සාවත්ථිනිදානං . ‘‘සමාධිං, භික්ඛවෙ, භාවෙථ. සමාහිතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාති. කිඤ්ච යථාභූතං පජානාති? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. සමාධිං, භික්ඛවෙ, භාවෙථ. සමාහිතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාති’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඨමං.

‘‘පටිසල්ලානෙ, භික්ඛවෙ, යොගමාපජ්ජථ. පටිසල්ලීනො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාති. කිඤ්ච යථාභූතං පජානාති? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. පටිසල්ලානෙ , භික්ඛවෙ, යොගමාපජ්ජථ. පටිසල්ලීනො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාති.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. දුතියං.

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිංසු, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස දුක්ඛසමුදයස්ස අරියසච්චස්ස දුක්ඛනිරොධස්ස අරියසච්චස්ස දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිංසු...පෙ.... පබ්බජිස්සන්ති...පෙ.... පබ්බජන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. තතියං.

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා යථාභූතං අභිසමෙසුං, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසමෙසුං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා යථාභූතං අභිසමෙස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසමෙස්සන්ති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා යථාභූතං අභිසමෙන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසමෙන්ති.

‘‘කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං කුලපුත්තා සම්මා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා යථාභූතං අභිසමෙසුං ...පෙ.... අභිසමෙස්සන්ති...පෙ.... අභිසමෙන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසමෙන්ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. චතුත්ථං.

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣිංසු, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣිංසු. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣිස්සන්ති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣන්ති.

‘‘කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣිංසු...පෙ.... අභිසම්බොජ්ඣිස්සන්ති...පෙ.... අභිසම්බොජ්ඣන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බොජ්ඣන්ති.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඤ්චමං.

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙසුං, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙසුං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙස්සන්ති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙන්ති.

‘‘කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙසුං...පෙ.... පකාසෙස්සන්ති...පෙ.... පකාසෙන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුද්ධං පකාසෙන්ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. ඡට්ඨං.

‘‘මා, භික්ඛවෙ, පාපකෙ අකුසලෙ විතක්කෙ විතක්කෙය්‍යාථ (විතක්කෙථ (සී. ස්‍යා. කං.)), සෙය්‍යථිදං - කාමවිතක්කං, බ්‍යාපාදවිතක්කං, විහිංසාවිතක්කං. තං කිස්ස හෙතු? නෙතෙ, භික්ඛවෙ, විතක්කා අත්ථසංහිතා නාදිබ්‍රහ්මචරියකා න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තන්ති.

‘‘විතක්කෙන්තා ච ඛො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති විතක්කෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති විතක්කෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති විතක්කෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති විතක්කෙය්‍යාථ. තං කිස්ස හෙතු? එතෙ, භික්ඛවෙ, විතක්කා අත්ථසංහිතා එතෙ ආදිබ්‍රහ්මචරියකා එතෙ නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. සත්තමං.

‘‘මා, භික්ඛවෙ, පාපකං අකුසලං චිත්තං චින්තෙය්‍යාථ (චින්තෙථ (සී. ස්‍යා. කං.)) - ‘සස්සතො ලොකො’ති වා ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අන්තවා ලොකො’ති වා ‘අනන්තවා ලොකො’ති වා, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති වා ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති වා, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා. තං කිස්ස හෙතු? නෙසා, භික්ඛවෙ, චින්තා අත්ථසංහිතා නාදිබ්‍රහ්මචරියකා න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති.

‘‘චින්තෙන්තා ච ඛො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති චින්තෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති චින්තෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති චින්තෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති චින්තෙය්‍යාථ. තං කිස්ස හෙතු? එසා, භික්ඛවෙ, චින්තා අත්ථසංහිතා, එසා ආදිබ්‍රහ්මචරියකා, එසා නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. අට්ඨමං.

‘‘මා , භික්ඛවෙ, විග්ගාහිකකථං කථෙය්‍යාථ (කථෙථ (සී. ස්‍යා. කං.)) - ‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි, අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි. කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි! මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි, අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො. සහිතං මෙ, අසහිතං තෙ. පුරෙවචනීයං පච්ඡා අවච, පච්ඡාවචනීයං පුරෙ අවච. අධිචිණ්ණං (අචිණ්ණං (ස්‍යා. කං. පී.)) තෙ විපරාවත්තං. ආරොපිතො තෙ වාදො, චර වාදප්පමොක්ඛාය. නිග්ගහිතොසි, නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’ති. තං කිස්ස හෙතු? නෙසා, භික්ඛවෙ, කථා අත්ථසංහිතා නාදිබ්‍රහ්මචරියකා න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති.

‘‘කථෙන්තා ච ඛො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති කථෙය්‍යාථ , ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති කථෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති කථෙය්‍යාථ, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති කථෙය්‍යාථ...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. නවමං.

එකං සමයං භගවා බාරාණසියං විහරති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. තත්‍ර ඛො භගවා පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘ද්වෙමෙ, භික්ඛවෙ, අන්තා පබ්බජිතෙන න සෙවිතබ්බා. කතමෙ ද්වෙ? යො චායං කාමෙසු කාමසුඛල්ලිකානුයොගො හීනො ගම්මො පොථුජ්ජනිකො අනරියො අනත්ථසංහිතො, යො චායං අත්තකිලමථානුයොගො දුක්ඛො අනරියො අනත්ථසංහිතො. එතෙ ඛො, භික්ඛවෙ, උභො අන්තෙ අනුපගම්ම මජ්ඣිමා පටිපදා තථාගතෙන අභිසම්බුද්ධා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති’’.

‘‘කතමා ච සා, භික්ඛවෙ, මජ්ඣිමා පටිපදා තථාගතෙන අභිසම්බුද්ධා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධි. අයං ඛො සා, භික්ඛවෙ, මජ්ඣිමා පටිපදා තථාගතෙන අභිසම්බුද්ධා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති.

‘‘ඉදං ඛො පන, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං - ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා, බ්‍යාධිපි දුක්ඛො, මරණම්පි දුක්ඛං, අප්පියෙහි සම්පයොගො දුක්ඛො, පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො, යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං - සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා (පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාපි (පී. ක.)) දුක්ඛා. ඉදං ඛො පන, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං - යායං තණ්හා පොනොබ්භවිකා (පොනොභවිකා (සී. පී.)) නන්දිරාගසහගතා තත්‍රතත්‍රාභිනන්දිනී, සෙය්‍යථිදං (සෙය්‍යථීදං (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) - කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා. ඉදං ඛො පන, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං - යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො. ඉදං ඛො පන, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං - අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛං අරියසච්ච’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛං අරියසච්චං පරිඤ්ඤෙය්‍ය’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ...පෙ.... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛං අරියසච්චං පරිඤ්ඤාත’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්ච’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං පහාතබ්බ’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ...පෙ.... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං පහීන’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්ච’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං සච්ඡිකාතබ්බ’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ...පෙ.... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං සච්ඡිකත’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්ච’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං භාවෙතබ්බ’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ...පෙ.... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං භාවිත’න්ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘යාවකීවඤ්ච මෙ, භික්ඛවෙ, ඉමෙසු චතූසු අරියසච්චෙසු එවං තිපරිවට්ටං ද්වාදසාකාරං යථාභූතං ඤාණදස්සනං න සුවිසුද්ධං අහොසි, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ , සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්මකෙ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං (අභිසම්බුද්ධො පච්චඤ්ඤාසිං (සී. ස්‍යා. කං.)).

‘‘යතො ච ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, ඉමෙසු චතූසු අරියසච්චෙසු එවං තිපරිවට්ටං ද්වාදසාකාරං යථාභූතං ඤාණදස්සනං සුවිසුද්ධං අහොසි, අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්මකෙ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි - ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති (චෙතොවිමුත්ති (සී. පී.)), අයමන්තිමා ජාති, නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’’ති. ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

ඉමස්මිඤ්ච පන වෙය්‍යාකරණස්මිං භඤ්ඤමානෙ ආයස්මතො කොණ්ඩඤ්ඤස්ස විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි - ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති.

පවත්තිතෙ ච පන භගවතා ධම්මචක්කෙ භුම්මා දෙවා සද්දමනුස්සාවෙසුං - ‘‘එතං භගවතා බාරාණසියං ඉසිපතනෙ මිගදායෙ අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිතං අප්පටිවත්තියං සමණෙන වා බ්‍රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්‍රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මි’’න්ති. භුම්මානං දෙවානං සද්දං සුත්වා චාතුමහාරාජිකා දෙවා සද්දමනුස්සාවෙසුං - ‘‘එතං භගවතා බාරාණසියං ඉසිපතනෙ මිගදායෙ අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිතං, අප්පටිවත්තියං සමණෙන වා බ්‍රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්‍රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මි’’න්ති. චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සද්දං සුත්වා තාවතිංසා දෙවා...පෙ.... යාමා දෙවා...පෙ.... තුසිතා දෙවා...පෙ.... නිම්මානරතී දෙවා...පෙ.... පරනිම්මිතවසවත්තී දෙවා...පෙ.... බ්‍රහ්මකායිකා දෙවා සද්දමනුස්සාවෙසුං - ‘‘එතං භගවතා බාරාණසියං ඉසිපතනෙ මිගදායෙ අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිතං අප්පටිවත්තියං සමණෙන වා බ්‍රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්‍රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මි’’න්ති.

ඉතිහ තෙන ඛණෙන (තෙන ලයෙන) (( ) නත්ථි (සී. ස්‍යා. කං.)) තෙන මුහුත්තෙන යාව බ්‍රහ්මලොකා සද්දො අබ්භුග්ගච්ඡි. අයඤ්ච දසසහස්සිලොකධාතු සඞ්කම්පි සම්පකම්පි සම්පවෙධි, අප්පමාණො ච උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුරහොසි අතික්කම්ම දෙවානං දෙවානුභාවන්ති.

අථ ඛො භගවා ඉමං උදානං උදානෙසි - ‘‘අඤ්ඤාසි වත, භො, කොණ්ඩඤ්ඤො, අඤ්ඤාසි වත, භො, කොණ්ඩඤ්ඤො’’ති! ඉති හිදං ආයස්මතො කොණ්ඩඤ්ඤස්ස ‘අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤො’ ත්වෙව නාමං අහොසීති. පඨමං.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛං අරියසච්ච’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛං අරියසච්චං පරිඤ්ඤෙය්‍ය’න්ති භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ...පෙ.... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛං අරියසච්චං පරිඤ්ඤාත’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්ච’න්ති භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං පහාතබ්බ’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ...පෙ.... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං පහීන’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්ච’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං සච්ඡිකාතබ්බ’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ...පෙ. ... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං සච්ඡිකත’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්ච’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං භාවෙතබ්බ’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ...පෙ.... උදපාදි. ‘තං ඛො පනිදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං භාවිත’න්ති, භික්ඛවෙ, තථාගතානං පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදී’’ති. දුතියං.

‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අරියසච්චානි. කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං (දුක්ඛසමුදයො අරියසච්චං දුක්ඛනිරොධො අරියසච්චං (ස්‍යා.)) දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච , භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං? ‘පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා’ තිස්ස වචනීයං, සෙය්‍යථිදං (කතමෙ පඤ්ච (සී. ස්‍යා. කං.)) - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං? යායං තණ්හා පොනොබ්භවිකා නන්දිරාගසහගතා තත්‍රතත්‍රාභිනන්දිනී, සෙය්‍යථිදං - කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච , භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො - ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි - ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අරියසච්චානි.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. තතියං.

‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අරියසච්චානි. කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං? ‘ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානී’ තිස්ස වචනීයං. කතමානි ඡ? චක්ඛායතනං...පෙ.... මනායතනං - ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං? යායං තණ්හා පොනොබ්භවිකා නන්දිරාගසහගතා තත්‍රතත්‍රාභිනන්දිනී, සෙය්‍යථිදං - කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා - ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච , භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො - ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි - ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අරියසච්චානි.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. චතුත්ථං.

‘‘ධාරෙථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති? එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, ධාරෙමි භගවතා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, ධාරෙසි මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති? ‘‘දුක්ඛං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා පඨමං අරියසච්චං දෙසිතං ධාරෙමි; දුක්ඛසමුදයං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා දුතියං අරියසච්චං දෙසිතං ධාරෙමි; දුක්ඛනිරොධං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා තතියං අරියසච්චං දෙසිතං ධාරෙමි; දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා චතුත්ථං අරියසච්චං දෙසිතං ධාරෙමි. එවං ඛ්වාහං, භන්තෙ, ධාරෙමි භගවතා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති.

‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, ධාරෙසි මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානීති. දුක්ඛං ඛො, භික්ඛු, මයා පඨමං අරියසච්චං දෙසිතං, තථා නං ධාරෙහි; දුක්ඛසමුදයං (දුක්ඛසමුදයො (ස්‍යා. කං.)) ඛො, භික්ඛු, මයා දුතියං අරියසච්චං දෙසිතං, තථා නං ධාරෙහි; දුක්ඛනිරොධං (දුක්ඛනිරොධො (ස්‍යා. කං.)) ඛො, භික්ඛු, මයා තතියං අරියසච්චං දෙසිතං, තථා නං ධාරෙහි; දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා (දුක්ඛනිරොධගාමිනිපටිපදං (පී.), දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං (ක.)) ඛො, භික්ඛු, මයා චතුත්ථං අරියසච්චං දෙසිතං, තථා නං ධාරෙහි. එවං ඛො, භික්ඛු, ධාරෙහි මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානීති.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛු, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඤ්චමං.

‘‘ධාරෙථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති? එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, ධාරෙමි භගවතා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති.

‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, ධාරෙසි මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති? ‘‘දුක්ඛං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා පඨමං අරියසච්චං දෙසිතං ධාරෙමි. යො හි කොචි, භන්තෙ, සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා එවං වදෙය්‍ය - ‘නෙතං දුක්ඛං පඨමං අරියසච්චං යං සමණෙන ගොතමෙන දෙසිතං. අහමෙතං දුක්ඛං පඨමං අරියසච්චං පච්චක්ඛාය අඤ්ඤං දුක්ඛං පඨමං අරියසච්චං පඤ්ඤපෙස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති. දුක්ඛසමුදයං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා චතුත්ථං අරියසච්චං දෙසිතං ධාරෙමි. යො හි කොචි, භන්තෙ, සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා එවං වදෙය්‍ය - ‘නෙතං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා චතුත්ථං අරියසච්චං යං සමණෙන ගොතමෙන දෙසිතං. අහමෙතං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං චතුත්ථං අරියසච්චං පච්චක්ඛාය අඤ්ඤං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං චතුත්ථං අරියසච්චං පඤ්ඤපෙස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති. එවං ඛ්වාහං, භන්තෙ, ධාරෙමි භගවතා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානී’’ති.

‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, ධාරෙසි මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානීති. දුක්ඛං ඛො, භික්ඛු, මයා පඨමං අරියසච්චං දෙසිතං, තථා නං ධාරෙහි. යො හි කොචි, භික්ඛු, සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා එවං වදෙය්‍ය - ‘නෙතං දුක්ඛං පඨමං අරියසච්චං යං සමණෙන ගොතමෙන දෙසිතං. අහමෙතං දුක්ඛං පඨමං අරියසච්චං පච්චක්ඛාය අඤ්ඤං දුක්ඛං පඨමං අරියසච්චං පඤ්ඤපෙස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති. දුක්ඛසමුදයං ඛො, භික්ඛු...පෙ.... දුක්ඛනිරොධං ඛො, භික්ඛු...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා ඛො, භික්ඛු, මයා චතුත්ථං අරියසච්චං දෙසිතං, තථා නං ධාරෙහි. යො හි කොචි, භික්ඛු, සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා එවං වදෙය්‍ය - ‘නෙතං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා චතුත්ථං අරියසච්චං යං සමණෙන ගොතමෙන දෙසිතං . අහමෙතං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං චතුත්ථං අරියසච්චං පච්චක්ඛාය අඤ්ඤං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං චතුත්ථං අරියසච්චං පඤ්ඤපෙස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති. එවං ඛො ත්වං, භික්ඛු, ධාරෙහි මයා චත්තාරි අරියසච්චානි දෙසිතානීති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛු, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. ඡට්ඨං.

එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘අවිජ්ජා, අවිජ්ජා’ති භන්තෙ, වුච්චති. කතමා නු ඛො, භන්තෙ, අවිජ්ජා; කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං - අයං වුච්චති, භික්ඛු, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛු, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. සත්තමං.

අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා, විජ්ජා’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමා නු ඛො, භන්තෙ, විජ්ජා; කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, දුක්ඛෙ ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං - අයං වුච්චති, භික්ඛු, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛු, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. අට්ඨමං.

‘‘‘ඉදං දුක්ඛං අරියසච්ච’න්ති භික්ඛවෙ, මයා පඤ්ඤත්තං. තත්ථ අපරිමාණා වණ්ණා අපරිමාණා බ්‍යඤ්ජනා අපරිමාණා සඞ්කාසනා - ‘ඉතිපිදං දුක්ඛං අරියසච්ච’න්ති ; ඉදං දුක්ඛසමුදයං...පෙ.... ඉදං දුක්ඛනිරොධං...පෙ.... ‘ඉදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්ච’න්ති, භික්ඛවෙ, මයා පඤ්ඤත්තං. තත්ථ අපරිමාණා වණ්ණා අපරිමාණා බ්‍යඤ්ජනා අපරිමාණා සඞ්කාසනා - ‘ඉතිපිදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්ච’න්ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. නවමං.

‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, තථානි අවිතථානි අනඤ්ඤථානි. කතමානි චත්තාරි? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති, භික්ඛවෙ, තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං ; ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං; ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං; ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති තථමෙතං අවිතථමෙතං අනඤ්ඤථමෙතං - ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි තථානි අවිතථානි අනඤ්ඤථානි.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. දසමං.

එකං සමයං භගවා වජ්ජීසු විහරති කොටිගාමෙ. තත්‍ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘චතුන්නං, භික්ඛවෙ, අරියසච්චානං අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස, භික්ඛවෙ, අරියසච්චස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. දුක්ඛසමුදයස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. තයිදං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං; උච්ඡින්නා භවතණ්හා, ඛීණා භවනෙත්ති; නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’ති.

ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා -

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්‍රාහ්මණෙසු වා බ්‍රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්‍රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්‍රාහ්මණෙසු ච බ්‍රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්‍රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා -

සාවත්ථිනිදානං. චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අරියසච්චානි. කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං - ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අරියසච්චානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසම්බුද්ධත්තා තථාගතො ‘අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’ති වුච්චති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. තතියං.

සාවත්ථිනිදානං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣිංසු, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣිංසු. යෙ හි (යෙපි හි (බහූසු)) කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣිස්සන්ති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣන්ති, සබ්බෙ තෙ චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣන්ති.

‘‘කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. යෙ හි, කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣිංසු...පෙ.... අභිසම්බුජ්ඣිස්සන්ති...පෙ.... අභිසම්බුජ්ඣන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානි යථාභූතං අභිසම්බුජ්ඣන්ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. චතුත්ථං.

‘‘ජානතොහං, භික්ඛවෙ, පස්සතො ආසවානං ඛයං වදාමි, නො අජානතො අපස්සතො. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, ජානතො පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති, භික්ඛවෙ, ජානතො පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති ජානතො පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති ජානතො පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති ජානතො පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඤ්චමං.

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනුකම්පෙය්‍යාථ, යෙ ච සොතබ්බං මඤ්ඤෙය්‍යුං - මිත්තා වා අමච්චා වා ඤාතී වා සාලොහිතා වා - තෙ වො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය සමාදපෙතබ්බා නිවෙසෙතබ්බා පතිට්ඨාපෙතබ්බා.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස, දුක්ඛසමුදයස්ස අරියසච්චස්ස, දුක්ඛනිරොධස්ස අරියසච්චස්ස, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනුකම්පෙය්‍යාථ, යෙ ච සොතබ්බං මඤ්ඤෙය්‍යුං - මිත්තා වා අමච්චා වා ඤාතී වා සාලොහිතා වා තෙ වො, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය සමාදපෙතබ්බා නිවෙසෙතබ්බා පතිට්ඨාපෙතබ්බා.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. ඡට්ඨං.

‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අරියසච්චානි. කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං - ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අරියසච්චානි තථානි අවිතථානි අනඤ්ඤථානි; තස්මා ‘අරියසච්චානී’ති වුච්චන්ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. සත්තමං.

‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අරියසච්චානි. කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්මකෙ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය තථාගතො අරියො; තස්මා ‘අරියසච්චානී’ති වුච්චන්ති’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. අට්ඨමං.

‘‘චත්තාරිමානි , භික්ඛවෙ, අරියසච්චානි. කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං - ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අරියසච්චානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං අත්ථි අරියසච්චං පරිඤ්ඤෙය්‍යං, අත්ථි අරියසච්චං පහාතබ්බං, අත්ථි අරියසච්චං සච්ඡිකාතබ්බං, අත්ථි අරියසච්චං භාවෙතබ්බං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අරියසච්චං පරිඤ්ඤෙය්‍යං? දුක්ඛං, භික්ඛවෙ, අරියසච්චං පරිඤ්ඤෙය්‍යං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං පහාතබ්බං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං සච්ඡිකාතබ්බං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං භාවෙතබ්බං.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. නවමං.

එකං සමයං සම්බහුලා ථෙරා භික්ඛූ චෙතෙසු (චෙතියෙසු (ස්‍යා.)) විහරන්ති සහඤ්චනිකෙ (සහජනියෙ (සී. ස්‍යා. කං.)). තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලානං ථෙරානං භික්ඛූනං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං මණ්ඩලමාළෙ සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා උදපාදි - ‘‘යො නු ඛො, ආවුසො, දුක්ඛං පස්සති දුක්ඛසමුදයම්පි සො පස්සති, දුක්ඛනිරොධම්පි පස්සති, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදම්පි පස්සතී’’ති.

එවං වුත්තෙ ආයස්මා ගවම්පති ථෙරො (ගවම්පතිත්ථෙරො (ස්‍යා. කං.)) භික්ඛූ එතදවොච - ‘‘සම්මුඛා මෙතං, ආවුසො, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං - ‘යො , භික්ඛවෙ, දුක්ඛං පස්සති දුක්ඛසමුදයම්පි සො පස්සති, දුක්ඛනිරොධම්පි පස්සති, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදම්පි පස්සති. යො දුක්ඛසමුදයං පස්සති දුක්ඛම්පි සො පස්සති, දුක්ඛනිරොධම්පි පස්සති, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදම්පි පස්සති. යො දුක්ඛනිරොධං පස්සති දුක්ඛම්පි සො පස්සති, දුක්ඛසමුදයම්පි පස්සති, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදම්පි පස්සති. යො දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං පස්සති දුක්ඛම්පි සො පස්සති, දුක්ඛසමුදයම්පි පස්සති, දුක්ඛනිරොධම්පි පස්සතී’’’ති. දසමං.

එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති සීසපාවනෙ (සිංසපාවනෙ (සී. පී.)). අථ ඛො භගවා පරිත්තානි සීසපාපණ්ණානි පාණිනා ගහෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යානි වා මයා පරිත්තානි සීසපාපණ්ණානි පාණිනා ගහිතානි යදිදං උපරි සීසපාවනෙ’’ති? ‘‘අප්පමත්තකානි , භන්තෙ, භගවතා පරිත්තානි සීසපාපණ්ණානි පාණිනා ගහිතානි; අථ ඛො එතානෙව බහුතරානි යදිදං උපරි සීසපාවනෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, එතදෙව බහුතරං යං වො මයා අභිඤ්ඤාය අනක්ඛාතං. කස්මා චෙතං, භික්ඛවෙ, මයා අනක්ඛාතං? න හෙතං, භික්ඛවෙ, අත්ථසංහිතං නාදිබ්‍රහ්මචරියකං න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති; තස්මා තං මයා අනක්ඛාතං’’.

‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, මයා අක්ඛාතං? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති, භික්ඛවෙ, මයා අක්ඛාතං, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති මයා අක්ඛාතං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති මයා අක්ඛාතං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති මයා අක්ඛාතං’’.

‘‘කස්මා චෙතං, භික්ඛවෙ, මයා අක්ඛාතං? එතඤ්හි, භික්ඛවෙ, අත්ථසංහිතං එතං ආදිබ්‍රහ්මචරියකං එතං නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති; තස්මා තං මයා අක්ඛාතං .

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඨමං.

‘‘යො, භික්ඛවෙ, එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං ඛදිරපත්තානං වා සරලපත්තානං (පලාසපත්තානං (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) වා ආමලකපත්තානං වා පුටං කරිත්වා උදකං වා තාලපත්තං වා ආහරිස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.

‘‘යො ච ඛො, භික්ඛවෙ, එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - ඨානමෙතං විජ්ජති.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං පදුමපත්තානං වා පලාසපත්තානං වා මාලුවපත්තානං වා පුටං කරිත්වා උදකං වා තාලපත්තං වා ආහරිස්සාමී’ති - ඨානමෙතං විජ්ජති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච ...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - ඨානමෙතං විජ්ජති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. දුතියං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, දණ්ඩො උපරිවෙහාසං ඛිත්තො සකිම්පි මූලෙන නිපතති, සකිම්පි අග්ගෙන නිපතති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අවිජ්ජානීවරණා සත්තා තණ්හාසංයොජනා සන්ධාවන්තා සංසරන්තා (තණ්හාසංයොජනබන්ධා සන්ධාවතා (ක.)) සකිම්පි අස්මා ලොකා පරං ලොකං ගච්ඡන්ති, සකිම්පි පරස්මා ලොකා ඉමං ලොකං ආගච්ඡන්ති. තං කිස්ස හෙතු? අදිට්ඨත්තා, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. තතියං.

‘‘ආදිත්තෙ , භික්ඛවෙ, චෙලෙ වා සීසෙ වා කිමස්ස කරණීය’’න්ති? ‘‘ආදිත්තෙ, භන්තෙ, චෙලෙ වා සීසෙ වා, තස්සෙව චෙලස්ස වා සීසස්ස වා නිබ්බාපනාය අධිමත්තො ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරණීය’’න්ති.

‘‘ආදිත්තං, භික්ඛවෙ, චෙලං වා සීසං වා අජ්ඣුපෙක්ඛිත්වා අමනසිකරිත්වා අනභිසමෙතානං චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය අධිමත්තො ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරණීයං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. චතුත්ථං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො වස්සසතායුකො වස්සසතජීවී. තමෙනං එවං වදෙය්‍ය - ‘එහම්භො පුරිස, පුබ්බණ්හසමයං තං සත්තිසතෙන හනිස්සන්ති, මජ්ඣන්හිකසමයං සත්තිසතෙන හනිස්සන්ති, සායන්හසමයං සත්තිසතෙන හනිස්සන්ති. සො ඛො ත්වං, අම්භො පුරිස, දිවසෙ දිවසෙ තීහි තීහි සත්තිසතෙහි හඤ්ඤමානො වස්සසතායුකො වස්සසතජීවී වස්සසතස්ස අච්චයෙන අනභිසමෙතානි චත්තාරි අරියසච්චානි අභිසමෙස්සසී’’’ති.

‘‘අත්ථවසිකෙන, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තෙන අලං උපගන්තුං. තං කිස්ස හෙතු? අනමතග්ගොයං, භික්ඛවෙ, සංසාරො; පුබ්බා කොටි නප්පඤ්ඤායති සත්තිප්පහාරානං අසිප්පහාරානං උසුප්පහාරානං ඵරසුප්පහාරානං (අසිප්පහාරානං ඵරසුප්පහාරානං (ක.)). එවඤ්චෙතං, භික්ඛවෙ, අස්ස. න ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, සහ දුක්ඛෙන, සහ දොමනස්සෙන චතුන්නං අරියසච්චානං අභිසමයං වදාමි; අපි චාහං, භික්ඛවෙ, සහාව සුඛෙන, සහාව සොමනස්සෙන චතුන්නං අරියසච්චානං අභිසමයං වදාමි. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඤ්චමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො යං ඉමස්මිං ජම්බුදීපෙ තිණකට්ඨසාඛාපලාසං තච්ඡෙත්වා එකජ්ඣං සංහරෙය්‍ය; එකජ්ඣං සංහරිත්වා සූලං කරෙය්‍ය. සූලං කරිත්වා යෙ මහාසමුද්දෙ මහන්තකා පාණා තෙ මහන්තකෙසු සූලෙසු ආවුනෙය්‍ය, යෙ මහාසමුද්දෙ මජ්ඣිමකා පාණා තෙ මජ්ඣිමකෙසු සූලෙසු ආවුනෙය්‍ය, යෙ මහාසමුද්දෙ සුඛුමකා පාණා තෙ සුඛුමකෙසු සූලෙසු ආවුනෙය්‍ය. අපරියාදින්නා ච, භික්ඛවෙ, මහාසමුද්දෙ ඔළාරිකා පාණා අස්සු.

‘‘අථ ඉමස්මිං ජම්බුදීපෙ තිණකට්ඨසාඛාපලාසං පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡෙය්‍ය. ඉතො බහුතරා ඛො, භික්ඛවෙ, මහාසමුද්දෙ සුඛුමකා පාණා, යෙ න සුකරා සූලෙසු ආවුනිතුං. තං කිස්ස හෙතු? සුඛුමත්තා , භික්ඛවෙ, අත්තභාවස්ස. එවං මහා ඛො, භික්ඛවෙ, අපායො. එවං මහන්තස්මා ඛො, භික්ඛවෙ, අපායස්මා පරිමුත්තො දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. ඡට්ඨං.

‘‘සූරියස්ස (සුරියස්ස (සී. ස්‍යා. කං. පී.)), භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං - අරුණුග්ගං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අභිසමයාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං - සම්මාදිට්ඨි. තස්සෙතං භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං - ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානිස්සති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානිස්සති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. සත්තමං.

‘‘යාවකීවඤ්ච , භික්ඛවෙ, චන්දිමසූරියා ලොකෙ නුප්පජ්ජන්ති, නෙව තාව මහතො ආලොකස්ස පාතුභාවො හොති මහතො ඔභාසස්ස. අන්ධතමං තදා හොති අන්ධකාරතිමිසා . නෙව තාව රත්තින්දිවා (රත්තිදිවා (ක.)) පඤ්ඤායන්ති, න මාසද්ධමාසා පඤ්ඤායන්ති, න උතුසංවච්ඡරා පඤ්ඤායන්ති.

‘‘යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, චන්දිමසූරියා ලොකෙ උප්පජ්ජන්ති, අථ මහතො ආලොකස්ස පාතුභාවො හොති මහතො ඔභාසස්ස. නෙව අන්ධකාරතමං තදා හොති න අන්ධකාරතිමිසා. අථ රත්තින්දිවා පඤ්ඤායන්ති, මාසද්ධමාසා පඤ්ඤායන්ති, උතුසංවච්ඡරා පඤ්ඤායන්ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යාවකීවඤ්ච තථාගතො ලොකෙ නුප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො, නෙව තාව මහතො ආලොකස්ස පාතුභාවො හොති මහතො ඔභාසස්ස. අන්ධතමං තදා හොති අන්ධකාරතිමිසා. නෙව තාව චතුන්නං අරියසච්චානං ආචික්ඛණා හොති දෙසනා පඤ්ඤාපනා පට්ඨපනා විවරණා විභජනා උත්තානීකම්මං.

‘‘යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො, අථ මහතො ආලොකස්ස පාතුභාවො හොති මහතො ඔභාසස්ස. නෙව අන්ධතමං තදා හොති න අන්ධකාරතිමිසා. අථ ඛො චතුන්නං අරියසච්චානං ආචික්ඛණා හොති දෙසනා පඤ්ඤාපනා පට්ඨපනා විවරණා විභජනා උත්තානීකම්මං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස .

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. අට්ඨමං.

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං නප්පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, තෙ අඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්‍රාහ්මණස්ස වා මුඛං උල්ලොකෙන්ති (ඔලොකෙන්ති (සී. ස්‍යා.)) - ‘අයං නූන භවං ජානං ජානාති, පස්සං පස්සතී’’’ති.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, තූලපිචු වා කප්පාසපිචු වා ලහුකො වාතූපාදානො සමෙ භූමිභාගෙ නික්ඛිත්තො. තමෙනං පුරත්ථිමො වාතො පච්ඡිමෙන සංහරෙය්‍ය, පච්ඡිමො වාතො පුරත්ථිමෙන සංහරෙය්‍ය, උත්තරො වාතො දක්ඛිණෙන සංහරෙය්‍ය, දක්ඛිණො වාතො උත්තරෙන සංහරෙය්‍ය. තං කිස්ස හෙතු? ලහුකත්තා, භික්ඛවෙ, කප්පාසපිචුනො. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං නප්පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, තෙ අඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්‍රාහ්මණස්ස වා මුඛං උල්ලොකෙන්ති - ‘අයං නූන භවං ජානං ජානාති, පස්සං පස්සතී’ති. තං කිස්ස හෙතු? අදිට්ඨත්තා, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානන්ති, තෙ න අඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්‍රාහ්මණස්ස වා මුඛං උල්ලොකෙන්ති - ‘අයං නූන භවං ජානං ජානාති, පස්සං පස්සතී’’’ති.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, අයොඛීලො වා ඉන්දඛීලො වා ගම්භීරනෙමො සුනිඛාතො අචලො අසම්පකම්පී. පුරත්ථිමාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය භුසා වාතවුට්ඨි, නෙව සඞ්කම්පෙය්‍ය (නෙව නං සඞ්කම්පෙය්‍ය (සී. පී.)) න සම්පකම්පෙය්‍ය න සම්පචාලෙය්‍ය; පච්ඡිමාය චෙපි දිසාය...පෙ.... උත්තරාය චෙපි දිසාය...පෙ.... දක්ඛිණාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය භුසා වාතවුට්ඨි, නෙව සඞ්කම්පෙය්‍ය න සම්පකම්පෙය්‍ය න සම්පචාලෙය්‍ය. තං කිස්ස හෙතු? ගම්භීරත්තා, භික්ඛවෙ, නෙමස්ස සුනිඛාතත්තා ඉන්දඛීලස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ ච ඛො කෙචි සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානන්ති...පෙ.... අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානන්ති, තෙ න අඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්‍රාහ්මණස්ස වා මුඛං උල්ලොකෙන්ති - ‘අයං නූන භවං ජානං ජානාති, පස්සං පස්සතී’ති. තං කිස්ස හෙතු? සුදිට්ඨත්තා, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. නවමං.

‘‘යො හි කොචි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති, පුරත්ථිමාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා වාදත්ථිකො වාදගවෙසී - ‘වාදමස්ස ආරොපෙස්සාමී’ති, තං වත සහධම්මෙන සඞ්කම්පෙස්සති වා සම්පකම්පෙස්සති වා සම්පචාලෙස්සති වාති - නෙතං ඨානං විජ්ජති. පච්ඡිමාය චෙපි දිසාය...පෙ.... උත්තරාය චෙපි දිසාය...පෙ.... දක්ඛිණාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා වාදත්ථිකො වාදගවෙසී - ‘වාදමස්ස ආරොපෙස්සාමී’ති, තං වත සහධම්මෙන සඞ්කම්පෙස්සති වා සම්පකම්පෙස්සති වා සම්පචාලෙස්සති වාති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සිලායූපො සොළස කුක්කුකො. තස්සස්සු අට්ඨ කුක්කු හෙට්ඨා නෙමඞ්ගමා, අට්ඨ කුක්කු උපරිනෙමස්ස. පුරත්ථිමාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය භුසා වාතවුට්ඨි, නෙව සඞ්කම්පෙය්‍ය න සම්පකම්පෙය්‍ය න සම්පචාලෙය්‍ය; පච්ඡිමාය චෙපි දිසාය...පෙ.... උත්තරාය චෙපි දිසාය...පෙ.... දක්ඛිණාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය භුසා වාතවුට්ඨි, නෙව සඞ්කම්පෙය්‍ය න සම්පකම්පෙය්‍ය න සම්පචාලෙය්‍ය. තං කිස්ස හෙතු? ගම්භීරත්තා, භික්ඛවෙ, නෙමස්ස සුනිඛාතත්තා සිලායූපස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යො හි කොචි භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති; පුරත්ථිමාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා වාදත්ථිකො වාදගවෙසී ‘වාදමස්ස ආරොපෙස්සාමී’ති, තං වත සහධම්මෙන සඞ්කම්පෙස්සති වා සම්පකම්පෙස්සති වා සම්පචාලෙස්සති වාති - නෙතං ඨානං විජ්ජති. පච්ඡිමාය චෙපි දිසාය...පෙ.... උත්තරාය චෙපි දිසාය...පෙ.... දක්ඛිණාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්‍ය සමණො වා බ්‍රාහ්මණො වා වාදත්ථිකො වාදගවෙසී - ‘වාදමස්ස ආරොපෙස්සාමී’ති, තං වත සහධම්මෙන සඞ්කම්පෙස්සති වා සම්පකම්පෙස්සති වා සම්පචාලෙස්සති වාති - නෙතං ඨානං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? සුදිට්ඨත්තා, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. දසමං.

එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තත්‍ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරො පුරිසො රාජගහා නික්ඛමිත්වා ‘ලොකචින්තං චින්තෙස්සාමී’ති යෙන සුමාගධා පොක්ඛරණී තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සුමාගධාය පොක්ඛරණියා තීරෙ නිසීදි ලොකචින්තං චින්තෙන්තො. අද්දසා ඛො, භික්ඛවෙ, සො පුරිසො සුමාගධාය පොක්ඛරණියා තීරෙ චතුරඞ්ගිනිං සෙනං (චතුරඞ්ගිනිසෙනං (ක.)) භිසමුළාලං (භිසමූලාලං (පී. ක.)) පවිසන්තං. දිස්වානස්ස එතදහොසි - ‘උම්මත්තොස්මි නාමාහං, විචෙතොස්මි නාමාහං! යං ලොකෙ නත්ථි තං මයා දිට්ඨ’’’න්ති.

‘‘අථ ඛො සො, භික්ඛවෙ, පුරිසො නගරං පවිසිත්වා මහාජනකායස්ස ආරොචෙසි - ‘උම්මත්තොස්මි නාමාහං, භන්තෙ, විචෙතොස්මි නාමාහං, භන්තෙ! යං ලොකෙ නත්ථි තං මයා දිට්ඨ’’’න්ති. ‘‘කථං පන ත්වං, අම්භො පුරිස, උම්මත්තො කථං විචෙතො? කිඤ්ච ලොකෙ නත්ථි යං තයා දිට්ඨ’’න්ති? ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, රාජගහා නික්ඛමිත්වා ‘ලොකචින්තං චින්තෙස්සාමී’ති යෙන සුමාගධා පොක්ඛරණී තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා සුමාගධාය පොක්ඛරණියා තීරෙ නිසීදිං ලොකචින්තං චින්තෙන්තො. අද්දසං ඛ්වාහං, භන්තෙ, සුමාගධාය පොක්ඛරණියා තීරෙ චතුරඞ්ගිනිං සෙනං භිසමුළාලං පවිසන්තං. එවං ඛ්වාහං, භන්තෙ, උම්මත්තො එවං විචෙතො. ඉදඤ්ච ලොකෙ නත්ථි යං මයා දිට්ඨ’’න්ති. ‘‘තග්ඝ ත්වං, අම්භො පුරිස, උම්මත්තො තග්ඝ විචෙතො. ඉදඤ්ච ලොකෙ නත්ථි යං තයා දිට්ඨ’’න්ති.

‘‘තං ඛො පන, භික්ඛවෙ, සො පුරිසො භූතංයෙව අද්දස, නො අභූතං. භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, දෙවාසුරසඞ්ගාමො සමුපබ්‍යූළ්හො අහොසි. තස්මිං ඛො පන, භික්ඛවෙ, සඞ්ගාමෙ දෙවා ජිනිංසු, අසුරා පරාජිනිංසු. පරාජිතා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අසුරා භීතා භිසමුළාලෙන අසුරපුරං පවිසිංසු දෙවානංයෙව මොහයමානා.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, මා ලොකචින්තං චින්තෙථ - ‘සස්සතො ලොකො’ති වා ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අන්තවා ලොකො’ති වා ‘අනන්තවා ලොකො’ති වා, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති වා ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති වා, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා. තං කිස්ස හෙතු? නෙසා, භික්ඛවෙ, චින්තා අත්ථසංහිතා නාදිබ්‍රහ්මචරියකා න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති.

‘‘චින්තෙන්තා ඛො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති චින්තෙය්‍යාථ...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති චින්තෙය්‍යාථ. තං කිස්ස හෙතු? එසා, භික්ඛවෙ, චින්තා අත්ථසංහිතා එසා ආදිබ්‍රහ්මචරියකා එසා නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඨමං.

එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘ආයාම, භික්ඛවෙ, යෙන පටිභානකූටො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම දිවාවිහාරායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. අථ ඛො භගවා සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං යෙන පටිභානකූටො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු පටිභානකූටෙ මහන්තං පපාතං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච - ‘‘මහා වතායං, භන්තෙ, පපාතො සුභයානකො, භන්තෙ, පපාතො. අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, ඉමම්හා පපාතා අඤ්ඤො පපාතො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති? ‘‘අත්ථි ඛො, භික්ඛු, ඉමම්හා පපාතා අඤ්ඤො පපාතො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, ඉමම්හා පපාතා අඤ්ඤො පපාතො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති? ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරමන්ති, ජරාසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරමන්ති , මරණසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරමන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරමන්ති. තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරතා ජරාසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරතා මරණසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරතා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරතා ජාතිසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරොන්ති, ජරාසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරොන්ති, මරණසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරොන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරොන්ති. තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරිත්වා ජරාසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරිත්වා මරණසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරිත්වා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරිත්වා ජාතිපපාතම්පි පපතන්ති, ජරාපපාතම්පි පපතන්ති, මරණපපාතම්පි පපතන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසපපාතම්පි පපතන්ති. තෙ න පරිමුච්චන්ති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘න පරිමුච්චන්ති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි’’.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු නාභිරමන්ති, ජරාසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු නාභිරමන්ති, මරණසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු නාභිරමන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු නාභිරමන්ති. තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අනභිරතා, ජරාසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අනභිරතා, මරණසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අනභිරතා, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අනභිරතා, ජාතිසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ නාභිසඞ්ඛරොන්ති, ජරාසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ නාභිසඞ්ඛරොන්ති, මරණසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ නාභිසඞ්ඛරොන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ නාභිසඞ්ඛරොන්ති. තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අනභිසඞ්ඛරිත්වා, ජරාසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අනභිසඞ්ඛරිත්වා, මරණසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අනභිසඞ්ඛරිත්වා, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසසංවත්තනිකෙපි සඞ්ඛාරෙ අනභිසඞ්ඛරිත්වා, ජාතිපපාතම්පි නප්පපතන්ති, ජරාපපාතම්පි නප්පපතන්ති, මරණපපාතම්පි නප්පපතන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසපපාතම්පි නප්පපතන්ති. තෙ පරිමුච්චන්ති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘පරිමුච්චන්ති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. දුතියං.

‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, මහාපරිළාහො නාම නිරයො. තත්ථ යං කිඤ්චි චක්ඛුනා රූපං පස්සති, අනිට්ඨරූපඤ්ඤෙව පස්සති නො ඉට්ඨරූපං; අකන්තරූපඤ්ඤෙව පස්සති නො කන්තරූපං; අමනාපරූපඤ්ඤෙව පස්සති නො මනාපරූපං. යං කිඤ්චි සොතෙන සද්දං සුණාති...පෙ.... යං කිඤ්චි කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසති...පෙ.... යං කිඤ්චි මනසා ධම්මං විජානාති, අනිට්ඨරූපඤ්ඤෙව විජානාති නො ඉට්ඨරූපං; අකන්තරූපඤ්ඤෙව විජානාති නො කන්තරූපං; අමනාපරූපඤ්ඤෙව විජානාති නො මනාපරූප’’න්ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘මහා වත සො, භන්තෙ, පරිළාහො, සුමහා වත සො, භන්තෙ, පරිළාහො! අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, එතම්හා පරිළාහා අඤ්ඤො පරිළාහො මහන්තතරො චෙව භයානකතරො චා’’ති? ‘‘අත්ථි ඛො, භික්ඛු, එතම්හා පරිළාහා අඤ්ඤො පරිළාහො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, එතම්හා පරිළාහා අඤ්ඤො පරිළාහො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති? ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං නප්පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරමන්ති...පෙ.... අභිරතා...පෙ.... අභිසඞ්ඛරොන්ති...පෙ.... අභිසඞ්ඛරිත්වා ජාතිපරිළාහෙනපි පරිඩය්හන්ති, ජරාපරිළාහෙනපි පරිඩය්හන්ති, මරණපරිළාහෙනපි පරිඩය්හන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසපරිළාහෙනපි පරිඩය්හන්ති . තෙ න පරිමුච්චන්ති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘න පරිමුච්චන්ති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි’’.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානන්ති. තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු නාභිරමන්ති...පෙ.... අනභිරතා...පෙ.... නාභිසඞ්ඛරොන්ති...පෙ.... අනභිසඞ්ඛරිත්වා ජාතිපරිළාහෙනපි න පරිඩය්හන්ති, ජරාපරිළාහෙනපි න පරිඩය්හන්ති, මරණපරිළාහෙනපි න පරිඩය්හන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසපරිළාහෙනපි න පරිඩය්හන්ති. තෙ පරිමුච්චන්ති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘පරිමුච්චන්ති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. තතියං.

‘‘යො හි, භික්ඛවෙ (යො ච ඛො භික්ඛවෙ (ස්‍යා. ක.)), එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං කූටාගාරස්ස හෙට්ඨිමං ඝරං අකරිත්වා උපරිමං ඝරං ආරොපෙස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අනභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.

‘‘යො ච ඛො, භික්ඛවෙ, එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - ඨානමෙතං විජ්ජති.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං කූටාගාරස්ස හෙට්ඨිමං ඝරං කරිත්වා උපරිමං ඝරං ආරොපෙස්සාමී’ති - ඨානමෙතං විජ්ජති; එවමෙව ඛො , භික්ඛවෙ, යො එවං වදෙය්‍ය - ‘අහං දුක්ඛං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං යථාභූතං අභිසමෙච්ච සම්මා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති - ඨානමෙතං විජ්ජති.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. චතුත්ථං.

එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. අද්දසා ඛො ආයස්මා ආනන්දො සම්බහුලෙ ලිච්ඡවිකුමාරකෙ සන්ථාගාරෙ උපාසනං කරොන්තෙ, දූරතොව සුඛුමෙන තාළච්ඡිග්ගළෙන අසනං අතිපාතෙන්තෙ, පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං (පොඛානුපොඛං (ස්‍යා. කං.)) අවිරාධිතං. දිස්වානස්ස එතදහොසි - ‘‘සික්ඛිතා වතිමෙ ලිච්ඡවිකුමාරකා, සුසික්ඛිතා වතිමෙ ලිච්ඡවිකුමාරකා; යත්‍ර හි නාම දූරතොව සුඛුමෙන තාළච්ඡිග්ගළෙන අසනං අතිපාතෙස්සන්ති පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං අවිරාධිත’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො වෙසාලිං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසිං . අද්දසං ඛ්වාහං, භන්තෙ සම්බහුලෙ ලිච්ඡවිකුමාරකෙ සන්ථාගාරෙ උපාසනං කරොන්තෙ දූරතොව සුඛුමෙන තාළච්ඡිග්ගළෙන අසනං අතිපාතෙන්තෙ පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං අවිරාධිතං’. දිස්වාන මෙ එතදහොසි - ‘‘සික්ඛිතා වතිමෙ ලිච්ඡවිකුමාරකා, සුසික්ඛිතා වතිමෙ ලිච්ඡවිකුමාරකා; යත්‍ර හි නාම දූරතොව සුඛුමෙන තාළච්ඡිග්ගළෙන අසනං අතිපාතෙස්සන්ති පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං අවිරාධිත’’න්ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආනන්ද, කතමං නු ඛො දුක්කරතරං වා දුරභිසම්භවතරං වා - යො දූරතොව සුඛුමෙන තාළච්ඡිග්ගළෙන අසනං අතිපාතෙය්‍ය පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං අවිරාධිතං, යො වා සත්තධා භින්නස්ස වාලස්ස කොටියා කොටිං පටිවිජ්ඣෙය්‍යා’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, දුක්කරතරඤ්චෙව දුරභිසම්භවතරඤ්ච යො වා (යො (සී.)) සත්තධා භින්නස්ස වාලස්ස කොටියා කොටිං පටිවිජ්ඣෙය්‍යා’’ති. ‘‘අථ ඛො (අථ ඛො තෙ (ස්‍යා. කං.)), ආනන්ද, දුප්පටිවිජ්ඣතරං පටිවිජ්ඣන්ති, යෙ ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පටිවිජ්ඣන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පටිවිජ්ඣන්ති’’.

‘‘තස්මාතිහානන්ද, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඤ්චමං.

‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, ලොකන්තරිකා අඝා අසංවුතා අන්ධකාරා අන්ධකාරතිමිසා, යත්ථමිමෙසං චන්දිමසූරියානං එවංමහිද්ධිකානං එවං මහානුභාවානං ආභාය නානුභොන්තී’’ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘මහා වත සො, භන්තෙ, අන්ධකාරො, සුමහා වත සො, භන්තෙ, අන්ධකාරො! අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, එතම්හා අන්ධකාරා අඤ්ඤො අන්ධකාරො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති? ‘‘අත්ථි ඛො, භික්ඛු, එතම්හා අන්ධකාරා අඤ්ඤො අන්ධකාරො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, එතම්හා අන්ධකාරා අඤ්ඤො අන්ධකාරො මහන්තතරො ච භයානකතරො චා’’ති? ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛු, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං නප්පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං නප්පජානන්ති, තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු අභිරමන්ති...පෙ.... අභිරතා...පෙ.... අභිසඞ්ඛරොන්ති...පෙ.... අභිසඞ්ඛරිත්වා ජාතන්ධකාරම්පි පපතන්ති, ජරන්ධකාරම්පි පපතන්ති, මරණන්ධකාරම්පි පපතන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසන්ධකාරම්පි පපතන්ති. තෙ න පරිමුච්චන්ති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘න පරිමුච්චන්ති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි’’.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛු, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානන්ති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ජාතිසංවත්තනිකෙසු සඞ්ඛාරෙසු නාභිරමන්ති...පෙ.... අනභිරතා...පෙ.... නාභිසඞ්ඛරොන්ති...පෙ.... අනභිසඞ්ඛරිත්වා ජාතන්ධකාරම්පි නප්පපතන්ති , ජරන්ධකාරම්පි නප්පපතන්ති, මරණන්ධකාරම්පි නප්පපතන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසන්ධකාරම්පි නප්පපතන්ති. තෙ පරිමුච්චන්ති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘පරිමුච්චන්ති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. ඡට්ඨං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො මහාසමුද්දෙ එකච්ඡිග්ගළං යුගං පක්ඛිපෙය්‍ය. තත්‍රාපිස්ස කාණො කච්ඡපො. සො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන සකිං සකිං උම්මුජ්ජෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු ඛො කාණො කච්ඡපො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන සකිං සකිං උම්මුජ්ජන්තො අමුස්මිං එකච්ඡිග්ගළෙ යුගෙ ගීවං පවෙසෙය්‍යා’’ති? ‘‘යදි නූන, භන්තෙ, කදාචි කරහචි දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙනා’’ති.

‘‘ඛිප්පතරං ඛො සො, භික්ඛවෙ, කාණො කච්ඡපො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන සකිං සකිං උම්මුජ්ජන්තො අමුස්මිං එකච්ඡිග්ගළෙ යුගෙ ගීවං පවෙසෙය්‍ය, න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, සකිං විනිපාතගතෙන බාලෙන (විනීතගතෙන බහුලෙන (ක.)) මනුස්සත්තං වදාමි’’.

තං කිස්ස හෙතු? න හෙත්ථ, භික්ඛවෙ, අත්ථි ධම්මචරියා, සමචරියා, කුසලකිරියා, පුඤ්ඤකිරියා. අඤ්ඤමඤ්ඤඛාදිකා එත්ථ, භික්ඛවෙ, වත්තති දුබ්බලඛාදිකා. තං කිස්ස හෙතු? අදිට්ඨත්තා, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. සත්තමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, අයං මහාපථවී එකොදකා අස්ස. තත්‍ර පුරිසො එකච්ඡිග්ගළං යුගං පක්ඛිපෙය්‍ය. තමෙනං පුරත්ථිමො වාතො පච්ඡිමෙන සංහරෙය්‍ය, පච්ඡිමො වාතො පුරත්ථිමෙන සංහරෙය්‍ය, උත්තරො වාතො දක්ඛිණෙන සංහරෙය්‍ය, දක්ඛිණො වාතො උත්තරෙන සංහරෙය්‍ය. තත්‍රස්ස කාණො කච්ඡපො. සො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන සකිං සකිං උම්මුජ්ජෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු ඛො කාණො කච්ඡපො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන සකිං සකිං උම්මුජ්ජන්තො අමුස්මිං එකච්ඡිග්ගළෙ යුගෙ ගීවං පවෙසෙය්‍යා’’ති? ‘‘අධිච්චමිදං, භන්තෙ, යං සො කාණො කච්ඡපො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන සකිං සකිං උම්මුජ්ජන්තො අමුස්මිං එකච්ඡිග්ගළෙ යුගෙ ගීවං පවෙසෙය්‍යා’’ති.

‘‘එවං අධිච්චමිදං, භික්ඛවෙ, යං මනුස්සත්තං ලභති. එවං අධිච්චමිදං, භික්ඛවෙ, යං තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො. එවං අධිච්චමිදං, භික්ඛවෙ, යං තථාගතප්පවෙදිතො ධම්මවිනයො ලොකෙ දිබ්බති. තස්සිදං (තයිදං (?)), භික්ඛවෙ, මනුස්සත්තං ලද්ධං, තථාගතො ලොකෙ උප්පන්නො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො, තථාගතප්පවෙදිතො ච ධම්මවිනයො ලොකෙ දිබ්බති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. අට්ඨමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො සිනෙරුස්ස පබ්බතරාජස්ස සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිපෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ , කතමං නු ඛො බහුතරං - යා වා (යා ච) සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිත්තා, යො වා (යො ච (ස්‍යා. කං. පී. ක.) සං. නි. 2.84) සිනෙරුපබ්බතරාජා’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - සිනෙරුපබ්බතරාජා; අප්පමත්තිකා සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිත්තා. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති සිනෙරුපබ්බතරාජානං උපනිධාය සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිත්තා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස අභිසමෙතාවිනො එතදෙව බහුතරං දුක්ඛං යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තකං අවසිට්ඨං. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති, පුරිමං දුක්ඛක්ඛන්ධං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය යදිදං සත්තක්ඛත්තුපරමතා; යො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. නවමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සිනෙරුපබ්බතරාජායං පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡෙය්‍ය, ඨපෙත්වා සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යං වා සිනෙරුස්ස පබ්බතරාජස්ස පරික්ඛීණං පරියාදින්නං, යා වා සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා අවසිට්ඨා’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං සිනෙරුස්ස පබ්බතරාජස්ස යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තිකා සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා අවසිට්ඨා. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති සිනෙරුස්ස පබ්බතරාජස්ස පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය සත්ත මුග්ගමත්තියො පාසාණසක්ඛරා අවසිට්ඨා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස අභිසමෙතාවිනො එතදෙව බහුතරං දුක්ඛං යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තකං අවසිට්ඨං. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති, පුරිමං දුක්ඛක්ඛන්ධං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය යදිදං සත්තක්ඛත්තුපරමතා; යො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. දසමං.

අථ ඛො භගවා පරිත්තං නඛසිඛායං පංසුං ආරොපෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යො වායං මයා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො, අයං වා මහාපථවී’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං යදිදං - මහාපථවී; අප්පමත්තකායං භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති මහාපථවිං උපනිධාය භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස අභිසමෙතාවිනො එතදෙව බහුතරං දුක්ඛං යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තකං අවසිට්ඨං. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති පුරිමං දුක්ඛක්ඛන්ධං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය යදිදං සත්තක්ඛත්තුපරමතා; යො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඨමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පොක්ඛරණී පඤ්ඤාසයොජනානි ආයාමෙන, පඤ්ඤාසයොජනානි විත්ථාරෙන, පඤ්ඤාසයොජනානි උබ්බෙධෙන, පුණ්ණා උදකස්ස සමතිත්තිකා කාකපෙය්‍යා. තතො පුරිසො කුසග්ගෙන උදකං උද්ධරෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යං වා කුසග්ගෙන උබ්භතං, යං වා පොක්ඛරණියා උදක’’න්ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - පොක්ඛරණියා උදකං; අප්පමත්තකං කුසග්ගෙන උදකං උබ්භතං. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති පොක්ඛරණියා උදකං උපනිධාය කුසග්ගෙන උදකං උබ්භත’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. දුතියං.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, යත්ථිමා මහානදියො සංසන්දන්ති සමෙන්ති, සෙය්‍යථිදං - ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, තතො පුරිසො ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උද්ධරෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ කතමං නු ඛො බහුතරං - යානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උබ්භතානි, යං වා සංභෙජ්ජඋදක’’න්ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - සංභෙජ්ජඋදකං; අප්පමත්තකානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උබ්භතානි. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති , උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති සංභෙජ්ජඋදකං උපනිධාය ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උබ්භතානී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. තතියං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යත්ථිමා මහානදියො සංසන්දන්ති සමෙන්ති, සෙය්‍යථිදං - ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, තං උදකං පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡෙය්‍ය, ඨපෙත්වා ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි . තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යං වා සංභෙජ්ජඋදකං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං, යානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි අවසිට්ඨානී’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං සංභෙජ්ජඋදකං යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තකානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි අවසිට්ඨානි. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති සංභෙජ්ජඋදකං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි අවසිට්ඨානී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. චතුත්ථං.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, පුරිසො මහාපථවියා සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා උපනික්ඛිපෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යා වා සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා උපනික්ඛිත්තා, අයං වා මහාපථවී’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - මහාපථවී; අප්පමත්තිකා සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා උපනික්ඛිත්තා. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති මහාපථවිං උපනිධාය සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා උපනික්ඛිත්තා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. පඤ්චමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, මහාපථවී පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡෙය්‍ය ඨපෙත්වා සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යං වා මහාපථවියා පරික්ඛීණං පරියාදින්නං , යා වා සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා අවසිට්ඨා’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං මහාපථවියා යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තිකා සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා අවසිට්ඨා. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති මහාපථවියා පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය සත්ත කොලට්ඨිමත්තියො ගුළිකා අවසිට්ඨා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. ඡට්ඨං.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, පුරිසො මහාසමුද්දතො ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උද්ධරෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උබ්භතානි, යං වා මහාසමුද්දෙ උදක’’න්ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - මහාසමුද්දෙ උදකං; අප්පමත්තකානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උබ්භතානි. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති මහාසමුද්දෙ උදකං උපනිධාය ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි උබ්භතානී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. සත්තමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, මහාසමුද්දෙ උදකං පරික්ඛයං (මහාසමුද්දො පරික්ඛයං (සී. ස්‍යා. කං.) සං. නි. 2.81) පරියාදානං ගච්ඡෙය්‍ය ඨපෙත්වා ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යං වා මහාසමුද්දෙ උදකං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං, යානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි අවසිට්ඨානී’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං මහාසමුද්දෙ උදකං යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තකානි ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි අවසිට්ඨානි. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති මහාසමුද්දෙ උදකං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි අවසිට්ඨානී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. අට්ඨමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, පුරිසො හිමවතො පබ්බතරාජස්ස සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිපෙය්‍ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යා වා සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිත්තා, අයං වා හිමවා පබ්බතරාජා’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - හිමවා පබ්බතරාජා; අප්පමත්තිකා සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිත්තා. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති හිමවන්තං පබ්බතරාජානං උපනිධාය සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා උපනික්ඛිත්තා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස...පෙ.... යොගො කරණීයො’’ති. නවමං.

‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, හිමවා පබ්බතරාජා පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡෙය්‍ය, ඨපෙත්වා සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යං වා හිමවතො පබ්බතරාජස්ස පරික්ඛීණං පරියාදින්නං, යා වා සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා අවසිට්ඨා’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං හිමවතො පබ්බතරාජස්ස යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තිකා සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා අවසිට්ඨා. සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, උපනිධම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්ති හිමවතො පබ්බතරාජස්ස පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය සත්ත සාසපමත්තියො පාසාණසක්ඛරා අවසිට්ඨා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස අභිසමෙතාවිනො එතදෙව බහුතරං දුක්ඛං යදිදං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං; අප්පමත්තකං අවසිට්ඨං. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති පුරිමං දුක්ඛක්ඛන්ධං පරික්ඛීණං පරියාදින්නං උපනිධාය යදිදං සත්තක්ඛත්තුපරමතා; යො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති’’.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. දසමං.

අථ ඛො භගවා පරිත්තං නඛසිඛායං පංසුං ආරොපෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යො වායං මයා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො, අයං වා මහාපථවී’’ති? ‘‘එතදෙව , භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - මහාපථවී; අප්පමත්තකායං භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති මහාපථවිං උපනිධාය භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පමත්තකා තෙ සත්තා යෙ මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අඤ්ඤත්‍ර මනුස්සෙහි (මනුස්සෙසු (පී. ක.)) පච්චාජායන්ති. තං කිස්ස හෙතු? අදිට්ඨත්තා, භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස’’.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. පඨමං.

අථ ඛො භගවා පරිත්තං නඛසිඛායං පංසුං ආරොපෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යො වායං මයා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො, අයං වා මහාපථවී’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - මහාපථවී; අප්පමත්තකායං භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති මහාපථවිං උපනිධාය භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පමත්තකා තෙ සත්තා යෙ මජ්ඣිමෙසු ජනපදෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු පච්චාජායන්ති අවිඤ්ඤාතාරෙසු මිලක්ඛෙසු (මිලක්ඛූසු (ස්‍යා. කං. ක.)) ...පෙ..... දුතියං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පන අරියෙන පඤ්ඤාචක්ඛුනා සමන්නාගතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අවිජ්ජාගතා සම්මුළ්හා...පෙ..... තතියං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ සුරාමෙරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ සුරාමෙරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානා අපටිවිරතා...පෙ..... චතුත්ථං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ථලජා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ උදකජා. තං කිස්ස හෙතු...පෙ..... පඤ්චමං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ මත්තෙය්‍යා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අමත්තෙය්‍යා...පෙ..... ඡට්ඨං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පෙත්තෙය්‍යා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අපෙත්තෙය්‍යා...පෙ..... සත්තමං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ සාමඤ්ඤා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අසාමඤ්ඤා...පෙ..... අට්ඨමං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ බ්‍රහ්මඤ්ඤා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අබ්‍රහ්මඤ්ඤා...පෙ..... නවමං.

... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ කුලෙ ජෙට්ඨාපචායිනො; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ කුලෙ අජෙට්ඨාපචායිනොති (අකුලෙ ජෙට්ඨාපචායිනොති (ස්‍යා. කං.)) ...පෙ..... දසමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පාණාතිපාතා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ පාණාතිපාතා අප්පටිවිරතා. තං කිස්ස හෙතු? ...පෙ..... පඨමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ අදින්නාදානා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අදින්නාදානා අප්පටිවිරතා...පෙ..... දුතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරා අප්පටිවිරතා...පෙ..... තතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ මුසාවාදා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ මුසාවාදා අප්පටිවිරතා...පෙ..... චතුත්ථං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පිසුණාය වාචාය පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ පිසුණාය වාචාය අප්පටිවිරතා...පෙ..... පඤ්චමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ ඵරුසාය වාචාය අප්පටිවිරතා...පෙ..... ඡට්ඨං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ සම්ඵප්පලාපා අප්පටිවිරතා...පෙ..... සත්තමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා (බීජගාමභූතගාමසමාරබ්භා (ක.)) පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා අප්පටිවිරතා...පෙ..... අට්ඨමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ විකාලභොජනා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ විකාලභොජනා අප්පටිවිරතා...පෙ..... නවමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා අප්පටිවිරතා...පෙ..... දසමං.

...පෙ.... .

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා අප්පටිවිරතා. තං කිස්ස හෙතු...පෙ..... පඨමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ උච්චාසයනමහාසයනා අප්පටිවිරතා...පෙ..... දුතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... තතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... චතුත්ථං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ ආමකමංසපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... පඤ්චමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා (ඉත්ථිකුමාරිකාපටිග්ගහණා (ක.)) පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... ඡට්ඨං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ දාසිදාසපටිග්ගහණා (දාසීදාසපටිග්ගහණා (ස්‍යා. කං. පී.)) පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ දාසිදාසපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... සත්තමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ අජෙළකපටිග්ගහණා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ අජෙළකපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... අට්ඨමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... නවමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ හත්ථිගවස්සවළවපටිග්ගහණා (හත්ථිගවස්සවළවාපටිග්ගහණා (ස්‍යා. කං. පී. ක.)) පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ හත්ථිගවස්සවළවපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... දසමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා අප්පටිවිරතා...පෙ..... පඨමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ කයවික්කයා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ කයවික්කයා අප්පටිවිරතා...පෙ..... දුතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ දූතෙය්‍යපහිනගමනානුයොගා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ දූතෙය්‍යපහිනගමනානුයොගා අප්පටිවිරතා...පෙ..... තතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ තුලාකූටකංසකූටමානකූටා පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ තුලාකූටකංසකූටමානකූටා අප්පටිවිරතා...පෙ..... චතුත්ථං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා (උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාවියොගා (ස්‍යා. කං. පී. ක.)) පටිවිරතා; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා අප්පටිවිරතා...පෙ..... පඤ්චමං.

...පෙ.... එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ ඡෙදනවධබන්ධනවිපරාමොසආලොපසහසාකාරා (සාහසාකාරා (ක.)) පටිවිරතා ; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ ඡෙදනවධබන්ධනවිපරාමොසආලොපසහසාකාරා අප්පටිවිරතා . තං කිස්ස හෙතු? අදිට්ඨත්තා භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස...පෙ.... දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස’’.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො...පෙ.... ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. එකාදසමං.

අථ ඛො භගවා පරිත්තං නඛසිඛායං පංසුං ආරොපෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො බහුතරං - යො වායං මයා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො, අයං වා මහාපථවී’’ති? ‘‘එතදෙව, භන්තෙ, බහුතරං, යදිදං - මහාපථවී; අප්පමත්තකායං භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො. සඞ්ඛම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති මහාපථවිං උපනිධාය භගවතා පරිත්තො නඛසිඛායං පංසු ආරොපිතො’’ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... පඨමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ..... දුතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... තතියං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා දෙවෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ මනුස්සා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... ඡට්ඨං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ දෙවා චුතා දෙවෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ දෙවා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... නවමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ දෙවා චුතා මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ දෙවා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... ද්වාදසමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ නිරයා චුතා මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ නිරයා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... පන්නරසමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ නිරයා චුතා දෙවෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ නිරයා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... අට්ඨාරසමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ තිරච්ඡානයොනියා චුතා මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ තිරච්ඡානයොනියා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... එකවීසතිමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ තිරච්ඡානයොනියා චුතා දෙවෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ තිරච්ඡානයොනියා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... චතුවීසතිමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා මනුස්සෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ.... පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ..... සත්තවීසතිමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා දෙවෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා නිරයෙ පච්චාජායන්ති...පෙ.... එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා දෙවෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා තිරච්ඡානයොනියා පච්චාජායන්ති...පෙ..... එකූනතිංසතිමං.

...පෙ.... ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අප්පකා තෙ සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා දෙවෙසු පච්චාජායන්ති; අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා යෙ පෙත්තිවිසයා චුතා පෙත්තිවිසයෙ පච්චාජායන්ති. තං කිස්ස හෙතු? අදිට්ඨත්තා භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං. කතමෙසං චතුන්නං ? දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස, දුක්ඛසමුදයස්ස අරියසච්චස්ස, දුක්ඛනිරොධස්ස අරියසච්චස්ස, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස’’.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යොගො කරණීයො, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොගො කරණීයො’’ති. ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති. තිංසතිමං.