ව්‍රත සම්පදා වෙන් අන්‍යයා හෙලා දකියි.
4 “නැවත ජීවිකාවෙන්ද ප්‍රඥාවෙන්ද ශීල ව්‍රතයෙන්ද අන්‍යයා හෙලා නොදක්නේය.” යනු රූක්ෂ ජීවිකාවෙන් හෝ ප්‍රණීත ජීවිකාවෙන් හෝ ප්‍රඥා සම්පදාවෙන් හෝ ශීල සම්පදාවෙන් හෝ ව්‍රත සම්පදාවෙන් හෝ අන්‍යයා හෙලා නොදක්නේය. අවමන් නොකරන්නේය එයින් මාන්නය නූපදවන්නේ එයින් තද ගති ඇත්තෙක් නොවන්නේය මානයෙන් ඔසවාගත් හිස් ඇත්තෙක් නොවන්නේය යනුයි.
167
සුත්වා රුසිතො (දූසිතො (සී. ස්‍යා.)) බහුං වාචං, සමණානං වා පුථුජනානං (පුථුවචනානං (සී. ස්‍යා.)) ;
ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජා, න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්ති (පටිසෙනි කරොති (ස්‍යා.)) .
සුත්වා රුසිතො බහුං වාචං, සමණානං පුථුජනානන්ති. රුසිතොති දූසිතො ඛුංසිතො ඝට්ටිතො වම්භිතො ගරහිතො උපවදිතො. සමණානන්ති යෙ කෙචි ඉතො බහිද්ධා පරිබ්බජූපගතා පරිබ්බජසමාපන්නා. පුථුජනානන්ති ඛත්තියා ච බ්‍රාහ්මණා ච වෙස්සා ච සුද්දා ච ගහට්ඨා ච පබ්බජිතා ච දෙවා ච මනුස්සා ච, තෙ බහුකාහි වාචාහි අනිට්ඨාහි අකන්තාහි අමනාපාහි අක්කොසෙය්‍යුං පරිභාසෙය්‍යුං රොසෙය්‍යුං විරොසෙය්‍යුං හිංසෙය්‍යුං විහිංසෙය්‍යුං හෙඨෙය්‍යුං විහෙඨෙය්‍යුං ඝාතෙය්‍යුං උපඝාතෙය්‍යුං උපඝාතං කරෙය්‍යුං තෙසං බහුං වාචං අනිට්ඨං අකන්තං අමනාපං සුත්වා සුණිත්වා උග්ගහිත්වා උපධාරයිත්වා උපලක්ඛයිත්වාති - සුත්වා රුසිතො බහුං වාචං, සමණානං වා පුථුජනානං.
ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජාති. ඵරුසෙනාති ඵරුසෙන කක්ඛළෙන න පටිවජ්ජා නප්පටිභණෙය්‍ය, අක්කොසන්තං න පච්චක්කොසෙය්‍ය, රොසන්තං නප්පටිරොසෙය්‍ය, භණ්ඩනං නප්පටිභණ්ඩෙය්‍ය න කලහං කරෙය්‍ය න භණ්ඩනං කරෙය්‍ය න විග්ගහං කරෙය්‍ය න විවාදං කරෙය්‍ය න මෙධගං කරෙය්‍ය, කලහභණ්ඩනවිග්ගහවිවාදමෙධගං පජහෙය්‍ය විනොදෙය්‍ය බ්‍යන්තිං කරෙය්‍ය අනභාවං ගමෙය්‍ය, කලහභණ්ඩනවිග්ගහවිවාදමෙධගා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්‍යාති - ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජා.
න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්තීති. සන්තොති රාගස්ස සන්තත්තා සන්තො, දොසස්ස... මොහස්ස... කොධස්ස... උපනාහස්ස...පෙ.... සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරානං සන්තත්තා සමිතත්තා වූපසමිතත්තා විජ්ඣාතත්තා නිබ්බුතත්තා විගතත්තා පටිපස්සද්ධත්තා සන්තො උපසන්තො වූපසන්තො නිබ්බුතො පටිපස්සද්ධොති - සන්තො. න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්තීති. සන්තො පටිසෙනිං පටිමල්ලං පටිකණ්ටකං (පටිබන්ධනං (සී.)) පටිපක්ඛං න කරොන්ති න ජනෙන්ති න සඤ්ජනෙන්ති න නිබ්බත්තෙන්ති නාභිනිබ්බත්තෙන්තීති - න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්ති.
තෙනාහ භගවා -
‘‘සුත්වා රුසිතො බහුං වාචං, සමණානං වා පුථුජනානං;
ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජා, න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්තී’’ති.
167
(14 - 18)
1 “බාහිරකයන්ගේ දූෂිත බොහෝ වචන හෝ වෙනත් බොහෝ වචනයන්ගෙන්” යනු දූෂිත වන ලද්දේ ගැටෙන ලද්දේ නින්දා කරණ ලද්දේ උපවාද කරණ ලද්දේ යනුයි” “ශ්‍රමණයෝ” යනු මෙයින් පිටත් යම්කිසි පරිබ්‍රාජක බවට පැමිණි යනුයි. බොහෝ වචනයන්ගෙන් යනු ක්ෂත්‍රියයෝද බ්‍රාහ්මණයෝද ශුද්‍රයෝද ගෘහස්ථයෝද ප්‍රව්‍රජිතයෝද දෙවියෝද මිනිස්සුද යන ඔවුහු බොහෝ අනිෂ්ටවූ අකාන්තවූ අමනාපවූ බොහෝ වචන යන්ගෙන් ආක්‍රොශ කරන්නාහුය. කොප කරන්නාහුය, විරුද්ධ වන්නාහුය, හිංසා කරන්නාහුය, වෙහෙස කරන්නාහුය. ඔවුන්ගේ අනිෂ්ටවූ අකාන්තවූ අමනාපවූ බොහෝ වචන අසා ඉගෙන සිහිකොට සලකා බලා යනුයි.
2 “ඵරුස වචනයෙන් ආපසු ඔවුන්ට ආක්‍රොශ නො කරන්නේය” යන්නෙහි ඵරුෂ වචනයෙන් යනු නපුරුවූ කටුකවූ වචනයෙන් ආපසු ආක්‍රොශ නොකරන්නේය. ආපසු නොබණින්නේය. ආක්‍රොශ කරන්නහුට ආපසු ආක්‍රොශ නොකරන්නේය. කොප කරන්නහුට ආපසු කොප නොකරන්නේය. කලහ කරන්නහුට ආපසු කලහ නොකරන්නේය විග්‍රහ නොකරන්නේය. විවාද නොකරන්නේය කලහ ඩබර විග්‍රහ විවාද ආරාවුල් දුරුකරන්නේය, ඈත් කරන්නේය. කලහ භණ්ඩන විග්‍රහ විවාද මෙධගයන්ගෙන් ඈත්වූවෙක් වන්නේය. වෙන්වූයේ නික්මුනේ සීමා නොකළ සිතින් වාසය කරයි.
3 “ශාන්තවූ තැනැත්තේ විරුද්ධවාදී දේ නොකරන්නේය” යන්නෙහි “ශාන්ත නම් රාගය සන්සිඳුන බැවින් ශාන්ත නමි. ද්වේෂය සන්සිඳුන බැවින් ශාන්ත නමි. මෝහය සන්සිඳුන බැවින් ශාන්ත නමි. (3-4) 1 ඡේදය යොදාගත යුතුයි.) සියලු අකුශල රැස්කිරීම් සන්සිඳුන බැවින් නිවුන බැවින් පහව ගිය බැවින් ශාන්ත නමි. “ශාන්තවූ තැනැත්තේ විරුද්ධවාදී දේ නොකරන්නේය” යනු ශාන්තවූ තැනැත්තේ විරුද්ධවාදී ක්‍රියා තරඟ කිරීම් ප්‍රතිපක්ෂ දේ නොකරත්, නූපදවත්, යනුයි
168
එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය, විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙ;
සන්තීති නිබ්බුතිං ඤත්වා, සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්‍ය.
එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤායාති. එතන්ති ආචික්ඛිතං දෙසිතං පඤ්ඤපිතං පට්ඨපිතං විවටං විභත්තං උත්තානීකතං පකාසිතං ධම්මං අඤ්ඤාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති. එවම්පි එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය. අථ වා සමඤ්ච විසමඤ්ච පථඤ්ච විපථඤ්ච සාවජ්ජඤ්ච අනවජ්ජඤ්ච හීනඤ්ච පණීතඤ්ච කණ්හඤ්ච සුක්කඤ්ච විඤ්ඤූගරහිතඤ්ච විඤ්ඤූපසත්ථඤ්ච ධම්මං අඤ්ඤාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති. එවම්පි එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය. අථ වා සම්මාපටිපදං අනුලොමපටිපදං අපච්චනීකපටිපදං අවිරුද්ධපටිපදං අන්වත්ථපටිපදං ධම්මානුධම්මපටිපදං සීලෙසු පරිපූරකාරිතං ඉන්ද්‍රියෙසු ගුත්තද්වාරතං භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතං ජාගරියානුයොගං සතිසම්පජඤ්ඤං, චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ චත්තාරො සම්මප්පධානෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ පඤ්චින්ද්‍රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, නිබ්බානඤ්ච නිබ්බානගාමිනිඤ්ච පටිපදං ධම්මං අඤ්ඤාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති. එවම්පි තඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය.
විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙති. විචිනන්ති විචිනන්තො පවිචිනන්තො තුලයන්තො තීරයන්තො විභාවයන්තො විභූතං කරොන්තො. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති...පෙ.... ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති විචිනන්තො පවිචිනන්තො තුලයන්තො තීරයන්තො විභාවයන්තො විභූතං කරොන්තොති - විචිනං භික්ඛු. සදාති සදා සබ්බදා සබ්බකාලං...පෙ.... පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො - කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො...පෙ.... සො වුච්චති සතො. සික්ඛෙති තිස්සො සික්ඛායො - අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛා...පෙ.... අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා. ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තො සික්ඛෙය්‍ය...පෙ.... සික්ඛෙය්‍ය ආචරෙය්‍ය සමාචරෙය්‍ය සමාදාය වත්තෙය්‍යාති - විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙ.
සන්තීති නිබ්බුතිං ඤත්වාති. රාගස්ස නිබ්බුතිං සන්තීති ඤත්වා, දොසස්ස... මොහස්ස...පෙ.... සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරානං නිබ්බුතිං සන්තීති ඤත්වා ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති - සන්තීති නිබ්බුතිං ඤත්වා.
සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්‍යාති. ගොතමස්ස සාසනෙ බුද්ධසාසනෙ ජිනසාසනෙ තථාගතසාසනෙ දෙවසාසනෙ අරහන්තසාසනෙ. නප්පමජ්ජෙය්‍යාති සක්කච්චකාරී අස්ස සාතච්චකාරී අට්ඨිතකාරී අනොලීනවුත්තිකො අනික්ඛිත්තච්ඡන්දො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කදාහං අපරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං පරිපූරෙය්‍යං...පෙ.... අපරිපූරං වා සමාධික්ඛන්ධං... පඤ්ඤාක්ඛන්ධං... විමුත්තික්ඛන්ධං... විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං? කදාහං අපරිඤ්ඤාතං වා දුක්ඛං පරිජානෙය්‍යං, අප්පහීනෙ වා කිලෙසෙ පජහෙය්‍යං, අභාවිතං වා මග්ගං භාවෙය්‍යං, අසච්ඡිකතං වා නිරොධං සච්ඡිකරෙය්‍ය’’න්ති? යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච ථාමො ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසූති - සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්‍ය.
තෙනාහ භගවා -
‘‘එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය, විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙ;
සන්තීති නිබ්බුතිං ඤත්වා, සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්‍යා’’ති.
168
(14 - 19)
1 “මේ ධර්මයද දැන” යන්නෙහි “මෙය” යනු කියන ලද දේශනා කරණ ලද ප්‍රකාශ කරණ ලද විවෘත කරණ ලද, බෙදන ලද ප්‍රකට කරණ ලද ධර්මය “දැන” යනු දැනගෙන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකටකොට මෙසේද මේ ධර්මය දැන නොහොත් සමදේද විෂමදේද මාර්ගයද අමාර්ගයද වරදද නිවරදද හීනයද ප්‍රණීතයද කලුදේද සුදුදේද නුවණැත්තන් ගරහන දේද නුවණැත්තන් පසස්නා දේද යන ධර්මය දැන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකටකොට මෙසේද මේ ධර්මය දැන නොහොත් සම්‍යක් ප්‍රතිපදාව අනුලොම ප්‍රතිපදාව අවිරුද්ධ ප්‍රතිපදාව අන්වර්ථ ප්‍රතිපදාව ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාව, ශීලයන් පුරණ බව ඉන්ද්‍රියයන්හි වසන ලද දොර ඇති බව, භෝජනයෙහි පමණ දැනීම ඇති බව. නිදි වර්ජිත කිරීම, සිහි නුවණ ඇති බව, සතර සතිපට්ඨානයන් සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන් සතර ඉර්ධි පාදයන් පඤ්චෙන්ද්‍රිය පඤ්චබල සප්ත බොධ්‍යංග, ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, නිර්වාණයද නිර්වාණ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවද යන ධර්මය දැන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකටකොට යනුයි.
2 “භික්ෂුතෙම හැමකල්හි සිතා බලන්නේ සිහිඇත්තේ හික්මෙන්නේය” යන්නෙහි සිතා බලන්නේ යනු සිතන්නේ සමකොට බලන්නේ තීරණය කරන්නේ ප්‍රකට කරන්නේ සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයයි (මෙහි (12-17) 4 සියලු යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි) යම්කිසි හේතුවකින් උපන් ධර්මයක් ඇද්ද ඒ සියල්ල විනාශය පිණිස පවත්නේ යයි සිතන්නේ සමකොට බලන්නේ තීරණය කරන්නේ ප්‍රකට කරන්නේනුයි සිතා බලන භික්ෂු නමි. හැම කල්හි යනු හැමදා සියලු කාලයෙහි ((14-2) 5 (i) ඡදයේ තවත් කාරණා සතරක් යන තැන දක්වා යොදාගත යුතුයි.) “හික්මෙන්නේය” යනු හික්මීම් තුනකි. අධිශීල ශික්ෂා අධිචිත්ත ශික්ෂා අධි පඤ්ඤා ශික්ෂා යනුයි. මේ ශික්ෂා තුන සිහි කරන්නේ හික්මෙන්නේය. (2-4) 1 (ii) සිට 2 ඡේදය අවසානය දක්වා යොදාගත යුතුයි) හික්මෙන්නේය හැසිරෙන්නේය සමාදන්ව සිටින්නේය යනුයි.
3 “නිවිම ශාන්තිය යයි” දැන යනු රාගයාගේ නිවීම ශාන්තියයයි දැන ද්වේෂයාගේ මෝහයාගේ (3-9) 1 ඡේදය යොදාගත යුතුයි.) සියලු අකුශල රැස්කිරීම්වල නිවීම ශාන්තිය යයි දැන සමකොට බලා තීරණයකොට ප්‍රකට කොට යනුයි
4 “ගෞතමයන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි ප්‍රමාද නොවන්නේය’ යනු ගෞතමයන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි බුද්ධශාසනයෙහි ජින ශාසනයෙහි තථාගතයන් වහන්සේ ගේ ශාසනයෙහි දිව්‍ය ශාසනයෙහි අර්හත් ශාසනයෙහි යනුයි.
5 “ප්‍රමාද නොවන්නේය” යනු කුශල ධර්මයන්හි සකස්ව කටයුතු කිරීම් ඇත්තෙක් වන්නේය. (ii) නිතර කටයුතු කරන්නෙක් වන්නේය නොසිට කටයුතු කරන්නෙක් වන්නේය. නොමැලිව කටයුතු කරන්නෙක් වන්නේය බහා නොතැබූ ආශාව ඇත්තෙක් වන්නේය බහා නොතැබූ වීර්‍ය්‍ය ඇත්තෙක් වන්නේය. කවදා මම නොපුරණ ලද ශීල රාශිය පුරන්නෙම්ද කවදා මම නොපුරණ ලද සමාධි රාශිය පුරන්නෙම්ද, ප්‍රඥාස්කන්ධය විමුක්තිස්කන්ධය විමුක්ති ඥාන දර්ශන ස්කන්ධය පුරන්නෙම්ද කවදා මම නොදන්නා ලද දුක් දැන ගන්නෙම්ද ප්‍රහීණ නොවූ කෙලෙස් දුරු කරන්නෙම්ද, නොවඩන ලද මාර්ගය වඩන්නෙම්ද, ප්‍රත්‍යක්ෂ නොකරණ ලද නිරෝධය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නෙම් දැයි යමෙක් එහි කැමැත්තද ව්‍යායාමයද උත්සාහයද මහත් උත්සාහයද නොපසු බස්නා බවද සිහියද නුවණද වීර්‍ය්‍යයද යෙදීමද කුශල ධර්මයන්හි අප්‍රමාදයද යනුයි.
169
අභිභූ හි සො අනභිභූතො, සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසි;
තස්මා හි තස්ස භගවතො සාසනෙ, අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ.[ඉති භගවා]
අභිභූ හි සො අනභිභූතොති. අභිභූති රූපාභිභූ (අභිභූතරූපා (ස්‍යා.) එවමඤ්ඤෙසු පඤ්චපදෙසුපි) සද්දාභිභූ ගන්ධාභිභූ රසාභිභූ ඵොට්ඨබ්බාභිභූ ධම්මාභිභූ, අනභිභූතො කෙහිචි කිලෙසෙහි, අභිභොසි නෙ පාපකෙ (අභිභූ හි නෙ හීනෙ පාපකෙ (සී. ක.), අභිභූ හි පාපකෙ (ස්‍යා.)) අකුසලෙ ධම්මෙ සංකිලෙසිකෙ පොනොභවිකෙ සදරෙ දුක්ඛවිපාකෙ ආයතිං ජාතිජරාමරණියෙති - අභිභූ හි සො අනභිභූතො.
සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසීති. සක්ඛිධම්මන්ති න ඉතිහිතිහං න ඉතිකිරියාය න පරම්පරාය න පිටකසම්පදාය න තක්කහෙතු න නයහෙතු න ආකාරපරිවිතක්කෙන න දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා සාමං සයමභිඤ්ඤාතං අත්තපච්චක්ඛධම්මං අද්දසි අද්දක්ඛි අපස්සි පටිවිජ්ඣීති - සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසි.
තස්මා හි තස්ස භගවතො සාසනෙති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානා. තස්ස භගවතො සාසනෙති. තස්ස භගවතො සාසනෙ ගොතමසාසනෙ බුද්ධසාසනෙ ජිනසාසනෙ තථාගතසාසනෙ දෙවසාසනෙ අරහන්තසාසනෙති - තස්මා තස්ස භගවතො සාසනෙ.
අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ (ඉති භගවා)ති. අප්පමත්තොති සක්කච්චකාරී...පෙ.... අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු. සදාති සදා සබ්බකාලං...පෙ.... පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. නමස්සන්ති කායෙන වා නමස්සමානො වාචාය වා නමස්සමානො චිත්තෙන වා නමස්සමානො අන්වත්ථපටිපත්තියා වා නමස්සමානො ධම්මානුධම්මපටිපත්තියා වා නමස්සමානො සක්කුරුමානො ගරුකුරුමානො (සක්කාරමානො ගරුකාරමානො (ස්‍යා.)) මානයමානො පූජයමානො අපචයමානො. අනුසික්ඛෙති තිස්සො සික්ඛායො - අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛා...පෙ.... අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා. ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තො සික්ඛෙය්‍ය...පෙ.... සච්ඡිකාතබ්බං සච්ඡිකරොන්තො සික්ඛෙය්‍ය චරෙය්‍ය ආචරෙය්‍ය සමාචරෙය්‍ය සමාදාය වත්තෙය්‍ය. භගවාති ගාරවාධිවචනං...පෙ.... සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං භගවාති - අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ. (ඉති භගවා).
තෙනාහ භගවා -
‘‘අභිභූ හි සො අනභිභූතො, සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසි;
තස්මා හි තස්ස භගවතො සාසනෙ, අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ’’. [ඉති භගවාති]
169
(14 - 20)
1 “කෙලෙස් වලින් නොමැඩුනාවූ කෙලෙස් මැඩි හෙතෙම” යන්නෙහි “මැඩ පවත්වන්නා” යනු රූපය මඩින්නා, ශබ්දය මඩින්නා ගන්ධය මඩින්නා, රශය මඩින්නා, ස්පර්ශය මඩින්නා, ක්ලේශ ධර්මයන් මඩින්නා කිසියම් ක්ලේශයකින් නොමැඩුනේ යනුයි. හීනවූ ලාමකවූ කෙලෙස් ඇති කරන්නාවූ නැවත භවයක් ඇති කරන්නාවූ දාහ සහිතවූ දුක් විපාක ඇති නැවත ජරා මරණ ගෙන දෙන්නාවූ අකුශල ධර්මයන් මැඩ පවත්නේනුයි යනුයි.
2 “උපද්‍රව රහිත තමාට ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය දක්නේ” යන්නෙහි ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය නම්, මෙය මෙසේ නුවූයේය. මෙය පරම්පරාවෙන් නොපැමිණියේය. කොටස් කොට නොගත්තේය. තර්ක හේතු වශයෙන් නොවේ න්‍යාය හේතු වශයෙන් නොවේ. ආකාරය ගැන විතර්ක කිරීමෙන් නොවේ දෘෂ්ටිය අනුව නොවේ. තෙමේ තමාම දැනගත් තමාට ප්‍රත්‍යක්ෂ ධර්මය දැක්කේය.
3 “එහෙයින් ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි යන්නෙහි” එහෙයින් යනු එහෙයින් ඒ කාරණයෙන් ඒ හේතුවෙන් ඒ ප්‍රත්‍යයෙන් ඒ නිදානයෙන් යනුයි. ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි යනු ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශාසනයෙහි, ගෞතම ශාසනයෙහි, බුද්ධ ශාසනයෙහි ජින ශාසනයෙහි තථාගත ශාසනයෙහි දෙවියන්ට දෙවියන්ගේ ශාසනයෙහි අර්හත් ශාසනයෙහි යනුයි.
4 “අප්‍රමාදවූයේ හැමකල්හි නමස්කාර කරන්නේ ඒ අනුව හික්මෙන්නේය”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළසේක. යන්නෙහි අප්‍රමාදවූයේ යනු කුශල ධර්මයන්හි සකස්ව කටයුතු කරන්නේ (මෙහි (14-19) 5 (ii) ඡේදය යෙදිය යුතුයි) යනුයි. හැමකල්හි යනු හැමදා සෑම කල්හි සියලු කාලයෙහි ((14-2) 5 (i) සිහි ඇත්තේ යන තැන දක්වා යෙදිය යුතුයි) අන්තිම වයස් කාලයෙහි යනුයි. නමස්කාර කරන්නේ යනු කයින් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ වචනයෙන් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ සිතින් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ අර්ථයට එකඟවූ ප්‍රතිපත්තියෙන් හෝ නමස්කාර කරණු ලබන්නේ ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපත්තියෙන් හෝ නමස්කාර කරනු ලබන්නේ සත්කාර කරනු ලබන්නේ ගරුකාර කරනු ලබන්නේ බහුමාන කරනු ලබන්නේ සලකනු ලබන්නේ යනුයි “අනුව හික්මෙන්නේය” යන්නෙහි හික්මීම් තුනෙකි අධිශීල ශික්ෂා, අධිචිත්ත ශික්ෂා අධිප්‍රඥා ශික්ෂා යනුයි. ((2-4) 1 (ii) සිට 2 ඡේදය අවසානයට යොදාගත යුතුයි.) මේ අධිප්‍රඥා ශික්ෂාවෙයි. මේ හික්මීම් තුන ගැන සිතා බලන්නේ හික්මෙන්නේය. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේ හික්මෙන්නේය. හැසිරෙන්නේය. සමාදන්ව පවත්නේය යනුයි. “භාග්‍යවත්” යනු ගෞරව වචනයයි ((1-2) 1 භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යනු යන තැන සිට යොදාගත යුතුයි.) යම් ඒ භගවා යනු ප්‍රත්‍යක්ෂ කළ පැනවීමයි යනුයි