සොණ සූත්‍රය

ත්‍රිපිටකය

අන්තර්ගතය තරුයෙදූ

සංයුත්තනිකායො	සංයුත්ත නිකාය
ඛන්ධවග්ගො	ඛන්ධක වර්ගය
1. ඛන්ධසංයුත්තං	1. ඛන්ධක සංයුත්තය
1. නකුලපිතුවග්ගො	1. නකුල පිතු වර්ගය
1. නකුලපිතුසුත්තං	1. නකුල පිතු සූත්‍රය
1 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ (සුංසුමාරගිරෙ (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො නකුලපිතා ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො නකුලපිතා ගහපති භගවන්තං එතදවොච - ‘‘අහමස්මි , භන්තෙ, ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො ආතුරකායො අභික්ඛණාතඞ්කො. අනිච්චදස්සාවී ඛො පනාහං, භන්තෙ, භගවතො මනොභාවනීයානඤ්ච භික්ඛූනං. ඔවදතු මං, භන්තෙ, භගවා; අනුසාසතු මං, භන්තෙ, භගවා; යං මමස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති. ‘‘එවමෙතං, ගහපති, එවමෙතං, ගහපති! ආතුරො හායං, ගහපති, කායො අණ්ඩභූතො පරියොනද්ධො. යො හි, ගහපති, ඉමං කායං පරිහරන්තො මුහුත්තම්පි ආරොග්‍යං පටිජානෙය්‍ය, කිමඤ්ඤත්‍ර බාල්‍යා? තස්මාතිහ තෙ, ගහපති, එවං සික්ඛිතබ්බං - ‘ආතුරකායස්ස මෙ සතො චිත්තං අනාතුරං භවිස්සතී’ති. එවඤ්හි තෙ, ගහපති, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති. අථ ඛො නකුලපිතා ගහපති භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො නකුලපිතරං ගහපතිං ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච - ‘‘විප්පසන්නානි ඛො තෙ, ගහපති, ඉන්ද්‍රියානි; පරිසුද්ධො මුඛවණ්ණො පරියොදාතො. අලත්ථ නො අජ්ජ භගවතො සම්මුඛා ධම්මිං කථං සවනායා’’ති? ‘‘කථඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉදානාහං, භන්තෙ, භගවතා ධම්මියා කථාය අමතෙන අභිසිත්තො’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, ගහපති, භගවතා ධම්මියා කථාය අමතෙන අභිසිත්තො’’ති? ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිං. එකමන්තං නිසින්නො ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවන්තං එතදවොචං - ‘අහමස්මි, භන්තෙ, ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො ආතුරකායො අභික්ඛණාතඞ්කො. අනිච්චදස්සාවී ඛො පනාහං, භන්තෙ, භගවතො මනොභාවනීයානඤ්ච භික්ඛූනං. ඔවදතු මං, භන්තෙ, භගවා; අනුසාසතු මං, භන්තෙ, භගවා; යං මමස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’’ති. ‘‘එවං වුත්තෙ , මං, භන්තෙ, භගවා එතදවොච - ‘එවමෙතං, ගහපති, එවමෙතං, ගහපති! ආතුරො හායං, ගහපති, කායො අණ්ඩභූතො පරියොනද්ධො. යො හි, ගහපති, ඉමං කායං පරිහරන්තො මුහුත්තම්පි ආරොග්‍යං පටිජානෙය්‍ය, කිමඤ්ඤත්‍ර බාල්‍යා? තස්මාතිහ තෙ ගහපති, එවං සික්ඛිතබ්බං - ආතුරකායස්ස මෙ සතො චිත්තං අනාතුරං භවිස්සතීති. එවඤ්හි තෙ, ගහපති, සික්ඛිතබ්බ’න්ති. එවං ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා ධම්මියා කථාය අමතෙන අභිසිත්තො’’ති. ‘‘න හි පන තං, ගහපති, පටිභාසි භගවන්තං (තං භගවන්තං (සී.)) උත්තරිං පටිපුච්ඡිතුං - ‘කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ආතුරකායො චෙව හොති ආතුරචිත්තො ච, කිත්තාවතා ච පන ආතුරකායො හි ඛො හොති නො ච ආතුරචිත්තො’’’ති ? ‘‘දූරතොපි ඛො මයං, භන්තෙ, ආගච්ඡෙය්‍යාම ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථමඤ්ඤාතුං. සාධු වතායස්මන්තංයෙව සාරිපුත්තං පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො’’ති. ‘‘තෙන හි, ගහපති, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො නකුලපිතා ගහපති ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසි. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච - ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, ආතුරකායො චෙව හොති, ආතුරචිත්තො ච? ඉධ, ගහපති, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. ‘අහං රූපං, මම රූප’න්ති පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං රූපං, මම රූප’න්ති පරියුට්ඨට්ඨායිනො තං රූපං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, වෙදනාවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා වෙදනං, වෙදනාය වා අත්තානං. ‘අහං වෙදනා, මම වෙදනා’ති පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං වෙදනා, මම වෙදනා’ති පරියුට්ඨට්ඨායිනො, සා වෙදනා විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස වෙදනාවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති, සඤ්ඤාවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා සඤ්ඤං, සඤ්ඤාය වා අත්තානං. ‘අහං සඤ්ඤා, මම සඤ්ඤා’ති පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං සඤ්ඤා, මම සඤ්ඤා’ති පරියුට්ඨට්ඨායිනො, සා සඤ්ඤා විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස සඤ්ඤාවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති, සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ, සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං. ‘අහං සඞ්ඛාරා, මම සඞ්ඛාරා’ති පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං සඞ්ඛාරා, මම සඞ්ඛාරා’ති පරියුට්ඨට්ඨායිනො, තෙ සඞ්ඛාරා විපරිණමන්ති අඤ්ඤථා හොන්ති. තස්ස සඞ්ඛාරවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. ‘අහං විඤ්ඤාණං, මම විඤ්ඤාණ’න්ති පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං විඤ්ඤාණං, මම විඤ්ඤාණ’න්ති පරියුට්ඨට්ඨායිනො, තං විඤ්ඤාණං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. එවං ඛො, ගහපති, ආතුරකායො චෙව හොති ආතුරචිත්තො ච. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, ආතුරකායො හි ඛො හොති නො ච ආතුරචිත්තො? ඉධ, ගහපති, සුතවා අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං. ‘අහං රූපං, මම රූප’න්ති න පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං රූපං, මම රූප’න්ති අපරියුට්ඨට්ඨායිනො, තං රූපං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘න වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, න වෙදනාවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා වෙදනං, න වෙදනාය වා අත්තානං . ‘අහං වෙදනා, මම වෙදනා’ති න පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං වෙදනා, මම වෙදනා’ති අපරියුට්ඨට්ඨායිනො, සා වෙදනා විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස වෙදනාවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘න සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති, න සඤ්ඤාවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා සඤ්ඤං, න සඤ්ඤාය වා අත්තානං. ‘අහං සඤ්ඤා, මම සඤ්ඤා’ති න පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං සඤ්ඤා, මම සඤ්ඤා’ති අපරියුට්ඨට්ඨායිනො, සා සඤ්ඤා විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස සඤ්ඤාවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ``න සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති, න සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ, න සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං. ‘අහං සඞ්ඛාරා, මම සඞ්ඛාරා’ති න පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං සඞ්ඛාරා, මම සඞ්ඛාරා’ති අපරියුට්ඨට්ඨායිනො, තෙ සඞ්ඛාරා විපරිණමන්ති අඤ්ඤථා හොන්ති. තස්ස සඞ්ඛාරවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. ‘අහං විඤ්ඤාණං, මම විඤ්ඤාණ’න්ති න පරියුට්ඨට්ඨායී හොති. තස්ස ‘අහං විඤ්ඤාණං, මම විඤ්ඤාණ’න්ති අපරියුට්ඨට්ඨායිනො, තං විඤ්ඤාණං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති . තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. එවං ඛො, ගහපති, ආතුරකායො හොති නො ච ආතුරචිත්තො’’ති. ඉදමවොච ආයස්මා සාරිපුත්තො. අත්තමනො නකුලපිතා ගහපති ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දීති. පඨමං.	1 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ භග්ග නම් දනව්වෙහි සුංසුමාරගිරි නම් නුවර භෙසකලාවන නම්වූ මිගදායෙහි වැඩ වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි නකුලපිතු ගහපතිතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි එළඹියේය. එළඹ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එකත්පසෙක උන්නේය. එකත්පසෙක උන්නාවූ නකුලපිතු ගෘහපතිතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කාරණය සැල කෙළේය. “ස්වාමීනි, මම ජරාවෙන් ජීර්ණ වූයේ වෙමි. වයසින් වෘද්ධවූයේ වෙමි. ජාතියෙන් මහළුවූයේ වෙමි. තුන්කල් ඉක්මගියේ වෙමි. පශ්චිම වයසට පැමිණියේ වෙමි. නිතර රෝගීවූ ගිලන්වූ සිරුරක් ඇත්තේ වෙමි. ස්වාමීනි, මම වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ හා සිතේ දියුණුව ඇතිවන්නාවූ, භික්ෂූන්ද නිතර දක්නේ නොවෙමි. මට යමක් බොහෝ කාලයක් මුළුල්ලෙහි හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේද?’ ‘ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට එයින් අවවාද කරන සේක්වා!’ ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට එයින් අනුශාසනා කරන සේක්වා!” “ගහපතිය, ඒ කාරණය එසේය, ගහපතිය, ඒ කාරණය එසේය. ගහපතිය, මේ කය ආතුරවූයේ වෙයි. බිජු වටක් මෙන් දුබල වූයේ වෙයි. සියුම්වූ සිවියකින් දැවටුනේ වෙයි. ගහපතිය, යමෙක් යම් කය පරිහරණය කරන්නේ මොහොතක් නමුත් ආරෝග්‍යය (නිරෝගී බව) ප්‍රතිඥා කරන්නේ නම් (එය ඔහුගේ) අඥාන බව හැර වෙන කුමක්ද? ගහපතිය, එහෙයින් තොප විසින් මෙහි මෙසේ හික්මිය යුතු ‘ආතුරවූ කයක් ඇත්තාවූ මාගේ සිත අනාතුර වන්නේය’ කියායි. ගහපතිය, තොප විසින් මෙසේ හික්මිය යුතුයි.” ඉක්බිති, නකුලපිතු ගහපතිතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව එය අනුමෝදන්ව හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, පැදකුණු කොට ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි එළඹියේය. එළඹ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට වැඳ එකත්පසෙක හුන්නේය. එකත්පසෙක හුන්නාවූ නකුලපිතු ගහපතියාට ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙසේ වදාළේය. ‘ගහපතිය, ඔබගේ ඉන්ද්‍රියයෝ විප්‍රසන්නයහ. (විශේෂයෙන් පැහැදුනහ) මුඛවර්ණය (මූණෙහි පාට) පිරිසිදුය. නිර්මලය. අද (ඔබ) භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ හමුවෙන් දැහැමි කථාවක් ඇසීමට ලැබුයේ වෙහිද?” “ස්වාමීනි, කිමද නැත්තේ.” “ස්වාමීනි, මේ දැන් මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් ධර්ම කථාවවූ අමෘතයෙන් අභිෂෙක කරන ලද්දේ වෙමියි” කීය. “ගහපතිය ඔබ කෙසේ නම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ ධර්ම කථාවවූ අමෘතයෙන් “අභිෂේක කරන ලද්දේද?” “ස්වාමීනි, මෙහි මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද, එතැන්හි එළඹුනෙමි. එළඹ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ එකත්පසෙක උන්නෙමි. ස්වාමීනි, එකත්පසෙක හුන්නාවූ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කාරණය කීවෙමි. “ස්වාමීනි, මම ජරාවෙන් ජීර්ණවූයේ වෙමි. වයසින් වෘද්ධවූයේ වෙමි. ජාතියෙන් මහළුවූයේ වෙමි. තුන්කල් ඉක්මගියේ වෙමි. අන්තිම වයසට පැමිණියේ වෙමි. නිතර රෝගීවූ ආතුර (ලෙඩ) වූ සිරුරක් ඇත්තේ වෙමි. ස්වාමීනි, මම වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ හා සිතේ දියුණුව උපදින භික්ෂූන්ද නිතර දක්නේ නොවෙමි. යමක් මට බොහෝ කලක් හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේද? “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට එයින් අවවාද කරන සේක්වා!” ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට එයින් අනුශාසනා කරන සේක්වා යනුයි. “ස්වාමීනි, මෙසේ කීකල්හි මට භාග්‍යවතුන්වහන්සේ මෙසේ වදාළසේක. ‘ගහපතිය, ඒ කාරණය එසේය. ගහපතිය, ඒ කාරණය එසේය. ගහපතිය, මේ කය ආතුරවූයේ වෙයි. බිජුවටක් මෙන් දුබලවූයේ වෙයි. (සියුම් සිවියකින් පමණක්) දැවටුනේවෙයි. ගහපතිය, යමෙක් වනාහි මේ කය පරිහරණය කරන්නේද (හෙතෙම) මොහොතක් නමුත් ආරෝග්‍යය (නිරෝගි බව) ප්‍රතිඥා කරන්නේ නම් (එය ඔහුගේ) අඥාන භාවය හැර වෙන කුමක්ද? එහෙයින් තොප විසින් මෙහි මෙසේ හික්මිය යුතු ‘ආතුරවූ කයක් ඇත්තාවූ මාගේ සිත අනාතුර වන්නේය’ කියායි. ගහපතිය, තොප විසින් මෙසේ හික්මිය යුතුය කියායි. ස්වාමීනි, මම මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් ධර්ම කථාවවූ අමෘතයෙන් අභිෂෙක කරන ලද්දේ වෙමි. ‘ස්වාමීනි, කොපමණකින් වනාහි ලෙඩවූ කය ඇත්තෙක් සහ ලෙඩවූ සිත ඇත්තෙක් වන්නේද, කොපමණකින් වනාහි ලෙඩවූ කය ඇත්තෙක්ව ලෙඩ නොවූ සිත ඇත්තෙක් වන්නේ දැයි’ මත්තෙහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් ඇසීමට නොවැටහුණෙහිද?” “ස්වාමීනි, අපි ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ සමීපයෙහිදී මේ දේශනාවේ අර්ථය දැන ගැනීමට දුර සිට එන්නෙමු.” මේ දේශනාවේ අර්ථය ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේටම වැටහෙන්නේ නම් මැනවි.” “එසේනම් ගහපතිය, අසව, මනාකොට මෙනෙහි කරව, කියන්නෙමි”යි වදාළේය. “ස්වාමීනි, එසේයයි.” නකුල පිතු ගහපතිතෙමේ ආයුෂ්මත්වූ ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට උත්තර දුන්නේය. ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙසේ වදාළේය. “ගහපතිය, කෙසේනම් ලෙඩවූ කය ඇත්තෙක්ව ලෙඩවූ සිත ඇත්තෙක් වන්නේද?” “ගහපතිය, මේ ලෝකයෙහි ආර්‍ය්‍යයන් නොදක්නාවූ ආර්‍ය්‍යධර්මයෙහි අදක්ෂවූ ආර්‍ය්‍යධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ සත් පුරුෂයන් නොදක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ, සත් පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ රූපය ආත්මය (තමා) වශයෙන් දකියිද? රූපවත්හු (රූපය ඇත්තාහු) තමා කොට හෝ දකියිද? රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි කියා හෝ දකියිද? රූපයෙහි ආත්මය (තමා) හෝ ඇත කියා හෝ දකියිද? රූපය මම වෙමි. මගේ රූපය වේයයි තණ්හා දිට්ඨි දෙකින් මඩනා ලද්දේ වෙයිද, රූපය මම වෙමි. මගේ රූපයයි තණ්හා දිට්ඨි දෙකින් මඩනා ලද, ඔහුගේ ඒ රූපය වෙනස් වෙයිද, අන් ආකාරයකට පෙරළෙයිද, රූපයාගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරලීම හේතුකොට ගෙන ඔහුට ශෝකය, පරිදේවය, දුක්ය, දොමනස්සය, උපායාසය යන මොවුහු උපදිත්.” “වේදනාව ආත්මය වශයෙන් දකියිද, වේදනාව ඇත්තහු ආත්මයකොට හෝ දකියිද, ආත්මය (තමා) කෙරෙහි වේදනාව ඇතැයි කියා හෝ වේදනාව කෙරෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, මම වේදනාව වෙමි. මගේ වේදනාවයයි තණ්හා දිට්ඨි දෙකින් මඩනා ලද්දේ වෙයිද, මම වේදනාව වෙමි, මගේ වේදනාවයයි මඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනසට පැමිණෙයිද, අන් ආකාරයකට පැමිණෙයිද වේදනාවගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පැමිණීම යන මෙය හේතුකොටගෙන ඔහුට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු උපදිත්. “සංඥාව ආත්මය වශයෙන් දකියිද, සංඥාවත්හු ආත්මය කොට හෝ දකියිද, සංඥාව ආත්මය කෙරෙහි ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, සංඥාවෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, මම සංඥාව වෙමි. සංඥාව මගේයයි මඩනා ලද්දේ හෝ වෙයිද, මම සංඥාව වෙමි. මගේ සංඥාවයයි මඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ සංඥාව වෙනසට පැමිණෙයිද, අන් ආකාරයකට පැමිණෙයිද, සංඥාවගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරළීම හේතුකොටගෙන ඕහට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ඛය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු උපදිත්. “සංස්කාරයන් ආත්මය වශයෙන් හෝ දකියිද, සංස්කාරවත්හු ආත්මයකොට හෝ දකියිද, ආත්මය කෙරෙහි සංස්කාරයන් ඇත කියා හෝ දකියිද, සංස්කාරයන්හි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, සංස්කාරයෝ මම වෙමි මාගේ සංස්කාරයෝයයි මඩනාලද්දේ වෙයිද, සංස්කාර මම වෙමි. මගේ සංස්කාරයෝයයි මඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයෝ වෙනසට පැමිණෙත්ද, අන් ආකාරයකට පෙරළෙත්ද, සංස්කාරයන්ගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරළීම හේතුකොටගෙන ඔහුට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු උපදිත්. “විඤ්ඤාණය ආත්මය වශයෙන් හෝ දකියිද, විඤ්ඤාණවත්හු ආත්මයකොට හෝ දකියිද, ආත්මය කෙරෙහි විඤ්ඤාණය ඇත කියා හෝ දකියිද, විඤ්ඤාණය කෙරෙහි ආත්මය ඇත කියා හෝ දකියිද, විඤ්ඤාණය මම වෙමි. මගේ විඤ්ඤාණයයි මඩනා ලද්දේ වෙයිද, මම විඤ්ඤාණය වෙමි. මගේ විඤ්ඤාණයයි මඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ විඤ්ඤාණය වෙනසට පැමිණෙයිද, අන් ආකාරයකට පෙරළෙයිද, විඤ්ඤාණයාගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරළීම හේතු කොටගෙන, ඔහුට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ඛය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු උපදිත්. “ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි ලෙඩවූ කය ඇත්තේද, ලෙඩවූ සිත ඇත්තේද වෙයි.” “ගහපතිය, කෙසේ නම් ලෙඩවූ කය ඇත්තේ ලෙඩ නොවූ සිත් ඇත්තෙක් වන්නේද, ගහපතිය, මේ ලෝකයෙහි ආර්‍ය්‍යයන් දක්නාවූ ආර්‍ය්‍යධර්මයෙහි දක්ෂවූ, ආර්‍ය්‍යධර්මයෙහි හික්මුනාවූ, සත්පුරුෂයන් දක්නාවූ. සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුනාවූ, ශ්‍රැතවත් (ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙම රූපය ආත්මය වශයෙන් නොමදකියිද, රූපවත්හු ආත්මය කොට හෝ නොමදකියිද, ආත්මය කෙරෙහි රූපය ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, රූපය කෙරෙහි ආත්මය ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, “රූපය මම වෙමි. මගේ රූපය”යි මඩනා ලද්දේ නොවේද, රූපය මම වෙමි මාගේ රූපයයි නොමඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ රූපය වෙනසට පැමිණෙයිද, අන් ආකාරයකට පෙරළෙයිද, රූපයාගේ වෙනස්වීමෙන් අන් ආකාරයකට පෙරළීමෙන් ඔහුට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු නූපදිත්. “වේදනාව ආත්මය වශයෙන් හෝ නොමදකියිද, වේදනාවත්හු ආත්මය කොට හෝ නොමදකියිද, ආත්මය කෙරෙහි හෝ වේදනාව ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, වේදනාව කෙරෙහි ආත්මය ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, වේදනාව මම වෙමි. මගේ වේදනාවයයි නොමඩනා ලද්දේ වෙයිද, වේදනාව මම වෙමි, මගේ වේදනාවයයි නොමඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනසට පැමිණෙයිද, අන් ආකාරයට පෙරළෙයිද, වේදනාවගේ වෙනසට පැමිණීමෙන් හා අන් ආකාරයට පෙරළීමෙන් ඔහුට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු නූපදිත්. “සංඥාව ආත්මය වශයෙන් නොමදකියිද, සංඥාවත්හු ආත්මය කොට හෝ නොමදකියිද, ආත්මය කෙරෙහි සංඥාව ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, සංඥාව කෙරෙහි ආත්මය ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, “සංඥාව මම වෙමි මගේ සංඥාවය”යි නොමඩනා ලද්දේ වෙයිද, සංඥාව මම වෙමියි මගේ සංඥාවයයි නොමඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ සංඥාව වෙනසට පැමිණෙයිද, අන් ආකාරයට පෙරළෙයිද, සංඥාවගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරළීම හේතුකොටගෙන ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ඛය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු නූපදිත්. “සංස්කාරයන් ආත්මය වශයෙන් නොමදකියිද, සංස්කාරවත්හු ආත්මය කොට හෝ නොමදකියිද, ආත්මය කෙරෙහි සංස්කාරයන් ඇතැයි හෝ දකියිද, සංස්කාරයන් කෙරෙහි ආත්මය ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, “සංස්කාරයෝ මම වෙමි, මගේ සංස්කාරයෝයයි මඩනා ලද්දේ නොවෙයිද, සංස්කාරයෝ මම වෙමි, මගේ සංස්කාරයෝයයි නොමඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයෝ වෙනසට පැමිණෙත්ද, අන් ආකාරයට පෙරළෙත්ද, සංස්කාරයන්ගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරළීම යන මෙයින් ඔහුට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ඛය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු නූපදිත්. ‘විඤ්ඤාණය ආත්මය වශයෙන් නොමදකියිද, විඤ්ඤාණවත්හු ආත්මය කොට හෝ නොමදකියිද, ආත්මය කෙරෙහි විඤ්ඤාණය ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, විඤ්ඤාණය කෙරෙහි ආත්මය ඇතැයි හෝ නොමදකියිද, විඤ්ඤාණය මම වෙමි. මගේ විඤ්ඤාණයයි මඩනා ලද්දේ නොවේද, විඤ්ඤාණය මම වෙමි. මගේ විඤ්ඤාණයයි නොමඩනා ලද්දාවූ ඔහුගේ ඒ විඤ්ඤාණය වෙනසට පැමිණෙයිද, අන් ආකාරයට පෙරළෙයිද විඤ්ඤාණයාගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයට පෙරළීම හේතු කොටගෙන ඔහුට ශෝකය, පරිදෙවය, දුක්ය, දොම්නසය, උපායාසය යන මොවුහු නූපදිත්. “ගහපතිය, මෙසේ වනාහි ලෙඩවූ කය ඇත්තේද, ලෙඩවූ සිත නැත්තේද වෙයි. ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. සතුටු සිත් ඇත්තාවූ නකුල පිතු ගහපති තෙමේ ආයුෂ්මත්වූ ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටු වූයේය. (පළමුවෙනි නකුල පිතු සූත්‍රය නිමි.)
2. දෙවදහසුත්තං	2. දේවදහ සූත්‍රය
2 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා සක්කෙසු (සක්‍යෙසු (ක.)) විහරති දෙවදහං නාම සක්‍යානං නිගමො. අථ ඛො සම්බහුලා පච්ඡාභූමගමිකා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං - ‘‘ඉච්ඡාම මයං, භන්තෙ, පච්ඡාභූමං ජනපදං ගන්තුං, පච්ඡාභූමෙ ජනපදෙ නිවාසං කප්පෙතු’’න්ති. ‘‘අපලොකිතො පන වො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො’’ති? ‘‘න ඛො නො, භන්තෙ, අපලොකිතො ආයස්මා සාරිපුත්තො’’ති. ‘‘අපලොකෙථ, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තං. සාරිපුත්තො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො, භික්ඛූනං අනුග්ගාහකො සබ්‍රහ්මචාරීන’’න්ති. ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවතො අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං එළගලාගුම්බෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං (සාරාණීයං (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොචුං - ‘‘ඉච්ඡාම මයං, ආවුසො සාරිපුත්ත, පච්ඡාභූමං ජනපදං ගන්තුං, පච්ඡාභූමෙ ජනපදෙ නිවාසං කප්පෙතුං. අපලොකිතො නො සත්ථා’’ති. ‘‘සන්ති හාවුසො, නානාවෙරජ්ජගතං භික්ඛුං පඤ්හං පුච්ඡිතාරො - ඛත්තියපණ්ඩිතාපි බ්‍රාහ්මණපණ්ඩිතාපි ගහපතිපණ්ඩිතාපි සමණපණ්ඩිතාපි. පණ්ඩිතා හාවුසො, මනුස්සා වීමංසකා - ‘කිංවාදී පනායස්මන්තානං (කිංවාදායස්මන්තානං (පී. ක.)) සත්ථා කිමක්ඛායීති, කච්චි වො ආයස්මන්තානං ධම්මා සුස්සුතා සුග්ගහිතා සුමනසිකතා සූපධාරිතා සුප්පටිවිද්ධා පඤ්ඤාය, යථා බ්‍යාකරමානා ආයස්මන්තො වුත්තවාදිනො චෙව භගවතො අස්සථ, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්‍යාථ, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්‍යාකරෙය්‍යාථ, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො (වාදානුපාතො (අට්ඨකථායං පාඨන්තරං)) ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්‍යා’’’ති? ‘‘දූරතොපි ඛො මයං, ආවුසො, ආගච්ඡෙය්‍යාම ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථමඤ්ඤාතුං. සාධු වතායස්මන්තංයෙව සාරිපුත්තං පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො’’ති. ‘‘තෙන හාවුසො, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච - ‘‘සන්ති හාවුසො, නානාවෙරජ්ජගතං භික්ඛුං පඤ්හං පුච්ඡිතාරො - ඛත්තියපණ්ඩිතාපි ...පෙ.... සමණපණ්ඩිතාපි. පණ්ඩිතා හාවුසො, මනුස්සා වීමංසකා - ‘කිංවාදී පනායස්මන්තානං සත්ථා කිමක්ඛායී’ති? එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, ආවුසො, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාථ - ‘ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී ඛො නො, ආවුසො, සත්ථා’’’ති. ‘‘එවං බ්‍යාකතෙපි ඛො, ආවුසො, අස්සුයෙව උත්තරිං පඤ්හං පුච්ඡිතාරො - ඛත්තියපණ්ඩිතාපි...පෙ.... සමණපණ්ඩිතාපි. පණ්ඩිතා හාවුසො, මනුස්සා වීමංසකා - ‘කිස්මිං පනායස්මන්තානං ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා’ති? එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, ආවුසො, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාථ - ‘රූපෙ ඛො, ආවුසො, ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා’’’ති. ‘‘එවං බ්‍යාකතෙපි ඛො, ආවුසො, අස්සුයෙව උත්තරිං පඤ්හං පුච්ඡිතාරො - ඛත්තියපණ්ඩිතාපි...පෙ.... සමණපණ්ඩිතාපි. පණ්ඩිතා හාවුසො, මනුස්සා වීමංසකා - ‘කිං පනායස්මන්තානං ආදීනවං දිස්වා රූපෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා’ති? එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, ආවුසො, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාථ - ‘රූපෙ ඛො, ආවුසො , අවිගතරාගස්ස (අවීතරාගස්ස (ස්‍යා. කං.)) අවිගතඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස අවිගතතණ්හස්ස තස්ස රූපස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු අවිගතරාගස්ස...පෙ.... අවිගතතණ්හස්ස තෙසං සඞ්ඛාරානං විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. විඤ්ඤාණෙ අවිගතරාගස්ස අවිගතඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස අවිගතතණ්හස්ස තස්ස විඤ්ඤාණස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ඉදං ඛො නො, ආවුසො, ආදීනවං දිස්වා රූපෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා’’’ති. ‘‘එවං බ්‍යාකතෙපි ඛො, ආවුසො, අස්සුයෙව උත්තරිං පඤ්හං පුච්ඡිතාරො - ඛත්තියපණ්ඩිතාපි බ්‍රාහ්මණපණ්ඩිතාපි ගහපතිපණ්ඩිතාපි සමණපණ්ඩිතාපි. පණ්ඩිතා හාවුසො, මනුස්සා වීමංසකා - ‘කිං පනායස්මන්තානං ආනිසංසං දිස්වා රූපෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා’ති? එවං පුට්ඨා තුම්හෙ , ආවුසො, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාථ - ‘රූපෙ ඛො, ආවුසො, විගතරාගස්ස විගතඡන්දස්ස විගතපෙමස්ස විගතපිපාසස්ස විගතපරිළාහස්ස විගතතණ්හස්ස තස්ස රූපස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු විගතරාගස්ස විගතඡන්දස්ස විගතපෙමස්ස විගතපිපාසස්ස විගතපරිළාහස්ස විගතතණ්හස්ස තෙසං සඞ්ඛාරානං විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. විඤ්ඤාණෙ විගතරාගස්ස විගතඡන්දස්ස විගතපෙමස්ස විගතපිපාසස්ස විගතපරිළාහස්ස විගතතණ්හස්ස තස්ස විඤ්ඤාණස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ඉදං ඛො නො, ආවුසො, ආනිසංසං දිස්වා රූපෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ ඡන්දරාගවිනයක්ඛායී සත්ථා’’’ති. ‘‘අකුසලෙ චාවුසො, ධම්මෙ උපසම්පජ්ජ විහරතො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ සුඛො විහාරො අභවිස්ස අවිඝාතො අනුපායාසො අපරිළාහො, කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා සුගති පාටිකඞ්ඛා, නයිදං භගවා අකුසලානං ධම්මානං පහානං වණ්ණෙය්‍ය. යස්මා ච ඛො, ආවුසො, අකුසලෙ ධම්මෙ උපසම්පජ්ජ විහරතො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ දුක්ඛො විහාරො සවිඝාතො සඋපායාසො සපරිළාහො, කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා, තස්මා භගවා අකුසලානං ධම්මානං පහානං වණ්ණෙති. ‘‘කුසලෙ චාවුසො, ධම්මෙ උපසම්පජ්ජ විහරතො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ දුක්ඛො විහාරො අභවිස්ස සවිඝාතො සඋපායාසො සපරිළාහො, කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා, නයිදං භගවා කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදං වණ්ණෙය්‍ය. යස්මා ච ඛො, ආවුසො, කුසලෙ ධම්මෙ උපසම්පජ්ජ විහරතො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ සුඛො විහාරො අවිඝාතො අනුපායාසො අපරිළාහො, කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා සුගති පාටිකඞ්ඛා, තස්මා භගවා කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදං වණ්ණෙතී’’ති. ඉදමවොචායස්මා සාරිපුත්තො. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දුන්ති. දුතියං.	2 මා විසින් මෙසේ අසලදී. එක්සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ශාක්‍ය ජනපදයෙහි දෙව්දහ නම්වූ ශාක්‍යයන්ගේ නියම්ගමෙහි වැඩවාසය කරනසේක. එකල්හි පච්ඡාභූමි නම් ජනපදයට යනු කැමැතිවූ බොහෝ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන්වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියාහුය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එකත්පසෙක උන්නාහුය. එකත්පසෙක උන්නාවූ ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ සැලකළහ. “ස්වාමීනි, අපි පච්ඡාභූමි නම් ජනපදයට යාමට කැමැත්තෙමු. පච්ඡාභූමි නම් ජනපදයෙහි වාසය කිරීමට කැමැත්තෙමු යනුයි.” “මහණෙනි, තොප විසින් සාරිපුත්තට දන්වන ලද්දේද?” ස්වාමීනි, අප විසින් ආයුෂ්මත්වූ ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට නොදන්වන ලද්දේය.” “මහණෙනි, සාරිපුත්තට දන්වව්. සබ්‍රහ්මචාරී භික්ෂූන්ට අනුග්‍රහ කරන පණ්ඩිත භික්ෂුවකැයි වදාළේය.” “එසේය. ස්වාමීනි” යයි ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන්වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත්වූ ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට නුදුරු තන්හි එක්තරා ගසකින් සෙවෙනවූ මණ්ඩපයෙක්හි හුන්නේ වෙයි. ඉක්බිති ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුවී එය අනුමෝදන්වී හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, පැදකුණු කොට ආයුෂ්මත්වූ ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන්වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියාහුය. පැමිණ, ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ සමග සතුටු වූහ. සතුටු විය යුතු සිහි කටයුතු කථා කොට නිමවා, එක් පසෙක උන්නාහුය. එක්පසෙක උන්නාවූ ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට මෙසේ සැලකළාහුය. “ඇවැත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයාණෙනි, අපි පච්ඡාභූමි නම් ජනපදයට යෑමට හා පච්ඡාභූම ජනපදයෙහි වාසය කිරීමටද කැමැත්තෙමු” යනුයි. “අප විසින් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විචාරණ ලද්දේයයිද කීහ.” “ඇවැත්නි, නොයෙක් රාජ්‍යයන්ගෙන් පැමිණියාවූ භික්ෂූන්ගෙන් ප්‍රශ්න විචාරන්නාවූ ක්ෂත්‍රිය පණ්ඩිතයෝද, බ්‍රාහ්මණ පණ්ඩිතයෝද, ගෘහපති පණ්ඩිතයෝද, ශ්‍රමණ පණ්ඩිතයෝද ඇත්තාහ. ඇවැත්නි, මනුෂ්‍ය පණ්ඩිතයෝ ‘ආයුෂ්මත්වරුන්ගේ ශාස්තෲන් වහන්සේ කිනම් වාද ඇත්තෙක්ද කුමක්කියන්නෙක්දැයි’ විමසන්නෝය ‘ආයුෂ්මත්වූ ඔබවහන්සේලා විසින් කිනම් ධර්මය මනාව අසන ලද්දාහුද? මනාව ඉගෙනගන්නා ලද්දාහුද? මනාව මෙනෙහි කරන ලද්දාහුද? මනාව සිතින් දරා ගන්නා ලද්දාහුද? යම්සේ ප්‍රකාශ කරනු ලබන්නාවූ ආයුෂ්මත්හු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කියන ලද්දක් කියන්නෝ වන්නහුද? භාග්‍යවතුන් වහන්සේට බොරුවෙන් දොස් නොකියන්නෝ වන්නහුද? ලෝකෝත්තර ධර්මයට අනුකූල ධර්මයක් ප්‍රකාශ කරන්නහුද? කරුණු සහිතවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාවට අනුකූලවූ කීමක් ගැරහිය යුතු තැනකට නොපැමිණේදැයි’ ඇසූහ.” “ඇවැත්නි, අපි ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ සමීපයෙහිදී මේ වචනයාගේ අර්ථය දැනගැනීමට දුර සිටම එන්නෙමු. මේ වචනයාගේ අර්ථය ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට වැටහෙනසේක් නම් ඉතා යෙහෙක.” “ඇවැත්නි, එසේවී නම් අසව්, මනාකොට මෙනෙහි කරව්, කියන්නෙමි” “ඇවැත්නි, එසේය”යි ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙසේ වදාළහ. “ඇවැත්නි, නොයෙක් රාජ්‍යවලින් පැමිණියාවූ භික්ෂූන්ගෙන් ප්‍රශ්න විචාරන්නාවූ ක්ෂත්‍රිය පණ්ඩිතයෝද, බ්‍රාහ්මණ පණ්ඩිතයෝද, ගෘහපති පණ්ඩිතයෝද ශ්‍රමණ පණ්ඩිතයෝද ඇත්තාහුය. ඇවැත්නි, මනුෂ්‍ය පණ්ඩිතයෝ ආයුෂ්මත්වරුන්ගේ ශාස්තෲන් වහන්සේ කිනම් වාද ඇත්තෝද, කුමක් ප්‍රකාශ කරන්නේදැයි විමසන්නෝය. ඇවැත්නි, මෙසේ විචාරණ ලද්දාවූ තෙපි මෙසේ ප්‍රකාශ කරව්.” “ඇවැත්නි, අපගේ ශාස්තෲන් වහන්සේ ඡන්දරාගය දුරු කිරීම ප්‍රකාශ කරනසේකැ”යි ඇවැත්නි, මෙසේ ප්‍රකාශ කළ කල්හිද මත්තෙහි ප්‍රශ්න විචාරන්නාවූ අන්‍යවූ ක්ෂත්‍රිය පණ්ඩිතයෝද, බ්‍රාහ්මණ පණ්ඩිතයෝද, ගෘහපති පණ්ඩිතයෝද, ශ්‍රමණ පණ්ඩිතයෝද ඇත්තාහුය. ඇවැත්නි, මනුෂ්‍ය පණ්ඩිතයෝ අර්ථ විමසන්නෝය. ‘ආයුෂ්මත්වරුන්ගේ ශාස්තෲන් වහන්සේ කවර දෙයක ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරනසේක්ද?’ ඇවැත්නි, මෙසේ විචාරන ලද්දාවූ තොපි මෙසේ ප්‍රකාශ කරව්. “ඇවැත්නි, ශාස්තෲන්වහන්සේ රූපයෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන සේක. ශාස්තෲන් වහන්සේ වේදනාවෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරනසේක. ශාස්තෲන් වහන්සේ සංඥාවෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරනසේක. ශාස්තෲන් වහන්සේ සංස්කාරයන්හි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන සේක. ශාස්තෲන් වහන්සේ විඥානයෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන සේක” යනුවෙනි. “ඇවැත්නි, මෙසේ ප්‍රකාශ කළ කල්හි මත්තෙහි ප්‍රශ්න විචාරන්නාවූ අන්‍ය ක්ෂත්‍රිය පණ්ඩිතයෝද, බ්‍රාහ්මණ පණ්ඩිතයෝද, ගෘහපති පණ්ඩිතයෝද, ශ්‍රමණ පණ්ඩිතයෝද ඇත්තාහුය. “ඇවැත්නි, මනුෂ්‍ය පණ්ඩිතයෝ අර්ථ විමසන්නෝය. ‘ආයුෂ්මත්වරුන්ගේ ශාස්තෲතෙමේ කිනම් ආදීනවයක් දැක, රූපයෙහි ඡන්දරාගය දුරු කිරීම ප්‍රකාශ කරන්නේද? ශාස්තෲතෙමේ වේදනාවෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන්නේද? ශාස්තෲතෙමේ සංඥාවෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන්නේද? ශාස්තෲතෙමේ සංස්කාරයන්හි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන්නේද? ශාස්තෲතෙමේ විඥානයෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන්නේද?’ ඇවැත්නි, මෙසේ විචාරන ලද්දාවූ තෙපි මෙසේ ප්‍රකාශ කරව්. “ඇවැත්නි, රූපයෙහි දුරු නොවූ රාගය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ඡන්දය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ පිපාසය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ දාහය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ තණ්හාව ඇත්තහුට ඒ රූපයාගේ පෙරලීමකට වෙනස් බවකට පැමිණීම හේතුකොට ගෙන ශෝක, පරිදේව, දුක් දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “වේදනාවෙහි දුරු නොවූ රාගය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ඡන්දය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ පිපාසය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ දාහය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ තණ්හාව ඇත්තහුට, ඒ වේදනාවගේ පෙරලීමකට, වෙනස් බවකට පැමිණීම හේතුකොටගෙන, ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “සංඥාවෙහි දුරුනොවූ රාගය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ඡන්දය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ පිපාසය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ දාහය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ තණ්හාව ඇත්තහුට ඒ සංඥාවගේ පෙරලීමකට වෙනස් බවකට පැමිණීම හේතුකොටගෙන ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “සංස්කාරයන්හි දුරු නොවූ රාගය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ඡන්දය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තහුට, දුරුනොවූ පිපාසය ඇත්තහුට, දුරු නොවූ දාහය ඇත්තහුට, දුරුනොවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තහුට ඒ සංස්කාරයන්ගේ වෙනස් වීමක් පෙරලීමක් හේතුකොටගෙන ශෝක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “විඥානයෙහි දුරුනොවූ රාගය ඇත්තහුට දුරුනොවූ ඡන්දය ඇත්තහුට, දුරුනොවූ ප්‍රේමය ඇත්තහුට, දුරුනොවූ පිපාසය ඇත්තහුට, දුරුනොවූ දාහය ඇත්තහුට, දුරුනොවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තහුට, විඥානයාගේ වෙනස්වීම, පෙරලීම හේතුකොටගෙන ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “ඇවැත්නි, ශාස්තෲන් වහන්සේ මේ ආදීනවය දැක, රූපයෙහිද, වේදනාවෙහිද, සංඥාවෙහිද, සංස්කාරයන්හිද, ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන සුළුසේක්ය යනුයි. “ඇවැත්නි, මෙසේ කී කල්හිද මත්තෙහි ප්‍රශ්න විචාරන්නාවූ අන්‍යවූ ක්ෂත්‍රිය පණ්ඩිතයෝද, බ්‍රාහ්මණ පණ්ඩිතයෝද, ගෘහපති පණ්ඩිතයෝද, ශ්‍රමණ පණ්ඩිතයෝද ඇත්තාහුය. “ඇවැත්නි, මනුෂ්‍ය පණ්ඩිතයෝ අර්ථ විමසන්නෝය. ‘ආයුෂ්මතුන්ගේ ශාස්තෲතෙම රූපය කිනම් ආනිසංසයක් දැක, ඡන්දරාගය දුරුකිරීම ප්‍රකාශ කරන්නේද, ශාස්තෲ තෙම වේදනාවෙහි, සංඥාවෙහි, සංස්කාරයන්හි, විඥානයෙහි, ඡන්දරාගය, දුරුකිරීම, ප්‍රකාශ කරන්නේ දැයි’ අසන්නාහුය. ඇවැත්නි, මෙසේ අසන ලද්දාවූ තොපි මෙසේ ප්‍රකාශ කරව්, ‘ඇවැත්නි, රූපයෙහි වනාහි දුරුවූ රාගය ඇති, දුරුවූ ඡන්දය ඇති, දුරුවූ ප්‍රේමය ඇති’ දුරුවූ පිපාසය ඇති, දුරුවූ දාහය ඇති, දුරුවූ තණ්හාව ඇති, ඕහට රූපයාගේ වෙනස්වීමෙන් හා පෙරළීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් හා උපායාසයෝ නූපදිත්.’ “වේදනාවෙහි දුරුවූ රාග ඇති, දුරුවූ ඡන්දය ඇති, දුරුවූ ප්‍රේමය ඇති දුරුවූ පිපාසය ඇති, දුරුවූ දාහය ඇති, දුරුවූ තණ්හාව ඇති ඕහට ඒ වේදනාවන්ගේ පෙරළීමෙන් වෙනස්වීමෙන් ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “සංඥාවෙහි දුරුවූ රාගය ඇති, දුරුවූ ඡන්දය ඇති, දුරුවූ ප්‍රේමය ඇති, දුරුවූ පිපාසය ඇති, දුරුවූ දාහය ඇති, දුරුවූ තණ්හාව ඇති, ඕහට ඒ සංඥාවේ පෙරලීමෙන්, වෙනස්වීමෙන් ශෝක, පරිදේව, දුක් දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “සංස්කාරයන්හි දුරුවූ රාගය ඇති, දුරුවූ ඡන්දය ඇති, දුරුවූ ප්‍රේමය ඇති, දුරුවූ පිපාසය ඇති, දුරුවූ දාහය ඇති, දුරුවූ තණ්හාව ඇති ඕහට ඒ සංස්කාරයන්ගේ පෙරලීමෙන් වෙනස් වීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “විඥානයෙහි දුරුවූ රාගය ඇති, දුරුවූ ඡන්දය ඇති, දුරුවූ ප්‍රේමය ඇති, දුරුවූ පිපාසය ඇති, දුරුවූ දාහය ඇති, දුරුවූ තෘෂ්ණාව ඇති ඕහට විඥානයාගේ පෙරළීමෙන් වෙනස් වීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “ඇවැත්නි, අපගේ ශාස්තෲන්වහන්සේ මේ ආනිසංස දැක, රූපයෙහි ඡන්දරාග දුරුකිරීම දේශනාකරන සේක. ශාස්තෲන්වහන්සේ වේදනාවෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම දේශනා කරන සේක. ශාස්තෲන්වහන්සේ සංඥාවෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම දේශනා කරන සේක. ශාස්තෲන්වහන්සේ සංස්කාරයන්හි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම දේශනා කරන සේක. ශාස්තෲන් වහන්සේ විඥානයෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීම දේශනා කරන සේක.’ යනුවෙනි.” “ඇවැත්නි, අකුශල ධර්මයන්ට පැමිණ වාසය කරන්නහුට මේ ආත්මයෙහි දුක් නැත්තාවූ, තැවීම් නැත්තාවූ, සැප විහරණයක් වන්නේනම් ශරීර භෙදයෙන් මරණින් මත්තෙහි සුගතියක් කැමතිවිය යුත්තී නම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ අකුශල ධර්මයන්ගේ දුරුකිරීම වර්ණනා නොකරන සේක.” “ඇවැත්නි, යම්හෙයකින් වනාහි අකුසල ධර්මයන්ට පැමිණ වාසය කරන්නාහට දුක් සහිතවූ, තැවීම් සහිතවූ, දැවීම් සහිතවූ, දුක්ඛ විහරණයක් වන්නේද, කායයාගේ භේදයෙන් මරණින් මත්තෙහි දුර්ගතිය කැමතිවිය යුත්තීද? එහෙයින් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අකුශල ධර්මයන්ගේ දුරු කිරීම වර්ණනා කරන සේක.” “ඇවැත්නි, කුශල ධර්මයන්ට පැමිණ වාසය කරන්නහුට මේ ආත්මයෙහිම දුක් සහිතවූ, තැවීම් සහිතවූ, දැවීම් සහිතවූ දුක්ඛ විහරණයක් වන්නේ නම් කායයාගේ භේදයෙන් මරණින් මත්තෙහි දුර්ගතියක් කැමැතිවිය යුත්තී නම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කුසල ධර්මයන්ට පැමිණීම වර්ණනා නොකරන සේක. “ඇවැත්නි, යම්හෙයකින් කුසලධර්මයන්ට පැමිණ වාසය කරන්නාහට මේ ආත්මයෙහිම දුක් රහිතවූ, තැවීම් රහිතවූ, දැවීම් රහිතවූ, සුඛවිහරණයක් වන්නේ ද, කායයාගේ භේදයෙන් මරණින් මත්තෙහි සුගතියක් කැමතිවිය යුත්තීද? එහෙයින් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කුසල ධර්මයන්ට පැමිණීම වර්ණනා කරන සේකැයි” ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ යම් කාරණය වදාළසේක. සතුටු සිත් ඇති ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටු වූහ. (දෙවෙනි දේවදහ සූත්‍රය නිමි.)
3. හාලිද්දිකානිසුත්තං	3. හාලිද්දකානි සූත්‍රය
3 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං ආයස්මා මහාකච්චානො අවන්තීසු විහරති කුරරඝරෙ (කුලඝරෙ (ක.)) පපාතෙ පබ්බතෙ. අථ ඛො හාලිද්දිකානි (හාලිද්දකානි (සී.), හලිද්දිකානි (ස්‍යා.)) ගහපති යෙනායස්මා මහාකච්චානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං මහාකච්චානං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො හාලිද්දිකානි ගහපති ආයස්මන්තං මහාකච්චානං එතදවොච - ‘‘වුත්තමිදං, භන්තෙ, භගවතා අට්ඨකවග්ගියෙ මාගණ්ඩියපඤ්හෙ - ‘‘ඔකං පහාය අනිකෙතසාරී, ගාමෙ අකුබ්බං (අක්‍රුබ්බං (ක.)) මුනි සන්ථවානි (සන්ධවානි (ක.)); කාමෙහි රිත්තො අපුරක්ඛරානො (අපුරෙක්ඛරානො (සී. සුත්තනිපාතෙපි) මොග්ගල්ලානෙ 5-135 සුත්තම්පි ඔලොකෙතබ්බං), කථං න විග්ගය්හ ජනෙන කයිරා’’ති. ‘‘ඉමස්ස නු ඛො, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස කථං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති? ‘‘රූපධාතු ඛො, ගහපති, විඤ්ඤාණස්ස ඔකො. රූපධාතුරාගවිනිබන්ධඤ්ච (... විනිබද්ධඤ්ජ (පී. සී. අට්ඨ.)) පන විඤ්ඤාණං ‘ඔකසාරී’ති වුච්චති. වෙදනාධාතු ඛො, ගහපති, විඤ්ඤාණස්ස ඔකො. වෙදනාධාතුරාගවිනිබන්ධඤ්ච පන විඤ්ඤාණං ‘ඔකසාරී’ති වුච්චති. සඤ්ඤාධාතු ඛො, ගහපති, විඤ්ඤාණස්ස ඔකො. සඤ්ඤාධාතුරාගවිනිබන්ධඤ්ච පන විඤ්ඤාණං ‘ඔකසාරී’ති වුච්චති. සඞ්ඛාරධාතු ඛො, ගහපති, විඤ්ඤාණස්ස ඔකො. සඞ්ඛාරධාතුරාගවිනිබන්ධඤ්ච පන විඤ්ඤාණං ‘ඔකසාරී’ති වුච්චති. එවං ඛො, ගහපති, ඔකසාරී හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, අනොකසාරී හොති? රූපධාතුයා ඛො, ගහපති, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී (නන්දි (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) යා තණ්හා යෙ උපයුපාදානා (උපායුපාදානා (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙ තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා (අනභාවකතා (සී. පී.), අනභාවංගතා (ස්‍යා. කං.)) ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. තස්මා තථාගතො ‘අනොකසාරී’ති වුච්චති. වෙදනාධාතුයා ඛො, ගහපති... සඤ්ඤාධාතුයා ඛො, ගහපති... සඞ්ඛාරධාතුයා ඛො, ගහපති... විඤ්ඤාණධාතුයා ඛො, ගහපති, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ උපයුපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙ තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. තස්මා තථාගතො ‘අනොකසාරී’ති වුච්චති. එවං ඛො, ගහපති, අනොකසාරී හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, නිකෙතසාරී හොති? රූපනිමිත්තනිකෙතවිසාරවිනිබන්ධා ඛො, ගහපති, ‘නිකෙතසාරී’ති වුච්චති. සද්දනිමිත්ත...පෙ.... ගන්ධනිමිත්ත... රසනිමිත්ත... ඵොට්ඨබ්බනිමිත්ත... ධම්මනිමිත්තනිකෙතවිසාරවිනිබන්ධා ඛො, ගහපති, ‘නිකෙතසාරී’ති වුච්චති. එවං ඛො, ගහපති, නිකෙතසාරී හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, අනිකෙතසාරී හොති? රූපනිමිත්තනිකෙතවිසාරවිනිබන්ධා ඛො, ගහපති, තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. තස්මා තථාගතො ‘අනිකෙතසාරී’ති වුච්චති. සද්දනිමිත්ත... ගන්ධනිමිත්ත... රසනිමිත්ත... ඵොට්ඨබ්බනිමිත්ත... ධම්මනිමිත්තනිකෙතවිසාරවිනිබන්ධා ඛො, ගහපති, තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. තස්මා තථාගතො ‘අනිකෙතසාරී’ති වුච්චති. එවං ඛො, ගහපති, අනිකෙතසාරී හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, ගාමෙ සන්ථවජාතො (සන්ධවජාතො (ක.)) හොති? ඉධ, ගහපති, එකච්චො ගිහීහි (ගිහි (ක.)) සංසට්ඨො විහරති සහනන්දී සහසොකී, සුඛිතෙසු සුඛිතො, දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතො, උප්පන්නෙසු කිච්චකරණීයෙසු අත්තනා තෙසු යොගං ආපජ්ජති. එවං ඛො, ගහපති, ගාමෙ සන්ථවජාතො හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, ගාමෙ න සන්ථවජාතො හොති? ඉධ, ගහපති, භික්ඛු ගිහීහි (ගිහි (ක.)) අසංසට්ඨො විහරති න සහනන්දී න සහසොකී න සුඛිතෙසු සුඛිතො න දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතො, උප්පන්නෙසු කිච්චකරණීයෙසු න අත්තනා තෙසු යොගං ආපජ්ජති. එවං ඛො, ගහපති, ගාමෙ න සන්ථවජාතො හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, කාමෙහි අරිත්තො හොති? ඉධ, ගහපති, එකච්චො කාමෙසු අවිගතරාගො හොති අවිගතඡන්දො අවිගතපෙමො අවිගතපිපාසො අවිගතපරිළාහො අවිගතතණ්හො. එවං ඛො, ගහපති, කාමෙහි අරිත්තො හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, කාමෙහි රිත්තො හොති? ඉධ, ගහපති, එකච්චො කාමෙසු විගතරාගො හොති විගතඡන්දො විගතපෙමො විගතපිපාසො විගතපරිළාහො විගතතණ්හො . එවං ඛො, ගහපති, කාමෙහි රිත්තො හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, පුරක්ඛරානො හොති? ඉධ, ගහපති, එකච්චස්ස එවං හොති - ‘එවංරූපො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංවෙදනො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඤ්ඤො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඞ්ඛාරො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංවිඤ්ඤාණො සියං අනාගතමද්ධාන’න්ති. එවං ඛො, ගහපති, පුරක්ඛරානො හොති. ‘‘කථඤ්ච, ගහපති, අපුරක්ඛරානො හොති? ඉධ, ගහපති, එකච්චස්ස න එවං හොති - ‘එවංරූපො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංවෙදනො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඤ්ඤො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඞ්ඛාරො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංවිඤ්ඤාණො සියං අනාගතමද්ධාන’න්ති. එවං ඛො, ගහපති, අපුරක්ඛරානො හොති. ‘‘කථඤ්ච , ගහපති, කථං විග්ගය්හ ජනෙන කත්තා හොති? ඉධ, ගහපති, එකච්චො එවරූපිං කථං කත්තා හොති - ‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි; අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි. කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි? මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි; අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො. පුරෙ වචනීයං පච්ඡා අවච; පච්ඡා වචනීයං පුරෙ අවච. සහිතං මෙ, අසහිතං තෙ. අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තං. ආරොපිතො තෙ වාදො; චර වාදප්පමොක්ඛාය. නිග්ගහිතොසි; නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’ති. එවං ඛො, ගහපති, කථං විග්ගය්හ ජනෙන කත්තා හොති. ‘‘කථඤ්ච , ගහපති, කථං න විග්ගය්හ ජනෙන කත්තා හොති? ඉධ, ගහපති, භික්ඛු න එවරූපිං කථං කත්තා හොති - ‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි...පෙ.... නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’ති. එවං ඛො, ගහපති, කථං න විග්ගය්හ ජනෙන කත්තා හොති. ‘‘ඉති ඛො, ගහපති, යං තං වුත්තං භගවතා අට්ඨකවග්ගියෙ මාගණ්ඩියපඤ්හෙ - ‘‘ඔකං පහාය අනිකෙතසාරී, ගාමෙ අකුබ්බං මුනිසන්ථවානි; කාමෙහි රිත්තො අපුරක්ඛරානො, කථං න විග්ගය්හ ජනෙන කයිරා’’ති. ‘‘ඉමස්ස ඛො, ගහපති, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති. තතියං.	3 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක ආයුෂ්මත්වූ මහාකච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේ අවන්ති ජනපදයෙහි කුරිර ඝරනම් නගරයෙහි පවත්ත නම් පර්වතයෙහි වාසය කරන සේක. ඉක්බිති හාලිද්දකානි නම් ගෘහපතිතෙමේ ආයුෂ්මත් මහාකච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ ආයුෂ්මත් මහාකාච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේට වැඳ, එකත්පසෙක උන්නේය. එකත්පසෙක උන්නාවූ හාලිද්දකානි ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් මහාකච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේට මේ කාරණය සැලකළේය. එනම්: “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් අෂ්ටක වර්ගයෙහි මාගන්දිය ප්‍රශ්නයෙහි මෙසේ වදාරන ලදි. ‘ගෙය අත්හැර ගෙයි වාසය නොකරන්නාවූ ගම හා එක්ව නොවසන්නාවූ, කාමයන් කෙරෙන් මිදුණාවූ, සසර පෙරටුකොට නැත්තාවූ මහණතෙමේ කෙසේනම් ජනයා සමග විරුද්ධව කථා නොකරන්නේද?’ “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් සංක්ෂෙපයෙන් වදාරණ ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දත යුතුද යනුයි. “ගෘහපතිය, රූපස්කන්ධය වනාහි විඥානයාගේ ‘ඔක’ (ගෙය) නමි. විඥානය රූපස්කන්ධයෙහි ඇලෙන රාගයෙන් බැඳුණ විඤ්ඤාණය ඔක සාරීයයි’ කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, වේදනා ස්කන්ධය විඥානයාගේ ‘ඔක’ (ගෙය) නමි. වේදනාවෙහි ඇලෙන රාගයෙන් බැඳුණු විඥානය ‘ඔක සාරීයයි’ කියනු ලැබේ. “ගෘහපතිය, සංඥා ස්කන්ධය විඥානයාගේ ‘ඔක’ (ගෙය) නමි. සංඥා ස්කන්ධයෙහි ඇලෙන රාගයෙන් බැඳුණු විඥානය ‘ඔකසාරීයයි’ කියනු ලැබේ. “ගෘහපතිය, සංස්කාර ස්කන්ධ විඥානයාගේ ‘ඔක’ (ගෙය) නමි. සංස්කාර ස්කන්ධයෙහි ඇලෙන රාගයෙන් බැඳුණු විඥානය ‘ඔකසාරීයයි’ කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි ඔකසාරී නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, කෙසේනම් අනොකසාරී නම් වේද? ගෘහපතිය, රූප ස්කන්ධයෙහි ඇලෙන යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තෘෂ්ණාවක් වේද, තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි යන උපාසයන් සහ සතර උපාදානයෝ වෙත්ද, අකුසල් සිතට ස්ථානවූ, අනුසය ධර්මයෝ වෙත්ද ඔවුහු තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලදහ. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහු. නැවත හට නොගන්නා ස්වභාවයක් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලදහ. නැවත නූපදින ස්වභාවයට පමුණුවන ලදහ. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ ‘අනොකසාරීයයි’ කියනු ලැබේ. “ගෘහපතිය වේදනා ස්කන්ධයෙහි, ගෘහපතිය, සංඥා ස්කන්ධයෙහි, ගෘහපතිය, සංස්කාර ස්කන්ධයෙහි යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තෘෂ්ණාවක් වේද, යම් තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි යන උපාය සහ සතර උපාදානයෝ අකුසල් සිතට වාසස්ථානවූ අනුසයයෝ වෙත්ද, ඔවුහු තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලද උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලද්දාහ. මත්තෙහි නූපදනා බවට පමුණුවන ලද්දාහ. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනොකසාරී යයි කියනු ලැබේ. “ගෘහපතිය, විඥාන ධාතුවෙහි යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තෘෂ්ණාවක් වේද, යම් උපාය උපාදානයෝ වෙත්ද, අකුසල් සිතට වාසස්ථානවූ අනුසයයෝ වෙත්ද, ඔවුහු තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලදහ. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලද්දාහුය. මත්තෙහි නූපදින බවට පමුණුවන ලද්දාහුය. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනොකසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි අනොකසාරී නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, කෙසේනම් නිකෙතසාරී (ගෙයි හැසිරෙන්නේ නම්) වේද, රූපාරම්මණය නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ ක්ලෙශ ධර්ම නිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, ශබ්දාරම්මණය නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ, ක්ලෙශ ධර්ම නිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගන්ධාරම්මණය නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ ක්ලෙශ ධර්ම නිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. රසාරම්මණය නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ ක්ලෙශ ධර්ම නිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. පොට්ඨබ්බාරම්මණය නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ ක්ලෙශ ධර්ම නිකේතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ධර්මාරම්මණය නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ ක්ලෙශ ධර්ම නිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය මෙසේ වනාහි නිකෙතසාරී නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, කෙසේ නම් අනිකෙතසාරී නම් වේද? ගෘහපතිය, රූපාරම්මණය නැමති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ ක්ලෙශ ධර්මයෝ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලද්දාහුය. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලද්දාහුය. මත්තෙහි නූපදින බවට පමුණුවන ලද්දාහුය. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි අනිකෙතසාරී නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, ශබ්දාරම්මණ නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ, ක්ලෙශ ධර්මයෝ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලද්දාහුය. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලද්දාහුය. මත්තෙහි නූපදින බවට පමුණුවන ලද්දාහුය. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි අනිකෙතසාරී නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, ගන්ධාරම්මණ නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ, ක්ලෙශධර්මයෝ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලද්දාහුය. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලද්දාහුය. මත්තෙහි නූපදින බවට පමුණුවන ලද්දාහුය. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි අනිකෙතසාරී නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, රසාරම්මණ නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ ක්ලෙශධර්මයෝ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලද්දාහුය. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශකරන ලද්දාහුය. මත්තෙහි නූපදින බවට පමුණුවන ලද්දාහුය. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි අනිකෙතසාරීනම් වෙයි. “ගෘහපතිය, ස්පර්ශාරම්මණ නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ, ක්ලෙශධර්මයෝ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලද්දාහුය. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලද්දාහුය. මත්තෙහි නූපදින බවට පමුණුවන ලද්දාහුය. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි අනිකෙතසාරීනම් වෙයි. “ගෘහපතිය, ධර්මාරම්මණ නමැති ගෘහයෙහි බැඳෙන්නාවූ, ක්ලෙශධර්මයෝ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පහකරන ලද්දාහුය. උදුරා දමන ලද මුල් ඇත්තාහුය. සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහුය. විනාශ කරන ලද්දාහුය. මත්තෙහි නූපදින බවට පමුණුවන ලද්දාහුය. එහෙයින් තථාගතයන් වහන්සේ අනිකෙතසාරීයයි කියනු ලැබේ. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි අනිකෙත සාරීනම් වෙයි. ‘ගෘහපතිය, කෙසේ නම් ගම හා එක්වන ස්වභාවය ඇත්තේද? ගෘහපතිය, මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ගිහියන් හා එක්ව වාසය කරයි. එක්ව සතුටු වෙමින්, එක්ව ශෝකවෙමින් ගිහියන් හා සැපවත්වූ කල්හි තමාත් සැප සහිත වෙමින්, ගිහියන් දුක් සහිතවූ කල්හි තමාත් දුක් සහිත වෙමින්, ගිහියන්ගේ නොයෙක් කටයුතු උපන් කල්හි තමාත් ඔවුන් හා එක්වීමට පැමිණෙයි. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි ගම හා එක්ව වාසය කරන්නේ නම් වේ. “ගෘහපතිය, කෙසේනම් ගම හා එක්ව වාසය නොකරන්නේද? ගෘහපතිය, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම ගිහියන් හා මිශ්‍රව වාසය නොකරයි. ගිහියන් හා එක්ව සතුටු නොවන්නේ ශෝක නොවන්නේ ගිහියන් සැප සහිතවූ කල්හි තමාත් සැප සහිත නොවන්නේ ගිහියන් දුක් සහිතවූ කල්හි තමාත් දුක් සහිත නොවන්නේ ගිහියන්ගේ කටයුතු උපන් කල්හි ඒ කටයුතුවලට එක්වීමට නොපැමිණෙන්නේ වෙයි. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි ගම හා එක් නොවන්නේ නම් වේ. ‘ගෘහපතිය, කෙසේ නම් කාමයන්ගෙන් නොමිදුණේ නම් වේද? ගෘහපතිය, මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කාමයන්හි දුරු නොකළ රාගය ඇත්තේ වේද, දුරු නොකළ ඡන්දය ඇත්තේවේද, දුරු නොකළ ප්‍රේමය ඇත්තේ වේද, දුරු නොකළ පිපාසය ඇත්තේ වේද, දුරු නොකළ දාහය ඇත්තේ වේද, දුරු නොකළ තෘෂ්ණාව ඇත්තේ වේද, ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි කාමයන්ගෙන් නොමිදුණේ නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, කෙසේ නම් කාමයන්ගෙන් මිදුණේ නම් වේද? මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් කාමයන්හි දුරු කළ රාගය ඇත්තේවේද, දුරුකළ ඡන්දය ඇත්තේ වේද, දුරුකළ ප්‍රේමය ඇත්තේ වේද, දුරුකළ පිපාසය ඇත්තේ වේද, දුරුකළ දාහය ඇත්තේ වේද, දුරුකළ තෘෂ්ණාව ඇත්තේ වේද, ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි කාමයන්ගෙන් මිදුණේ නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, කෙසේ නම් සසර පෙරටුකොට ඇත්තේ නම් වේද, ගෘහපතිය, මේ ශාසනයෙහි ඇතැමෙකුට අනාගත කාලයෙහි මෙබඳු රූප ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා, මෙබඳු වේදනා ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා, මෙබඳු සංඥා ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා. මෙබඳු සංස්කාර ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා, මෙබඳුවූ විඥාන ඇත්තෙක් වන්නෙම්වායි මෙසේ අදහස් වෙයි. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි සසර පෙරටුකොට ඇත්තේ නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, කෙසේ නම් සසර පෙරටුකොට නැත්තේ නම් වේද, ගෘහපතිය මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් කෙනෙකුට අනාගත කාලයෙහි මෙබඳු රූප ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා, මෙබඳු වේදනා ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා, මෙබඳු සංඥා ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා, මෙබඳු සංස්කාර ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා, මෙබඳු විඤ්ඤාණ ඇත්තෙක් වන්නෙම්වායි. මෙසේ අදහස් නොවේද, ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි සසර පෙරටුකොට නැත්තේ නම් වෙයි. “ගෘහපතිය, කෙසේනම් ජනයා සමග විරුද්ධ කථා කරන්නේ නම් වේද? ගෘහපතිය, මේ ශාසනයෙහි ඇතැමෙක් මෙවැනි කථා කරන්නේ වෙයි කෙසේද? ‘නුඹ මේ ධර්ම විනය නොදන්නෙහිය. මම මේ ධර්ම විනය දන්නෙමි. කිමෙක්ද නුඹ මේ ධර්ම විනය දන්නෙහිද, නුඹ වරදවා පිළිපන්නෙක් වෙහිය. මම මනාකොට පිළිපන්නෙක් වෙමි. පළමුව කියයුත්ත පසුව කීයෙහිය. පසුව කියයුත්ත පළමුව කීයෙහිය. මාගේ වචනය සිළුටුය (මධුරය.) තාගේ වචනය අසිළුටුය (අමධුරය) තා විසින් බොහෝ කලක් පුරුදු කරනලද වාදය මාගේ වාදයට පැමිණ, ක්ෂණයකින් නවතින්නේය. මා විසින් තොපගේ දෝෂය නංවනලදී. මේ වාදයෙන් මිදෙනු පිණිස ගුරුන් සොයා යව. ඉදින් නිග්‍රහ කරන ලද්දේවෙහි, හැකි නම් ප්‍රශ්නය විසඳව’ කියායි. “ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි ජනයා සමග විරුද්ධ කථා කරන්නේ නම් වෙයි. ගෘහපතිය, කෙසේ නම් ජනයා සමග විරුද්ධ කථා නොකරන්නේ නම් වෙයිද? “ගෘහපතිය, මේ ශාසනයෙහි භික්ෂුතෙම මෙසේ කථා නොකරන්නේ වෙයි කෙසේද? ‘නුඹ මේ ධර්ම විනය නොදන්නෙහිය, මම මේ ධර්ම විනය දන්නෙමි. කිම, නුඹ මේ ධර්මවිනය දන්නෙහිද? නුඹ වරදවා පිළිපන්නේ වෙහිය. මම මනාකොට පිළිපන්නේ වෙමි. පළමුව කියයුත්ත පසුව කීවෙහිය. පසුව කියයුත්ත පළමුව කීවෙහිය. මාගේ වචනය සිළුටුය. තාගේ වචනය අසිළුටුය. තා විසින් බොහෝ කලක් පුරුදු කරන ලද්ද මාගේ වාදයට පැමිණ නවතියි. මා විසින් වාදය ආරොපනය කරනලදී. වාදයෙන් මිදෙනු පිණිස ගුරුන් කරා යව. නිග්‍රහ කරන ලද්දෙහි ඉදින් සමර්ථවෙහි නම් විසඳවයි’ මෙබඳු කථා නොකරන්නේ වෙයි. “ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි ජනයා සමග විරුද්ධ කථා නොකරන්නේ වෙයි. ගෘහපතිය, මෙසේ වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් අෂ්ටක වර්ගයෙහි මාගන්දිය ප්‍රශ්නයෙහි “ගෙය අත්හැර ගෙයි වාසය නොකරන්නාවූ, ගම හා එක්ව නොවසන්නාවූ, කාමයන් කෙරෙන් මිදුණාවූ, සසර පෙරටු කොට නැත්තාවූ, මහණ තෙමේ කෙසේ ජනයා සමග විරුද්ධ කථා නොකරන්නේද?” යන යම් වචනය වදාරන ලද්දේද, ගෘහපතිය, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් සංක්ෂෙපයෙන් වදාළ මේ වචනයාගේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මෙසේ දතයුතු.” (තුන්වෙනි හාලිද්දකානි සූත්‍රය නිමි.)
4. දුතියහාලිද්දිකානිසුත්තං	4. හාලිද්දකානි සූත්‍රය
4 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං ආයස්මා මහාකච්චානො අවන්තීසු විහරති කුරරඝරෙ පපාතෙ පබ්බතෙ. අථ ඛො හාලිද්දිකානි ගහපති යෙනායස්මා මහාකච්චානො...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො හාලිද්දිකානි ගහපති ආයස්මන්තං මහාකච්චානං එතදවොච - ‘‘වුත්තමිදං, භන්තෙ, භගවතා සක්කපඤ්හෙ - ‘යෙ තෙ සමණබ්‍රාහ්මණා තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තා, තෙ අච්චන්තනිට්ඨා අච්චන්තයොගක්ඛෙමිනො අච්චන්තබ්‍රහ්මචාරිනො අච්චන්තපරියොසානා සෙට්ඨා දෙවමනුස්සාන’’’න්ති. ‘‘ඉමස්ස නු ඛො, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස කථං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති? ‘‘රූපධාතුයා ඛො, ගහපති, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ උපයුපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා, තෙසං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා චිත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. ‘‘වෙදනාධාතුයා ඛො, ගහපති... සඤ්ඤාධාතුයා ඛො, ගහපති... සඞ්ඛාරධාතුයා ඛො, ගහපති... විඤ්ඤාණධාතුයා ඛො, ගහපති, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ උපයුපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා, තෙසං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා චිත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. ‘‘ඉති ඛො, ගහපති, යං තං වුත්තං භගවතා සක්කපඤ්හෙ - ‘යෙ තෙ සමණබ්‍රාහ්මණා තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තා තෙ අච්චන්තනිට්ඨා අච්චන්තයොගක්ඛෙමිනො අච්චන්තබ්‍රහ්මචාරිනො අච්චන්තපරියොසානා සෙට්ඨා දෙවමනුස්සාන’’’න්ති. ‘‘ඉමස්ස ඛො, ගහපති, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති. චතුත්ථං.	4 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි ආයුෂ්මත් මහාකච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේ අවන්ති ජනපදයෙහි කුරරඝර නගරයෙහි පවත්ත නම් පර්වතයෙහි වාසය කරති. එකල්හි හාලිද්දකානි නම් ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් මහාකච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද, එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, ආයුෂ්මත් මහා කච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක උන්නේය. එක්පසෙක උන්නාවූ හාලිද්දකානි ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් මහාකච්චායන ස්ථවිරයන් වහන්සේට මේ කාරණය සැලකෙළේය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් ශක්‍ර ප්‍රශ්නයේදී ‘යම් ඒ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් තෘෂ්ණාව ක්ෂය කිරීමෙන් මිදුණාහුද, ඔව්හු ඒකාන්ත නිෂ්ටාවට පැමිණියාහු ඒකාන්තයෙන් යොගයන් ක්ෂය කළාහු, ඒකාන්ත බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යා ඇත්තාහු, ඒකාන්ත කෙළවරට පැමිණියාහු, දිව්‍ය මනුෂ්‍යයන්ට ශ්‍රේෂ්ඨයෝ වෙත්’ යන මෙය වදාරනලදී. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවත්හු විසින් සැකෙවින් වදාරණලද මේ වචනයාගේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දතයුතුදැයි” ඇසීය. “ගෘහපතිය, රූප ස්කන්ධයෙහි වනාහි යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තණ්හාවක් වේද, යම් උපාය සහ උපාදානයෝ වෙද්ද, අකුසල් සිතට ස්ථානවූ අනුසයයෝ වෙත්ද, ඔවුන්ගේ ක්ෂයවීමෙන්ද, විරාගයෙන්ද, නිරෝධයෙන්ද, දුරු කිරීමෙන්ද, සිත මොනවට මිදුනේයයි කියනු ලැබේද? “ගෘහපතිය, වේදනා ස්කන්ධයෙහි වනාහි යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තණ්හාවක් වේද, යම් උපාය සහ උපාදානයෝ වෙත්ද, අකුසල් සිතට ස්ථානවූ අනුසයයෝ වෙත්ද, ඔවුන්ගේ ක්ෂයවීමෙන්, විරාගයෙන්, නැතිකිරීමෙන්, අත්හැරීමෙන්, දුරු කිරීමෙන්, සිත මනාකොට මිදුනේයයි කියනු ලැබේ. “ගෘහපතිය, සංඥා ස්කන්ධයෙහි වනාහි යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තණ්හාවක් වේද, යම් උපාය සහ උපාදානයෝ වෙත්ද, අකුසල් සිතට ස්ථානවූ අනුසයයෝ වෙත්ද, ඔවුන්ගේ ක්ෂයවීමෙන්, විරාගයෙන්, නැති කිරීමෙන්, අත්හැරීමෙන්, දුරු කිරීමෙන්, සිත මනාකොට මිදුනේයයි කියනු ලැබේ. “ගෘහපතිය, සංස්කාර ස්කන්ධයෙහි වනාහි යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තණ්හාවක් වේද, යම් උපාය සහ උපාදානයෝ වෙත්ද, අකුසල් සිතට ස්ථානවූ අනුසයයෝ වෙත්ද, ඔවුන්ගේ ක්ෂයවීමෙන්, විරාගයෙන්, නැති කිරීමෙන්, අත්හැරීමෙන්, දුරු කිරීමෙන්, සිත මනාකොට මිදුනේයයි කියනු ලැබේ. ‘ගෘහපතිය, විඥාන ස්කන්ධයෙහි යම් ඡන්දයක් වේද, යම් රාගයක් වේද, යම් නන්දියක් වේද, යම් තණ්හාවක් වේද, යම් උපාය සහ උපාදානයෝ වෙත්ද, අකුසල් සිතට ස්ථානවූ අනුසයයෝ වෙත්ද, ඔවුන්ගේ ක්ෂයවීමෙන්, විරාගයෙන්, නිරෝධයෙන්, අත්හැරීමෙන්, දුරු කිරීමෙන්, සිත මොනවට මිදුනේයයි කියනු ලැබේ. “යම් ඒ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් මිදුණාහු වෙත්ද, ඔවුහු ඒකාන්ත නිෂ්ටාවට පැමිණියාහු, ඒකාන්තයෙන් යොගයන් ක්ෂය කළාහු, ඒකාන්ත බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව ඇත්තාහු, දෙවි මිනිසුන්ට ශ්‍රේෂ්ඨයෝ වෙත් යන යම් වචනයක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් ශක්‍ර ප්‍රශ්නයේදී වදාළේද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් සංක්ෂෙපයෙන් වදාළ මේ වචනයාගේ අර්ථ විස්තර වශයෙන් මෙසේ දතයුතු.” (හතරවෙනි හාලිද්දකානි සූත්‍රය නිමි.)
5. සමාධිසුත්තං	5. සමාධි සූත්‍රය
5 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්‍ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච - ‘‘සමාධිං, භික්ඛවෙ, භාවෙථ; සමාහිතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාති. කිඤ්ච යථාභූතං පජානාති? රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච, වෙදනාය සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච , සඤ්ඤාය සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච, සඞ්ඛාරානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච, විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච’’. ‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, රූපස්ස සමුදයො, කො වෙදනාය සමුදයො, කො සඤ්ඤාය සමුදයො, කො සඞ්ඛාරානං සමුදයො, කො විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. ‘‘කිඤ්ච අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති? රූපං අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස රූපං අභිනන්දතො අභිවදතො අජ්ඣොසාය තිට්ඨතො උප්පජ්ජති නන්දී. යා රූපෙ නන්දී තදුපාදානං. තස්සුපාදානපච්චයා භවො; භවපච්චයා ජාති; ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. ‘‘වෙදනං අභිනන්දති...පෙ.... සඤ්ඤං අභිනන්දති... සඞ්ඛාරෙ අභිනන්දති... විඤ්ඤාණං අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස විඤ්ඤාණං අභිනන්දතො අභිවදතො අජ්ඣොසාය තිට්ඨතො උප්පජ්ජති නන්දී. යා විඤ්ඤාණෙ නන්දී තදුපාදානං. තස්සුපාදානපච්චයා භවො; භවපච්චයා ජාති; ජාතිපච්චයා...පෙ.... එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. ‘‘අයං, භික්ඛවෙ, රූපස්ස සමුදයො; අයං වෙදනාය සමුදයො; අයං සඤ්ඤාය සමුදයො; අයං සඞ්ඛාරානං සමුදයො; අයං විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො. ‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො, කො වෙදනාය... කො සඤ්ඤාය... කො සඞ්ඛාරානං... කො විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො? ඉධ, භික්ඛවෙ, නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. ‘‘කිඤ්ච නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති? රූපං නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස රූපං අනභිනන්දතො අනභිවදතො අනජ්ඣොසාය තිට්ඨතො යා රූපෙ නන්දී සා නිරුජ්ඣති. තස්ස නන්දීනිරොධා උපාදානනිරොධො; උපාදානනිරොධා භවනිරොධො...පෙ.... එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. ‘‘වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස වෙදනං අනභිනන්දතො අනභිවදතො අනජ්ඣොසා තිට්ඨතො යා වෙදනාය නන්දී සා නිරුජ්ඣති. තස්ස නන්දීනිරොධා උපාදානනිරොධො; උපාදානනිරොධා භවනිරොධො...පෙ.... එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. ‘‘සඤ්ඤං නාභිනන්දති...පෙ.... සඞ්ඛාරෙ නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස සඞ්ඛාරෙ අනභිනන්දතො අනභිවදතො අනජ්ඣොසාය තිට්ඨතො යා සඞ්ඛාරෙසු නන්දී සා නිරුජ්ඣති. තස්ස නන්දීනිරොධා උපාදානනිරොධො; උපාදානනිරොධා භවනිරොධො...පෙ.... එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. ‘‘විඤ්ඤාණං නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස විඤ්ඤාණං අනභිනන්දතො අනභිවදතො අනජ්ඣොසාය තිට්ඨතො යා විඤ්ඤාණෙ නන්දී සා නිරුජ්ඣති. තස්ස නන්දීනිරොධා උපාදානනිරොධො...පෙ.... එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. ‘‘අයං , භික්ඛවෙ, රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො, අයං වෙදනාය අත්ථඞ්ගමො, අයං සඤ්ඤාය අත්ථඞ්ගමො, අයං සඞ්ඛාරානං අත්ථඞ්ගමො, අයං විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’’ති. පඤ්චමං.	5 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ඒ භික්ෂූහු ‘ස්වාමීනි’යි කියා භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක. “මහණෙනි, සමාධිය වඩව්. මහණෙනි, වඩනලද සමාධිය ඇති භික්ෂුතෙමේ තත්වූ පරිද්දෙන් දැනගනියි. තත්වූ පරිද්දෙන් කුමක් දනීද? රූපයාගේ හටගැනීමද, විනාශයදත වේදනාවගේ හටගැනීමද, විනාශයදත සංඥාවගේ හටගැනීමද, විනාශයදත සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, විනාශයද, විඥානයාගේ හටගැනීමද, විනාශයද දනියි. “මහණෙනි, රූපයාගේ හටගැනීම කුමක්ද? වේදනාවගේ හටගැනීම කුමක්ද? සංඥාවගේ හටගැනීම කුමක්ද? සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීම කුමක්ද? විඥානයාගේ හටගැනීම කුමක්ද? මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම ඇලෙයි, ප්‍රියයයි, මනාපයයි ප්‍රකාශ කරයි, ගැලී සිටියි. කුමක ඇලෙයිද? කුමක් ප්‍රියයයි, මනාපයයි කියයිද? කුමක ගැලී සිටියිද? රූපයෙහි ඇලෙයි. රූපය ප්‍රිය මනාපයයි කියයි. රූපයෙහි ගැලී සිටියි. රූපයෙහි ඇලෙන්නාවූ, රූපය ප්‍රියයයි මනාපයයි රූපයෙහි ගැලීසිටින්නාවූ ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. රූපයෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද, එය උපාදානය (තෘෂ්ණාවෙන් දැඩිකොට අල්වාගැනීම) වෙයි. ඔහුගේ උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය වේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය ඇතිවේ. ජාතිය හේතුකොට ඇති ජරාව හා මරණයද, ශොක පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ හටගනිත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක සමූහයාගේ හටගැනීම වේ. “වේදනාවෙහි ඇලෙයි, වේදනාව ප්‍රියයයි මනාපයයි කියයි. වේදනාවෙහි ගැලී සිටියි. වේදනාවෙහි ඇලෙන්නාවූ, වේදනාව ප්‍රියයයි මනාපයයි කියන්නාවූ, වේදනාවෙහි ගැලී සිටින්නාවූ, ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. වේදනාවෙහි යම් බලවත් ඇලීමක් වේද, එය උපාදානයයි ඒ උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය ඇතිවේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය ඇතිවේ. ජාතිය හේතුකොටගෙන ජරා මරණ දෙකද, ශොක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් යන උපායාසයෝද හටගනිත්. “සංඥාවෙහි ඇලෙයි. සංඥාව ප්‍රියයයි මනාපයයි කියයි. සංඥාවෙහි ගැලී සිටියි. සංඥාවෙහි ඇලෙන්නාවූ සංඥාව ප්‍රියයයි මනාපයයි කියන්නාවූ, සංඥාවෙහි ගැලී සිටින්නාවූ ඔහුට බලවත් තණ්හාව උපදියි. සංඥාවෙහි යම් බලවත් ඇලීමක් වේද, එය උපාදානයයි (තදින් අල්ලා ගැනීමයි.) ඒ උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය ඇතිවේ. භවය හේතු කොටගෙන ජාතිය ඇතිවේ. මේ ජාතිය හේතුකොටගෙන ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් යන උපායාසයෝ හටගනිත්. “සංස්කාරයන්හි ඇලෙයි. සංස්කාරයන් ප්‍රියයයි මනාපයයි කියයි. සංස්කාරයන්හි ගැලී සිටියි. සංස්කාරයන්හි ඇලෙන, සංස්කාරයන් ප්‍රියයයි මනාපයයි කියන්නාවූ, සංස්කාරයන්හි ගැලී සිටින්නාවූ, ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. සංස්කාරයන්හි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද? එය උපාදානයයි. උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය වේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය වේ. ජාතිය හේතුකොටගෙන ජරා මරණ දෙකද, ශෝක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ හටගනිත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුඃඛ සමූහයාගේ පහළවීම වේ. “විඤ්ඤාණයෙහි ඇලෙයි. විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාපයයි කියයි. විඤ්ඤාණයෙහි ගැලීසිටියි. විඤ්ඤාණයෙහි ඇලෙන්නාවූ, විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාපයයි කියන්නාවූ, විඤ්ඤාණයෙහි ගැලී සිටින්නාවූ, ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. විඤ්ඤාණයෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද? එය උපාදානයයි. ඔහුට උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය වේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය වේ. ජාතිය හේතුකොටගෙන ජරා මරණ දෙකද, ශෝක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝද හටගනිත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුඃඛ රාශියගේ හටගැනීම වෙයි. “මහණෙනි, මේ වනාහි රූපයාගේ හටගැනීම වෙයි. මේ වේදනාවගේ හටගැනීම වෙයි. මේ සංඥාවගේ හටගැනීම වෙයි. මේ විඥානයාගේ හටගැනීම වෙයි. “මහණෙනි, රූපයාගේ නැතිවීම කවරේද? වේදනාවගේ නැතිවීම කවරේද? සංඥාවගේ නැතිවීම කවරේද? සංස්කාරයන්ගේ නැතිවීම කවරේද? විඤ්ඤාණයාගේ නැතිවීම කවරේද? “මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම නොඇලෙයි. ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. ගැලී නොසිටියි. කුමක නො ඇලෙයිද, කුමක් ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයිද, කුමක ගැලී නොසිටීද? රූපයෙහි නොඇලෙයි. රූපය ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. රූපයෙහි ගැලී නොසිටියි. රූපයෙහි නොඇලෙන්නාවූ, රූපය ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, රූපයෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුට රූපයෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද, එය නැති වෙයි. ඔහුගේ බලවත් තණ්හාව නැතිවීම හේතුකොටගෙන උපාදානය නැතිවෙයි. උපාදානය නැතිවීම හේතුකොට ගෙන භවය නැතිවේ. භවය නැතිවීම හේතුකොටගෙන ජාතිය නැතිවේ. ජාතිය නැතිවීම හේතුකොටගෙන ජරා මරණ දෙකද, ශෝක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝද නිරුද්ධ වෙති. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක්ඛ සමූහයාගේ නිරෝධය වේ. “වේදනාවෙහි නොඇලෙයි. වේදනාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. වේදනාවෙහි ගැලී නොසිටියි. වේදනාවෙහි නො ඇලෙන්නාවූ, වේදනාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, වේදනාවෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ වේදනාව කෙරෙහි යම් බලවත් තණ්හාවක් වේද, එය නැති වෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තණ්හාව නැතිවීමෙන් උපාදානය (තදින් අල්ලාගැනීම) නැතිවෙයි. උපාදානය නැතිවීමෙන් භවය නැතිවේ. භවය නැතිවීමෙන් ජාතිය (ඉපදීම) නැතිවේ. ඉපදීම නැතිවීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නැතිවෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයාගේ නැතිවීම වෙයි. “සංඥාවෙහි නොඇලෙයි. සංඥාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. සංඥාවෙහි ගැලී නොසිටියි. සංඥාවෙහි නොඇලෙන්නාවූ, සංඥාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, සංඥාවෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ සංඥාව කෙරෙහි යම් බලවත් තණ්හාවක් වේද, එය නැතිවෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තණ්හාව නැතිවීමෙන් උපාදානය (තදින් අල්ලාගැනීම) නැති වෙයි. උපාදානය නැතිවීමෙන් භවය නැතිවේ. භවය නැතිවීමෙන් ජාතිය (ඉපදීම) නැතිවේ ඉපදීම නැතිවීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නැතිවෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයාගේ නැතිවීම වෙයි. “සංස්කාරයන්හි නොඇලෙයි. සංස්කාර ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. සංස්කාරයන්හි ගැලී නොසිටියි. සංස්කාරයෙහි නොඇලෙන්නාවූ, සංස්කාර ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, සංස්කාරයෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ සංස්කාර කෙරෙහි යම් බලවත් තණ්හාවක් වේද, එය නැති වෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තණ්හාව නැතිවීමෙන් උපාදානය (තදින් අල්ලාගැනීම) නැතිවෙයි. උපාදානය නැතිවීමෙන් භවය නැතිවේ. භවය නැතිවීමෙන් ජාතිය (ඉපදීම) නැතිවේ. ඉපදීම නැතිවීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නැතිවෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයාගේ නැතිවීම වෙයි. “විඤ්ඤාණයෙහි නොඇලෙයි. විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. විඤ්ඤාණයෙහි ගැලී නොසිටියි. විඤ්ඤාණයෙහි නොඇලෙන්නාවූ, විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, විඤ්ඤාණයෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ විඤ්ඤාණය කෙරෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද, එය නිරුද්ධ වෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තෘෂ්ණාව නිරුද්ධවීමෙන් උපාදානය නිරුද්ධ වේ. උපාදානය නිරුද්ධවීමෙන් භවය නිරුද්ධ වේ. භවය නිරුද්ධ වීමෙන් ජාතිය නිරුද්ධ වේ. ජාතිය නිරුද්ධ වීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝද නිරුද්ධ වෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුඃඛ සමූහයාගේ නිරෝධය වෙයි. “මහණෙනි, මේ රූපයාගේ විනාශය වෙයි. මේ වේදනාවගේ විනාශය වෙයි. මේ සංඥාවගේ විනාශය වෙයි. මේ සංස්කාරයන්ගේ විනාශය වෙයි. මේ විඤ්ඤාණයාගේ විනාශය වෙයි. (පස්වෙනි සමාධි සූත්‍රය නිමි.)
6. පටිසල්ලාණසුත්තං	6. පටිසල්ලාණ සූත්‍රය
6 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පටිසල්ලාණෙ, භික්ඛවෙ, යොගමාපජ්ජථ. පටිසල්ලීණො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාති. කිඤ්ච යථාභූතං පජානාති? රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච, වෙදනාය සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච, සඤ්ඤාය සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච, සඞ්ඛාරානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච, විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච’’...පෙ.... (යථා පඨමසුත්තෙ තථා විත්ථාරෙතබ්බො.) ඡට්ඨං.	6 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ඒ භික්ෂූහු ‘ස්වාමීනි’යි කියා භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළසේක. “මහණෙනි, විවේකව සිටීමට උත්සාහ කරව්. මහණෙනි, විවේකීව සිටින මහණතෙම තත්වාකාරයෙන් දනියි. “මහණෙනි, විවේකීව සිටීමට උත්සාහ කරව්. මහණෙනි, විවේකව සිටින භික්ෂුතෙමේ තත්වූ පරිද්දෙන් දැනගනියි. තත්වූ පරිද්දෙන් කුමක් දනීද? රූපයාගේ හටගැනීමද, විනාශයද, වේදනාවගේ හටගැනීමද, විනාශයද, සංඥාවගේ හටගැනීමද, විනාශයද, සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, විනාශයද, විඥානයාගේ හටගැනීමටද, විනාශයද දනියි. “මහණෙනි, රූපයාගේ හටගැනීම කුමක්ද? වේදනාවගේ හටගැනීම කුමක්ද? සංඥාවගේ හටගැනීම කුමක්ද? සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීම කුමක්ද? විඥානයාගේ හටගැනීම කුමක්ද? මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම ඇලෙයි ප්‍රියයයි, මනාපයයි ප්‍රකාශ කරයි, ගැලී සිටියි. කුමක ඇලෙයිද? කුමක් ප්‍රියයයි, මනාපයයි කියයිද? කුමක ගැලී සිටියිද? රූපයෙහි ඇලෙයි. රූපය ප්‍රිය මනාපයයි කියයි. රූපයෙහි ගැලී සිටියි. රූපයෙහි ඇලෙන්නාවූ, රූපය ප්‍රියයයි, මනාප යයි රූපයෙහි ගැලීසිටින්නාවූ ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. රූපයෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද, එය උපාදානය (තෘෂ්ණාවෙන් දැඩිකොට අල්වාගැනීම) වෙයි. ඔහුගේ උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය ඇතිවේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය ඇතිවේ. ජාතිය හේතුකොට ජරාව හා මරණයද, ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ හටගනිත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයා ගේ හටගැනීමවේ. “වේදනාවෙහි ඇලෙයි, වේදනාව ප්‍රියයයි, මනාපයයි කියයි. වේදනාවෙහි ගැලී සිටියි. වේදනාවෙහි ඇලෙන්නාවූ, වේදනාව ප්‍රියයයි. මනාපයයි කියන්නාවූ, වේදනාවෙහි ගැලී සිටින්නාවූ, ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. වේදනාවෙහි යම් බලවත් ඇලීමක් වේද, එය උපාදානයයි. ඒ උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය ඇතිවේ භවය හේතුකොට ගෙන ජාතිය ඇතිවේ. ජාතිය හේතුකොට ගෙන ජරා, මරණ, දෙකද, ශොක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝද හටගනිත්. “සංඥාවෙහි ඇලෙයි. සංඥාව ප්‍රියයයි, මනාපයයි කියයි. සංඥාවෙහි ගැලී සිටියි. සංඥාවෙහි ඇලෙන්නාවූ, සංඥාව ප්‍රියයයි, මනාපයයි කියන්නාවූ, සංඥාවෙහි ගැලී සිටින්නාවූ ඔහුට බලවත් තණ්හාව උපදියි. සංඥාවෙහි යම් බලවත් ඇලීමක් වේද, එය උපාදානයයි (තදින් අල්ලා ගැනීමයි.) ඒ උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය ඇතිවේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය ඇතිවේ මේ ජාතිය හේතුකොට ගෙන ජරා මරණ දෙකද සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ හටගනිත්. “සංස්කාරයන්හි ඇලෙයි. සංස්කාරයන් ප්‍රියයයි, මනාපයයි කියයි. සංස්කාරයන්හි ගැලී සිටියි. සංස්කාරයන්හි ඇලෙන, සංස්කාරයන් ප්‍රියයයි මනාපයයි කියන්නාවූ, සංස්කාරයන්හි ගැලී සිටින්නාවූ, ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. සංස්කාරයන්හි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද? එය උපාදානයයි. උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය ඇතිවේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය ඇතිවේ. ජාතිය හේතුකොට ගෙන ජරා මරණ දෙකද, ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ හටගනිත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුඃඛ සමූහයාගේ පහළවීම වේ. “විඤ්ඤාණයෙහි ඇලෙයි. විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාපයයි කියයි. විඤ්ඤාණයෙහි ගැලීසිටියි. විඤ්ඤාණයෙහි ඇලෙන්නාවූ, විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාපයයි කියන්නාවූ, විඤ්ඤාණයෙහි ගැලී සිටින්නාවූ, ඔහුට බලවත් තෘෂ්ණාව උපදියි. විඤ්ඤාණයෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද? එය උපාදානයයි. ඔහුට උපාදානය හේතුකොටගෙන භවය ඇතිවේ. භවය හේතුකොටගෙන ජාතිය ඇතිවේ. ජාතිය හේතුකොටගෙන ජරා මරණ දෙකද, ශෝක, පරිදෙව, දුක් දොම්නස් සහ උපායාසයෝද හටගනිත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුඃඛ රාශියාගේ හටගැනීම වෙයි. “මහණෙනි, මේ වනාහි රූපයාගේ හටගැනීම වෙයි. මේ වේදනාවගේ හටගැනීම වෙයි. මේ සංඥාවගේ හටගැනීම වෙයි. මේ විඥානයාගේ හටගැනීම වෙයි. “මහණෙනි, රූපයාගේ නැතිවීම කවරේද? වේදනාවගේ නැතිවීම කවරේද? සංඥාවගේ නැතිවීම කවරේද? සංස්කාරයන්ගේ නැතිවීම කවරේද? විඤ්ඤාණයාගේ නැතිවීම කවරේද? “මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම නොඇලෙයි. ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. ගැලී නොසිටියි. කුමක නොඇලෙයිද, කුමක් ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයිද, කුමක ගැලී නොසිටීද? රූපයෙහි නොඇලෙයි. රූපය ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. රූපයෙහි ගැලී නොසිටියි. රූපයෙහි නොඇලෙන්නාවූ රූපය ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, රූපයෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුට රූපයෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද, එය නැති වෙයි. ඔහුගේ බලවත් තණ්හාව නැතිවීම හේතුකොටගෙන උපාදානය නැතිවෙයි. උපාදානය නැතිවීම හේතුකොටගෙන භවය නැතිවේ. භවය නැතිවීම හේතුකොටගෙන ජාතිය නැතිවේ. ජාතිය නැතිවීම හේතුකොටගෙන ජරාමරණ දෙකද, ශෝක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝද නිරුද්ධ වෙති. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක්ඛ සමූහයාගේ නිරෝධය වේ. “වේදනාවෙහි නොඇලෙයි. වේදනාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. වේදනාවෙහි ගැලී නොසිටියි. වේදනාවෙහි නොඇලෙන්නාවූ, වේදනාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, වේදනාවෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ වේදනාව කෙරෙහි යම් බලවත් තණ්හාවක් වේද, එය නැති වෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තණ්හාව නැතිවීමෙන් උපාදානය (තදින් අල්ලාගැනීම) නැතිවෙයි. උපාදානය නැතිවීමෙන් භවය නැතිවේ. භවය නැතිවීමෙන් ජාතිය (ඉපදීම) නැතිවේ. ඉපදීම නැතිවීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නැතිවෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයාගේ නැතිවීම වෙයි. “සංඥාවෙහි නොඇලෙයි. සංඥාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. සංඥාවෙහි ගැලී නොසිටියි. සංඥාවෙහි නොඇලෙන්නාවූ, සංඥාව ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, සංඥාවෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ සංඥාව කෙරෙහි යම් බලවත් තණ්හාවක් වේද, එය නැතිවෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තණ්හාව නැතිවීමෙන් උපාදානය (තදින් අල්ලාගැනීම) නැති වෙයි. උපාදානය නැතිවීමෙන් භවය නැතිවේ. භවය නැති වීමෙන් ජාතිය (ඉපදීම) නැතිවේ. ඉපදීම නැතිවීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නැතිවෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයාගේ නැතිවීම වෙයි. “සංස්කාරයන්හි නොඇලෙයි. සංස්කාර ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. සංස්කාරයන්හි ගැලී නොසිටියි. සංස්කාරයෙහි නොඇලෙන්නාවූ, සංස්කාර ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියන්නාවූ, සංස්කාරයෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ සංස්කාර කෙරෙහි යම් බලවත් තණ්හාවක් වේද, එය නැති වෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තණ්හාව නැතිවීමෙන් උපාදානය (තදින් අල්ලාගැනීම) නැතිවෙයි. උපාදානය නැතිවීමෙන් භවය නැතිවේ. භවය නැතිවීමෙන් ජාතිය (ඉපදීම) නැතිවේ. ඉපදීම නැතිවීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නැතිවෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයාගේ නැතිවීම වෙයි. “විඤ්ඤාණයෙහි නොඇලෙයි. විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාපයයි නොකියයි. විඤ්ඤාණයෙහි ගැලී නොසිටියි. විඤ්ඤාණයෙහි නොඇලෙන්නාවූ, විඤ්ඤාණය ප්‍රියයයි මනාප යයි නොකියන්නාවූ, විඤ්ඤාණයෙහි ගැලී නොසිටින්නාවූ, ඔහුගේ විඤ්ඤාණය කෙරෙහි යම් බලවත් තෘෂ්ණාවක් වේද, එය නිරුද්ධවෙයි. ඔහුගේ ඒ බලවත් තෘෂ්ණාව නිරුද්ධවීමෙන් උපාදානය නිරුද්ධ වේ. උපාදානය නිරුද්ධවීමෙන් භවය නිරුද්ධ වේ. භවය නිරුද්ධ වීමෙන් ජාතිය නිරුද්ධ වේ. ජාතිය නිරුද්ධ වීමෙන් ජරා මරණ දෙකද, සොක, පරිදෙව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝද නිරුද්ධ වෙත්. මෙසේ මේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුඃඛ සමූහයාගේ නිරෝධය වෙයි. “මහණෙනි, මේ රූපයාගේ විනාශය වෙයි. මේ වේදනාවගේ විනාශය වෙයි. මේ සංඥාවගේ විනාශය වෙයි. මේ සංස්කාරයන්ගේ විනාශය වෙයි මේ විඤ්ඤාණයාගේ විනාශය වෙයි. (හයවෙනි පටිසල්ලාණ සූත්‍රය නිමි.)
7. උපාදාපරිතස්සනාසුත්තං	7. උපාදාපරිතස්සන සූත්‍රය
7 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘උපාදාපරිතස්සනඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි අනුපාදාඅපරිතස්සනඤ්ච. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං , භන්තෙ’’ති, ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච - ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපාදාපරිතස්සනා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. තස්ස තං රූපං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා රූපවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. චෙතසො පරියාදානා උත්තාසවා ච හොති විඝාතවා ච අපෙක්ඛවා ච උපාදාය ච පරිතස්සති. ‘‘වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, වෙදනාවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා වෙදනං, වෙදනාය වා අත්තානං. තස්ස සා වෙදනා විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස වෙදනාවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා වෙදනාවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස වෙදනාවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. චෙතසො පරියාදානා උත්තාසවා ච හොති විඝාතවා ච අපෙක්ඛවා ච උපාදාය ච පරිතස්සති. ‘‘සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති, සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ, සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා විපරිණමන්ති අඤ්ඤථා හොන්ති. තස්ස සඞ්ඛාරවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා සඞ්ඛාරවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස සඞ්ඛාරවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. චෙතසො පරියාදානා උත්තාසවා ච හොති විඝාතවා ච අපෙක්ඛවා ච උපාදාය ච පරිතස්සති. ‘‘විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. තස්ස තං විඤ්ඤාණං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා විඤ්ඤාණවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. චෙතසො පරියාදානා උත්තාසවා ච හොති විඝාතවා ච අපෙක්ඛවා ච උපාදාය ච පරිතස්සති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, උපාදාපරිතස්සනා හොති. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනුපාදාඅපරිතස්සනා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො, සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං. තස්ස තං රූපං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා න රූපවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස න රූපවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. චෙතසො අපරියාදානා න චෙවුත්තාසවා (න චෙව උත්තාසවා (පී. ක.)) හොති න ච විඝාතවා න ච අපෙක්ඛවා, අනුපාදාය ච න පරිතස්සති. ‘‘න වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, න වෙදනාවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා වෙදනං, න වෙදනාය වා අත්තානං. තස්ස සා වෙදනා විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති . තස්ස වෙදනාවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා න වෙදනාවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස න වෙදනාවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති . චෙතසො අපරියාදානා න චෙවුත්තාසවා හොති න ච විඝාතවා න ච අපෙක්ඛවා, අනුපාදාය ච න පරිතස්සති. ‘‘න සඤ්ඤං...පෙ.... න සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති, න සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ, න සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා විපරිණමන්ති අඤ්ඤථා හොන්ති. තස්ස සඞ්ඛාරවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා න සඞ්ඛාරවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස න සඞ්ඛාරවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. චෙතසො අපරියාදානා න චෙවුත්තාසවා හොති න ච විඝාතවා න ච අපෙක්ඛවා, අනුපාදාය ච න පරිතස්සති. ‘‘න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං...පෙ.... තස්ස තං විඤ්ඤාණං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා න විඤ්ඤාණවිපරිණාමානුපරිවත්ති විඤ්ඤාණං හොති. තස්ස න විඤ්ඤාණවිපරිණාමානුපරිවත්තිජා පරිතස්සනා ධම්මසමුප්පාදා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. චෙතසො අපරියාදානා න චෙවුත්තාසවා හොති න ච විඝාතවා න ච අපෙක්ඛවා, අනුපාදාය ච න පරිතස්සති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අනුපාදා අපරිතස්සනං හොතී’’ති. සත්තමං.	7 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, තොපට මමය මාගේයයි ගැනීමෙන් වන භයද මමය මාගේයයි නොගැනීමෙන් වන භය දුරුවීමද දේශනා කරන්නෙමි. එය මනාකොට අසව්, මෙනෙහි කරව්, කියන්නෙමි.” ඒ භික්ෂූහු “එසේය, ස්වාමීනි” භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළහ. “මහණෙනි, කෙසේ නම් මමය මාගේයයි ගැනීමෙන් වන භය ඇතිවේද? “මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ආර්‍ය්‍යයන් නොදක්නාවූ, ආර්‍ය්‍යධර්මයෙහි අදක්ෂවූ ආර්‍ය්‍යධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ, සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙම රූපස්කන්ධය මමයයි දකී. රූපසහිතවූවක් හෝ මම යයි දකී. මා කෙරෙහි හෝ රූපස්කන්ධය ඇතැයි දකී. රූපස්කන්ධය කෙරෙහි හෝ මා ඇතැයි දකී. ඔහුගේ ඒ රූපස්කන්ධය වෙනස්වෙයි. අන් අයුරකට පෙරළෙයි. ඔහුගේ රූපය වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරළීම හේතුකොට ගෙන රූපය පෙරළීමට අනුව පෙරලුණු විඤ්ඤාණයක් වෙයි. ඔහුගේ රූපස්කන්ධය වෙනස්වීම නිසා වෙනස්වූ විඤ්ඤාණයයෙන් උපන් තෘෂ්ණා භය වන අකුශල ධර්මයෝ කුසල් සිත මැඩගෙන සිටිත්. කුසල් සිත මැඩපැවැත්වීම හේතුකොට ගෙන භය සහිත වූයේද වෙයි. ආලය සහිත වූයේද වෙයි. තෘෂ්ණාවෙන් ගැනීම නිසා භයට පැමිණෙයි. අල්ලාගෙන සිටිති. වේදනාව මමයයි දකියි. වේදනා සහිතවූවක් හෝ මමයයි දකියි. මා කෙරෙහි හෝ වේදනාව ඇතැයි දකියි. වේදනාවෙහි හෝ මම ඇතැයි දකියි. ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනස්වෙයි. අන් අයුරකට පැමිණෙයි. වේදනාව වෙනස්වීම අන්අයුරකට පැමිණීම හේතුකොටගෙන ඔහුගේ සිතද වේදනා පරිවර්තනයට අනුව පරිවර්තනයවෙයි. වේදනාවට අනුව පරිවර්තනයවූ සිතින් හට ගත් තෘෂ්ණා භයවන අකුශල ධර්මයෝ ඔහුගේ කුසල් සිත මැඩගෙන සිටිත්. කුශල චිත්තයාගේ මැඩපැවැත්වීම හේතු කොටගෙන භය සහිත වූයේද වෙයි. දුක්සහිත වූයේද වෙයි. ආලය සහිත වූයේද වෙයි. තාෂ්ණාවෙන් ගැනීම නිසා භය වන්නේය.” “සංඥාව මමයයි දකියි. සංඥා සහිතවූවක් හෝ මමයයි දකියි මා කෙරෙහි හෝ සංඥාව ඇතැයි දකියි. සංඥාවෙහි හෝ මම ඇතැයි දකියි. ඔහුගේ ඒ සංඥාව වෙනස්වෙයි. අන් අයුරකට පැමිණෙයි. සංඥාව වෙනස්වීම අන්අයුරකට පැමිණීම අනුව විඤ්ඤාණයද වෙනස්වේ. සංඥාවට අනුව පරිවර්තනයවූ, විඤ්ඤාණයෙන් හටගත් තණ්හා සහ භය යන අකුසලධර්මයෝ ඔහුගේ කුසල් සිත මැඩගෙන සිටිත්. කුසල චිත්තයාගේ මැඩ පැවැත්වීම හේතුකොටගෙන භය සහිතවූයේද වෙයි. දුක්සහිතවූයේද වෙයි. ආලය සතිතවූයේද වෙයි. තණ්හාවෙන් ගැනීම හේතුකොටගෙන භයට පැමිණෙන්නේද වෙයි. “සංස්කාරයන් මමයයි දකියි සංස්කාර ඇත්තක්හු හෝ මමයයි දකියි. සංස්කාර මාකෙරෙහි ඇතැයි හෝ දකියි. සංස්කාරයන්හි මම ඇතැයි හෝ දකියි. ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයෝ වෙනස්වෙත්. අන් අයුරකට පැමිණෙත් සංස්කාරයන්ගේ වෙනස්වීම අන් අයුරකට පැමිණීම හේතු කොටගෙන සංස්කාරයන්ගේ වෙනස්වීම අනුව විඤ්ඤාණයද වෙනස්වේ. සංස්කාරයන්ගේ වෙනස්වීමට අනුව වෙනස්වූ විඤ්ඤාණයෙන් උපන් තෘෂ්ණා භයවන අකුශල ධර්මයෝ කුසල් සිත මැඩගෙන සිටිත්. කුසල් සිත මැඩපැවැත්වීම හේතුකොටගෙන භය සහිත වූයේද වෙයි. දුක් සහිත වූයේද වෙයි. ආලය සහිත වූයේද වෙයි. තෘෂ්ණාවෙන් ගැනීම හේතුකොටගෙන භයට පැමිණෙන්නේද වෙයි. “විඥානය මමයයි දකියි. විඥානය ඇත්තහු හෝ මමයයි දකියි. මා කෙරෙහි හෝ විඥානය ඇතැයි දකියි. විඥානයෙහි හෝ මම ඇතැයි දකියි. ඔහුගේ ඒ විඥානය වෙනස්වෙයි. අන් අයුරකට පැමිණෙයි. විඥානයාගේ වෙනස්වීම පෙරළීම නිසා ඔහුගේ සිතද විඥානය අනුව පෙරළෙන්නේ වෙයි. විඤ්ඤාණයාගේ පෙරලීමට අනුව පෙරලුණු සිතින් උපන් තෘෂ්ණා භයවන අකුශල ධර්මයෝ ඔහුගේ කුසල් සිත මැඩගෙන සිටිත්. කුසල් සිත මැඩපැවැත්වීම හේතුකොටගෙන භය සහිත වූයේද වෙයි. දුක් සහිත වූයේද වෙයි ආලය සහිතවූයේද වෙයි. තෘෂ්ණාවෙන් ගැනීම නිසා භයට පැමිණෙන්නේද වෙයි. “මහණෙනි, මෙසේ වනාහි තෘෂ්ණාවෙන් ගැනීම නිසා වන භය ඇතිවෙයි. මහණෙනි, කෙසේ නම් තෘෂ්ණාවෙන් නොගැනීම නිසා භය ඇති නොවන්නේද? මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ආර්‍ය්‍යයන් දක්නාවූ ආර්‍ය්‍යධර්මයෙහි දක්ෂවූ ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි හික්මුනාවූ සත්පුරුෂයන් දක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුනාවූ බහුශ්‍රැතවූ ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවක තෙමේ රූපස්කන්ධය මමයයි නොදකියි. රූපස්කන්ධය ඇත්තහු හෝ මමයයි නොදකියි. මා කෙරෙහි හෝ රූපස්කන්ධය ඇතැයි නොදකියි. රූපස්කන්ධය කෙරෙහි හෝ මම ඇතැයි නොදකියි. ඔහුගේ ඒ රූපය විනාශවෙයි. අන්අයුරකට පැමිණෙයි. ඔහුගේ රූපය වෙනස්වීම හේතුකොට ඔහුගේ විඤ්ඤාණයද රූපය වෙනස් වීමට අනුව වෙනස් නොවන්නේ වෙයි. ඔහුගේ රූපය වෙනස් වීමට අනුව වෙනස්වීමෙන් උපදනා තෘෂ්ණා භයවන අකුශල ධර්මයෝ කුසල් සිත මැඩගෙන නොසිටිත්. කුසල් සිත මැඩ නොපැවැත්වීම නිසා භය සහිත වන්නේ නොවෙයි. දුක් සහිත වන්නේ නොවෙයි. ආලය සහිත වන්නේ නොවෙයි. තෘෂ්ණාවෙන් නොගැනීම නිසා භයට නොපැමිණෙන්නේය. “වේදනාව මමයයි නොදකියි. වේදනා ඇත්තහු හෝ මමයයි නොදකියි. මා කෙරෙහි හෝ වේදනාව ඇතැයි නොදකියි. වේදනාව කෙරෙහි හෝ මම ඇතැයි නොදකියි. ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනස්වෙයි. පෙරලෙයි. ඔහුගේ වේදනාව වෙනස්වීම පෙරලීම හේතුකොටගෙන විඤ්ඤාණයද වේදනාවට අනුව වෙනස් නොවෙයි. වේදනාව වෙනස්වීමට අනුව වෙනස්වීමෙන් උපදනා තෘෂ්ණා භයවන අකුශල ධර්මයෝ කුසල් සිත නොමැඩ පවත්වයි. කුසල් සිත නොමැඩ පැවැත්වීම නිසා භය සහිත වන්නේද නොවෙයි. දුක්සහිත වන්නේද නොවෙයි. ආලය සහිත වන්නේද නොවෙයි. තෘෂ්ණාවෙන් නොගැනීම නිසා භය නැත්තේද වෙයි. “සංඥාව ඇත්තහු හෝ මමයයි නොදකියි. සංඥාව ඇත්තහු හෝ මමයයි නොදකියි. මා කෙරෙහි හෝ සංඥාව ඇතැයි නොදකියි. සංඥාව කෙරෙහි හෝ මම ඇතැයි නොදකියි. ඔහුගේ ඒ සංඥාව වෙනස්වෙයි පෙරලෙයි. ඔහුගේ සංඥාව වෙනස්වීම, පෙරලීම හේතුකොටගෙන විඤ්ඤාණයද සංඥාව අනුව වෙනස් නොවෙයි. ඔහුගේ සංඥාව වෙනස්වීමට අනුව වෙනස්වීමෙන් උපදනා තණ්හා භය වන අකුසල ධර්මයෝ කුසල් සිත නොමැඩ පවත්වයි. කුසල් සිත නොමැඩ පැවැත්වීම නිසා භය සහිත වන්නේද නොවෙයි. දුක් සහිත වන්නේද නොවෙයි. ආලය සහිත වන්නේද නොවෙයි. තණ්හාවෙන් නොගැනීම නිසා භය නැත්තේද වෙයි. “සංස්කාරයන් මමයයි නොදකියි. සංස්කාර ඇත්තහු හෝ මමයයි නොදකියි. මා කෙරෙහි හෝ සංස්කාර ඇතැයි නොදකියි. සංස්කාරයන් කෙරෙහි හෝ මම ඇතැයි නොදකියි. ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයෝ වෙනස්වෙයි. අන් අයුරකට පැමිණෙයි. ඔහුගේ ඒ සංස්කාර වෙනස්වීම් අන් ආකාරයකට පෙරලීම හේතුකොටගෙන විඤ්ඤාණයද සංස්කාරයන්ගේ පෙරලීමට අනුව පෙරලෙන්නේ නොවේ. සංස්කාරයන් පෙරලීමට අනුව වෙනස් වීමෙන් හටගත් තෘෂ්ණා භය වන අකුශල ධර්මයෝ ඔහුගේ කුසල් සිත මැඩගෙන නොසිටිත්. කුසල් සිත නොමැඩ පැවැත්වීම හේතුකොටගෙන භය සහිත වූයේද නොවෙයි. දුක් සහිතවූයේද නොවෙයි. ආලය සහිත වූයේද නොවෙයි. තෘෂ්ණාවෙන් නොගැනීම නිසා භයට නොපැමිණෙන්නේද වෙයි. “විඥානය මමයයි නොගනියි. මා කෙරෙහි හෝ විඥානය නොවේයයි නොදකියි. විඥානයෙහි හෝ මම ඇතැයි නොදනියි. ඔහුගේ ඒ විඥානය වෙනස්වෙයි. අන්අයුරකට පැමිණෙයි. ඔහුගේ විඥානය වෙනස්වීම අන්අයුරකට පැමිණීම හේතුකොටගෙන විඤ්ඤාණය වෙනස්වීමට අනුව සිත වෙනස් නොවෙයි. විඤ්ඤාණය වෙනස්වීමට අනුව වෙනස්වීමෙන් උපදනා තෘෂ්ණාව භය අකුශල ධර්මයෝ ඔහුගේ කුසල් සිත මැඩගෙන නොසිටිත්. කුසල් සිත නොමැඩ පැවැත්වීම හේතුකොටගෙන භය සහිතවූයේද නොවෙයි. දුක් සහිතවූයේද නොවෙයි. ආලය සහිතවූයේද නොවෙයි. තෘෂ්ණාවෙන් නොගැනීම නිසා භයට පැමිණෙන්නේද නොවෙයි. මහණෙනි, මෙසේ වනාහි තෘෂ්ණාවෙන් නොගැනීම නිසා භය ඇතිවන්නේ නොවෙයි.” (සත්වෙනි උපාදාපරිතස්සන සූත්‍රය නිමි.)
8. දුතියඋපාදාපරිතස්සනාසුත්තං	8. උපාදාපරිතස්සන සූත්‍රය
8 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘උපාදාපරිතස්සනඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි අනුපාදාඅපරිතස්සනඤ්ච. තං සුණාථ...පෙ.... කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපාදාපරිතස්සනා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සති. තස්ස තං රූපං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. වෙදනං එතං මම...පෙ.... සඤ්ඤං එතං මම... සඞ්ඛාරෙ එතං මම... විඤ්ඤාණං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සති. තස්ස තං විඤ්ඤාණං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, උපාදාපරිතස්සනා හොති. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනුපාදාඅපරිතස්සනා හොති? ඉධ , භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති. තස්ස තං රූපං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. වෙදනං නෙතං මම... සඤ්ඤං නෙතං මම... සඞ්ඛාරෙ නෙතං මම... විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති. තස්ස තං විඤ්ඤාණං විපරිණමති අඤ්ඤථා හොති. තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා නුප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා . එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අනුපාදාඅපරිතස්සනා හොතී’’ති. අට්ඨමං.	8 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසයකරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, තොපට දැඩිසේ ගැනීමෙන් තණ්හාවෙන් වෙන භයද, දැඩිසේ නොගැනීමෙන් වන නිර්භයද දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්. මනාකොට මෙනෙහි කරව්, කියන්නෙමි. “මහණෙනි, කෙසේනම් දැඩිසේ ගැනීමෙන් වන භයවේද? මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ මේ රූපය මගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි රූපය දකියිද ඔහුගේ ඒ රූපය වෙනස්වෙයි. අන් ආකාරයකට පෙරළෙයි. ඕහට රූපයාගේ වෙනස්වීම අන් ආකාරයකට පෙරලීම නිසා සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “මේ වේදනාව මගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි වේදනාව දකියිද, ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනස් වෙයි. පෙරලෙයි. ඕහට වේදනාව වෙනස්වීම පෙරලීම හේතුකොට ගෙන ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “මේ සංඥාව මගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි. සංඥාව දකියිද, ඔහුගේ ඒ සංඥාව වෙනස් වෙයි. පෙරළෙයි. ඔහුට සංඥාවේ වෙනස්වීම, පෙරලීම හේතු කොට ගෙන සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “මේ සංස්කාරයෝ මගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි සංස්කාරයන් දකියිද, ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයෝ වෙනස් වෙත්. පෙරළෙත්. ඕහට සංස්කාරයන්ගේ වෙනස්වීමෙන් පෙරළීමෙන් ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “මේ විඥානයෝ මගේය මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි විඥානය දකියිද, ඒ විඥානය වෙනස් වෙයි. පෙරළෙයි. ඕහට විඥානයාගේ වෙනස්වීමෙන් පෙරළීමෙන් ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ උපදිත්. “මහණෙනි, මෙසේ වනාහි ගැනීම හේතුකොටගෙන භය ඇතිවෙයි, මහණෙනි, කෙසේනම් දැඩිව නොගැනීම හේතු කොට ගෙන නිර්භය වේද, මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ මෙය මාගේ නොවේය. මෙය මම නොවෙමි. මෙය මාගේ ආත්මය නොවේ යයි රූපය දකියි ඔහුගේ ඒ රූපය වෙනස්වෙයි. පෙරළෙයි. ඕහට රූපයාගේ වෙනස්වීමෙන් පෙරලීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක් දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “මෙය මගේ නොවේය මෙය මම නොවෙමි. මෙය මාගේ ආත්මය නොවේයයි වේදනාව දකියිද ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනස්වෙයි. පෙරළෙයි. ඔහුට වේදනාවගේ වෙනස්වීමෙන්, පෙරළීමෙන් ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “මෙය මගේ නොවේය. මෙය මම නොවෙමි. මෙය මාගේ ආත්මය නොවේයයි සංඥාව දකියිද, ඔහුගේ ඒ සංඥාව වෙනස්වෙයි පෙරළෙයි. ඔහුට සංඥාවේ වෙනස්වීමෙන් පෙරලීමෙන් ශෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “මෙය මගේ නොවේය. මෙය මම නොවෙමි. මෙය මාගේ ආත්මය නොවේයයි සංස්කාරයන් දකියිද? ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයෝ වෙනස්වෙත්. පෙරළෙත්. ඕහට සංස්කාරයන්ගේ වෙනස්වීමෙන්, පෙරලීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. “මෙය මගේ නොවෙයි මෙය මම නොවෙමි මෙය මාගේ ආත්මය නොවේයයි විඥානය දකියිද ඔහුගේ ඒ විඥානය වෙනස් වෙයි. පෙරළෙයි. ඕහට විඥානයාගේ වෙනස්වීමෙන්, පෙරළීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස් සහ උපායාසයෝ නූපදිත්. මහණෙනි, මෙසේ වනාහි දැඩිව නොගැනීමෙන් නිර්භය ඇතිවේයයි” වදාළ සේක. (අටවෙනි උපාදාපරිතස්සන සූත්‍රය නිමි.)
9. කාලත්තයඅනිච්චසුත්තං	9. අතීතානාගත සූත්‍රය
9 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං අතීතානාගතං; කො පන වාදො පච්චුප්පන්නස්ස! එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අතීතස්මිං රූපස්මිං අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං රූපං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස රූපස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. වෙදනා අනිච්චා...පෙ.... සඤ්ඤා අනිච්චා... සඞ්ඛාරා අනිච්චා අතීතානාගතා; කො පන වාදො පච්චුප්පන්නානං! එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අතීතෙසු සඞ්ඛාරෙසු අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතෙ සඞ්ඛාරෙ නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නානං සඞ්ඛාරානං නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. විඤ්ඤාණං අනිච්චං අතීතානාගතං; කො පන වාදො පච්චුප්පන්නස්ස! එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අතීතස්මිං විඤ්ඤාණස්මිං අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං විඤ්ඤාණං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොතී’’ති. නවමං.	9 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, අතීත අනාගත රූපය අනිත්‍යයයි. දැන් පවත්නා රූපය ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, දැන් පවත්නා ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ අතීතවූ රූපයෙහි අපේක්ෂා රහිතවේ. අනාගත රූපය නොපතන්නේ වෙයි. දැන් පවත්නා රූපය පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද නො ඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද, පිළිපන්නේ වෙයි. “අතීත, අනාගතවූ වේදනාව අනිත්‍යයයි දැන් පවත්නා වේදනාව ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ අතීතවූ වේදනාවෙහි අපේක්ෂා රහිතවෙයි. අනාගත වේදනාව ප්‍රාර්ථනා නොකරයි. දැන් පවත්නා වේදනාව පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද, පිළිපන්නේ වෙයි “අතීතඅනාගතවූ සංඥාව අනිත්‍යයි. දැන් පවත්නා සංඥාව ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ අතීත සංඥාවෙහි බලාපොරොත්තු නැත්තේ වෙයි. අනාගත සංඥාව ප්‍රාර්ථනා නොකරන්නේ වෙයි. දැන් පවත්නා සංඥාව පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නො ඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද, පිළිපන්නේ වෙයි. අතීත අනාගත සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ. දැන් පවත්නා සංස්කාරයන් පිළිබඳ කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ අතීතවූ සංස්කාරයන් කෙරෙහි අපේක්ෂා රහිත වෙයි. අනාගත සංස්කාරයන් ප්‍රාර්ථනා නොකරයි. දැන් පවත්නා සංස්කාරයන් පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. අතීත අනාගත විඥානය අනිත්‍යයි. දැන් පවත්නා විඥානය ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ, ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ අතීතවූ විඥානයෙහි අපේක්ෂා රහිතවෙයි. අනාගත විඥානය ප්‍රාර්ථනා නොකරයි. දැන් පවත්නා විඥානය පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේවේයයි” වදාළසේක. (නවවෙනි අතීතානාගත සූත්‍රය නිමි.)
10. කාලත්තයදුක්ඛසුත්තං	10. අතීතානාගත සූත්‍රය
10 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අතීතානාගතං; කො පන වාදො පච්චුප්පන්නස්ස! එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අතීතස්මිං රූපස්මිං අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං රූපං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස රූපස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. වෙදනා දුක්ඛා... සඤ්ඤා දුක්ඛා... සඞ්ඛාරා දුක්ඛා... විඤ්ඤාණං දුක්ඛං අතීතානාගතං; කො පන වාදො පච්චුප්පන්නස්ස! එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අතීතස්මිං විඤ්ඤාණස්මිං අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං විඤ්ඤාණං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොතී’’ති. දසමං.	10 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක්කලෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’ යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. මහණෙනි, අතීත අනාගත රූපය දුකයි. දැන් පවත්නා රූපය ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ අතීතවූ රූපයෙහි අපෙක්ෂා රහිතවෙයි. අනාගත රූපය ප්‍රාර්ථනා නොකරයි. දැන් පවත්නා රූපයාගේ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද, පිළිපන්නේ වෙයි. “මහණෙනි, අතීත අනාගතවූ, වේදනාව, දුකයි. දැන් පවත්නා වේදනාව ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ අතීත වේදනාවෙහි බලාපොරොත්තු නැත්තේ වෙයි. අනාගත වේදනාව ප්‍රාර්ථනා නොකරන්නේ වෙයි දැන් පවත්නා වේදනා පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේවෙයි. “මහණෙනි, අතීත අනාගතවූ සංඥාව දුකයි. දැන් පවත්නා සංඥාව ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ අතීත සංඥාව බලාපොරොත්තු නැත්තේ වෙයි. අනාගත සංඥාව ප්‍රාර්ථනා නොකරන්නේ වෙයි. වර්තමාන සංඥාව පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. මහණෙනි, අතීත අනාගතවූ සංස්කාර දුකයි. දැන් පවත්නා සංස්කාර ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවක තෙමේ අතීත සංස්කාර බලාපොරොත්තු නැත්තේවෙයි. අනාගත සංස්කාර ප්‍රාර්ථනා නොකරන්නේවෙයි. දැන් පවත්නා සංස්කාර පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නො ඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. අතීත අනාගත විඥානය දුකයි දැන් පවත්නා විඥානය ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි මෙසේ දකින්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවක තෙම අතීත විඥානයෙහි අපේක්ෂා රහිත වෙයි. අනාගත විඥානය ප්‍රාර්ථනා නොකරයි. විඥානයාගේ කලකිරීම පිණිසද, නො ඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේ වේයයි” වදාළසේක. (දහවෙනි අතීතානාගත සූත්‍රය නිමි.)
11. කාලත්තයඅනත්තසුත්තං	11. අතීතානාගත සූත්‍රය
11 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා අතීතානාගතං; කො පන වාදො පච්චුප්පන්නස්ස! එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අතීතස්මිං රූපස්මිං අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං රූපං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස රූපස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. වෙදනා අනත්තා... සඤ්ඤා අනත්තා... සඞ්ඛාරා අනත්තා... විඤ්ඤාණං අනත්තා අතීතානාගතං; කො පන වාදො පච්චුප්පන්නස්ස! එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අතීතස්මිං විඤ්ඤාණස්මිං අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං විඤ්ඤාණං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොතී’’ති. එකාදසමං.	11 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, අතීත, අනාගත රූපය අනාත්මයි. දැන් පවත්නා රූපය ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ අතීත වූ රූපයෙහි අපෙක්ෂා රහිත වෙයි. අනාගත රූපය ප්‍රාර්ථනා නොකරයි. දැන් පවත්නා රූපයාගේ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. “අතීත අනාගතවූ සංඥාව දුකයි. දැන් පවත්නා සංඥාව ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ, ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ අතීත සංඥාවෙහි බලාපොරොත්තු නැත්තේ වෙයි. අනාගත සංඥාව ප්‍රාර්ථනා නොකරන්නේ වෙයි. දැන් පවත්නා සංඥාව පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. “අතීත අනාගතවූ වේදනාව දුකයි. දැන් පවත්නා වේදනාව ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූතැන් ඇති) ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ අතීත වේදනාවෙහි බලාපොරොත්තු නැත්තේ වෙයි. අනාගත වේදනාව ප්‍රාර්ථනා නොකරන්නේවෙයි දැන් පවත්නා වේදනාව පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද, පිළිපන්නේ වෙයි “අතීත අනාගතවූ සංස්කාර දුකයි. දැන්පවත්නා සංස්කාරගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ, ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූතැන් ඇති) ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ අතීත සංස්කාරයෙහි බලාපොරොත්තු නැත්තේ වෙයි. අනාගත සංස්කාර ප්‍රාර්ථනා නොකරන්නේ වෙයි. දැන් පවත්නා සංස්කාර පිළිබඳ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. “අතීත අනාගත විඤ්ඤාණය අනාත්මයි. දැන්පවත්නා විඤ්ඤාණය ගැන කියනුම කවරේද? මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් (බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙම අතීතවූ විඤ්ඤාණයෙහි අපේක්ෂා රහිත වෙයි. අනාගත විඤ්ඤාණය ප්‍රාර්ථනා නොකරයි. දැන් පවත්නා විඤ්ඤාණයාගේ කලකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නේවේයයි” වදාළසේක. (එකොළොස්වෙනි අතීතානාගත සූත්‍රය 3 නිමි.)
2. අනිච්චවග්ගො	2. අනිත්‍ය වර්ගය
1. අනිච්චසුත්තං	1. අනිත්‍ය සූත්‍රය
12 එවං මෙ සුතං - සාවත්ථියං. තත්‍ර ඛො...පෙ.... ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං, වෙදනා අනිච්චා, සඤ්ඤා අනිච්චා, සඞ්ඛාරා අනිච්චා, විඤ්ඤාණං අනිච්චං. එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි නිබ්බින්දති, සඤ්ඤායපි නිබ්බින්දති, සඞ්ඛාරෙසුපි නිබ්බින්දති, විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති ; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. පඨමං.	12 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක්කලෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තරදුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන්වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යයි, වේදනාව අනිත්‍යයි, සඤ්ඤාව අනිත්‍යයි, සංස්කාර අනිත්‍යයි, විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයි, මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ බොහෝ ඇසූපිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි. සඤ්ඤාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කළකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරීමෙන් නො ඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනුකල්හි මිදුනේය යන ඥානය ඇතිවෙයි. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරණලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි.” (පළමුවෙනි අනිත්‍ය සූත්‍රය නිමි.)
2. දුක්ඛසුත්තං	2. දුක්ඛ සූත්‍රය
13 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං, වෙදනා දුක්ඛා, සඤ්ඤා දුක්ඛා, සඞ්ඛාරා දුක්ඛා, විඤ්ඤාණං දුක්ඛං. එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. දුතියං.	13 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක්කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපය දුකයි, වේදනාව දුකයි, සඤ්ඤාව දුකයි, සංස්කාර දුකයි, විඤ්ඤාණය දුකයි, මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ බොහෝ ඇසූපිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවක තෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි. සඤ්ඤාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කළකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනුකල්හි මිදුනේ යන ඥානය ඇතිවෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරණලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි.” (දෙවෙනි දුක්ඛ සූත්‍රය නිමි.)
3. අනත්තසුත්තං	3. අනත්ත සූත්‍රය
14 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා, වෙදනා අනත්තා, සඤ්ඤා අනත්තා, සඞ්ඛාරා අනත්තා, විඤ්ඤාණං අනත්තා. එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි නිබ්බින්දති, සඤ්ඤායපි නිබ්බින්දති, සඞ්ඛාරෙසුපි නිබ්බින්දති, විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති , වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. තතියං.	14 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය අනාත්මයි, වේදනාව අනාත්මයි, සඤ්ඤාව අනාත්මයි, සංස්කාර අනාත්මයි. විඤ්ඤාණය අනාත්මයි, මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන දැනීම ඇතිවෙයි. ජාතිය (ඉපදීම) ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි.” (තුන්වෙනි අනත්ත සූත්‍රය නිමි.)
4. යදනිච්චසුත්තං	4. යදනිච්ච සූත්‍රය
15 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. වෙදනා අනිච්චා. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. සඤ්ඤා අනිච්චා...පෙ.... සඞ්ඛාරා අනිච්චා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. චතුත්ථං.	15 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍යනම් එය දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි.” මෙසේ එය තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. වේදනාව අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය, යමක් දුකනම් එය අනාත්මය, යමක් අනාත්ම නම් “එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේය. මෙසේ එය තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. සඤ්ඤාව අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. මෙසේ එය තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. සංස්කාර අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුකනම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙසේ එය තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුකනම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙසේ එය තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයෙහිද කලකිරෙයි, විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි, කලකිරීමෙන් නොඇලෙයි, නොඇලීමෙන් මිදෙයි, මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන දැනීම ඇතිවෙයි. ජාතිය (ඉපදීම) ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මේ ආත්ම භාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි. (හතරවෙනි යදනිච්ච සූත්‍රය නිමි.)
5. යංදුක්ඛසුත්තං	5. යංදුක්ඛ සූත්‍රය
16 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං. යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. වෙදනා දුක්ඛා... සඤ්ඤා දුක්ඛා... සඞ්ඛාරා දුක්ඛා... විඤ්ඤාණං දුක්ඛං. යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. පඤ්චමං.	16 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය, යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවෙයි. යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. වේදනාව දුකය යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. සඤ්ඤාව දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. සංස්කාර දුකය. යමක් දුකනම් එය අනාත්මය, යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුය. විඤ්ඤාණය දුකය යමක් දුකනම් එය අනාත්මය, යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙසේ එය ඇතිසැටියෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනුකල්හි මිදුනේය යන දැනීම ඇතිවෙයි. ජාතිය (ඉපදීම) ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මේ ආත්ම භාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි. (පස්වෙනි යංදුක්ඛ සූත්‍රය නිමි.)
6. යදනත්තාසුත්තං	6. යදනත්ත සූත්‍රය
17 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා. යදනත්තා තං ‘නෙතං මම , නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. වෙදනා අනත්තා... සඤ්ඤා අනත්තා... සඞ්ඛාරා අනත්තා... විඤ්ඤාණං අනත්තා . යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. ඡට්ඨං.	17 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි එය මෙසේ ඇතිසැටියෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුය. “වේදනාව අනාත්මය, යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි එය මෙසේ ඇතිසැටියෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “සඤ්ඤාව අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි එය මෙසේ ඇතිසැටියෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුය. “සංස්කාර අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි එය මෙසේ ඇතිසැටියෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “විඤ්ඤාණය අනාත්මය, යමක් අනාත්මනම් එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි එය මෙසේ ඇතිසැටියෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන දැනීම ඇති වෙයි. ජාතිය (ඉපදීම) ක්ෂය විය. බ්‍රහ්ම චාරියාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මේ ආත්ම භාවය පිණිස කළ යුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි. (හයවෙනි යදනත්ත සූත්‍රය නිමි.)
7. සහෙතුඅනිච්චසුත්තං	7. හේතු සූත්‍රය
18 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං. යොපි හෙතු, යොපි පච්චයො රූපස්ස උප්පාදාය, සොපි අනිච්චො. අනිච්චසම්භූතං, භික්ඛවෙ, රූපං කුතො නිච්චං භවිස්සති! වෙදනා අනිච්චා. යොපි හෙතු, යොපි පච්චයො වෙදනාය උප්පාදාය, සොපි අනිච්චො. අනිච්චසම්භූතා , භික්ඛවෙ, වෙදනා කුතො නිච්චා භවිස්සති! සඤ්ඤා අනිච්චා... සඞ්ඛාරා අනිච්චා. යොපි හෙතු යොපි පච්චයො සඞ්ඛාරානං උප්පාදාය, සොපි අනිච්චො. අනිච්චසම්භූතා, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරා කුතො නිච්චා භවිස්සන්ති! විඤ්ඤාණං අනිච්චං. යොපි හෙතු යොපි පච්චයො විඤ්ඤාණස්ස උප්පාදාය, සොපි අනිච්චො. අනිච්චසම්භූතං, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං කුතො නිච්චං භවිස්සති! එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. සත්තමං.	18 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහි වූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන්හට කථාකළ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි, කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යයි. රූපයේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනිත්‍යයි. මහණෙනි, අනිත්‍ය හේතුවෙන් හටගත් රූපය කෙසේ නිත්‍ය වන්නේද? “වේදනාව අනිත්‍යයි. වේදනාව ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනිත්‍යයි. මහණෙනි, අනිත්‍ය හේතුවෙන් හටගත් වේදනාව කෙසේ නිත්‍ය වන්නේද? “සඤ්ඤාව අනිත්‍යයි සංඥාවේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනිත්‍යයි. මහණෙනි, අනිත්‍ය හේතුවෙන් හටගත් සංඥාව කෙසේ නිත්‍ය වන්නේද? “සංස්කාර අනිත්‍යයි. සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනිත්‍යයි. මහණෙනි, අනිත්‍ය හේතුවෙන් හටගත් සංස්කාර කෙසේ නිත්‍යවන්නේද? “විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයි. විඤ්ඤාණයේ ඉපදීම පිණිස යමක්හේතුවේද යමක් ප්‍රත්‍යවේද?’ එයද අනිත්‍යයි. මහණෙනි, අනිත්‍ය හේතුවෙන් හටගත් විඤ්ඤාණය කෙසේ නිත්‍ය වන්නේද?” “මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ, බොහෝ ඇසූපිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන දැනීම ඇතිවෙයි. ජාතිය (ඉපදීම) ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි. (සත්වෙනි හේතු සූත්‍රය නිමි.)
8. සහෙතුදුක්ඛසුත්තං	8. හේතු සූත්‍රය
19 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං. යොපි හෙතු යොපි පච්චයො රූපස්ස උප්පාදාය, සොපි දුක්ඛො. දුක්ඛසම්භූතං, භික්ඛවෙ, රූපං කුතො සුඛං භවිස්සති! වෙදනා දුක්ඛා... සඤ්ඤා දුක්ඛා... සඞ්ඛාරා දුක්ඛා... විඤ්ඤාණං දුක්ඛං. යොපි හෙතු යොපි පච්චයො විඤ්ඤාණස්ස උප්පාදාය, සොපි දුක්ඛො. දුක්ඛසම්භූතං, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං කුතො සුඛං භවිස්සති! එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. අට්ඨමං.	19 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය දුකය. රූපයේ ඉපදීමට යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද දුකය. දුක්වූ හේතුවෙන් හටගත් රූපය කෙසේ සැපවත් වන්නේද? “වේදනාව දුකය. වේදනාවේ ඉපදීමට යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද දුකය. දුක්වූ හේතුවෙන් හටගත් වේදනාව කෙසේ සැපවත් වන්නේද? “සඤ්ඤාව දුකය. සංඥාවේ ඉපදීමට යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද දුකය. දුක්වූ හේතුවෙන් හටගත් සංඥාව කෙසේ සැපවත් වන්නේද? “සංස්කාර දුකය. සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද දුකය. දුක්වූ හේතුවෙන් හටගත් සංස්කාර කෙසේ සැපවත් වන්නේද? “විඤ්ඤාණය දුකය, විඤ්ඤාණයාගේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද දුකය, දුක්වූ හේතුවෙන් හටගත් විඤ්ඤාණය කෙසේ සැපවත් වන්නේද?” “මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන දැනීම ඇති වෙයි. ජාතිය (ඉපදීම) ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළ යුත්ත කරනලදී. මේ ආත්ම භාවය පිණිස කළ යුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි. (අටවෙනි හේතු සූත්‍රය නිමි.)
9. සහෙතුඅනත්තසුත්තං	9. හේතු සූත්‍රය
20 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා. යොපි හෙතු යොපි පච්චයො රූපස්ස උප්පාදාය, සොපි අනත්තා. අනත්තසම්භූතං, භික්ඛවෙ, රූපං කුතො අත්තා භවිස්සති! වෙදනා අනත්තා... සඤ්ඤා අනත්තා... සඞ්ඛාරා අනත්තා... විඤ්ඤාණං අනත්තා. යොපි හෙතු යොපි පච්චයො විඤ්ඤාණස්ස උප්පාදාය, සොපි අනත්තා. අනත්තසම්භූතං, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං කුතො අත්තා භවිස්සති! එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. නවමං.	20 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපය අනාත්මය. රූපයේ ඉපදීමට යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනාත්මය. මහණෙනි, අනාත්මවූ හේතුවෙන් හටගත් රූපය කෙසේ ආත්මය වන්නේද? “වේදනාව අනාත්මය. වේදනාවේ ඉපදීමට යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනාත්මය. මහණෙනි, අනාත්මවූ හේතුවෙන් හටගත් වේදනාව කෙසේ ආත්මය වන්නේද? “සඤ්ඤාව අනාත්මය, සංඥාවේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනාත්මය. මහණෙනි අනාත්මවූ හේතුවෙන් හටගත් සංඥාව කෙසේ ආත්මය වන්නේද? “සංස්කාර අනාත්මය, සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යවේද, එයද අනාත්මය. මහණෙනි, අනාත්මවූ හේතුවෙන් හටගත් සංස්කාර කෙසේ ආත්මය වන්නේද? “විඤ්ඤාණය අනාත්මය, විඤ්ඤාණයේ ඉපදීම පිණිස යමක් හේතුවේද, යමක් ප්‍රත්‍යය වේද, එයද අනාත්මය. මහණෙනි, අනාත්මවූ හේතුවෙන් හටගත් විඤ්ඤාණය කෙසේ ආත්මය වන්නේද? “මහණෙනි, බොහෝ ඇසූ පිරූතැන් ඇති ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි. සඤ්ඤාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කළකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන ඥානය ඇතිවෙයි. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරණලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි.” (නවවෙනි හේතු සූත්‍රය නිමි)
10. ආනන්දසුත්තං	10. ආනන්ද සූත්‍රය
21 සාවත්ථියං ... ආරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘නිරොධො නිරොධො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමෙසානං ඛො, භන්තෙ, ධම්මානං නිරොධො (නිරොධා (සී. පී.)) ‘නිරොධො’ති වුච්චතී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, ආනන්ද, අනිච්චං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං ඛයධම්මං වයධම්මං විරාගධම්මං නිරොධධම්මං. තස්ස නිරොධො (නිරොධා (සී. පී.)) ‘නිරොධො’ති වුච්චති. වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා. තස්සා නිරොධො ‘නිරොධො’ති වුච්චති. සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා. තෙසං නිරොධො ‘නිරොධො’ති වුච්චති. විඤ්ඤාණං අනිච්චං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං ඛයධම්මං වයධම්මං විරාගධම්මං නිරොධධම්මං. තස්ස නිරොධො ‘නිරොධො’ති වුච්චති. ඉමෙසං ඛො, ආනන්ද, ධම්මානං නිරොධො ‘නිරොධො’ති වුච්චතී’’ති. දසමං.	21 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනකද එතැනට එළඹියේය. එළඹ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එකත්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් ආනන්ද ස්ථවිරතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ කීය. “ස්වාමීනි, නිරෝධය නිරෝධයයි කියයි. කවර ධර්මයන්ගේ නිරෝධයෝ නිරෝධයයි කියනු ලැබේද?” යනුයි. “ආනන්දය, රූපය අනිත්‍යය, හේතු ප්‍රත්‍යයන් විසින් ඇතිකරනලදී. හේතුප්‍රත්‍ය ධර්මයන් නිසා හටගත්තේය. නැසීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. විනාශවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නොඇලීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නිරුද්ධවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. ඒ රූපයාගේ නිරෝධයෙන් නිරෝධයයි කියනු ලැබේ. “වේදනාව අනිත්‍යය. හේතුප්‍රත්‍යයන් විසින් ඇති කරනලදී. හේතුප්‍රත්‍ය ධර්මයන් නිසා හටගත්තේය. නැසීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. විනාශවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නොඇලීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නිරුද්ධවීම ස්වභාව කොට ඇත්තේය. ඒ වේදනාවගේ නිරෝධයෙන් නිරෝධයයි කියනු ලැබේ. “සඤ්ඤාව අනිත්‍යය හේතුප්‍රත්‍යයන් විසින් ඇතිකරන ලදී. හේතු ප්‍රත්‍ය ධර්මයන් නිසා හටගත්තේය. නැසීම ස්වභාව කොට ඇත්තේය. විනාශ වීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය නොඇලීම ස්වභාව කොට ඇත්තේය. නිරුද්ධවීම ස්වභාව කොට ඇත්තේය. ඒ සංඥාවේ නිරෝධයෙන් නිරෝධයයි කියනු ලැබේ. “සංස්කාරය අනිත්‍යය. හේතුප්‍රත්‍යයන් විසින් ඇති කරනලදී. හේතුප්‍රත්‍යය ධර්මයන් නිසා හටගත්තේය. නැසීම ස්වභාව කොට ඇත්තේය. විනාශවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නොඇලීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නිරුද්ධවීම ස්වභාව කොට ඇත්තේය. ඒ සංස්කාරයාගේ නිරෝධයෙන් නිරෝධයයි කියනු ලැබේ. “විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය, හේතු ප්‍රත්‍යයන් විසින් ඇති කරන ලදී. හේතුප්‍රත්‍ය ධර්මයන් නිසා හටගත්තේය. නැසීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. විනාශවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නොඇලීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. නිරුද්ධවීම ස්වභාවකොට ඇත්තේය. ඒ විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් නිරෝධයයි කියනු ලැබේ. “ආනන්දය, මෙසේ මේ ධර්මයන්ගේ නිරෝධය නිරෝධයයි කියනු ලැබේ.” (දහවෙනි ආනන්ද සූත්‍රය නිමි.)
3. භාරවග්ගො	3. භාර වර්ගය
1. භාරසුත්තං	1. භාර සූත්‍රය
22 සාවත්ථියං ... තත්‍ර ඛො ... ‘‘භාරඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි භාරහාරඤ්ච භාරාදානඤ්ච භාරනික්ඛෙපනඤ්ච. තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, භාරො? පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා තිස්ස වචනීයං. කතමෙ පඤ්ච? රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො; අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භාරො’’. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, භාරහාරො ? පුග්ගලො තිස්ස වචනීයං. ය්වායං ආයස්මා එවංනාමො එවංගොත්තො; අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භාරහාරො. ‘‘කතමඤ්ච , භික්ඛවෙ, භාරාදානං? යායං තණ්හා පොනොභවිකා (පොනොබ්භවිකා (ස්‍යා. කං. ක.)) නන්දීරාගසහගතා (නන්දිරාගසහගතා (සබ්බත්ථ)) තත්‍රතත්‍රාභිනන්දිනී, සෙය්‍යථිදං - කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භාරාදානං. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, භාරනික්ඛෙපනං? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භාරනික්ඛෙපන’’න්ති. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන (වත්වා (සී.) එවමීදිසෙසු ඨානෙසු) සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා - ‘‘භාරා හවෙ පඤ්චක්ඛන්ධා, භාරහාරො ච පුග්ගලො; භාරාදානං දුඛං ලොකෙ, භාරනික්ඛෙපනං සුඛං. ‘‘නික්ඛිපිත්වා ගරුං භාරං, අඤ්ඤං භාරං අනාදිය; සමූලං තණ්හමබ්බුය්හ (තණ්හමබ්භුය්හ (පී. ක.)), නිච්ඡාතො පරිනිබ්බුතො’’ති. පඨමං;	22 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි තොපට බරද, බර ගෙනයන්නාද, බර ඉසිලීමද, බර බහා තැබීමද, දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්. මනාකොට මෙනෙහි කරව්. දේශනා කරන්නෙමි”යි වදාළසේක. “එසේය, ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, බර නම් කවරේද? ඊට උපාදානස්කන්ධ පසයයි කියයුතුය. කවර පසක්ද? එනම්:- රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනාඋපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤාඋපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරඋපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණඋපාදානස්කන්ධය යනුයි. මහණෙනි, මේ බරයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, බර ගෙන යන්නා නම් කවරෙක්ද? ඔහුට පුද්ගලයායයි කිය යුතුය. මෙබඳු නමක් ඇත්තාවූ හෝ මෙබඳු ගොත්‍ර ඇත්තාවූ හෝ යම් ඒ ආයුෂ්මතෙක් වෙයිද, මහණෙනි, මේ තැනැත්තා බර ගෙනයන්නායයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, බර ඉසිලීම නම් කවරේද? නැවත නැවත ඉපදීම ඇති කරන්නාවූ, ඇලීමෙන් යුක්තවූ, ඒ ඒ භවයෙහි ඇලෙන්නාවූ, යම් ඒ තෘෂ්ණාවක් වේද? එනම්:- කාම තණ්හාවය, භව තණ්හාවය, විභව තණ්හාවය යන මොහුයි. මහණෙනි, මේ බර ඉසිලීමයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, බර බහා තැබීම කවරේද? ඒ තණ්හාවගේ යම් මුළුමනින්ම නිරුද්ධ කිරීමක්, අත්හැරීමක්, දුරලීමක් මිදීමක්, නොඇල්මක් වේද? මහණෙනි, මේ බර බහාතැබීමයයි කියනු ලැබේ.” භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. මෙය මෙසේ වදාරා, සුගත නම්වූ ශාස්තෲන් වහන්සේ නැවත මෙසේ වදාළ සේක. “ලෝකයෙහි බර නම් ඒකාන්තයෙන්ම පඤ්චස්කන්ධයෝය, බර ගෙන යන්නා නම් පුද්ගලයාය. බර ඉසිලීම නම් දුකය. බර බහා තැබීම සැපය නම් වේ. “මහත්වූ බර බහා තබා, අන් බරක් නොගෙන, මුල් සහිතවූ, තෘෂ්ණාව උදුරා, තෘෂ්ණා රහිතවූයේ පිරිනිවියේය.” (පළමුවෙනි භාර සූත්‍රය නිමි.)
2. පරිඤ්ඤසුත්තං	2. පරිඤ්ඤා සූත්‍රය
23 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පරිඤ්ඤෙය්‍යෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි පරිඤ්ඤඤ්ච. තං සුණාථ. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤෙය්‍යා ධම්මා? රූපං, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤෙය්‍යො ධම්මො, වෙදනා පරිඤ්ඤෙය්‍යො ධම්මො, සඤ්ඤා පරිඤ්ඤෙය්‍යො ධම්මො, සඞ්ඛාරා පරිඤ්ඤෙය්‍යො ධම්මො, විඤ්ඤාණං පරිඤ්ඤෙය්‍යො ධම්මො . ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤෙය්‍යා ධම්මා. කතමා ච, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤා? යො, භික්ඛවෙ, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤා’’ති. දුතියං.	23 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, පිරිසිඳ දැනගත යුතුවූ, ධර්මයන්ද, පිරිසිඳ දැනගැනීමද, දේශනා කරමි. එය අසව්. මහණෙනි, පිරිසිඳ දැනගත යුතු ධර්මයෝ කවරහුද? මහණෙනි, රූපය පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්මයකි. වේදනාව පිරිසිඳ දැනගත යුතු ධර්මයකි. සඤ්ඤාව පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්මයකි. සංස්කාරයෝ පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්මයකි. විඤ්ඤාණය පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්මයකි. මහණෙනි, මේ පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්මයෝයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, පිරිසිඳ දැනගැනීම කවරේද? මහණෙනි, රාගය ක්ෂය කිරීමද, ද්වේෂය ක්ෂය කිරීමද, මෝහය ක්ෂය කිරීමද, මෙය පිරිසිඳ දැනීමයයි කියනු ලැබේ.” (දෙවෙනි පරිඤ්ඤා සූත්‍රය නිමි.)
3. අභිජානසුත්තං	3. අභිජාන සූත්‍රය
24 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං , භික්ඛවෙ, අනභිජානං අපරිජානං අවිරාජයං අප්පජහං අභබ්බො දුක්ඛක්ඛයාය; වෙදනං අනභිජානං අපරිජානං අවිරාජයං අප්පජහං අභබ්බො දුක්ඛක්ඛයාය; සඤ්ඤං අනභිජානං... සඞ්ඛාරෙ අනභිජානං අපරිජානං අවිරාජයං අප්පජහං අභබ්බො දුක්ඛක්ඛයාය; විඤ්ඤාණං අනභිජානං අපරිජානං අවිරාජයං අප්පජහං අභබ්බො දුක්ඛක්ඛයාය. රූපඤ්ච ඛො, භික්ඛවෙ, අභිජානං පරිජානං විරාජයං පජහං භබ්බො දුක්ඛක්ඛයාය; වෙදනං අභිජානං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අභිජානං පරිජානං විරාජයං පජහං භබ්බො දුක්ඛක්ඛයායා’’ති. තතියං.	24 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට නොදන්නා අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් නොදන්නාවූ මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් නොදන්නාවූ පුද්ගල තෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට නුසුදුස්සෙකි. “වේදනාස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට නොදන්නාවූ අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් නොදන්නාවූ මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් නොදන්නාවූ පුද්ගල තෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට නුසුදුස්සෙකි. “සංඥාස්කන්ධය බෙදා වෙන් කර ගැනීමට නොදන්නාවූ අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් නොදන්නාවූ, මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් නොදන්නාවූ පුද්ගලතෙම දුක් කෙළවර කිරීමට නුසුදුස්සෙකි. “සංස්කාරස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට නොදන්නාවූ අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් නොදන්නාවූ මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් නොදන්නාවූ පුද්ගලතෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට නුසුදුස්සෙකි. “විඥානස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට නොදන්නාවූ අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් නොදන්නාවූ, මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් නොදන්නාවූ, පුද්ගලතෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට නුසුදුස්සෙකි. “මහණෙනි, රූපස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට දන්නාවූ, අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් දන්නාවූ, මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් දන්නාවූ, පුද්ගලතෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට සුදුස්සෙක් වන්නේය. “වේදනාස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට දන්නාවූ, අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් දන්නාවූ, මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් දන්නාවූ, පුද්ගලතෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට සුදුස්සෙක් වන්නේය. “සංඥාස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට දන්නාවූ, අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් දන්නාවූ, මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් දන්නාවූ, පුද්ගලතෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට සුදුස්සෙක් වන්නේය. “සංස්කාරස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට දන්නාවූ, අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් දන්නාවූ, මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් දන්නාවූ, පුද්ගලතෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට සුදුස්සෙක් වන්නේය. “විඥානස්කන්ධය බෙදා වෙන්කර ගැනීමට දන්නාවූ අනිත්‍ය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් දන්නාවූ, මාර්ගයෙන් ප්‍රහාණ කිරීම් වශයෙන් දන්නාවූ පුද්ගල තෙමේ දුක් කෙළවර කිරීමට සුදුස්සෙක් වන්නේය. (තුන්වෙනි අභිජාන සූත්‍රය නිමි.)
4. ඡන්දරාගසුත්තං	4. ඡන්දරාග සූත්‍රය
25 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, රූපස්මිං ඡන්දරාගො තං පජහථ. එවං තං රූපං පහීනං භවිස්සති උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. යො වෙදනාය ඡන්දරාගො තං පජහථ. එවං සා වෙදනා පහීනා භවිස්සති උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යො සඤ්ඤාය ඡන්දරාගො තං පජහථ. එවං සා සඤ්ඤා පහීනා භවිස්සති උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යො සඞ්ඛාරෙසු ඡන්දරාගො තං පජහථ. එවං තෙ සඞ්ඛාරා පහීනා භවිස්සන්ති උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යො විඤ්ඤාණස්මිං ඡන්දරාගො තං පජහථ. එවං තං විඤ්ඤාණං පහීනං භවිස්සති උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්ම’’න්ති. චතුත්ථං.	25 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපස්කන්ධයෙහි යම් (ඡන්ද රාගයක්) ආලයක් ඇද්ද, එය දුරු කරව්. එසේ කිරීමෙන් ඒ රූපය පහ කරන ලද්දේ, මුල් සිඳින ලද්දේ, සිඳිනලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැතිකරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇතියක් වන්නේය. “වේදනාවේ යම් ආලයක් ඇද්ද එය දුරු කරව්. එසේ කිරීමෙන් ඒ වේදනාව පහකරන ලද්දේ, මුල් සිඳින ලද්දේ, සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ නැතිකරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇතියක් වන්නේය. “සංඥාවේ යම් ආලයක් ඇද්ද එය දුරු කරව්. එසේ කිරීමෙන් ඒ සංඥාව පහකරනලද්දේ, මුල් සිඳිනලද්දේ, සිඳින ලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැති කරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාව කොට ඇතියක් වන්නේය. “සංස්කාරයන්හි යම් ඇලීමක් වේද, එය දුරු කරව්. එසේ කිරීමෙන් සංස්කාරයෝ පහ කරන ලද්දාහු. මුල් සිඳින ලද්දාහු. සිඳින ලද තල්ගසක් මෙන් කරණ ලද්දාහු. නැතිකරන ලද්දාහු, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇත්තාහු වන්නාහුය. “විඤ්ඤාණයාගේ යම් ආලයක් ඇද්ද, එය දුරු කරව්. එසේ කිරීමෙන් විඤ්ඤාණය පහකරන ලද්දේ, මුල් සිඳින ලද්දේ, සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැතිකරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇතියක් වන්නේය.” (හතරවෙනි ඡන්දරාග සූත්‍රය නිමි.)
5. අස්සාදසුත්තං	5. අස්සාද සූත්‍රය
26 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘පුබ්බෙව (පුබ්බෙ (පී. ක.)) මෙ, භික්ඛවෙ, සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව (බොධිසත්තස්ස (පී. ක.)) සතො එතදහොසි - ‘කො නු ඛො රූපස්ස අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො වෙදනාය අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො සඤ්ඤාය අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො සඞ්ඛාරානං අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණ’න්ති? තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි - ‘යං ඛො රූපං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, අයං රූපස්ස අස්සාදො. යං රූපං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අයං රූපස්ස ආදීනවො. යො රූපස්මිං ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං, ඉදං රූපස්ස නිස්සරණං. යං වෙදනං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං , අයං වෙදනාය අස්සාදො (යා (ක.)). යං වෙදනා අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මා, අයං වෙදනාය ආදීනවො. යො වෙදනාය ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං, ඉදං වෙදනාය නිස්සරණං. යං සඤ්ඤං පටිච්ච උප්පජ්ජති...පෙ.... යං සඞ්ඛාරෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, අයං සඞ්ඛාරානං අස්සාදො. යං (යෙ (සී. ක.)) සඞ්ඛාරා අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මා, අයං සඞ්ඛාරානං ආදීනවො. යො සඞ්ඛාරෙසු ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං, ඉදං සඞ්ඛාරානං නිස්සරණං. යං විඤ්ඤාණං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, අයං විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො. යං විඤ්ඤාණං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අයං විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවො. යො විඤ්ඤාණස්මිං ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං, ඉදං විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං’’’. ‘‘යාවකීවඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං එවං අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්මකෙ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති පච්චඤ්ඤාසිං (අභිසම්බුද්ධො (සී.)). යතො ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං එවං අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං; අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්මකෙ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි - ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති (චෙතොවිමුත්ති (සී. පී. ක.)); අයමන්තිමා ජාති; නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’’ති. පඤ්චමං.	26 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, චතුස්සත්‍යය අවබෝධ කිරීමට පළමු බුදුනොවූ බොධිසත්වවූම මට මෙබඳු සිතක් ඇතිවිය. ‘රූපයාගේ ආශ්වාදය (රසවිඳීම) කුමක්ද? ආදීනවය (දෝෂය) කුමක්ද? නිස්සරණය (නිදහස්වීම) කුමක්ද? වේදනාවගේ ආශ්වාදය කුමක්ද? ආදීනවය කුමක්ද? නිස්සරණය කුමක්ද? සඤ්ඤාවගේ ආශ්වාදය කුමක්ද? ආදීනවය කුමක්ද? නිස්සරණය කුමක්ද? සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදය කුමක්ද? ආදීනවය කුමක්ද? නිස්සරණය කුමක්ද? විඤ්ඤාණයගේ ආශ්වාදය කුමක්ද? ආදීනවය කුමක්ද? නිස්සරණය කුමක්ද? කියායි. මහණෙනි, ඒ මට මෙසේ අදහස් විය. ‘රූපය නිසා යම්කිසි සැපයක්, සොම්නසක් ඇතිවේද මේ රූපයාගේ ආශ්වාදයයි. යම් රූපයක් අනිත්‍යයද, දුකද පෙරලෙන සුළුද, මේ රූපයගේ ආදීනවයයි. රූපයෙහි යම් ආශාව දුරුකිරීමක්, නැතිකිරීමක් වේද, මේ රූපයාගේ නිස්සරණයයි. “වේදනාව නිසා යම්කිසි සැපයක්, සොම්නසක් ඇති වේද, මේ වේදනාවේ ආශ්වාදයයි. යම් වේදනාවක් අනිත්‍යද දුකද, පෙරළෙන සුළුද, මේ වේදනාවේ ආදීනවයයි. වේදනාවෙහි යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, නැතිකිරීමක් වේද, මේ වේදනාවේ නිස්සරණයයි. ‘සංඥාව නිසා යම්කිසි සැපයක්, සොම්නසක් ඇතිවේද, මේ සංඥාවේ ආශ්වාදයයි. යම් සංඥාවක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරලෙන සුළුද, මේ සංඥාවේ ආදීනවයයි. සංඥාවේ යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, නැති කිරීමක් වේද, මේ සංඥාවේ නිස්සරණයයි. ‘සංස්කාරය නිසා යම් කිසි සැපයක්, සොම්නසක් ඇතිවේද, මේ සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයයි. යම් සංස්කාරයක් අනිත්‍යද, දුකද පෙරලෙන සුළුද, මේ සංස්කාරයාගේ ආදීනවයයි. සංස්කාරයන්හි යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, නැති කිරීමක් වේද, ඒ සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණයයි. “විඤ්ඤාණය නිසා යම් කිසි සැපයක් සොම්නසක් ඇති වේද, ඒ විඤ්ඤාණයාගේ ආශ්වාදයයි. යම් විඤ්ඤාණයක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන සුළුද, මේ විඤ්ඤාණයාගේ ආදීනවයයි. විඤ්ඤාණයෙහි යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, නැති කිරීමක් වේද, මේ විඤ්ඤාණයාගේ නිස්සරණයයි.’ ‘මහණෙනි, යම්තාක් කල් මම මේ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන්ගේ මෙසේ ආශ්වාදය ආශ්වාදය වශයෙන්ද, ආදීනවය ආදීනවය වශයෙන්ද, නිස්සරණය නිස්සරණය වශයෙන්ද, තත්වාකාරයෙන් අවබෝධ නොකෙළෙම්ද, මහණෙනි, මම ඒතාක් දෙවියන් සහිත, මරුන් සහිත, බඹුන් සහිත සත්ව ලෝකයෙහිද, මහණ බමුණන් සහිත දෙවි මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහිද, උතුම්වූ සම්‍යක් සම්බොධිය අවබෝධ කළෙම්යයි ප්‍රතිඥා නොකෙළෙමි. “මහණෙනි, යම් කලෙක මම මේ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදය, ආශ්වාදය වශයෙන්ද, ආදීනවය, ආදීනවය වශයෙන්ද, නිස්සරණය, නිස්සරණය වශයෙන්ද, තත්වාකාරයෙන් අවබෝධ කෙළෙම්ද? එකල්හි මම දෙවියන් සහිත, මරුන් සහිත, බඹුන් සහිත සත්ව ලෝකයෙහිද මහණ බමුණන් සහිත දෙවි මිනිසුන් සහිත, ප්‍රජාව අතරෙහිද උතුම්වූ සම්‍යක් සම්බොධිය අවබෝධ කෙළෙම්යයි ප්‍රතිඥා කෙළෙමි. මාගේ අර්හත්ඵල විමුක්තිය ස්ථිරය. මේ අන්තිම ජාතියයි. නැවත ඉපදීමක් නැත යන ඥාන දර්ශනය මට පහළ විය.” (පස්වෙනි අස්සාද සූත්‍රය නිමි.)
6. දුතියඅස්සාදසුත්තං	6. අස්සාද සූත්‍රය
27 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘රූපස්සාහං, භික්ඛවෙ, අස්සාදපරියෙසනං අචරිං. යො රූපස්ස අස්සාදො තදජ්ඣගමං. යාවතා රූපස්ස අස්සාදො පඤ්ඤාය මෙ සො සුදිට්ඨො. රූපස්සාහං, භික්ඛවෙ, ආදීනවපරියෙසනං අචරිං. යො රූපස්ස ආදීනවො තදජ්ඣගමං. යාවතා රූපස්ස ආදීනවො පඤ්ඤාය මෙ සො සුදිට්ඨො. රූපස්සාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සරණපරියෙසනං අචරිං. යං රූපස්ස නිස්සරණං තදජ්ඣගමං. යාවතා රූපස්ස නිස්සරණං පඤ්ඤාය මෙ තං සුදිට්ඨං. වෙදනායාහං, භික්ඛවෙ... සඤ්ඤායාහං, භික්ඛවෙ... සඞ්ඛාරානාහං , භික්ඛවෙ... විඤ්ඤාණස්සාහං, භික්ඛවෙ, අස්සාදපරියෙසනං අචරිං. යො විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො තදජ්ඣගමං. යාවතා විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො පඤ්ඤාය මෙ සො සුදිට්ඨො. විඤ්ඤාණස්සාහං, භික්ඛවෙ, ආදීනවපරියෙසනං අචරිං. යො විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවො තදජ්ඣගමං. යාවතා විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවො පඤ්ඤාය මෙ සො සුදිට්ඨො. විඤ්ඤාණස්සාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සරණපරියෙසනං අචරිං. යං විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං තදජ්ඣගමං. යාවතා විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං පඤ්ඤාය මෙ තං සුදිට්ඨං. යාවකීවඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං...පෙ.... අබ්භඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි - ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති (චෙතොවිමුත්ති (සී. පී. ක.)); අයමන්තිමා ජාති; නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’’ති. ඡට්ඨං.	27 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, මම රූපයේ ආශ්වාදය සොයමින් හැසුරුනෙමි. රූපයේ යම් ආශ්වාදයක් වේනම් ඊට පැමිණියෙමි. යම්තාක් රූපයාගේ ආශ්වාදයක්වේද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම රූපයේ ආදීනව සොයමින් හැසුරුණෙමි රූපයේ යම් ආදීනවයක් වේද, ඊට පැමිණියෙමි. රූපයාගේ යම්තාක් ආදීනව වෙයිද, මා විසින් එය නුවණින් මනා කොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම රූපයේ නිස්සරණය සොයමින් හැසුරුණෙමි. රූපයේ යම් නිස්සරණයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. රූපයාගේ නිස්සරණය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම වේදනාවේ ආශ්වාදය සොයමින් හැසුරුණෙමි. වේදනාවේ යම් ආශ්වාදයක් වේද එයට පැමිණියෙමි. වේදනාවේ ආශ්වාදය යම්තාක්ද මා විසින් නුවණින් එය මනාකොට දක්නාලදී. “මහණෙනි, මම වේදනාවේ ආදීනවය සොයමින් හැසුරුණෙමි. වේදනාවේ යම් දෝෂයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. වේදනාවේ ආදීනවය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම වේදනාවේ නිස්සරණය සොයමින් හැසුරුණෙමි. වේදනාවේ යම් නිස්සරණයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. වේදනාවේ නිස්සරණය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම සඤ්ඤාවෙහි ආශ්වාදය සොයමින් හැසුරුණෙමි. සංඥාවෙහි යම් ආශ්වාදයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. සංඥාවෙහි ආශ්වාදය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම සංඥාවේ ආදීනව සොයමින් හැසුරුනෙමි. සංඥාවේ යම් ආදීනවයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. සංඥාවේ ආදීනවය යම්තාක්ද, මා විසින් එය මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම සංඥාවේ නිස්සරණය සොයමින් හැසුරුණෙමි. සංඥාවේ යම් නිස්සරණයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. සංඥාවේ නිස්සරණය යම් තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදය සොයමින් හැසුරුණෙමි. සංස්කාරයන්ගේ යම් ආශ්වාදයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නාලදී. “මහණෙනි, මම සංස්කාරයන්ගේ ආදීනව සොයමින් හැසුරුණෙමි. සංස්කාරයන්ගේ යම් ආදීනවයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. සංස්කාරයන්ගේ ආදීනවය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණය සොයමින් හැසුරුණෙමි. සංස්කාරයන්ගේ යම් නිස්සරණයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණය යම්තාක්ද මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම විඤ්ඤාණයේ ආශ්වාදය සොයමින් හැසුරුණෙමි. විඤ්ඤාණයේ යම් ආශ්වාදයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. විඤ්ඤාණයේ ආශ්වාදය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම විඤ්ඤාණයේ ආදීනව සොයමින් හැසුරුණෙමි. විඤ්ඤාණයේ යම් ආදීනවයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. විඤ්ඤාණයේ ආදීනව යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම විඤ්ඤාණයේ නිස්සරණය සොයමින් හැසුරුණෙමි. විඤ්ඤාණයේ යම් නිස්සරණයක් වේද, එයට පැමිණියෙමි. විඤ්ඤාණයේ නිස්සරණය යම්තාක්ද, මා විසින් එය නුවණින් මනාකොට දක්නා ලදී. “මහණෙනි, මම යම් කලෙක මේ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදය ආශ්වාදය වශයෙන්ද, ආදීනවය ආදීනවය වශයෙන්ද, නිස්සරණය නිස්සරණය වශයෙන්ද, තත්වාකාරයෙන් අවබෝධ නොකෙළෙම්ද, මහණෙනි, මම ඒතාක් දෙවියන් සහිත, මරුන් සහිත, බඹුන් සහිත සත්ව ලෝකයෙහිද, මහණ බමුණන් සහිත දෙවි මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහිද, උතුම්වූ සම්‍යක් සම්බොධිය අවබෝධ කෙළෙම්යයි ප්‍රතිඥා නොකෙළෙමි. “මහණෙනි, මම යම් කලෙක පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදය ආශ්වාදය වශයෙන්ද, ආදීනව ආදීනව වශයෙන්ද නිස්සරණය නිස්සරණය වශයෙන්ද, තත්වාකාරයෙන් අවබෝධ කළෙම්ද, එකල්හි මම දෙවියන් සහිත, මරුන් සහිත, බඹුන් සහිත සත්ව ලෝකයෙහිද, මහණ, බමුණන් සහිත, දෙවි මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහිද උතුම්වූ සම්‍යක් සම්බොධිය අවබෝධ කෙළෙම්යයි ප්‍රතිඥා කළෙමි. මගේ අර්හත් ඵල විමුක්තිය ස්ථිරය. මේ අන්තිම ජාතියයි. නැවත ඉපදීමක් නැත යන ඥාන දර්ශනය මට පහළ විය.” (හයවෙනි අස්සාද සූත්‍රය නිමි.)
7. තතියඅස්සාදසුත්තං	7. අස්සාද සූත්‍රය
28 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘නො චෙදං, භික්ඛවෙ, රූපස්ස අස්සාදො අභවිස්ස නයිදං සත්තා රූපස්මිං සාරජ්ජෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි රූපස්ස අස්සාදො, තස්මා සත්තා රූපස්මිං සාරජ්ජන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, රූපස්ස ආදීනවො අභවිස්ස නයිදං සත්තා රූපස්මිං නිබ්බින්දෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි රූපස්ස ආදීනවො, තස්මා සත්තා රූපස්මිං නිබ්බින්දන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, රූපස්ස නිස්සරණං අභවිස්ස නයිදං සත්තා රූපස්මා නිස්සරෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි රූපස්ස නිස්සරණං, තස්මා සත්තා රූපස්මා නිස්සරන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, වෙදනාය...පෙ.... නො චෙදං, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤාය... නො චෙදං, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරානං නිස්සරණං අභවිස්ස , නයිදං සත්තා සඞ්ඛාරෙහි නිස්සරෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි සඞ්ඛාරානං නිස්සරණං, තස්මා සත්තා සඞ්ඛාරෙහි නිස්සරන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො අභවිස්ස, නයිදං සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං සාරජ්ජෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො, තස්මා සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං සාරජ්ජන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවො අභවිස්ස, නයිදං සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං නිබ්බින්දෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවො, තස්මා සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං නිබ්බින්දන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං අභවිස්ස, නයිදං සත්තා විඤ්ඤාණස්මා නිස්සරෙය්‍යුං . යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං, තස්මා සත්තා විඤ්ඤාණස්මා නිස්සරන්ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, සත්තා ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤංසු (නාබ්භඤ්ඤිංසු (සී.)); නෙව තාව, භික්ඛවෙ, සත්තා සදෙවකා ලොකා සමාරකා සබ්‍රහ්මකා සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය නිස්සටා විසංයුත්තා විප්පමුත්තා විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරිංසු. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තා ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං අබ්භඤ්ඤංසු; අථ, භික්ඛවෙ, සත්තා සදෙවකා ලොකා සමාරකා සබ්‍රහ්මකා සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය නිස්සටා විසංයුත්තා විප්පමුත්තා විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරන්ති’’. සත්තමං.	28 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, ඉදින් රූපස්කන්ධයේ ආශ්වාදයක් නො වන්නේනම් සත්වයෝ රූපස්කන්ධයෙහි නො ඇලෙන්නාහුය. යම්හෙයකින් රූපස්කන්ධයේ ආශ්වාදය ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ රූපස්කන්ධයෙහි ඇලෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් රූපස්කන්ධයේ ආදීනව නොවන්නේ නම් සත්වයෝ රූපයෙහි නොකළකිරෙන්නාහුය. යම්සේ රූපස්කන්ධයේ ආදීනව ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ රූපස්කන්ධයෙහි කළකිරෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් රූපස්කන්ධයේ නිස්සරණයක් නො වන්නේ නම් සත්වයෝ රූපස්කන්ධයෙන් නොනික් මෙන්නාහුය. යම් හෙයකින් රූපස්කන්ධයේ නිස්සරණයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ රූපස්කන්ධයෙන් නිදහස් වෙති. “මහණෙනි, ඉදින් වේදනාවේ ආශ්වාදයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ වේදනාවෙහි නො ඇලෙන්නාහුය. යම් හෙයකින් වේදනාවේ ආශ්වාදයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ වේදනාවෙහි ඇලෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් වේදනාවේ ආදීනවයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ වේදනාවෙහි නොකල කිරෙන්නාහුය. යම් හෙයකින් වේදනාවේ ආදීනවයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ වේදනාවෙහි කළකිරෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් වේදනාවේ නිස්සරණයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ වේදනාවෙන් නොනික්මෙන්නාහුය. යම් හෙයකින් වේදනාවේ නිස්සරණයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ වේදනාවෙන් නික්මෙන්නාහුය. ‘මහණෙනි, ඉදින් සඤ්ඤාවෙහි ආශ්වාදයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ සංඥාවෙහි නො ඇලෙන්නාහුය. යම් හෙයකින් සංඥාවේ ආශ්වාදයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයන් සංස්කාරයන්හි ඇලෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් සංඥාවේ ආදීනවයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ සංඥාවෙහි නොකළකිරෙන්නාහුය. යම් හෙයකින් සංඥාවෙහි ආදීනවයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ සංඥාවෙහි කලකිරෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් සංඥාවෙහි නිස්සරණයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ සංඥාවෙන් නොනික්මෙන්නාහුය. යම් හෙයකින් සංඥාවේ නිස්සරණයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ සංඥාවෙන් නික්මෙන්නාහුය. “මහණෙනි, ඉදින් සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ සංස්කාරයන්හි නො ඇලෙන්නාහුය. යම්හෙයකින් සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ සංස්කාරයන්හි ඇලෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් සංස්කාරයන්ගේ ආදීනවයක් නො වන්නේ නම් සත්වයෝ සංස්කාරයෙහි නොකළකිරෙන්නාහුය. යම්හෙයකින් සංස්කාරයන්ගේ ආදීනවයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ සංස්කාරයන් කෙරෙහි කළකිරෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණයක් නො වන්නේ නම් සත්වයෝ සංස්කාරයන් කෙරෙන් නොනික්මෙන්නාහුය. යම්සේ සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ සංස්කාරයන් කෙරෙන් නික්මෙන්නාහුය. “මහණෙනි, ඉදින් විඤ්ඤාණයේ ආශ්වාදයක් නො වන්නේ නම් සත්වයෝ විඤ්ඤාණයෙහි නො ඇලෙන්නාහුය. යම්හෙයකින් විඤ්ඤාණයාගේ ආශ්වාදයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ විඤ්ඤාණයෙහි ඇලෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් විඤ්ඤාණයේ ආදීනවයක් නොවන්නේ නම් සත්වයෝ විඤ්ඤාණයෙහි නොකළකිරෙන්නාහුය. යම්හෙයකින් විඤ්ඤාණයේ ආදීනවයක් ඇද්ද එහෙයින් සත්වයෝ විඤ්ඤාණයෙහි කළකිරෙත්. “මහණෙනි, ඉදින් විඤ්ඤාණයේ නිස්සරණයක් නො වන්නේ නම් සත්වයෝ විඤ්ඤාණය කෙරෙන් නොනික්මෙන්නාහුය. යම්හෙයකින් විඤ්ඤාණයේ නිස්සරණයක් ඇද්ද? එහෙයින් සත්වයෝ විඤ්ඤාණය කෙරෙන් නික්මෙන්නාහුය. “මහණෙනි, සත්වයෝ යම්තාක් කල් මේ පඤ්ච උපාදාන ස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදය ආශ්වාදය වශයෙන්ද, ආදීනවය ආදීනවය වශයෙන්ද, නිස්සරණය නිස්සරණය වශයෙන්ද, තත්වාකාරයෙන් නොදක්නාහුද? ‘මහණෙනි, සත්වයෝ ඒතාක්කල් දෙවියන් සහිත, මරුන් සහිත, බඹුන් සහිත, සත්ව ලෝකයෙන්ද, මහණ බමුණන් සහිත, දෙවි මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව කෙරෙන්ද, බැහැරව නොයෙදී මිදී සීමාව ඉක්මවූ සිත් ඇතිව වාසය නොකරන්නාහුය. “මහණෙනි, යම්කලෙක සත්වයෝ මේ පඤ්ච උපාදාන ස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදය ආශ්වාදය වශයෙන්ද, ආදීනවය ආදීනවය වශයෙන්ද, නිස්සරණය නිස්සරණය වශයෙන්ද තත්වාකාරයෙන් අවබෝධ කළාහු වෙත්ද, ‘මහණෙනි, එකල්හි සත්වයෝ දෙවියන් සහිත, මරුන් සහිත, බඹුන් සහිත, සත්ව ලෝකයෙන්ද, මහණ බමුණන් සහිත, දෙවි මිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව කෙරෙන්ද, බැහැරව නොයෙදී මිදී සීමාව ඉක්මවූ සිත් ඇත්තන්ව වාසය කරන්නාහුය. (හත්වෙනි අස්සාද සූත්‍රය නිමි.)
8. අභිනන්දනසුත්තං	8. අභිනන්දන සූත්‍රය
29 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘යො, භික්ඛවෙ, රූපං අභිනන්දති, දුක්ඛං සො අභිනන්දති. යො දුක්ඛං අභිනන්දති, අපරිමුත්තො සො දුක්ඛස්මාති වදාමි. යො වෙදනං අභිනන්දති... යො සඤ්ඤං අභිනන්දති... යො සඞ්ඛාරෙ අභිනන්දති... යො විඤ්ඤාණං අභිනන්දති, දුක්ඛං සො අභිනන්දති. යො දුක්ඛං අභිනන්දති, අපරිමුත්තො සො දුක්ඛස්මාති වදාමි. යො ච ඛො, භික්ඛවෙ, රූපං නාභිනන්දති, දුක්ඛං සො නාභිනන්දති. යො දුක්ඛං නාභිනන්දති, පරිමුත්තො සො දුක්ඛස්මාති වදාමි. යො වෙදනං නාභිනන්දති... යො සඤ්ඤං නාභිනන්දති... යො සඞ්ඛාරෙ නාභිනන්දති... යො විඤ්ඤාණං නාභිනන්දති, දුක්ඛං සො නාභිනන්දති. යො දුක්ඛං නාභිනන්දති, පරිමුත්තො සො දුක්ඛස්මාති වදාමී’’ති. අට්ඨමං.	29 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, යමෙක් රූපස්කන්ධයෙහි ඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකෙහි ඇලෙන්නේය. යමෙක් දුකෙහි ඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් නොමිදුනේයයි කියමි. යමෙක් වේදනාවෙහි ඇලෙයිද හෙතෙම දුකෙහි ඇලෙයි. යමෙක් දුකෙහි ඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් නොමිදුනේයයි කියමි. යමෙක් සංඥාවෙහි ඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකෙහි ඇලෙයි යමෙක් දුකෙහි ඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකින් නොමිදුනේයයි කියමි. යමෙක් සංස්කාරයන්හි ඇලෙයි නම්, හෙතෙම දුකෙහි ඇලෙයි. යමෙක් දුකෙහි ඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් නොමිදුනේයයි කියමි. යමෙක් විඤ්ඤාණයෙහි ඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකෙහි ඇලෙයි. යමෙක් දුකෙහි ඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් නොමිදුනේයයි කියමි. “මහණෙනි, යමෙක් රූපයෙහි නොඇලෙයි නම්, හෙතෙම දුකෙහි නොඇලෙයි. යමෙක් දුකෙහි නොඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් මිදුනේයයි කියමි. යමෙක් වේදනාවෙහි නොඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකෙහි නොඇලෙයි. යමෙක් දුකෙහි නොඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් මිදුනේයයි කියමි. යමෙක් සංඥාවෙහි නොඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකෙහි නොඇලෙයි. යමෙක් දුකෙහි නොඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකින් මිදුනේයයි කියමි. යමෙක් සංස්කාරයන්හි නොඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකෙහි නොඇලෙයි. යමෙක් දුකෙහි නොඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් මිදුනේයයි කියමි. යමෙක් විඤ්ඤාණයෙහි නොඇලෙයි නම් හෙතෙම දුකෙහි නොඇලෙයි යමෙක් දුකෙහි නොඇලෙයි නම් ඔහු දුකින් මිදුනේයයි කියමි, යනුයි.” (අටවෙනි අභිනන්දන සූත්‍රය නිමි.)
9. උප්පාදසුත්තං	9. උප්පාද සූත්‍රය
30 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, රූපස්ස උප්පාදො ඨිති අභිනිබ්බත්ති පාතුභාවො , දුක්ඛස්සෙසො උප්පාදො රොගානං ඨිති ජරාමරණස්ස පාතුභාවො. යො වෙදනාය...පෙ.... යො සඤ්ඤාය...පෙ.... යො සඞ්ඛාරානං...පෙ.... යො විඤ්ඤාණස්ස උප්පාදො ඨිති අභිනිබ්බත්ති පාතුභාවො, දුක්ඛස්සෙසො උප්පාදො රොගානං ඨිති ජරාමරණස්ස පාතුභාවො. යො ච ඛො, භික්ඛවෙ, රූපස්ස නිරොධො වූපසමො අත්ථඞ්ගමො, දුක්ඛස්සෙසො නිරොධො රොගානං වූපසමො ජරාමරණස්ස අත්ථඞ්ගමො. යො වෙදනාය ...පෙ.... යො සඤ්ඤාය... යො සඞ්ඛාරානං... යො විඤ්ඤාණස්ස නිරොධො වූපසමො අත්ථඞ්ගමො, දුක්ඛස්සෙසො නිරොධො රොගානං වූපසමො ජරාමරණස්ස අත්ථඞ්ගමො’’ති. නවමං.	30 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපයේ ඉපදීම පැවැත්ම හටගැන්ම පහළවීම යමක්ද, එය දුකේ ඉපදීමය. රෝගයන්ගේ පැවැත්මය. ජරා මරණයේ පහළවීමය. වේදනාවේ ඉපදීම, පැවැත්ම, හටගැන්ම, පහළවීම යමක්ද, එය දුකේ ඉපදීමය. රෝගයන්ගේ පැවැත්මය. ජරා මරණයේ පහළවීමය. සංඥාවේ ඉපදීම, පැවැත්ම, හටගැන්ම සහ පහළවීම යමක්ද, එය දුකේ ඉපදීමය. රෝගයන්ගේ පැවැත්මය. ජරා මරණයේ පහළවීමය. සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම, පැවැත්ම, හටගැන්ම, පහළවීම යමක්ද, එය දුකේ ඉපදීමය, රෝගයන්ගේ පැවැත්මය. ජරා මරණයේ පහළවීමය. විඤ්ඤාණයේ ඉපදීම, පැවැත්ම, හටගැන්ම, පහළවීම යමක්ද, එය දුකේ ඉපදීමය. රෝගයන්ගේ පැවැත්මය. ජරා මරණයේ පහළවීමය. “මහණෙනි, රූපයේ නිරෝධය, සංසිඳීම, විනාශය, යමක්ද, එය දුකේ නිරෝධය, රෝගයන්ගේ සංසිඳීමය, ජරා මරණයේ විනාශය වෙයි. “වේදනාවේ නිරෝධය, සංසිඳීම, විනාශය යමක්ද, එය දුකේ නිරෝධය, රෝගයන්ගේ සංසිඳීමය සහ ජරා මරණයේ විනාශය වෙයි. “සංඥාවේ නිරෝධය, සංසිඳීම, විනාශය යමක්ද, එය දුකේ නිරෝධය, රෝගයන්ගේ සංසිඳීමය සහ ජරා මරණයේ විනාශය වෙයි. “සංස්කාරයන්ගේ නිරෝධය, සංසිඳීම, විනාශය යමක්ද, එය දුකේ නිරෝධය, රෝගයන්ගේ සංසිඳීමය සහ ජරා මරණයේ විනාශය වෙයි. “විඤ්ඤාණයේ නිරෝධය, සංසිඳීම, විනාශය යමක්ද, එය දුක්ඛයාගේ නිරෝධය, රෝගයන්ගේ සංසිඳීම, ජරා මරණයන්ගේ විනාශය වන්නේය. (නවවෙනි උප්පාද සූත්‍රය නිමි.)
10. අඝමූලසුත්තං	10. අඝමූල සූත්‍රය
31 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අඝඤ්ච, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි අඝමූලඤ්ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච භික්ඛවෙ අඝං? රූපං, භික්ඛවෙ, අඝං, වෙදනා අඝං, සඤ්ඤා අඝං, සඞ්ඛාරා අඝං, විඤ්ඤාණං අඝං. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අඝං. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අඝමූලං? යායං තණ්හා පොනොභවිකා නන්දීරාගසහගතා (නන්දිරාගසහගතා (සබ්බත්ථ)) තත්‍රතත්‍රාභිනන්දිනී; සෙය්‍යථිදං - කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අඝමූල’’න්ති. දසමං.	31 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, තොපට දුකද, දුකට මුලද දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්. මහණෙනි, දුක කවරේද? මහණෙනි, රූපය දුකකි. වේදනාව දුකකි. සංඥාව දුකකි. සංස්කාර දුකකි. විඤ්ඤාණය දුකකි. මහණෙනි, මේ දුකයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, දුකට මුල කවරේද? යම් ඒ නැවත නැවත ඉපදීම ඇති කරන්නාවූ, නන්දිරාගය සහිතවූ ඒ ඒ භවයෙහි ඇලෙන්නාවූ යම් ඒ තෘෂ්ණාවක් වේද, එනම්:- කාම තණ්හාවය, භව තණ්හාවය, විභව තණ්හාවය යන මොහුයි. මහණෙනි, මේ දුකට මුලයි. (දසවෙනි අඝමූල සූත්‍රය නිමි.)
11. පභඞ්ගුසුත්තං	11. පභඩ්ගු සූත්‍රය
32 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පභඞ්ගුඤ්ච, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි අප්පභඞ්ගුඤ්ච. තං සුණාථ. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, පභඞ්ගු, කිං අප්පභඞ්ගු? රූපං , භික්ඛවෙ, පභඞ්ගු. යො තස්ස නිරොධො වූපසමො අත්ථඞ්ගමො, ඉදං අප්පභඞ්ගු. වෙදනා පභඞ්ගු. යො තස්සා නිරොධො වූපසමො අත්ථඞ්ගමො, ඉදං අප්පභඞ්ගු. සඤ්ඤා පභඞ්ගු... සඞ්ඛාරා පභඞ්ගු. යො තෙසං නිරොධො වූපසමො අත්ථඞ්ගමො, ඉදං අප්පභඞ්ගු. විඤ්ඤාණං පභඞ්ගු. යො තස්ස නිරොධො වූපසමො අත්ථඞ්ගමො, ඉදං අප්පභඞ්ගූ’’ති. එකාදසමං.	32 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, තොපට බිඳෙන ස්වභාවය ඇති ධර්මයද, නොබිඳෙන ස්වභාවය ඇති ධර්මයද, දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්. බිඳෙන ස්වභාවය ඇති ධර්මය කුමක්ද? නොබිඳෙන ස්වභාවය ඇති ධර්මය කුමක්ද? “මහණෙනි, රූපය බිඳෙන ස්වභාවය ඇත්තේය. ඒ රූපයාගේ යම් නිරෝධයක්, විනාශයක්, සංසිඳීමක් ඇත්තේද? එය නොබිඳෙන ස්වභාවය ඇත්තේය. “වේදනාව බිඳෙන ස්වභාවය ඇත්තේය. වේදනාවේ යම් නිරෝධයක්, සංසිඳීමක්, විනාශයක් වේද, ඒ නොබිඳෙන ස්වභාවය ඇත්තේය. “සංඥාව බිඳෙන ස්වභාවය ඇත්තේය. සංඥාවේ යම් නිරෝධයක්, සංසිඳීමක්, විනාශයක් වේද, ඒ නොබිඳෙන ස්වභාව ඇත්තේය. ‘සංස්කාරයෝ බිඳෙන ස්වභාවය ඇත්තාහුය. සංස්කාරයන්ගේ යම් නිරෝධයක්, සංසිඳීමක්, විනාශයක් වේද, ඒ නොබිඳෙන ස්වභාව ඇත්තේය. “විඤ්ඤාණය බිඳෙන ස්වභාවය ඇත්තේය. විඤ්ඤාණයේ යම් නිරෝධයක්, සංසිඳීමක්, විනාශවීමක් වේද, ඒ නොබිඳෙන ස්වභාව ඇත්තේය. (එකොළොස්වෙනි පභංගු සූත්‍රය.)
4. නතුම්හාකංවග්ගො	4. නතුම්හාක වග්ගය
1. නතුම්හාකංසුත්තං	1. නතුම්හාක සූත්‍රය
33 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘යං, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සති. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං? රූපං, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සති. වෙදනා න තුම්හාකං, තං පජහථ. සා වො පහීනා හිතාය සුඛාය භවිස්සති. සඤ්ඤා න තුම්හාකං... සඞ්ඛාරා න තුම්හාකං, තෙ පජහථ. තෙ වො පහීනා හිතාය සුඛාය භවිස්සන්ති. විඤ්ඤාණං න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සති’’. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යං ඉමස්මිං ජෙතවනෙ තිණකට්ඨසාඛාපලාසං තං ජනො හරෙය්‍ය වා ඩහෙය්‍ය වා යථාපච්චයං වා කරෙය්‍ය. අපි නු තුම්හාකං එවමස්ස - ‘අම්හෙ ජනො හරති වා ඩහති වා යථාපච්චයං වා කරොතී’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘න හි නො එතං, භන්තෙ, අත්තා වා අත්තනියං වා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, රූපං න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සති. වෙදනා න තුම්හාකං, තං පජහථ. සා වො පහීනා හිතාය සුඛාය භවිස්සති. සඤ්ඤා න තුම්හාකං... සඞ්ඛාරා න තුම්හාකං... විඤ්ඤාණං න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සතී’’ති. පඨමං.	33 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, යමක් තොපගේ නොවේ නම් එය දුරු කරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය මහණෙනි, කුමක් තොපගේ නොවේද? මහණෙනි, රූපය තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. වේදනාව තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස සැප පිණිස වන්නේය. සඤ්ඤාව තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. සංස්කාරයෝ තොපගේ නොවෙත්. එය දුරු කරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. විඤ්ඤාණය තොපගේ නොවේ එය දුරු කරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි මේ ජේතවනයෙහි තණ, දැව, අතු, කොළ යන යමක් වේද, ජනයා එය ගෙනයන්නේ හෝ වේද, දවන්නේ හෝ වේද, සුදුස්සක් කරන්නේ හෝ වේද, එකල්හි තොපට ජනයා අප ගෙනයන්නේය කියා හෝ, දවන්නේය කියා හෝ, සුදුස්සක් කරන්නේය කියා හෝ කල්පනා වන්නේද? “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය. “ඊට හේතු කවරේද?” “ස්වාමීනි, එය අපගේ හෝ තමා හෝ තමාගේ දෙයක් හෝ නොවන හෙයිනි” “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම රූපය තොපගේ නොවේ එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. වේදනාව තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. සංඥාව තොපගේ නොවේ. එය දුරුකරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. සංස්කාරයෝ තොපගේ නොවේ. එය දුරුකරව් එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස සැප පිණිස වන්නේය. විඤ්ඤාණය තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. (පළමුවෙනි නතුම්හාක සූත්‍රය නිමි.)
2. දුතියනතුම්හාකංසුත්තං	2. නතුම්හාක සූත්‍රය
34 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘යං, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සති. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං? රූපං, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සති. වෙදනා න තුම්හාකං... සඤ්ඤා න තුම්හාකං... සඞ්ඛාරා න තුම්හාකං... විඤ්ඤාණං න තුම්හාකං, තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සති. යං, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං තං පජහථ. තං වො පහීනං හිතාය සුඛාය භවිස්සතී’’ති. දුතියං.	34 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, යමක් තොපගේ නොවේ නම් එය දුරු කරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. මහණෙනි, කුමක් තොපගේ නොවේද? “මහණෙනි, රූපය තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. වේදනාව තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. සංඥාව තොපගේ නොවේ. එය දුරුකරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. සංස්කාර තොපගේ නොවේ. එය දුරුකරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. විඤ්ඤාණය තොපගේ නොවේ. එය දුරු කරව්. එය දුරුකිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය. “මහණෙනි, යමක් තොපගේ නොවේ නම් එය දුරු කරව්. එය දුරු කිරීම තොපට හිත පිණිස, සැප පිණිස වන්නේය.” (දෙවෙනි නතුම්හාක සූත්‍රය නිමි.)
3. අඤ්ඤතරභික්ඛුසුත්තං	3. භික්ඛු සූත්‍රය
35 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු; යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො, අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, අනුසෙති, තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති; යං නානුසෙති, න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡතී’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං, භගවා; අඤ්ඤාතං, සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං චෙ, භන්තෙ, අනුසෙති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ අනුසෙති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. සඤ්ඤං චෙ අනුසෙති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. සඞ්ඛාරෙ චෙ අනුසෙති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. විඤ්ඤාණං චෙ අනුසෙති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. රූපං චෙ, භන්තෙ, නානුසෙති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ... සඤ්ඤං චෙ... සඞ්ඛාරෙ චෙ... විඤ්ඤාණං චෙ නානුසෙති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං චෙ, භික්ඛු, අනුසෙති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ... සඤ්ඤං චෙ... සඞ්ඛාරෙ චෙ... විඤ්ඤාණං චෙ අනුසෙති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. රූපං චෙ, භික්ඛු, නානුසෙති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ... සඤ්ඤං චෙ... සඞ්ඛාරෙ චෙ... විඤ්ඤාණං චෙ නානුසෙති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන, භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති. අථ ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො සො භික්ඛු එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව - යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං - බ්‍රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. තතියං.	35 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනකද, එතැන්හි පැමිණියේය පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එකත්පසෙක හුන්නේය. එකත්පසෙක හුන්නාවූ ඒ මහණතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ කීයේය. “ස්වාමීනි, මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් යම් ධර්මයක් අසා තනිව, විවේකව අප්‍රමාදව, කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇතිව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙම්ද, (එබඳුවූ) ධර්මයක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොටින් දේශනා කරන සේක්වා” යනුයි. “මහණ, යමක් (කාමරාගාදී කෙලෙස්) අත්නොහැර පවතියිද, එය (කාමරාගාදී කෙලෙස්) සංඛ්‍යාවට පැමිණෙයි. යමක් (කෙලෙස්) අත්නොහැර නොවතියි නම් එය (කෙලෙස්) සංඛ්‍යාවට නොපැමිණෙයි” කියා වදාළේය. භික්ෂුතෙමේ “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, දැනගන්නා ලදී. සුගතයන් වහන්ස, දැනගන්නාලදීයයි” කීය. “මහණ, ඔබ කෙසේ නම් මා විසින් සංක්ෂෙපයෙන් කියනලද වචනයාගේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් දැනගත්තෙහිද?” “ස්වාමීනි, රූපය අත්නොහැර පවතියි නම්, එය ඒ (රාගයෙන් යුත් පුද්ගලයා යනාදි) සංඛ්‍යාවට පැමිණෙයි. ඉදින් වේදනාව අත්නොහැර පවතියි නම්, එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. ඉදින් සංඥාව අත්නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. ඉදින් සංස්කාරයන් අත්නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. ඉදින් විඤ්ඤාණය අත්නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට පැමිණෙයි. “ස්වාමීනි, ඉදින් රූපය අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් වේදනාව අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් සංඥාව අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් සංස්කාරයන් අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් විඤ්ඤාණය අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ස්වාමීනි, මම මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් සංක්ෂෙපයෙන් වදාරනලද වචනයාගේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් දැනගනිමියි කීය.” “මහණ, යහපති! මහණ, යහපති!! ඔබ මා විසින් සංක්ෂෙපයෙන් කියනලද වචනයාගේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් දැන ගත්තෙහිය. “මහණ, ඉදින් රූපය අත්නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. ඉදින් වේදනාව අත්නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. ඉදින් සංඥාව අත්නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. ඉදින් සංස්කාර අත්නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. ඉදින් විඤ්ඤාණය අත් නොහැර පවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. “මහණ, ඉදින් රූපය අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් වේදනාව අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් සංඥාව අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් සංස්කාරයන් අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ඉදින් විඤ්ඤාණය අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. “මහණ, මා විසින් සංක්ෂෙපයෙන් කියනලද වචනයාගේ අර්ථය මෙසේ දතයුතුයයි” වදාළේය. එකල්හි වනාහි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන්වහන්සේගේ වචනයට විශේෂයෙන් සතුටුවී අනුමෝදන්වී හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, පැදකුණුකොට ගියේය. එකල්හි ඒ මහණතෙමේ තනිව විවේකව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍ය ඇතිව ආත්මපරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ යම් අර්ථයක් පිණිස කුලපුත්‍රයෝ මනාකොට ගිහිගෙයින් නික්ම සස්නෙහි පැවිදි වෙත්ද, නොබෝ කලකින්ම මාර්ගබ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව කෙළවරකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයෙහිම තෙමේ විශිෂ්ඨ ඥානයෙන් අවබෝධ කොට ඊට පැමිණ, වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව සඳහා කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැන ගත්තේය. ඒ මහණතෙමේ රහතුන් අතුරෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් විය. (තුන්වෙනි භික්ඛු සූත්‍රය නිමි.)
4. දුතියඅඤ්ඤතරභික්ඛුසුත්තං	4. භික්ඛු සූත්‍රය
36 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ , භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, අනුසෙති තං අනුමීයති; යං අනුමීයති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. යං නානුසෙති න තං අනුමීයති; යං නානුමීයති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡතී’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං, භගවා; අඤ්ඤාතං, සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං චෙ, භන්තෙ, අනුසෙති තං අනුමීයති; යං අනුමීයති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ අනුසෙති... සඤ්ඤං චෙ අනුසෙති... සඞ්ඛාරෙ චෙ අනුසෙති... විඤ්ඤාණං චෙ අනුසෙති තං අනුමීයති; යං අනුමීයති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. රූපං චෙ, භන්තෙ, නානුසෙති න තං අනුමීයති; යං නානුමීයති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ නානුසෙති... සඤ්ඤං චෙ නානුසෙති... සඞ්ඛාරෙ චෙ නානුසෙති... විඤ්ඤාණං චෙ නානුසෙති න තං අනුමීයති; යං නානුමීයති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං චෙ, භික්ඛු, අනුසෙති තං අනුමීයති; යං අනුමීයති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ, භික්ඛු... සඤ්ඤං චෙ, භික්ඛු... සඞ්ඛාරෙ චෙ, භික්ඛු... විඤ්ඤාණං චෙ, භික්ඛු, අනුසෙති තං අනුමීයති; යං අනුමීයති තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. රූපං චෙ, භික්ඛු, නානුසෙති න තං අනුමීයති; යං නානුමීයති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. වෙදනං චෙ නානුසෙති... සඤ්ඤං චෙ නානුසෙති... සඞ්ඛාරෙ චෙ නානුසෙති... විඤ්ඤාණං චෙ නානුසෙති න තං අනුමීයති; යං නානුමීයති න තෙන සඞ්ඛං ගච්ඡති. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. චතුත්ථං.	36 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක් පැත්තක හුන්නේය, එක් පැත්තක හුන්නාවූ, ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන්. වහන්සේට මෙසේ සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, යම්බඳුවූ මම භාග්‍යවතුන්වහන්සේගේ ධර්මය අසා තනිව විවේකව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යය ඇතිව ආත්මපරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙම්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට (එබඳුවූ) ධර්මයක් කොටින් දේශනා කරන සේක්වා යනුවෙනි.” “මහණ යමක් අත්නොහැර පවතීද, එය ඒ සමග මැරෙයි. යමක් ඒ සමග මැරෙයිද, එය ඒ (රාගයෙන් යුත් පුද්ගලයෙක යනාදීන්) සංඛ්‍යාවට යයි. යමක් අත්නොහැර නොපවතියිද, එය ඒ සමග නොමැරෙයි. එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි” කියා භාග්‍යවතුන්වහන්සේ වදාළේය. “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නා ලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නා ලදැයි” භික්ෂුතෙම කීය. “මහණ, මා විසින් කොටින් දෙසන ලද්දහුගේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැන ගත්තෙහිදැ”යි? විචාළේය. “ස්වාමීනි, ඉදින් රූපය අත්නොහැර පවතීද එය ඒ සමග මැරෙයි. යමක් ඒ සමග මැරෙයිද, එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. “ඉදින් වේදනාව අත්නොහැර පවතීද, එය ඒ සමග මැරෙයි. යමක් එය ඒ සමග මැරෙයිද, ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. “ඉදින් සංඥාව අත්නොහැර පවතීද, එය ඒ සමග මැරෙයි. යමක් ඒ සමග මැරෙයිද, එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි. “ඉදින් සංස්කාරයන් අත්නොහැර පවතීද, එය එ සමග මැරෙයි. යමක් ඒ සමග මැරෙයිද, එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි “ඉදින් විඤ්ඤාණය අත්නොහැර පවතීද, එය ඒ සමග මැරෙයි. යමක් ඒ සමග මැරෙයිද, එය ඒ සංඛ්‍යාවට යයි.” “මහණ, ඉදින් රූපය අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ හා සමග නොමැරෙයි. යමක් ඒ හා සමග නොමැරෙයි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. “ඉදින් වේදනාව අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ හා සමග නොමැරෙයි. යමක් ඒ හා සමග නොමැරෙයි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. “ඉදින් සංඥාව අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ හා සමග නොමැරෙයි. යමක් ඒ හා සමග නොමැරෙයි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. ‘ඉදින් සංස්කාරයන් අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ හා සමග නොමැරෙයි. යමක් ඒ හා සමග නොමැරෙයි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. “ඉදින් විඤ්ඤාණය අත්නොහැර නොපවතියි නම් එය ඒ අනුසය හා සමග නොමැරෙයි. යමක් ඒ හා සමග නොමැරෙයි නම් එය ඒ සංඛ්‍යාවට නොයයි. “මහණ, මා විසින් කොටින් කියන ලද මේ දේශනයාගේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දත යුත්තේයයි” වදාළේය. එකල්හි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාවට සතුටුවී අනුමෝදන්වී හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන්වහන්සේට වැඳ, පැදකුණුකොට ගියේය. ඉක්බිති ඒ භික්ෂුතෙම තනිව විවේකව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යය ඇතිව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ කුලපුත්‍රතෙම යම් අර්ථයක් උදෙසා මනාකොට ගිහි ගෙයින් නික්ම ශාසනයෙහි පැවිදිවෙද්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසානකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය නොබෝ කලකින් තෙමේ විශිෂ්ඨ ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂකොට ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මතු කළ යුත්තක් නැතැයි දැන ගත්තේය. ඒ මහණතෙම රහතුන් අතුරෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් විය. (හතරවෙනි භික්ඛු සූත්‍රය නිමි.)
5. ආනන්දසුත්තං	5. ආනන්ද සූත්‍රය
37 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ආනන්දං භගවා එතදවොච - ‘‘සචෙ තං, ආනන්ද, එවං පුච්ඡෙය්‍යුං - ‘කතමෙසං, ආවුසො ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස (ඨිතානං (ස්‍යා. කං. පී. ක.)) අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතී’ති? එවං පුට්ඨො ත්වං, ආනන්ද, කින්ති බ්‍යාකරෙය්‍යාසී’’ති? ‘‘සචෙ මං, භන්තෙ, එවං පුච්ඡෙය්‍යුං - ‘කතමෙසං, ආවුසො ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතී’ති? එවං පුට්ඨොහං, භන්තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යං - ‘රූපස්ස ඛො, ආවුසො, උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතී’ති. එවං පුට්ඨොහං, භන්තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘සාධු සාධු, ආනන්ද! රූපස්ස ඛො, ආනන්ද, උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. ඉමෙසං ඛො, ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතීති. එවං පුට්ඨො ත්වං, ආනන්ද, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාසී’’ති. පඤ්චමං.	37 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “ආනන්දය, ඉදින් තොපගෙන් ‘ඇවැත්වූ ආනන්දය, කවර නම් ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනේද, විනාශය පෙනේද, පවත්නාවුන්ගේ දිරීම පෙනේදැයි,’ අසන්නාහු නම් ආනන්දය, මෙසේ අසන ලද්දාවූ තෙපි කුමකැයි ප්‍රකාශ කරන්නහුද?” “ස්වාමීනි, මාගෙන් ‘ඇවත්වූ ආනන්දය, කවර නම් ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනේද, විනාශය පෙනේද, පවත්නාවුන්ගේ දිරීම පෙනේදැයි’ අසන්නාහු නම් ස්වාමීනි, මෙසේ අසන ලද්දාවූ මම මෙසේ ප්‍රකාශ කරන්නෙමි. “ඇවැත්නි, රූපයාගේ ඉපදීම පෙනෙයි. නැසීම පෙනෙයි. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේ. වේදනාවගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. සංඥාවගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. විඤ්ඤාණයාගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. ‘ඇවැත්නි, මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙයි කියායි. ස්වාමීනි, මෙසේ අසන ලද්දාවූ මම මෙසේ ප්‍රකාශ කරන්නෙමියි” (කීයේය.) “ආනන්දය, යහපති, යහපති, ආනන්දය, රූපයාගේ ඉපදීම පෙනෙයි. විනාශය පෙනෙයි. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙයි. වේදනාවගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. සංඥාවගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. විඤ්ඤාණයාගේ ඉපදීම පෙනේ. විනාශය පෙනේ. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනේ. “ආනන්දය, මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනෙයි. විනාශය පෙනෙයි. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙයි. ආනන්දය, මෙසේ අසන ලද්දාවූ තොපි මෙසේ ප්‍රකාශ කරන්නාහුය.” (පස්වෙනි ආනන්ද සූත්‍රය නිමි.)
6. දුතියආනන්දසුත්තං	6. ආනන්ද සූත්‍රය
38 සාවත්ථිනිදානං . එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ආනන්දං භගවා එතදවොච - ‘‘සචෙ තං, ආනන්ද, එවං පුච්ඡෙය්‍යුං - ‘කතමෙසං, ආවුසො ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ? කතමෙසං ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති? කතමෙසං ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතී’ති? එවං පුට්ඨො ත්වං, ආනන්ද, කින්ති බ්‍යාකරෙය්‍යාසී’’ති? ‘‘සචෙ මං, භන්තෙ, එවං පුච්ඡෙය්‍යුං - ‘කතමෙසං, ආවුසො ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ? කතමෙසං ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති , වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති ? කතමෙසං ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතී’ති? එවං පුට්ඨොහං, භන්තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යං - ‘යං ඛො, ආවුසො, රූපං අතීතං නිරුද්ධං විපරිණතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ. යා වෙදනා අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා; තස්සා උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතාය අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ. යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා; තෙසං උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ. යං විඤ්ඤාණං අතීතං නිරුද්ධං විපරිණතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ’’’. ‘‘යං ඛො, ආවුසො, රූපං අජාතං අපාතුභූතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. යා වෙදනා අජාතා අපාතුභූතා; තස්සා උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතාය අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. යා සඤ්ඤා...පෙ.... යෙ සඞ්ඛාරා අජාතා අපාතුභූතා; තෙසං උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. යං විඤ්ඤාණං අජාතං අපාතුභූතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො , ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. ‘‘යං ඛො, ආවුසො, රූපං ජාතං පාතුභූතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. යා වෙදනා ජාතා පාතුභූතා...පෙ.... යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා ජාතා පාතුභූතා; තෙසං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. යං විඤ්ඤාණං ජාතං පාතුභූතං තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතී’ති. එවං පුට්ඨොහං, භන්තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘සාධු , සාධු, ආනන්ද! යං ඛො, ආනන්ද, රූපං අතීතං නිරුද්ධං විපරිණතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ. යා වෙදනා ... යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා... යං විඤ්ඤාණං අතීතං නිරුද්ධං විපරිණතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ. ඉමෙසං ඛො, ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිත්ථ, වයො පඤ්ඤායිත්ථ, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිත්ථ. ‘‘යං ඛො, ආනන්ද, රූපං අජාතං අපාතුභූතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. යා වෙදනා... යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා... යං විඤ්ඤාණං අජාතං අපාතුභූතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති , වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. ඉමෙසං ඛො, ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායිස්සති, වයො පඤ්ඤායිස්සති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායිස්සති. ‘‘යං ඛො, ආනන්ද, රූපං ජාතං පාතුභූතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. යා වෙදනා ජාතා පාතුභූතා... යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා... යං විඤ්ඤාණං ජාතං පාතුභූතං; තස්ස උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායති. ඉමෙසං ඛො, ආනන්ද, ධම්මානං උප්පාදො පඤ්ඤායති, වයො පඤ්ඤායති, ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං පඤ්ඤායතීති. එවං පුට්ඨො ත්වං, ආනන්ද, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාසී’’ති. ඡට්ඨං.	38 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “ආනන්දය ඉදින් තොපගෙන් ‘ඇවැත්වූ ආනන්දය, කවර ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනුණේද, විනාශය පෙනුණේද පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනුණේද, කවර ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනෙන්නේද, විනාශය පෙනෙන්නේද, පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේද, කවර ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනේද, විනාශය පෙනේද පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේදැයි’ අසන්නහු නම් ආනන්දය මෙසේ අසනලද්දාවූ තෙපි කුමකැයි ප්‍රකාශකරන්නහුදැයි” විචාළේය. “ස්වාමීනි, ඉදින් මාගෙන් ‘ඇවැත්වූ ආනන්දය කවරනම් ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනුණේද, විනාශය පෙනුණේද පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේද, කවර නම් ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනෙන්නේද, විනාශය පෙනෙන්නේද, පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේද, කවර ධර්මයන්ගේ ඉපදීම පෙනේද, විනාශය පෙනේද පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේදැයි’ අසන්නාහු නම්, ස්වාමීනි මෙසේ අසනලද්දාවූ මම මෙසේ ප්‍රකාශ කරන්නෙමි.” ‘ඇවැත්නි, යම් රූපයක් වනාහි ඉකුත්වූයේද, නිරුද්ධවූයේද වෙනස්වූයේද ඒ රූපයාගේ ඉපදීම පෙනුණේය. විනාශය පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. යම් වේදනාවක් තොමෝ ඉකුත්වූවාද නිරුද්ධවූවාද වෙනස්වූවාද ඒ වේදනාවගේ ඉපදීම පෙනුණේය. විනාශය පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. ‘යම් සංඥාවක් තොමෝ ඉකුත්වූවාහුද, නිරුද්ධවූවාහුද, වෙනස්වූවාහුද, ඒ සංඥාවේ ඉපදීම පෙනුණේය. විනාශය පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. ‘යම් සංස්කාරයෝ ඉකුත්වූවාහුද, නිරුද්ධවූවාහුද, වෙනස්වූවාහුද, ඔවුන්ගේ ඉපදීම පෙනුණේය. විනාශය පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. ‘යම් විඥානයක් ඉකුත්වූයේද, නිරුද්ධවූයේද, වෙනස්වූයේද, ඒ විඥානයාගේ ඉපදීම පෙනුණේය. විනාශය පෙනුණේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනුණේය. ‘ඇවැත්නි, මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනුණේය. විනාශය පෙනුණේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනුණේය. “ඇවැත්නි, යම් රූපයක් වනාහි නූපන්නේද පහළ නුවූයේද, ඒ රූපයාගේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. විනාශය පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. ‘යම් වේදනාවක් වනාහි නූපන්නේද, පහළ නුවූයේද, ඒ වේදනාවේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. විනාශය පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. ‘යම් සංඥාවක් වනාහි නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද, ඒ සංඥාවේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. විනාශය පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. ‘යම් සංස්කාරයක් වනාහි නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද, ඒ සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. විනාශය පෙනෙන්නේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. ‘යම් විඥානයක්, නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද, විඥානයාගේ ඉපදීම වනාහි පෙනෙන්නේය. විනාශය පෙනෙන්නේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. ‘ඇවැත්නි, මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනෙන්නේය. විනාශය පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. ‘ඇවැත්නි, යම් රූපයක් වනාහි උපන්නේද, පහළ වූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනෙයි. නැසීම පෙනෙයි. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙයි. ‘යම් වේදනාවක් උපන්නීද, පහළවූවාද, ඇයගේ ඉපදීම පෙනෙයි. නැසීම පෙනෙයි. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙයි. ‘යම් සංඥාවක් උපන්නේද, පහළවූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනෙයි නැසීම පෙනෙයි. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙයි. “යම් සංස්කාරයක් උපන්නාහුද, පහළ වූවාහුද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනෙයි. නැසීම පෙනෙයි. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙයි යම් විඥානයක් උපන්නේද, පහළවූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනෙයි. නැසීම පෙනෙයි. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙයි. ඇවැත්නි, මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනෙයි, නැසීම පෙනෙයි. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙයි. “ස්වාමීනි මෙසේ අසන ලද්දාවූ මම මෙසේ ප්‍රකාශ කරන්නෙමි”යි කීය. “ආනන්දය යහපති යහපති! ආනන්දය, යම් රූපයක් ඉකුත් වූයේද, නිරුද්ධ වූයේද, වෙනස් වූයේද, මේ රූපයාගේ ඉපදීම පෙනුණේය. නැසීම පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. ‘යම් වේදනාවක් ඉකුත් වූයේද, නිරුද්ධ වූයේද, වෙනස් වූයේද, මේ වේදනාවේ ඉපදීම පෙනුණේය. නැසීම පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. “යම් සංඥාවක් ඉකුත් වූයේද, නිරුද්ධ වූයේද, වෙනස් වූයේද, මේ සංඥාවේ ඉපදීම පෙනුණේය. නැසීම පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. “යම් සංස්කාරයක් ඉකුත් වූයේද, නිරුද්ධ වූයේද, වෙනස් වූයේද, මේ සංස්කාරයන්හි ඉපදීම පෙනුණේය. නැසීම පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. “යම් විඥානයක් ඉකුත් වූයේද, නිරුද්ධ වූයේද, වෙනස් වූයේද, මේ විඥානයේ ඉපදීම පෙනුණේය. නැසීම පෙනුණේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනුණේය. “ආනන්දය, මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනුණේය. නැසීම පෙනුණේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනුණේය. “ආනන්දය, යම් රූපයක් වනාහි නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද ඒ රූපයාගේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. නැසීම පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. “යම් වේදනාවක් වනාහි නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද, ඒ වේදනාවේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. නැසීම පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. “යම් සංඥාවක් වනාහි නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද, ඒ සංඥාවේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. නැසීම පෙනෙන්නේය පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. “යම් සංස්කාරයක් වනාහි නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද, ඒ සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. නැසීම පෙනෙන්නේය. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. “යම් විඥානයක් නූපන්නේද, පහළ නොවූයේද ඒ විඥානයාගේ ඉපදීම පෙනෙන්නේය. නැසීම පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. “ආනන්දය මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනෙන්නේය. නැසීම පෙනෙන්නේය. පවත්නාහුගේ දිරීම පෙනෙන්නේය. “ආනන්දය, යම් රූපයක් උපන්නේද, පහළ වූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනේ. නැසීම පෙනේ. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේ. “යම් වේදනාවක් උපන්නේද, පහළ වූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනේ. නැසීම පෙනේ. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේ. “යම් සංඥාවක් උපන්නේද, පහළ වූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනේ. නැසීම පෙනේ. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේ. “යම් සංස්කාරයක් උපන්නේද, පහළ වූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනේ. නැසීම පෙනේ. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේ. “යම් විඥානයක් උපන්නේද, පහළ වූයේද, ඔහුගේ ඉපදීම පෙනේ. නැසීම පෙනේ. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේ. “ආනන්දය, මේ ධර්මයන්ගේ වනාහි ඉපදීම පෙනේ. නැසීම පෙනේ. පවත්නහුගේ දිරීම පෙනේ. ආනන්දය, මෙසේ අසනලද්දාවූ තෙපි මෙසේ ප්‍රකාශ කරන්නෙහියයි වදාළේය. (හයවෙනි ආනන්ද සූත්‍රය නිමි.)
7. අනුධම්මසුත්තං	7. අනුධර්ම සූත්‍රය
39 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අයමනුධම්මො හොති යං රූපෙ නිබ්බිදාබහුලො (නිබ්බිදාබහුලං (පී. ක.)) විහරෙය්‍ය, වෙදනාය නිබ්බිදාබහුලො විහරෙය්‍ය, සඤ්ඤා නිබ්බිදාබහුලො විහරෙය්‍ය, සඞ්ඛාරෙසු නිබ්බිදාබහුලො විහරෙය්‍ය, විඤ්ඤාණෙ නිබ්බිදාබහුලො විහරෙය්‍ය. යො රූපෙ නිබ්බිදාබහුලො විහරන්තො, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු නිබ්බිදාබහුලො විහරන්තො, විඤ්ඤාණෙ නිබ්බිදාබහුලො විහරන්තො රූපං පරිජානාති, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පරිජානාති, සො රූපං පරිජානං, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පරිජානං පරිමුච්චති රූපම්හා, පරිමුච්චති වෙදනා , පරිමුච්චති සඤ්ඤාය , පරිමුච්චති සඞ්ඛාරෙහි, පරිමුච්චති විඤ්ඤාණම්හා, පරිමුච්චති ජාතියා ජරාමරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි, පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමී’’ති. සත්තමං.	39 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, නවලොකොත්තර ධර්මයට අනුකූලවූ ප්‍රතිපත්තියෙහි පිළිපන්නාවූ භික්ෂුවහට මේ අනුකූල ධර්මය වෙයි. රූපයෙහි කලකිරීම බහුලකොට ඇතියෙක්ව වාසය කරන්නේය යන යමක්වේද, වේදනාවෙහි කලකිරීම බහුලකොට වාසයකරන්නේය යන යමක්වේද, සංඥාවෙහි කලකිරීමට බහුලකොට ඇතිව වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද, සංස්කාරයන්හි කලකිරීම බහුලකොට ඇතිව වාසය කරන්නේය යන යමක්වේද, විඥානයෙහි කලකිරීම බහුල කොට ඇතිව වාසයකරන්නේය යන යමක්වේද යන මේ අනුකූල ධර්මයයි. “හෙතෙම රූපයෙහි කලකිරීම බහුලකොට ඇතිව වාසය කරන්නේ වේදනාවෙහි කලකිරීම බහුලකොට ඇතිව වාසයකරන්නේ සංඥාවෙහි කලකිරීම බහුලකොට ඇතිව වාසයකරන්නේ සංස්කාරයන්හි කලකිරීම බහුලකොට ඇතිව වාසයකරන්නේ විඥානයෙහි කලකිරීම බහුලකොට ඇතිව වාසයකරන්නේ, රූපය පිරිසිඳ දනී. වේදනාව පිරිසිඳ දනී. සංඥාව පිරිසිඳ දනී. සංස්කාරයන් පිරිසිඳ දනී. විඥානය පිරිසිඳ දනී. “හෙතෙම රූපය පිරිසිඳ දන්නේ වේදනාව පිරිසිඳ දන්නේ සංඥාව පිරිසිඳ දන්නේ, සංස්කාරයන් පිරිසිඳ දන්නේ විඥානය පිරිසිඳ දන්නේ රූපය කෙරෙන් මිදෙයි. වේදනාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංඥාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංස්කාරයන් කෙරෙන් මිදෙයි. විඥානය කෙරෙන් මිදෙයි. ජාතියෙන්ද ජරාමරණයන්ගෙන්ද ශෝකයන්ගෙන්ද පරිදෙවයන්ගෙන්ද දුක්වලින්ද දොම්නස්වලින්ද දැඩි වෙහෙසින්ද මිදෙයි. සියලු දුක්වලින් මිදේයයි” කියමි. (හත්වෙනි අනුධර්ම සූත්‍රය නිමි)
8. දුතියඅනුධම්මසුත්තං	8. අනුධර්ම සූත්‍රය
40 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අයමනුධම්මො හොති යං රූපෙ අනිච්චානුපස්සී විහරෙය්‍ය...පෙ.... පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමී’’ති. අට්ඨමං.	40 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ භික්ෂූන්ට මේ කාරණය වදාළසේක. “නවලොකොත්තර ධර්මයට අනුකූලවූ ප්‍රතිපත්තියෙහි පිළිගන්නාවූ භික්ෂුවහට මේ අනුකූල ධර්මයවේ. රූපයෙහි අනිත්‍ය දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක්වේද වේදනාවෙහි අනිත්‍යය දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක්වේද සංඥාවෙහි අනිත්‍ය දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද සංස්කාරයෙහි අනිත්‍යය දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක්වේද, විඤ්ඤාණයෙහි අනිත්‍යය දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද යනු අනුකූල ධර්මය වේ. හෙතෙම රූපයෙහි අනිත්‍යය දකිමින් වාසය කරන්නේ වේදනාවෙහි අනිත්‍ය දකිමින් වාසය කරන්නේ සංඥාවෙහි අනිත්‍ය දකිමින් වාසය කරන්නේ සංස්කාරයන්හි අනිත්‍ය දකිමින් වාසය කරන්නේ විඤ්ඤාණයෙහි අනිත්‍ය දකිමින් වාසය කරන්නේ රූපය පිරිසිඳ දනී. වේදනාව පිරිසිඳ දනී. සංඥාව පිරිසිඳ දනී. සංස්කාරයන් පිරිසිඳ දනී. විඥානය පිරිසිඳ දනී. “හෙතෙම රූපය පිරිසිඳ දන්නේ වේදනාව පිරිසිඳ දන්නේ සංඥාව පිරිසිඳ දන්නේ සංස්කාරයන් පිරිසිඳ දන්නේ රූපය කෙරෙන් මිදෙයි. වේදනාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංඥාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංස්කාරයන් කෙරෙන් මිදෙයි. විඥානය කෙරෙන් මිදෙයි. ජාතියෙන්ද ජරාමරණයෙන්ද සෝකයන්ගෙන්ද පරිදේවයන්ගෙන්ද දුක්වලින් දොම්නස්වලින්ද දැඩිවෙහෙසින්ද මිදෙයි. සියලු දුක්වලින් මිදේයයි කියමි.” (8 වෙනි අනුධර්ම සූත්‍රය නිමි.)
9. තතියඅනුධම්මසුත්තං	9. අනුධර්ම සූත්‍රය
41 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අයමනුධම්මො හොති යං රූපෙ දුක්ඛානුපස්සී විහරෙය්‍ය...පෙ.... පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමී’’ති. නවමං.	41 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, නව ලොකොත්තර ධර්මයට අනුකූලවූ ප්‍රතිපත්තියෙහි පිළිපන්නාවූ භික්ෂුවහට මේ අනුකූල ධර්මයවේ. රූපය දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද වේදනාව දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද, සංඥාව දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද, සංස්කාර දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද, විඤ්ඤාණය දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද, යනු අනුකූල ධර්මයයි. “හෙතෙම රූපය දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේ වේදනාව දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේ, සංඥාව දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේ, සංස්කාරයන් දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේ, විඤ්ඤාණය දුකයයි දකිමින් වාසය කරන්නේ, රූපය පිරිසිඳ දනී, වේදනාව පිරිසිඳ දනී, සංඥාව පිරසිඳ දනී, සංස්කාරය පිරිසිඳ දනී, විඤ්ඤාණය පිරිසිඳ දනී, “හෙතෙමේ රූපය පිරිසිඳ දන්නේ වේදනාව පිරිසිඳ දන්නේ සංඥාව පිරිසිඳ දන්නේ සංස්කාරයන් පිරිසිඳ දන්නේ විඤ්ඤාණය පිරිසිඳ දන්නේ, රූපය කෙරෙන් මිදෙයි. වේදනාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංඥාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංස්කාරයන් කෙරෙන් මිදෙයි. විඥානය කෙරෙන් මිදෙයි. ජාතියෙන්ද, ජරාමරණයෙන්ද, සෝකයන්ගෙන්ද, පරිදේවයන්ගෙන්ද, දුක් දොම්නස්වලින්ද, දැඩි වෙහෙසින්ද මිදෙයි. සියළු දුක්වලින් මිදේයයි කියමි. (නවවෙනි අනුධර්ම සූත්‍රය නිමි.)
10. චතුත්ථඅනුධම්මසුත්තං	10. අනුධර්ම සූත්‍රය
42 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අයමනුධම්මො හොති යං රූපෙ අනත්තානුපස්සී විහරෙය්‍ය, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ අනත්තානුපස්සී විහරෙය්‍ය. යො රූපෙ අනත්තානුපස්සී විහරන්තො...පෙ.... රූපං පරිජානාති, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පරිජානාති, සො රූපං පරිජානං, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පරිජානං පරිමුච්චති රූපම්හා, පරිමුච්චති වෙදනාය, පරිමුච්චති සඤ්ඤාය, පරිමුච්චති සඞ්ඛාරෙහි, පරිමුච්චති විඤ්ඤාණම්හා, පරිමුච්චති ජාතියා ජරාමරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි, පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමී’’ති. දසමං.	42 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, නවලොකොත්තර ධර්මයට අනුකූල ප්‍රතිපත්තියෙහි පිළිගන්නාවූ භික්ෂුවහට මේ අනුකූල ධර්මයවේ. රූපය අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසයකරන්නේය යන යමක්වේද, වේදනාව අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද සංඥාව අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසයකරන්නේය යන යමක්වේද, සංස්කාරයන් අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසයකරන්නේය යන යමක්වේද, විඤ්ඤාණය අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසය කරන්නේය යන යමක් වේද, යන අනුකූල ධර්මයයි. “හෙතෙම රූපය අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසය කරන්නේ, වේදනාව අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසය කරන්නේ, සංඥාව අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසය කරන්නේ, සංස්කාරයන් අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසය කරන්නේ, විඤ්ඤාණය අනාත්ම වශයෙන් දකිමින් වාසය කරන්නේ, රූපය පිරිසිඳ දනී. වේදනාව පිරිසිඳ දනී. සංඥාව පිරිසිඳ දනී. සංස්කාරයන් පිරිසිඳ දනී. විඤ්ඤාණය පිරිසිඳ දනී. “හෙතෙමේ රූපය පිරිසිඳ දන්නේ වේදනාව පිරිසිඳ දන්නේ සංඥාව පිරිසිඳ දන්නේ සංස්කාරයන් පිරිසිඳ දන්නේ විඤ්ඤාණය පිරිසිඳ දන්නේ රූපය කෙරෙන් මිදෙයි. වේදනාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංඥාව කෙරෙන් මිදෙයි. සංස්කාරයන් කෙරෙන් මිදෙයි. විඤ්ඤාණය කෙරෙන් මිදෙයි. ජාතියෙන්ද ජරාමරණයෙන්ද, සෝකයන්ගෙන්ද, පරිදෙවයන්ගෙන්ද, දුක් දොම්නස්වලින්ද, දැඩි වෙහෙසින්ද, මිදෙයි. සියළු දුක්වලින් මිදේයයි කියමි.” (දහවෙනි අනුධර්ම සූත්‍රය නිමි)
5. අත්තදීපවග්ගො	5. අත්තදීප වර්ගය
1. අත්තදීපසුත්තං	1. අත්තදීප සූත්‍රය
43 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘අත්තදීපා, භික්ඛවෙ, විහරථ අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා. අත්තදීපානං, භික්ඛවෙ, විහරතං අත්තසරණානං අනඤ්ඤසරණානං, ධම්මදීපානං ධම්මසරණානං අනඤ්ඤසරණානං යොනි උපපරික්ඛිතබ්බා. කිංජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා, කිංපහොතිකා’’ති? ‘‘කිංජාතිකා ච, භික්ඛවෙ, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා, කිංපහොතිකා? ඉධ, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො, රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. තස්ස තං රූපං විපරිණමති, අඤ්ඤථා ච හොති. තස්ස රූපවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, වෙදනාවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා වෙදනං, වෙදනාය වා අත්තානං. තස්ස සා වෙදනා විපරිණමති, අඤ්ඤථා ච හොති. තස්ස වෙදනාවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති... සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. තස්ස තං විඤ්ඤාණං විපරිණමති, අඤ්ඤථා ච හොති . තස්ස විඤ්ඤාණවිපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. ‘‘රූපස්ස ත්වෙව, භික්ඛවෙ, අනිච්චතං විදිත්වා විපරිණාමං විරාගං නිරොධං (විපරිණාම විරාග නිරොධං (සී.)), පුබ්බෙ චෙව රූපං එතරහි ච සබ්බං රූපං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මන්ති, එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යෙ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා න පරිතස්සති, අපරිතස්සං සුඛං විහරති, සුඛවිහාරී භික්ඛු ‘තදඞ්ගනිබ්බුතො’ති වුච්චති. වෙදනාය ත්වෙව, භික්ඛවෙ, අනිච්චතං විදිත්වා විපරිණාමං විරාගං නිරොධං, පුබ්බෙ චෙව වෙදනා එතරහි ච සබ්බා වෙදනා අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මාති, එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යෙ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා න පරිතස්සති, අපරිතස්සං සුඛං විහරති, සුඛවිහාරී භික්ඛු ‘තදඞ්ගනිබ්බුතො’ති වුච්චති. සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං ත්වෙව, භික්ඛවෙ, අනිච්චතං විදිත්වා විපරිණාමං විරාගං නිරොධං, පුබ්බෙ චෙව සඞ්ඛාරා එතරහි ච සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මාති, එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යෙ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා න පරිතස්සති, අපරිතස්සං සුඛං විහරති, සුඛවිහාරී භික්ඛු ‘තදඞ්ගනිබ්බුතො’ති වුච්චති. විඤ්ඤාණස්ස ත්වෙව, භික්ඛවෙ, අනිච්චතං විදිත්වා විපරිණාමං විරාගං නිරොධං, පුබ්බෙ චෙව විඤ්ඤාණං එතරහි ච සබ්බං විඤ්ඤාණං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මන්ති, එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යෙ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා න පරිතස්සති, අපරිතස්සං සුඛං විහරති, සුඛවිහාරී භික්ඛු ‘තදඞ්ගනිබ්බුතො’ති වුච්චතී’’ති. පඨමං.	43 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, ධර්මය තමාට පහනක් කොට ගෙන ධර්මය තමාට පිහිට කොට ගෙන අන්‍ය පිහිටක් නැත්තෝව වාසය කරව්. ධර්මය පහනක් කොට ගෙන, ධර්මය පිහිට කොට ගෙන අන්‍ය පිහිටක් නැත්තෝව වාසය කරව්. “මහණෙනි, තමා පහනක් කොට ගෙන, තමා පිහිට කොටගෙන අන් පිහිටක් නැත්තෝව ධර්මය පහනක් කොට ගෙන, ධර්මය පිහිටකොට ගෙන, අන් පිහිටක් නැතිව වාසය කරන්නවුන්ගේ හේතුව, කාරණය සෙවිය යුතුයි. කුමක් හේතුකොට ගෙන සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ පවතිද්ද, කුමකින් හටගන්නාහුද යනුවෙනි. “මහණෙනි, සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ කුමක් හේතුකොට ගෙන උපදින්නාහුද, කුමකින් පහළවන්නාහුද? “මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති ආර්‍ය්‍යයන් නොදක්නාවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ, සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ, පෘථග්ජනතෙමේ රූපය තමා වශයෙන් දකියි. තමා රූපවත්යයි හෝ දකියි. රූපය තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “ඔහුගේ ඒ රූපය වෙනස්වෙයි. අන් ආකාරයකට පැමිණෙයි. ඔහුගේ ඒ රූපය වෙනස්වීමෙන් හා අන් අයුරකට පැමිණීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ උපදිත්. “වේදනාව තමා වශයෙන් දකියි. තමා වේදනාවත්යයි හෝ දකියි වේදනාව තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා වේදනාව කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනස් වෙයි. අන් ආකාරයකට පැමිණෙයි. ඔහුගේ ඒ වේදනාව වෙනස්වීමෙන් හා අන් අයුරකට පැමිණීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ උපදිත්. “සඤ්ඤාව තමා වශයෙන් දකියි. තමා සඤ්ඤාවත්යයි හෝ දකියි. සඤ්ඤාව තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා සඤ්ඤාව කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ඔහුගේ ඒ සඤ්ඤාව වෙනස්වෙයි. අන් ආකාරයකට පැමිණෙයි. ඔහුගේ ඒ සඤ්ඤාව වෙනස්වීමෙන් හා අන් ආකාරයකට පැමිණීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ උපදිත්. “සංස්කාරයන් තමා වශයෙන් දකියි. තමා සංස්කාරවත් යයි හෝ දකියි. සංස්කාර තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා සංස්කාරයන් කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයන් වෙනස්වෙයි. අන් ආකාරයකට පැමිණෙයි. වෙනස්වීමෙන් අන් ආකාරයකට පැමිණීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ උපදිත්. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් දකියි. තමා විඤ්ඤාණවත් යයි හෝ දකියි. විඤ්ඤාණය තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ඔහුගේ ඒ විඤ්ඤාණය වෙනස්වෙයි. අන් ආකාරයකට පැමිණෙයි. ඔහුගේ ඒ විඤ්ඤාණය වෙනස්වීමෙන් හා අන් ආකාරයකට පැමිණීමෙන් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ උපදිත්. “මහණෙනි, රූපයේ අනිත්‍ය බව දැන, පෙරද රූපය අනිත්‍යහ, පෙරලෙන නොඇලිය යුතු නැතිවන ස්වභාවය ඇති ධර්මයකි. දැනුදු සියලු රූපය අනිත්‍යය. දුකය. පෙරලෙන සුළුයයි. මෙසේ මේ කාරණය තත්වූ පරිදි නුවණින් දකින්නාට යම් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාස කෙනෙක් වෙත්ද, ඔවුහු ප්‍රහීණවෙත්. ඔවුන්ගේ ප්‍රහාණයෙන් තැති නොගනී. තැති නොගන්නේ සැපසේ වාසය කරයි. සැපසේ වාසය කරන මහණතෙම තාවකාලිකව නිවුනේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, වේදනාවේ අනිත්‍ය බව දැන, පෙරද වේදනාව අනිත්‍ය පෙරලෙන නොඇලිය යුතු නැතිවන ස්වභාවය ඇති ධර්මයකි. දැනුදු සියලු වේදනාව අනිත්‍යය. දුකය. පෙරලෙන සුළුයයි මෙසේ මේ කාරණය තත්වූ පරිදි නුවණින් දකින්නාහට යම් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාසයෝ වෙත්ද, ඔවුහු ප්‍රහීණවෙත්. ඔවුන්ගේ ප්‍රහාණයෙන් තැති නොගනී. තැති නොගන්නේ සැපසේ වාසය කරයි. සැපසේ වාසය කරන මහණතෙම තාවකාලිකව නිවුනේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සඤ්ඤාවේ අනිත්‍ය බව දැන, පෙරද සඤ්ඤාව අනිත්‍යය. පෙරලෙන, නොඇලිය යුතු, නැතිවන ස්වභාවය ඇති ධර්මයකි. දැනුදු සඤ්ඤාව අනිත්‍යය, දුකය, පෙරලෙන සුළුයයි මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි නුවණින් දකින්නාහට යම් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාස කෙනෙක් වෙත්ද ඔවුහු ප්‍රහීණවෙත්. ඔවුන්ගේ ප්‍රහාණයෙන් තැති නොගනී. තැති නොගන්නේ සැපසේ වාසය කරයි. සැපසේ වාසය කරන මහණතෙම තාවකාලිකව නිවුනේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංස්කාරයන්ගේ අනිත්‍ය බව දැන, පෙරද සංස්කාරයෝ අනිත්‍යය, පෙරලෙන නො ඇලිය යුතු නැති වන ස්වභාවය ඇති ධර්මයෝය. දැනුදු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යය. දුකය. පෙරලෙන සුළුයයි මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි නුවණින් දකින්නාහට යම් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාස කෙනෙක් වෙත්ද, ඔවුහු ප්‍රහීණවෙත්. ඔවුන්ගේ ප්‍රහාණයෙන් තැති නොගනී. තැති නොගන්නේ සැපසේ වාසය කරයි. සැපසේ වාසය කරන මහණතෙම තාවකාලිකව නිවුනේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණයේ අනිත්‍ය බව දැන, පෙරද විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය, පෙරලෙන, නොඇලිය යුතු, නැතිවන ස්වභාවය ඇති ධර්මයකි. දැනුදු විඤ්ඤාණ අනිත්‍යය. දුකය, පෙරලෙන සුළුයයි මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි නුවණින් දක්නාහට යම් සෝක, පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාස කෙනෙක් වෙත්ද, ඔව්හු ප්‍රහීණවෙත්. ඔවුන්ගේ ප්‍රහාණයෙන් තැති නොගනී. තැති නොගන්නේ සැපසේ වාසය කරයි. සැපසේ වාසය කරන මහණතෙම තාවකාලිකව නිවුනේයයි කියනු ලැබේ.” (පළමුවෙනි අත්තදීප සූත්‍රය නිමි.)
2. පටිපදාසුත්තං	2. පටිපදා සූත්‍රය
44 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සක්කායසමුදයගාමිනිඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, පටිපදං දෙසෙස්සාමි, සක්කායනිරොධගාමිනිඤ්ච පටිපදං. තං සුණාථ. කතමා ච, භික්ඛවෙ, සක්කායසමුදයගාමිනී පටිපදා? ඉධ, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො, රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං අත්තතො... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘සක්කායසමුදයගාමිනී පටිපදා, සක්කායසමුදයගාමිනී පටිපදා’ති. ඉති හිදං, භික්ඛවෙ, වුච්චති ‘දුක්ඛසමුදයගාමිනී සමනුපස්සනා’ති. අයමෙවෙත්ථ අත්ථො’’. ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො, සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො, න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං ; න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං. න වෙදනං අත්තතො... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා, සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති. ඉති හිදං, භික්ඛවෙ, වුච්චති ‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී සමනුපස්සනා’ති. අයමෙවෙත්ථ අත්ථො’’ති. දුතියං.	44 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, මමයයි ගන්නා පඤ්චස්කන්ධයේ හට ගැනීම පිණිස පවත්නාවූ ප්‍රතිපදාවද මමයයි ගන්නා පඤ්චස්කන්ධයේ නැතිවීම පිණිස පවත්නාවූ ප්‍රතිපදාවද දේශනා කරමි. එය අසව්. මහණෙනි, පඤ්චස්කන්ධයේ හටගැනීම පිණිස පවත්නාවූ ප්‍රතිපදාව කවරේද? “මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති ආර්‍ය්‍යයන් නොදක්නාවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ, සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂනොවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නො හික්මුනාවූ, පෘථග්ජනතෙමේ රූපය තමා වශයෙන් දකියි. තමා රූපවත්යයි හෝ දකියි. රූපය තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා රූපය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “වේදනාව තමා වශයෙන් දකියි තමා වේදනාවත්යයි හෝ දකියි. වේදනාව තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා වේදනාව කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “සඤ්ඤාව තමා වශයෙන් දකියි. තමා සඤ්ඤාවත්යයි හෝ දකියි, සඤ්ඤාව තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා සඤ්ඤාව කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “සංස්කාර තමා වශයෙන් දකියි. තමා සංස්කාරවත්යයි හෝ දකියි. සංස්කාර තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා සංස්කාරයන් කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් දකියි. තමා විඤ්ඤාණවත්යයි හෝ දකියි. විඤ්ඤාණය තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. තමා විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “මහණෙනි, මේ පඤ්චස්කන්ධය හටගැනීම පිණිස පවත්නාවූ, ප්‍රතිපදාවයි. මීට පඤ්චස්කන්ධය හටගැනීම පිණිස පවත්නාවූ ප්‍රතිපදාවයි කියනු ලැබේ. දුක් හටගැනීම පිණිස පවත්නා වැරදි දැකීම යනුද මේ අර්ථය සඳහාම කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, පඤ්චස්කන්ධය නිරුද්ධ කිරීම පිණිස පවත්නාවූ ප්‍රතිපදාව නම් කවරේද? “මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි ආර්‍ය්‍යයන් දක්නාවූ ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි දක්ෂවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ, සත්පුරුෂයන් දක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ, බහුශ්‍රැත ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපය තමා වශයෙන් නොදකියි. රූපය සහිතවූවක් හෝ තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා කෙරෙහි රූපය ඇතැයි හෝ නොදකියි. රූපය කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදකියි. “වේදනාව තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා වේදනාව සහිතයයි හෝ නොදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ වේදනාව ඇතැයි නොදකියි. වේදනාව කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදකියි. “සංඥාව තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා සංඥාව සහිත යයි හෝ නොදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ සංඥාව ඇතැයි නො දකියි. සංඥාව කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදකියි. “සංස්කාර තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා සංස්කාර සහිතයයි හෝ නොදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ සංස්කාර ඇතැයි නොදකියි. සංස්කාර කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදකියි. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණ සහිතයයි හෝ නොදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ විඤ්ඤාණය ඇතැයි නොදකියි. විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදකියි. “මහණෙනි, මේ වනාහි පඤ්චස්කන්ධය නිරුද්ධ කිරීම පිණිස පවත්නා ප්‍රතිපදාවයි. පඤ්චස්කන්ධය නිරුද්ධ කිරීම පිණිස පවත්නා ප්‍රතිපදාව යයි මීට කියනු ලැබේ. දුක් නිරුද්ධ කිරීම සඳහා පවත්නා ප්‍රතිපදාව යනුද මේ අර්ථය සඳහාම කියනු ලැබේ.” (දෙවෙනි පටිපදා සූත්‍රය නිමි.)
3. අනිච්චසුත්තං	3. පටිපදා සූත්‍රය
45 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං ; යං දුක්ඛං තදනත්තා ; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො චිත්තං විරජ්ජති විමුච්චති අනුපාදාය ආසවෙහි. වෙදනා අනිච්චා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො චිත්තං විරජ්ජති විමුච්චති අනුපාදාය ආසවෙහි. රූපධාතුයා චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො චිත්තං විරත්තං විමුත්තං හොති අනුපාදාය ආසවෙහි, වෙදනාධාතුයා...පෙ.... සඤ්ඤාධාතුයා... සඞ්ඛාරධාතුයා... විඤ්ඤාණධාතුයා චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො චිත්තං විරත්තං විමුත්තං හොති අනුපාදාය ආසවෙහි. විමුත්තත්තා ඨිතං. ඨිතත්තා සන්තුසිතං (සන්තුස්සිතං (ක. සී. පී. ක.)). සන්තුසිතත්තා න පරිතස්සති. අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. තතියං.	45 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍යද එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මය, යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන්, යහපත් නුවණින් දත යුතුයි. එය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් බලන්නහුගේ සිත නොඇලෙයි. දැඩිසේ අල්ලා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් මිදෙයි. “මහණෙනි, වේදනාව අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍යද එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මයි. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ.’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දත යුතුයි. එය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් බලන්නහුගේ සිත නොඇලෙයි. දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් මිදෙයි. “මහණෙනි, සංඥාව අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍යද එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දත යුතුයි. එය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් බලන්නහුගේ සිත නොඇලෙයි. දැඩිසේ අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන් ගෙන් මිදෙයි. “මහණෙනි, සංස්කාර අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍යද එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. එය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් බලන්නහුගේ සිත නොඇලෙයි. දැඩිකොට අල්ලා නොගෙන ආශ්‍රවයන් කෙරෙන් මිදෙයි. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍යද, එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දත යුතුයි. එය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් බලන්නහුගේ සිත නොඇලෙයි. දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන් කෙරෙන් මිදෙයි. “මහණෙනි, ඉදින් භික්ෂුවක් හිත රූපධාතුවෙහි දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන් කෙරෙන් නොඇලුණේ වෙයිද, මිදුනේ වෙයිද, මහණෙනි, ඉදින් වේදනා ධාතුයෙහි භික්ෂුවගේ හිත දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් නොඇලුණේ වෙයිද මිදුණේ වෙයිද, “මහණෙනි, ඉදින් සංඥා ධාතුවෙහි භික්ෂුවගේ හිත දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් නොඇලුණේ වෙයිද, මිදුනේ වෙයිද, මහණෙනි, ඉදින් සංස්කාර ධාතුවෙහි භික්ෂුවගේ හිත දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් නොඇලුණේ වෙයිද, මිදුනේ වෙයිද, මහණෙනි, ඉදින් විඤ්ඤාණ ධාතුවෙහි භික්ෂුවගේ සිත දැඩිකොට අල්වානොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් නොඇලුණේ වෙයිද, මිදුණේ වෙයිද, “මිදුනු හෙයින් (මතු කළයුතු කිසක් නැති හෙයින්) සිටියේ වෙයි. සිටි හෙයින් සතුටු වෙයි. සතුටුවූ හෙයින් බිය නොවෙයි. බිය නොවන තැනැත්තේ මේ ආත්මයෙහිම පිරිනිවන් පායි. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි.” (තුන්වෙනි පටිපදා සූත්‍රය නිමි.)
4. දුතියඅනිච්චසුත්තං	4. අනිච්චතා සූත්‍රය
46 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. වෙදනා අනිච්චා... සඤ්ඤා අනිච්චා... සඞ්ඛාරා අනිච්චා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං’’. ‘‘එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො පුබ්බන්තානුදිට්ඨියො න හොන්ති. පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනං අසති, අපරන්තානුදිට්ඨියො න හොන්ති. අපරන්තානුදිට්ඨීනං අසති, ථාමසො (ථාමසා (සී. ස්‍යා. කං.)) පරාමාසො න හොති. ථාමසෙ (ථාමසා (සී. ස්‍යා. කං.), ථාමසො (ක.)) පරාමාසෙ අසති රූපස්මිං... වෙදනාය ... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණස්මිං චිත්තං විරජ්ජති විමුච්චති අනුපාදාය ආසවෙහි. විමුත්තත්තා ඨිතං. ඨිතත්තා සන්තුසිතං. සන්තුසිතත්තා න පරිතස්සති. අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. චතුත්ථං.	46 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන්වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද, එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “වේදනාව අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “සංඥාව අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද එය දුකකි. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “සංස්කාර අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද, එය දුකකි. යමක් දුකද, එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද එය දුකකි. යමක් දුකද, එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේ’ යන මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මෙය මෙසේයයි තත්වූ පරිදි මනා නුවණින් බලන්නහුට අතීත භව පිළිබඳ දෘෂ්ටීහු නොවෙත්. අතීත බව පිළිබඳ දෘෂ්ටි නැතිවූ කල්හි අනාගත භව පිළිබඳ දෘෂ්ටීහු නොවෙත්. අනාගත භව පිළිබඳ දෘෂ්ටි නැතිවූ කල්හි දැඩිසේ දෘෂ්ටියෙන් අල්වා ගැණීමක් නොවෙයි. දැඩිසේ දෘෂ්ටියෙන් අල්වා ගැනීමක් නැතිවූකල්හි රූප, වේදනා, සංඥා, සංස්කාර, විඤ්ඤාණ යන මොවුන් කෙරෙහි සිත නො ඇලෙයි. දැඩි කොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් මිදෙයි. මිදුනු හෙයින් (මතු කළයුතු කිසක් නැති හෙයින්) සිටියි. සිටි හෙයින් සතුටු වෙයි. සතුටු වූ හෙයින් හෙතෙමේ තැති නොගනියි. තැති නොගත්තේ නම් ආත්මයෙහිම පිරිනිවන් පායි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරණ ලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනියි.” (හතරවෙනි අනිච්චතා සූත්‍රය නිමි.)
5. සමනුපස්සනාසුත්තං	5. සමනුපස්සනා සූත්‍රය
47 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං අත්තානං සමනුපස්සමානා සමනුපස්සන්ති, සබ්බෙතෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ සමනුපස්සන්ති, එතෙසං වා අඤ්ඤතරං. කතමෙ පඤ්ච? ඉධ, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං’’. ‘‘ඉති අයඤ්චෙව සමනුපස්සනා ‘අස්මී’ති චස්ස අවිගතං (අධිගතං (බහූසු)) හොති. ‘අස්මී’ති ඛො පන, භික්ඛවෙ, අවිගතෙ පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං අවක්කන්ති හොති - චක්ඛුන්ද්‍රියස්ස සොතින්ද්‍රියස්ස ඝානින්ද්‍රියස්ස ජිව්හින්ද්‍රියස්ස කායින්ද්‍රියස්ස. අත්ථි, භික්ඛවෙ, මනො, අත්ථි ධම්මා, අත්ථි අවිජ්ජාධාතු. අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙන ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස ‘අස්මී’තිපිස්ස හොති; ‘අයමහමස්මී’තිපිස්ස හොති; ‘භවිස්ස’න්තිපිස්ස හොති; ‘න භවිස්ස’න්තිපිස්ස හොති; ‘රූපී භවිස්ස’න්තිපිස්ස හොති; ‘අරූපී භවිස්ස’න්තිපිස්ස හොති; ‘සඤ්ඤී භවිස්ස’න්තිපිස්ස හොති; ‘අසඤ්ඤී භවිස්ස’න්තිපිස්ස හොති; ‘නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්ස’න්තිපිස්ස හොති’’. ‘‘තිට්ඨන්තෙව ඛො (තිට්ඨන්ති ඛො පන (සී. ස්‍යා. කං. පී.)), භික්ඛවෙ, තත්ථෙව (තථෙව (කත්ථචි)) පඤ්චින්ද්‍රියානි. අථෙත්ථ සුතවතො අරියසාවකස්ස අවිජ්ජා පහීයති, විජ්ජා උප්පජ්ජති. තස්ස අවිජ්ජාවිරාගා විජ්ජුප්පාදා ‘අස්මී’තිපිස්ස න හොති; ‘අයමහමස්මී’තිපිස්ස න හොති; ‘භවිස්ස’න්ති... ‘න භවිස්ස’න්ති... රූපී... අරූපී ... සඤ්ඤී... අසඤ්ඤී... ‘නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්ස’න්තිපිස්ස න හොතී’’ති. පඤ්චමං.	47 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, යම් ඒ ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් හෝ නොයෙක් ආත්මයන් දක්නාහු දකිත්ද, ඒ සියල්ලෝ උපාදානස්කන්ධ පසම හෝ එයින් එකක් හෝ දකිත්. ඒ කවර පසක්ද? මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති, ආර්‍ය්‍යයන් නොදක්නාවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ, සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ, පෘථග්ජනතෙම රූපය ආත්මය වශයෙන් දකියි. ආත්මය රූපවත්යයි හෝ දකියි. රූපය ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ආත්මය රූපය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “වේදනාව ආත්ම වශයෙන් දකියි. ආත්මය වේදනාවත් යයි හෝ දකියි. වේදනාව ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ආත්මය වේදනාව කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “සංඥාව ආත්ම වශයෙන් දකියි. ආත්මය සංඥාවත්යයි හෝ දකියි. සංඥාව ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ආත්මය සංඥාව කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “සංස්කාර ආත්ම වශයෙන් දකියි. ආත්මය සංස්කාරවත්යයි හෝ දකියි. සංස්කාර ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ආත්මය සංස්කාර කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. “විඤ්ඤාණය ආත්ම වශයෙන් හෝ දකියි. ආත්මය විඤ්ඤාණවත්යයි හෝ දකියි. විඤ්ඤාණය ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. ආත්මය විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියි. මෙසේ මේ දෘෂ්ටි වශයෙන් ඔහුට ‘මම වෙමි’ යන තණ්හා, මාන, දෘෂ්ටීන්ගෙන් ගැනීම ඇතිවෙයි. මහණෙනි, ‘මම වෙමි’ යන ගැනීම ඇතිවූ කල්හි චක්ඛු ඉන්ද්‍රිය, සොත ඉන්ද්‍රිය, ඝාන ඉන්ද්‍රිය, ජිව්හා ඉන්ද්‍රිය, කාය ඉන්ද්‍රිය යන පඤ්චෙන්ද්‍රියයන්ගේ පහළවීම වෙයි. මහණෙනි, සිත ඇත. අරමුණ ඇත. අවිද්‍යා ධාතුව ඇත. මහණෙනි, අවිද්‍යාවෙන් යුක්ත ස්පර්ශයෙන් උපන් විඳීම ලැබූ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට ‘මම වෙමි’යි (තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන්) ඇති හැඟීම වෙයි. “මේ ‘මම වෙමි’යි (ආත්ම දෘෂ්ටි වශයෙන්) හැඟීම ඇති වෙයි. (මතු) වන්නේයයි (ශාස්වත දෘෂ්ටි වශයෙන්) හැඟීම ඇතිවෙයි. මතු නොවන්නේ යයි (උච්ඡෙද දෘෂ්ටි වශයෙන්) හැඟීම් ඇති වෙයි. රූපවන්තයෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇති වෙයි. රූපය නැත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇතිවෙයි සංඥාව ඇත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇතිවෙයි. සංඥාව නැත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇති වෙයි. සංඥාව ඇත්තෙක් නැත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇති වෙයි. මහණෙනි, පඤ්චෙන්ද්‍රියයෝ එහිම සිටිත්. ඉක්බිති මෙහිදී බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති (ශ්‍රැතවත්) ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකයාගේ අවිද්‍යාව ප්‍රහීණ වේ. (නැතිවේ). විද්‍යාව ඇතිවේ. අවිද්‍යාව නැතිවීමෙන්, විද්‍යාව ඇතිවීමෙන් ඒ ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකයාහට ‘මම වෙමි’යි (තණ්හා, මාන වශයෙන්) හැඟීම ඇති නොවෙයි. මේ මම වෙමියි (ආත්ම දෘෂ්ටි වශයෙන්) හැඟීම ඇති නොවෙයි. (මතු) වන්නේයයි (ශාස්වත දෘෂ්ටි වශයෙන්) හැඟීම ඇති නොවෙයි. (මතු) නොවන්නේයයි (උච්ඡේද දෘෂ්ටි වශයෙන්) හැඟීම ඇතිනොවෙයි. රූපවන්තයෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇතිනොවෙයි. රූපය නැත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇති නොවෙයි. සංඥාව ඇත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇති නොවෙයි. සංඥාව නැත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇති නොවෙයි. සංඥාව ඇත්තෙක් නැත්තෙක් වන්නේයයි හැඟීම ඇති නොවෙයි කියයි.” (පස්වෙනි සමනුපස්සනා සූත්‍රය නිමි.)
6. ඛන්ධසුත්තං	6. ස්කන්ධ සූත්‍රය
48 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඛන්ධෙ දෙසෙස්සාමි , පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ ච. තං සුණාථ. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, පඤ්චක්ඛන්ධා? යං කිඤ්චි, භික්ඛවෙ, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, අයං වුච්චති රූපක්ඛන්ධො. යා කාචි වෙදනා...පෙ.... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකා වා සුඛුමා වා...පෙ.... අයං වුච්චති සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො. යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, අයං වුච්චති විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, පඤ්චක්ඛන්ධා’’. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා? යං කිඤ්චි, භික්ඛවෙ, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා සාසවං උපාදානියං, අයං වුච්චති රූපුපාදානක්ඛන්ධො. යා කාචි වෙදනා...පෙ.... යා දූරෙ සන්තිකෙ වා සාසවා උපාදානියා, අයං වුච්චති වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො. යා කාචි සඤ්ඤා...පෙ.... යා දූරෙ සන්තිකෙ වා සාසවා උපාදානියා, අයං වුච්චති සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො. යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා...පෙ.... සාසවා උපාදානියා, අයං වුච්චති සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො. යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා සාසවං උපාදානියං, අයං වුච්චති විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා’’ති. ඡට්ඨං.	48 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, පඤ්චස්කන්ධයන් හා පඤ්ච උපාදාන ස්කන්ධයන්ද දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්. මහණෙනි, පඤ්චස්කන්ධයෝ කවරහුද? “මහණෙනි, අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වෙයිද, මේ රූපස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වෙයිද, මේ වේදනාස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වෙයිද, මෙය සංඥාස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම්කිසි සංස්කාරයක් වෙයිද, මෙය සංස්කාරස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් වෙයිද, මෙය විඤ්ඤාණස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. මහණෙනි, මොව්හු පඤ්චස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයෝ කවරහුද? “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ ආශ්‍රව සහිතවූ උපාදානයන්ට අරමුණුවූ යම්කිසි රූපයක් වෙයිද, මහණෙනි, මේ රූප උපාදානස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ ආශ්‍රව සහිතවූ, උපාදානයන්ට අරමුණුවූ යම්කිසි වේදනාවක් වෙයිද, මෙය වේදනා උපාදානස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ ආශ්‍රව සහිතවූ උපාදානයන්ට අරමුණුවූ යම්කිසි සංඥාවක් වෙයිද, මෙය සංඥා උපාදානස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ ආශ්‍රව සහිතවූ උපාදානයන්ට අරමුණුවූ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙත්ද, මෙය සංස්කාර උපාදානස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ ආශ්‍රව සහිතවූ, උපාදානයන්ට අරමුණුවූ යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් වෙයිද, මෙය විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. මහණෙනි, මොවුහු වනාහි පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයෝයි කියනු ලැබෙත්.” (හයවෙනි ස්කන්ධ සූත්‍රය නිමි.)
7. සොණසුත්තං	7. සොණ සූත්‍රය
49 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො සොණො ගහපතිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි ...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නං ඛො සොණං ගහපතිපුත්තං භගවා එතදවොච - ‘‘යෙ හි කෙචි, සොණ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා අනිච්චෙන රූපෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්‍යොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘සදිසොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘හීනොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; කිමඤ්ඤත්‍ර යථාභූතස්ස අදස්සනා? අනිච්චාය වෙදනාය දුක්ඛාය විපරිණාමධම්මාය ‘සෙය්‍යොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘සදිසොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘හීනොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; කිමඤ්ඤත්‍ර යථාභූතස්ස අදස්සනා? අනිච්චාය සඤ්ඤාය... අනිච්චෙහි සඞ්ඛාරෙහි දුක්ඛෙහි විපරිණාමධම්මෙහි ‘සෙය්‍යොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘සදිසොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘හීනොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; කිමඤ්ඤත්‍ර යථාභූතස්ස අදස්සනා? අනිච්චෙන විඤ්ඤාණෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්‍යොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘සදිසොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; ‘හීනොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති; කිමඤ්ඤත්‍ර යථාභූතස්ස අදස්සනා? ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, සොණ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා අනිච්චෙන රූපෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්‍යොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති ; ‘සදිසොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති ; ‘හීනොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති; කිමඤ්ඤත්‍ර යථාභූතස්ස දස්සනා? අනිච්චාය වෙදනාය... අනිච්චාය සඤ්ඤාය... අනිච්චෙහි සඞ්ඛාරෙහි... අනිච්චෙන විඤ්ඤාණෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්‍යොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති; ‘සදිසොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති; ‘හීනොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති; කිමඤ්ඤත්‍ර යථාභූතස්ස දස්සනා? ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සොණ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා නිච්චා වා අනිච්චා වා’’ති? ‘‘අනිච්චා, භන්තෙ’’... ‘‘සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහ , සොණ, යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. ‘‘යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. ‘‘එවං පස්සං, සොණ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි නිබ්බින්දති, සඤ්ඤායපි නිබ්බින්දති, සඞ්ඛාරෙසුපි නිබ්බින්දති, විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. සත්තමං.	49 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රජගහනුවර කලන්දකනිවාප නම්වූ වේළුවනාරාමයෙහි වැඩවාසය කරණසේක. එකල්හි “සොණ” නම් ගෘහපති පුත්‍රතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, එකත්පසෙක සිටියේය. එකත්පසෙක සිටි ඒ සොණ ගෘහපති පුත්‍රයාට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “සොණයෙනි, යම් ඒ ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් හෝ අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ රූපය කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, සමානවූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, එය තත්වූ පරිදි නොදැකීම හැර අන් කුමක්ද? “අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ, වේදනාව කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, එය තත්වූ පරිදි නොදැනීම හැර අන් කුමක්ද? “අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ සංඥාව කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, එය තත්වූ පරිදි නොදැකීම හැර අන් කුමක්ද? “අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ, සංස්කාර කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, එය තත්වූ පරිදි නොදැකීම හැර අන් කුමක්ද? “අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ, විඤ්ඤාණය කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ දකිත්ද, එය තත්වූ පරිදි නොදැකීම හැර අන් කුමක්ද? “සොණයෙනි යම් ඒ ශ්‍රමණකෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් හෝ අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ, රූපය කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදකිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදකිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදකිත්ද, එය තත්වූ පරිදි දැනීම මිස අන් කුමක්ද? “අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ, වේදනාව කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, එය තත්වූ පරිදි දැනීම මිස අන් කුමක්ද? “අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ, සංඥාව කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, එය තත්වූ පරිදි දැනීම මිස අන් කුමක්ද? අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ සංස්කාරයන් කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, එය තත්වූ පරිදි දැනීම මිස අන් කුමක්ද? “අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවවූ, විඤ්ඤාණය කරණකොටගෙන මම උසස් වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, සමාන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදකිත්ද, හීන වූවෙක්මියි කියා හෝ නොදනිත්ද, එය තත්වූ පරිදි දැනීම, මිස අන් කුමක්ද? “සොණය, කුමක් සිතන්නෙහිද? රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?”-“ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?”-“ස්වාමීනි දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුක නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, ‘එය මාගේය. ඒ මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයයි” දැකීම සුදුසුද?”-“ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේය.” “වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?”-“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?”-‘ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුක නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, ‘එය මාගේය. ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මයයයි” බැලීම සුදුසුද?”-“ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” ‘සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?”-“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?”-“ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුක නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, ‘එය මාගේය. ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මයයයි’ බැලීම සුදුසුද?”-“ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “සංස්කාර නිත්‍යද? අනිත්‍යද?”-“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” ‘යමක් අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?”-“ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුක නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම් ‘එය මාගේය. ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මයයි’ බැලීම සුදුසුද?”-“ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?”-“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?”-“ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුක නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, ‘එය මාගේය. ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මයයයි’ දැකීම සුදුසුද?”-“ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “සොණයෙනි, එහෙයින් මේ ශාසනයෙහි මහණ තෙම අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ සියලු රූපය ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ යයි මෙය මෙසේ යහපත් නුවණින් දතයුතුය. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ සියලු වේදනා ‘මෙය මාගේ නොවෙයි ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ සියලු සංඥාව ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ යයි’ මෙය මෙසේ යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සියලු සංස්කාර ‘මෙය මාගේ නොවෙයි ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ සියලු විඤ්ඤාණ ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි මෙය මෙසේ යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “සොණයෙනි, මෙසේ බලන්නාවූ, බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. “කලකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනහුට මිදුනේය යන දැනීම ඇතිවෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මත්තෙහි කළයුත්තක් නැතැයි දනියි.” (හත්වෙනි සොණ සූත්‍රය නිමි.)
8. දුතියසොණසුත්තං	8. සෝණ සූත්‍රය
50 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො සොණො ගහපතිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සොණං ගහපතිපුත්තං භගවා එතදවොච - ‘‘යෙ හි කෙචි, සොණ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා රූපං නප්පජානන්ති, රූපසමුදයං නප්පජානන්ති, රූපනිරොධං නප්පජානන්ති, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති; වෙදනං නප්පජානන්ති, වෙදනාසමුදයං නප්පජානන්ති, වෙදනානිරොධං නප්පජානන්ති, වෙදනානිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති; සඤ්ඤං නප්පජානන්ති...පෙ.... සඞ්ඛාරෙ නප්පජානන්ති, සඞ්ඛාරසමුදයං නප්පජානන්ති, සඞ්ඛාරනිරොධං නප්පජානන්ති, සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති; විඤ්ඤාණං නප්පජානන්ති, විඤ්ඤාණසමුදයං නප්පජානන්ති, විඤ්ඤාණනිරොධං නප්පජානන්ති, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති. න මෙ තෙ, සොණ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්‍රාහ්මණෙසු වා බ්‍රාහ්මණසම්මතා, න ච පන තෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්‍රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, සොණ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා රූපං පජානන්ති , රූපසමුදයං පජානන්ති, රූපනිරොධං පජානන්ති, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති; වෙදනං පජානන්ති...පෙ.... සඤ්ඤං පජානන්ති... සඞ්ඛාරෙ පජානන්ති... විඤ්ඤාණං පජානන්ති, විඤ්ඤාණසමුදයං පජානන්ති, විඤ්ඤාණනිරොධං පජානන්ති, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති. තෙ ච ඛො මෙ, සොණ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්‍රාහ්මණෙසු ච බ්‍රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්‍රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. අට්ඨමං.	50 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, ‘කලන්දක නිවාප’ නම් ලත් වේළුවනයෙහි (හුණවනයෙහි) වාසය කරන සේක. ඉක්බිති ‘සෝණ’ නම් ගෘහපති පුත්‍රතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද, එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක් පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ, ‘සෝණ’ නම් ගෘහපති පුත්‍රයාහට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “සෝණය, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ රූපය නොදනිත්ද, රූපයේ ඇතිවීම නොදනිත්ද, රූපයේ නැතිවීම නොදනිත්ද, රූපය නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය නොදනිත්ද, වේදනාව නොදනිත්ද, වේදනාවේ ඇතිවීම නොදනිත්ද, වේදනාවේ නැතිවීම නොදනිත්ද, වේදනාව නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය නොදනිත්ද, සංඥාව නොදනිත්ද, සංඥාවේ ඇතිවීම නොදනිත්ද, සංඥාවේ නැතිවීම නොදනිත්ද, සංඥාව නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය නොදනිත්ද, සංස්කාර නොදනිත්ද, සංස්කාරයන්හි ඇතිවීම නොදනිත්ද, සංස්කාරයන්හි නැතිවීම නොදනිත්ද, සංස්කාරයන් නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය නොදනිත්ද, විඤ්ඤාණය නොදනිත්ද, විඤ්ඤාණය ඇතිවීම නොදනිත්ද, විඤ්ඤාණය නැතිවීම නොදනිත්ද, විඤ්ඤාණය නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය නොදනිත්ද, සෝණය, ඒ ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ ශ්‍රමණයන් අතුරෙහි ශ්‍රමණ සම්මත හෝ බ්‍රාහ්මණයන් අතුරෙහි බ්‍රාහ්මණ සම්මත හෝ නොවෙති. ඒ ආයුෂ්මත්හු වනාහි ශ්‍රමණ භාවයේ ඵලය හෝ බ්‍රාහ්මණ භාවයේ ඵලය හෝ මේ ආත්මයෙහි තෙමේ දැන, අවබෝධ කොට ඊට පැමිණ, වාසය නොකෙරෙත්. “සෝණය, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ රූපය දනිත්ද, රූපයේ ඇතිවීම දනිත්ද, රූපයේ නැතිවීම දනිත්ද, රූපය නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය දනිත්ද, වේදනාව දනිත්ද, වේදනාවේ ඇතිවීම දනිත්ද, වේදනාවේ නැතිවීම දනිත්ද, වේදනාව නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය දනිත්ද, සංඥාව දනිත්ද, සංඥාවේ ඇතිවීම දනිත්ද, සංඥාවේ නැතිවීම දනිත්ද, සංඥාව නැතිකිරීමට ගමන්කළ යුතු මාර්ගය දනිත්ද, සංස්කාර දනිත්ද, සංස්කාරයන් ඇතිවීම දනිත්ද, සංස්කාරයන් නැතිවීම දනිත්ද, සංස්කාරයන් නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය දනිත්ද, විඤ්ඤාණය දනිත්ද, විඤ්ඤාණයේ ඇතිවීම දනිත්ද, විඤ්ඤාණයේ නැතිවීම දනිත්ද, විඤ්ඤාණය නැතිකිරීමට ගමන්කළයුතු මාර්ගය දනිත්ද, සෝණය, ඒ ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ ශ්‍රමණයන් අතුරෙහි ශ්‍රමණ සම්මතද, බ්‍රාහ්මණයන් අතුරෙහි බ්‍රාහ්මණ සම්මතද වෙති. ඒ ආයුෂ්මත්හු වනාහි ශ්‍රමණ භාවයේ ඵලයද, බ්‍රාහ්මණ භාවයේ ඵලයද මේ ආත්මයෙහි තෙමේ දැන, අවබෝධකොට, ඊට පැමිණ, වාසයකෙරෙත්.” (අටවෙනි සෝණ සූත්‍රය නිමි.)
9. නන්දික්ඛයසුත්තං	9. නන්දික්ඛය සූත්‍රය
51 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අනිච්චඤ්ඤෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛු රූපං අනිච්චන්ති පස්සති. සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. සම්මා පස්සං නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. අනිච්චඤ්ඤෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වෙදනං අනිච්චන්ති පස්සති. සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. සම්මා පස්සං නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. අනිච්චෙයෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සඤ්ඤං අනිච්චන්ති පස්සති...පෙ.... අනිච්චෙයෙව භික්ඛවෙ, භික්ඛු සඞ්ඛාරෙ අනිච්චාති පස්සති. සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. සම්මා පස්සං නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. අනිච්චඤ්ඤෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විඤ්ඤාණං අනිච්චන්ති පස්සති. සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. සම්මා පස්සං නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චතී’’ති. නවමං.	51 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහි වූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන්හට කථාකළ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි, කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, මහණතෙම අනිත්‍යමවූ, රූපය අනිත්‍ය යයි දකියිද, ඔහුගේ ඒ දැකීම මනාකොට දැකීම වෙයි. (සම්‍යක් දෘෂ්ටිය වෙයි.) මනාකොට දකින්නේ කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, මහණතෙම අනිත්‍යමවූ, වේදනාව අනිත්‍ය යයි දකියිද, ඔහුගේ ඒ දැකීම මනාකොට දැකීම වෙයි. (සම්‍යක් දෘෂ්ටිය වෙයි) මනාකොට දකින්නේ, කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, මහණතෙම අනිත්‍යමවූ සංඥාව අනිත්‍යයයි දකියිද, ඔහුගේ ඒ දැකීම මනාකොට දැකීමවෙයි. (සම්‍යක් දෘෂ්ටිය වෙයි) මනාකොට දකින්නේ, කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, මහණතෙම අනිත්‍යමවූ, සංස්කාර අනිත්‍ය යයි දකියිද, ඔහුගේ ඒ දැකීම මනාකොට දැකීම වෙයි. (සම්‍යක් දෘෂ්ටිය වෙයි) මනාකොට දකින්නේ, කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන් ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, මහණතෙම අනිත්‍යමවූ, විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයයි දකියිද, ඔහුගේ ඒ දැකීම මනාකොට දැකීම වෙයි. (සම්‍යක්දෘෂ්ටිය වෙයි) මනාකොට දකින්නේ, කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ.” (නවවෙනි නන්දික්ඛය සූත්‍රය නිමි.)
10. දුතියනන්දික්ඛයසුත්තං	10. නන්දික්ඛය සූත්‍රය
52 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘රූපං , භික්ඛවෙ, යොනිසො මනසි කරොථ, රූපානිච්චතඤ්ච යථාභූතං සමනුපස්සථ. රූපං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසො මනසි කරොන්තො, රූපානිච්චතඤ්ච යථාභූතං සමනුපස්සන්තො රූපස්මිං නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. වෙදනං, භික්ඛවෙ, යොනිසො මනසි කරොථ, වෙදනානිච්චතඤ්ච යථාභූතං සමනුපස්සථ. වෙදනං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසො මනසි කරොන්තො, වෙදනානිච්චතඤ්ච යථාභූතං සමනුපස්සන්තො වෙදනාය නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. සඤ්ඤං භික්ඛවෙ... සඞ්ඛාරෙ, භික්ඛවෙ, යොනිසො මනසි කරොථ, සඞ්ඛාරානිච්චතඤ්ච යථාභූතං සමනුපස්සථ. සඞ්ඛාරෙ, භික්ඛවෙ , භික්ඛු යොනිසො මනසි කරොන්තො, සඞ්ඛාරානිච්චතං යථාභූතං සමනුපස්සන්තො සඞ්ඛාරෙසු නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චති. විඤ්ඤාණං, භික්ඛවෙ, යොනිසො මනසි කරොථ, විඤ්ඤාණානිච්චතඤ්ච යථාභූතං සමනුපස්සථ. විඤ්ඤාණං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසො මනසි කරොන්තො, විඤ්ඤාණානිච්චතඤ්ච යථාභූතං සමනුපස්සන්තො විඤ්ඤාණස්මිං නිබ්බින්දති. නන්දික්ඛයා රාගක්ඛයො, රාගක්ඛයා නන්දික්ඛයො. නන්දිරාගක්ඛයා චිත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තන්ති වුච්චතී’’ති. දසමං.	52 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය නුවණින් මෙනෙහි කරව්. රූපයේ අනිත්‍ය ස්වභාවයද ඇතිතතු විමසා බලව්. මහණෙනි, රූපය නුවණින් මෙනෙහිකරන්නේ, රූපයේ අනිත්‍ය ස්වභාවය ඇතිතතු මෙනෙහි කරන්නේ, රූපයෙහි කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුනේය, මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, වේදනාව නුවණින් මෙනෙහි කරව්. වේදනාවේ අනිත්‍ය ස්වභාවයද ඇති තතු විමසා බලව්. මහණෙනි, වේදනාව නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ, වේදනාවෙහි අනිත්‍ය ස්වභාවය ඇතිතතු මෙනෙහි කරන්නේ, වේදනාවෙහි කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංඥාව නුවණින් මෙනෙහිකරව්. සංඥාවේ අනිත්‍ය ස්වභාවයද ඇතිතතු විමසා බලව්. මහණෙනි, සංඥාව නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ, සංඥාවේ අනිත්‍ය ස්වභාවය ඇතිතතු මෙනෙහි කරන්නේ, සංඥාවෙහි කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංස්කාර නුවණින් මෙනෙහිකරව්. සංස්කාරයේ අනිත්‍ය ස්වභාවයද ඇතිතතු විමසා බලව්. මහණෙනි, සංස්කාර නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ, සංස්කාරයේ අනිත්‍ය ස්වභාවය ඇතිතතු මෙනෙහි කරන්නේ, සංස්කාරයෙහි කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණය නුවණින් මෙනෙහි කරව්. විඤ්ඤාණයේ අනිත්‍ය ස්වභාවයද ඇතිතතු විමසා බලව්. මහණෙනි, විඤ්ඤාණය නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ, විඤ්ඤාණයේ අනිත්‍ය ස්වභාවය ඇතිතතු මෙනෙහි කරන්නේ, විඤ්ඤාණයෙහි කලකිරෙයි. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් රාගය නැතිවේ. රාගය නැතිකිරීමෙන් තණ්හාව නැතිවේ. තණ්හාව නැතිකිරීමෙන් සිත (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුණේය. මනාකොට මිදුණේයයි කියනු ලැබේ.” (දහවෙනි නන්දික්ඛය සූත්‍රය නිමි.)
6. උපයවග්ගො	6. උපාය වර්ගය
1. උපයසුත්තං	1. උපාය සූත්‍රය
53 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘උපයො (උපායො (බහූසු)), භික්ඛවෙ, අවිමුත්තො, අනුපයො විමුත්තො. රූපුපයං (රූපූපායං (සී. ස්‍යා. කං.), රූපුපායං (පී. ක.)) වා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය, රූපාරම්මණං රූපප්පතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍ය. වෙදනුපයං වා...පෙ.... සඤ්ඤුපයං වා...පෙ.... සඞ්ඛාරුපයං වා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය, සඞ්ඛාරාරම්මණං සඞ්ඛාරප්පතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍ය’’. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, එවං වදෙය්‍ය - ‘අහමඤ්ඤත්‍ර රූපා අඤ්ඤත්‍ර වෙදනාය අඤ්ඤත්‍ර සඤ්ඤාය අඤ්ඤත්‍ර සඞ්ඛාරෙහි විඤ්ඤාණස්ස ආගතිං වා ගතිං වා චුතිං වා උපපත්තිං වා වුද්ධිං වා විරූළ්හිං වා වෙපුල්ලං වා පඤ්ඤාපෙස්සාමී’ති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. ‘‘රූපධාතුයා චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො රාගො පහීනො හොති. රාගස්ස පහානා වොච්ඡිජ්ජතාරම්මණං පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස න හොති. වෙදනාධාතුයා චෙ, භික්ඛවෙ... සඤ්ඤාධාතුයා චෙ භික්ඛවෙ... සඞ්ඛාරධාතුයා චෙ භික්ඛවෙ... විඤ්ඤාණධාතුයා චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො රාගො පහීනො හොති. රාගස්ස පහානා වොච්ඡිජ්ජතාරම්මණං පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස න හොති. තදප්පතිට්ඨිතං විඤ්ඤාණං අවිරූළ්හං අනභිසඞ්ඛච්චවිමුත්තං . විමුත්තත්තා ඨිතං. ඨිතත්තා සන්තුසිතං. සන්තුසිතත්තා න පරිතස්සති. අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. පඨමං.	53 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි, කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, (තණ්හා, දිට්ඨි, මාන වශයෙන්) පඤ්චස්කන්ධය කරා පැමිණියේ නොමිදුණේය. (තණ්හා, දිට්ඨි, මාන වශයෙන්) පඤ්චස්කන්ධය කරා නොපැමිණියේ මිදුණේය. “මහණෙනි, රූපය කරා හෝ පැමිණි කර්මවිඤ්ඤාණය (කුසල් අකුසල් සිත) පවත්නේය. රූපය අරමුණුකොට ඇති, රූපය ආධාරකොට ඇති තණ්හාවගෙන් ආ සේවනය ලැබූ කර්ම විඤ්ඤාණය වැඩීමට, දියුණුවට, මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, වේදනාව කරා හෝ පැමිණි කර්මවිඥානය පවත්නේය. වේදනාව අරමුණුකොට ඇති, වේදනාව ආධාර කොට ඇති, තණ්හාවගෙන් ආ සේවනය ලැබූ කර්මවිඥානය දියුණුවට, වැඩීමට, මහත් බවට පැමිණෙන්නේය, “මහණෙනි, සංඥාව කරා හෝ පැමිණි කර්මවිඥානය පවත්නේය. සංඥාව අරමුණුකොට ඇති, සංඥාව ආධාර කොට ඇති, තණ්හාවගෙන් ආ සේවනය ලැබූ කර්මවිඥානය වැඩීමට, දියුණුවට, මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, සංස්කාරයන් කරා හෝ පැමිණි කර්මවිඥානය පවත්නේය. සංස්කාරයන් අරමුණුකොට ඇති, සංස්කාරයන් ආධාරකොට ඇති තණ්හාවෙන් ආ සේවනය ලැබූ කර්ම විඥානය වැඩීමට දියුණුවට, මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, යමෙක් මෙසේ කියන්නේද “මම රූපයෙන් වෙන්වම, වේදනාවෙන් වෙන්වම, සංඥාවෙන් වෙන්වම, සංස්කාරයන්ගෙන් වෙන්වම, විඤ්ඤාණයාගේ ඊම හෝ යාම හෝ චුතිය හෝ උත්පත්තිය හෝ වැඩීම හෝ දියුණුව හෝ මහත් බව හෝ වන්නෙමි” යන මේ කාරණය විද්‍යාමාන නොවේ හෙවත් සිදු නොවේ. “මහණෙනි, ඉදින් භික්ෂුවගේ රූප ධාතුවෙහි රාගය ප්‍රහීණ වූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවේ. “මහණෙනි, ඉදින් වේදනා ධාතුවෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවේ. “මහණෙනි, ඉදින් සංඥා ධාතුවෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවේ. “මහණෙනි, ඉදින් සංස්කාර ධාතුවේ භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවේ. “මහණෙනි, ඉදින් විඤ්ඤාණ ධාතුවෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවේ. “ඒ පිහිටක් නැත්තාවූ, නොවැඩුනාවූ, කර්මවිඥානය ප්‍රතිසන්ධිය ගෙන නොදී මිදුනේ වෙයි. මිදුනු බැවින් නැවතුණේ වෙයි. නැවතුණු බැවින් සතුටුවූයේ වෙයි. සතුටුවූ බැවින් තැති නොගනියි. තැති නොගන්නේ නම් ආත්මභාවයෙහිදීම පිරිනිවේ. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවන ලද්දේ කටයුතු කොට නිමවනලදී. මේ ආත්මභාවය සඳහා කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දනියි.” (පළමුවෙනි උපාය සූත්‍රය නිමි.)
2. බීජසුත්තං	2. බීජ සූත්‍රය
54 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, බීජජාතානි. කතමානි පඤ්ච? මූලබීජං, ඛන්ධබීජං, අග්ගබීජං, ඵලුබීජං, බීජබීජඤ්ඤෙව පඤ්චමං. ඉමානි චස්සු, භික්ඛවෙ , පඤ්ච බීජජාතානි අඛණ්ඩානි අපූතිකානි අවාතාතපහතානි සාරාදානි (සාරාදායීනි (කත්ථචි)) සුඛසයිතානි, පථවී (පඨවී (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) ච නාස්ස, ආපො ච නාස්ස; අපි නුමානි (අපි නු ඉමානි (සී. පී.)), භික්ඛවෙ, පඤ්ච බීජජාතානි වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍යු’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘ඉමානි චස්සු, භික්ඛවෙ, පඤ්ච බීජජාතානි අඛණ්ඩානි...පෙ.... සුඛසයිතානි, පථවී ච අස්ස, ආපො ච අස්ස; අපි නුමානි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච බීජජාතානි වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍යු’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පථවීධාතු, එවං චතස්සො විඤ්ඤාණට්ඨිතියො දට්ඨබ්බා. සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, ආපොධාතු, එවං නන්දිරාගො දට්ඨබ්බො. සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච බීජජාතානි, එවං විඤ්ඤාණං සාහාරං දට්ඨබ්බං’’. ‘‘රූපුපයං , භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය , රූපාරම්මණං රූපප්පතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍ය. වෙදනුපයං වා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය...පෙ.... සඤ්ඤුපයං වා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය...පෙ.... සඞ්ඛාරුපයං වා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය, සඞ්ඛාරාරම්මණං සඞ්ඛාරප්පතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍ය. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, එවං වදෙය්‍ය - ‘අහමඤ්ඤත්‍ර රූපා අඤ්ඤත්‍ර වෙදනාය අඤ්ඤත්‍ර සඤ්ඤාය අඤ්ඤත්‍ර සඞ්ඛාරෙහි විඤ්ඤාණස්ස ආගතිං වා ගතිං වා චුතිං වා උපපත්තිං වා වුද්ධිං වා විරූළ්හිං වා වෙපුල්ලං වා පඤ්ඤාපෙස්සාමී’ති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. ‘‘රූපධාතුයා චෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො රාගො පහීනො හොති. රාගස්ස පහානා වොච්ඡිජ්ජතාරම්මණං පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස න හොති. වෙදනාධාතුයා චෙ... සඤ්ඤාධාතුයා චෙ... සඞ්ඛාරධාතුයා චෙ... විඤ්ඤාණධාතුයා චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො රාගො පහීනො හොති. රාගස්ස පහානා වොච්ඡිජ්ජතාරම්මණං පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස න හොති. තදප්පතිට්ඨිතං විඤ්ඤාණං අවිරූළ්හං අනභිසඞ්ඛච්චවිමුත්තං. විමුත්තත්තා ඨිතං. ඨිතත්තා සන්තුසිතං. සන්තුසිතත්තා න පරිතස්සති. අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. දුතියං.	54 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, මේ බීජ වර්ග පසක් වෙති. ඒ පස කවරහුද? (මුලින් පැලවන) මූල බීජය, (කඳෙන් පැලවන) ඛන්ධ බීජය, (පුරුකෙන් පැලවන) ඵලු බීජය, (අගින් පැලවන) අග්ග බීජය, (ඇටයෙන් පැලවන) පස්වැනිවූ බීජබීජය යන පසය. “මහණෙනි, නොබිඳුනාවූ, කුණු නොවූවාවූ, අව් සුළඟින් නොනැසුනාවූ, බොල් නොවූ, තුන් සතර මසක් මනාසේ තබන ලද්දාවූ, මේ බීජයෝ වෙත්ද, පොළොවක් නැත්තේද වතුරක් නැත්තේද, මහණෙනි, එසේ නම් පස්වැදෑරුම් බීජවර්ග වැඩීමට, දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නාහුද? “ස්වාමීනි, එය නොවන්නේමය.” “මහණෙනි, බිඳුනාවූ, කුණුවූ, අව් සුළඟින් නසනු ලැබූ, බොල්වූ, කලක් මනාසේ නොතබනලද මේ පස්වැදෑරුම් බීජවර්ග වෙත්ද, පොළොවද ඇත්තේය, ජලයද ඇත්තේය. මහණෙනි, එසේ නම් මේ බීජවර්ග පස වැඩීමට, දියුණුවට හා මහත් බවට පැමිණෙන්නාහුද?” “ස්වාමීනි, එය නොවන්නේමය.” “මහණෙනි, නොබිඳුනාවූ, කුණු නොවූ, හරය ගන්නාවූ, මනාසේ මඳ කලක් තබනලද මේ බීජවර්ග පස වෙත්ද, පොළොවද ඇත්තේය. ජලයද ඇත්තේය. එසේ නම්, මහණෙනි, මේ බීජවර්ග පස වැඩීමට, දියුණුවට, මහත් බවට පැමිණෙන්නාහුද?” “ස්වාමීනි, එසේය.” “මහණෙනි, පොළොව යම්සේද, එපරිද්දෙන් කර්ම විඤ්ඤාණයට ආරම්මණවූ රූපාදී ස්කන්ධ සතර දතයුත්තාහ. මහණෙනි, ජලය යම්සේද, එසේ ආශාව දතයුතුයි. “මහණෙනි, බීජවර්ග පස යම්සේද, එසේ ප්‍රත්‍යය සහිතවූ කර්මවිඥානය දතයුතුයි. “මහණෙනි, රූපය කරා පැමිණි කර්මවිඥානය පවත්නේය. රූපය අරමුණුකොට ඇති, රූපය ආධාරකොට ඇති, තෘෂ්ණා සේවනය ඇති, කර්මවිඥානය වැඩීමට, දියුණුවට, මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, වේදනාව කරා පැමිණ, කර්මවිඥානය පවත්නේය. වේදනාව අරමුණුකොට ඇති, වේදනාව ආධාර කොට ඇති, තෘෂ්ණා සේවනය ඇති, කර්මවිඥානය වැඩීමට දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, සංඥාව කරා පැමිණ කර්මවිඥානය පවත්නේය. සංඥාව අරමුණුකොට ඇති, සංඥාව ආධාරකොට ඇති තෘෂ්ණා සේවනය ඇති කර්මවිඥානය වැඩීමට, දියුණුවට, මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, සංස්කාර කරා පැමිණි කර්මවිඥානය පවත්නේය. සංස්කාර අරමුණුකොට ඇති, සංස්කාර ආධාර කොට ඇති, තෘෂ්ණා සේවනය ඇති, කර්මවිඥානය වැඩීමට, දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, යමෙක් මෙසේ කියන්නේද, ‘මම රූප ස්කන්ධය හැර, වේදනාස්කන්ධය හැර, සංඥාස්කන්ධය හැර විඥානයාගේ ඊමක් හෝ යාමක් හෝ චුතියක් හෝ උත්පත්තියක් හෝ වැඩීමක් හෝ දියුණුවක් හෝ මහත් බවක් හෝ පණවන්නෙමි’ යන මේ කාරණය සිදු නොවේ. “මහණෙනි, ඉදින් රූපස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනාලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවෙයි. “මහණෙනි, ඉදින් වේදනාස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනාලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවෙයි. “මහණෙනි, ඉදින් සංඥාස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනාලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවෙයි. “මහණෙනි, ඉදින් සංස්කාරස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනාලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවෙයි. “මහණෙනි, ඉදින් විඤ්ඤාණස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනාලද අරමුණ කර්මවිඥානයට පිහිට නොවෙයි. ඒ පිහිටීමක් නොලත් නොවැඩුනාවූ කර්මවිඥානය ප්‍රතිසන්ධි ගෙනදීමෙන් මිදුනේ වෙයි. මිදුනු බැවින් නැවත කළයුත්තක් නැති බවට පැමිණියේ වෙයි. ඊට පැමිණි බැවින් සතුටුවූයේ වෙයි. සතුටු බැවින් තැති නොගනියි. තැති නොගන්නේ එම ආත්මභාවයෙහිදීම පිරිනිවෙයි. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. මේ ආත්ම භාවය සඳහා කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දනියි.” (දෙවෙනි බීජ සූත්‍රය නිමි.)
3. උදානසුත්තං	3. උදාන සූත්‍රය
55 සාවත්ථිනිදානං . තත්‍ර ඛො භගවා උදානං උදානෙසි - ‘‘‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’ති - එවං අධිමුච්චමානො භික්ඛු ඡින්දෙය්‍ය ඔරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති. එවං වුත්තෙ, අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘යථා කථං පන, භන්තෙ, ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’ති - එවං අධිමුච්චමානො භික්ඛු ඡින්දෙය්‍ය ඔරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී...පෙ.... සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. ‘‘සො අනිච්චං රූපං ‘අනිච්චං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනිච්චං වෙදනං ‘අනිච්චා වෙදනා’ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනිච්චං සඤ්ඤං ‘අනිච්චා සඤ්ඤා’ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනිච්චෙ සඞ්ඛාරෙ ‘අනිච්චා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනිච්චං විඤ්ඤාණං ‘අනිච්චං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘දුක්ඛං රූපං ‘දුක්ඛං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, දුක්ඛං වෙදනං... දුක්ඛං සඤ්ඤං... දුක්ඛෙ සඞ්ඛාරෙ... දුක්ඛං විඤ්ඤාණං ‘දුක්ඛං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘අනත්තං රූපං ‘අනත්තා රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනත්තං වෙදනං ‘අනත්තා වෙදනා’ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනත්තං සඤ්ඤං ‘අනත්තා සඤ්ඤා’ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනත්තෙ සඞ්ඛාරෙ ‘අනත්තා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති, අනත්තං විඤ්ඤාණං ‘අනත්තා විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘සඞ්ඛතං රූපං ‘සඞ්ඛතං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, සඞ්ඛතං වෙදනං... සඞ්ඛතං සඤ්ඤං... සඞ්ඛතෙ සඞ්ඛාරෙ... සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණං ‘සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. රූපං විභවිස්සතීති යථාභූතං නප්පජානාති. වෙදනා විභවිස්සති... සඤ්ඤා විභවිස්සති... සඞ්ඛාරා විභවිස්සන්ති... විඤ්ඤාණං විභවිස්සතීති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛු, අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... න වෙදනං... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති. ‘‘සො අනිච්චං රූපං ‘අනිච්චං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. අනිච්චං වෙදනං... අනිච්චං සඤ්ඤං... අනිච්චෙ සඞ්ඛාරෙ... අනිච්චං විඤ්ඤාණං ‘අනිච්චං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. දුක්ඛං රූපං...පෙ.... දුක්ඛං විඤ්ඤාණං... අනත්තං රූපං...පෙ.... අනත්තං විඤ්ඤාණං... සඞ්ඛතං රූපං...පෙ.... සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණං ‘සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. රූපං විභවිස්සතීති යථාභූතං පජානාති. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං විභවිස්සතීති යථාභූතං පජානාති. ‘‘සො රූපස්ස විභවා, වෙදනාය විභවා, සඤ්ඤා විභවා, සඞ්ඛාරානං විභවා, විඤ්ඤාණස්ස විභවා, එවං ඛො, භික්ඛු, ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’ති - එවං අධිමුච්චමානො භික්ඛු ඡින්දෙය්‍ය ඔරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති. ‘‘එවං අධිමුච්චමානො, භන්තෙ, භික්ඛු ඡින්දෙය්‍ය ඔරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති. ‘‘කථං පන, භන්තෙ, ජානතො කථං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අතසිතායෙ ඨානෙ තාසං ආපජ්ජති. තාසො හෙසො (හෙසා (ක.)) භික්ඛු අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස - ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’’’ති. ‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛු, අරියසාවකො අතසිතායෙ ඨානෙ න තාසං ආපජ්ජති. න හෙසො (න හෙසා (ක.)), භික්ඛු, තාසො සුතවතො අරියසාවකස්ස - ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’ති. රූපුපයං වා, භික්ඛු, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය, රූපාරම්මණං රූපප්පතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍ය. වෙදනුපයං වා, භික්ඛු... සඤ්ඤුපයං වා, භික්ඛු... සඞ්ඛාරුපයං වා, භික්ඛු, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨෙය්‍ය, සඞ්ඛාරාරම්මණං සඞ්ඛාරප්පතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජෙය්‍ය. ‘‘යො (සො (සබ්බත්ථ)) භික්ඛු එවං වදෙය්‍ය - ‘අහමඤ්ඤත්‍ර රූපා, අඤ්ඤත්‍ර වෙදනාය, අඤ්ඤත්‍ර සඤ්ඤාය, අඤ්ඤත්‍ර සඞ්ඛාරෙහි විඤ්ඤාණස්ස ආගතිං වා ගතිං වා චුතිං වා උපපත්තිං වා වුද්ධිං වා විරූළ්හිං වා වෙපුල්ලං වා පඤ්ඤාපෙස්සාමී’ති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. ‘‘රූපධාතුයා චෙ, භික්ඛු, භික්ඛුනො රාගො පහීනො හොති. රාගස්ස පහානා වොච්ඡිජ්ජතාරම්මණං පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස න හොති. වෙදනාධාතුයා චෙ, භික්ඛු, භික්ඛුනො... සඤ්ඤාධාතුයා චෙ, භික්ඛු, භික්ඛුනො... සඞ්ඛාරධාතුයා චෙ, භික්ඛු, භික්ඛුනො... විඤ්ඤාණධාතුයා චෙ, භික්ඛු, භික්ඛුනො රාගො පහීනො හොති. රාගස්ස පහානා වොච්ඡිජ්ජතාරම්මණං පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස න හොති. තදප්පතිට්ඨිතං විඤ්ඤාණං අවිරූළ්හං අනභිසඞ්ඛාරඤ්ච විමුත්තං. විමුත්තත්තා ඨිතං. ඨිතත්තා සන්තුසිතං. සන්තුසිතත්තා න පරිතස්සති. අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති. ‘ඛීණා ජාති...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛු, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොතී’’ති. තතියං.	55 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ප්‍රීති වාක්‍යයක් වදාළේය. “ඉදින් මාගේ අතීත භවයන්හි කර්ම රැස්කිරීම නොවූයේ නම් දැන් (වර්තමාන) ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය. (දැන්) අනාගත ස්කන්ධ උපදවන්නාවූ කර්ම රැස් කිරීම නොවන්නේ නම් මාගේ අනාගත ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය. මෙසේ මිදෙන්නාවූ භික්ෂුතෙමේ ඕරම්භාගිය (කාම ලෝකය භජනය කරන්නාවූ) සංයෝජනයන් සිඳින්නේය” කියායි. “මෙසේ වදාළ කල්හි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කාරණය දැන්වූයේය. “ස්වාමීනි, කෙසේ නම් ඉදින් මාගේ අතීත භවයෙහි කර්ම රැස්කිරීම නොවූයේ නම් වර්තමාන ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේද, දැන් අනාගත ස්කන්ධ උපදවන්නාවූ කර්ම රැස්කිරීම නොවන්නේ නම් මාගේ අනාගත ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේයයි මෙසේ මිදෙන්නාවූ භික්ෂුතෙමේ පස්වැදෑරුම් ඔරම්භාගිය සංයෝජනයන් සිඳින්නේද?” කියායි. ‘මහණ මේ සස්නෙහි ආර්‍ය්‍යයන් නොදක්නාවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ, ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ, සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජන තෙම රූපය තමා වශයෙන් දකී. රූපවත් වූවක් හෝ තමා වශයෙන් දකී. තමා කෙරෙහි හෝ රූපය ඇතැයි දකියි. රූපය කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි දකී. “වේදනාව තමා වශයෙන් දකී. වේදනා සහිත වූවක් හෝ තමා වශයෙන් දකී. තමා කෙරෙහි හෝ වේදනාව ඇතැයි දකියි. වේදනාව කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි දකී. “සංඥාව තමා වශයෙන් දකී. සංඥාව සහිත වූවක් හෝ තමා වශයෙන් දකී. තමා කෙරෙහි හෝ සංඥාව ඇතැයි දකියි. සංඥාව කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි දකී. “සංස්කාරයන් තමා වශයෙන් දකී. සංස්කාරයන් සහිත වූවක් හෝ තමා වශයෙන් දකී. තමා කෙරෙහි හෝ සංස්කාරයන් ඇතැයි දකියි. සංස්කාරයන් කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි දකී. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් දකී. විඤ්ඤාණ සහිත වූවක් හෝ තමායයි දකී. තමා කෙරෙහි හෝ විඤ්ඤාණය ඇතැයි දකියි. විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි දකියි. “හෙතෙමේ අනිත්‍යයවූ, රූපය අනිත්‍යවූ රූපයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනිත්‍යයවූ වේදනාව අනිත්‍යයවූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනිත්‍යයවූ සංඥාව අනිත්‍යයවූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනිත්‍යයවූ සංස්කාර අනිත්‍යයවූ සංස්කාරයයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනිත්‍යවූ විඥානය අනිත්‍යයවූ විඥානයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. “දුක්වූ රූපය දුක්වූ රූපයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. දුක්වූ වේදනාව දුක්වූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. දුක්වූ සංඥාව දුක්වූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. දුක්වූ සංස්කාරයන් දුක්වූ සංස්කාරයෝයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. දුක්වූ විඥානය දුක්වූ විඥානයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. “අනාත්මවූ රූපය අනාත්මවූ රූපයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනාත්මවූ වේදනාව අනාත්මවූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනාත්මවූ සංඥාව අනාත්මවූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනාත්මවූ සංස්කාරයන් අනාත්මවූ සංස්කාරයෝයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. අනාත්මවූ විඥානය අනාත්මවූ විඥානයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. “සංඛතවූ (කර්මාදි ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්) රූපය සංඛතවූ රූපයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංඛතවූ වේදනාව සංඛතවූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංඛතවූ සංඥාව සංඛතවූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංඛතවූ සංස්කාරයන් සංඛතවූ සංස්කාරයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංඛතවූ විඥානය සංඛතවූ විඥානයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. ‘රූපය බිඳෙන්නේයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. වේදනාව බිඳෙන්නේයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංඥාව බිඳෙන්නේයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංස්කාරයන් බිඳෙන්නේයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. විඥානය බිඳෙන්නේයයි තත්වූ පරිදි නොදනියි. “මහණෙනි, ආර්‍ය්‍යයන් දක්නාවූ ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි දක්ෂවූ ආර්‍ය්‍ය ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ සත්පුරුෂයන් දක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවකතෙම රූපය තමා වශයෙන් නොදකියි. රූප සහිත වූවක් හෝ තමායයි නොදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ රූපය ඇතැයි නොදකියි. රූපය කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදකියි. “වේදනාව තමාවශයෙන් නොදකියි. වේදනාවක් වූවක් හෝ තමායයි නොදකියි තමා කෙරෙහි හෝ වේදනාව ඇතැයි නොදකියි. වේදනාව කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදකියි. සංඥාව තමා වශයෙන් නොමදකියි. සංඥාව සහිතවූවක් හෝ තමායයි නොදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ සංඥාව ඇතැයි නොදකියි. සංඥාව කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොදනියි. සංස්කාරයන් තමා වශයෙන් නොමදකියි. සංස්කාර සහිත වූවක් හෝ තමායයි නොමදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ සංස්කාර ඇතැයි නොමදකියි. සංස්කාරයන් කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොමදකී. විඥානය තමා වශයෙන් නොමදකියි. විඥානය සහිතවූවක් හෝ තමායයි නොමදකියි. තමා කෙරෙහි හෝ විඥානය ඇතැයි නොමදකී. විඥානය කෙරෙහි හෝ තමා ඇතැයි නොමදකියි. “හෙතෙමේ අනිත්‍යයවූ රූපය අනිත්‍යවූ රූපයයි තත්වූ පරිදි දනියි. අනිත්‍යයවූ වේදනාව අනිත්‍යවූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි දනියි. අනිත්‍යයවූ සංඥාව අනිත්‍යවූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි දනී. අනිත්‍යයවූ සංස්කාර අනිත්‍යවූ සංස්කාරයයි තත්වූ පරිදි දනියි. අනිත්‍යයවූ විඥානය අනිත්‍යවූ විඥානයයි තත්වූපරිදි දනී. “දුක්වූ රූපය දුක්වූ රූපයයි තත්වූ පරිදි දනී. දුක්වූ වේදනාව දුක්වූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි දනී. දුක්වූ සංඥාව දුක්වූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි දනී. දුක්වූ සංස්කාරයන් දුක්වූ සංස්කාරයන්යයි තත්වූ පරිදි දනී. දුක්වූ විඥානය දුක්වූ විඥානයයි තත්වූ පරිදි දනී. “අනාත්මවූ රූපය අනාත්මවූ රූපයයි තත්වූ පරිදි දනී. අනාත්මවූ වේදනාව අනාත්මවූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි දනී. අනාත්මවූ සංඥාව අනාත්මවූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි දනී. අනාත්මවූ සංස්කාරය අනාත්මවූ සංස්කාරයයි තත්වූ පරිදි දනී. අනාත්මවූ විඥානය අනාත්මවූ විඥානයයි තත්වූ පරිදි දනී. “සංඛතවූ රූපය සංඛතවූ රූපයයි තත්වූ පරිදි දනී. සංඛතවූ වේදනාව සංඛතවූ වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි දනී. සංඛතවූ සංඥාව සංඛතවූ සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි දනී. සංඛතවූ සංස්කාරයන් සංඛතවූ සංස්කාරයන්යයි තත්වූ පරිදි දනී. සංඛතවූ විඥානය සංඛතවූ විඥානයයි තත්වූ පරිදි දනී. රූපය විනාශ වන්නේයයි තත්වූ පරිදි දනී. වේදනාව විනාශ වන්නේයයි තත්වූ පරිදි දනී. සංඥාව විනාශ වන්නේයයි තත්වූ පරිදි දනී. සංස්කාර විනාශ වන්නේයයි තත්වූ පරිදි දනී. විඥානය විනාශ වන්නේයයි තත්වූ පරිදි දනියි. “හෙතෙම රූපයාගේ විනාශය දැකීමෙන්, වේදනාවේ විනාශය දැකීමෙන්, සංඥාවේ විනාශය දැකීමෙන්, සංස්කාරයන් ගේ විනාශය දැකීමෙන්, විඤ්ඤාණයාගේ විනාශය දැකීමෙන් මහණෙනි මෙසේ ඒ භික්ෂුතෙමේ ඉදින් මාගේ අතීත භාවයෙහි කර්ම රැස් කිරීම නොවූයේ නම් දැන් වර්තමාන ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය. දැන් මාගේ අනාගත ස්කන්ධ උපදවන්නාවූ කර්ම රැස්කිරීම නොවන්නේ නම් අනාගත ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය. මෙසේ මිදෙන්නාවූ භික්ෂු තෙමේ ඕරම්භාගිය (කාම ලෝකය භජනය කරන්නාවූ) සංයෝජනයන් බිඳින්නේය. “ස්වාමීනි, මෙසේ මිදෙන්නාවූ භික්ෂු තෙමේ ඕරම්භාගිය සංයෝජනයන් සිඳින්නේය. ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නහුගේ වනාහි කෙසේ දක්නහුගේ වනාහි විදර්ශනාවට අනතුරුව කෙලෙසුන්ගේ ක්ෂයවීම වේදැයි?’ විචාළේය. “මහණ, මේ සාසනයෙහි අශ්‍රැතවත් පෘථජ්ජන තෙමේ තැති නොගතයුතු තැන තැතිගැන්මට පැමිණෙයි. ‘මාගේ අතීත භවයෙහි කර්ම රැස්කිරීම නොවූයේ නම් දැන් (වර්තමාන) ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය. මාගේ වර්තමාන භවයෙහි අනාගත ස්කන්ධයන් උපදවන්නාවූ කර්ම රැස්කිරීම නොවන්නේ නම් අනාගත ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය’, යන මෙය අශ්‍රැතවන් පෘථග්ජනයාහට තැතිගැන්මෙක්මය, මහණ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ වනාහි තැති නොගත යුතු තැන තැතිගැන්මට නොපැමිණෙයි. ‘මාගේ අතීත භවයෙහි කර්ම රැස්කිරීම නොවූයේ නම් දැන් (වර්තමාන) ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය. වර්තමාන භවයෙහි මතු ස්කන්ධ උපදවන්නාවූ කර්ම රැස්කිරීම නොවන්නේ නම් අනාගත ස්කන්ධ පඤ්චකය නොවන්නේය’ යන මෙය ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකයාහට භයක් නොවේමය. “මහණ රූපය කරා හෝ පැමිණි කර්ම විඥානය පවත්නේය. රූපය අරමුණුකොට ඇති, රූපය ආධාරකොට ඇති, තෘෂ්ණාවගේ නැවත නැවත සේවනය කිරීම ඇති කර්ම විඥානය වැඩීමට දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. මහණ, “වේදනාව කරා හෝ පැමිණි කර්ම විඥානය පවත්නේය. වේදනාව අරමුණුකොට ඇති, වේදනාව ආධාර කොට ඇති, තෘෂ්ණාවගේ නැවත නැවත සේවනය කිරීම ඇති කර්මවිඤ්ඤාණය වැඩීමට දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණ සංඥාව කරා හෝ පැමිණි කර්ම විඥානය පවත්නේය. සංඥාව අරමුණුකොට ඇති, සංඥාව ආධාරකොට ඇති, තෘෂ්ණාවගේ නැවත නැවත සේවනය කිරීම ඇති කර්ම විඤ්ඤාණය වැඩීමට දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණ සංස්කාරයන් කරා හෝ පැමිණි කර්මවිඥාණය පවත්නේය. සංස්කාරයන් අරමුණුකොට ඇති, සංස්කාරය ආධාරකොට ඇති, තෘෂ්ණාවගේ නැවත නැවත සේවනය කිරීම ඇති, කර්මවිඥානය වැඩීමට දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණ විඤ්ඤාණය කරා හෝ පැමිණි කර්ම විඤ්ඤාණය පවත්නේය. විඤ්ඤාණය අරමුණුකොට ඇති වේදනාව ආධාර කොට ඇති, තෘෂ්ණාවගේ නැවත නැවත සේවනය කිරීම ඇති, කර්ම විඤ්ඤාණය වැඩීමට දියුණුවට මහත් බවට පැමිණෙන්නේය. “මහණ, හෙතෙමේ ‘මම රූපය හැර වේදනාව හැර සඤ්ඤාව හැර සංස්කාර හැර විඥානයාගේ ඊමක් හෝ යාමක් හෝ චුතියක් හෝ උප්පත්තියක් හෝ වැඩීමක් හෝ දියුණුවක් හෝ මහත් බවක් හෝ පනවන්නෙමි’යි කියන්නේ නම් මේ කාරණය සිදුනොවේ. “මහණ ඉදින් රූපස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්ම විඥානයාගේ පිහිටවන තැනක් නොවෙයි. මහණ ඉදින් වේදනාස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයාගේ පිහිටවන තැනක් නොවෙයි. “මහණ ඉදින් සංඥා ස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්ම විඥානයාගේ පිහිට වන තැනක් නොවෙයි. “මහණ ඉඳින් සංස්කාරස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහීණවූයේ වෙයිද, රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයාගේ පිහිටවන තැනක් නොවෙයි. “මහණ ඉදින් විඥානස්කන්ධයෙහි භික්ෂුවගේ රාගය ප්‍රහිණවූයේ වෙයිද රාගයාගේ ප්‍රහාණයෙන් සිඳිනලද අරමුණ කර්මවිඥානයාගේ පිහිටවන තැනක් නොවේ. ඒ පිහිටවන තැනක් නැති නොවැඩුනාවූ කර්මවිඥානය ප්‍රතිසන්ධිය ගෙන නොදී මිදුනේවෙයි. මිදුනු බැවින් සිටියේ වෙයි. සිටිබැවින් සතුටුවූයේ වෙයි. සතුටුවනලද බැවින් තැති (බිය) නොගනියි. නොතැතිගැනුනේ එම ආත්මභාවයෙහිදීම පිරිනිවේ.” “ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කටයුතුකොට නිමවනලදී. මේ ආත්මභාවය සඳහා කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දනියි. මහණ, මෙසේ දන්නහුගේ මෙසේ දක්නාහුගේ විදර්ශනාවට අනතුරුව ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම වේයයි” වදාළේය. (තුන්වෙනි උදාන සූත්‍රය නිමි.)
4. උපාදානපරිපවත්තසුත්තං	4. උපාදාන සූත්‍රය
56 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, උපාදානක්ඛන්ධා. කතමෙ පඤ්ච? රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො , සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. යාවකීවඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ චතුපරිවට්ටං යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්මකෙ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති පච්චඤ්ඤාසිං. යතො ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ චතුපරිවට්ටං යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං , අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ...පෙ.... සදෙවමනුස්සාය අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති පච්චඤ්ඤාසිං’’. ‘‘කථඤ්ච චතුපරිවට්ටං? රූපං අබ්භඤ්ඤාසිං, රූපසමුදයං අබ්භඤ්ඤාසිං, රූපනිරොධං අබ්භඤ්ඤාසිං, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං අබ්භඤ්ඤාසිං; වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අබ්භඤ්ඤාසිං, විඤ්ඤාණසමුදයං අබ්භඤ්ඤාසිං, විඤ්ඤාණනිරොධං අබ්භඤ්ඤාසිං, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං අබ්භඤ්ඤාසිං. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදාය රූපං. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, රූපං. ආහාරසමුදයා රූපසමුදයො; ආහාරනිරොධා රූපනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො රූපනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං රූපං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය රූපස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා, තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං රූපං අභිඤ්ඤාය...පෙ.... එවං රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය, රූපස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තා තෙ සුවිමුත්තා. යෙ සුවිමුත්තා තෙ කෙවලිනො. යෙ කෙවලිනො වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, වෙදනා? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, වෙදනාකායා - චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වෙදනා. ඵස්සසමුදයා වෙදනාසමුදයො; ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො වෙදනානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං වෙදනං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනාසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනානිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනානිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය වෙදනාය නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා, තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි , භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං වෙදනං අභිඤ්ඤාය...පෙ.... එවං වෙදනානිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය...පෙ.... වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤා? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤාකායා - රූපසඤ්ඤා, සද්දසඤ්ඤා, ගන්ධසඤ්ඤා, රසසඤ්ඤා, ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා, ධම්මසඤ්ඤා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤා. ඵස්සසමුදයා සඤ්ඤාසමුදයො; ඵස්සනිරොධා සඤ්ඤානිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඤ්ඤානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි...පෙ.... වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරා? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, චෙතනාකායා - රූපසඤ්චෙතනා, සද්දසඤ්චෙතනා, ගන්ධසඤ්චෙතනා, රසසඤ්චෙතනා, ඵොට්ඨබ්බසඤ්චෙතනා, ධම්මසඤ්චෙතනා. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරා. ඵස්සසමුදයා සඞ්ඛාරසමුදයො; ඵස්සනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං සඞ්ඛාරෙ අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය සඞ්ඛාරානං නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා, තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං සඞ්ඛාරෙ අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය සඞ්ඛාරානං නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තා, තෙ සුවිමුත්තා. යෙ සුවිමුත්තා, තෙ කෙවලිනො. යෙ කෙවලිනො වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණකායා - චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං. නාමරූපසමුදයා විඤ්ඤාණසමුදයො; නාමරූපනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං විඤ්ඤාණං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා, තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං විඤ්ඤාණං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තා, තෙ සුවිමුත්තා. යෙ සුවිමුත්තා, තෙ කෙවලිනො. යෙ කෙවලිනො වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනායා’’ති. චතුත්ථං.	56 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ භික්ෂූන්ට මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, මේ උපාදානස්කන්ධයන් පසෙකි, ඒ පස කවරහුද? එනම් රූපූපාදානස්ඛන්ධය, වේදනානූපාදානස්ඛන්ධය, සංඥානූපාදානස්කඛන්ධය, සංස්ඛාරානුපාදානස්ඛන්ධය විඤ්ඤාණුස්ඛන්ධය (යනුයි). “මහණෙනි, මම යම්තාක්කල් සතර පරිවර්තනයක් ඇති මේ පඤ්චූපාදානස්ඛන්ධයන් තත්වූ පරිදි වෙසෙනින් දැන නොගත්තෙම්ද මහණෙනි, මම ඒතාක්කල් දෙවියන් සහිත මරුන් සහිත බඹුන් සහිත සත්වලෝකයෙහිද, මහණබඹුණන් සහිත දෙවිමිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහිද, උතුම්වූ සම්‍යක් සම්බොධිය ප්‍රත්‍යක්ෂ කෙළෙම්යයි ප්‍රතිඥා නොකෙළෙමි. “මහණෙනි, මම යම් අවස්ථාවක පටන් සතර පරිවර්තනයකින් යුත් මේ පඤ්චුපාදානස්ඛන්ධයන් තත්වූ පරිදි ප්‍රත්‍යක්ෂකෙළෙම්ද, මහණෙනි, මම එකල්හි දෙවියන් සහිත මරුන් සහිත බඹුන් සහිත සත්වලෝකයෙහිද, මහණ බඹුණන් සහිත දෙවිමිනිසුන් සහිත ප්‍රජාව අතරෙහිද උතුම්වූ සම්‍යක් සම්බෝධිය කෙළෙම්යයි ප්‍රතිඥා කෙළෙමි. “ඒ සතර පරිවර්තනය කෙසේද? රූපය දුක්ඛාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. රූපසමුදය දුක්ඛසමුදයාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. රූපනිරෝධය දුක්ඛනිරෝධාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. රූපනිරෝධගාමිණී ප්‍රතිපදාව, දුක්ඛනිරෝධ ගාමිණි ප්‍රතිපදාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. “වේදනාව දුක්ඛාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. වේදනා සමුදය දුක්ඛ සමුදයාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. වේදනා නිරෝධය දුක්ඛ නිරෝධාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. වේදනා නිරෝධගාමිණී ප්‍රතිපදාව දුක්ඛ නිරෝධගාමිණී ප්‍රතිපදාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. “සංඥාව දුක්ඛාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. සංඥා සමුදය දුක්ඛ සමුදයාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. සංඥා නිරෝධය දුක්ඛනිරෝධාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. සංඥා නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව දුක්ඛ නිරෝධගාමීණී ප්‍රතිපදාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. “සංස්කාරයෝ දුක්ඛාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. සංස්කාර සමුදය දුක්ඛ සමුදයාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. සංස්කාර නිරෝධය දුක්ඛ නිරෝධාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. සංස්කාර නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දුක්ඛ නිරෝධගාමිණී ප්‍රතිපදාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. “විඥානය දුක්ඛාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. විඥාන සමුදය දුක්ඛ සමුදයාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. විඥාන නිරෝධය දුක්ඛ නිරෝධාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. විඥාන නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාර්‍ය්‍ය සත්‍යයයි දැනගතිමි. “මහණෙනි, රූපය කවරේද? මහණෙනි, පඨවි ආදී සතර මහා භූත රූපයද, සතර මහා භූතයන් නිසා පවත්නා (චක්ෂුරාදී සූවිසි) උපාදාරූපයද, යන මෙය රූපයයි කියනු ලැබේ. කබලිංකාර ආහාරය හේතුකොට ගෙන රූපයන්ගේ පහළවීම වෙයි. ආහාර නිරෝධයෙන් රූප නිරෝධය වේ. මෙම ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම රූප නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව වන්නීය. හේ කවරීද? සම්‍යක් දෘෂ්ටිය සම්‍යක් සංකල්පනාවය, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය (යනුයි) “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් හෝ මෙසේ රූපය දැන, මෙසේ රූප සමුදය දැන, මෙසේ රූප නිරෝධය දැන, මෙසේ රූප නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව දැන, රූපයාගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, නිරෝධය පිණිස පිළිපන්නාහුද, ඔවුහු මනාකොට පිළිපන්නාහු වෙත්. යම් කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුද, ඔවුහු මේ ධර්මවිනයෙහි මනාකොට පිහිටියාහු වෙත්. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ මෙසේ රූපය දැන, හෝ මෙසේ රූප සමුදය දැන, මෙසේ රූප නිරෝධය දැන, මෙසේ රූප නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව දැන, රූපයෙහි කලකිරීමෙන් නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන් දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔවුහු මනාකොට මිදුනාහ. යම්කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද, ඔවුහු නිමවන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුය. යම්කෙනෙක් මනාකොට නිමවූ සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද, ඔවුන්ට පැනවීම පිණිස සංසාර වෘත්තයක් නැත්තේය. “මහණෙනි, වේදනාව කවරීද? මහණෙනි, මේ වේදනා සයක්වෙත්. චක්ෂුස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාය, ශ්‍රොතස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාය, ඝානස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය, ජිහ්වාස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය, කාය ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාය, මනස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාය. මහණෙනි, මෙය වේදනායයි කියනු ලැබේ. ස්පර්ශ හේතුවෙන් වේදනාවන්ගේ උත්පත්තියවේ. ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් වේදනා නිරෝධයවේ. මෙම ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම වේදනා නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාවයි. හේ කෙසේද? සම්‍යක්දෘෂ්ටිය සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය යනුයි. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ වේදනාව දැන, මෙසේ වේදනා සමුදය දැන, මෙසේ වේදනා නිරෝධය දැන, මෙසේ වේදනා නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව දැන, වේදනාවගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, නිරෝධය පිණිස, පිළිපන්නාහු වෙත්ද, ඔවුහු මනාකොට පිළිපන්නාහුය. යම් කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුද ඔවුහු මේ ධර්මවිනයෙහි ස්ථිර ලෙස පිහිටියාහු වෙත්. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ වේදනාව දැන, මෙසේ වේදනා සමුදය දැන මෙසේ වේදනා නිරෝධය දැන, මෙසේ වේදනා නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාව දැන, වේදනාවෙහි කලකිරීමෙන්, නො ඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔවුහු මනාකොට මිදුනාහුවෙත්. යම් කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද, ඔවුහු මනාකොට නිමවන ලද සියලු කටයුතු කෘත්‍ය ඇත්තාහු වෙති. යම් කෙනෙක් කරන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද ඔවුන්ට පැනවීමට සංසාර වෘත්තයක් නැත. “මහණෙනි, සංඥාතොමෝ කවරීද? මහණෙනි, මේ සංඥා සයකි. රූප සංඥාවය, ශබ්ද සංඥාවය, ගන්ධ සංඥාවය. රස සංඥාවය, ඵොට්ඨබ්බ සංඥාවය ධම්ම සංඥාවය (යනුයි.) මහණෙනි, මේ සංඥාවෝයයි කියනු ලැබේ. ඵස්සය හේතුකොට ගෙන සංඥාවන්ගේ උත්පත්තියවේ. ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් සංඥා නිරෝධයවේ. මෙම ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම සංඥා නිරෝධ ගාමිණී ප්‍රතිපදාවය. හේ කවරීද? සම්‍යක්දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය (යනුයි.) “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ සංඥාව දැන මෙසේ සංඥා සමුදය දැන මෙසේ සංඥා නිරෝධය දැන මෙසේ සංඥා නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන සංඥාවගේ කලකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස නිරෝධය පිණිස පිළිපන්නාහු වෙත්ද, ඔව්හු මනාකොට පිළිපන්නාහුය. යම්කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුද ඔව්හු ධර්මවිනයෙහි ස්ථිර ලෙස පිහිටියාහු වෙත්. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ සංඥාව දැන, මෙසේ සංඥා සමුදය දැන මෙසේ සංඥා නිරෝධය දැන, මෙසේ සංඥා නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන, ප්‍රතිපදාවෙහි කලකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් නිරෝධයෙන් දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔව්හු මනාකොට මිදුනාහු වෙත්. යම්කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද, ඔව්හු මනාකොට නිමවන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යම් කෙනෙක් කරනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද, ඔවුන්ට පැනවීමට සංසාරවෘත්තයක් නැත. “මහණෙනි, සංස්කාරයෝ කවරහුද? මහණෙනි මේ චෙතනා සයකි. රුපසංචෙතනාය, ශබ්දසංචෙතනාය, ගන්ධසංචෙතනාය, රසසංචෙතනාය, ඵොට්ඨබ්බ සංචේතනාය, ධම්මසංචෙතනාය මහණෙනි, මේ සංස්කාරයෝයයි කියනු ලැබෙත්. ස්පර්ශය හේතුකොටගෙන සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීම වෙයි. ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් සංස්කාර නිරෝධය වේ. මහණෙනි මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම සංස්කාර නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවයි. හේ කවරහුද? සම්‍යක් දෘෂ්ටිය සම්‍යක් කල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය (යනුයි.) “මහණෙනි යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ මෙසේ සංස්කාරයන් දැන මෙසේ සංස්කාර සමුදය දැන, මෙසේ සංස්කාර නිරෝධය දැන, මෙසේ සංස්කාර නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන, සංස්කාරයන්හි කලකිරීම පිණිස විරාගය පිණිස නිරෝධය පිණිස පිළිපන්නාහු වෙත්ද, ඔව්හු මනාකොට පිළිපන්නෝය. යම්කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුද, ඔව්හු මේ ධර්මවිනයෙහි ස්ථිරව පිහිටියාහුවෙත්. යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ සංස්කාරයන් දැන මෙසේ සංස්කාර සමුදය දැන මෙසේ සංස්කාර නිරෝධය දැන මෙසේ සංස්කාර නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන සංස්කාරයන්හි කලකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් නිරෝධයෙන් දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔව්හු මනාකොට මිදුනාහුය. යම් කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද, ඔව්හු කරනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුය. යම්කෙනෙක් කරනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද, ඔවුනට සංසාරවෘත්තයක් පැනවීම නැත්තේය. “මහණෙනි, විඥානය කවරේද? මහණෙනි මේ විඥාන කය සයක් වෙත්. චක්ෂුර්විඥානය ශ්‍රොතවිඥානය ඝ්‍රාණවිඥානය ජිව්හාවිඥානය කායවිඥානය මනොවිඥානයයි. මහණෙනි මේ විඥානයයි කියනු ලැබේ. නාම රූප හේතුකොට ගෙන විඥානයාගේ පහළවීම වෙයි. නාමරූප නිරෝධයෙන් විඥාන නිරෝධය වේ. මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම විඥාන නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවය. හේ කවරීද? සම්‍යක් දෘෂ්ටිය සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධියයි. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ විඥානය දැන මෙසේ විඥාන සමුදය දැන, මෙසේ විඥාන නිරෝධය දැන මෙසේ විඥාන නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන විඥානයෙහි කලකිරීම පිණිසද විරාගය පිණිසද නිරෝධය පිණිසද පිළිපන්නාහු වෙත්ද, ඔව්හු මනාකොට පිළිපන්නාහුය. යම්කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුද ඔව්හු මේ ධර්ම විනයෙහි ස්ථිරව පිහිටියාහුවෙත්. මහණෙනි යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ විඥානය දැන විඥාන සමුදය දැන විඥාන නිරෝධය දැන විඥාන නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන විඥානයෙහි කලකිරීමෙන් නො ඇලීමෙන් නිරෝධයෙන් දැඩිලෙස නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔව්හු මනාකොට මිදුනාහුය. යම්කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද ඔව්හු කරන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුය. යම් කෙනෙක් කරනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද ඔවුනට පැනවීමට (සංසාර) වෘත්තයක් නැත්තේයයි” වදාළේය. (හතරවෙනි උපාදාන සූත්‍රය නිමි.)
5. සත්තට්ඨානසුත්තං	5. සත්තට්ඨාන සූත්‍රය
57 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සත්තට්ඨානකුසලො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තිවිධූපපරික්ඛී ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ කෙවලී වුසිතවා උත්තමපුරිසොති වුච්චති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්තට්ඨානකුසලො හොති? ඉධ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු රූපං පජානාති, රූපසමුදයං පජානාති, රූපනිරොධං පජානාති, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති; රූපස්ස අස්සාදං පජානාති, රූපස්ස ආදීනවං පජානාති, රූපස්ස නිස්සරණං පජානාති; වෙදනං පජානාති ... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පජානාති, විඤ්ඤාණසමුදයං පජානාති, විඤ්ඤාණනිරොධං පජානාති, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති; විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදං පජානාති, විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවං පජානාති, විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං පජානාති. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා, චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදාය රූපං. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, රූපං. ආහාරසමුදයා රූපසමුදයො; ආහාරනිරොධා රූපනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො රූපනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යං රූපං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං - අයං රූපස්ස අස්සාදො. යං රූපං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං - අයං රූපස්ස ආදීනවො. යො රූපස්මිං ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං - ඉදං රූපස්ස නිස්සරණං. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං රූපං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය; එවං රූපස්ස අස්සාදං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපස්ස ආදීනවං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපස්ස නිස්සරණං අභිඤ්ඤාය රූපස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා, තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං රූපං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය; එවං රූපස්ස අස්සාදං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපස්ස ආදීනවං අභිඤ්ඤාය, එවං රූපස්ස නිස්සරණං අභිඤ්ඤාය රූපස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තා, තෙ සුවිමුත්තා. යෙ සුවිමුත්තා, තෙ කෙවලිනො. යෙ කෙවලිනො වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, වෙදනා? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, වෙදනාකායා - චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා...පෙ.... මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වෙදනා. ඵස්සසමුදයා වෙදනාසමුදයො; ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො වෙදනානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යං වෙදනං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං - අයං වෙදනාය අස්සාදො. යා වෙදනා අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මා - අයං වෙදනාය ආදීනවො. යො වෙදනාය ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං - ඉදං වෙදනාය නිස්සරණං. ‘‘යෙ හි, කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං වෙදනං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනාසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනානිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනානිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය; එවං වෙදනාය අස්සාදං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනාය ආදීනවං අභිඤ්ඤාය, එවං වෙදනාය නිස්සරණං අභිඤ්ඤාය වෙදනාය නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා, තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං වෙදනං අභිඤ්ඤාය...පෙ.... වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤා? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤාකායා - රූපසඤ්ඤා, සද්දසඤ්ඤා, ගන්ධසඤ්ඤා, රසසඤ්ඤා, ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා, ධම්මසඤ්ඤා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤා. ඵස්සසමුදයා සඤ්ඤාසමුදයො; ඵස්සනිරොධා සඤ්ඤානිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඤ්ඤානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි...පෙ.... වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරා? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, චෙතනාකායා - රූපසඤ්චෙතනා, සද්දසඤ්චෙතනා, ගන්ධසඤ්චෙතනා, රසසඤ්චෙතනා, ඵොට්ඨබ්බසඤ්චෙතනා, ධම්මසඤ්චෙතනා. ඉමෙ වුච්චන්ති භික්ඛවෙ , සඞ්ඛාරා. ඵස්සසමුදයා සඞ්ඛාරසමුදයො; ඵස්සනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො . අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යං සඞ්ඛාරෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං - අයං සඞ්ඛාරානං අස්සාදො. යෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මා - අයං සඞ්ඛාරානං ආදීනවො. යො සඞ්ඛාරෙසු ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං - ඉදං සඞ්ඛාරානං නිස්සරණං. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං සඞ්ඛාරෙ අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය...පෙ.... සඞ්ඛාරානං නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති...පෙ.... වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං? ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණකායා - චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං. නාමරූපසමුදයා විඤ්ඤාණසමුදයො; නාමරූපනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. ‘‘යං විඤ්ඤාණං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං - අයං විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො. යං විඤ්ඤාණං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං - අයං විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවො. යො විඤ්ඤාණස්මිං ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං - ඉදං විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං විඤ්ඤාණං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය; එවං විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං අභිඤ්ඤාය විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නා, තෙ සුප්පටිපන්නා. යෙ සුප්පටිපන්නා, තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ගාධන්ති. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා එවං විඤ්ඤාණං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණසමුදයං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිඤ්ඤාය; එවං විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවං අභිඤ්ඤාය, එවං විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණං අභිඤ්ඤාය විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තා, තෙ සුවිමුත්තා. යෙ සුවිමුත්තා, තෙ කෙවලිනො. යෙ කෙවලිනො වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනාය. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්තට්ඨානකුසලො හොති. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තිවිධූපපරික්ඛී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධාතුසො උපපරික්ඛති, ආයතනසො උපපරික්ඛති, පටිච්චසමුප්පාදසො උපපරික්ඛති . එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තිවිධූපපරික්ඛී හොති. සත්තට්ඨානකුසලො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තිවිධූපපරික්ඛී, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ කෙවලී වුසිතවා ‘උත්තමපුරිසො’ති වුච්චතී’’ති. පඤ්චමං.	57 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි සත්තැනෙක්හි දක්ෂවූ තුන් ආකාරයකින් බලන්නාවූ මහණතෙමේ නිමවනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාවූ වැස නිමවනලද බ්‍රහ්මචරියාව ඇත්තාවූ උතුම් පුරුෂයායි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, කෙසේ නම් භික්ෂූතෙමේ සත්තැනෙක්හි දක්ෂවේද? මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි භික්ෂුතෙමේ රූපය දනී, රූපයේ හේතුව දනී, රූපනිරෝධය දනී, රූපනිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව දනී, රූපයාගේ ආස්වාදය දනී, රූපයාගේ ආදීනව දනී, රූපයාගේ නිස්සරණය දනී, වේදනාව දනී. වේදනාවේ හේතුව දනී, වේදනා නිරෝධය දනී, වේදනා නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාව දනී, වේදනාවගේ ආස්වාදය දනී, වේදනාවගේ ආදීනව දනී, වේදනාවගේ නිස්සරණය දනී, සංඥාව දනී, සංඥා හේතුව දනී, සංඥා නිරෝධය දනී, සංඥා නිරෝධ ගාමිනී පටිපදාව දනී, සංඥාවගේ ආස්වාදය දනී, සංඥාවගේ ආදීනව දනී, සංඥාවගේ නිස්සරණය දනී, සංස්කාරයන් දනී, සංස්කාර හේතුව දනී සංස්කාර නිරෝධය දනී, සංස්කාර නිරෝධ ගාමිනී පටිපදාව දනී, සංස්කාරයන්ගේ ආස්වාදය දනී, සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණය දනී, විඥානය දනී, විඥාන හේතුව දනී, විඥාන නිරෝධය දනී, විඥාන නිරෝධ ගාමිනී පටිපදාව දනී, විඥානයාගේ ආස්වාදය දනී, විඥානයාගේ ආදීනව දනී, විඥානයාගේ නිස්සරණය දනී. “මහණෙනි, රූපය කවරේද? සතර මහා භූතයෝද සතර මහා භූතයන් නිසා පවත්නා සූවිසි උපාදා රූපයද, යන මෙය මහණෙනි, රූපයයි කියනු ලැබේ. ආහාරය හේතු කොට ගෙන රූපයන්ගේ හටගැනීම වෙයි. ආහාර නිරෝධයෙන් රූප නිරෝධය වේ. මෙම ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම රූප නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාවයි. “හේ කවරීද යත්? සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය සම්‍යක් සමාධියයි. රූපය නිසා යම් සුඛයක් සොම්නසක් උපදිද’ මෙය රූපයාගේ ආස්වාදයයි. යම් රූපයක් අනිත්‍යයද, දුකද, වෙනස්වන සුලුද, මෙය රූපයාගේ ආදීනවයි. රූපය කෙරෙහි යම් ඡන්දරාගය දුරුකිරීමක් වේද, යම් ඡන්දරාගය පහකිරීමක් වේද, මෙය රූපයාගේ නිස්සරණයයි. “මහණෙනි, යම් කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ රූපය දැන මෙසේ රූපසමුදය දැන මෙසේ රූප නිරෝධය දැන මෙසේ රූපනිරෝධ ගාමිනී පටිපදාව දැන මෙසේ රූපයාගේ ආස්වාදය දැන මෙසේ රූපයාගේ ආදීනව දැන මෙසේ රූපයාගේ නිස්සරණය දැන රූපයෙහි කලකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස නිරෝධය පිණිස පිළිපන්නාහුද? ඔව්හු මනාකොට පිළිපන්නාහු වෙත්. යම් කෙනෙක් මනාව පිළිපන්නාහුද, ඔව්හු මේ ධර්ම විනයෙහි පිහිට ලබත්. “මහණෙනි, යම් ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ රූපය දැන මෙසේ සමුදාය දැන මෙසේ රූප නිරෝධය දැන, මෙසේ රූප නිරෝධගාමිනී පටිපදාව දැන, මෙසේ රූපයාගේ ආශ්වාදය දැන, මෙසේ රූපයාගේ ආදීනව දැන, මෙසේ රූපයාගේ නිස්සරණය දැන, රූපයෙහි කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔවුහු මනාකොට මිදුනාහු වෙත්. යමෙක් මනාකොට මිදුනාහුද, ඔවුහු සම්පූර්ණ කළ කටයුතු ඇත්තාහුය. යම් කෙනෙක් කළ කටයුතු ඇත්තාහුද ඔවුන්ට පැනවීමට වෘත්තයක් නැත්තේය. “මහණෙනි, වේදනාතොමෝ කවරීද? මහණෙනි, මේ වේදනා සයකි. චක්ෂුස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය, ශ්‍රොතස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය, ඝ්‍රානස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය, ජිව්හාස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය, කායස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය, මනස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවය. “මහණෙනි, මේ වේදනායයි කියනු ලැබේ. ස්පර්ශ හේතුයෙන් වේදනාවන්ගේ හටගැනීමවේ. ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් වේදනා නිරෝධයවේ. මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම වේදනා නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව වන්නීය. හේ කෙසේද යත්. සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් සමාධියයි. මේ වේදනාව නිසා යම් සැපයක් සොම්නසක් උපදියිද, මේ වේදනාවගේ ආස්වාදයයි. යම් වේදනාවක් අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාව ඇත්තීද, මේ වේදනාවගේ ආදීනවයි. වේදනාවෙහි යම් ඡන්දරාගය දුරු කිරීමක් ඡන්දරාගය පහකිරීමක්වේද, මේ වේදනාවගේ නිස්සරණයයි. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ වේදනාව දැන, මෙසේ වේදනා සමුදය දැන, මෙසේ වේදනා නිරෝධය දැන, මෙසේ වේදනා නිරෝධ ගාමිනී පටිපදාව දැන, මෙසේ වේදනාවගේ ආස්වාදය දැන, මෙසේ වේදනාවගේ ආදීනව දැන, මෙසේ වේදනාවගේ නිස්සරණය දැන, වේදනාව කෙරෙහි කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, නිරුද්ධය පිණිස පිළිපන්නාහුද, ඔවුහු මනාකොට පිළිපන්නාහුද වෙති. යම් කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුද, ඔවුහු ධර්ම විනයෙහි පිහිටීම ලබත්. “මහණෙනි, යම් ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ මෙසේ වේදනාව දැන, මෙසේ වේදනාවගේ හේතුව දැන, වේදනාවගේ නිරෝධය කිරීම දැන, වේදනාවගේ නිරුද්ධ කිරීමට පමුණුවන පිළිවෙත දැන, මෙසේ වේදනාවගේ ආස්වාදය දැන, මෙසේ වේදනාවගේ ආදීනවය දැන, මෙසේ වේදනාවගේ නිස්සරණය දැන, වේදනාව කෙරෙහි කළකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන් දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔවුහු මනාකොට මිදුනාහු වෙති. යම් කෙනෙක් මනාකොට මිදුණාහුද, ඔවුහු කරන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුය. යම් කෙනෙක් කරන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද ඔවුනට පැනවීමට (සංසාර) කටයුත්තක් නැත්තේය. “මහණෙනි, සංඥාතොමෝ කවරේද? මහණෙනි, මේ සංඥා සයකි. රූප සංඥාය, ශබ්ද සංඥාය, ගන්ධ සංඥාය, රස සංඥාය, ස්පර්ශ සංඥාය, ධර්ම සංඥාය. මහණෙනි, මේ සංඥායයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, ස්පර්ශ හේතුවෙන් සංඥාවගේ හටගැනීමවේ. නිරෝධයෙන් සංඥා නිරෝධයවේ. මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම නිරෝධ ගාමිනී ප්‍රතිපදාව වන්නීය. හේ කෙසේදයත්, සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධියයි. මේ සංඥාව නිසා යම් සැපයක් උපදියිද, මේ සංඥාවගේ ආස්වාදයයි. යම් සංඥාවක් අනිත්‍යද, දුකද වෙනස්වන ස්වභාව ඇත්තීද, මෙ සංඥාවගේ ආදීනවයයි. මෙහි යම් ඡන්දරාගය දුරුකිරීමක් ඡන්දරාගය පහකිරීමක් වේද, මේ සංඥාවගේ නිස්සරණයයි. “මහණෙනි යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ මෙසේ සංඥාව දැන, මෙසේ සංඥා සමුදය දැන, මෙසේ සංඥා නිරෝධය දැන, මෙසේ සංඥා නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන, සංඥාවගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, නිරෝධය පිණිස, පිළිපන්නාහුවෙත්ද, ඔවුහු මනාකොට පිළිපන්නාහුය. යම් කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුද, ඔවුහු ධර්මවිනයෙහි ස්ථිර ලෙස පිහිටියාහු වෙත්. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ සංඥාව දැන, මෙසේ සංඥාවේ හේතුව දැන, මෙසේ සංඥා නිරෝධය දැන, මෙසේ සංඥාව නිරුද්ධ කිරීමට පමුණුවන පිළිවෙළ දැන, මෙසේ සංඥාවේ ආශ්වාදය දැන, මෙසේ සංඥාවේ ආදීනව දැන, මෙසේ සංඥාවේ නිස්සරණය දැන, සංඥාව කෙරෙහි කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන් දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔවුහු මනාකොට මිදුනාහු වෙත්. යම් කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද ඔවුහු මනාකොට නිමවන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහු වෙත්. යම් කෙනෙක් කරන ලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද, ඔවුන්ට පැනවීමට කටයුත්තක් නැත්තේය. “මහණෙනි, සංස්කාරයෝ කවරහුද? මහණෙනි, මේ චේතනා සයකි. රූප සංචෙතනාය, ශබ්ද සංචෙතනාය, ගන්ධ සංචෙතනාය. රස සංචෙතනාය, ඵොට්ඨබ්බ සංචෙතනාය. ධම්මසංචෙතනාය. “මහණෙනි, මේ සංස්කාරයෝයයි කියනු ලැබෙත්. ස්පර්ශ හේතුයෙන් සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීම වේ. ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් සංස්කාර නිරෝධයවේ. මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම සංස්කාර නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාවය. හේ කෙසේද? සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක්වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය (යන මොව්හුයි.) සංස්කාරයන් නිසා යම් සැපයක් සොම්නසක් උපදී ද, මේ සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයයි යම් සංස්කාරයක් අනිත්‍යද, වෙනස්වන ස්වභාව ඇත්තේද, මේ සංස්කාරයන්ගේ ආදීනවයි. සංස්කාරයන් කෙරෙහි යම් ඡන්දරාගයක් දුරුකිරීම, ඡන්දරාගය පහකිරීම වෙයිද, මේ සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණයයි. “මහණෙනි, යම් ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ සංස්කාරයන් දැන, මෙසේ සංස්කාර හේතුව දැන, සංස්කාර නිරෝධය දැන, සංස්කාර නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන, මෙසේ සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදය දැන, සංස්කාරයන්ගේ ආදීනව දැන, මෙසේ සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණය දැන, සංස්කාරයන් කෙරෙහි කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, නිරෝධය පිණිස පිළිපන්නාහුද, ඔවුහු මනාකොට පිළිපන්නාහුය. යම් කෙනෙක් මනාකොට පිළිපන්නාහුය, ඔව්හු ධර්ම විනයෙහි පිහිටීම ලබත්. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ සංස්කාරයන් දැන, මෙසේ සංස්කාර හේතුව දැන, මෙසේ සංස්කාර නිරෝධයද දැන, මෙසේ සංස්කාර නිරෝධ ගාමිනී පටිපදාව දැන, මෙසේ සංස්කාරයන්ගේ ආස්වාදය දැන, මෙසේ සංස්කාරයන්ගේ ආදීනව දැන, මෙසේ සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණය දැන, සංස්කාරයන්හි කලකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් නිරුද්ධවීමෙන් දැඩිකොට නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද, ඔව්හු මනාකොට මිදුනාහු වෙති. යම් කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද, ඔව්හු කරනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද, ඔවුනට පැනවීමට (සංසාර) කටයුත්තක් නැත්තේය. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණය කවරේද? චක්ඛු විඤ්ඤාණය සොතවිඤ්ඤාණය, ඝානවිඤ්ඤාණය, මහණෙනි, මේ විඤ්ඤාණ සයෙකි. ජිව්හා විඤ්ඤාණය, කාය විඤ්ඤාණය, මනො විඤ්ඤාණයද යන මෙය මහණෙනි, විඤ්ඤාණයයි කියනු ලැබේ. නාම රූප හේතුයෙන් විඤ්ඤාණයාගේ හටගැනීමවේ. නාමරූප නිරෝධයෙන් විඤ්ඤාණ නිරෝධයවේ. මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයම විඤ්ඤාණ නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාවයි. හේ කෙසේද? සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාව, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය සම්‍යක් සමාධියද වෙති. විඤ්ඤාණය නිසා යම් සැප සොම්නසක් උපදීද, එය විඤ්ඤාණයාගේ ආශ්වාදයවේ. යම් විඤ්ඤාණයක් අනිත්‍යයද, දුකද, වෙනස්වන සුළුද, මෙය විඤ්ඤාණයාගේ ආදීනවයි. විඤ්ඤාණය කෙරෙහි ඡන්දරාගය දුරුකිරීමක් ඡන්දරාගය පහකිරීමක් වෙයිද, මෙය විඤ්ඤාණයාගේ නිස්සරණයවේ. “මහණෙනි, යම්ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ විඤ්ඤාණය දැන, මෙසේ විඥාන සමුදය දැන, මෙසේ විඥාන නිරෝධය දැන, මෙසේ විඥාන නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදාව දැන, මෙසේ විඥානයාගේ ආස්වාදය දැන, මෙසේ විඥානයාගේ ආදීනව දැන, මෙසේ විඥානයාගේ නිස්සරණය දැන, විඥානය කෙරෙහි කලකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස නිරෝධය පිණිස පිළිපන්නාහුද ඔව්හු යහපත්කොට පිළිපන්නෝය. යම් කෙනෙක් යහපත්කොට පිළිපන්නාහුද, ඔව්හු මේ ශාසනයෙහි පිහිට ලබත්. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ හෝ මෙසේ විඥානය දැන මෙසේ විඥාන හේතුව දැන, මෙසේ විඥාන නිරෝධය දැන, මෙසේ විඥාන නිරෝගාමිනී පටිපදාව දැන, මෙසේ විඥානයාගේ ආස්වාදය දැන, මෙසේ විඥානයාගේ ආදීනව දැන, මෙසේ විඥානයාගේ නිස්සරණය දැන, විඥානයෙහි කලකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් නිරෝධයෙන් දැඩිසේ නොගැනීමෙන් මිදුනාහුද ඔව්හු මනාකොට මිදුනාහුවෙත්. යම් කෙනෙක් මනාකොට මිදුනාහුද ඔව්හු කරනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුය. යම් කෙනෙක් කරනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාහුද, ඔවුනට පැනවීමට (සංසාර) කටයුත්තක් නැත්තේය. මහණෙනි, මෙසේ භික්ෂුහු සත්තැනෙක්හි දක්ෂවූවෝ වෙති. “මහණෙනි, මේ සස්නෙහි භික්ෂුතෙමේ ධාතු වශයෙන් බලන්නේ වෙයි. ආයතන වශයෙන් බලන්නේ වෙයි. පටිච්චසමුප්පාද වශයෙන් බලන්නේ වෙයි. “මහණෙනි, මෙසේ වනාහි තුන් ආකාරයෙන් බලන්නේ වෙයි. මහණෙනි, මෙසේ වනාහි සත් තැනෙක්හි දක්ෂවූ තුන් ආකාරයකින් බලන්නාවූ භික්ෂුතෙමේ නිමවනලද සියලු කටයුතු ඇත්තාවූ වැස නිමවනලද බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යා ඇති උතුම් පුරුෂයායයි” කියනු ලැබේ. (පස්වෙනි සත්තට්ඨාන සූත්‍රය නිමි.)
6. සම්මාසම්බුද්ධසුත්තං	6. සම්බුද්ධ සූත්‍රය
58 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘තථාගතො, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො රූපස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො සම්මාසම්බුද්ධොති වුච්චති. භික්ඛුපි, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාවිමුත්තො රූපස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො පඤ්ඤාවිමුත්තොති වුච්චති. ‘‘තථාගතො, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො වෙදනාය නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො සම්මාසම්බුද්ධොති වුච්චති. භික්ඛුපි, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාවිමුත්තො වෙදනාය නිබ්බිදා...පෙ.... පඤ්ඤාවිමුත්තොති වුච්චති. ‘‘තථාගතො, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො සම්මාසම්බුද්ධොති වුච්චති. භික්ඛුපි, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාවිමුත්තො විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො පඤ්ඤාවිමුත්තොති වුච්චති. ‘‘තත්‍ර ඛො, භික්ඛවෙ, කො විසෙසො, කො අධිප්පයාසො (අධිප්පායො (සී.), අධිප්පායසො (ස්‍යා. කං. පී. ක.)), කිං නානාකරණං, තථාගතස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස පඤ්ඤාවිමුත්තෙන භික්ඛුනා’’ති? ‘‘භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා. සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තඤ්ඤෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ , සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච - ‘‘තථාගතො, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා (සඤ්ජානෙතා (ස්‍යා. කං.)), අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා මග්ගඤ්ඤූ, මග්ගවිදූ, මග්ගකොවිදො; මග්ගානුගා ච, භික්ඛවෙ, එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡාසමන්නාගතා. අයං ඛො, භික්ඛවෙ, විසෙසො, අයං අධිප්පයාසො, ඉදං නානාකරණං තථාගතස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස පඤ්ඤාවිමුත්තෙන භික්ඛුනා’’ති. ඡට්ඨං.	58 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපයාගේ කලකිරීමෙන් නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, තෘෂ්ණාදීන් දැඩිසේ නොගැනීමෙන් මිදුණාවූ, අර්හත් සම්බුද්ධතෙමේ සම්‍යක් සම්බුද්ධයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, රූපයාගේ කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, තෘෂ්ණාදීන් දැඩි වශයෙන් නොගැනීමෙන් ප්‍රඥාව කරණකොට මිදුණාවූ භික්ෂුතෙමේ පඤ්ඤාවිමුත්තයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, වේදනාවගේ කලකිරීමෙන් නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, තෘෂ්ණාදීන් දැඩි වශයෙන් නොගැනීමෙන් මිදුණාවූ අර්හත් සම්‍යක් සම්බුද්ධතෙමේ සම්‍යක් සම්බුද්ධයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, වේදනාවගේ කලකිරීමෙන්, විරාගයෙන්, නිරෝධයෙන්, තෘෂ්ණාදීන් නොගැනීමෙන්. ප්‍රඥාව කරණ කොටගෙන මිදුණාවූ භික්ෂුව පඤ්ඤා විමුත්තයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංඥාවගේ කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, තෘෂ්ණාදීන් දැඩිසේ නොගැනීමෙන්, මිදුණාවූ අර්හත් සම්‍යක් සම්බුද්ධතෙමේ සම්‍යක් සම්බුද්ධයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංඥාවගේ කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, තෘෂ්ණාදීන් දැඩි වශයෙන් නොගැනීමෙන් ප්‍රඥාව කරණකොටගෙන මිදුණාවූ භික්ෂුතෙමේ පඤ්ඤාවිමුත්තයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංස්කාරයන්ගේ කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, තෘෂ්ණාදීන් දැඩිසේ නොගැනීමෙන්, මිදුණාවූ අර්හත් සම්‍යක් සම්බුද්ධතෙමේ සම්‍යක් සම්බුද්ධ යයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංස්කාරයන්ගේ කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන් නිරෝධයෙන්, දැඩිව අල්වා නොගැනීමෙන්, ප්‍රඥාව කරණ කොටගෙන මිදුණාවූ භික්ෂුතෙමේ පඤ්ඤාවිමුත්තයයි, කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණයාගේ කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන්, නිරෝධයෙන්, දැඩිකොට ගැනීමෙන් මිදුණාවූ අර්හත් සම්‍යක් සම්බුද්ධ තෙමේ සම්‍යක් සම්බුද්ධයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණයාගේ කලකිරීමෙන්, නොඇලීමෙන් නිරෝධයෙන්, දැඩිකොට ගැනීමෙන්, ප්‍රඥාව කරණකොට ගෙන මිදුණු භික්ෂුතෙමේ පඤ්ඤාවිමුත්තයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, අර්හත් සම්‍යක් සම්බුද්ධ තථාගතයන්ගේ පඤ්ඤාවිමුත්ත භික්ෂුවගේ කවර නම් විශේෂයෙක්ද, කවර නම් අදහසක්ද, කවර නම් වෙනසක්ද? “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල්කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ප්‍රධානකොට ඇත්තාහ. ස්වාමීනි, මේ වචනයාගේ අර්ථය භාග්‍යවතුන් වහන්සේටම වැටහෙනසේක් නම් ඉතා මැනවි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් අසා භික්ෂූහු ධරාගන්නාහයි” කීහ. “මහණෙනි, එසේ නම් මනාකොට අසව්. මනාකොට සිත්හි ධරාගනිව්. කියන්නෙමියි” භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළේය. “ස්වාමීනි, එසේයයි” කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. “මහණෙනි, අර්හත්වූ සම්‍යක් සම්බුද්ධවූ තථාගත තෙමේ නූපන් මාර්ගය උපදවන්නේ වෙයි. පහළ නොවූ මාර්ගය පහළකරන්නේ වෙයි. නොකී මාර්ගය කියන්නේ වෙයි. මාර්ගය දන්නේ වෙයි. මාර්ගය අවබෝධ කරන්නේ වෙයි. දක්ෂ වූයේ වෙයි. මහණෙනි, දැන් ශ්‍රාවකයෝ මාර්ගයට අනුව යමින් පසුව මාර්ග අනුගමනය කරන්නෝව වෙසෙත්. මහණෙනි, මේ වනාහි අර්හත් සම්‍යක් සම්බුද්ධවූ තථාගතයන්ගේ හා පඤ්ඤාවිමුත්ත භික්ෂුවගේ විශේෂයයි, අදහසයයි, වෙනසයයි” වදාළේය. (හයවෙනිවූ සම්බුද්ධ සූත්‍රය නිමි.)
7. අනත්තලක්ඛණසුත්තං	7. පඤ්චවග්ග සූත්‍රය
59 එකං සමයං භගවා බාරාණසියං විහරති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. තත්‍ර ඛො භගවා පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච - ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා. රූපඤ්ච හිදං, භික්ඛවෙ, අත්තා අභවිස්ස, නයිදං රූපං ආබාධාය සංවත්තෙය්‍ය, ලබ්භෙථ ච රූපෙ - ‘එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’ති. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, රූපං අනත්තා, තස්මා රූපං ආබාධාය සංවත්තති, න ච ලබ්භති රූපෙ - ‘එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’’’ති. ‘‘වෙදනා අනත්තා. වෙදනා ච හිදං, භික්ඛවෙ, අත්තා අභවිස්ස, නයිදං වෙදනා ආබාධාය සංවත්තෙය්‍ය, ලබ්භෙථ ච වෙදනාය - ‘එවං මෙ වෙදනා හොතු, එවං මෙ වෙදනා මා අහොසී’ති. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, වෙදනා අනත්තා, තස්මා වෙදනා ආබාධාය සංවත්තති , න ච ලබ්භති වෙදනාය - ‘එවං මෙ වෙදනා හොතු, එවං මෙ වෙදනා මා අහොසී’’’ති. ‘‘සඤ්ඤා අනත්තා...පෙ.... සඞ්ඛාරා අනත්තා. සඞ්ඛාරා ච හිදං, භික්ඛවෙ, අත්තා අභවිස්සංසු, නයිදං සඞ්ඛාරා ආබාධාය සංවත්තෙය්‍යුං, ලබ්භෙථ ච සඞ්ඛාරෙසු - ‘එවං මෙ සඞ්ඛාරා හොන්තු, එවං මෙ සඞ්ඛාරා මා අහෙසු’න්ති. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරා අනත්තා, තස්මා සඞ්ඛාරා ආබාධාය සංවත්තන්ති, න ච ලබ්භති සඞ්ඛාරෙසු - ‘එවං මෙ සඞ්ඛාරා හොන්තු, එවං මෙ සඞ්ඛාරා මා අහෙසු’’’න්ති. ‘‘විඤ්ඤාණං අනත්තා. විඤ්ඤාණඤ්ච හිදං, භික්ඛවෙ, අත්තා අභවිස්ස, නයිදං විඤ්ඤාණං ආබාධාය සංවත්තෙය්‍ය, ලබ්භෙථ ච විඤ්ඤාණෙ - ‘එවං මෙ විඤ්ඤාණං හොතු, එවං මෙ විඤ්ඤාණං මා අහොසී’ති. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං අනත්තා, තස්මා විඤ්ඤාණං ආබාධාය සංවත්තති, න ච ලබ්භති විඤ්ඤාණෙ - ‘එවං මෙ විඤ්ඤාණං හොතු, එවං මෙ විඤ්ඤාණං මා අහොසී’’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං , භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. යා කාචි වෙදනා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තා වා බහිද්ධා වා...පෙ.... යා දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බා වෙදනා - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. ‘‘යා කාචි සඤ්ඤා...පෙ.... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා...පෙ.... යෙ දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බෙ සඞ්ඛාරා - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. ‘‘යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. ‘‘එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි නිබ්බින්දති, සඤ්ඤායපි නිබ්බින්දති, සඞ්ඛාරෙසුපි නිබ්බින්දති, විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුං (අභිනන්දුන්ති (ක.)). ඉමස්මිඤ්ච පන වෙය්‍යාකරණස්මිං භඤ්ඤමානෙ පඤ්චවග්ගියානං භික්ඛූනං අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තානි විමුච්චිංසූති. සත්තමං.	59 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බරණැස මිගදාය නම්වූ ඉසිපතනාරාමයෙහි වැඩ වාසය කරණ සේක. එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා පස්වග භික්ෂූන්ට කථාකළ සේක. ඒ භික්ෂූහු ‘ස්වාමීනි’යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පිළිතුරු දුන්හ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. “මහණෙනි, රූපය අනාත්මය, මහණෙනි, ඉදින් වනාහි මේ රූපය ආත්මය වූයේනම් මේ රූපය ආබාධ පිණිස නොපවත්නේය. මගේ රූපය මෙසේ වේවා, ‘මගේ රූපය මෙසේ නොවේවායි’ කියා රූපයෙහි කැමති ආකාරයක්ද ලබන්නේය. “මහණෙනි, යම්හෙයකින් රූපය අනාත්මද, එහෙයින් රූපය ආබාධ පිණිස පවතී. ‘මගේ රූපය මෙසේ වේවා, මගේ රූපය මෙසේ නොවේවයි’ කියා රූපයෙහි කැමැති ආකාරයක්ද නොලැබෙන්නේය. “මහණෙනි, වේදනාව අනාත්මය. මහණෙනි, ඉදින් මේ වේදනාව ආත්මය වූයේනම් මේ වේදනාව ආබාධ පිණිස නොපවත්නේය. ‘මගේ වේදනාව මෙසේ වේවා, මාගේ වේදනාව මෙසේ නොවේවායි’ වේදනාවෙහි (මෙබන්දක්) ලැබෙන්නේය. “මහණෙනි, යම්හෙයකින් වනාහි වේදනාව අනාත්මද, එහෙයින් වේදනාව ආබාධ පිණිස පවතියි. ‘මගේ වේදනාව මෙසේ වේවා, මගේ වේදනාව මෙසේ නොවේවායි’ කියා වේදනාවෙහි (මෙබන්දක්) නොලැබෙන්නේය. “මහණෙනි, සංඥාව අනාත්මය. මහණෙනි, ඉදින් මේ සංඥාව අනාත්මය වූයේ නම්, මේ සංඥාව ආබාධ පිණිස නොපවත්නේය. ‘මාගේ සංඥාව මෙසේ වේවා, මාගේ සංඥාව මෙසේ නොවේවායි’ සංඥාවෙහි (මෙබන්දක්) ලැබෙන්නේය. “මහණෙනි, යම්හෙයකින් වනාහි සංඥාව අනාත්මද, එහෙයින් සංඥාව ආබාධ පිණිස පවතියි. ‘මගේ සංඥාව මෙසේ වේවා මගේ සංඥාව මෙසේ නොවේවයි’ කියා සංඥාවෙහි (මෙබන්දක්) නොලැබෙන්නේය. “මහණෙනි, සංස්කාරයෝ අනාත්මයහ. ඉදින් මේ සංස්කාරයෝ ආත්ම වූවාහුනම් සංස්කාරයෝ ආබාධ පිණිස නොවන්නාහුය. ‘මාගේ මේ සංස්කාරයෝ මෙසේ වෙත්වා, මාගේ මේ සංස්කාරයෝ මෙසේ නොවෙත්වා’ සංස්කාරයන් කෙරෙහි (මෙබන්දක්) ලබන්නේය. “මහණෙනි, යම්හෙයකින් සංස්කාරයෝ අනාත්මද, එහෙයින් සංස්කාරයෝ ආබාධ පිණිස පවතිත්. ‘මාගේ මේ සංස්කාරයෝ මෙසේ වෙත්වා. මාගේ මේ සංස්කාරයෝ මෙසේ නොපවත්වායි” ‘සංස්කාරයන් කෙරෙහි (මෙබන්දක්) නොමලැබෙයි. “මහණෙනි, විඥානය අනාත්මය. මේ විඥානය ආත්මය වූයේනම්, මේ විඥානය ආබාධ පිණිස නොපවත්නේය. මාගේ මේ විඥානය මෙසේ වේවා, මාගේ මේ විඥානය මෙසේ නොවේවායි විඥානයෙහි (මෙබන්දක්) ලැබෙන්නේය. “මහණෙනි, යම්හෙයකින් වනාහි විඥානය අනාත්මද එහෙයින් විඥානය ආබාධ පිණිස පවතියි. ‘මාගේ මේ විඥානය, මෙසේ වේවා, මාගේ මේ විඥානය මෙසේ නොවේවායි’, විඥානය, කෙරෙහි (එබන්දක්) නොමලැබෙයි. “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නහුද, රූපය නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය,” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි දුකය,” “යමක් අනිත්‍යයද, දුකද පෙරලෙන සුලුද, එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි කියා දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නහුද? වේදනාව නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි අනිත්‍යයයි,” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි දුකය,” “යමක් අනිත්‍යයද දුකද පෙරලෙන සුලුද එය මාගේය. එය මම වෙමි එය මාගේ ආත්මයයි කියා දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි එය නොවේමය.” “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නහුද, සංඥාව නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි අනිත්‍යයයි” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි දුකය,” “යමක් අනිත්‍යයද දුකද පෙර ලෙස සුලුද එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි කියා දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි එය නොවේමය. “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නහුද? සංස්කාරයෝ නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි අනිත්‍යයයි” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි දුකය,” “යමක් අනිත්‍යයද දුකද පෙරලෙන සුලුද එය මාගේය එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි කියා දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි එය නොවේමය.” ‘විඥානය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” “ස්වාමීනි අනිත්‍යය,” “යමක් අනිත්‍යයද එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි දුකය,” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද වෙනස්වන සුලුද එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මගේ ආත්මයයි දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි එය නොවේමය” “මහණෙනි එසේ හෙයින් මෙහි අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ඕලාරිකවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීත වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපයෙහි වූ හෝ අතීතවූද අනාගතවූද දැන් පවත්නාවූද යම්කිසි රූපයක්වේද ඒ සියලු රූපය ‘එය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි’ කියා තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “මහණෙනි, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ඕලාරිකවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපයෙහිවූ හෝ අතීතවූද අනාගතවූද දැන් පවත්නාවූද යම්කිසි වේදනාවක්වේද ‘එය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙයි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි‘ කියා තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “මහණෙනි, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ඕලාරිකවූ හෝ සියුම්වූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපයෙහිවූ හෝ අතීතවූද අනාගතවූද දැන් පවත්නාවූද යම්කිසි සංඥාවක්වේද එය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’ කියා තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “මහණෙනි, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ඕලාරිකවූ හෝ සියුම්වූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපයෙහිවූ හෝ අතීතවූද අනාගතවූද දැන් පවත්නාවූද යම්කිසි සංස්කාරයෝත් වෙත්ද, එය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’ කියා තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත් යුතුයි. “මහණෙනි, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ඕලාරිකවූ හෝ සියුම්වූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපයෙහිවූ හෝ අතීතවූද අනාගතවූද දැන් පවත්නාවූද යම්කිසි විඥානයක් වේද, ඒ සියලු විඥානය ‘එය මාගේ නොවෙයි එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ කියා තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුයි. “මහණෙනි මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපය කෙරෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාව කෙරෙයිද, සංඥාව කෙරෙහිද, සංස්කාරයන් කෙරෙහිද, විඥානය කෙරෙහිද, කලකිරෙයි, කලකිරුනේ නොඇලෙයි, නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන් කෙරෙන්) මිදෙයි, මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන නුවණ (පහළ) වෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව වැස නිමවනලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවය සඳහා කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දනියි” භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. සතුටුසිත් ඇති පස්වග භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනය සතුටින් පිළිගත්හ. මේ ධර්මය දේශනා කළ කල්හි පස්වග භික්ෂූන්ගේ සිත් දැඩි කොට අල්වා නොගැනීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුනාහුය. (හත්වෙනි පඤ්ඤවග්ග සූත්‍රය නිමි.)
8. මහාලිසුත්තං	8. මහාලි සූත්‍රය
60 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො මහාලි ලිච්ඡවි යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි ...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො මහාලි ලිච්ඡවි භගවන්තං එතදවොච - ‘‘පූරණො, භන්තෙ, කස්සපො එවමාහ - ‘නත්ථි හෙතු නත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. නත්ථි හෙතු නත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්තී’ති. ඉධ, භගවා කිමාහා’’ති? ‘‘අත්ථි, මහාලි, හෙතු අත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. අත්ථි, මහාලි, හෙතු, අත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා; සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්තී’’ති. ‘‘කතමො පන, භන්තෙ, හෙතු කතමො පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; කථං සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්තී’’ති? ‘‘රූපඤ්ච හිදං, මහාලි, එකන්තදුක්ඛං අභවිස්ස දුක්ඛානුපතිතං දුක්ඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං සුඛෙන, නයිදං සත්තා රූපස්මිං සාරජ්ජෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, මහාලි, රූපං සුඛං සුඛානුපතිතං සුඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං දුක්ඛෙන, තස්මා සත්තා රූපස්මිං සාරජ්ජන්ති; සාරාගා සංයුජ්ජන්ති; සංයොගා සංකිලිස්සන්ති. අයං ඛො, මහාලි, හෙතු, අයං පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; එවං සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. ‘‘වෙදනා ච හිදං, මහාලි, එකන්තදුක්ඛා අභවිස්ස දුක්ඛානුපතිතා දුක්ඛාවක්කන්තා අනවක්කන්තා සුඛෙන, නයිදං සත්තා වෙදනාය සාරජ්ජෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, මහාලි, වෙදනා සුඛා සුඛානුපතිතා සුඛාවක්කන්තා අනවක්කන්තා දුක්ඛෙන, තස්මා සත්තා වෙදනාය සාරජ්ජන්ති; සාරාගා සංයුජ්ජන්ති; සංයොගා සංකිලිස්සන්ති. අයම්පි ඛො, මහාලි, හෙතු, අයං පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය. එවම්පි සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. ‘‘සඤ්ඤා ච හිදං, මහාලි...පෙ.... සඞ්ඛාරා ච හිදං, මහාලි, එකන්තදුක්ඛා අභවිස්සංසු දුක්ඛානුපතිතා දුක්ඛාවක්කන්තා අනවක්කන්තා සුඛෙන, නයිදං සත්තා සඞ්ඛාරෙසු සාරජ්ජෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, මහාලි, සඞ්ඛාරා සුඛා සුඛානුපතිතා සුඛාවක්කන්තා අනවක්කන්තා දුක්ඛෙන, තස්මා සත්තා සඞ්ඛාරෙසු සාරජ්ජන්ති; සාරාගා සංයුජ්ජන්ති; සංයොගා සංකිලිස්සන්ති. අයම්පි ඛො, මහාලි, හෙතු, අයං පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය. එවම්පි සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. ‘‘විඤ්ඤාණඤ්ච හිදං, මහාලි, එකන්තදුක්ඛං අභවිස්ස දුක්ඛානුපතිතං දුක්ඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං සුඛෙන, නයිදං සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං සාරජ්ජෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො , මහාලි, විඤ්ඤාණං සුඛං සුඛානුපතිතං සුඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං දුක්ඛෙන, තස්මා සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං සාරජ්ජන්ති; සාරාගා සංයුජ්ජන්ති; සංයොගා සංකිලිස්සන්ති. අයම්පි ඛො, මහාලි, හෙතු අයං පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය. එවම්පි සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්තී’’ති. ‘‘කතමො පන, භන්තෙ, හෙතු කතමො පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා; කථං සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්තී’’ති? ‘‘රූපඤ්ච හිදං, මහාලි, එකන්තසුඛං අභවිස්ස සුඛානුපතිතං සුඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං දුක්ඛෙන, නයිදං සත්තා රූපස්මිං නිබ්බින්දෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, මහාලි, රූපං දුක්ඛං දුක්ඛානුපතිතං දුක්ඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං සුඛෙන, තස්මා සත්තා රූපස්මිං නිබ්බින්දන්ති; නිබ්බින්දං විරජ්ජන්ති; විරාගා විසුජ්ඣන්ති. අයං ඛො, මහාලි, හෙතු, අයං පච්චයො, සත්තානං විසුද්ධියා. එවං සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති’’. ‘‘වෙදනා ච හිදං, මහාලි, එකන්තසුඛා අභවිස්ස...පෙ.... සඤ්ඤා ච හිදං, මහාලි...පෙ.... සඞ්ඛාරා ච හිදං, මහාලි, එකන්තසුඛා අභවිස්සංසු...පෙ.... විඤ්ඤාණඤ්ච හිදං, මහාලි, එකන්තසුඛං අභවිස්ස සුඛානුපතිතං සුඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං දුක්ඛෙන, නයිදං සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං නිබ්බින්දෙය්‍යුං. යස්මා ච ඛො, මහාලි, විඤ්ඤාණං දුක්ඛං දුක්ඛානුපතිතං දුක්ඛාවක්කන්තං අනවක්කන්තං සුඛෙන, තස්මා සත්තා විඤ්ඤාණස්මිං නිබ්බින්දන්ති; නිබ්බින්දං විරජ්ජන්ති; විරාගා විසුජ්ඣන්ති. අයං ඛො, මහාලි, හෙතු, අයං පච්චයො, සත්තානං විසුද්ධියා . එවම්පි සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්තී’’ති. අට්ඨමං.	60 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසාලා මහනුවර සමීපයෙහිවූ මහා වනයෙහි කූටාගාර ශාලාවෙහි වැඩ වාසය කරනසේක. එකල්හි මහාලී නම් ලිච්ඡවිතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක්හි හුන්නේය. එක්පසෙක්හි හුන්නාවූ මහාලි ලිච්ඡවිතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, පූරණ කාශ්‍යපතෙමේ මෙසේ කීයේය. ‘සත්වයන්ගේ කෙළෙසීමට හේතුවක් ප්‍රත්‍යයක් නැත. අහේතු අප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ කෙළෙසෙත්. සත්වයන්ගේ විශුද්ධිය පිණිස හේතුවක් ප්‍රත්‍යයක් නැත. අහේතු අප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ පිරිසිදු වෙත්.’ මේ කරුණෙහි ලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කුමක් වදාරණසේක්දැයි” විචාළේය. ‘මහාලිය, සත්වයන්ගේ කෙළෙසීම පිණිස හේතු ඇත. ප්‍රත්‍යය ඇත. සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ කෙළෙසෙත්. මහාලිය, සත්වයන්ගේ පිරිසිදුවීම පිණිසද, හේතු ඇත, ප්‍රත්‍යය ඇත. සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ පිරිසිදු වෙත්”යි වදාළේය. “ස්වාමීනි, සත්වයන්ගේ කෙළෙසීම පිණිස වනාහි හේතු කවරේද, ප්‍රත්‍යය කවරේද, සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ කෙසේ නම් කෙළෙසෙත්දැ”යි විචාළේය. “මහාලිය, මේ රූපය වනාහි ඒකාන්තයෙන් දුක් වන්නේවේද දුකට වැටෙන්නේ වේද, දුකට බසින්නේ වේද, සැපයෙන් නොබස්නේ වේද, මේ සත්වයෝ රූපයෙහි නොඇලෙන්නාහුය. මහාලිය, යම් හේතුවකින් වනාහි මේ රූපය සැප වන්නේද, සැපට පැමිණෙන්නේද, සැපට බස්නේද, සැපයෙන් යුක්තද, එහෙයින් සත්වයෝ රූපයෙහි ඇලෙන්නාහුය. ඇලීම හේතුකොටගෙන බැඳෙන්නාහුය. බැඳීම හේතුකොට ගෙන කෙලෙසෙත්. මහාලිය, සත්වයන්ගේ කෙලෙසීම පිණිස මෙයද හේතුවේ. මෙයද ප්‍රත්‍යයවේ. මෙසේද සහේතුසප්‍රත්‍යයයෙන් සත්වයෝ කෙළෙසෙත්. “මහාලිය, මේ වේදනාවද ඒකාන්තයෙන් දුක් වන්නීද, දුකට වැටෙන්නේද, දුකට පැමිණෙන්නේද, දුකින්ම යුක්තවේද, මේ වේදනාව කෙරෙහි සත්වයෝ නොඇලෙන්නාහ. මහාලිය යම් හේතුවකින් වනාහි වේදනාව සැප වන්නීද, සැපට වැටෙන්නීද, සැපට පැමිණෙන්නේද, සැපයෙන් යුක්තද, එබැවින් සත්වයෝ වේදනාවෙහි ඇලෙත්. ඇලීමෙන් බැඳෙත්. බැඳීමෙන් කෙළෙසෙත්. මහාලිය, සත්වයන්ගේ කෙලෙසීම පිණිස මෙයද හේතුවෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ කෙළෙසෙත්. “මහාලිය, මේ සංඥාවද ඒකාන්තයෙන් දුක් වන්නීද, දුකට වැටෙන්නේද, දුකින්ම යුක්තවේද, මේ සංඥාව කෙරෙහි සත්වයෝ නොඇලෙන්නාහ. මහාලිය, යම් හේතුවකින් වනාහි සංඥාව සැප වන්නීද, සැපට වැටෙන්නීද, සැපට පැමිණෙන්නීද, සැපයෙන් යුක්තද, එබැවින් සත්වයෝ සංඥාවෙහි ඇලෙත්. ඇලීමෙන් බැඳෙත්. බැඳීමෙන් කෙළෙසෙත්. මහාලිය, සත්වයන්ගේ කෙළෙසීම පිණිස මෙයද හේතුවෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙක් සත්වයෝ කෙළෙසෙත්. “මහාලිය, මේ සංස්කාරයෝද ඒකාන්තයෙන් දුක් වන්නාහුද, දුකට වැටුනාහුද, දුකට පැමිණෙන්නාහුද, දුකින් යුක්ත වූවාහුද, සත්වයෝ මේ සංස්කාරයන් කෙරෙහි නොඇලෙන්නාහ. මහාලිය, යම් හේතුවකින් වනාහි සංස්කාරයෝ සැප වන්නාහුද, සැපතට වැටෙන්නාහුද, සැපට බස්නාහුද, සැපයෙන් යුක්ත වන්නාහුද, එහෙයින් සත්වයෝ සංස්කාරයන් කෙරෙහි ඇලෙත්. ඇලීමෙන් බැඳෙත්. බැඳීමෙන් කෙළෙසෙත්. මහාලිය, සත්වයන්ගේ කෙළෙසීම පිණිස මෙයද හේතුවෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ කෙළෙසෙත්. “මහාලිය, මේ විඤ්ඤාණය වනාහි ඒකාන්තයෙන් දුක් වන්නේද, දුකට වැටෙන්නේද, දුකට බසින්නේද, දුකින් යුක්තවේද, සත්වයෝ මේ විඤ්ඤාණය කෙරෙහි නොඇලෙන්නාහ. මහාලිය, යම් හෙයකින් වනාහි විඤ්ඤාණය සැපද, සැපට වැටෙන්නේද, සැපට පැමිණෙන්නේද සැපයෙන් යුක්තද, එහෙයින් සත්වයෝ මේ විඤ්ඤාණය කෙරෙහි ඇලෙත්. ඇලීමෙන් බැඳෙත්. බැඳීමෙන් කෙළෙසෙත්. මහාලිය, සත්වයන්ගේ කෙළෙසීම පිණිස මෙයද වනාහී හේතුවෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේ සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ කෙළෙසෙත්යයි” වදාළේය. “ස්වාමීනි, සත්වයන්ගේ පරිසුද්ධිය පිණිස වනාහි හේතු කවරේද, ප්‍රත්‍යය කවරේද? සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ කෙසේ පිරිසිදු වෙත්ද?” “මහාලිය, මේ රූපය වනාහි ඒකාන්තයෙන් සැපවන්නේද, සැපට වැටෙන්නේද, සැපට පැමිණෙන්නේද, සැපට බස්නේද, දුකින් නොබසින්නේද, සැපයෙන් යුක්තද, සත්වයෝ මේ රූපය කෙරෙහි නොකළකිරෙන්නාහ. මහාලිය යම් හේතුවකින් වනාහි රූපය දුකද, දුකට වැටෙන්නේද, දුකට පැමිණෙන්නේද, සැපයෙන් නොබස්නේද, එහෙයින් සත්වයෝ රූපය කෙරෙහි කළකිරෙත්. කළකිරීමෙන් නොඇලෙත්. නොඇලීමෙන් පිරිසිදු වෙත්. මහාලිය සත්වයන්ගේ විසුද්ධිය පිණිස මෙයද හේතුවෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ පිරිසිදු වෙත්. “මහාලිය, මේ වේදනාව වනාහි ඒකාන්තයෙන් සැපවන්නේද, සැපයට වැටෙන්නේද, සැපයට පැමිණෙන්නේද, දුකින් නොබසින්නේද, සැපයෙන් යුක්තද, සත්වයෝ මේ වේදනාව කෙරෙහි නොකළකිරෙන්නාහ. මහාලිය, යම් හේතුවකින් වනාහි වේදනාව දුක්වන්නේද, දුකට වැටෙන්නේද, දුකට පැමිණෙන්නේද, සැපයෙන් නොබස්නේද, එහෙයින් සත්වයෝ වේදනාව කෙරෙහි කළකිරෙත්. කළකිරීමෙන් නොඇලෙත්. නොඇලීමෙන් පිරිසිදු වෙත්. මහාලිය, සත්වයන්ගේ පිරිසිදුවීම පිණිස මෙයද හේතුවෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ පිරිසිදු වෙත්. “මහාලිය, මේ සංඥාව වනාහි ඒකාන්තයෙන් සැප වන්නේද, සැපයට වැටෙන්නේද, සැපයට පැමිණෙන්නේද, දුකින් නොබසින්නේද, සැපයෙන් යුක්තද සත්වයෝ මේ සංඥාව කෙරෙහි නොකළකිරෙන්නාහ. “මහාලිය, යම් හේතුවකින් වනාහි සංඥාව දුක්වන්නීද, දුකට වැටෙන්නේද, දුකට පැමිණෙන්නේද, සැපයෙන් නොබස්නේද, එහෙයින් සත්වයෝ සංඥාව කෙරෙහි කළකිරෙත්. කළකිරීමෙන් නොඇලෙත්, නොඇලීමෙන් පිරිසිදු වෙත්. “මහාලිය, සත්වයන්ගේ පිරිසිදු වීම පිණිස මෙයද හේතු වෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ පිරිසිදු වෙත්. “මහාලිය, මේ සංස්කාරයෝ වනාහි ඒකාන්තයෙන් සැපවත් වන්නාහුද, සැපයට වැටෙන්නාහුද, සැපයට පැමිණෙන්නාහුද, දුකින් නො බස්නාහුද, සැපයෙන් යුක්තද, සත්වයෝ මේ සංස්කාරයන් කෙරෙහි නො කළකිරෙන්නාහ. මහාලිය, යම් හේතුවකින් වනාහි සංස්කාරයෝ දුක්වන්නාහුද, දුකට වැටෙන්නාහුද, දුකට පැමිණෙන්නාහුද, සැපයෙන් නොබස්නාහුද, එහෙයින් සත්වයෝ සංස්කාරයන් කෙරෙහි කළකිරෙත්. කළකිරීමෙන් නොඇලෙත්. නොඇලීමෙන් පිරිසිදු වෙත්. මහාලිය සත්වයන්ගේ විසුද්ධිය පිණිස මෙයද හේතුවෙයි, මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ පිරිසිදුවෙත්. “මහාලිය, මේ විඥානය වනාහි ඒකාන්තයෙන් සැප වන්නේද, සැපට වැටෙන්නේද, සැපට පැමිණෙන්නේද, දුකෙන් නොබස්නේ, සැපයෙන් යුක්තව සත්වයෝ මේ විඥානය කෙරෙහි නොකලකිරෙන්නාහ. මහාලිය, යම් හේතුවකින් වනාහි විඥානය දුකද, දුකට වැටෙන්නේද, දුකට පැමිණෙන්නේද, සැපයෙන් නොබස්නේද, එහෙයින් සත්වයෝ විඥානය කෙරෙහි කළකිරෙත්. කළකිරීමෙන් නොඇලෙත්. නොඇලීමෙන් පිරිසිදු වෙත්. මහාලිය සත්වයන්ගේ පිරිසිදු වීම පිණිස මෙයද හේතුවෙයි. මෙයද ප්‍රත්‍යය වෙයි. මෙසේද සහේතු සප්‍රත්‍යයෙන් සත්වයෝ පිරිසිදු වෙත්යයි’ වදාළේය. (අටවෙනි මහාලිය සූත්‍රය නිමි.)
9. ආදිත්තසුත්තං	9. ආදිත්ත සූත්‍රය
61 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, ආදිත්තං, වෙදනා ආදිත්තා, සඤ්ඤා ආදිත්තා, සඞ්ඛාරා ආදිත්තා, විඤ්ඤාණං ආදිත්තං. එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි... සඤ්ඤායපි... සඞ්ඛාරෙසුපි... විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. නවමං.	61 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී, භාග්‍යවතුන්වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය දැවෙන්නේය. වේදනාව දැවෙන්නේය. සංඥාව දැවෙන්නේය. සංස්කාරයෝ දැවෙන්නාහුය. විඤ්ඤාණය දැවෙන්නේය. මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකතෙමේ වනාහි රූපයෙහි කලකිරෙයි. වේදනාවෙහි කලකිරෙයි. සංඥාවෙහි කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හි කලකිරෙයි. කලකිරුණේ නොඇලෙයි. නොඇලුනේ මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේයයි නුවණ පහළ වෙයි. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවන ලද්දේය. කළයුත්ත කරන ලද්දේය. මේ ආත්මභාවයෙහි කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දනියි.” (නවවෙනි ආදිත්ත සූත්‍රය නිමි)
10. නිරුත්තිපථසුත්තං	10. නිරුත්තිපථ සූත්‍රය
62 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, නිරුත්තිපථා අධිවචනපථා පඤ්ඤත්තිපථා අසඞ්කිණ්ණා අසඞ්කිණ්ණපුබ්බා, න සඞ්කීයන්ති, න සඞ්කීයිස්සන්ති, අප්පටිකුට්ඨා සමණෙහි බ්‍රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි. කතමෙ තයො? යං, භික්ඛවෙ, රූපං අතීතං නිරුද්ධං විපරිණතං ‘අහොසී’ති තස්ස සඞ්ඛා, ‘අහොසී’ති තස්ස සමඤ්ඤා, ‘අහොසී’ති තස්ස පඤ්ඤත්ති; න තස්ස සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තස්ස සඞ්ඛා ‘භවිස්සතී’’’ති. ‘‘යා වෙදනා අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා ‘අහොසී’ති තස්සා සඞ්ඛා, ‘අහොසී’ති තස්සා සමඤ්ඤා, ‘අහොසී’ති තස්සා පඤ්ඤත්ති; න තස්සා සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තස්සා සඞ්ඛා ‘භවිස්සතී’’’ති. ‘‘යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා ‘අහෙසු’න්ති තෙසං සඞ්ඛා, ‘අහෙසු’න්ති තෙසං සමඤ්ඤා, ‘අහෙසු’න්ති තෙසං පඤ්ඤත්ති; න තෙසං සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තෙසං සඞ්ඛා ‘භවිස්සන්තී’’’ති. ‘‘යං විඤ්ඤාණං අතීතං නිරුද්ධං විපරිණතං, ‘අහොසී’ති තස්ස සඞ්ඛා, ‘අහොසී’ති තස්ස සමඤ්ඤා, ‘අහොසී’ති තස්ස පඤ්ඤත්ති; න තස්ස සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තස්ස සඞ්ඛා ‘භවිස්සතී’’’ති. ‘‘යං, භික්ඛවෙ, රූපං අජාතං අපාතුභූතං, ‘භවිස්සතී’ති තස්ස සඞ්ඛා, ‘භවිස්සතී’ති තස්ස සමඤ්ඤා, ‘භවිස්සතී’ති තස්ස පඤ්ඤත්ති; න තස්ස සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තස්ස සඞ්ඛා ‘අහොසී’’’ති. ‘‘යා වෙදනා අජාතා අපාතුභූතා, ‘භවිස්සතී’ති තස්සා සඞ්ඛා, ‘භවිස්සතී’ති තස්සා සමඤ්ඤා, ‘භවිස්සතී’ති තස්සා පඤ්ඤත්ති; න තස්සා සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තස්සා සඞ්ඛා ‘අහොසී’’’ති. ‘‘යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා අජාතා අපාතුභූතා, ‘භවිස්සන්තී’ති තෙසං සඞ්ඛා, ‘භවිස්සන්තී’ති තෙසං සමඤ්ඤා, ‘භවිස්සන්තී’ති තෙසං පඤ්ඤත්ති; න තෙසං සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තෙසං සඞ්ඛා ‘අහෙසු’’’න්ති. ‘‘යං විඤ්ඤාණං අජාතං අපාතුභූතං, ‘භවිස්සතී’ති තස්ස සඞ්ඛා, ‘භවිස්සතී’ති තස්ස සමඤ්ඤා, ‘භවිස්සතී’ති තස්ස පඤ්ඤත්ති; න තස්ස සඞ්ඛා ‘අත්ථී’ති, න තස්ස සඞ්ඛා ‘අහොසී’’’ති. ‘‘යං, භික්ඛවෙ, රූපං ජාතං පාතුභූතං, ‘අත්ථී’ති තස්ස සඞ්ඛා, ‘අත්ථී’ති තස්ස සමඤ්ඤා, ‘අත්ථී’ති තස්ස පඤ්ඤත්ති; න තස්ස සඞ්ඛා ‘අහොසී’ති, න තස්ස සඞ්ඛා ‘භවිස්සතී’’’ති. ‘‘යා වෙදනා ජාතා පාතුභූතා, ‘අත්ථී’ති තස්සා සඞ්ඛා, ‘අත්ථී’ති තස්සා සමඤ්ඤා, ‘අත්ථී’ති තස්සා පඤ්ඤත්ති; න තස්සා සඞ්ඛා ‘අහොසී’ති, න තස්සා සඞ්ඛා ‘භවිස්සතී’’’ති. ‘‘යා සඤ්ඤා... යෙ සඞ්ඛාරා ජාතා පාතුභූතා, ‘අත්ථී’ති තෙසං සඞ්ඛා, ‘අත්ථී’ති තෙසං සමඤ්ඤා, ‘අත්ථී’ති තෙසං පඤ්ඤත්ති; න තෙසං සඞ්ඛා ‘අහෙසු’න්ති, න තෙසං සඞ්ඛා, ‘භවිස්සන්තී’’’ති. ‘‘යං විඤ්ඤාණං ජාතං පාතුභූතං, ‘අත්ථී’ති තස්ස සඞ්ඛා, ‘අත්ථී’ති තස්ස සමඤ්ඤා, ‘අත්ථී’ති තස්ස පඤ්ඤත්ති; න තස්ස සඞ්ඛා ‘අහොසී’ති, න තස්ස සඞ්ඛා ‘භවිස්සතී’’’ති. ‘‘ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො නිරුත්තිපථා අධිවචනපථා පඤ්ඤත්තිපථා අසඞ්කිණ්ණා අසඞ්කිණ්ණපුබ්බා, න සඞ්කීයන්ති, න සඞ්කීයිස්සන්ති, අප්පටිකුට්ඨා සමණෙහි බ්‍රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි . යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, අහෙසුං උක්කලා වස්සභඤ්ඤා (ඔක්කලා වයභිඤ්ඤා (ම. නි. 3.343)) අහෙතුකවාදා අකිරියවාදා නත්ථිකවාදා, තෙපිමෙ තයො නිරුත්තිපථෙ අධිවචනපථෙ පඤ්ඤත්තිපථෙ න ගරහිතබ්බං නප්පටික්කොසිතබ්බං අමඤ්ඤිංසු. තං කිස්ස හෙතු? නින්දාඝට්ටනබ්‍යාරොසඋපාරම්භභයා’’ති (නින්දාබ්‍යාරොසඋපාරම්භභයාති (සී. ස්‍යා. කං. පී.) ම. නි. 3.343).	62 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසයකරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, (අතීතයෙහිවූ) ශ්‍රමණයන්, බ්‍රාහ්මණයන් සහ ඤාණවන්තයන් විසින් නොවළක්වනු ලැබුවාවූ, අහක නොදමනු ලැබුවාවූ, බැහැර නොකරනු ලැබුවාවූ, මේ ව්‍යවහාර, සංඥා හෙවත් නාම තුන, (දැනුත්) බැහැර නොකෙරෙත්. (මත්තෙහිත්) බැහැර නොකරන්නාහුය. ඒ නාම තුන කවරේද? “මහණෙනි, යම් රූපයක් නොපෙනීගියේ, නැතිවූයේ, විනාශවූයේ වේද, (එවිට) ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය වූයේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ සංඥාව වූයේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ නාමය වූයේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද, නොකියනු ලැබේ. “යම් වේදනාවක් නොපෙනීගියේ, නැති වූයේ, විනාශ වූයේ වේද, (එවිට) ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය වූයේ යයි කියාද, ඒ වේදනාවේ සංඥාව වූයේයයි කියාද, ඒ වේදනාවේ නාමය වූයේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද, නොකියනු ලැබේ. “යම් සංඥාවක් නොපෙනීගියේ, නැති වූයේ, විනාශ වූයේ වේද, (එවිට) ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය වූයේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ සංඥාව (හැඳිනීම) වූයේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ නාමය වූයේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “යම් සංස්කාරයක් නොපෙනීගියේ, නැති වූයේ විනාශවූයේ වේද, (එවිට) ඒ සංස්කාරයාගේ ව්‍යවහාරය වූයේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයාගේ සංඥාව වූයේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයාගේ නාමය වූයේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ සංස්කාරයාගේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයාගේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “යම් විඤ්ඤාණයක් නොපෙනී ගියේ නැති වූයේ විනාශ වූයේ වේද, (එවිට) ඒ විඤ්ඤාණයාගේ ව්‍යවහාරවූයේයයි කියාද, ඒ විඤ්ඤාණයාගේ සංඥාව වූයේයයි කියාද, ඒ විඤ්ඤාණයාගේ නාමය වූයේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. එහෙත් ඒ විඤ්ඤාණයාගේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ විඤ්ඤාණයාගේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “මහණෙනි, යම් රූපයක් නූපන්නේ, පහළ නොවූයේ වේද, (එවිට) ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය වන්නේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ සංඥාව වන්නේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ නාමය වන්නේයයි කියාද කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “යම් වේදනාවක් නූපන්නේ, පහළ නොවූයේ වේද, (එවිට) ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය වන්නේයයි කියාද, ඒ වේදනාවේ සංඥාව වන්නේයයි කියාද, ඒ වේදනාවේ නාමය වන්නේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “යම් සංඥාවක් නූපන්නේ, පහළ නොවූයේවේද, (එවිට) ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය වන්නේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ සංඥාව (හැඳිනීම) වන්නේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ නාමය වන්නේයයි කියාද කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද, නොකියනු ලැබේ. “යම් සංස්කාරයක් නූපන්නේ, පහළ නොවූයේ වේද, (එවිට) ඒ සංස්කාරයාගේ ව්‍යවහාරය වන්නේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයේ සංඥාව වන්නේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයේ නාමය වන්නේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. යම් විඥානයක් නූපන්නේ, පහළ නොවූයේ වේද, (එවිට) ඒ විඥානයාගේ ව්‍යවහාරය වන්නේයයි කියාද, ඒ විඥානයාගේ සංඥාව වන්නේයයි කියාද, ඒ විඥානයාගේ නාමය වන්නේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ විඥානයාගේ ව්‍යවහාරය (දැන්) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ විඥානයාගේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “මහණෙනි, යම් රූපයක් උපන්නේ, පහළ වූයේවේද, (එවිට) ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය ඇත්තේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ සංඥාව ඇත්තේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ නාමය ඇත්තේයයි කියාද, කියනු ලැබේ. (එවිට) ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද, ඒ රූපයාගේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද, නොකියනු ලැබේ. “යම් වේදනාවක් උපන්නේ, පහළ වූයේ වේද, (එවිට) ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය ඇත්තේයයි කියාද ඒ වේදනාවේ සංඥාව ඇත්තේයයි කියාද, ඒ වේදනාවේ නාමය ඇත්තේයයි කියාද කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද, ඒ වේදනාවේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “යම් සංඥාවක් උපන්නේ, පහළ වූයේවේද, (එවිට) ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය ඇත්තේයයි කියාද ඒ සංඥාවේ සංඥාව (හැඳිනීම) ඇත්තේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ නාමය ඇත්තේයයි කියාද කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද, ඒ සංඥාවේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “යම් සංස්කාරයක් උපන්නේ, පහළ වූයේ වේද, (එවිට) ඒ සංස්කාරයේ ව්‍යවහාරය ඇත්තේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයේ සංඥාව ඇත්තේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයේ නාමය ඇත්තේයයි කියාද කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ සංස්කාරයේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද, ඒ සංස්කාරයේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “යම් විඥානයක් උපන්නේ, පහළ වූයේ වේද, (එවිට) ඒ විඥානයාගේ ව්‍යවහාරය ඇත්තේයයි කියාද, ඒ විඥානයාගේ සංඥාව ඇත්තේයයි කියාද ඒ විඥානයාගේ නාමය ඇත්තේයයි කියාද කියනු ලැබේ. (එහෙත්) ඒ විඥානයාගේ ව්‍යවහාරය (අතීතයෙහි) වූයේයයි කියාද ඒ විඥානයාගේ ව්‍යවහාරය (මතු) වන්නේයයි කියාද නොකියනු ලැබේ. “මහණෙනි, (අතීතයෙහිවූ) ශ්‍රමණයන්, බ්‍රාහ්මණයන් සහ ඤාණවන්තයන් විසින් නොවළක්වනු ලැබුවාවූ, අහක නොදමනු ලැබුවාවූ, බැහැර නොකරනු ලැබුවාවූ මේ ව්‍යවහාර, සංඥා හෙවත් නාම තුන (දැනුත්) බැහැර නොකෙරෙත්. (මත්තෙහිත්) බැහැර නොකරන්නාහුය. “මහණෙනි, උක්කලා ජනපද වාසීවූ අහේතුකවාදී, අකිරියවාදී, (උච්ඡෙද) නාස්තිකවාදී වූ යම් ඒ ‘වස්සභඤ්ඤ’ දෘෂ්ටි ගතිකයෝ දෙදෙනෙක් වෙත්ද, ඔව්හුද මේ ව්‍යවහාර සංඥා සහ නාම තුන බැහැර කළ යුතුයි. ඉවත් කළ යුතුයයි නොසිතූහ. ඊට හේතුව කවරේද? නින්දා අපහාස සහ දෝෂාරෝපණය කිරීමේ භය නිසාය.” (දසවෙනි නිරුත්තිපථ සූත්‍රය නිමි.)
7. අරහන්තවග්ගො	7. අරහන්ත වර්ගය
1. උපාදියමානසුත්තං	1. උපාදිය සූත්‍රය
63 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘උපාදියමානො ඛො, භික්ඛු, බද්ධො මාරස්ස; අනුපාදියමානො මුත්තො පාපිමතො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං භගවා, අඤ්ඤාතං සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, උපාදියමානො බද්ධො මාරස්ස; අනුපාදියමානො මුත්තො පාපිමතො. වෙදනං උපාදියමානො බද්ධො මාරස්ස; අනුපාදියමානො මුත්තො පාපිමතො. සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ ... විඤ්ඤාණං උපාදියමානො බද්ධො මාරස්ස; අනුපාදියමානො මුත්තො පාපිමතො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො, භික්ඛු, උපාදියමානො බද්ධො මාරස්ස; අනුපාදියමානො මුත්තො පාපිමතො. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං උපාදියමානො බද්ධො මාරස්ස ; අනුපාදියමානො මුත්තො පාපිමතො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති. අථ ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො සො භික්ඛු එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව - යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං - බ්‍රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. පඨමං.	63 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට කොටින් ධර්මදේශනා කරන සේක්වා. ඒ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා සමූහයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙමි”යි කියායි. “මහණෙනි, තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනුලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු නොලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි.” “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නා ලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නා ලදී.” “මහණ, නුඹ මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද වචනයේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැනගත්තෙහිද?” “ස්වාමීනි, රූපය වනාහි තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “වේදනාව තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “සංඥාව තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “සංස්කාරයන් තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොගන්නා ලද්දේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “විඥානය තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොගන්නා ලද්දේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ වචනයේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දැන ගතිමි”යි කීයේය. “මහණ, ඉතා මැනවි. ඉතා මැනවි මහණ, නුඹ වනාහි මා විසින් කොටින් දෙසනලද ධර්මයේ අර්ථය මනාකොට විස්තර වශයෙන් දැන ගත්තෙහිය. “මහණ, රූපය වනාහි තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “වේදනාව වනාහි තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. ‘සංඥාව වනාහි තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “සංස්කාරයන් වනාහි තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනුලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “විඥානය තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් ගනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. ගනු නොලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “මහණ, මා විසින් කොටින් දෙසනලද මේ ධර්මයේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දත යුතුයි. එකල්හි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන්වහන්සේගේ වචනයට සතුටුවී අනුමෝදන්වී හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. අනතුරුව ඒ භික්ෂුතෙමේ හුදකලාවූයේ සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින්ම කුලපුත්‍රයෝ යමක් සඳහා මනාකොට ගිහිගෙයින් නික්ම සස්නෙහි පැවිදිවෙත්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසානකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදීම තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධකොට, ඊට පැමිණ, වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂයවිය. බඹසර වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවයෙහි කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගත්තේය ඒ භික්ෂු තෙමේ රහතුන්ගෙන් එක්තරා කෙනෙක්ද වූයේය. (පළමුවෙනි උපාදිය සූත්‍රය නිමි.)
2. මඤ්ඤමානසුත්තං	2. මඤ්ඤමාන සූත්‍රය
64 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු...පෙ.... ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘මඤ්ඤමානො ඛො, භික්ඛු, බද්ධො මාරස්ස; අමඤ්ඤමානො මුත්තො පාපිමතො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං භගවා, අඤ්ඤාතං සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, මඤ්ඤමානො බද්ධො මාරස්ස; අමඤ්ඤමානො මුත්තො පාපිමතො. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං මඤ්ඤමානො බද්ධො මාරස්ස; අමඤ්ඤමානො මුත්තො පාපිමතො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු , භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො, භික්ඛු, මඤ්ඤමානො බද්ධො මාරස්ස; අමඤ්ඤමානො මුත්තො පාපිමතො. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං මඤ්ඤමානො බද්ධො මාරස්ස; අමඤ්ඤමානො මුත්තො පාපිමතො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. දුතියං.	64 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එකත්පසෙක හුන්නේය. එකත්පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළ කෙළේය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට කොටින් ධර්මය දේශනා කරන සේක්වා. ඒ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා, සමූහයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, කෙළෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙමි” කියායි. “මහණ, තෘෂ්ණා මාන දෘෂ්ටි විසින් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි.” “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදී.” “මහණ, නුඹ මා විසින් කොටින් දෙසනලද ධර්මයේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැන ගත්තෙහිද?” “ස්වාමීනි, රූපය වනාහි තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “වේදනාව වනාහි තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “සංඥාව වනාහි තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “සංස්කාරයන් වනාහි තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “විඥානය තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොටින් දේශනා කරන ලද ධර්මයේ අර්ථය මම වනාහි මෙසේ විස්තර වශයෙන් දකිමි”යි කීයේය. “මහණ, ඉතා මැනවි. ඉතා මැනවි. මහණ, නුඹ වනාහි මා විසින් කොටින් දේශනාකළ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මනාකොට දැන ගත්තෙහිය. “මහණ, රූපය වනාහි තණ්හා දෘෂ්ටි මාන වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “වේදනාව වනාහි තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුටුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “සංඥාව වනාහි තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “සංස්කාර වනාහි තණ්හා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාර පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “විඥානය වනාහි තෘෂ්ණා මාන දෘෂ්ටි වශයෙන් හඟිනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බඳනා ලද්දේ වෙයි. නොහඟිනු ලබන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ වෙයි. “මහණ, මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දත යුතුයි.” වදාළේය. එකල්හි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුවී, අනුමෝදන්වී, හුනස්නෙන් නැගිට, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. අනතුරුව ඒ භික්ෂුතෙමේ හුදකලාව, සමූහයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව, වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින්ම කුලපුත්‍රයෝ යමක් සඳහා මනාකොට ගිහිගෙයින් නික්ම, සස්නෙහි පැවිදි වෙත්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසාන කොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදීම තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධ කොට, ඊට පැමිණ, වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව වැස නිමවන ලදී. කළ යුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවයෙහි කළයුතු අනිකක් නැත්තේ යයි දැන ගත්තේය. ඒ භික්ෂුතෙමේ වනාහි රහතුන් අතුරෙන් එක්තරා රහත් කෙනෙක් වූයේය. (දෙවෙනි මඤ්ඤමාන සූත්‍රය නිමි.)
3. අභිනන්දමානසුත්තං	3. අභිනන්දන සූත්‍රය
65 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන...පෙ.... පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘අභිනන්දමානො ඛො, භික්ඛු, බද්ධො මාරස්ස; අනභිනන්දමානො මුත්තො පාපිමතො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං භගවා, අඤ්ඤාතං සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, අභිනන්දමානො බද්ධො මාරස්ස; අනභිනන්දමානො මුත්තො පාපිමතො. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අභිනන්දමානො බද්ධො මාරස්ස; අනභිනන්දමානො මුත්තො පාපිමතො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො, භික්ඛු, අභිනන්දමානො බද්ධො මාරස්ස; අනභිනන්දමානො මුත්තො පාපිමතො. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ ... විඤ්ඤාණං අභිනන්දමානො බද්ධො මාරස්ස; අනභිනන්දමානො මුත්තො පාපිමතො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. තතියං.	65 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක්හි හුන්නේය. එක්පසෙක්හි හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළ කෙළේය. “භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට කොටින් ධර්මදේශනා කරණසේක්වා. ඒ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා සමූහයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව, වාසය කරන්නෙමි” කියායි. “මහණ, තණ්හා, දිට්ඨි, මානයන් කරණකොට අභිනන්දනයෙන් සතුටු වන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් බැඳෙන ලද්දේ වෙයි. එයින් සතුටු නොවන්නේ මාර බන්ධනයෙන් මිදුනේ වෙයි.” “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නාලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නාලදැයි” කීයේය. “මහණ, නුඹ වනාහි මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද ධර්මයේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැනගත්තෙහිද?” “ස්වාමීනි, රූපය තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටුවන්නේ මාරබන්ධනයෙන් බැඳුනේ වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “වේදනාව තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටු වන්නේ මාරබන්ධනයෙන් බැඳුනේ වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “සංඥාව තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටු වන්නේ මාර බන්ධනයෙන් බැඳුනේ වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “සංස්කාරයන් තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටු වන්නේ මාරබන්ධනයෙන් බැඳුනේ වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මරහුගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “විඤ්ඤාණය තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටු වන්නේ මරහුගේ බන්ධනයෙන් බැඳුනේ නම් වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මාරබන්ධනයෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොටින් දෙසන ලද දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මෙසේ දනිමියි” කීයේය. “මහණ, ඉතා මැනවි. ඉතා මැනවි. මහණ, නුඹ වනාහි මවිසින් කොටින් දෙසනලද ධර්මයේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් දැනගත්සේ ඉතා මැනවි. “මහණ, රූපය තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටුවන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බැඳුනේ නම් වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “වේදනාව තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන, සතුටු වන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බැඳුනේ නම් වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “සංඥාව තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන, සතුටු වන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බැඳුනේ නම් වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “සංස්කාරයන් තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටු වන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බැඳුනේ නම් වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “විඤ්ඤාණය තණ්හා, මාන, දිට්ඨි වශයෙන් ගෙන සතුටු වන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් බැඳුනේ නම් වෙයි. සතුටු නොවන්නේ මාරයාගේ පුඩුවෙන් මිදුනේ නම් වෙයි. “මහණ, මා විසින් කොටින් දේශනා කරණලද මේ ධර්මයේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දතයුතුයයි වදාළේය. එකල්හි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනය අසා සතුටුවූයේය. සතුටුව, අනුමෝදන්ව, හුනස්නෙන් නැඟිට, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. ඉක්බිති ඒ භික්ෂුතෙමේ හුදකළාවූයේ සමූහයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, කෙළෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තවූයේ ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ, නොබෝ කලකින්ම කුලපුත්‍රයෝ යම් අර්ථයක් සඳහා මනාකොට ගිහි ගෙයින් නික්ම සස්නෙහි පැවිදිවෙත්ද, මාර්ගබ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසානකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදීම තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධකොට, ඊට පැමිණ, වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මේ ආත්මභාවයෙහි කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගත්තේය. ඒ භික්ෂුතෙමේ වනාහි රහතුන් අතුරෙන් එක්තරා කෙනෙක්ද වූයේය. (තුන්වෙනි අභිනන්දන සූත්‍රය නිමි.)
4. අනිච්චසුත්තං	4. අනිත්‍ය සූත්‍රය
66 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු...පෙ.... ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, අනිච්චං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං භගවා; අඤ්ඤාතං සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, අනිච්චං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො, භික්ඛු, අනිච්චං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා අනිච්චා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං; තත්‍ර ඛො තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. චතුත්ථං.	66 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එහි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක්හි හුන්නේය. එක්පසෙක්හි හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට කොටින් ධර්මදේශනා කරණසේක්වා. ඒ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ යම් ධර්මයක් අසා, හුදකළාව සමූහයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙමි”යි කියායි. “මහණ, යමක් අනිත්‍ය නම් එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි” “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නාලදී. සුගතයන් වහන්ස, දැනගන්නා ලද්දේය”යි කීයේය. “මහණ, නුඹ මා විසින් ප්‍රකාශකරනලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැනගත්තෙහිද?” “ස්වාමීනි, රූපය වනාහි අනිත්‍යයි. එහි මා විසින් ආශාව දුරු කටයුතුයි. වේදනාව අනිත්‍යයි. එහි මා විසින් ආශාව දුරු කටයුතුයි. සංඥාව අනිත්‍යයි. එහි මා විසින් ආශාව දුරු කටයුතුයි. සංස්කාරයෝ අනිත්‍යහ. එහි මා විසින් ආශාව දුරු කටයුතුයි. විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයි. එහි මා විසින් ආශාව දුරු කටයුතුයි. ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොටින් දේශනා කරනලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මෙසේ දනිමියි” කීයේය. “මහණ, මැනවි, මැනවි. මහණ නුඹ වනාහි මා විසින් සැකෙවින් දේශනා කරනලද ධර්මයේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් දැනගත් සේ මැනවි. “මහණ, රූපය වනාහි අනිත්‍යයි. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. වේදනාව අනිත්‍යයි. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. සංඥාව අනිත්‍යයි. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයි. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයි. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. “මහණ, මා විසින් කොටින් දේශනා කරනලද මේ ධර්මයේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දතයුතුයයි” වදාළේය. ඉක්බිති භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනය පිළිගෙන, අනුමෝදන්ව, හුනස්නෙන් නැගිට, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. ඉක්බිති ඒ භික්ෂුතෙමේ හුදකලාව ජනයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින්ම කුලපුත්‍රයෝ යම් අර්ථයක් සඳහා ගිහිගෙයින් නික්ම ශාසනයෙහි පැවිදිවෙත්ද, මාර්ගබ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසානකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදීම තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධකොට ඊට පැමිණ, වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව වැස නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මින්පසු කළයුත්තක් නැතැයි දැනගත්තේය. ඒ භික්ෂුතෙමේ රහතුන් අතුරෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් වූයේය. (හතරවෙනි අනිත්‍ය සූත්‍රය නිමි.)
5. දුක්ඛසුත්තං	5. දුක්ඛ සූත්‍රය
67 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු...පෙ.... ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, දුක්ඛං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං භගවා; අඤ්ඤාතං සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති ? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, දුක්ඛං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං දුක්ඛං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො භික්ඛු, දුක්ඛං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං දුක්ඛං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. පඤ්චමං.	67 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එහි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එකත්පසෙක හුන්නේය. එකත්පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුතමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මට කොටින් දහම් දෙසනසේක්වා. මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ යම් ධර්මයක් අසා හුදකලාව, සමූහයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව, කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙමි” කියායි. “මහණෙනි, යමක් දුක නම් එහි තොපගේ ආශාව දුරු කළයුතුයයි වදාළේය.” “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නාලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දැනගන්නාලදැ”යි කීය. “මහණ, මා විසින් කොටින් කියනලද දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැනගන්නා ලද්දේද?” “ස්වාමීනි, රූපය දුකය. එහි මාගේ ආශාව දුරු කළ යුතුය. වේදනාව දුකය. එහි මාගේ ආශාව දුරු කළ යුතුය. සංඥාව දුකය. එහි මාගේ ආශාව දුරු කළයුතුය. සංස්කාරයෝ දුකය. එහි මාගේ ආශාව දුරු කළ යුතුය. විඤ්ඤාණය දුකය. එහි මාගේ ආශාව දුරු කළ යුතුය. ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කොටින් වදාරණලද දේශනාවේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දනිමි”යි කීය. “මහණ, යහපති, යහපති. මා විසින් කොටින් කියන ලද දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් නුඹ දැනගත්තෙහිය. “මහණ, රූපය වනාහි දුකය. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. වේදනාව දුකය. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි සංඥාව දුකය. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. සංස්කාරයෝ දුකය. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. විඤ්ඤාණය දුකය. එහි නුඹගේ ආශාව දුරු කටයුතුයි. මහණ, මා විසින් කොටින් දේශනා කරනලද මේ දේශනාවේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දතයුතුයි.” එකල ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනය පිළිගෙන අනුමෝදන්ව, හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. ඉක්බිති ඒ භික්ෂුතෙමේ හුදකලාව, ජනයාගෙන් වෙන්ව, අප්‍රමාදව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින්ම කුලපුත්‍රයෝ යම් අර්ථයක් සඳහා ගිහිගෙයින් නික්ම ශාසනයෙහි පැවිදි වෙත්ද, මාර්ගබ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසාන කොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයෙහිදීම තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධකොට ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව වැස නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මින්පසු කළයුත්තක් නැතැයි දැනගත්තේය. ඒ භික්ෂුතෙමේ රහතුන් අතුරෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් වූයේය. (පස්වෙනි දුක්ඛ සූත්‍රය නිමි.)
6. අනත්තසුත්තං	6. අනාත්ම සූත්‍රය
68 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු...පෙ.... ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘යො ඛො, භික්ඛු, අනත්තා; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං, භගවා; අඤ්ඤාතං, සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, අනත්තා; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො, භික්ඛු, අනත්තා; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො . වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. ඡට්ඨං.	68 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මට කොටින් ධර්ම දේශනා කරන සේක්වා. ඒ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙමි”යි කියායි. “මහණ, යමක් අනාත්මද එහි නුඹේ ආශාව දුරු කළ යුතුයි.” “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදී” කීයේය. “මහණ, නුඹ වනාහි මා විසින් කොටින් කියන ලද දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැනගත්තෙහිදැ”යි විචාළේය. “ස්වාමීනි, රූපය වනාහි අනාත්මයි. එහි මාගේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. වේදනාව අනාත්මයි. එහි මාගේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. සංඥාව අනාත්මයි. එහි මාගේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. සංස්කාරයෝ අනාත්මයහ. එහි මාගේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. විඥානය අනාත්මයි, එහි මාගේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. “ස්වාමීනි, මම වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මෙසේ දනිමි”යි කීයේය. “මහණ, යහපති, යහපති, මහණ, නුඹ වනාහි මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දැනගත්තේ මැනවයි” වදාළේය. “මහණ, රූපය වනාහි අනාත්මයි. එහි නුඹේ ආශාව දුරු කළ යුතුයි. වේදනාව අනාත්මයි. එහි නුඹේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. සංඥාව අනාත්මයි. එහි නුඹේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. සංස්කාරයෝ අනාත්මයි. එහි නුඹේ ආශාව දුරුකළයුතුය. විඥානය අනාත්මයි එහි නුඹේ ආශාව දුරුකළ යුතුය. මහණ, මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දතයුතුය.” එකල්හි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාවට සතුටුවී අනුමෝදන්ව හුනස්නෙන් නැඟිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. අනතුරුව ඒ භික්ෂුතෙමේ හුදකලාවූයේ සමූහයාගෙන් වෙන්ව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ, නොබෝ කලකින්ම කුලපුත්‍රයෝ යමක් සඳහා මනාකොට ගිහිගෙයින් නික්ම සස්නෙහි පැවිදිවෙත්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසානකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදීම මෙසේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධකොට ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවයෙහි කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගත්තේය. ඒ භික්ෂුතෙමේ රහතුන්ගෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් වූයේය. (හයවෙනි අනාත්ම සූත්‍රය නිමි.)
7. අනත්තනියසුත්තං	7. අනත්තනීය සූත්‍රය
69 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු...පෙ.... විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, අනත්තනියං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං, භගවා; අඤ්ඤාතං, සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, අනත්තනියං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තනියං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො, භික්ඛු , අනත්තනියං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා ... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තනියං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. සත්තමං.	69 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, මට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොටින් ධර්මදේශනා කරන සේක්වා. ඒ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙමි”යි කියායි. “මහණ යමක් වනාහි තමා සතු නොවේද, එහි නුඹගේ ආලය දුරු කටයුතුයි” වදාළේය. “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදී.” “මහණ, නුඹ වනාහි මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැන ගත්තෙහිද?” “ස්වාමීනි රූපය වනාහි තමා අයත් නොවෙයි, එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුය. වේදනාව තමා අයත් නොවෙයි, එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුය. “සංඥාව තමා අයත් නොවේ. එහි මාගේ ආලය දුරුකටයුතුය. “සංස්කාර තමා අයත් නොවෙත්. එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුය. “විඥානය තමා අයත් නොවෙයි. එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුය කියායි. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය මෙසේ විස්තර වශයෙන් දැන ගතිමි”යි කීයේය. “මහණ, මැනවි. මැනවි. මහණ නුඹ මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් දැන ගත්තෙහිය. මහණ රූපය වනාහි තමා අයත් නොවේ. එහි තොපගේ ආලය දුරු කටයුතුය. වේදනාව තමා අයත් නොවේ. එහි තොපගේ ආලය දුරු කටයුතුය. සංඥාව තමා අයත් නොවේ. එහි තොපගේ ආලය දුරු කටයුතුය. සංස්කාරයෝ තමා අයත් නොවෙත්. එහි තොපගේ ආලය දුරු කටයුතුය. විඥානය තමා අයත් නොවේ. එහි තොපගේ ආලය දුරු කටයුතුයි. මහණ මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් දත යුතුය”යි වදාළේය. එකල්හි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාව සතුටින් පිළිගෙන හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. අනතුරුව ඒ භික්ෂුතෙමේ හුදකලාව සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින්ම කුලපුත්‍රයෝ යමක් සඳහා මනාකොට ගිහිගෙයින් නික්ම සස්නෙහි පැවිදි වෙත්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසාන කොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදී තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධකොට ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවයෙහි කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැන ගත්තේය. ඒ භික්ෂුතෙමේ රහතුන් වහන්සේලාගෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් වූයේය. (හත්වෙනි අනත්තනීය සූත්‍රය නිමි.)
8. රජනීයසණ්ඨිතසුත්තං	8. රජනීය සණ්ඨිත සූත්‍රය
70 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා...පෙ.... විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, රජනීයසණ්ඨිතං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. ‘‘අඤ්ඤාතං, භගවා; අඤ්ඤාතං, සුගතා’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසී’’ති? ‘‘රූපං ඛො, භන්තෙ, රජනීයසණ්ඨිතං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං රජනීයසණ්ඨිතං; තත්‍ර මෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛ්වාහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති. ‘‘සාධු සාධු භික්ඛු! සාධු ඛො ත්වං, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. රූපං ඛො, භික්ඛු, රජනීයසණ්ඨිතං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං රජනීයසණ්ඨිතං; තත්‍ර තෙ ඡන්දො පහාතබ්බො. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛු, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. අට්ඨමං.	70 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද, එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ සැළ කෙළේය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට කොටින් ධර්මදේශනා කරන සේක්වා. ඒ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා හුදකලාව සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නෙමි”යි කියායි. “මහණ, යමක් ඇලිය යුතු අයුරෙන් පිහිටියේද එහි නුඹගේ ආලය දුරු කටයුතුයි” කියායි. “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදී. සුගතයන් වහන්ස, මා විසින් දන්නා ලදියි” කීය. “මහණ, නුඹ මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දැනගත්තෙහිද?” “ස්වාමීනි, රූපය වනාහි ඇලිය යුතු අයුරෙන් පිහිටියේය. එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුයි. වේදනාව ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුයි. සංඥාව ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුයි. සංස්කාරයෝ ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුය. විඥානය ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි මාගේ ආලය දුරු කටයුතුයි. ස්වාමීනි, මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මෙම දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මෙසේ දැන ගත්තෙමි”යි කීය. “මහණ, මැනවි. මැනවි. මහණ නුඹ වනාහි මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මනාකොට දැන ගත්තෙහිය. මහණ, රූපය වනාහි ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි නුඹේ ආලය දුරු කටයුතුය. වේදනාව ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි නුඹේ ආලය දුරු කටයුතුයි. සංඥාව ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි නුඹේ ආලය දුරු කටයුතුයි. සංස්කාරයෝ ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි නුඹේ ආලය දුරු කටයුතුයි. විඥානය ඇලිය යුතු ආකාරයෙන් පිහිටියේය. එහි නුඹේ ආලය දුරු කටයුතුය. මහණ, මා විසින් කොටින් දේශනා කරන ලද මේ දේශනාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මෙසේ දත යුතුයි. ඉක්බිති ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාව සතුටින් පිළිගෙන අනුමෝදන්වී හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. අනතුරුව ඒ භික්ෂුතෙම හුදකලාව සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරණුයේ, නොබෝ කලකින්ම කුල දරුවෝ යම් අර්ථයක් සඳහා ගිහිගෙයින් නික්ම සස්නෙහි මනාකොට පැවිදිවෙත්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසන්කොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය විශිෂ්ට ඥානයෙන් දැන, ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව වැස නිමවූයේය. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මයෙහි කෙලෙසුන් දුරුකරනු සඳහා කළයුතු අනිකක් නැත. ප්‍රත්‍යවේක්ෂා ඥානයෙන් දැන ගත්තේය. ඒ භික්ෂුතෙමේද රහතුන් වහන්සේලාගෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් වූයේය. (අටවෙනි රජනීය සණ්ඨිත සූත්‍රය නිමි.)
9. රාධසුත්තං	9. රාධ සූත්‍රය
71 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා රාධො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි ; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, ජානතො, කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති? ‘‘යං කිඤ්චි, රාධ, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. එවං ඛො, රාධ, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පනායස්මා රාධො අරහතං අහොසීති. නවමං.	71 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් රාධ ස්ථවිර තෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් රාධ ස්ථවිර තෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නාවූ කෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාට මේ සවිඤ්ඤාණක කයෙහිද, බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද, මමය මාගේය යන හැඟීම් සහිත මානානුසයෝ නොවන්නාහුදැ”යි විචාළේය. “රාධ, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම් වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතානාගත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි රූපයක් වේද, ඒ සියලු රූප ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියන මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දකීද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතානාගත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු, වේදනා ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියන මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දකීද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම් වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතානාගත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥාවෝ ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියන මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දකීද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම් වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතානාගත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වේද, ඒ සියලු සංස්කාරයෝ ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියන මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දකීද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම් වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සියුම්වූ හෝ අතීතානාගත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි විඥානයක් වේද, ඒ සියලු විඥානය ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියා මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දකීද, “රාධ, මෙසේ දන්නාවූ මෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාට මේ සවිඥානක කයෙහිද, බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද, ‘මමය මාගේය, යන හැඟීම් සහිත මානානුසයෝ නොවෙතියි, වදාළේය.. එකල්හි ඒ භික්ෂු තෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ දේශනාව සතුටින් පිළිගෙන හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ ගෞරවයෙන් ගියේය. අනතුරුව ඒ භික්ෂු තෙමේ හුදකලාවූයේ සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින්ම කුල පුත්‍රයෝ යමක් සඳහා මනාකොට ගිහිගෙයින් නික්ම සස්නෙහි පැවිදි වෙත්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසානකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදීම තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධ කොට ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළ යුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවයෙහි කළ යුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගත්තේය. ආයුෂ්මත් රාධ ස්ථවිරයන් වහන්සේද, රහතුන්ගෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් වූයේය. (නව වෙනි රාධ සූත්‍රය නිමි)
10. සුරාධසුත්තං	10. සුරාධ සූත්‍රය
72 සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා සුරාධො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, ජානතො කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානාපගතං මානසං හොති, විධා සමතික්කන්තං සන්තං සුවිමුත්ත’’න්ති? ‘‘යං කිඤ්චි, සුරාධ, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති. යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති. එවං ඛො, සුරාධ, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ, බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානාපගතං මානසං හොති විධා සමතික්කන්තං සන්තං සුවිමුත්ත’’න්ති...පෙ.... අඤ්ඤතරො ච පනායස්මා සුරාධො අරහතං අහොසීති. දසමං.	72 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් සුරාධ ස්ථවිර තෙමේ භාග්‍යවතුන්වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක් පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් සුරාධ ස්ථවිර තෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ සැළ කෙළේය. “ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නාවූ කෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාට මේ සවිඥානක කයෙහිද, බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද, ‘මමය මාගේය’ යන හැඟීම් සහිත මානය දුරුවූ ත්‍රිවිධ මානය ඉක්මගියාවූ මනාකොට මිදුනාවූ සිතක් වෙයිද,” “සුරාධ, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි අතීතානාගත දැන් පවත්නා රූපයක් වෙයිද. ඒ සියලු රූප ‘එය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියා මෙසේ එය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දැක දැඩිසේ අල්වා නොගෙන මිදුනේ වෙයිද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතානාගත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි වේදනාවක් වෙයිද, ඒ සියලු වේදනා ‘එය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ කියා මෙසේ එය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දැක දැඩිසේ අල්වා නොගෙන මිදුනේ වෙයිද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතානාගාත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි සංඥාවක් වෙයිද, ඒ සියලු සංඥාවෝ ‘මෙය මාගේ නොවෙයි එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියා මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දැක දැඩිසේ අල්වා නොගෙන මිදුනේ වෙයිද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතානාගත දැන් පවතින්නාවූ යම්කිසි සංස්කාරයෝත් වෙත්ද, ඒ සියලු සංස්කාරයෝ ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. මෙය මම නොවෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියා මෙය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දකීද, “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීත අනාගත දැන් පවත්නා යම් කිසි විඤ්ඤාණයක් වේද, ඒ සියලු විඤ්ඤාණ ‘එය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’, කියා එය මෙසේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දැන දැඩිසේ නොගෙන මිදුනේ වෙයිද, සුරාධ, මෙසේ දන්නාවූ මෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාට මේ සවිඥානක කයෙහිද, බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද, ‘මෙය මාගේයයි’ හැඟීම් සහිත මතයන් දුරුවූ ත්‍රිවිධ මානය මනාකොට ඉක්මවූ ශාන්තවූ මනාකොට මිදුනාවූ සිතක් වේයයි” වදාළේය. එකල්හි ඒ භික්ෂු තෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්වී හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරවයෙන් ගියේය. අනතුරුව ඒ භික්ෂු තෙමේ හුදකලාවූයේ සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්තව, ආත්ම පරිත්‍යාගයෙන් යුක්තව වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින්ම කුල පුත්‍රයෝ යමක් සඳහා මනාකොට ගිහි ගෙයින් නික්ම සස්නෙහි පැවිදිවෙත්ද, මාර්ග බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාව අවසානකොට ඇති ඒ උතුම් අර්ථය මේ ආත්මයේදීම තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් අවබෝධ කොට ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ජාතිය ක්ෂය විය. බ්‍රහ්ම චර්‍ය්‍යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළ යුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවයෙහි කළ යුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගත්තේය. ආයුෂ්මත් සුරාධ ස්ථවිර තෙමේද රහතුන්ගෙන් එක්තරා රහත් භික්ෂුවක් වූයේය. (දහවෙනි සුරාධ සූත්‍රය නිමි.)
8. ඛජ්ජනීයවග්ගො	8. ඛජ්ජනීය වර්ගය
1. අස්සාදසුත්තං	1. අස්සාද සූත්‍රය
73 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘අස්සුතවා, භික්ඛවෙ, පුථුජ්ජනො රූපස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. සුතවා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො රූපස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. වෙදනා ... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාතී’’ති. පඨමං.	73 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’ යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, අශ්‍රැතවත් පුථුජ්ජනතෙමේ රූපයාගේ ආශ්වාදයද, (රසවිඳීම) ආදීනවයද, (දෝෂයද) නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනියි, වේදනාවගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද, තත්වූ පරිදි නොදනියි. “සංඥාවගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනියි. විඥානයාගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනියි. “මහණෙනි, ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයාගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූපරිදි දනියි. වේදනාවගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද, තත්වූ පරිදි දනියි. සංඥාවගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනියි සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනියි. විඤ්ඤාණයාගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනියි” වදාළේය. (පළමුවෙනි අස්සාද සූත්‍රය නිමි.)
2. සමුදයසුත්තං	2. සමුදය සූත්‍රය
74 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අස්සුතවා, භික්ඛවෙ, පුථුජ්ජනො රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. සුතවා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාතී’’ති. දුතියං.	74 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, අශ්‍රැතවත් පුථුජ්ජනතෙමේ රූපයාගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද, තත්වූ පරිදි නොදනියි. වේදනාවගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංඥාවගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනියි. සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනියි. විඥානයාගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද, තත්වූ පරිදි නොදනියි.’ “මහණෙනි, ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයාගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනියි. වේදනාවගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනියි. සංඥාවගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනියි. සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනියි. විඥානයාගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දනීයයි” වදාළේය. (දෙවෙනි සමුදය සූත්‍රය නිමි.)
3. දුතියසමුදයසුත්තං	3. අරහන්ත සූත්‍රය
75 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සුතවා, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාතී’’ති. තතියං.	75 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයාගේ හටගැණීමද, විනාශයද, ආස්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූපරිදි දනියි. වේදනාවගේ හටගැණීමද, විනාශයද, ආස්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද, තත්වූපරිදි දනියි. සංඥාවගේ හටගැණීමද, විනාශයද, ආස්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූපරිදි දනියි. සංස්කාරයන්ගේ හටගැණීමද, විනාශයද, ආස්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද, තත්වූ පරිදි දනියි. විඤ්ඤාණයාගේ හටගැණීමද, විනාශයද, ආස්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූපරිදි දනියි, යනුයි. (තුන්වෙනි අරහන්ත සූත්‍රය නිමි.)
4. අරහන්තසුත්තං	4. අරහන්ත සූත්‍රය
76 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම , නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං’’. ‘‘එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි... සඤ්ඤායපි... සඞ්ඛාරෙසුපි... විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තාවාසා, යාවතා භවග්ගං, එතෙ අග්ගා, එතෙ සෙට්ඨා ලොකස්මිං යදිදං අරහන්තො’’ති. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා - ‘‘සුඛිනො වත අරහන්තො, තණ්හා තෙසං න විජ්ජති; අස්මිමානො සමුච්ඡින්නො, මොහජාලං පදාලිතං. ‘‘අනෙජං තෙ අනුප්පත්තා, චිත්තං තෙසං අනාවිලං; ලොකෙ අනුපලිත්තා තෙ, බ්‍රහ්මභූතා අනාසවා. ‘‘පඤ්චක්ඛන්ධෙ පරිඤ්ඤාය, සත්ත සද්ධම්මගොචරා; පසංසියා සප්පුරිසා, පුත්තා බුද්ධස්ස ඔරසා. ‘‘සත්තරතනසම්පන්නා, තීසු සික්ඛාසු සික්ඛිතා; අනුවිචරන්ති මහාවීරා, පහීනභයභෙරවා. ‘‘දසහඞ්ගෙහි සම්පන්නා, මහානාගා සමාහිතා; එතෙ ඛො සෙට්ඨා ලොකස්මිං, තණ්හා තෙසං න විජ්ජති. ‘‘අසෙඛඤාණමුප්පන්නං, අන්තිමොයං (අන්තිමස්ස (ක.)) සමුස්සයො; යො සාරො බ්‍රහ්මචරියස්ස, තස්මිං අපරපච්චයා. ‘‘විධාසු න විකම්පන්ති, විප්පමුත්තා පුනබ්භවා; දන්තභූමිමනුප්පත්තා, තෙ ලොකෙ විජිතාවිනො. ‘‘උද්ධං තිරියං අපාචීනං, නන්දී තෙසං න විජ්ජති; නදන්ති තෙ සීහනාදං, බුද්ධා ලොකෙ අනුත්තරා’’ති. චතුත්ථං;	76 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද එය දුකය. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “වේදනාව අනිත්‍යය, යමක් අනිත්‍යද එය දුකය. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුයි. “සංඥාව අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද එය දුකය යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුයි. “සංස්කාරයෝ අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද එය දුකය. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුයි. “විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය. යමක් අනිත්‍යද එය දුකය. යමක් දුකද එය අනාත්මය. යමක් අනාත්මද ‘එය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි ඒ මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුයි.’ “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවක තෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුනේ නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේයයි ඤාණය ඇති වෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කටයුතුකොට නිමවන ලද්දේය. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දනියි. “මහණෙනි, ලෝකයෙහි යම් පමණ සත්වයන් වාසය කරන ස්ථාන වෙත්ද, යම් පමණ භවාශ්‍රව වෙත්ද, යම් මේ රහත්හු වෙත්ද, ඒ රහත්හුම ලෝකයෙහි අග්‍ර වෙත්. ශ්‍රේෂ්ඨ වෙත්”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. මෙය වදාරා සුගතයන් වහන්සේ නැවතත් මෙසේද වදාළේය. (1) “රහත්හු ඒකාන්තයෙන් සැප ඇත්තෝය. ඔවුන්ට තෘෂ්ණාව නැත. (නව වැදෑරුම්) මානය සිඳින ලදී. මෝහය නමැති දැල පලා දමන ලදී. (2) “ඔව්හු තෘෂ්ණාව නැති බවට පැමිණියහ. ඔවුන්ගේ සිත පිරිසිදුය. ලෝකයෙහි නොඇලුණාවූ ආශ්‍රව රහිතවූ ඔව්හු ශ්‍රේෂ්ඨවූහ. (3) “පඤ්චස්කන්ධයන් පිරිසිඳ දැන (සද්ධා, හිරි, ඔතප්ප, බාහුසච්ච විරිය, සති, සඤ්ඤා යන මේ) සත් ධර්මය ගෝචරකොට ඇත්තාවූ සත්වැදෑරුම් බෞද්ධාංග රත්නයෙන් සමන්විතවූ, ත්‍රිවිධ ශික්ෂාවෙහි හික්මුණාවූ, ප්‍රශංසාවට සුදුසුවූ සත්පුරුෂවූ, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ඖරෂපුත්‍රවූ ඒ මහාවීරයෝ දුරු කළ භය ඇතිව හැසිරෙත්. (4) “දස අංගයකින් සමන්විතවූ, මහා නාගවූ, සමාධියෙන් යුත් සිත් ඇති ඔව්හු ලෝකයෙහි ශ්‍රේෂ්ඨයෝ වෙති. ඔවුන්ට තෘෂ්ණාව නැත්තේය. (5) “අර්හත්ඵල ඥානය ලැබුවාවූ, ඔවුන්ගේ මේ අන්තිම ආත්මයයි. බ්‍රහ්මචරියාවගේ සාරයවූ යම් රහත් ඵලයක් වේද ඒ පිණිස සෙවිය යුතු අන්ප්‍රත්‍යයක් නැතැයි ප්‍රත්‍යක්ෂ වශයෙන් දැනගත්තාහු වෙත්. (6) “ඔව්හු ත්‍රිවිධ මානයන්හි කම්පා නොවෙත්. පුනරුත්පත්තියෙන් මිදුණාහ. දන්තභූමියයයි නම්ලද රහත්ඵලයට පැමිණියාවූ ඔව්හු ලෝකයෙහි දිනුවාහු නම් වෙති. (7) “අතීතවූද, වර්තමානවූද, අනාගතවූද, ස්කන්ධයන් කෙරෙහි ඔවුනට නන්දි සංඛ්‍යාත ඇල්මක් නැත. ඔව්හු ලෝකයෙහි බුදුවරයෝ අති උත්තමයහයි සිංහනාද කරත්.” (හතරවෙනි අරහන්ත සූත්‍රය නිමි.)
5. දුතියඅරහන්තසුත්තං	5. අරහන්ත සූත්‍රය
77 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තදනත්තා; යදනත්තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති...පෙ.... එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං’’. ‘‘එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි... සඤ්ඤායපි... සඞ්ඛාරෙසුපි... විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තාවාසා, යාවතා භවග්ගං, එතෙ අග්ගා, එතෙ සෙට්ඨා ලොකස්මිං යදිදං අරහන්තො’’ති. පඤ්චමං.	77 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යයි, යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මේ තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “වේදනාව අනිත්‍යයි, යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “සංඥාව අනිත්‍යයි, යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයි, යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුක නම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “විඥානය අනිත්‍යය, යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුකනම් එය අනාත්මය. යමක් අනාත්ම නම් ‘එය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි.’ මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දන්නාවූ ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ රූපය කෙරෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාව කෙරෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාව කෙරෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන් කෙරෙහිද කලකිරෙයි. විඥානය කෙරෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුනේ නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන නුවණ පහළවෙයි. ඉපදීම ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි වැස නිමවන ලද්දේය. කටයුතුකොට නිමවන ලද්දේය. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දනී. “මහණෙනි, සත්වාවාසයෝ යම් පමණ වෙත්ද, භවාශ්‍ර යම් පමණ වෙත්ද, යම් ඒ රහත්වූ වෙත්ද, ඔව්හු ලෝකයෙහි අග්‍රවෙති. ශ්‍රේෂ්ඨ වෙතියි” වදාළේය. (පස්වෙනි අරහන්ත සූත්‍රය නිමි.)
6. සීහසුත්තං	6. සීහො සූත්‍රය
78 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘සීහො, භික්ඛවෙ, මිගරාජා සායන්හසමයං ආසයා නික්ඛමති; ආසයා නික්ඛමිත්වා විජම්භති; විජම්භිත්වා සමන්තා චතුද්දිසා අනුවිලොකෙති; සමන්තා චතුද්දිසා අනුවිලොකෙත්වා තික්ඛත්තුං සීහනාදං නදති; තික්ඛත්තුං සීහනාදං නදිත්වා ගොචරාය පක්කමති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා සීහස්ස මිගරඤ්ඤො නදතො සද්දං සුණන්ති; යෙභුය්‍යෙන භයං සංවෙගං සන්තාසං ආපජ්ජන්ති; බිලං බිලාසයා පවිසන්ති; දකං දකාසයා පවිසන්ති; වනං වනාසයා පවිසන්ති; ආකාසං පක්ඛිනො භජන්ති. යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො නාගා ගාමනිගමරාජධානීසු, දළ්හෙහි වරත්තෙහි බද්ධා, තෙපි තානි බන්ධනානි සඤ්ඡින්දිත්වා සම්පදාලෙත්වා භීතා මුත්තකරීසං චජමානා (මොචන්තා (පී. ක.)), යෙන වා තෙන වා පලායන්ති. එවං මහිද්ධිකො ඛො, භික්ඛවෙ, සීහො මිගරාජා තිරච්ඡානගතානං පාණානං, එවං මහෙසක්ඛො, එවං මහානුභාවො’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යදා තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ධම්මං දෙසෙති - ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා... ඉති සඤ්ඤා... ඉති සඞ්ඛාරා... ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති. යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, දෙවා දීඝායුකා වණ්ණවන්තො සුඛබහුලා උච්චෙසු විමානෙසු චිරට්ඨිතිකා තෙපි තථාගතස්ස ධම්මදෙසනං සුත්වා යෙභුය්‍යෙන භයං සංවෙගං සන්තාසං ආපජ්ජන්ති - ‘අනිච්චාව කිර, භො, මයං සමානා නිච්චම්හාති අමඤ්ඤිම්හ. අද්ධුවාව කිර, භො, මයං සමානා ධුවම්හාති අමඤ්ඤිම්හ. අසස්සතාව කිර, භො, මයං සමානා සස්සතම්හාති අමඤ්ඤිම්හ. මයම්පි කිර, භො, අනිච්චා අද්ධුවා අසස්සතා සක්කායපරියාපන්නා’ති. එවං මහිද්ධිකො ඛො, භික්ඛවෙ, තථාගතො සදෙවකස්ස ලොකස්ස, එවං මහෙසක්ඛො, එවං මහානුභාවො’’ති. ඉදමවොච භගවා...පෙ.... එතදවොච සත්ථා - ‘‘යදා බුද්ධො අභිඤ්ඤාය, ධම්මචක්කං පවත්තයි; සදෙවකස්ස ලොකස්ස, සත්ථා අප්පටිපුග්ගලො. ‘‘සක්කායඤ්ච නිරොධඤ්ච, සක්කායස්ස ච සම්භවං; අරියඤ්චට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, දුක්ඛූපසමගාමිනං. ‘‘යෙපි දීඝායුකා දෙවා, වණ්ණවන්තො යසස්සිනො; භීතා සන්තාසමාපාදුං, සීහස්සෙවිතරෙ මිගා. අවීතිවත්තා සක්කායං, අනිච්චා කිර භො මයං; සුත්වා අරහතො වාක්‍යං, විප්පමුත්තස්ස තාදිනො’’ති. ඡට්ඨං;	78 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. “මහණෙනි, මෘගයන්ට රජවූ සිංහතෙම සවස් කාලයෙහි ස්වකීය වාසස්ථානයෙන් නික්මෙයි. නික්මී ඇඟ කිලිපොලයි. ඇඟ කිලිපොවා හාත්පස සිව්දිග බලයි. හාත්පස සිවුදිග බලා තුන්වරක් සිංහනාද කරයි. තුන්වරක් සිංහනාද කොට ගොදුරු පිණිස නික්මෙයි. “මහණෙනි, නාදකරන්නාවූ මෘගයන්ට රජවූ සිංහයාගේ නාදය යම්කිසි තිරිසන්ගත ප්‍රාණීහු අසත්ද, ඔව්හු බෙහෙවින් බියටද, තැති ගැණීමටද, සංවේගයටද පැමිණෙත්. බිලවල වාසය කරන සත්වයෝ බිලවලට පිවිසෙත්. ජලයෙහි වසන සත්වයෝ එහිවූ වාසස්ථානලට පිවිසෙත්. වනයෙහි වසන සත්වයෝ එහි වාසස්ථානවලට පිවිසෙත්. පක්ෂීහු අහසට නැගෙත්. “මහණෙනි, ගම් නියම්ගම් රාජධානිවල දැඩිවූ වරපට වලින් බඳනාලද රජහුගේ යම් ඒ හස්ථිහු වෙත්ද, ඔව්හුද ඒ බන්ධනයන් සිඳගෙන බිඳගෙන මලමුත්‍ර හෙලමින් ඒ මේ අත පලායත්. “මහණෙනි, තිරිසන්ගත සතුන් අතුරෙහි මෘගයන්ට රජවූ සිංහතෙමේ මෙසේ මහත් ඍද්ධි ඇත්තේද, මෙසේ මහේශාක්‍යවූයේද, මෙසේ මහත් ආනුභාව ඇත්තෙක්ද වෙයි. “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වනාහි අර්හත්වූ අෂ්ට විද්‍යා පසළොස් චරණ ධර්මයන්ගෙන් යුක්තවූ, යහපත් ගති ඇත්තාවූ, සියලු ලෝකයන් දත්තාවූ, අති උතුම්වූ පුරිසදම්ම සාරථිවූ දෙවි මිනිසුන්ට ශාස්තෲවූ චතුස්සත්‍යයාවබෝධකළාවූ භාග්‍යවත්වූ තථාගතයන් වහන්සේ යම් කලෙක්හි ලොව උපදීද, ඒ භාග්‍යවත්තෙමේ ‘මේ රූපය වෙයි. මේ රූපයාගේ හේතුව වෙයි. මේ රූප නිරෝධයයි. ‘මේ වේදනාව වෙයි, මේ වේදනාවේ හේතුව වෙයි, මේ වේදනාවේ නිරෝධයයි. ‘මේ සංඥාව වෙයි, මේ සංඥාවේ හේතුව වෙයි, මේ සංඥාවේ නිරෝධයයි. ‘මේ සංස්කාරයෝය. මේ සංස්කාරයන්ගේ හේතුවය, මේ සංස්කාරයන්ගේ නිරෝධයයි. ‘මේ විඥානයය, මේ විඥානයාගේ හේතුවය, මේ විඥාන නිරෝධයයි’ දහම් දෙසයි. “මහණෙනි, දීර්ඝායුෂ ඇති වර්ණවත්වූ, සැප බහුලවූ, උසස් විමානවල වාසය කරන්නාවූ යම් ඒ දෙවියෙක් වෙත්ද, ඔව්හුද තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මදේශනාව අසා ‘පින්වත්නි, අපි වනාහි අනිත්‍යවූවාහුම නිත්‍යයයි සිතුවෙමු. ‘පින්වත්නි, අපි වනාහි අස්ථිරවූවාහුම ස්ථිරයයි සිතුවෙමු. ‘පින්වත්නි, අපි වනාහි අසදාකාලිකවූවාහුම සදාකාලික යයි සිතුවෙමු. ‘පින්වත්නි, අපි වනාහි අනිත්‍යවූ අස්ථිරවූ සදාකාලික නොවූ පඤ්චස්කන්ධයෙන් යුක්තවූවෝ වෙමුයයි. බොහෝසේ බියට තැති ගැනීමට සංවේගයට පැමිණෙත්. “මහණෙනි, මෙසේ තථාගතතෙමේ දෙවියන් සහිත ලෝකයා අතරෙහි මෙසේ මහත් ඍද්ධි ඇත්තේ මෙසේ මහේශාක්‍යවූයේ මෙසේ මහත් ආනුභාව ඇත්තේ වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. ශාස්තෲවූ සුගතයන් වහන්සේ මෙය වදාරා නැවත මෙසේ වදාළේය. “දෙවියන් සහිත ලෝකයාගේ ශාස්තෲවූ අප්‍රති පුද්ගලවූ බුදුරජතෙමේ පඤ්චස්කන්ධයද, පඤ්චස්කන්ධයාගේ හේතුවද හටගැන්මද, පඤ්චස්කන්ධ නිරෝධයද, දුක් සංසිඳීමට පමුණුවන්නාවූ, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයද දැන ධර්මචක්‍රය පැවැත්වීමද, “එකල දීර්ඝායුෂ්කවූ වර්ණවත්වූ යසස් ඇත්තාවූ යම් ඒ දෙවියෝවූවාහුද, ඔව්හු කෙලෙසුන්ගෙන් මිදුනාවූ ගුණයෙන් යුක්තවූ රහතුන් වහන්සේගේ දේශනාව අසා ‘පින්වත්නි, පඤ්චස්කන්ධය නොයික්ම සිටියාවූ අපි වනාහි අනිත්‍යයම්හයි’ අවශෙෂ සිවුපාවුන් සිංහයාට යම්සේද එමෙන් භයපත්වූවාහු තැති ගැනීමට පැමිණියාහු වෙති.” (හයවෙනි සීහො සූත්‍රය නිමි.)
7. ඛජ්ජනීයසුත්තං	7. ඛජ්ජන සූත්‍රය
79 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරමානා අනුස්සරන්ති සබ්බෙතෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනුස්සරන්ති එතෙසං වා අඤ්ඤතරං. කතමෙ පඤ්ච? ‘එවංරූපො අහොසිං අතීතමද්ධාන’න්ති - ඉති වා හි, භික්ඛවෙ, අනුස්සරමානො රූපංයෙව අනුස්සරති. ‘එවංවෙදනො අහොසිං අතීතමද්ධාන’න්ති - ඉති වා හි, භික්ඛවෙ, අනුස්සරමානො වෙදනංයෙව අනුස්සරති. ‘එවංසඤ්ඤො අහොසිං අතීතමද්ධාන’න්ති... ‘එවංසඞ්ඛාරො අහොසිං අතීතමද්ධාන’න්ති... ‘එවංවිඤ්ඤාණො අහොසිං අතීතමද්ධාන’න්ති - ඉති වා හි, භික්ඛවෙ, අනුස්සරමානො විඤ්ඤාණමෙව අනුස්සරති’’. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, රූපං වදෙථ? රුප්පතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘රූප’න්ති වුච්චති. කෙන රුප්පති? සීතෙනපි රුප්පති, උණ්හෙනපි රුප්පති, ජිඝච්ඡායපි රුප්පති, පිපාසායපි රුප්පති, ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සෙනපි (... සිරිංසපසම්ඵස්සෙනපි (සී. පී.)) රුප්පති. රුප්පතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘රූප’න්ති වුච්චති. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, වෙදනං වදෙථ? වෙදයතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘වෙදනා’ති වුච්චති. කිඤ්ච වෙදයති? සුඛම්පි වෙදයති, දුක්ඛම්පි වෙදයති, අදුක්ඛමසුඛම්පි වෙදයති. වෙදයතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘වෙදනා’ති වුච්චති. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤං වදෙථ? සඤ්ජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘සඤ්ඤා’ති වුච්චති. කිඤ්ච සඤ්ජානාති? නීලම්පි සඤ්ජානාති, පීතකම්පි සඤ්ජානාති, ලොහිතකම්පි සඤ්ජානාති, ඔදාතම්පි සඤ්ජානාති. සඤ්ජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘සඤ්ඤා’ති වුච්චති. ‘‘කිඤ්ච , භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරෙ වදෙථ? සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්තීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘සඞ්ඛාරා’ති වුච්චති. කිඤ්ච සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්ති? රූපං රූපත්තාය (රූපත්ථාය (ක.)) සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්ති, වෙදනං වෙදනත්තාය සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්ති, සඤ්ඤං සඤ්ඤත්තාය සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්ති, සඞ්ඛාරෙ සඞ්ඛාරත්තාය සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්ති, විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණත්තාය සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්ති. සඞ්ඛතමභිසඞ්ඛරොන්තීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘සඞ්ඛාරා’ති වුච්චති. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං වදෙථ? විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘විඤ්ඤාණ’න්ති වුච්චති. කිඤ්ච විජානාති? අම්බිලම්පි විජානාති, තිත්තකම්පි විජානාති, කටුකම්පි විජානාති, මධුරම්පි විජානාති, ඛාරිකම්පි විජානාති, අඛාරිකම්පි විජානාති, ලොණිකම්පි විජානාති, අලොණිකම්පි විජානාති. විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා ‘විඤ්ඤාණ’න්ති වුච්චති. ‘‘තත්‍ර, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති - ‘අහං ඛො එතරහි රූපෙන ඛජ්ජාමි. අතීතම්පාහං අද්ධානං එවමෙව රූපෙන ඛජ්ජිං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නෙන රූපෙන ඛජ්ජාමි. අහඤ්චෙව ඛො පන අනාගතං රූපං අභිනන්දෙය්‍යං, අනාගතම්පාහං අද්ධානං එවමෙව රූපෙන ඛජ්ජෙය්‍යං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නෙන රූපෙන ඛජ්ජාමී’ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය අතීතස්මිං රූපස්මිං අනපෙක්ඛො හොති ; අනාගතං රූපං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස රූපස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. ‘‘‘අහං ඛො එතරහි වෙදනාය ඛජ්ජාමි. අතීතම්පාහං අද්ධානං එවමෙව වෙදනාය ඛජ්ජිං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නාය වෙදනාය ඛජ්ජාමි. අහඤ්චෙව ඛො පන අනාගතං වෙදනං අභිනන්දෙය්‍යං; අනාගතම්පාහං අද්ධානං එවමෙව වෙදනාය ඛජ්ජෙය්‍යං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නාය වෙදනාය ඛජ්ජාමී’ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය අතීතාය වෙදනාය අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං වෙදනං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නාය වෙදනාය නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. ‘‘‘අහං ඛො එතරහි සඤ්ඤාය ඛජ්ජාමි...පෙ.... අහං ඛො එතරහි සඞ්ඛාරෙහි ඛජ්ජාමි. අතීතම්පාහං අද්ධානං එවමෙව සඞ්ඛාරෙහි ඛජ්ජිං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නෙහි සඞ්ඛාරෙහි ඛජ්ජාමීති. අහඤ්චෙව ඛො පන අනාගතෙ සඞ්ඛාරෙ අභිනන්දෙය්‍යං ; අනාගතම්පාහං අද්ධානං එවමෙව සඞ්ඛාරෙහි ඛජ්ජෙය්‍යං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නෙහි සඞ්ඛාරෙහි ඛජ්ජාමී’ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය අතීතෙසු සඞ්ඛාරෙසු අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතෙ සඞ්ඛාරෙ නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නානං සඞ්ඛාරානං නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. ‘‘‘අහං ඛො එතරහි විඤ්ඤාණෙන ඛජ්ජාමි. අතීතම්පි අද්ධානං එවමෙව විඤ්ඤාණෙන ඛජ්ජිං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නෙන විඤ්ඤාණෙන ඛජ්ජාමි. අහඤ්චෙව ඛො පන අනාගතං විඤ්ඤාණං අභිනන්දෙය්‍යං; අනාගතම්පාහං අද්ධානං එවමෙව විඤ්ඤාණෙන ඛජ්ජෙය්‍යං, සෙය්‍යථාපි එතරහි පච්චුප්පන්නෙන විඤ්ඤාණෙන ඛජ්ජාමී’ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය අතීතස්මිං විඤ්ඤාණස්මිං අනපෙක්ඛො හොති; අනාගතං විඤ්ඤාණං නාභිනන්දති; පච්චුප්පන්නස්ස විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා ... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං’’. ‘‘අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො අපචිනාති, නො ආචිනාති; පජහති (නො (සී.)), න උපාදියති; විසිනෙති (නො (සී.)), න උස්සිනෙති; විධූපෙති (නො (සී.)), න සන්ධූපෙති. කිඤ්ච අපචිනාති, නො ආචිනාති? රූපං අපචිනාති, නො ආචිනාති; වෙදනං ... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අපචිනාති, නො ආචිනාති. කිඤ්ච පජහති, න උපාදියති? රූපං පජහති, න උපාදියති; වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පජහති, න උපාදියති. කිඤ්ච විසිනෙති, න උස්සිනෙති? රූපං විසිනෙති, න උස්සිනෙති; වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං විසිනෙති, න උස්සිනෙති. කිඤ්ච විධූපෙති, න සන්ධූපෙති? රූපං විධූපෙති, න සන්ධූපෙති; වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං විධූපෙති, න සන්ධූපෙති. ‘‘එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි... සඤ්ඤායපි... සඞ්ඛාරෙසුපි... විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. ‘‘අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නෙවාචිනාති න අපචිනාති, අපචිනිත්වා ඨිතො නෙව පජහති න උපාදියති, පජහිත්වා ඨිතො නෙව විසිනෙති න උස්සිනෙති, විසිනෙත්වා ඨිතො නෙව විධූපෙති න සන්ධූපෙති. විධූපෙත්වා ඨිතො කිඤ්ච නෙවාචිනාති න අපචිනාති? අපචිනිත්වා ඨිතො රූපං නෙවාචිනාති න අපචිනාති; අපචිනිත්වා ඨිතො වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං නෙවාචිනාති න අපචිනාති. අපචිනිත්වා ඨිතො කිඤ්ච නෙව පජහති න උපාදියති? පජහිත්වා ඨිතො රූපං නෙව පජහති න උපාදියති; පජහිත්වා ඨිතො වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං නෙව පජහති න උපාදියති. පජහිත්වා ඨිතො කිඤ්ච නෙව විසිනෙති න උස්සිනෙති? විසිනෙත්වා ඨිතො රූපං නෙව විසිනෙති න උස්සිනෙති; විසිනෙත්වා ඨිතො වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං නෙව විසිනෙති න උස්සිනෙති. විසිනෙත්වා ඨිතො කිඤ්ච නෙව විධූපෙති න සන්ධූපෙති? විධූපෙත්වා ඨිතො රූපං නෙව විධූපෙති න සන්ධූපෙති; විධූපෙත්වා ඨිතො වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං නෙව විධූපෙති න සන්ධූපෙති. විධූපෙත්වා ඨිතො එවංවිමුත්තචිත්තං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුං සඉන්දා දෙවා සබ්‍රහ්මකා සපජාපතිකා ආරකාව නමස්සන්ති - ‘‘නමො තෙ පුරිසාජඤ්ඤ, නමො තෙ පුරිසුත්තම; යස්ස තෙ නාභිජානාම, යම්පි නිස්සාය ඣායසී’’ති. සත්තමං;	79 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, පෙර විසූ උත්පත්ති පිළිවෙළ සිහිකරන්නාවූ යම්කිසි ශ්‍රමණයෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණයෙක් හෝ නොයෙක් පෙර විසූ උත්පත්ති පිළිවෙළ සිහිකරද්ද, ඒ සියලුදෙනා, උපාදානස්කන්ධ පස හෝ එයින් එක්තරා ස්කන්ධයක් හෝ සිහිකරත්. “මහණෙනි, ‘අතීතකාලයෙහි මම මෙබඳු රූප ඇත්තෙක් වීමියි’ සිහිකරන තැනැත්තේ රූපයම සිහිකරයි. ‘අතීත කාලයෙහි මෙබඳු වේදනා ඇත්තෙක් වීමියි’, මහණෙනි, මෙසේ හෝ සිහිකරන තැනැත්තේ වේදනාවම සිහිකරයි. අතීත කාලයෙහි මෙබඳු සංඥා ඇත්තෙක් වීමියි’, මහණෙනි, මෙසේ හෝ සිහිකරන තැනැත්තේ සංඥාවම සිහිකරයි. ‘අතීත කාලයෙහි මෙබඳු සංස්කාර ඇත්තෙක් වීමියි’, මහණෙනි, මෙසේ හෝ සිහිකරන තැනැත්තේ සංස්කාරයන්ම සිහිකරයි. ‘අතීත කාලයෙහි මෙබඳු විඥාන ඇත්තෙක් වීමියි’, මහණෙනි, මෙසේ හෝ සිහිකරන තැනැත්තේ විඥානයම සිහිකරයි. “මහණෙනි, රූපය කුමකැයි කියව්ද? මහණෙනි, විකාරයට හෙවත් වෙනස්වීමට පැමිණෙනුයි එහෙයින් රූපයයි කියනු ලැබේ. කුමකින් වෙනසට පැමිණෙයිද? සීතයෙන්ද වෙනසට පැමිණෙයි. උෂ්ණයෙන්ද වෙනසට පැමිණෙයි. බඩගින්නෙන්ද වෙනසට පැමිණෙයි. පිපාසයෙන්ද වෙනසට පැමිණෙයි, ඩැහැ ලේ බොන ඇටමැසි, විද ලේබොන මදුරුවා, අව් සුලං සර්පාදී දීර්ඝ ජාතික සතුන්ගේ ස්පර්ශයෙන්ද, වෙනසට පැමිණෙයි. මහණෙනි, වෙනසට පැමිණෙනුයි එහෙයින් වනාහි රූපයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, වේදනාව කුමකැයි කියව්ද? මහණෙනි විඳිනුයි. එහෙයින් වනාහි වේදනාවයයි කියනු ලැබේ. කුමක් විඳීද? සැපද විඳියි. දුකද විඳියි. අදුක්ඛම සුඛයද, (උපෙක්ෂාව) විඳියි. මහණෙනි, විඳිනුයි එහෙයින් වනාහි වේදනාවයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, සංඥාව කුමකැයි කියව්ද? මහණෙනි, හඳුනනුයි එහෙයින් වනාහි සංඥාවයයි කියනු ලැබේ. කුමක් හඳුනාද? නිල්වූ දේ නිල්යයිද, හඳුනයි. කසාවන් දෙය කසාවන් යයිද හඳුනයි. ලෙහෙවන් දෙය ලේවන්යයිද හඳුනයි. සුදු දෙය සුදුයයිද හඳුනයි. මහණෙනි, හඳුනයි හඳුනයිනුයි සංඥාවයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, කුමක් වනාහි සංස්කාරයන්යයි කියව්ද? මහණෙනි, හේතු ප්‍රත්‍යයන් විසින් නිපදවන ලද දේ පිළියෙල කරත්. එහෙයින් සංස්කාරයයි කියනු ලැබෙත්. කිනම් හේතු ප්‍රත්‍යයන් විසින් නිපදවන ලද්දක් පිළියෙල කරද්ද? හේතු ප්‍රත්‍යයන් විසින් නිපදවන ලද රූපය රූපයවීම පිණිස පිළියෙළ කරත්. සංඛතවූ වේදනාව වේදනාව වීම පිණිස පිළියෙළ කරත්. සංඛතවූ සංඥාව සංඥාව වීම පිණිස පිළියෙල කරත්. සංඛතවූ සංස්කාරයන් සංස්කාරවීම පිණිස පිළියෙල කරත්. සංඛතවූ විඥානය විඥානයවීම පිණිස පිළියෙල කරත්. මහණෙනි, සංඛතය (හේතු ප්‍රත්‍යයන් විසින් නිපදවන ලද දේ) පිළියෙල කරන හෙයින් සංස්කාරයෝයයි කියනු ලැබෙත්. “මහණෙනි, කුමක් විඥානයයි කියව්ද? මහණෙනි, විශේෂයෙන් දැනගනියි. එහෙයින් විඥානයයි කියනු ලැබේ. කුමක් දැනගනීද? ඇඹුල් රසද, විශේෂයෙන් දනී. තිත්ත රසද විශේෂයෙන් දනී කුළුරසද විශේෂයෙන් දනී. මිහිරි රසද විශේෂයෙන් දනී. කර රසද විශේෂයෙන් දනී. මිශ්‍ර රසද විශේෂයෙන් දනී. ලුණු රසද විශේෂයෙන් දනී දිය රසද විශේෂයෙන් දනී. මහණෙනි, මෙසේ වනාහි අරමුණ විශේෂයෙන් දැනගන්නා හෙයින් විඥානයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි! එහිදී ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්යශ්‍රාවක තෙමේ මෙසේ සලකයි. ‘මම වනාහි දැන් රූපය නිසා පෙළෙමි. දැන් මම වනාහි පවත්නා රූපය නිසා යම් සේ පීඩාවට පැමිණෙම්ද, එපරිද්දෙන්ම මම අතීත කාලයෙහිද, රූපය නිසා පීඩාවට පැමිණියෙමි. මම වනාහි අනාගත රූපය කෙරෙහිද, කැමති වන්නෙම් නම් දැන් වර්තමාන රූපය නිසා යම්සේ පීඩාවට පැමිණෙම්ද, එපරිද්දෙන්ම මම අනාගත රූපය නිසාද පීඩාවට පැමිණෙන්නෙමියි’ කියායි, හෙතෙමේ මෙසේ සලකා අතීත රූපය කෙරෙහි බලාපොරොත්තු රහිත වෙයි. අනාගත රූපය (ගැන) නොකැමැති වෙයි. පවත්නා රූපයෙහි කළකිරීම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නැති කිරීම පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. “මම වනාහි දැන් වේදනාවෙන් පීඩා විඳිමි. යම්සේ දැන් පවත්නා වේදනාවෙන් පෙළෙම්ද, අතීතයෙහිද මම මෙපරිදිම වේදනාවෙන් පෙළුනෙමි. මම වනාහි අනාගත වේදනාව කැමති වන්නෙම් නම් යම් සේ දැන් පවත්නා වේදනාවෙන් පෙළෙම්ද, එපරිදි මම අනාගත කාලීන වේදනාවෙන් පීඩා විඳින්නෙමියි’ කියා හෙතෙමේ මෙසේ සලකා අතීත වේදනාව කෙරෙහි බලාපොරොත්තු රහිත වෙයි. අනාගත වේදනාව (ගැන) නොකැමැති වෙයි. පවත්නා වේදනාව කෙරෙහි කළකිරීමටද, නොඇලීමටද, නැතිකිරීමටද පිළිපන්නේ වෙයි. “මම වනාහි දැන් සංඥාවෙන් පීඩා විඳිමි. යම්සේ දැන් පවත්නා සංඥාවෙන් පෙළෙම්ද, අතීතයෙහිද මම මෙපරිදිම සංඥාවෙන් පෙළුනෙමි. මම වනාහි අනාගත සංඥාව කැමති වන්නෙම් නම් යම් සේ දැන් පවත්නා සංඥාවෙන් පෙළෙම්ද, එපරිදි මම අනාගත කාලීන සංඥාවෙන් පීඩා විඳින්නෙමියි’ කියා හෙතෙම මෙසේ සලකා අතීත සංඥාව කෙරෙහි බලාපොරොත්තු රහිත වෙයි. අනාගත සංඥාව (ගැන) නොකැමැති වෙයි. පවත්නා සංඥාව කෙරෙහි කළකිරීමටද, නොඇලීමටද, නැති කිරීමටද පිළිපන්නේ වෙයි. “මම වනාහි දැන් සංස්කාරයන් නිසා පීඩා විඳිමි. දැන් (මම) සංස්කාරයන් නිසා යම් සේ පෙළෙම්ද එපරිද්දෙන්ම මම අතීත සංස්කාරයන් නිසා පෙළුනෙමි. මම වනාහි අනාගත සංස්කාරයන් කෙරෙහි සතුටු වන්නෙම් නම්, යම්සේ දැන් පවත්නා සංස්කාරයන් නිසා පීඩා විඳිම්ද, එපරිද්දෙන්ම මම අනාගත සංස්කාරයන් නිසා පීඩා විඳින්නෙමියි’ කියා හෙතෙම මෙසේ සලකා අතීත සංස්කාරයන් කෙරෙහි බලාපොරොත්තු රහිත වෙයි. අනාගත සංස්කාරයන් කෙරෙහිද සතුටු නොවෙයි. පවත්නා සංස්කාරයන්හි කළකිරිම පිණිසද, නොඇලීම පිණිසද, නැතිකිරීම පිණිසද, පිළිපන්නේ වෙයි. ‘මම වනාහි දැන් විඥානය නිසා පෙළෙමි. දැන් වනාහි පවත්නා විඥානය නිසා යම් සේ පෙළෙම්ද, එසේම මම අතීත විඥානය නිසාද පීඩාවට පැමිණියෙමි. මම වනාහි අනාගත විඥානය ගැන සතුටුවන්නෙම් නම් දැන් පවත්නා විඥානය නිසා යම් සේ පෙළෙම්ද එපරිද්දෙන්ම මම අනාගත විඥානය නිසාද පීඩාවට පැමිණෙන්නෙමි’ කියායි. ‘හෙතෙම මෙසේ සලකා අතීත විඥානය කෙරෙහි බලාපොරොත්තු රහිත වෙයි. අනාගත විඥානයෙහි නො කැමැති වෙයි. පවත්නා විඥානයෙහි කළකිරීම පිණිසද නොඇලීම පිණිසද, නැතිකිරීම පිණිසද පිළිපන්නේ වෙයි. “මහණෙනි, නුඹලා කුමකැයි සිතන්නහුද, රූපය නිත්‍යය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි අනිත්‍යයි.” “යමක්වනාහි අනිත්‍යයනම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි දුකය,” “යමක් වනාහි අනිත්‍යයද, දුක් ද පෙරලෙනසුලුද, ‘මෙය මාගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුවේද?” “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මහණෙනි, නුඹලා කුමකැයි සිතන්නහුද? වේදනාව නිත්‍යය හෝ වෙයිද, අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, දුකය” යමක් වනාහි අනිත්‍යයද, දුක්ද, පෙරලෙන සුලුද, ‘මෙය මාගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුවේද?” “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මහණෙනි, නුඹලා කුමකැයි සිතන්නහුද? සංඥාව නිත්‍යය හෝ වෙයිද, අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, දුකය “යමක් වනාහි අනිත්‍යයද, දුක්ද පෙරලෙන සුලුද, ‘මෙය මාගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මහණෙනි, නුඹලා කුමකැයි සිතන්නහුද? සංස්කාරයෝ නිත්‍යය හෝ වෙයිද, අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යයද, දුක්ද, පෙරලෙන සුලුද, ‘මෙය මගේය. මෙය මම වෙමි. මෙය මාගේ ආත්මයයි” දැකීමට සුදුසුවේද?” “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මහණෙනි, නුඹලා කුමකැයි සිතන්නහුද? විඥානය නිත්‍යය හෝ වෙයිද, අනිත්‍යය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යය නම් දුක නම් පෙරලෙනසුළු නම් ‘එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුවේද?” “ස්වාමීනි, එය සුදුසු නොවේමය.” “මහණෙනි, එහෙයින් මේ ශාසනයෙහි (භික්ෂුව විසින්) අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම් වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, දැන් පවත්නාවූද, යම්කිසි රූපයක් වේද, ඒ සියලු රූප ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි’ කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දත යුතුයි. “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරොසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, දැන් පවත්නාවූද, යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනා ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’ කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දත යුතුයි. “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීත වූද, අනාගතවුද, දැන් පවත්නාවූද, යම්කිසි සංඥාවක්වේද, ඒ සියලු සංඥාවන් එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි’ කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දත යුතුයි. “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීත වූද, අනාගතවූද, දැන් පවත්නාවූද, යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙත්ද, ඒ සියලු සංස්කාරයෝ ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මයද නොවෙයි’ කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දත යුතුයි. “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, දැන් පවත්නාවූද, යම්කිසි විඥානයක් වේද, ඒ සියලු විඥානය ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවෙයි’ කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි මනා නුවණින් දත යුතුයි. “මහණෙනි, මේ ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ (සසර පැවැත්ම) විනාශ කරන්නේයයි කියනු ලැබේ. රැස් නොකරන්නේය, දුරුකරන්නේය. අල්වා නොගන්නේය, විසුරුවා හරින්නේය, එකතු නොකරන්නේය, නිවන්නේය, නොදල්වන්නේයයි කියනු ලැබේ. “කුමක් විනාශ කරයිද, රැස් නොකරයිද? රූපය විනාශ කරයි. රැස් නොකරයි. වේදනාව විනාශ කරයි, රැස්නොකරයි. සංඥාව විනාශ කරයි, රැස් නොකරයි. සංස්කාරයන් විනාශකරයි, රැස් නොකරයි. විඥානය විනාශ කරයි, රැස්නොකරයි. කුමක් දුරුකරයිද, අල්වානොගනීද? රූපය දුරුකරයි, අල්වා නොගනියි. වේදනාව දුරුකරයි, අල්වා නොගනියි. සංඥාව දුරුකරයි, අල්වා නොගනියි. සංස්කාරයන් දුරුකරයි, අල්වානොගනියි. විඥානය දුරුකරයි, අල්වා නොගනියි කුමක් විසුරුවාහරියිද, එකතු නොකරයිද? රූපය විසුරුවා හරියි, එකතු නොකරයි. වේදනාව විසුරුවා හරියි. එකතු නොකරයි. සංඥාව විසුරුවා හරියි, එකතු නොකරයි. සංස්කාරයන් විසුරුවා හරියි, එකතුනොකරයි. විඥානය විසුරුවා හරියි, එකතු නොකරයි. කුමක් නිවයිද, නොදල්වයිද? රූපය නිවයි, නොම දල්වයි. වේදනාව නිවයි, නොම දල්වයි. සංඥාව නිවයි, නොම දල්වයි. සංස්කාරයන් නිවයි, නොම දල්වයි. විඥානය නිවයි, නොම දල්වයි. “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන් කෙරෙහිද කලකිරෙයි. විඥානය කෙරෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුනේ නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් (කෙළෙසුන් කෙරෙන්) මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනෙමියි යන නුවණ පහළවෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි වැස නිමවන ලද්දේය. කටයුතුකොට නිමවන ලද්දේය. මේ ආත්මභාවයෙහි කෙලෙසුන් දුරුකරනු පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි” දනියි. “මහණෙනි, මේ භික්ෂුතෙමේ රැස් කරන්නේද නොවේ. විනාශ කරන්නේද නොවේයයි කියනු ලැබේ. විනාශ කොට සිටියේ වෙයි. දුරුකරන්නේද නොවෙයි. අල්වා ගන්නේද නොවෙයි. දුරුකොට සිටියේ වෙයි. විසුරුවන්නේද නොවෙයි. එකතු කරන්නේද නොවෙයි. විසුරුවා සිටියේ වෙයි. නිවන්නේද නොවෙයි. දල්වන්නේද නොවෙයි. නිවා සිටියේ වෙයි යනුයි. “කුමක් රැස් නොකරන්නේද, කුමක් විනාශ නොකරන්නේද, කුමක් විනාශකොට සිටියේද? රූපය රැස් නොකරයි. නොම විනාශ කරයි. විනාශකොට සිටියේ වෙයි. “වේදනාව රැස් නොකරයි. නොම විනාශ කරයි. විනාශ කොට සිටියේ වෙයි. “සංඥාව රැස් නොකරයි. නොම විනාශ කරයි. විනාශ කොට සිටියේ වෙයි. “සංස්කාරයන් රැස් නොකරයි. නොම විනාශ කරයි. විනාශකොට සිටියේ වෙයි. “විඥානය රැස් නොකරයි. නොම විනාශ කරයි. විනාශ කොට සිටියේ වෙයි. “කුමක් දුරු නොකරයිද, අල්වා නොගනීද, දුරුකර සිටියේද? රූපය නොම දුරුකරයි. නොම අල්වා ගනියි. දුරුකර සිටියේ වෙයි. “වේදනාව නොම දුරුකරයි. නොම අල්වාගනියි. දුරුකර සිටියේ වෙයි. “සංඥාව නොම දුරුකරයි. නොම අල්වාගනියි. දුරුකර සිටියේ වෙයි. “සංස්කාරයන් නොම දුරුකරයි. නොම අල්වා ගනියි. දුරුකර සිටියේ වෙයි. “විඥානය නොම දුරුකරයි. නොම අල්වා ගනියි. දුරු කර සිටියේ වෙයි. “කුමක් නොම විසුරුවයිද, නොම එකතු කරයිද? විසුරුවා හැර සිටියේ වෙයිද? “රූපය නොම විසුරුවයි. නොම එකතුකරයි. විසුරුවා සිටියේ වෙයි. “වේදනාව නොම විසුරුවයි. නොම එකතුකරයි. විසුරුවා සිටියේ වෙයි. “සංඥාව නොම විසුරුවයි නොම එකතු කරයි. විසුරුවා සිටියේ වෙයි. “සංස්කාරයන් නොම විසුරුවයි. නොම එකතුකරයි. විසුරුවා සිටියේ වෙයි, “විඥානය නොම විසුරුවයි. නොම එකතුකරයි. විසුරුවා සිටියේ වෙයි.” “කුමක් නොනිවයිද? කුමක් නොම දල්වයිද? නිවාසිටියේ වෙයිද?” “රූපය නොම නිවයි. නොම දල්වයි. නිවා සිටියේවෙයි. “වේදනාව නොම නිවයි. නොම දල්වයි. නිවා සිටියේ වෙයි. “සංඥාව නොම නිවයි. නොම දල්වයි. නිවා සිටියේ වෙයි. “සංස්කාරයන් නොම නිවයි. නොම දල්වයි. නිවා සිටියේ වෙයි. “විඥානය නොම නිවයි. නොම දල්වයි. නිවා සිටියේ වෙයි. “මහණෙනි, මෙසේ කෙළෙසුන් කෙරෙන් මිදුනු සිත් ඇති භික්ෂුව ශක්‍රයා සහිතවූ බ්‍රහ්මයා සහිතවූ ප්‍රජාපතී සහිතවූ දෙවියෝ දුරදීම නමස්කාර කරත්. (කෙසේද?) “නුඹවහන්සේ යමක් (යම් ආර්යවංස ප්‍රතිපදාවක්) සඳහා සිතන්නෙහිද, යමකට කැමති වන්නෙහිද, එය අපි නොදනිමු. පුරුෂ ශ්‍රේෂ්ඨයන් වහන්ස, ඔබට නමස්කාර වේවා. පුරුෂොත්තමයන් වහන්ස, ඔබට නමස්කාරවේවා” කියායි. (හත්වෙනි ඛජ්ජන සූත්‍රය නිමි.)
8. පිණ්ඩොල්‍යසුත්තං	8. පිණ්ඩොල සූත්‍රය
80 එකං සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති කපිලවත්ථුස්මිං නිග්‍රොධාරාමෙ. අථ ඛො භගවා කිස්මිඤ්චිදෙව පකරණෙ භික්ඛුසඞ්ඝං පණාමෙත්වා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය කපිලවත්ථුං පිණ්ඩාය පාවිසි. කපිලවත්ථුස්මිං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන මහාවනං තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය . මහාවනං අජ්ඣොගාහෙත්වා බෙලුවලට්ඨිකාය මූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. අථ ඛො භගවතො රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි - ‘‘මයා ඛො භික්ඛුසඞ්ඝො පබාළ්හො. සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං. තෙසං මමං අපස්සන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො. සෙය්‍යථාපි නාම වච්ඡස්ස තරුණස්ස මාතරං අපස්සන්තස්ස සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො, එවමෙව සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං තෙසං මමං අපස්සන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො. සෙය්‍යථාපි නාම බීජානං තරුණානං උදකං අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො, එවමෙව සන්තෙත්ථ...පෙ.... තෙසං මමං අලභන්තානං දස්සනාය සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො. යංනූනාහං යථෙව මයා පුබ්බෙ භික්ඛුසඞ්ඝො අනුග්ගහිතො, එවමෙව එතරහි අනුග්ගණ්හෙය්‍යං භික්ඛුසඞ්ඝ’’න්ති. අථ ඛො බ්‍රහ්මා සහම්පති භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය - සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං (සම්මිඤ්ජිතං (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) වා බාහං පසාරෙය්‍ය පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්‍ය එවමෙව - බ්‍රහ්මලොකෙ අන්තරහිතො භගවතො පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො බ්‍රහ්මා සහම්පති එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච - ‘‘එවමෙතං, භගවා; එවමෙතං, සුගත ! භගවතො, භන්තෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො පබාළ්හො. සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං. තෙසං භගවන්තං අපස්සන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො. සෙය්‍යථාපි නාම වච්ඡස්ස තරුණස්ස මාතරං අපස්සන්තස්ස සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො, එවමෙව සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං තෙසං භගවන්තං අපස්සන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො. සෙය්‍යථාපි නාම බීජානං තරුණානං උදකං අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො, එවමෙව සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙසං භගවන්තං අලභන්තානං දස්සනාය සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො. අභිනන්දතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං; අභිවදතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං. යථෙව භගවතා පුබ්බෙ භික්ඛුසඞ්ඝො අනුග්ගහිතො, එවමෙව එතරහි අනුග්ගණ්හාතු භික්ඛුසඞ්ඝ’’න්ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො බ්‍රහ්මා සහම්පති භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායි. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන නිග්‍රොධාරාමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි (අභිසඞ්ඛාරෙසි (ස්‍යා. කං.), අභිසඞ්ඛායි (පී.), අභිසඞ්ඛරොති (ක.)) යථා තෙ භික්ඛූ (එකද්වීහිකාය සාරජ්ජමානරූපා යෙනාහං (යෙන භගවා (?)) තෙනුපසඞ්කමෙය්‍යුං. තෙපි භික්ඛූ ) (( ) සී. ස්‍යා. කං. පොත්ථකෙසු නත්ථි) එකද්වීහිකාය සාරජ්ජමානරූපා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවා එතදවොච - ‘‘අන්තමිදං, භික්ඛවෙ, ජීවිකානං යදිදං පිණ්ඩොල්‍යං. අභිසාපොයං, භික්ඛවෙ, ලොකස්මිං පිණ්ඩොලො විචරසි පත්තපාණීති. තඤ්ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තා උපෙන්ති අත්ථවසිකා, අත්ථවසං පටිච්ච; නෙව රාජාභිනීතා, න චොරාභිනීතා, න ඉණට්ටා, න භයට්ටා, න ආජීවිකාපකතා; අපි ච ඛො ඔතිණ්ණාම්හ ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි දුක්ඛොතිණ්ණා දුක්ඛපරෙතා අප්පෙව නාම ඉමස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස අන්තකිරියා පඤ්ඤායෙථාති. ‘‘එවං පබ්බජිතො චායං, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තො. සො ච හොති අභිජ්ඣාලු කාමෙසු තිබ්බසාරාගො බ්‍යාපන්නචිත්තො පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො මුට්ඨස්සති අසම්පජානො අසමාහිතො විබ්භන්තචිත්තො පාකතින්ද්‍රියො. සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ , ඡවාලාතං උභතොපදිත්තං මජ්ඣෙ ගූථගතං, නෙව ගාමෙ කට්ඨත්ථං ඵරති, නාරඤ්ඤෙ කට්ඨත්ථං ඵරති. තථූපමාහං, භික්ඛවෙ, ඉමං පුග්ගලං වදාමි ගිහිභොගා ච පරිහීනො, සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච න පරිපූරෙති. ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අකුසලවිතක්කා - කාමවිතක්කො, බ්‍යාපාදවිතක්කො, විහිංසාවිතක්කො. ඉමෙ ච භික්ඛවෙ, තයො අකුසලවිතක්කා ක්ව අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති? චතූසු වා සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තස්ස විහරතො අනිමිත්තං වා සමාධිං භාවයතො. යාවඤ්චිදං, භික්ඛවෙ, අලමෙව අනිමිත්තො සමාධි භාවෙතුං. අනිමිත්තො, භික්ඛවෙ, සමාධි භාවිතො බහුලීකතො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. ‘‘ද්වෙමා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨියො - භවදිට්ඨි ච විභවදිට්ඨි ච. තත්‍ර ඛො, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති - ‘අත්ථි නු ඛො තං කිඤ්චි ලොකස්මිං යමහං උපාදියමානො න වජ්ජවා අස්ස’න්ති? සො එවං පජානාති - ‘නත්ථි නු ඛො තං කිඤ්චි ලොකස්මිං යමහං උපාදියමානො න වජ්ජවා අස්සං. අහඤ්හි රූපඤ්ඤෙව උපාදියමානො උපාදියෙය්‍යං වෙදනඤ්ඤෙව... සඤ්ඤඤ්ඤෙව... සඞ්ඛාරෙයෙව විඤ්ඤාණඤ්ඤෙව උපාදියමානො උපාදියෙය්‍යං. තස්ස මෙ අස්ස (අයං (ක.)) උපාදානපච්චයා භවො; භවපච්චයා ජාති; ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවෙය්‍යුං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො අස්සා’’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං...පෙ.... තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, එවං පස්සං... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. අට්ඨමං.	80 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ශාක්‍ය ජනපදයෙහි කිඹුල්වත්පුර සමීපයෙහිවූ න්‍යග්‍රොධාරාමයෙහි වැඩ වාසය කරති. එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කිසියම් කරුණක් සඳහා භික්ෂු සංඝයා බැහැර කරවා පෙරවරු කාලයෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන කිඹුල්වත් නුවරට පිඬු පිණිස පිවිසියේය. කපිලවස්තු නගරයෙහි පිඬු පිණිස හැසිර බතින් පසු පිණ්ඩපාතයෙන් වැලකුණේ මහාවනය යම්තැනෙක්හිද දහවල් වාසය සඳහා එහි වැඩියේය. මහවනයට වැඩ (එක්තරා) බෙලිගසක් මුල දහවල් කල්ගත කිරීම පිණිස වැඩ හුන්නේය. හුදකලාව විවේකිව වැඩහුන්නාවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට සිත පිළිබඳ මෙබඳු අදහසක් පහළවූයේය. ‘මා විසින් භික්ෂු සංඝයා බැහැර කරන ලදී. මේ ශාසනයට අලුත පැමිණියාවූ පැවිදිව නොබෝ කල් ඇති නවක භික්ෂුහු මේ භික්ෂු සංඝයා අතර ඇත්තාහ. මා නොදක්නාවූ ඔවුන්ගේ සිත් පෙරළීමක් වන්නේය. මැලවීමක් වන්නේය. මව නොදක්නාවූ තරුණ වසු පැටවෙකුගේ සිත යම්සේ පෙරළීමක් වන්නේද, මැලවීමක් වන්නේද, එපරිද්දෙන්ම මේ ශාසනයට අලුත පැමිණියාවූ පැවිදිව නොබෝ කල් ගියාවූ නවක භික්ෂූහු මේ භික්ෂූන් අතර ඇත්තාහ. “මා නොදක්නාවූ ඒ භික්ෂූන්ගේ සිත් පෙරළීමක් වන්නේය. මැලවීමක් වන්නේය. ජලය නොලබන්නාවූ තරුණ බීජයන් (ලපටි පැලෑටි) ගේ යම්සේ පෙරළීමක් වන්නේද, මැලවීමක් වන්නේද, එපරිද්දෙන්ම මේ ශාසනයට අලුත පැමිණියාවූ නවක භික්ෂූහු මේ භික්ෂු සංඝයා අතර ඇත්තාහ. මා නොදක්නාවූ ඔවුන්ගේ සිත් පෙරළීමක් වන්නේය. මැලවීමක් වන්නේය. මා විසින් පෙර යම්සේ භික්ෂු සංඝයාට අවවාද කරන ලද්දේද, මම වනාහි දැනුදු එපරිද්දෙන්ම භික්ෂු සංඝයාට අවවාද කරන්නෙම් නම් ඉතා මැනවි’ කියායි. එකල්හි සහම්පතී බ්‍රහ්මතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ සිත තම සිතින් දැන ශක්තිමත් පුරුෂයෙක් හකුලන ලද අත දිගු කරන්නේ හෝ දිගු කරන ලද අත හකුලන්නේ හෝ යම්සේ නම්, එලෙසම බඹලෙව්හි අතුරුදන්වූයේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඉදිරියෙහි පහළවූයේය. අනතුරුව සහම්පතී බ්‍රහ්මතෙමේ උතුරු සළුව එකාංශකොට පොරවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හි නම් එහි පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ඇඳිලිබැඳ නමස්කාරකොට, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කාරණය සැලකෙළේය. “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, එය එසේමය. සුගතයන් වහන්ස, එය එසේමය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් භික්ෂු සංඝ තෙමේ පහකරන ලද්දේය. මේ ශාසනයට අලුත පැමිණියාවූ පැවිදිව නොබෝකල් ඇත්තාවූ නවක භික්ෂූහු ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නොදක්නාවූ ඔවුන්ගේ සිත් පෙරළීමක් වන්නේය. මැලවීමක් වන්නේය. මව නොදක්නාවූ කිරිබොන වසුපැටවකුගේ සිත යම්සේ පෙරළෙන්නේද, යම්සේ මැලවෙන්නේද, එපරිද්දෙන්ම මේ ශාසනයට අලුත පැමිණියාවූ පැවිදිව නොබෝකල් ඇත්තාවූ නවක භික්ෂූහු මේ භික්ෂූන් අතර ඇත්තාහ. “භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නොදක්නාවූ ඒ භික්ෂූන්ගේ සිත් පෙරළීමක් වන්නේය. මැලවීමක් වන්නේය. ජලය නොලබන්නාවූ ලපටි බීජයෝ යම්සේ වෙනස් වන්නේද, යම්සේ මැලවෙන්නේද, එපරිද්දෙන්ම මේ සස්නට අලුත පැමිණියාවූ පැවිදිව නොබෝකල් ඇත්තාවූ නවක භික්ෂූහු මෙහි ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දැකීමට නොලබන්නාවූ ඔවුන්ගේ සිත් පෙරළෙන්නේය. මැලවෙන්නේය. “ස්වාමීනි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ භික්ෂු සංඝයා (කෙරෙහි) සතුටුවන සේක්වා. ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ භික්ෂු සංඝයාට අවවාද කරන සේක්වා. ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් පෙර භික්ෂු සංඝයාට යම්සේ අවවාද කරන ලද්දේද, දැනුදු වනාහි එපරිද්දෙන්ම භික්ෂු සංඝයාට අවවාද කරන සේක්වා”කියායි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ (බඹහුගේ අයදුම) තුෂ්ණීම් භාවයෙන් ඉවසා වදාළේය. එවිට සහම්පතී බ්‍රහ්මතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඉවසීම දැන, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, ගෞරව දක්වා එහිම අතුරුදහන් වූයේය. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි ඵල සමවතින් නැගී සිටියේ න්‍යග්‍රොධාරාමය යම්තැනෙක්හිද එහි වැඩියේය. වැඩ පනවන ලද අසුනෙහි වැඩ හුන්නේය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වනාහි එහි වැඩහිඳ ඒ භික්ෂූහු බියපත් ස්වභාවයෙන් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි තනි තනිව හෝ දෙදෙනා බැගින් හෝ පැමිණෙන්නාහුද, එබඳුවූ ඍද්ධියක් කෙළේය. ඒ භික්ෂූහු පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ එක්පසෙක හුන්නාහුය. එක්පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂූන්ට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. “මහණෙනි ජීවිකාවන් අතරෙන් යම් මේ පිඬු සිඟා ජීවත්වීමක් වේද, මෙය ඉතා හීනය. මහණෙනි, පාත්‍රයක් අතින් ගෙන පිඬු සිඟා ඇවිදීමක් වේද, මෙය ලෙව්හි නින්දා කටයුත්තෙක. මහණෙනි, අර්ථය කැමති වන්නාවූ කුලපුත්‍රයෝ අර්ථ පිණිස එයද කරති, (භික්ෂූහු) රජ අණ නොතකා සිර ගෙයින් පැන ගොස් පැවිදිවූවෝ නොවෙති. සොරුන්ගෙන් වන මරණයෙන් මිදී පැවිදිවූවෝ නොවෙති. ණය නිසා පැවිදි වූවෝ නොවෙති. රජ සොර ආදී බිය නිසා පැවිදිවූවෝ නොවෙති. අඹුදරුවන් පෝෂණය කිරීමෙහි නොසමත්ව පැවිදිවූවෝ නොවෙති. එතකුදුවුවත් ජාතිය (ඉපදීම) ජරා මරණයෙන් සෝකයන්ගෙන් ළෙහි අත් ගසා හැඬීම් වැළපීම්වලින් දුක්වලින් දොම්නස්වලින් දැඩි ආයාසවලින් යුක්තය. මේ සියලු දුක් සමූහයාගේ කෙළවර කිරීමක් දක්නහු නම් ඉතා මැනවයි කියායි. “මහණෙනි, මේ කුලපුත්‍රතෙමේ මෙසේ පැවිදිවූයේ වෙයි. හෙතෙමේ ලෝභය බහුලකොට ඇත්තේවේද, කාමයන්හි තියුණු රාගය ඇත්තේවේද, කිපුණු සිත් ඇත්තේවේද, ද්වේෂයෙන් දූෂිත සිත් ඇත්තේ වේද, මුළාවූ සිහි ඇත්තේ වේද, යහපත් නුවණ නැත්තේ වේද, විසිරගිය සිත් ඇත්තේ වේද, අසංවරවූ සිත් ඇත්තේ වේද? “මහණෙනි, දෙකොණ ගිනි ගත් මැද අසූචි තැවරුණ සොහොන් පෙනෙල්ල යම්සේ ගමෙහි දර පිණිස ප්‍රයෝජන නොවෙයිද, වනයෙහි දර පිණිස ප්‍රයෝජන නොවෙයිද, මහණෙනි, ගිහි සැපයෙන්ද, පිරිහුණාවූ ශ්‍රමණ අර්ථය ද සම්පූර්ණ නොකරන්නාවූ මේ පුද්ගලයාට ඊට බඳු උපමා ඇත්තේයයි මම කියමි. “මහණෙනි, කාම කල්පනාය, ව්‍යාපාද කල්පනාය, විහිංසා කල්පනායයි මේ අකුසල් විතර්කයෝ තුනකි. “මහණෙනි, මේ අකුසල විතර්කයෝ වනාහි කොතැන්හි ඉතිරි නොවී නිරුද්ධ වෙත්ද, සතර සතිපට්ඨානයෙහි මනාකොට පිහිටි සිතින් යුක්තව වාසය කරන්නහුට හෝ විදර්ශනා සමාධිය වඩන්නාහුට හෝ වෙත්. “මහණෙනි, යම් මේ විදර්ශනා සමාධියක් වේද එය වැඩීමට සුදුසුමය. මහණෙනි, වඩනා ලද්දාවූ බහුලකොට කරන ලද්දාවූ විදර්ශනා සමාධිය මහත්ඵල ඇත්තේ වෙයි. මහානිසංස ඇත්තේ වෙයි. “මහණෙනි, භවදිට්ඨිය, විභව දිට්ඨියයි මේ දෘෂ්ටි දෙකකි. මහණෙනි, එහි ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ මෙසේ සලකයි. යමක් මම දැඩි වශයෙන් ගනු ලබන්නේ නිදොස් වන්නෙම්ද, ලොව එබඳු කිසිවක් ඇත්තේ දෝ හෝයි කියායි. හෙතෙමේ මෙසේ දනියි. ‘යමක් මම දැඩි වශයෙන් ගනු ලබන්නේ නිදොස් වන්නෙම්ද, ලොව එබඳු කිසිවක් නැත්තේය.’ කියායි. හෙතෙම මෙසේ දනියි. ‘මම දැඩි වශයෙන් ගන්නෙම් නම් රූපයම දැඩිකොට ගන්නෙමි. දැඩිවශයෙන් ගන්නෙම් නම් වේදනාව දැඩිකොට ගන්නෙමි. දැඩිවශයෙන් ගන්නෙම් නම් සංඥාව දැඩිකොට ගන්නෙමි. දැඩිවශයෙන් ගන්නෙම් නම් සංස්කාර දැඩිකොට ගන්නෙමි. දැඩිවශයෙන් ගන්නෙම් නම් විඥානයන්ම දැඩිකොට ගන්නෙමි.’ ඒ මාගේ දැඩිකොට ගැනීම හේතුකොට ගෙන (කර්ම) භවය ඇතිවේ. භවය හේතුකොට ගෙන ජාතිය වෙයි. ජාතිය හේතුකොට ගෙන භවප්‍රත්‍යයෙන් උත්පත්තිය වෙයි. ජරාමරණ, ශෝක, පරිදේව, දුක් දොම්නස්, දැඩි ආයාසයෝ හටගන්නාහුය. මෙසේ සැපයෙන් අමිශ්‍ර දුක් සමූහයාගේ හටගැනීම වන්නේය. “මහණෙනි, කුමකැයි සිතන්නහුද? රූපය නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුක නම් වෙනස්වන ස්වභාව නම් ‘එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි’ කියා දැකීමට සුදුසුවේද?” “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේ.” “වේදනාව නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය” “යමක් වනාහි අනිත්‍යයනම් එය දුක් හෝ වෙයිද සැප හෝ වෙයිද” “ස්වාමීනි, දුකය” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුක නම් වෙනස්වන ස්වභාව නම් ‘එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි’ කියා දැකීමට සුදුසුවේද?” “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේ.” “සංඥාව නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය,” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද” “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුක නම් වෙනස්වන ස්වභාවනම් ‘එය මාගේය, එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි” කියා දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේ.” “සංස්කාරයන් නිත්‍ය හෝ වෙයිද? අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය,” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුකනම් වෙනස්වන ස්වභාවනම් ‘එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි’ කියා දැකීමට සුදුසු වේද?” “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේ.” “විඥානය නිත්‍ය හෝ වෙයිද, අනිත්‍ය හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි,” “යමක් අනිත්‍යය නම් එය දුක් හෝ වෙයිද, සැප හෝ වෙයිද?” “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුක නම් වෙනස්වන ස්වභාව නම් ‘එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුවේද?” “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේ.” “මහණෙනි, එබැවින් අතීතවූද, අනාගතවූද වර්තමාන වූද අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද, යම්කිසි රූපයක් වේද, ඒ සියලු රූප ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ ‘මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනා එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේය’යි මෙසේ තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥා ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේය’යි මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද, යම්කිසි සංස්කාරයෝ වේද, ඒ සියලු සංස්කාර ‘එය මාගේ නොවේය. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේය’යි මෙසේ මෙය තත්වූ පරිදි යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද, යම්කිසි විඥානයක් වේද, ඒ සියලු විඥානය ‘එය මාගේ නොවේ එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේය’යි කියා මෙසේ මෙය තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවක තෙමේ රූපය කෙරෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාව කෙරෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාව කෙරෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන් කෙරෙහිද කලකිරෙයි. විඥානය කෙරෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුණේ නො ඇලෙයි. නො ඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන ඥානය පහළවෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාව වැස නිමවන ලද්දේය. කටයුත්ත කොට නිමවන ලද්දේය මේ ආත්ම භාවය සඳහා කළයුතු අනිකක් නැතැයි” කියා වදාළේය. (අටවෙනි පිණ්ඩොල සූත්‍රය නිමි.)
9. පාලිලෙය්‍යසුත්තං	9. පාරිලෙය්‍යක සූත්‍රය
81 එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය කොසම්බිං පිණ්ඩාය පාවිසි. කොසම්බියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො සාමං සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය අනාමන්තෙත්වා උපට්ඨාකෙ අනපලොකෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං එකො අදුතියො චාරිකං පක්කාමි. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච - ‘‘එසාවුසො, ආනන්ද, භගවා සාමං සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය අනාමන්තෙත්වා උපට්ඨාකෙ අනපලොකෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං එකො අදුතියො චාරිකං පක්කන්තො’’ති. ‘‘යස්මිං, ආවුසො, සමයෙ භගවා සාමං සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය අනාමන්තෙත්වා උපට්ඨාකෙ අනපලොකෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං එකො අදුතියො චාරිකං පක්කමති, එකොව භගවා තස්මිං සමයෙ විහරිතුකාමො හොති; න භගවා තස්මිං සමයෙ කෙනචි අනුබන්ධිතබ්බො හොතී’’ති. අථ ඛො භගවා අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන පාලිලෙය්‍යකං (පාරිලෙය්‍යකං (සී. පී.)) තදවසරි. තත්‍ර සුදං භගවා පාලිලෙය්‍යකෙ විහරති භද්දසාලමූලෙ. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොචුං - ‘‘චිරස්සුතා ඛො නො, ආවුසො ආනන්ද, භගවතො සම්මුඛා ධම්මී කථා; ඉච්ඡාම මයං, ආවුසො ආනන්ද, භගවතො සම්මුඛා ධම්මිං කථං සොතු’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො තෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං යෙන පාලිලෙය්‍යකං භද්දසාලමූලං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි - ‘‘කථං නු ඛො ජානතො කථං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොතී’’ති? අථ ඛො භගවා තස්ස භික්ඛුනො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘විචයසො දෙසිතො, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො; විචයසො දෙසිතා චත්තාරො සතිපට්ඨානා; විචයසො දෙසිතා චත්තාරො සම්මප්පධානා; විචයසො දෙසිතා චත්තාරො ඉද්ධිපාදා; විචයසො දෙසිතානි පඤ්චින්ද්‍රියානි; විචයසො දෙසිතානි පඤ්ච බලානි; විචයසො දෙසිතා සත්තබොජ්ඣඞ්ගා; විචයසො දෙසිතො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. එවං විචයසො දෙසිතො, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො. එවං විචයසො දෙසිතෙ ඛො, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මෙ අථ ච පනිධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි - ‘කථං නු ඛො ජානතො කථං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොතී’’’ති? ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, ජානතො කථං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොති? ඉධ භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ, සමනුපස්සනා සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො කිංසමුදයො කිංජාතිකො කිංපභවො? අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙන ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පන්නා තණ්හා; තතොජො සො සඞ්ඛාරො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සොපි සඞ්ඛාරො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි තණ්හා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. සාපි වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. සොපි ඵස්සො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි අවිජ්ජා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා . එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොති. ‘‘න හෙව ඛො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති; අපි ච ඛො රූපවන්තං අත්තානං සමනුපස්සති. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ, සමනුපස්සනා සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො කිංසමුදයො කිංජාතිකො කිංපභවො? අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙන ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පන්නා තණ්හා; තතොජො සො සඞ්ඛාරො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සොපි සඞ්ඛාරො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි තණ්හා... සාපි වෙදනා... සොපි ඵස්සො... සාපි අවිජ්ජා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොති. ‘‘න හෙව ඛො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං අත්තානං සමනුපස්සති; අපි ච ඛො අත්තනි රූපං සමනුපස්සති. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ , සමනුපස්සනා සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො කිංසමුදයො කිංජාතිකො කිංපභවො? අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙන ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පන්නා තණ්හා; තතොජො සො සඞ්ඛාරො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සොපි සඞ්ඛාරො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි තණ්හා... සාපි වෙදනා... සොපි ඵස්සො... සාපි අවිජ්ජා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොති. ‘‘න හෙව ඛො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං අත්තානං සමනුපස්සති, න අත්තනි රූපං සමනුපස්සති; අපි ච ඛො රූපස්මිං අත්තානං සමනුපස්සති. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ, සමනුපස්සනා සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො කිංසමුදයො කිංජාතිකො කිංපභවො? අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙ ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පන්නා තණ්හා; තතොජො සො සඞ්ඛාරො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සොපි සඞ්ඛාරො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි තණ්හා ... සාපි වෙදනා... සොපි ඵස්සො... සාපි අවිජ්ජා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො...පෙ.... ආසවානං ඛයො හොති. ‘‘න හෙව ඛො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං අත්තානං, න අත්තනි රූපං, න රූපස්මිං අත්තානං සමනුපස්සති; අපි ච ඛො වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, අපි ච ඛො වෙදනාවන්තං අත්තානං සමනුපස්සති, අපි ච ඛො අත්තනි වෙදනං සමනුපස්සති, අපි ච ඛො වෙදනාය අත්තානං සමනුපස්සති; අපි ච ඛො සඤ්ඤං... අපි ච ඛො සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති, අපි ච ඛො සඞ්ඛාරවන්තං අත්තානං සමනුපස්සති, අපි ච ඛො අත්තනි සඞ්ඛාරෙ සමනුපස්සති, අපි ච ඛො සඞ්ඛාරෙසු අත්තානං සමනුපස්සති; අපි ච ඛො විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, අපි ච ඛො විඤ්ඤාණවන්තං අත්තානං, අපි ච ඛො අත්තනි විඤ්ඤාණං, අපි ච ඛො විඤ්ඤාණස්මිං අත්තානං සමනුපස්සති. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ, සමනුපස්සනා සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො...පෙ.... කිංපභවො? අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙ ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පන්නා තණ්හා; තතොජො සො සඞ්ඛාරො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සොපි සඞ්ඛාරො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි තණ්හා... සාපි වෙදනා... සොපි ඵස්සො ... සාපි අවිජ්ජා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොති. ‘‘න හෙව ඛො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති; අපි ච ඛො එවංදිට්ඨි හොති - ‘සො අත්තා සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’ති. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ, සස්සතදිට්ඨි සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො...පෙ.... එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොති. ‘‘න හෙව ඛො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න වෙදනං ... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති; නාපි එවංදිට්ඨි හොති - ‘සො අත්තා සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’ති. අපි ච ඛො එවංදිට්ඨි හොති - ‘නො චස්සං නො ච මෙ සියා නාභවිස්සං න මෙ භවිස්සතී’ති. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ, උච්ඡෙදදිට්ඨි සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො කිංසමුදයො කිංජාතිකො කිංපභවො? අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙන ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පන්නා තණ්හා; තතොජො සො සඞ්ඛාරො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සොපි සඞ්ඛාරො අනිච්චො...පෙ.... එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොති. ‘‘න හෙව ඛො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න වෙදනං... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... න විඤ්ඤාණස්මිං අත්තතො සමනුපස්සති, නාපි එවංදිට්ඨි හොති - ‘සො අත්තා සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’ති; නාපි එවංදිට්ඨි හොති - ‘නො චස්සං නො ච මෙ සියා නාභවිස්සං න මෙ භවිස්සතී’ති; අපි ච ඛො කඞ්ඛී හොති විචිකිච්ඡී අනිට්ඨඞ්ගතො සද්ධම්මෙ. යා ඛො පන සා, භික්ඛවෙ, කඞ්ඛිතා විචිකිච්ඡිතා අනිට්ඨඞ්ගතතා සද්ධම්මෙ සඞ්ඛාරො සො. සො පන සඞ්ඛාරො කිංනිදානො කිංසමුදයො කිංජාතිකො කිංපභවො? අවිජ්ජාසම්ඵස්සජෙන, භික්ඛවෙ, වෙදයිතෙන ඵුට්ඨස්ස අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පන්නා තණ්හා; තතොජො සො සඞ්ඛාරො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සොපි සඞ්ඛාරො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි තණ්හා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. සාපි වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. සොපි ඵස්සො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො. සාපි අවිජ්ජා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොතී’’ති. නවමං.	81 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කොසඹෑ නුවර ඝොෂිතාරාමයෙහි වැඩ වාසය කරණ සේක. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙරවරු සමයෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරුගෙන කොසඹෑ නුවරට පිඬු පිණිස වැඩිසේක. කොසඹෑ නුවර පිඬු පිණිස හැසිර පසුබත් වේලෙහි පිණ්ඩපාතයෙන් වැළකුනේ තමන් වහන්සේම සෙනාසනය හකුළා තබා පාත්‍ර සිවුරුගෙන උපස්ථායකයන්ට කථා නොකොට භික්ෂු සංඝයාට නොදන්වා තනිව දෙවැන්නෙක් නැතිව චාරිකාවෙහි වැඩියහ. ඉක්බිති එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩි නොබෝ වේලාවකින් ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් යම් තැනකද එහි ගියේය. ගොස් ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන්ට මෙසේ කීවේය. “ඇවැත්, ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්ස, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තමන් වහන්සේම සෙනාසනය හකුලා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන උපස්ථායකයන්ට කථා නොකොට භික්ෂු සංඝයාට නොදන්වා තනිව දෙවැන්නෙක් නැතිව චාරිකාවෙහි වැඩියහ.” “ඇවැත්නි, යම් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තමන් වහන්සේම සෙනාසනය හකුලා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන උපස්ථායකයන්ට කථා නොකොට භික්ෂු සංඝයාට නොදන්වා තනිව දෙවැන්නෙක් නැතිව චාරිකාවෙහි වඩිත්ද, එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තනිව වාසයකිරීමට කැමති වෙති. එකල්හි කිසිවෙකු විසිනුත් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පසුපසින් යායුත්තේ නොවේය.” ඉක්බිති, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිවෙලින් චාරිකාවෙහි හැසිරෙන්නේ, පාරිලෙය්‍යක වනය යම් තැනකද, එතැනට පැමිණිසේක. එකල්හි වනාහි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ “භද්දසාල” නම් වූ සල්ගසමුල පාරිලෙය්‍යක වනයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි, බොහෝ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් යම් තැනකද, එතැනට පැමිණියහ. පැමිණ ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් සමග සතුටු වූහ. සතුටුවිය යුතු වූද, සිහි කටයුතු වූද, කථා අවසන් කොට එකත්පසක හුන්නාහුය. එකත්පසක හුන්නාවූ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේට මෙසේ කීහ. “ඇවැත් ආනන්දයෙනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ සමීපයෙන් බොහෝ කාලයකින් ධර්ම කථාවක් නො අසන ලදී. ඇවැත් ආනන්දයෙනි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ සමීපයෙන් ධර්ම කථාවක් අසනු කැමැත්තෙමු” යනුයි. ඉක්බිති, ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ ඒ භික්ෂූන් සමග පාරිලෙය්‍යක වනයෙහි භද්දසාල නම්වූ සල්ගස් මුල යම් තැනකද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එක්පසක හුන්නේය. එක්පසක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂූන්හට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ධර්ම කථාවකින් (කරුණු) දැක්වූහ. එහි සමාදන් කරවූහ. සිත් තියුණු කරවූහ. පැහැද වූහ. එසමයෙහි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක්හට මෙවැනි අදහසක් ඇතිවිය. ‘කෙසේ දන්නාවූ කෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාට අනතුරුව ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම වේදැයි’ යනුයි. ඉක්බිති, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, තමන් වහන්සේගේ සිතින් ඒ භික්ෂුවගේ සිත දැන, භික්ෂූන්ට කථාකළ සේක. “මහණෙනි, මා විසින් ධර්මය පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදී. සතර සති පට්ඨානයෝ පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදහ. සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයෝ පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදහ. සතර ඍද්ධිපාදයෝ පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදහ. පඤ්ච ඉන්ද්‍රියයෝ පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදහ. පංච බලයෝ පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදහ. සත් බොධ්‍යාඩ්ග ධර්මයෝ පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදහ. ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදී. “මහණෙනි, මෙසේ මා විසින් ධර්මය පරීක්ෂාකොට දේශනා කරණ ලදී.” “මහණෙනි, මෙසේ මා විසින් ධර්මය පරීක්ෂාකොට දේශනාකොට ඇති කල්හි මේ ශාසනයෙහි එක් භික්ෂුවක්හට “මෙවැනි අදහසක් ඇතිවිය. කෙසේ දන්නාවූ කෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාහට අනතුරුව ආශ්‍රවයන්ගේ (කෙලෙසුන්ගේ) ක්ෂයවීම වේද යනුයි. “මහණෙනි, කෙසේ දන්නාවූ කෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාහට අනතුරුව ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම වේද? මහණෙනි මේ ශාසනයෙහි බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති ආර්යයන් නොදක්නාවූ ආර්ය ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ ආර්ය ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ පෘථග්ජන තෙමේ රූපය ආත්මය වශයෙන් දකියි. “මහණෙනි, ඒ දැකීම සංස්කාර නම් වේ. ඒ සංස්කාරය කුමක් නිදානකොට කුමක් උත්පත්තිකොට කුමක් ජාතිකොට කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තේද? මහණෙනි, අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශ කරන ලද බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට උපන් තෘෂ්ණාවක් වෙයිද, ඒ සංස්කාරතෙමේ එයින් හටගත්තේය. “මහණෙනි, මෙසේ ඒ සංස්කාරද අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ තණ්හාව අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ වේදනාව අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ ස්පර්ශය අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ අවිජ්ජාව අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. මහණෙනි, මෙසේ දන්නාවූ මෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාට අනතුරුව ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම වන්නේය. “රූපය ආත්ම වශයෙන් නොගන්නේද, එසේ ද වුවත් තමා රූපවත්යයි දක්නේය. මහණෙනි, ඒ දැකීම සංස්කාර නම් වේ. ඒ සංස්කාර කුමක් නිදානකොට, කුමක් උත්පත්තිකොට, කුමක් ජාතිකොට, කුමක් ප්‍රභවකොට, ඇත්තේද? “මහණෙනි, ඒ සංස්කාරය අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශකරන ලද බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට උපන් තෘෂ්ණාවක්වෙයිද, ඒ සංස්කාරය එයින් හටගත්තේය. මහණෙනි, ඒ සංස්කාරයද අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ තණ්හාව අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ වේදනාව අනිත්‍යය ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ ස්පර්ශය අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ අවිජ්ජාව අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. “මහණෙනි, මෙසේ දන්නාවූ, මෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාහට අනතුරුව ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම වෙයි. “රූපය තමා වශයෙන් නොදක්නේද, තමා රූපවත්යයි නොදක්නේද, එසේ වුවත් රූපය තමා කෙරෙහි ඇත්තේයයි දකියි. “මහණෙනි, ඒ දැකීම සංස්කාර නම්වේ. ඒ සංස්කාරය කුමක් නිදානකොට කුමක් උත්පත්තිකොට කුමක් ජාතිකොට කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තේද? මහණෙනි, අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශ කරණ ලද බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට උපන් තෘෂ්ණාවක් වෙයිද, එයින් ඒ සංස්කාරය හටගත්තේ වෙයි. “මහණෙනි, ඒ සංස්කාරයද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ තෘෂ්ණාවද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ වේදනාවද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ ස්පර්ශයද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ අවිද්‍යාවද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. මහණෙනි, මෙසේ දන්නාවූ මෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාහට ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම වෙයි. “රූපය තමා වශයෙන් නොදක්නේද, තමා රූපවත් යයි හෝ නොදක්නේද, රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදක්නේද, එසේද වුවත් රූපයෙහි තමා ඇතැයි දකියි. ඒ දැකීම සංස්කාර නම් වේ. ඒ සංස්කාර කුමක් නිදානකොට කුමක් උත්පත්තිකොට කුමක් ජාතිකොට කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තේද? “මහණෙනි, අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශ කරන ලද බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට උපන් තෘෂ්ණාවක් වෙයිද, එයින් හටගත්තේය. “මහණෙනි, ඒ සංස්කාරයද, අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ තෘෂ්ණාව අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ වේදනාව අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ ස්පර්ශය අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. ඒ අවිද්‍යාව අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් උපන්නේය. “මහණෙනි, මෙසේ දන්නාවූ, මෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයා හට අනතුරුව ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂයවීම වෙයි. “රූපය තමා වශයෙන් නොදක්නේද තමා රූපවත්යයි නොදක්නේද, රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදක්නේද, රූපයෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදක්නේද එසේද වුවත් වේදනාව තමා වශයෙන් දකියි. තමා වේදනාවත්යයි දකියි. වේදනාව තමා කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දනියි. තමා වේදනායෙහි ඇතැයි දකියි. තමා සංඥාවයයි දකියි. තමා සංඥාවත්යයි කියා හෝ දකියි. සංඥාව කෙරෙහි තමා ඇතැයි කියා හෝ දකියි. තමා කෙරෙහි සංඥාව ඇතැයි කියා හෝ දකියි. “එසේද වුවත් තමා සංස්කාරයයි දකියි. සංස්කාර තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ දකියි. තමා සංස්කාර කෙරෙහි ඇතැයි හෝ දකියි. තමා විඤ්ඤාණය වසයෙන් දකියි. තමා විඤ්ඤාණවත්යයි හෝ දකියි. තමා කෙරෙහි විඤ්ඤාණය ඇතැයි හෝ දකියි. “මහණෙනි, යම් ඒ දැකීමක් වෙයිද ඒ සංස්කාර නම්වේ. ඒ සංස්කාරය තෙමේ කුමක් නිදානකොට කුමක් උත්පත්ති කොට කුමක් ජාතිකොට කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තේද? “මහණෙනි, අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශ කරන ලද බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට උපන් තෘෂ්ණාවක් වෙයිද, එයින් ඒ සංස්කාරය හටගත්තේ වෙයි. මහණෙනි, මෙසේ ඒ සංස්කාරද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ තෘෂ්ණාවද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ වේදනාවද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ ස්පර්ශයද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ අවිද්‍යාවද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරන ලදහ. ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගන්නා ලදහ. මහණෙනි, මෙසේ දන්නාවූ මෙසේ දක්නාවූ පුද්ගලයාහට මාර්ගයට අනතුරුව ආශ්‍රවයන් ක්ෂයකරන්නාවූ අර්හත් ඵලය වෙයි. “රූපය තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා රූපවත්යයි හෝ නොදකියි. රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. රූපයෙහි තමා ඇතැයි නොදකියි. වේදනාව තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා වේදනාවත්යයි හෝ නොදකියි. වේදනාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. වේදනාවෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදකියි. “සංඥාව තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා සංඥාවත්යයි හෝ නොදකියි. සංඥාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. සංඥාවෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදකියි. “සංස්කාර තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා සංස්කාරවත් යයි හෝ නොදකියි. සංස්කාර තමා කෙරෙහිවූ ඇතැයි හෝ නොදකියි. සංස්කාරයෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදකියි. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණවත්යයි හෝ නොදකියි. විඤ්ඤාණය තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. විඤ්ඤාණයෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදකියි. “එසේද වුවත් මෙවැනි දෘෂ්ටි ඇත්තේ වෙයි. ‘එය ආත්මයයි. එය ලෝකයයි පරලොව එය වන්නෙමි. නිත්‍යයි. ඒකාන්තයි. සාස්වතයි. නොපෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේය’ කියායි. “මහණෙනි, යම් ඒ සාස්වත දෘෂ්ටියක් වේද, ඒ සංස්කාර නම් වේ. ඒ සංස්කාරය වනාහි කුමක් හේතුකොට ඇත්තේද, කුමක් හටගැනීම කොට ඇත්තේද, කුමක් ඉපදීම කොට ඇත්තේද, කුමක් ප්‍රභව කොට ඇත්තේද? අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශ කරනලද අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනයාට උපන් තෘෂ්ණාවක් වෙයිද, ඒ සංස්කාරය එයින් හටගත්තේ වෙයි. සංස්කාරය වනාහි අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරණ ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ තෘෂ්ණාවද, අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ වේදනාවද අනිත්‍යයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ ස්පර්ශයද අනිතයි. ප්‍රත්‍යයෙන් කරනලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේය. ඒ අවිද්‍යාවද අනිත්‍යයයි. ප්‍රත්‍යයෙන් සකස්කරන ලදී. ප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තාහුය. මහණෙනි, මෙසේ දන්නාහට මෙසේ දක්නාහට මාර්ගයට අනතුරුව ආශ්‍රවයන් ක්ෂය කරන අර්හත් ඵලය ඇතිවෙයි. “රූපය තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා රූපවත්යයි නොදකියි. රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා රූපයෙහි ඇතැයි නොදකියි. “වේදනාව තමා වශයෙන් ඇතැයි නොදකියි. තමා වේදනාවත්යයි නොදකියි. වේදනාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා වේදනාවෙහි ඇතැයි නොදකියි. “සංඥාව තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා සංඥාවත්යයි නොදකියි. සංඥාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා සංඥාවෙහි ඇතැයි නොදකියි. “සංස්කාර තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා සංස්කාරවත්යයි නොදකියි. තමා කෙරෙහි සංස්කාර ඇතැයි නොදකියි. තමා සංස්කාරයෙහි ඇතැයි නොදකියි. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණවත්යයි නොදකියි. විඤ්ඤාණය තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණයෙහි ඇතැයි නොදකියි. මෙවැනි දෘෂ්ටි ඇත්තේද නොවෙයි. ‘එය ආත්මයය. එය ලෝකයය. එය පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ඒකාන්තය, සාස්වතය. නොපෙරලෙන ස්වභාවය’ කියායි. එසේද වුවත් මෙවැනි දෘෂ්ටි ඇත්තේවෙයි. ‘ඉදින් මම නොවන්නෙම් නම් මාගේ දෙයක්ද නොවන්නේය. ඉදින් මම පරලොව නොවන්නෙම් නම් පරලොවද මාගේ දෙයක් නොවන්නේය’ කියායි. “මහණෙනි, යම් ඒ උච්ඡේද දෘෂ්ටියක් වේද, ඒ සංස්කාර නම් වේ. ඒ සංස්කාරය කුමක් නිදානකොට, කුමක් උත්පත්තිකොට, කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තේද? “මහණෙනි, අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශ කරණ ලද බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට උපන් තෘෂ්ණාවක් වෙයිද, එයින් ඒ සංස්කාරය හටගත්තේ වෙයි. “මහණෙනි, මෙසේ ඒ සංස්කාරද අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරණ ලදී. ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගත්තේය. ඒ තෘෂ්ණාවද අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලදද, ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගන්නාහුය. ඒ වේදනාවද අනිත්‍යය, ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලදද, ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගන්නාහුය. ඒ ස්පර්ශයද අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලදද, ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගන්නාහුය. ඒ අවිද්‍යාවද අනිත්‍යයහ. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරණ ලදහ. ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගත්තාහුය. මහණෙනි, මෙසේ දන්නාහට මෙසේ දක්නාහට මාර්ගයට අනතුරුව ආශ්‍රවයන් ක්ෂය කරන්නාවූ අර්හත්ඵලය වෙයි. “රූපය ආත්ම වශයෙන් නොදකියි. තමා රූපවත්යයි නොදකියි. රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. තමා රූපය කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “වේදනාව ආත්ම වශයෙන් නොදකියි. තමා වේදනාවත්යයි නොදකියි. වේදනාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා වේදනාව කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “සංඥාව ආත්ම වශයෙන් නොදකියි. තමා සංඥාවත්යයි නොදකියි. සංඥාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා සංඥාව කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “සංස්කාර ආත්ම වශයෙන් නොදකියි. තමා සංස්කාරවත්යයි නොදකියි. සංස්කාර තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා සංස්කාර කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “විඤ්ඤාණය ආත්ම වශයෙන් නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණවත්යයි නොදකියි. විඤ්ඤාණය තමා කෙරෙහි ඇතැයි නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණය කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “මෙවැනි දෘෂ්ටි ඇත්තේද නොවෙයි. ‘එය ආත්මයය. එය ලෝකයය. එය පරලොව වන්නේය. නිත්‍යය, ඒකාන්තය. සාස්තවය, නොපෙරලෙන ස්වභාවය’ කියායි. එසේද වුවත් මෙවැනි දෘෂ්ටි ඇත්තේද නොවෙයි. “ඉදින් මම නොවෙයි නම් මගේ දෙයක්ද නොවේ. ඉදින් මම පරලොව නොවන්නෙමි නම් මගේ දෙයක්ද නොවන්නේය’ කියායි. එසේදවුවත් සද්ධර්මයෙහි සැක ඇත්තේ විචිකිච්ඡා ඇත්තේ නිෂ්ටාවට නොපැමිණියේ වෙයි. “මහණෙනි, සද්ධර්මයෙහි යම් ඒ සැකයක් විචිකිච්ඡාවක් නිෂ්ටාවට නොපැමිණීමක් වේද, ඒ සංස්කාර නම්වේ. ඒ සංස්කාරය කුමක් නිදානකොට ඇත්තේද, කුමක් උත්පත්ති කොට කුමක් ජාතිකොට කුමක් ප්‍රභවකොට ඇත්තේද? “මහණෙනි, අවිද්‍යා ස්පර්ශයෙන් හටගත් වේදනාවෙන් ස්පර්ශ කරණ ලද බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනයාහට උපන් තෘෂ්ණාවක් වෙයිද, එයින් ඒ සංස්කාරය හටගත්තේ වෙයි. “මහණෙනි, ඒ සංස්කාරද අනිත්‍යයය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරණලදද, ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගත්තාහුය. තණ්හාව අනිත්‍යයය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරණලදද ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගන්නාහුය. ඒ වේදනාවද, අනිත්‍යයය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරණලදද ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගන්නාහුය. ඒ ස්පර්ශයද, අනිත්‍යයය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරණලදද ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගත්තාහුය. ඒ අවිද්‍යාවද අනිත්‍යය. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරණලදද, ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් හටගත්තාහුය. “මහණෙනි, මෙසේ දක්නහුට මෙසේ දන්නහුට මාර්ගයට අනතුරුව ආශ්‍රවයන් ක්ෂය කරන්නාවූ අර්හත් ඵලය වෙයි.” (නවවෙනි පාරිලෙය්‍යක සූත්‍රය නිමි.)
10. පුණ්ණමසුත්තං	10. පුණ්ණමානි සූත්‍රය
82 එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ පුණ්ණාය පුණ්ණමාය රත්තියා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො අජ්ඣොකාසෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච - ‘‘පුච්ඡෙය්‍යාහං, භන්තෙ, භගවන්තං කිඤ්චිදෙව (කඤ්චිදෙව (?)) දෙසං, සචෙ මෙ භගවා ඔකාසං කරොති පඤ්හස්ස වෙය්‍යාකරණායා’’ති? ‘‘තෙන හි ත්වං, භික්ඛු, සකෙ ආසනෙ නිසීදිත්වා පුච්ඡ යදාකඞ්ඛසී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො පටිස්සුත්වා සකෙ ආසනෙ නිසීදිත්වා භගවන්තං එතදවොච - ‘‘ඉමෙ නු ඛො, භන්තෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො’’ති. ‘‘ඉමෙ ඛො පන, භික්ඛු, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා; සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා භගවන්තං උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි - ‘‘ඉමෙ ඛො පන, භන්තෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා කිංමූලකා’’ති? ‘‘ඉමෙ ඛො, භික්ඛු, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා ඡන්දමූලකා’’ති...පෙ.... තඤ්ඤෙව නු ඛො, භන්තෙ, උපාදානං තෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා උදාහු අඤ්ඤත්‍ර පඤ්චහි උපාදානක්ඛන්ධෙහි උපාදානන්ති? ‘‘න ඛො, භික්ඛු, තඤ්ඤෙව උපාදානං තෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා නාපි අඤ්ඤත්‍ර පඤ්චහි උපාදානක්ඛන්ධෙහි උපාදානං, අපි ච යො තත්ථ ඡන්දරාගො තං තත්ථ උපාදාන’’න්ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු...පෙ.... උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි - ‘‘සියා පන, භන්තෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගවෙමත්තතා’’ති? ‘‘සියා, භික්ඛූ’’ති භගවා අවොච - ‘‘ඉධ, භික්ඛු, එකච්චස්ස එවං හොති - ‘එවංරූපො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංවෙදනො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඤ්ඤො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඞ්ඛාරො සියං අනාගතමද්ධානං , එවංවිඤ්ඤාණො සියං අනාගතමද්ධාන’න්ති. එවං ඛො, භික්ඛු, සියා පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගවෙමත්තතා’’ති? ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු...පෙ.... උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි - ‘‘කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ඛන්ධානං ඛන්ධාධිවචන’’න්ති? ‘‘යං කිඤ්චි, භික්ඛු, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, අයං වුච්චති රූපක්ඛන්ධො. යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා ... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, අයං වුච්චති විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො. එත්තාවතා ඛො, භික්ඛු, ඛන්ධානං ඛන්ධාධිවචන’’න්ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු...පෙ.... අපුච්ඡි - ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො රූපක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය; කො හෙතු කො පච්චයො වෙදනාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය; කො හෙතු කො පච්චයො සඤ්ඤාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය; කො හෙතු කො පච්චයො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය; කො හෙතු කො පච්චයො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනායා’’ති? ‘‘චත්තාරො ඛො, භික්ඛු, මහාභූතා හෙතු, චත්තාරො මහාභූතා පච්චයො රූපක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. ඵස්සො හෙතු ඵස්සො පච්චයො වෙදනාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. ඵස්සො හෙතු ඵස්සො පච්චයො සඤ්ඤාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. ඵස්සො හෙතු , ඵස්සො පච්චයො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. නාමරූපං හෙතු, නාමරූපං පච්චයො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනායා’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු...පෙ.... අපුච්ඡි - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, සක්කායදිට්ඨි හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං; වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං... අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො, භික්ඛු, සක්කායදිට්ඨි හොතී’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු...පෙ.... අපුච්ඡි - ‘‘කථං පන, භන්තෙ, සක්කායදිට්ඨි න හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො, සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං; න වෙදනං... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො, භික්ඛු, සක්කායදිට්ඨි න හොතී’’ති. ‘‘සාධු , භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු...පෙ.... අපුච්ඡි - ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, රූපස්ස අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං; කො වෙදනාය... කො සඤ්ඤාය... කො සඞ්ඛාරානං... කො විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණ’’න්ති? ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, රූපං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං - අයං රූපස්ස අස්සාදො. යං රූපං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං - අයං රූපස්ස ආදීනවො. යො රූපස්මිං ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං - ඉදං රූපස්ස නිස්සරණං. යං වෙදනං පටිච්ච... යං සඤ්ඤං පටිච්ච... යෙ සඞ්ඛාරෙ පටිච්ච... යං විඤ්ඤාණං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං - අයං විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදො. යං විඤ්ඤාණං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං - අයං විඤ්ඤාණස්ස ආදීනවො. යො විඤ්ඤාණස්මිං ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං - ඉදං විඤ්ඤාණස්ස නිස්සරණ’’න්ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා භගවන්තං උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, ජානතො, කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති? ‘‘යං කිඤ්චි, භික්ඛු, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං - ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. එවං ඛො, භික්ඛු, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති. තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි - ‘‘ඉති කිර භො රූපං අනත්තා, වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා; අනත්තකතානි කම්මානි කථමත්තානං (කතමත්තානං (පී.), කම්මත්තානං (ස්‍යා. කං. ක.)) ඵුසිස්සන්තී’’ති. අථ ඛො භගවා තස්ස භික්ඛුනො චෙතසා චෙතො පරිවිතක්කමඤ්ඤාය භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො මොඝපුරිසො අවිද්වා අවිජ්ජාගතො තණ්හාධිපතෙය්‍යෙන චෙතසා සත්ථුසාසනං අතිධාවිතබ්බං මඤ්ඤෙය්‍ය. ඉති කිර, භො, රූපං අනත්තා, වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා. අනත්තකතානි කම්මානි කථමත්තානං ඵුසිස්සන්තීති? පටිපුච්ඡාවිනීතා ඛො මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තත්‍ර තත්‍ර තෙසු තෙසු ධම්මෙසු. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති ? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. ‘‘ද්වෙ ඛන්ධා තඤ්ඤෙව සියං, අධිවචනඤ්ච හෙතුනා; සක්කායෙන දුවෙ වුත්තා, අස්සාදවිඤ්ඤාණකෙන ච; එතෙ දසවිධා වුත්තා, හොති භික්ඛු පුච්ඡායා’’ති. දසමං;	82 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පූර්වාරාමයෙහි මිගාරමාතු නම් ප්‍රාසාදයෙහි මහත් භික්ෂු සංඝයා සමග වාසය කළසේක. එසමයෙහි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිරුණු සඳ ඇති එදවස පුණු පොහොය ඇති රාත්‍රියෙහි භික්ෂු සංඝයා පිරිවරා එලිමහනෙහි වැඩසිටියහ. ඉක්බිති එක්තරා භික්ෂුවක් ආසනයෙන් නැගිට සිව්ර ඒකාංශකොට පොරවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි ඇඳිලිබැඳ වැඳ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය. “ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්ස, ඉදින් මට ප්‍රශ්නයක් ඇසීම පිණිස අවකාස දෙයිද? භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මම ප්‍රශ්නයක් අසමි” කියායි. “මහණ, එසේනම් නුඹ ස්වකීය ආසනයෙහි හිඳ යමක් ඇසීමට කැමැත්තෙහිද, එය අසව.” ඒ භික්ෂුව “එසේය. ස්වාමීනි!”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දී තම ආසනයෙහි ඉඳ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය. “ස්වාමීනි, මොව්හු පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ නොවෙත්ද? කවරහුදයත්? රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය” යනුයි. “මහණ, මොවුහු වනාහි පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝයි කෙසේදයත්? රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය” යනුයි. ඒ භික්ෂුව “යහපත. ස්වාමීනි’යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදන්ව, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ වනාහි කුමක් මුල්කොට පවත්නාහුද?” “මහණ, මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ ආශාව මුල්කොට පවත්නාහ.” ඒ භික්ෂුව “ස්වාමීනි, යහපතැ”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදන්ව, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, ඒ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝම උපාදානය වෙයිද, නොහොත් පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් කෙරෙන් අන්‍ය වූවක් උපාදානය වෙයිද?” “මහණ, ඒ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ උපාදානය නොවේ. පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෙන් අන් තැනෙක්හිද උපාදාන නොවේ. එසේ වුවද, ඒ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් කෙරෙහි යම් ඇලීමක් වෙයිද, ඒ ඇලීම එහි උපාදානය වේ. ඒ භික්ෂුව “යහපත, ස්වාමීනි”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදනාව, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතුද ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් කෙරෙහි පවත්නා ආශාවේ වෙනසක් ඇත්තේද?” යනුයි. “මහණ, ඇතැයි” භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළසේක. “මහණ මේ ලෝකයෙහි ඇතැමෙකුට මෙසේ අදහස් වෙයි. ‘අනාගත කාලයෙහි මෙබඳු රූපය ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා අනාගත කාලයෙහි මෙබඳු වේදනා ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා. අනාගත කාලයෙහි මෙබඳු සඤ්ඤා ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා. අනාගත කාලයෙහි මෙබඳු සංස්කාර ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා. අනාගත කාලයෙහි මෙබඳු විඤ්ඤාණ ඇත්තෙක් වන්නෙම්වා. මහණ, පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් පවත්නා ආශාවේ මෙසේ වෙනස් බව වන්නේය” යනුයි. “යහපත ස්වාමීනි”යි ඒ භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදන්ව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, කිනම් අර්ථයකින් ස්කන්ධයන්ට ස්කන්ධ යන ව්‍යවහාරය වන්නේද? “මහණ, යම්කිසි අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වේද, මේ රූපස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද, යම්කිසි වේදනාවක් වෙයිද මෙය වේදනා ස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද හීනවූද උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වෙයිද මෙය සංඥා ස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, සමීපවූද යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙත්ද, මෙය සංස්කාර ස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද දුරවූද, සමීපවූද යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් වේද මේ විඤ්ඤාණස්කන්ධයයි කියනු ලැබේ. මහණ, මෙතෙකින් ස්කන්ධයන්ගේ ස්කන්ධ යන ව්‍යවහාරය වේ. ඒ භික්ෂුව “යහපත, ස්වාමීනි”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදන්ව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, රූපස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස, හේතුව කවරේද? ප්‍රත්‍යය කවරේද? වේදනා ස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස හේතුව කවරේද? ප්‍රත්‍යය කවරේද? සංඥාස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස හේතුව කවරේද? ප්‍රත්‍යය කවරේද? සංස්කාර ස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස හේතුව කවරේද? ප්‍රත්‍යය කවරේද? විඤ්ඤාණ ස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස හේතුව කවරේද? ප්‍රත්‍යය කවරේද? “මහණ, රූපස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස, සතර මහා භූතයෝ හේතුවය. සතර මහාභූතයෝ ප්‍රත්‍යය. වේදනා ස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස ස්පර්ශය හේතුවය. ස්පර්ශය ප්‍රත්‍යයයි. සංඥාස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස ස්පර්ශය හේතුවය. ස්පර්ශය ප්‍රත්‍යයයි. සංස්කාර ස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස ස්පර්ශය හේතුවයි. ස්පර්ශය ප්‍රත්‍යයයි. විඤ්ඤාණස්කන්ධයාගේ පැනවීම පිණිස නාමරූප හේතුවයි. නාමරූප ප්‍රත්‍යයයි. ඒ භික්ෂුව “යහපත, ස්වාමීනි”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදනාව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, සක්කායදිට්ඨිය කෙසේ නම් වන්නේද? “මහණ, මේ ලෝකයෙහි ආර්යයන් නුදුටු ආර්යධර්මයෙහි අදක්ෂ, ආර්ය ධර්මයෙහි නොහික්මුණු, සත්පුරුෂයන් නුදුටු, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අදක්ෂ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුණු පෘථග්ජන අශ්‍රැතවත් භික්ෂුව රූපය තමා වශයෙන් දකියි. රූපය ඇතියකු හෝ තමා වශයෙන් දකියි. රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ දකියි රූපයෙහි තමා ඇතැයි හෝ දකියි. “වේදනාව තමා වශයෙන් දකියි. වේදනාව ඇතියකු හෝ තමා වශයෙන් දකියි. වේදනාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ දකියි. වේදනාවෙහි තමා ඇතැයි හෝ දකියි. “සංඥාව තමා වශයෙන් දකියි. සංඥාව ඇතියකු හෝ තමා වශයෙන් දකියි. සංඥාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ දකියි. සංඥාවෙහි තමා ඇතැයි හෝ දකියි. “සංස්කාරයන් තමා වශයෙන් දකියි. සංස්කාර ඇතියකු හෝ තමා වශයෙන් දකියි. සංස්කාර තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ දකියි. සංස්කාරයන්හි තමා ඇතැයි හෝ දකියි. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් දකියි. තමා විඤ්ඤාණය ඇත්තෙකැයි දකියි තමා කෙරෙහි විඤ්ඤාණය ඇතැයි හෝ දකියි. විඤ්ඤාණය කෙරෙහි තමා ඇතැයි හෝ දකියි. මහණ, මෙසේ වනාහි සක්කායදිට්ඨිය වේ යයි වදාළේය. ඒ භික්ෂුව “යහපත ස්වාමීනි”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදන්ව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, කෙසේ වනාහි සක්කායදිට්ඨිය නොවන්නේද?” “මහණ මේ ශාසනයෙහි ආර්යයන් දුටු, ආර්යධර්මයෙහි දක්ෂ, ආර්ය ධර්මයෙහි හික්මුණු, සත්පුරුෂයන් දුටු, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුණු, ශ්‍රැතවත් ආර්යය ශ්‍රාවක තෙමේ රූපය තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා රූපය ඇත්තෙකැයි හෝ නොදකියි. රූපය තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. රූපය කෙරෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදකියි. “වේදනාව තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා වේදනාව ඇත්තෙකැයි හෝ නොදකියි, වේදනාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. තමා වේදනාව කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “සංඥාව තමා වශයෙන් නොදකියි තමා සංඥාව ඇත්තෙකැයි හෝ නොදකියි. සංඥාව තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. තමා සංඥාව කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “සංස්කාරයන් තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා සංස්කාර ඇත්තෙකැයි හෝ නොදකියි. සංස්කාර තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. තමා සංස්කාර කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණය ඇත්තෙකැයි හෝ නොදකියි. විඤ්ඤාණය තමා කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. තමා විඤ්ඤාණය කෙරෙහි ඇතැයි හෝ නොදකියි. මහණ, මෙසේ සක්කායදිට්ඨිය නොවේයයි” වදාළේය. ඒ භික්ෂුව “යහපත ස්වාමීනි”යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව, අනුමෝදන්ව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, රූපයාගේ ආශ්වාදය කවරේද? ආදීනවය කවරේද? නිස්සරණය කුමක්ද?” වේදනාවගේ ආශ්වාදය කවරේද? ආදීනවය කවරේද? නිස්සරණය කුමක්ද? සංඥාවගේ ආශ්වාදය කවරේද? ආදීනවය කවරේද? නිස්සරණය කුමක්ද? සංස්කාරයාගේ ආශ්වාදය කවරේද? ආදීනවය කවරේද? නිස්සරණය කුමක්ද? විඤ්ඤාණයාගේ ආශ්වාදය කවරේද? ආදීනවය කවරේද? නිස්සරණය කුමක්ද? “මහණ, රූපයක් නිසා යම් සැපයක් සොම්නසක් උපදියිද, ඒ රූපයාගේ ආශ්වාදයයි. යම් රූපයක් අනිත්‍යද දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද, මේ රූපයාගේ ආදීනවයයි. රූපයෙහි යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, ආශාව පහකිරීමක් වෙයිද, මෙය රූපයාගේ නිස්සරණයයි. “වේදනාව නිසා යම් සැපයක් සොම්නසක් උපදියිද, මේ වේදනාවගේ ආශ්වාදයයි යම් වේදනාවක් අනිත්‍යයද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද, මේ වේදනාවගේ ආදීනවයයි. වේදනාවගේ යම් ආශාව දුරුකිරීමක්, ආශාව පහකිරීමක් වෙයිද, මේ වේදනාවගේ නිස්සරණයයි. “සංඥාව නිසා යම් සැපයක්, සොම්නසක් උපදියිද, මේ සංඥාවගේ ආශ්වාදයයි. යම් සංඥාවක් අනිත්‍යයද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද, මේ සංඥාවගේ ආදීනවයයි. සංඥාවගේ යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, ආශාව පහකිරීමක් වෙයිද, මේ සංඥාවගේ නිස්සරණයයි. “සංස්කාරය නිසා යම් සැපයක් සොම්නසක් උපදියිද, මේ සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයයි. යම් ඒ සංස්කාරයෝ අනිත්‍ය වෙත්ද, දුක් වෙත්ද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්ත වෙත්ද, මේ සංස්කාරයන්ගේ ආදීනවයයි. සංස්කාරයන්ගේ යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, ආශාව පහකිරීමක් වෙයිද, මේ සංස්කාරයන්ගේ නිස්සරණයයි. විඤ්ඤාණය නිසා යම් සැපයක් යම් සොම්නසක් උපදියිද, මේ විඤ්ඤාණයාගේ ආශ්වාදයයි යම් විඤ්ඤාණයක් අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද, මේ විඤ්ඤාණයාගේ ආදීනවයයි. විඤ්ඤාණයෙහි යම් ආශාව දුරු කිරීමක්, ආශාව පහකිරීමක් වෙයිද මේ විඤ්ඤාණයාගේ නිස්සරණයයි” වදාළේය. ඒ භික්ෂුව ‘යහපත ස්වාමීනි’යි භාග්‍යවතුන්වහන්සේගේ වචනයට ඉතා සතුටුව, අනුමෝදන්ව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මතු ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. “ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නහුට, කෙසේ දක්නහුට, මේ ‘විඤ්ඤාණය සහිත සිරුරෙහිද, බාහිරද, සියලු ආරම්මණයන්හිද මමය, මාගේයයි” ගැනීම මානානුසය යන මොව්හු නොවෙත්ද? “මහණතෙම අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි රූපයක් වේද, ඒ සියලු රූපය ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි එය මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනාව ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥාව ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි සංස්කාරයක් වේද, ඒ සියලු සංස්කාර ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් වෙයිද, ඒ සියලු විඤ්ඤාණය මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින්, දකියිද, මහණ මෙසේ දන්නහුට, මෙසේ දක්නහුට, මේ සවිඤ්ඤාණක සිරුරෙහිද බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද, ‘මමය, මගේයයි’ ගැනීම සහ මානානුසය යන මොහු නොවෙත්යයි” වදාළේය. එසමයෙහි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවකට සිතෙහි මෙවැනි අදහසක් ඇතිවිය. ‘ස්වාමීනි, මෙසේ වනාහි රූපය අනාත්ම නම්, වේදනාව අනාත්ම නම්, සංඥාව අනාත්ම නම්, සංස්කාරයෝ අනාත්ම නම්, විඤ්ඤාණය අනාත්ම නම් අනාත්මය විසින් කරනලද කර්මයෝ කෙසේ තමා කරා පැමිණෙත්ද? එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔහුගේ සිත පිළිබඳ විතර්කය තම සිතින් දැන භික්ෂූන්ට ඇමතූසේක. “මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි එක්තරා අඥානවූ අවිද්‍යාවෙන් යුත් හිස් පුරුෂයෙක් තෘෂ්ණාවෙන් මඩිනලද සිතින් “පින්වත, මෙසේ වනාහි රූපය අනාත්ම නම්. වේදනාව අනාත්ම නම්, සංඥාව අනාත්ම නම්, සංස්කාරයෝ අනාත්ම නම්, විඤ්ඤාණය අනාත්ම නම් අනාත්මය විසින් කරනලද කර්මයෝ කෙසේ නම් තමා කරා පැමිණෙත්දැයි ශාස්තෘ ශාසනය ඉක්මවිය යුතුයයි හඟින්නේය. ඊට කරුණු ඇත්තේය. “මහණෙනි, මා විසින් තෙපි ඒ ඒ තන්හි, ඒ ඒ ධර්මයන්හි, අසනලදුව හික්මවන ලද්දාහුය. මහණෙනි, එය කුමකැයි සිතව්ද? “රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘එය මගේය. එය මම වෙමි. එය මගේ ආත්මයයි’ ගැනීමට සුදුසුද? - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවන්නේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද? - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?’ -“ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘එය මගේය. එය මම වෙමි. එය මගේ ආත්මයයි’ ගැනීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවන්නේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? එය මගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි’ ගැනීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවන්නේමය.” “සංස්කාරය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘එය මගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්මයයි’ ගැනීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවන්නේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘එය මගේය. එය මම වෙමි. එය මගේ ආත්මයයි’ ගැනීමට සුදුසුද?” - ‘ස්වාමීනි එය එසේ නොවන්නේමය. “මහණෙනි, එසේ හෙයින් අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි රූපයක් ඒ සියලු රූප, “මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දතයුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනා ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දතයුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥා ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි එය මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දතයුතුයි. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද යම්කිසි සංස්කාරයක් වේද, ඒ සියලු සංස්කාර ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දතයුතුයි. “අතීතවූද අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් වේද, ඒ සියලු විඤ්ඤාණ ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයෙහිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් (මාර්ගයට පැමිණීමෙන්) නොඇලීමෙන් (ඵලයට පැමිණීමෙන්) මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේයයි නුවණ (පහල) වෙයි. ජාතිය කෙළවර විය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ භවය පිණිස අනික් කළයුතු කිසිවක් නැතැයි දැනගනී” යනුයි. (දහවෙනි පුණ්ණමානී සූත්‍රය නිමි.)
9. ථෙරවග්ගො	9. ථෙර වර්ගය
1. ආනන්දසුත්තං	1. ආනන්ද සූත්‍රය
83 සාවත්ථිනිදානං . තත්‍ර ඛො ආයස්මා ආනන්දො භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘ආවුසො, භික්ඛවෙ’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච - ‘‘පුණ්ණො නාම, ආවුසො, ආයස්මා මන්තාණිපුත්තො (මන්තානිපුත්තො (ක. සී. ස්‍යා. කං. පී. ක.)) අම්හාකං නවකානං සතං බහූපකාරො හොති. සො අම්හෙ ඉමිනා ඔවාදෙන ඔවදති - ‘උපාදාය, ආවුසො ආනන්ද, අස්මීති හොති, නො අනුපාදාය. කිඤ්ච උපාදාය අස්මීති හොති, නො අනුපාදාය? රූපං උපාදාය අස්මීති හොති, නො අනුපාදාය. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං උපාදාය අස්මීති හොති, නො අනුපාදාය’’’. ‘‘සෙය්‍යථාපි, ආවුසො ආනන්ද, ඉත්ථී වා පුරිසො වා දහරො යුවා මණ්ඩනකජාතිකො ආදාසෙ වා පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අච්ඡෙ වා උදකපත්තෙ සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො උපාදාය පස්සෙය්‍ය, නො අනුපාදාය; එවමෙව ඛො, ආවුසො ආනන්ද, රූපං උපාදාය අස්මීති හොති, නො අනුපාදාය. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං උපාදාය අස්මීති හොති, නො අනුපාදාය. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො ආනන්ද, ‘රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’’ති? ‘අනිච්චං, ආවුසො’. වෙදනා... සඤ්ඤා ... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’ති? ‘අනිච්චං, ආවුසො’. තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතීති. පුණ්ණො නාම ආවුසො ආයස්මා මන්තාණිපුත්තො අම්හාකං නවකානං සතං බහූපකාරො හොති. සො අම්හෙ ඉමිනා ඔවාදෙන ඔවදති. ඉදඤ්ච පන මෙ ආයස්මතො පුණ්ණස්ස මන්තාණිපුත්තස්ස ධම්මදෙසනං සුත්වා ධම්මො අභිසමිතොති. පඨමං.	83 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද තෙරණුවෝ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද තෙරණුවෝ ‘ඇවැත්නි’ කියා භික්ෂූහු ඇමතුවේය. ‘ඇවැත්නි’ කියා ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයනට උත්තර දුන්හ. එකල්හි ආයුෂ්මත් ආනන්ද තෙරණුවෝ භික්ෂූන්ට මෙසේ වදාළ සේක. “ඇවැත්නි, මන්තාණි නම් බැමිණියගේ පුත්‍රවූ ආයුෂ්මත් පුණ්ණ ස්ථවිරයෝ නවකවූ ම අපට බොහෝ උපකාර ඇත්තාහුවෙති. ඔහු අපට මේ අවවාදයෙන් අවවාද කෙරෙති. “ඇවැත්, ආනන්ද ස්ථවිරයෙනි, (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලාගැනීම) නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි. එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. කුමක් වනාහි (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති වෙයිද? කුමක් වනාහි එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයිද? “රූපය (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි. රූපය එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. “වේදනාව (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති වෙයි. වේදනාව එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. “සංඥාව (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති වෙයි. සංඥාව එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිනොවෙයි. “සංස්කාර (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි. එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. “විඤ්ඤාණය (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති වෙයි. එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. [මෙහි කොටසක් අඩුය] “ඇවැත්, ආනන්ද ස්ථවිරයෙනි, එපරිද්දෙන්ම (තණ්හා -මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි. එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. කුමක් වනාහි (තණ්හා -මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයිද? කුමක් වනාහි එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයිද? “රූපය (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි. රූපය එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. “වේදනාව (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම, නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි වේදනාව එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිනොවෙයි. “සංඥාව (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා. ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි සංඥාව එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. “සංස්කාර (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි. එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. “විඤ්ඤාණය (තණ්හා - මාන - දිට්ඨි වසයෙන් තදින් අල්ලා ගැනීම) නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇතිවෙයි. එසේ අල්ලා නොගැනීම නිසා, ‘මම වෙමි’ යන හැඟීම ඇති නොවෙයි. “ඇවැත් ආනන්දස්ථවිරයෙනි, ඒ කුමැයි හඟින්නෙහිද, රූපය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” “ඇවැත්නි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය වේ නම්, ඒ සැප හෝ දුක හෝ වේද?” - ‘ඇවැත්නි, දුකය.’ “යමක් වනාහි අනිත්‍යය වේද, දුක් වේද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේ වේද, ‘මේ රූපය මාගේය, මේ මම වෙමි, මේ මාගේ ආත්මයයි’ ඒ රූපය මනාව බලන්නට සුදුසු වේද?” - “ඇවැත්නි, ඒ නුසුදුසුය.” “වේදනාව නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය සැප හෝ දුක හෝ වේද?” -“ඇවැත්නි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යය වේද, දුක් වේද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේ වේද, එය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි මේ වේදනාව මනාව දක්නට සුදුසු වේද?” - “ඇවැත්නි, නුසුදුසු වේමය. “සංඥාව නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යද එය සැප හෝ දුක් හෝ වේද?” - “ඇවැත්නි, දුක්වේය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්වේද, පෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තේ වේද එය මේ සංඥාව මගේය, මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි මනාව දක්නට සුදුසු වේද?” - “ඇවැත්නි, නුසුදුසු වේමය.” “සංස්කාරයෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යයයි.” “යමක් අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද” -“ඇවැත්නි, දුකයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එය මේ සංස්කාරයෝ මගේය, මේ මම වෙමි, මේ මාගේ ආත්ම’යයි මනාව දක්නට සුදුසු වේද?” - “ඇවැත්නි, (සුදුසු) නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යයයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” -“ඇවැත්නි, දුකයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එය ‘මේ විඤ්ඤාණය මගේය, මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි මනාව දක්නට සුදුසු වේද?” - “ඇවැත්නි, සුදුසු නොවේමය.” “ඇවැත් ආනන්ද ස්ථවිරයෙනි, එහෙයින් මේ ලෝකයෙහි අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි රූපයෙක් වේද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ යම් රූපයක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් රූපයෙක් වේද, ඒ සියලු රූපය මේ රූපය මාගේ නොවේය. මේ මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මේ රූපය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “තමා පිළිබඳවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමාන වූද යම්කිසි වේදනාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනාව ‘මේ වේදනාව මාගේ නොවේය, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි මෙසේ මේ වේදනාව සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් තත්වූ පරිද්දෙන් දත යුතුය. “තමා කෙරෙහි පවත්නාවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීත වූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥාව ‘මේ සංඥාව මාගේ නොවේය, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙසේ මේ සංඥාව තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙද්ද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් සංස්කාරයෝ වෙද්ද, ඒ සියලු සංස්කාර සමූහය ‘මගේ නොවේය, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි මෙසේ මේ සංස්කාරය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි විඤ්ඤාණයෙක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් විඤ්ඤාණයෙක් වේද, ඒ සියලු විඤ්ඤාණය ‘මේ විඥානය මගේ නොවේ, මේ (මම) නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ” යයි මෙසේ මේ විඤ්ඤාණය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “ඇවැත් ආනන්ද ස්ථවිරයෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි, විඥානයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුණේ නො ඇලෙයි, නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුනේවෙයි. එවිට (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදුනෙමියි (ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා) ඥානය ඇතිවෙයි. “ඉපදීම ක්ෂයවූවාය, (මාර්ග) බ්‍රහ්මචර්යාව වැස නිමවන ලද්දේය. (සතර අරිමගින් කටයුතු) කෘත්‍යය කොට නිමවන ලද්දේය. මේ අර්හත්ඵලය පිණිස අනිකක් නැතැයි කියායි, ඇවැත්නි, මන්තානියගේ පුත්වූ ආයුෂ්මත් පුණ්ණ ස්ථවිර තෙමේ අලුත්වූම අපට මේ අවවාදයෙන් අවවාද කෙරෙයි. මන්තානියගේ පුත්වූ ආයුෂ්මත් පුණ්ණ ස්ථවිරයන්ගේ මේ ධර්මදේශනාව අසා මා විසින් චතුස්සත්‍ය ධර්මය නුවණින් අවබෝධ කරන ලද්දේය.” (පළමුවෙනි ආනන්ද සූත්‍රය නිමි.)
2. තිස්සසුත්තං	2. තිස්ස සූත්‍රය
84 සාවත්ථිනිදානං. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා තිස්සො භගවතො පිතුච්ඡාපුත්තො සම්බහුලානං භික්ඛූනං එවමාරොචෙති - ‘‘අපි මෙ, ආවුසො, මධුරකජාතො විය කායො; දිසාපි මෙ න පක්ඛායන්ති; ධම්මාපි මං න පටිභන්ති; ථිනමිද්ධඤ්ච (ථීනමිද්ධඤ්ච (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) මෙ චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති; අනභිරතො ච බ්‍රහ්මචරියං චරාමි; හොති ච මෙ ධම්මෙසු විචිකිච්ඡා’’ති. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං - ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, තිස්සො භගවතො පිතුච්ඡාපුත්තො සම්බහුලානං භික්ඛූනං එවමාරොචෙති - ‘අපි මෙ, ආවුසො, මධුරකජාතො විය කායො; දිසාපි මෙ න පක්ඛායන්ති; ධම්මාපි මං න පටිභන්ති; ථිනමිද්ධඤ්ච මෙ චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති; අනභිරතො ච බ්‍රහ්මචරියං චරාමි; හොති ච මෙ ධම්මෙසු විචිකිච්ඡා’’’ති. අථ ඛො භගවා අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආමන්තෙසි - ‘‘එහි ත්වං, භික්ඛු, මම වචනෙන තිස්සං භික්ඛුං ආමන්තෙහී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා තිස්සො තෙනුපසඞ්කමි ; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං තිස්සං එතදවොච - ‘‘සත්ථා තං, ආවුසො තිස්ස, ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා තිස්සො තස්ස භික්ඛුනො පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං තිස්සං භගවා එතදවොච - ‘‘සච්චං කිර ත්වං, තිස්ස, සම්බහුලානං භික්ඛූනං එවමාරොචෙසි - ‘අපි මෙ, ආවුසො, මධුරකජාතො විය කායො...පෙ.... හොති ච මෙ ධම්මෙසු විචිකිච්ඡා’’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, තිස්ස, රූපෙ අවිගතරාගස්ස අවිගතච්ඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස අවිගතතණ්හස්ස, තස්ස රූපස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු සාධු, තිස්ස! එවඤ්හෙතං, තිස්ස, හොති. යථා තං රූපෙ අවිගතරාගස්ස... වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු අවිගතරාගස්ස...පෙ.... තෙසං සඞ්ඛාරානං විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු සාධු, තිස්ස! එවඤ්හෙතං, තිස්ස, හොති. යථා තං විඤ්ඤාණෙ අවිගතරාගස්ස අවිගතච්ඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස අවිගතතණ්හස්ස, තස්ස විඤ්ඤාණස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු සාධු, තිස්ස! එවඤ්හෙතං, තිස්ස, හොති. යථා තං විඤ්ඤාණෙ අවිගතරාගස්ස. තං කිං මඤ්ඤසි, තිස්ස, රූපෙ විගතරාගස්ස විගතච්ඡන්දස්ස විගතපෙමස්ස විගතපිපාසස්ස විගතපරිළාහස්ස විගතතණ්හස්ස, තස්ස රූපස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු සාධු, තිස්ස! එවඤ්හෙතං, තිස්ස, හොති. යථා තං රූපෙ විගතරාගස්ස... වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු විගතරාගස්ස... විඤ්ඤාණෙ විගතරාගස්ස විගතච්ඡන්දස්ස විගතපෙමස්ස විගතපිපාසස්ස විගතපරිළාහස්ස විගතතණ්හස්ස තස්ස විඤ්ඤාණස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු සාධු, තිස්ස! එවඤ්හෙතං, තිස්ස, හොති. යථා තං විඤ්ඤාණෙ විගතරාගස්ස. තං කිං මඤ්ඤසි, තිස්ස, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා ... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, තිස්ස, ද්වෙ පුරිසා - එකො පුරිසො අමග්ගකුසලො, එකො පුරිසො මග්ගකුසලො. තමෙනං සො අමග්ගකුසලො පුරිසො අමුං මග්ගකුසලං පුරිසං මග්ගං පුච්ඡෙය්‍ය. සො එවං වදෙය්‍ය - ‘එහි, භො පුරිස, අයං මග්ගො. තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ. තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි ද්වෙධාපථං, තත්ථ වාමං මුඤ්චිත්වා දක්ඛිණං ගණ්හාහි. තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ. තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි තිබ්බං වනසණ්ඩං. තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ. තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි මහන්තං නින්නං පල්ලලං . තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ. තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි සොබ්භං පපාතං. තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ. තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි සමං භූමිභාගං රමණීය’’’න්ති. ‘‘උපමා ඛො ම්‍යායං, තිස්ස, කතා අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනාය. අයං චෙවෙත්ථ අත්ථො - ‘පුරිසො අමග්ගකුසලො’ති ඛො, තිස්ස, පුථුජ්ජනස්සෙතං අධිවචනං. ‘පුරිසො මග්ගකුසලො’ති ඛො, තිස්ස, තථාගතස්සෙතං අධිවචනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. ‘ද්වෙධාපථො’ති ඛො, තිස්ස, විචිකිච්ඡායෙතං අධිවචනං . ‘වාමො මග්ගො’ති ඛො, තිස්ස, අට්ඨඞ්ගිකස්සෙතං මිච්ඡාමග්ගස්ස අධිවචනං, සෙය්‍යථිදං - මිච්ඡාදිට්ඨියා...පෙ.... මිච්ඡාසමාධිස්ස. ‘දක්ඛිණො මග්ගො’ති ඛො, තිස්ස, අරියස්සෙතං අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස අධිවචනං, සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨියා...පෙ.... සම්මාසමාධිස්ස. ‘තිබ්බො වනසණ්ඩො’ති ඛො, තිස්ස, අවිජ්ජායෙතං අධිවචනං. ‘මහන්තං නින්නං පල්ලල’න්ති ඛො, තිස්ස, කාමානමෙතං අධිවචනං. ‘සොබ්භො පපාතො’ති ඛො, තිස්ස, කොධූපායාසස්සෙතං අධිවචනං. ‘සමො භූමිභාගො රමණීයො’ති ඛො, තිස්ස, නිබ්බානස්සෙතං අධිවචනං. අභිරම, තිස්ස, අභිරම, තිස්ස! අහමොවාදෙන අහමනුග්ගහෙන අහමනුසාසනියා’’ති (අහමාමිසධම්මානුග්ගහෙන මමොවාදෙන මමානුසාසනියාති (ක.)). ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා තිස්සො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති. දුතියං.	84 මා විසින් මෙසේ අසනලදී එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එසමයෙහි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ නැන්දනියගේ පුත්‍රවූ ආයුෂ්මත් තිස්ස ස්ථවිර තෙම, බොහෝ භික්ෂූන්ට මෙසේ සැලකෙරෙයි- “ඇවැත්නි, කිම? මාගේ කය හටගත් බර බව ඇත්තක් සේ (අකර්මණ්‍ය වේ) මට දිශාවෝද ප්‍රකට නොවෙති. මට (පර්ය්‍යාප්ති) ධර්මයෝද නොවැටහෙත්. ථින මිද්ධය (චිත්ත චෛතසිකයන්ගේ අකර්මණ්‍ය බව) ද, මාගේ සිත මැඩගෙන සිටී (සස්නෙහි) ඇලුම් නැත්තේම බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිරෙමි. ධර්මයන්හි මට සැකයද උපදනේය.” ඉක්බිති බොහෝ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියාහුය. පැමිණ බුදුන් වැඳ එකත්පසෙක හුන්හ. එක් පැත්තෙක හුන්නාවූම ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කරුණ දැන්වූහ:- “ස්වාමීනි! භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ නැන්දණියගේ පුත්වූ ආයුෂ්මත් තිස්ස ස්ථවිර තෙම බොහෝ භික්ෂූන්ට මෙසේ කියයි:- ‘කිම? ඇවැත්නි, මාගේ ශරීරය හටගත් බර බවක් මෙන් (අකර්මණ්‍ය වේ.) දිශාවෝද ප්‍රකටව නොපැණෙත්, දහමද මට නොවැටහෙත්. ථිනමිද්ධයද, මාගේ සිත යටපත් කොට සිටී, (සස්නෙහි) ඇලුම් නැත්තේම බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිරෙමි. ධර්මයන්හි මට සැකයක්ද උපදනේය?” එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, එක්තරා මහණෙකු ඇමතූසේක:- “එව, මහණ, මාගේ වචනයෙන් ‘ඇවත් තිස්ස ස්ථවිරයෙනි, ශාස්තෲන් වහන්සේ තොප කැඳවන සේකැ’යි තිස්ස භික්ෂුව කැඳවාගෙන එව,” “එසේය ස්වාමීනි”යි ඒ මහණතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තරදී, ආයුෂ්මත් තිස්ස ස්ථවිරතෙම යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ ආයුෂ්මත් තිස්සයන්ට මෙය සැළකෙළේය:-“ඇවත් තිස්ස ස්ථවිරයෙනි, ශාස්තෲන් වහන්සේ තොප අමතන සේකැයි “ඇවත, එසේයයි’ ආයුෂ්මත් තිස්ස තෙර ඒ භික්ෂුවට උත්තරදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එක් පැත්තක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූම ආයුෂ්මත් තිස්ස තෙරුන්ට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක:- “තිස්සය, තෝ ‘ඇවැත්නි, මාගේ කය බර වූවාක් මෙන් කර්ම නොවෙයි. දිසාවන්ද මට ප්‍රකටව නොපැණෙති. දහම්ද මට නොවැටහෙත්. ථිනමිද්ධයද මා සිත මැඩගෙන සිටී. නො ඇලුනේම බ්‍රහ්මචරියාවෙහි හැසිරෙමි, ධර්මයෙහි මට සැකද වේ” යයි බොහෝ භික්ෂූන්ට මෙසේ කීයෙහි සැබෑද?” ‘එසේය ස්වාමීනි” (කීය.) “තිස්සය, රූපයෙහි පහනොවූ රාගය ඇත්තාවූ, පහනොවූ ඡන්දය ඇත්තාවූ, පහනොවූ ප්‍රෙමය ඇත්තාවූ, පහනොවූ පිපාසය ඇත්තාවූ, පහනොවූ හාත්පස දැවිලි ඇත්තාවූ, පහනොවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ රූපයාගේ පෙරැළීමවූ අනික් ප්‍රකාර ස්වභාවයකින් ශෝකය වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?”- “එසේය, ස්වාමීනි”යි “සාධු සාධු තිස්සය, තිස්සය, මේ කරුණ මෙසේම වේ. “රූපයෙහි පහනොවූ රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එමෙන් වේදනාවෙහි පහනොවූ රාගය ඇති, පහනොවූ ඡන්දය ඇති, පහනොවූ පෙම් ඇති, පහනොවූ පිපාසය ඇති, පහනොවූ හාත්පස දැවිලි ඇති, පහනොවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ වේදනාවගේ පෙරැළීමවූ අන්‍යාකාර ස්වභාවයකින් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?”-“එසේය, ස්වාමීනි” කීයේය. “තිස්සය, මැනවි! මැනවි!! තිස්සය, මෙය මෙසේම වන්නේය. “වේදනාවෙහි පහනොවූ රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එසේ සංඥාවෙහි පහනොවූ රාගය ඇති, පහනොවූ කැමැත්ත ඇති, පහනොවූ පෙම් ඇති, පහනොවූ පිපාසය ඇති, පහනොවූ හාත්පස දැවිල්ල ඇති, පහනොවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට, ඒ සංඥාවගේ පෙරැළීමවූ අන්‍යාකාර ස්වාභාවයෙන් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?” - “එසේය ස්වාමීනි’යි (කීය.) “තිස්සය, සාදු! සාදු!! තිස්සය, මේ කාරණය මෙසේම වන්නේය. “සංඥාවෙහි පහනොවූ රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එසේ සංස්කාරයන්හි පහනොවූ රාගය ඇති, පහනොවූ ඡන්දය ඇති, පහනොවූ ප්‍රෙමය ඇති, පහනොවූ පිපාසය ඇති, පහනොවූ හාත්පස දැවිල්ල ඇති, පහනොවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ සංස්කාරයන්ගේ පෙරැළීමවූ අන් අයුරකින් වීමෙන් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?”-“එසේය ස්වාමීනි’යි (කීය.) “තිස්සය, සාදු! සාදු!! තිස්සය, මේ කාරණය මෙසේම වන්නේය. “සංස්කාරයන්හි පහව නොගිය රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එසේ විඥානයෙහි පහව නොගිය ඇලුම් ඇති, පහව නොගිය කැමැත්ත ඇති, පහව නොගිය පෙම් ඇති, පහව නොගිය පිපාසය ඇති, පහව නොගිය හාත්පස දැවිල්ල ඇති, පහව නොගිය තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ විඤ්ඤාණයාගේ පෙරැළීමවූ අන් අයුරකින් වීමෙන් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, නොසතුටය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?”-“එසේය, ස්වාමීනි”යි (කීය.) ‘තිස්සය, සාධු! සාධු!! තිස්සය, මේ කාරණය මෙසේම වන්නේය. විඤ්ඤාණයෙහි පහව නොගිය රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එමෙනියි. “ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද? තිස්සය, රූපයෙහි පහව ගිය ඇලුම් ඇති, පහව ගිය කැමැත්ත ඇති, පහව ගිය පෙම් ඇති, පහව ගිය පිපාසය ඇති, පහව ගිය හාත්පස දැවීම ඇති, පහව ගිය තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ රූපයාගේ පෙරැළීමවූ අන් අයුරකින් වීමෙන් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?”-“ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය” සාධු! සාධු!! තිස්සය, මේ කාරණය එසේම වෙයි. රූපයෙහි පහවූරාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එමෙනි. “වේදනාවෙහි පහවූ රාගය ඇති, පහවූ ඡන්දය ඇති, පහවූ ප්‍රෙමය ඇති, පහවූ පිපාසය ඇති පහවූ හාත්පස දැවිල්ල ඇති, පහවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ වේදනාවගේ පෙරැළීමවූ අන් අයුරකින් වීමෙන් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?”-“ස්වාමීනි, මේ කාරණය නොවේමය.” “තිස්සය, සාදු! සාදු! තිස්සය, වේදනාවෙහි පහවූ රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, මේ කාරණය එසේම වන්නේය. “සංඥාවෙහි පහවූ රාගය ඇති, පහවූ ඡන්දය ඇති, පහවූ පෙම් ඇති, පහවූ පිපාසය ඇති, පහවූ හාත්පස දැවිල්ල ඇති. පහවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ සංඥාවගේ පෙරැළීමවූ අන් අයුරකින් වීමෙන් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය”යි කීය. “සාධු! සාධු!! තිස්සය, සංඥාවෙහි පහවූ රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, මේ කාරණය එසේ වේමය. “සංස්කාරයන්හි පහවූ රාගය ඇති, පහවූ ඡන්දය ඇති, පහවූ ප්‍රෙමය ඇති, පහවූ පිපාසය ඇති, පහවූ දැවිල්ල ඇති, පහවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ඒ සංස්කාරයන්ගේ පෙරැළීමවූ අන් අයුරකින් වීමෙන් ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයසය යන මොහු උපදිද්ද?” - “ස්වාමීනි මෙය නොවේමය”යි (කීය.) “සාධු! සාධු!! තිස්සය, සංස්කාරයන්හි පහවූ රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එහෙයින් තිස්සය මෙය එසේ වේමය. “විඤ්ඤාණයෙහි පහවූ රාගය ඇති, පහවූ ඡන්දය ඇති, පහවූ ප්‍රේමය ඇති, පහවූ පිපාසය ඇති, පහවූ දැවිල්ල ඇති, පහවූ තෘෂ්ණාව ඇත්තාහට ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය, දැඩි ආයාසය යන මොහු උපදිද්ද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය”යි (කීය.) “සාදු! සාදු!! තිස්සය, විඥානයෙහි පහවූ රාගය ඇත්තාහට යම්සේද, එහෙයින් තිස්සය, මෙය එසේ වේමය. “තිස්සය, ඒ කුමැයි හඟින්නෙහිද? රූපය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍යය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයයි” (කීය.) “යමක් වනාහි අනිත්‍යය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි, දුක්ය”යි (කීය.) “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්වේද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, ‘මේ රූපය මාගේය, මේ (මම) වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි. මෙය මනාව දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නුසුදුසුමය.” “වේදනාව නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයයි” (කීය) “යමක් අනිත්‍යවේද එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි, දුකැයි (කීය.) “යමක් අනිත්‍යද දුක්ද පෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තේද, මේ වේදනාව මාගේය, මේ (මම) වෙමි, මේ මාගේ ආත්මයයි එය මනාව දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද” “ස්වාමීනි අනිත්‍ය වේය.” “යමක් අනිත්‍යවේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි, දුකැයි” (කීය.) “යමක් වනාහි අනිත්‍යවේද, දුක්වේද, පෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තේවේද, ‘මේ සංඥාව මාගේය, මේ (මම) වෙමි, මේ මාගේ ආත්ම’යයි එය මනාව දක්නට සුදුසු වේද?” ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” සංස්කාරස්කන්ධය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය’යි (කීයේය.) “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” -“දුක්ය, ස්වාමීනියි” (කීය.) “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද?, දුක් වේද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේ වේද, මේ සංස්කාරස්කන්ධය මාගේය මේ (මම) වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි. ‘එය මනාව දක්නට සුදුසුවේද?” - “මෙය සුදුසු නොවේමය, ස්වාමීනියි” (කීය.) “විඥානය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද දුක්ද’ පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, ‘මේ විඥානය මාගේය, මේ (මම) වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි, ඒ විඥානය මනාව දක්නට සුදුසු වේද?” - “ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “එහෙයින් තිස්සය, තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි රූපයක් වේද දුර හෝ ළඟ හෝ යම් රූපයෙක් වේද, ‘මේ රූපය මාගේ නොවේ. මේ (මම) නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි ඒ මේ හැම රූපය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි වේදනාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් වේදනාවක් වේද, ‘මේ වේදනාස්කන්ධය මාගේ නොවේ. මේ (මම) නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි ඒ මේ සියලු වේදනාව මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් සංඥාවක් වේද, ‘මේ සංඥාව මාගේ නොවේ. මේ (මම) නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි ඒ මේ සියලු සංඥාස්කන්ධය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය.” “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි සංස්කාරස්කන්ධයක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් සංස්කාරස්කන්ධයක්වේද, ‘මේ සංස්කාරස්කන්ධය මාගේ නොවේ. මේ (මම) නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි ඒ මේ මුලු සංස්කාරස්කන්ධය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි විඤ්ඤාණයක්වේද, දුර හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් විඤ්ඤාණයක් වේද, ‘මේ විඤ්ඤාණය මාගේ නොවේ. මේ (මම) නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි ඒ මේ සැම විඤ්ඤාණය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තිස්සය, මෙසේ දක්නාවූ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්යශ්‍රාවක තෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඥානයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුනේ නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදෙයි. මිදුණු කල්හි මිදුණේ වෙමි”යි (ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා) ඥානය වෙයි. ජාති තොමෝ ක්ෂය වූවාය. බ්‍රහ්මචරියාවෙහි වැස නිමවන ලද්දේය. (සතර ආර්යමාර්ගයෙන් කටයුතු) කෘත්‍යය (කොට) නිමවන ලද්දේය. (මේ අර්හත්ඵලය පිණිස) අනික් කටයුත්තෙක් නැතැයි දනී. “තිස්සය, යම් සේ වනාහි පුරුෂයෝ දෙදෙනෙක් වන්නාහුය. (ඉන්) එකෙක් මාර්ගයෙහි අදක්ෂයෙක. එකෙක් මාර්ගයෙහි දක්ෂයෙක. ඒ මාර්ගයෙහි අදක්ෂ පුරුෂ තෙම ඒ මේ මාර්ගයෙහි දක්ෂවූ පුරුෂයාගෙන් මග විචාරන්නේය. හෙතෙම මෙසේ කියන්නේය:- එම්බා පුරුෂය, මේ මඟය. ඒ මාර්ගයෙන් මොහොතක් යව, ඒ මඟින් මොහොතක් ගොසින් දෙමං සන්ධියක් දක්නෙහිය, එහි වම් පාර මුදා දකුණු පාර ගණු, ඒ මගින් මොහොතක් යව, එයින් මොහොතක් ගොස් තියුණු වන ලැහැබක් දක්නෙහිය. ඒ වන ලැහැබින් මොහොතක් යව. එතැනින් මොහොතක් ගොස් මහත් ගැඹුරු කුඩා විලක් දක්නෙහිය. ඒ ස්ථානයෙන් මොහොතක් යව, එතැනින් මොහොතක් ගොස් හෙබක් ද, ප්‍රපාතයක්ද, දක්නෙහිය. එතැනින් මොහොතක් යව. එයින් මොහොතක් ගොස් සිත් ප්‍රියකරන සම බිම් පෙදෙසක් දක්නෙහිය. “තිස්සය, මා විසින් අර්ථය හඟවනු පිණිස මේ උපමා තොමෝ කරන ලදු. එහි මේ අර්ථයයි:- තිස්සය, මාර්ගයෙහි අදක්ෂ පුරුෂයා යයි පෘථග්ජනයාහට මේ නමෙකි. තිස්සය, මාර්ගයෙහි දක්ෂ පුරුෂයායි අර්හත්වූ සම්මා සම්බුදුන් වහන්සේට මේ නමෙකි. තිස්සය, දෙමං සන්ධියයි විචිකිච්ඡා නීවරණයට මේ නමෙකි. තිස්සය, වම් පාර යයි අංගඅටකින් යුත් මිථ්‍යා මාර්ගයට මේ නමෙකි. ඒ කවර අටකටද? මිථ්‍යා දෘෂ්ටියටද, මිථ්‍යා සංකල්පයටද, මිථ්‍යා වචනයටද, මිථ්‍යා කර්මාන්තයටද, මිථ්‍යා ආජීවයටද, මිථ්‍යා ව්‍යායාමයටද, මිථ්‍යා ස්මෘතියටද, මිථ්‍යා සමාධියටද (යන අටටය.) “තිස්සය, දකුණු පාරයයි, ආර්ය අට්ඨාංගික මාර්ගයට මේ නමෙකි. ඒ කවර අටකටද යත්? සම්‍යක් දෘෂ්ටියටද සම්‍යක් සංකල්පනයටද, සම්‍යක් වචනයටද, සම්‍යක් කර්මාන්තයටද, සම්‍යක් ආජීවයටද, සම්‍යක් ව්‍යායාමයටද, සම්‍යක් ස්මෘතියටද, සම්‍යක් සමාධියටද (යන අටටය.) තිස්සය, ගන වන ලැහැබයයි අවිද්‍යාවට මේ නමෙකි. තිස්සය, මහ ගැඹුරු විලයයි කාමයට මේ නමෙකි. ‘තිස්සය, පතස ප්‍රපාතය යනු දුර්වල ක්‍රෝධයට හා බලවත් ක්‍රෝධයට නමෙකි. තිස්සය, සිත් ප්‍රියකරන සම බිම් පෙදෙස යනු නිවණට නමෙකි. “තිස්සය, ශාසනයෙහි සිත අලව, තිස්සය, ශාසනයෙහි සිත අලව, අවවාදයෙන් උපකාර කෙරෙමි, මම ධර්මයෙන් උපකාර කෙරෙමි, මම ධර්මයෙන් අනුශාසනය කෙරෙමි.” භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ දේශනාව කළසේක. සතුටු සිතැති ආයුෂ්මත් තිස්ස ස්ථවිරතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනය සතුටින් පිළිගත්තේය. (දෙවෙනි තිස්ස සූත්‍රය නිමි.)
3. යමකසුත්තං	3. යමක සූත්‍රය
85 එකං සමයං ආයස්මා සාරිපුත්තො සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන යමකස්ස නාම භික්ඛුනො එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති - ‘‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’ති. අස්සොසුං ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යමකස්ස කිර නාම භික්ඛුනො එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති - ‘‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’ති. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙනායස්මා යමකො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා යමකෙන සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මන්තං යමකං එතදවොචුං - ‘‘සච්චං කිර තෙ, ආවුසො යමක, එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං - ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’’ති? ‘‘එවං ඛ්වාහං, ආවුසො, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි - ‘ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’’ති. ‘‘මා, ආවුසො යමක, එවං අවච, මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි. න හි සාධු භගවතො අබ්භාචික්ඛනං. න හි භගවා එවං වදෙය්‍ය - ‘ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’’ති. එවම්පි ඛො ආයස්මා යමකො තෙහි භික්ඛූහි වුච්චමානො තථෙව තං පාපකං දිට්ඨිගතං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරති - ‘‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’ති. යතො ඛො තෙ භික්ඛූ නාසක්ඛිංසු ආයස්මන්තං යමකං එතස්මා පාපකා දිට්ඨිගතා විවෙචෙතුං, අථ ඛො තෙ භික්ඛූ උට්ඨායාසනා යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොචුං - ‘‘යමකස්ස නාම, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනො එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං - ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’ති. සාධායස්මා සාරිපුත්තො යෙන යමකො භික්ඛු තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා යමකො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා යමකෙන සද්ධිං සම්මොදි...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං යමකං එතදවොච - ‘‘සච්චං කිර තෙ, ආවුසො යමක, එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං - ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’’ති? ‘‘එවං ඛ්වාහං, ආවුසො, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො යමක, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, ආවුසො’’. ‘‘වෙදනා නිච්චා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, ආවුසො’’. තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො යමක, රූපං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’ ... ‘‘වෙදනං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’... ‘‘සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො යමක, රූපස්මිං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘අඤ්ඤත්‍ර රූපා තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘වෙදනාය... අඤ්ඤත්‍ර වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... අඤ්ඤත්‍ර සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... අඤ්ඤත්‍ර සඞ්ඛාරෙහි... විඤ්ඤාණස්මිං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘අඤ්ඤත්‍ර විඤ්ඤාණා තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො යමක, රූපං... වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො යමක, අයං සො අරූපී... අවෙදනො... අසඤ්ඤී... අසඞ්ඛාරො... අවිඤ්ඤාණො තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘එත්ථ ච තෙ, ආවුසො යමක, දිට්ඨෙව ධම්මෙ සච්චතො ථෙතතො (තථතො (ස්‍යා. කං.)) තථාගතෙ අනුපලබ්භියමානෙ (තථාගතෙ අනුපලබ්භමානෙ (?)), කල්ලං නු තෙ තං වෙය්‍යාකරණං - ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා ඛීණාසවො භික්ඛු කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති, න හොති පරං මරණා’’’ති? ‘‘අහු ඛො මෙ තං, ආවුසො සාරිපුත්ත, පුබ්බෙ අවිද්දසුනො පාපකං දිට්ඨිගතං; ඉදඤ්ච පනායස්මතො සාරිපුත්තස්ස ධම්මදෙසනං සුත්වා තඤ්චෙව පාපකං දිට්ඨිගතං පහීනං, ධම්මො ච මෙ අභිසමිතො’’ති. ‘‘සචෙ තං, ආවුසො යමක, එවං පුච්ඡෙය්‍යුං - ‘යො සො, ආවුසො යමක, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා කිං හොතී’ති? එවං පුට්ඨො ත්වං, ආවුසො යමක, කින්ති බ්‍යාකරෙය්‍යාසී’’ති? ‘‘සචෙ මං, ආවුසො, එවං පුච්ඡෙය්‍යුං - ‘යො සො, ආවුසො යමක, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා කිං හොතී’ති? එවං පුට්ඨොහං, ආවුසො, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යං - ‘රූපං ඛො, ආවුසො, අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තං නිරුද්ධං තදත්ථඞ්ගතං. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං. යදනිච්චං තං දුක්ඛං; යං දුක්ඛං තං නිරුද්ධං තදත්ථඞ්ගත’න්ති. එවං පුට්ඨොහං , ආවුසො, එවං බ්‍යාකරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘සාධු සාධු, ආවුසො යමක! තෙන හාවුසො, යමක, උපමං තෙ කරිස්සාමි එතස්සෙව අත්ථස්ස භිය්‍යොසොමත්තාය ඤාණාය. සෙය්‍යථාපි, ආවුසො යමක, ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඩ්ඪො මහද්ධනො මහාභොගො; සො ච ආරක්ඛසම්පන්නො. තස්ස කොචිදෙව පුරිසො උප්පජ්ජෙය්‍ය අනත්ථකාමො අහිතකාමො අයොගක්ඛෙමකාමො ජීවිතා වොරොපෙතුකාමො. තස්ස එවමස්ස - ‘අයං ඛො ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඩ්ඪො මහද්ධනො මහාභොගො; සො ච ආරක්ඛසම්පන්නො; නායං (න හායං (ස්‍යා. කං.)) සුකරො පසය්හ ජීවිතා වොරොපෙතුං. යංනූනාහං අනුපඛජ්ජ ජීවිතා වොරොපෙය්‍ය’න්ති. සො තං ගහපතිං වා ගහපතිපුත්තං වා උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්‍ය - ‘උපට්ඨහෙය්‍යං තං, භන්තෙ’ති. තමෙනං සො ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා උපට්ඨාපෙය්‍ය. සො උපට්ඨහෙය්‍ය පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී. තස්ස සො ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා මිත්තතොපි නං සද්දහෙය්‍ය (දහෙය්‍ය (ස්‍යා. කං. පී. ක.)); සුහජ්ජතොපි නං සද්දහෙය්‍ය; තස්මිඤ්ච විස්සාසං ආපජ්ජෙය්‍ය. යදා ඛො, ආවුසො, තස්ස පුරිසස්ස එවමස්ස - ‘සංවිස්සත්ථො ඛො ම්‍යායං ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා’ති, අථ නං රහොගතං විදිත්වා තිණ්හෙන සත්ථෙන ජීවිතා වොරොපෙය්‍ය. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො යමක, යදා හි සො පුරිසො අමුං ගහපතිං වා ගහපතිපුත්තං වා උපසඞ්කමිත්වා එවං ආහ - ‘උපට්ඨහෙය්‍යං තං, භන්තෙ’ති, තදාපි සො වධකොව. වධකඤ්ච පන සන්තං න අඤ්ඤාසි - ‘වධකො මෙ’ති. යදාපි සො උපට්ඨහති පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී, තදාපි සො වධකොව. වධකඤ්ච පන සන්තං න අඤ්ඤාසි - ‘වධකො මෙ’ති. යදාපි නං රහොගතං විදිත්වා තිණ්හෙන සත්ථෙන ජීවිතා වොරොපෙති, තදාපි සො වධකොව. වධකඤ්ච පන සන්තං න අඤ්ඤාසි - ‘වධකො මෙ’’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, ආවුසො, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං’’. ‘‘සො අනිච්චං රූපං ‘අනිච්චං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. අනිච්චං වෙදනං ‘අනිච්චා වෙදනා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. අනිච්චං සඤ්ඤං ‘අනිච්චා සඤ්ඤා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. අනිච්චෙ සඞ්ඛාරෙ ‘අනිච්චා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. අනිච්චං විඤ්ඤාණං ‘අනිච්චං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘දුක්ඛං රූපං ‘දුක්ඛං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. දුක්ඛං වෙදනං... දුක්ඛං සඤ්ඤං... දුක්ඛෙ සඞ්ඛාරෙ... දුක්ඛං විඤ්ඤාණං ‘දුක්ඛං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘අනත්තං රූපං ‘අනත්තා රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. අනත්තං වෙදනං... අනත්තං සඤ්ඤං... අනත්තෙ සඞ්ඛාරෙ... අනත්තං විඤ්ඤාණං ‘අනත්තං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘සඞ්ඛතං රූපං ‘සඞ්ඛතං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. සඞ්ඛතං වෙදනං... සඞ්ඛතං සඤ්ඤං... සඞ්ඛතෙ සඞ්ඛාරෙ... සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණං ‘සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘වධකං රූපං ‘වධකං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. වධකං වෙදනං ‘වධකා වෙදනා’ති... වධකං සඤ්ඤං ‘වධකා සඤ්ඤා’ති... වධකෙ සඞ්ඛාරෙ ‘වධකා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. වධකං විඤ්ඤාණං ‘වධකං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ‘‘සො රූපං උපෙති උපාදියති අධිට්ඨාති ‘අත්තා මෙ’ති. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං උපෙති උපාදියති අධිට්ඨාති ‘අත්තා මෙ’ති. තස්සිමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා උපෙතා උපාදින්නා දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්ති. ‘‘සුතවා ච ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී...පෙ.... සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං අත්තානං; න අත්තනි රූපං, න රූපස්මිං අත්තානං. න වෙදනං... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං අත්තානං; න අත්තනි විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං අත්තානං. ‘‘සො අනිච්චං රූපං ‘අනිච්චං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. අනිච්චං වෙදනං ... අනිච්චං සඤ්ඤං... අනිච්චෙ සඞ්ඛාරෙ ... අනිච්චං විඤ්ඤාණං ‘අනිච්චං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘දුක්ඛං රූපං ‘දුක්ඛං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. දුක්ඛං වෙදනං... දුක්ඛං සඤ්ඤං... දුක්ඛෙ සඞ්ඛාරෙ... දුක්ඛං විඤ්ඤාණං ‘දුක්ඛං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘අනත්තං රූපං ‘අනත්තා රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. අනත්තං වෙදනං... අනත්තං සඤ්ඤං... අනත්තෙ සඞ්ඛාරෙ... අනත්තං විඤ්ඤාණං ‘අනත්තා විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘සඞ්ඛතං රූපං ‘සඞ්ඛතං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. සඞ්ඛතං වෙදනං... සඞ්ඛතං සඤ්ඤං... සඞ්ඛතෙ සඞ්ඛාරෙ... සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණං ‘සඞ්ඛතං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘වධකං රූපං ‘වධකං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. වධකං වෙදනං... වධකං සඤ්ඤං... වධකෙ සඞ්ඛාරෙ ‘‘වධකා සඞ්ඛාරා’’ති යථාභූතං පජානාති. වධකං විඤ්ඤාණං ‘වධකං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘සො රූපං න උපෙති, න උපාදියති, නාධිට්ඨාති - ‘අත්තා මෙ’ති. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං න උපෙති, න උපාදියති, නාධිට්ඨාති - ‘අත්තා මෙ’ති. තස්සිමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනුපෙතා අනුපාදින්නා දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තී’’ති. ‘‘එවමෙතං, ආවුසො සාරිපුත්ත, හොති යෙසං ආයස්මන්තානං තාදිසා සබ්‍රහ්මචාරිනො අනුකම්පකා අත්ථකාමා ඔවාදකා අනුසාසකා. ඉදඤ්ච පන මෙ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස ධම්මදෙසනං සුත්වා අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’’න්ති. තතියං.	85 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ ජේතවන නම්වූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ආරාමයෙහි වැඩවෙසෙති. එකල්හි වනාහි යමක නම් මහණහට මෙබඳු ලාමක දෘෂ්ටියක් උපන්නේවෙයි. “යම්සේ ක්ෂය කරනලද ක්ලේෂයන් ඇති (රහත්) මහණ තෙම ශරීරය බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේද, වැනසෙන්නේද, මරණින් මත්තෙහි නොවන්නේද, එසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් දෙසනලද ධර්මය දනිමි. (කියායි.) “යම්සේ ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුතෙම ශරීරය බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේය, විනාශවන්නේය, මරණින් මතු නොවන්නේ” යයි බුදුන් විසින් දෙසනලද ධර්මය එසේ දනිමි’යි යන මෙබඳු ලාමක දෘෂ්ටියක් යමක නම් භික්ෂුවට උපන්නේය”යි බොහෝ භික්ෂූහු ඇසුවාහුමය. ඉක්බිති ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුතෙම යම් තැනෙක්හිද එතැනට ගියාහුය. ගොස් ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුව සමග සතුටුවූහ. සතුටුවියයුතු සිහිකටයුතු කථාව කොට නිමවා එක්පැත්තක හුන්හ. එක්පැත්තක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුවට මේ කරුණ කීහ: “ඇවැත් යමකයෙනි, යම් ප්‍රකාරයකින් රහත් මහණ තෙම සිරුර බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේද, වැනසෙන්නේද, මරණින් මතු නොවන්නේද, ඒ ප්‍රකාරයෙන් බුදුන් විසින් දෙසනලද ධර්මය (මම) දනිමි”යි තොපට මෙබඳු ලාමක දෘෂ්ටියක් උපන්නේ සැබෑදැ”යි (ඇසූහ.) “ඇවැත්නි, යම් ප්‍රකාරයකින් රහත් මහණතෙම ශරීර භෙදයෙන් සිඳෙන්නේද, වැනසෙන්නේද, මරණින් මතු නොවන්නේද, එසේ බුදුන් විසින් දෙසූ ධර්මය (මම) දනිමියි” කීය. “ඇවැත් යමකයෙනි, එසේ නොකියව, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට බොරුවෙන් චෝදනා නොකරව, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට බොරුවෙන් චෝදනා කිරීම නොමැනවි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ “රහත් මහණතෙම ශරීරය බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේය, වැනසෙන්නේය, මරණින් මත්තෙහි නො වන්නේය”යි මෙසේ නොවදාරණසේකැයි කීහ. මෙසේද ඒ භික්ෂූන් විසින් කියනු ලබන්නාවූ ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුතෙම “ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුතෙම කය බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේද, වැනසෙන්නේද, මරණින් මත්තෙහි නොවන්නේද, ඒ ප්‍රකාරයෙන් බුදුන් විසින් දෙසනලද ධර්මය (මම) දනිමි” යි යන ලාමක දෘෂ්ටිය එසේම ස්ථිරවශයෙන්, දෘෂ්ටි වශයෙන් ගෙන පිහිටා ව්‍යවහාර කෙරෙයි. යම්හෙයකින් ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුව ඒ ලාමක දෘෂ්ටියෙන් වළක්වන්නට නොහැකිවූවාහුද (එහෙයින්) ඊට අනතුරුව ඒ භික්ෂූහු හුනස්නෙන් නැගී ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරතෙම යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියාහුය, පැමිණ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයනට මේ කරුණ දැක්වූහ:- “ඇවැත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයෙනි, රහත් මහණතෙම සිරුර බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේද, වැනසෙන්නේද, මරණින් මතු නොවන්නේද, ඒ ප්‍රකාරයෙන් බුදුන් විසින් දෙසූ ධර්මය (මම) දනිමි”යි යමක නම් මහණහට මෙබඳු ලාමක දෘෂ්ටියක් උපන්නේය. ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරතෙම “යමක භික්ෂුතෙම යම් තැනෙකද, එතැනට අනුකම්පා උපදවා වඩින්නේ නම් මැනව”යි කීවාහුය. ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ නිශ්ශබ්ද භාවයෙන් (එය) ඉවසූහ. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිර තෙම සවස් වේලෙහි පලසමවතින් නැගීසිටියේ ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුව යම් තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුව සමග සතුටු විය. සතුටුවිය යුතුවූ සිහිකටයුතුවූ කථාව කොට නිමවා පසකින් හිඳගත්හ. පසක හිඳගත්තාවූ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරතෙම ආයුෂ්මත් යමක (භික්ෂුවට) මෙකරුණ දැන්වීය:- “ඇවැත් යමකයෙනි, ‘ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුතෙම කය බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේය, වැනසෙන්නේය, මරණින් මත්තෙහි නොවේයයි බුදුන් විසින් එසේ වදාළ ධර්මය (මම) දනිමි”යි යුෂ්මතුන්ට මෙබඳු ලාමක දෘෂ්ටියක් උපන්නේල, එය සැබෑදැයි” ඇසූහ. “ඇවැත්නි, මම ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුතෙම කය බිඳීමෙන් සිඳෙන්නේය, වැනසෙන්නේය, මරණින් මතු නොවේයි බුදුන් විසින් මෙසේ දෙසනලද ධර්මය (මම) දනිමි”යි කීය. “ඇවැත් යමකයෙනි, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද? ‘රූපය නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යය” “යමක් අනිත්‍යවේද, එය දුකද සැපද?”-“ඇවැත්නි, දුකැයි” (කී.) “යමක් අනිත්‍ය වේද, දුක්වේද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේ වේද, ‘රූපය මාගේය, ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය’යි ඒ රූපය දෘෂ්ටි වශයෙන් දැකීමට සුදුසුද?” - “ඇවැත්නි, එය සුදුසු නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍යද ඒ දුකද සැපද?” - “ඇවැත්නි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, ‘එය මාගේය, එය මම වෙමි, එය මාගේ ආත්මය’යි දක්නට සුදුසුද?” - “ඇවැත්නි, එය සුදුසු නොවේ.” “සංඥාව නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යයි” “යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකද, සැපද?” - “ඇවැත්නි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, ‘එය මාගේය, එය මම වෙමි, එය මාගේ ආත්මය’යි දක්නට සුදුසු වේද?” - “ඇවැත්නි, එය සුදුසු නොවේ.” “සංස්කාරස්කන්ධය නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකද, සැපද?” - “ඇවැත්නි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එය ‘මාගේය, එය මම වෙමි, එය මාගේ ආත්මය’යි දක්නට සුදුසු වේද?” - “ඇවැත්නි, එය සුදුසු නොවේ.” “විඥාණය නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ඇවැත්නි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකද, සැපද?” - “ඇවැත්නි දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එය මාගේය, එය මම වෙමි, එය මාගේ ආත්මය”යි දක්නට සුදුසුද?” - “ඇවැත්නි, එය සුදුසු නොවේ.” “ඇවැත් යමකයෙනි, එහෙයින් අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වේද, ඒ සියලු රූපය මාගේ නොවේ. මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය.’ අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනාව මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේ” යයි ඇතිසැටියෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙත්ද? “ඒ සියලු සංස්කාරයෝ මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේ”යයි තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි විඥානයෙක් වේද, “ඒ සියලු විඥානය මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේ”යයි තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. ඇවැත් යමකයෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරේ, වේදනාවෙහිද කලකිරේ, සංඥාවෙහිද කලකිරේ, සංස්කාරයන්හිද කලකිරේ, විඥානයෙහිද කලකිරේ. කලකිරුනේ නොඇලේ, නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන් කෙරෙන්) මිදේ, මිදුණු කල්හි ‘මිදුණේ’ යයි (ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා) ඥානය ඇතිවේ. ඉපදීම ක්ෂයවිය. මාර්ග බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි වැස නිමවන ලද්දේය, කටයුතු කරන ලද්දේය, මේ රහත් ඵලය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනී. “ඇවැත් යමකයෙනි, ඒ කුමැයි හඟින්නෙහිද? රූපය “සත්වයා” යයි දක්නෙහිද’ - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “වේදනාව සත්ත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ ලාමකවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, “ඒ සියලු සංඥාව මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ” යයි තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “සංඥාව සත්ත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “සංස්කාර ස්කන්ධය සත්ත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය සත්ත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “ඇවැත් යමකයෙනි, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද?” රූපය කෙරෙහි සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය. “රූපයෙන් තොරව සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “වේදනාවෙහි සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “වේදනාව හැර සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “සංඥාවෙහි සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “සංඥාවෙන් තොරව සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “සංස්කාරයන්හි සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” -“ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “සංස්කාරයන්ගෙන් තොරව සත්ත්වතෙමවේයයි දක්නෙහිද?” - ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “විඤ්ඤාණයෙහි සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” -“ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය හැර සත්ත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “ඇවැත් යමකයෙනි, රූපය, වේදනාවය, සංඥාවය, සංස්කාරය, විඤ්ඤාණය යන පස සත්ත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ඇවැත්නි. එය නොවේමය.” “ඇවැත් යමකයෙනි, ඒ කුමැයි හඟින්නෙහිද? ඒ මේ රූප නැත්තේ, වේදනාව නැත්තේ, සංඥාව නැත්තේ, සංස්කාර නැත්තේ විඤ්ඤාණය නැත්තේ සත්ත්වයායයි දක්නෙහිද?” -“ඇවැත්නි, එය නොවේමය.” “ඇවැත් යමකයෙනි, මෙහිදී තොපට මේ ආත්මයෙහිද සත්‍ය වශයෙන්, ස්ථිර වශයෙන්, සත්ත්වයෙකු නොලැබෙන කල්හි ‘ක්ෂීණාශ්‍රවතෙම ශරීරයාගේ භෙදයෙන් සිඳෙන්නේය, වැනසෙන්නේය, මරණින් මතු නොවන්නේයයි ඒ ප්‍රකාරයෙන් බුදුන් විසින් දෙසූ ධර්මය දනිමි’ යන තොපගේ ප්‍රකාශය සුදුසුද? “ඇවැත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයෙනි, පෙර නුවණ නැත්තාවූ මට ඒ ලාමක දෘෂ්ටිය වූයේය. ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන්ගේ මේ ධර්මදේශනයම අසා ඒ ලාමක දෘෂ්ටියද, ප්‍රහීන විය. මා විසින් ධර්මයද අවබෝධ කරන ලද්දේයයි” (කීය.) “ඇවැත් යමකයෙනි, ඉදින් තොපගෙන්, ඇවැත් යමකයෙනි, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුතෙමේ කය බිඳීමෙන් මරණින් පසු කුමක් වේදැයි අසන්නහු නම්’ ඇවැත් යමකයෙනි, මෙසේ අසන ලද්දාවූ තෝ කුමකැයි කියන්නෙහිද?” “ඇවැත්නි, මෙසේ අසන ලද්දාවූ මම මෙසේ කියන්නෙමි. “ඇවැත්නි, රූපය අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකය. යමක් දුකද එය නිරුද්ධවිය. එය නැතිවූයේය. “වේදනාව අනිත්‍යය, යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකය. යමක් දුකද එය නිරුද්ධවිය. එය නැතිවූයේය. “සංඥාව අනිත්‍යයි. යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකය. යමක් දුකද එය නිරුද්ධවිය. එය නැතිවූයේය. “සංස්කාරයෝ අනිත්‍යහ. යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකය. යමක් දුකද එය නිරුද්ධවිය. එය නැතිවූයේය. “විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය, යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකය. යමක් දුකද එය නිරුද්ධවිය. එය නැතිවිය. ඇවැත්නි, එසේ අසන ලද්දාවූ මම මෙසේ කියන්නෙමියි” කීය. “ඇවත, යමකයෙනි යහපති, යහපති, එසේවී නම් ඇවැත් යමකයෙනි, මේ කාරණයම වැඩියක් අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා තොපට උපමාවක් දක්වන්නෙමි. “ඇවැත් යමකයෙනි, ආඪ්‍යවූ, මහත් ධන ඇත්තාවූ, රැකවල් සහිතවූ යම් ගෘහපතියෙක් හෝ ගෘහපති පුත්‍රයෙක් හෝ ඇත්තේය. “ඔහුට අනර්ථ කැමැතිවූ, අවැඩ කැමැතිවූ, නිර්භය නොකැමැතිවූ, ජීවිතයෙන් තොර කරනු කැමැතිවූ, කිසියම් පුරුෂයෙක් ඇතිවන්නේය. ඔහුට මෙබඳු අදහසෙක් වන්නේය:-‘මේ ගෘහපති තෙමේ හෝ ගෘහපති පුත්‍රතෙමේ හෝ ධනයෙන් සමෘද්ධය, මහත් ධන ඇත්තේය, මහත් සම්පත් ඇත්තේය. හෙතෙමේද (ඇතුළත පිටත) මුරකරුවන්ගෙන් යුක්තය. මැඩ දිවි තොර කරන්නට පහසු නොවේමය. (ඇතුළට) වැද, දිවි තොර කරන්නෙම් නම් ඉතා යෙහෙක.’ (යනුයි.) “හෙතෙම ඒ ගෘහපතියා කරා හෝ ගෘහපති පුත්‍රයා කරා හෝ පැමිණ, ‘වහන්ස, ඔබට උපස්ථාන කරන්නෙමැයි’ කියන්නේය. ඒ ගෘහපති තෙමේ හෝ ගෘහපති පුත්‍රතෙමේ හෝ ඔහු ලවා උපස්ථාන කරවා ගන්නේය. ඒ උපස්ථායක තෙම පළමුව නැගිටිමින්, පසුව නිදමින්, කුමක් කරම්ද, කුමක් කරම්දැයි අසමින්, මනාව හැසිරෙමින්, ප්‍රිය වචන කථා කරමින්, උපස්ථාන කරන්නේය. උවටැන් කරන්නේය. “ඒ ගෘහපති තෙමේ හෝ ගෘහපති පුත්‍රතෙමේ හෝ ඔහු මිත්‍රයකු වශයෙන්ද අදහන්නේය. යාලුවකු වශයෙන්ද අදහන්නේය. ඔහු කෙරෙහි විශ්වාසයට පැමිණෙන්නේය.” “ඇවත, යම් කලෙක්හි ‘මේ ගෘහපති තෙමේ හෝ ගෘහපති පුත්‍ර තෙමේ හෝ මට මනාකොට විශ්වාසවූයේයයි ඔහුට සිතෙක් වන්නේද, එවිට ඔහු රහසිගත තැනක් දැන තියුණු ආයුධයකින් ජීවිතය තොර කරන්නේය.” “ඇවැත් යමකයෙනි, ඒ කුමැයි හඟින්නෙහිද? යම් කලෙකත් ඒ පුරුෂතෙම අසවල් ගෘහපතියා කරා හෝ ගෘහපති පුත්‍රයා කරා හෝ පැමිණ, ‘වහන්ස, උපස්ථාන කරන්නෙමි’යි කියන්නේද, එකල්හිත් හෙතෙම වධකයාමය, වධකයෙකු වුවද, ‘මාගේ වධකයෙකැ’යි නොදත්තේය. යම් කලෙකත් හෙතෙම පළමුව නැගිටිමින්, පසුව නිදමින්, කුමක් කෙරෙම්දැයි අසමින්, මනාප සේ හැසිරෙමින්, ප්‍රියවචන කියමින්, උපස්ථාන කෙරේද, එකල්හිත් හෙතෙම වධකයෙක්මය. වධකයෙකු වුවද ‘මාගේ වධකයෙකැ’යි නොදත්තේය. යම් කලෙකත් ඔහු රහස් ස්ථානයක් දැන, තියුණු ආයුධයකින් දිවි තොර කරන්නේද, එකල්හිත් හෙතෙම වධකයෙක්මය. වධකයෙකු වුවද ‘මගේ වධකයෙකැ’යි නොදත්තේය. ඇවැත්නි, එසේය. “ඇවැත්නි, එපරිද්දෙන්ම ආර්යයන් නොදක්නාවූ, ආර්ය ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ, ආර්ය ධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ, සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ, අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජන තෙම රූපය තමායයි දක්නේය. තමා රූප ඇත්තෙකු කොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ රූපය දක්නේය. රූපය කෙරෙහි හෝ තමා දක්නේය. “වේදනාව තමා වශයෙන් දක්නේය. තමා වේදනා ඇත්තෙකු කොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ වේදනාව දක්නේය. වේදනාව කෙරෙහි හෝ තමා දක්නේය. ‘සංඥාව තමා වශයෙන් හෝ දක්නේය. තමා සංඥාව ඇත්තෙකු කොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ සංඥාව දක්නේය. සංඥාව කෙරෙහි හෝ තමා දක්නේය. “සංස්කාරයන් තමා වශයෙන් හෝ දක්නේය. තමා සංස්කාරයන් ඇත්තෙකුකොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ සංස්කාරයන් දක්නේය. සංස්කාරයන් කෙරෙහි හෝ තමා දක්නේය. “විඤ්ඤාණය තමායයි හෝ දක්නේය. තමා විඤ්ඤාණය ඇත්තෙකු කොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ විඤ්ඤාණය දක්නේය. විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ තමා දක්නේය. “හෙතෙම අනිත්‍යවූ රූපය ‘අනිත්‍යවූ රූපය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනිත්‍යවූ වේදනාව ‘අනිත්‍යවූ වේදනාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනිත්‍යවූ සංඥාව ‘අනිත්‍යවූ සංඥාව’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනිත්‍යවූ සංස්කාරයන් අනිත්‍යවූ සංස්කාරයෝ’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනිත්‍යවූ විඤ්ඤාණය ‘අනිත්‍යවූ විඤ්ඤාණය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. දුක්වූ රූපය ‘දුක්වූ රූපය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. දුක්වූ වේදනාව ‘දුක්වූ වේදනාව’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. දුක්වූ සංඥාව ‘දුක්වූ සංඥාව’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. දුක්වූ සංස්කාරයන් ‘දුක්වූ ‘සංස්කාරයෝ’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. දුක්වූ විඤ්ඤාණය ‘දුක්වූ විඤ්ඤාණය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. “අනාත්මවූ රූපය ‘අනාත්මවූ රූපය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනාත්මවූ වේදනාව ‘අනාත්මවූ වේදනාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනාත්මවූ සංඥාව ‘අනාත්මවූ සංඥාව’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනාත්මවූ සංස්කාරයෝ ‘අනාත්මවූ සංස්කාරයෝ’යි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. අනාත්මවූ විඤ්ඤාණය ‘අනාත්මවූ විඤ්ඤාණය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. “ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද රූපය ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද රූපය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද වේදනාව ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරන ලද වේදනාව’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංඥාව ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංඥාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංස්කාරයන් ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංස්කාරයෝ’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද විඤ්ඤාණය ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද විඤ්ඤාණය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. “වධකවූ රූපය ‘වධකවූ රූපය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. වධකවූ වේදනාව ‘වධකවූ වේදනාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. වධකවූ සංඥාව ‘වධකවූ සංඥාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. වධකවූ සංස්කාරයන් ‘වධකවූ සංස්කාරයෝ”යයි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. වධකවූ විඤ්ඤාණය ‘වධකවූ විඤ්ඤාණය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් නොදනී. “හෙතෙම රූපයට ‘මාගේ ආත්ම’යයි පැමිණෙයි, අල්වාගනියි, පිහිටයි. වේදනාවට ‘මාගේ ආත්ම’යයි පැමිණෙයි, අල්වාගනියි, පිහිටයි. සංඥාවට ‘මාගේ ආත්ම’යයි පැමිණෙයි, අල්වාගනියි, පිහිටයි. සංස්කාරයන්ට ‘මාගේ ආත්ම’යයි පැමිණේ, අල්වාගනී, පිහිටයි. විඤ්ඤාණයට ‘මාගේ ආත්ම’යයි පැමිණේ, අල්වාගනී, පිහිටයි. දෘෂ්ටියෙන් බැසගන්නා ලද්දාවූ, අල්වාගන්නා ලද්දාවූ, මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ ඔහුට දීර්ඝකාලයක් මුලුල්ලෙහි අවැඩ පිණිස, දුක් පිණිස පවතිත්. “ආර්යයන් දක්නාවූ, ආර්ය ධර්මයෙහි දක්ෂවූ, ආර්ය ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ, සත්පුරුෂයන් දක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවක තෙමේම රූපය තමායයි නොදක්නේය. තමා රූපය ඇත්තෙක් කොට හෝ නොදක්නේය. තමා කෙරෙහි රූපය ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. රූපය කෙරෙහි තමා ඇතැයි හෝ (නොදක්නේය.) “වේදනාව තමා වශයෙන් හෝ නොදක්නේය. තමා වේදනාව ඇත්තෙක්කොට හෝ නොදක්නේය. තමා කෙරෙහි වේදනාව ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. වේදනාවෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. “සංඥාව තමා වශයෙන් හෝ නොදක්නේය. තමා සංඥාව ඇත්තෙකුකොට හෝ නොදක්නේය. තමා කෙරෙහි සංඥාව ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. සංඥාවෙහිලා තමා ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. “සංස්කාරයන් තමා වශයෙන් හෝ නොදක්නේය. තමා සංස්කාරයන් ඇත්තෙකුකොට හෝ නොදක්නේය. තමා කෙරෙහි සංස්කාරයෝ ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. සංස්කාරයන්හි තමා ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. “විඤ්ඤාණය තමා වශයෙන් හෝ නොදක්නේය. තමා විඤ්ඤාණවත්කොට හෝ නොදක්නේය. තමා කෙරෙහි විඤ්ඤාණය ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. විඤ්ඤාණයෙහි තමා ඇතැයි හෝ නොදක්නේය. “හෙතෙම අනිත්‍යවූ රූපය ‘අනිත්‍යවූ රූපය’ යයි තත්වූපරිද්දෙන් දනී. අනිත්‍යවූ වේදනාව අනිත්‍යවූ වේදනාව’ යයි තත්වූපරිද්දෙන් දනී. අනිත්‍යවූ සංඥාව ‘අනිත්‍යවූ සංඥාව’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. අනිත්‍යවූ සංස්කාරයන් ‘අනිත්‍යවූ සංස්කාරයෝ’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. අනිත්‍යවූ විඤ්ඤාණය ‘අනිත්‍යවූ විඤ්ඤාණය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. “දුක්වූ රූපය ‘දුක්වූ රූපය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. දුක්වූ වේදනාව ‘දුක්වූ වේදනාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. දුක්වූ සංඥාව ‘දුක්වූ සංඥාවය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. දුක්වූ සංස්කාරයන් ‘දුක්වූ සංස්කාරයෝ’යි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. දුක්වූ විඤ්ඤාණය ‘දුක්වූ විඤ්ඤාණය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. “අනාත්මයවූ රූපය ‘අනාත්මවූ රූපය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. අනාත්මයවූ වේදනාව ‘අනාත්මවූ වේදනාව’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. අනාත්මයවූ සංඥාව ‘අනාත්මවූ සංඥාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. අනාත්මයවූ සංස්කාරයන් අනාත්මවූ සංස්කාරයෝ’යි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. අනාත්මයවූ විඥානය අනාත්මවූ විඥානය’වෙතියි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. “ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද රූපය ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද රූපය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද වේදනාව ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද වේදනාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංඥාව ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංඥාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංස්කාරයන් ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද සංස්කාරයෝ’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරනලද විඥානය ‘ප්‍රත්‍යයන් විසින් කරන ලද විඥානය’යි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. “වධකවූ රූපය ‘වධකවූ රූපය’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. වධකවූ වේදනාව ‘වධකවූ වේදනාව’යි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. වධකවූ සංඥාව ‘වධකවූ සංඥාව’යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. වධකවූ සංස්කාරයන් ‘වධකවූ සංස්කාරයෝ’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. වධකවූ විඥානය ‘වධකවූ විඥානය’ යයි තත්වූ පරිද්දෙන් දනී. “ඒ ආර්ය ශ්‍රාවකතෙම ‘මේ මාගේ ආත්මය’යි රූපයට නොපැමිණෙයි, නොගනී, නොපිහිටයි. ‘මාගේ ආත්මය’යි වේදනාවට නොපැමිණෙයි, නොගනී, නොපිහිටයි. ‘මේ මාගේ ආත්මය’යි සංඥාවට නොපැමිණෙයි. නොගණී, නොපිහිටයි සංස්කාරයන්ට ‘මාගේ ආත්මය’යි නොපැමිණෙයි, නොගනී, නොපිහිටයි. විඤ්ඤාණයට ‘මගේ ආත්මය’යි නොපැමිණෙයි, නොගනී, නොපිහිටයි. නොපැමිණෙන ලද්දාවූ, නොගන්නා ලද්දාවූ, මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ බොහෝ කලක් මුළුල්ලෙහි වැඩ පිණිස, සැප පිණිස පවතිත්යයි” ප්‍රකාශ කළහ. “ඇවැත් සාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයෙනි, යම් කෙනෙකුන්ට අනුකම්පා කරන්නාවූ, වැඩ කැමැතිවූ, අවවාද කරන්නාවූ, අනුශාසනය කරන්නාවූ ආයුෂ්මතුන් බඳු සබ්‍රහ්මචාරීහු වෙද්ද, ඔවුන්ට එසේ වේමය. ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන්ගේ මේ ධර්ම දේශනාවද අසා මාගේ සිත (උපාදන වශයෙන්) නොගෙන ආශ්‍රවයන් කෙරෙන් මිදුණේයි. ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ මේ සූත්‍රය වදාළහ. සතුටු සිත් ඇති ආයුෂ්මත් යමක භික්ෂුතෙම ආයුෂ්මත් ශාරීපුත්‍ර ස්ථවිරයන්ගේ කීම සතුටින් පිළිගත්තේය. (තුන්වෙනි යමක සූත්‍රය නිමි.)
4. අනුරාධසුත්තං	4. අනුරාධ සූත්‍රය
86 එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා අනුරාධො භගවතො අවිදූරෙ අරඤ්ඤකුටිකායං විහරති. අථ ඛො සම්බහුලා අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා යෙන ආයස්මා අනුරාධො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා අනුරාධෙන සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ආයස්මන්තං අනුරාධං එතදවොචුං - ‘‘යො සො, ආවුසො අනුරාධ, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො, තං තථාගතො ඉමෙසු චතූසු ඨානෙසු පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති - ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති? එවං වුත්තෙ, ආයස්මා අනුරාධො තෙ අඤ්ඤතිත්ථියෙ පරිබ්බාජකෙ එතදවොච - ‘‘යො සො ආවුසො තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො තං තථාගතො අඤ්ඤත්‍ර ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති - ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති. එවං වුත්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ආයස්මන්තං අනුරාධං එතදවොචුං - ‘‘සො චායං භික්ඛු නවො භවිස්සති අචිරපබ්බජිතො, ථෙරො වා පන බාලො අබ්‍යත්තො’’ති. අථ ඛො අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ආයස්මන්තං අනුරාධං නවවාදෙන ච බාලවාදෙන ච අපසාදෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිංසු. අථ ඛො ආයස්මතො අනුරාධස්ස අචිරපක්කන්තෙසු තෙසු අඤ්ඤතිත්ථියෙසු පරිබ්බාජකෙසු එතදහොසි - ‘‘සචෙ ඛො මං තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා උත්තරිං පඤ්හං පුච්ඡෙය්‍යුං. කථං බ්‍යාකරමානො නු ඛ්වාහං තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං වුත්තවාදී චෙව භගවතො අස්සං, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්‍යං, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්‍යාකරෙය්‍යං, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්‍යා’’ති? අථ ඛො ආයස්මා අනුරාධො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා අනුරාධො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, භගවතො අවිදූරෙ අරඤ්ඤකුටිකායං විහරාමි. අථ ඛො, භන්තෙ, සම්බහුලා අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමිංසු ...පෙ.... මං එතදවොචුං - ‘යො සො, ආවුසො අනුරාධ, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො තං තථාගතො ඉමෙසු චතූසු ඨානෙසු පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති - හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, න හොති... හොති ච න ච හොති, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා’’’ති? එවං වුත්තාහං, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියෙ පරිබ්බාජකෙ එතදවොචං - ‘‘යො සො, ආවුසො, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො, තං තථාගතො අඤ්ඤත්‍ර ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති - ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා...පෙ.... ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වාති. එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා මං එතදවොචුං - ‘සො චායං භික්ඛු න වො භවිස්සති අචිරපබ්බජිතො ථෙරො වා පන බාලො අබ්‍යත්තො’ති. අථ ඛො මං, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා නවවාදෙන බාලවාදෙන ච අපසාදෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිංසු’’. ‘‘තස්ස මය්හං, භන්තෙ, අචිරපක්කන්තෙසු තෙසු අඤ්ඤතිත්ථියෙසු පරිබ්බාජකෙසු එතදහොසි - ‘සචෙ ඛො මං තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා උත්තරිං පඤ්හං පුච්ඡෙය්‍යුං. කථං බ්‍යාකරමානො නු ඛ්වාහං තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං වුත්තවාදී චෙව භගවතො අස්සං, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්‍යං, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්‍යාකරෙය්‍යං, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්‍යා’’’ති? ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං , භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං භන්තෙ’’...පෙ.... තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාති’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපස්මිං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘අඤ්ඤත්‍ර රූපා තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනාය...පෙ.... අඤ්ඤත්‍ර වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... අඤ්ඤත්‍ර සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... අඤ්ඤත්‍ර සඞ්ඛාරෙහි... විඤ්ඤාණස්මිං... අඤ්ඤත්‍ර විඤ්ඤාණා තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපං... වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, අයං සො අරූපී අවෙදනො අසඤ්ඤී අසඞ්ඛාරො අවිඤ්ඤාණො තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එත්ථ ච තෙ, අනුරාධ, දිට්ඨෙව ධම්මෙ සච්චතො ථෙතතො තථාගතෙ අනුපලබ්භියමානෙ කල්ලං නු තෙ තං වෙය්‍යාකරණං - ‘යො සො, ආවුසො, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො තං තථාගතො අඤ්ඤත්‍ර ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති - හොති තථාගතො පරං මරණාති වා... නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු සාධු, අනුරාධ! පුබ්බෙ චාහං, අනුරාධ, එතරහි ච දුක්ඛඤ්චෙව පඤ්ඤපෙමි, දුක්ඛස්ස ච නිරොධ’’න්ති. චතුත්ථං.	86 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසාලා මහනුවර සමීපයෙහිවූ මහා වනයෙහි කූටාගාර ශාලාවෙහි වැඩ වාසය කරනසේක. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට නුදුරෙහි ආරන්‍ය කුටියක වෙසෙයි. ඉක්බිති බොහෝ අන්‍යතීර්ථක පරිබ්‍රාජකයෝ ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුව යම්තැනෙකද, එතැනට පැමිණියාහුය. පැමිණ ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුව සමග සතුටුවූහ. සතුටු වියයුතු සිහි කටයුතු කථාවකොට නිමවා එක්පසෙක හුන්හ. එකත්පසෙක හුන්නාවූ අන්‍යතීර්ථකයෝ ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුවට මෙය කීහ. “ඇවැත් අනුරාධයෙනි, යමෙක් තථාගතවෙයිද, උතුම් පුරුෂයා වෙයිද, පරම පුරුෂයා වෙයිද, උතුම් පැමිණීමට පැමිණි තැනැත්තෙක් වෙයිද, ඒ තොපගේ ශාස්තෲවූ තථාගත තෙමේ සත්ත්වයා පිළිබඳ මේ කරුණු සතර පනවයි. “සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වේයයිද, සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොවේයයිද, සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වේයයිද නොමවේයයිද, සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොමවෙයි නොවන්නේද, නොවේයයිද යන සතරය.” මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුතෙම ඒ අන්‍යතීර්ථකයන්ට මෙසේ කීය. “ඇවැත්නි, යමෙක් තථාගතවූයේද, උතුම් පුරුෂයා වූයේද, පරම පුරුෂයා වූයේද, උතුම් පැමිණීමට පැමිණියේ වේද, ඒ ශාස්තෲවූ තථාගතයන් මරණින් මත්තෙහි සත්වතෙම වේයයි කියා හෝ සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොවේයයි කියා හෝ සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වෙයි, නොම වෙයි කියා හෝ සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොම වෙයි, නොවන්නේ නොවෙයි කියා හෝ (යන) මේ සතර කරුණෙන් අන් ආකාරයක්ම පණවන සේක. මෙසේ කී කල්හි ඒ අන්‍ය තීර්ථකයෝ ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුවට ‘මේ භික්ෂුතෙම අලුත පැවිදිවූ නවක භික්ෂුවක් වන්නේය. නොහොත් අඥානවූ අව්‍යක්තවූ ස්ථවිරයෙක් වන්නේයයි” කීහ. ඒ අන්‍යතීර්ථක පරිබ්‍රාජකයෝ ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුවට නවක වාදයෙන්ද, බාල වාදයෙන්ද, ගරහා හුනස්නෙන් නැගිට ගියාහුය. ඉක්බිති ඒ අන්‍ය තීර්ථකයන් ගිය නොබෝ කල්හි ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුවට මෙබඳු අදහසෙක් විය. ඉදින් වනාහි ඒ අන්‍යතීර්ථක පරිබ්‍රාජකයෝ මත්තෙහි මාගෙන් ප්‍රශ්න අසන්නාහුනම් ඒ අන්‍යතීර්ථක පරිබ්‍රාජකයන්ට කෙසේ විසඳන්නාවූ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් වදාරන ලද්ද කියන්නෙක් වෙම්ද? භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අසත්‍යයෙන් අභිබවා නොකියන්නෙක් වෙම්ද, ලොකොත්තර ධර්මයට අනුකූල ධර්මයන් ප්‍රකාශ කරන්නෙම්ද, කරුණු සහිතවූ කිසියම් වාදයක් ගැරහිය යුතු කරුණකට නොම පැමිණෙන්නේද කියායි. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුතෙමෙ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එක්පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් අනුරාධ භික්ෂුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කරුණු කීයේය. “ස්වාමීනි, මේ මහවෙනෙහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේට සමීපයෙහි වන කුටියක වාසය කරමි. ස්වාමීනි එකල්හි බොහෝ අන්‍ය තීර්ථකයෝ මම යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියාහ. පැමිණ මා සමග සතුටුවූහ. සතුටුවිය යුතු සිහි කටයුතු කථාවකොට නිමවා එක්පසෙක හුන්නාහුය. එක්පසෙක හුන්නාවූ ඒ අන්‍යතීර්ථක පරිබ්‍රාජකයෝ මට මේ කරුණ කීහ. ‘ඇවැත් අනුරාධයෙනි, යමෙක් තථාගතවූ උත්තම පුරුෂවූ පරම පුරුෂවූ උතුම් පැමිණීමට පැමිණියාවූ යම් ඒ තථාගතවරයෙක්වේද, ඒ (තොපගේ) තථාගතයන් වහන්සේ සත්වයා පිළිබඳ මේ කරුණු සතර පනවයි. ‘සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වෙයි. සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොමවෙයි. සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වන්නේත් වෙයි. නොවන්නේත් වෙයි. සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොමවෙයි. නොවන්නේත් නොවෙයි’ (කියායි.) “ස්වාමීනි, මෙසේ කියන ලද්දාවූ මම ඒ අන්‍ය තීර්ථක පරිබ්‍රාජකයන්ට මෙය කීමි. ‘ඇවැත්නි, යමෙක් තථාගතවූ උත්තම පුරුෂවූ, පරම පුරුෂවූ උතුම් තැනට පැමිණි යම් ඒ තථාගත කෙනෙක් වෙද්ද ඒ තථාගතයන් වහන්සේ සත්වයා මේ සතර කරුණෙන් නොපමුණවත්. ‘සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වෙයි. සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොමවෙයි. සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වන්නේත් වෙයි, නොමවන්නේත් වෙයි, සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොමවෙයි, නොවන්නේත් නොවෙයි’ කියායි. “ස්වාමීනි, මෙසේ කී කල්හි ඒ අන්‍ය තීර්ථක පරිබ්‍රාජකයෝ මට මෙසේ කීහ. ‘මේ මහණතෙම අලුත පැවිදිවූ නවකයෙක් වන්නේය. නැතහොත් අඥානවූ අව්‍යක්තයෙක් වන්නේය’ කියායි. ස්වාමීනි, ඉක්බිති ඒ අන්‍ය තීර්ථක පරිබ්‍රාජකයෝ මට නවකවාදයෙන්ද, බාල වාදයෙන්ද, නින්දාකොට හුනස්නෙන් නැගිට බැහැර ගියාහුය. “ස්වාමීනි, ඒ අන්‍යතීර්ථක පරිබ්‍රාජකයන් ගිය කල්හි ඒ මට මෙබඳු අදහසෙක් විය. ‘ඉදින් වනාහි ඒ අන්‍ය තීර්ථක පරිබ්‍රාජකයෝ මත්තෙහි මා අතින් ප්‍රශ්න අසන්නාහුනම් ඒ අන්‍යතීර්ථක පරිබ්‍රාජකයනට කෙසේ විසඳන්නාවූ මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් වදාරන ලද්ද කියන්නෙක් වෙම්ද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අසත්‍ය වචනයෙන් මැඩ නොකියන්නෙම්ද, ධර්මයට අනුකූල ධර්මය කියන්නෙම්ද, කරුණු සහිතවූ කිසිවාදයක් ගැරහියයුතු බවට නොපැමිණෙන්නේද” (යනුයි.) “අනුරාධය, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද? රූපය නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍යය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යයද, ඒ දුක හෝ සැප හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය වේද, දුක් වේද, පෙරළෙන ස්වාභාව ඇත්තේ වේද, ‘එය මාගේය, එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්ම’යයි එය දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය දක්නට සුදුසු නොවේමය.” ‘වේදනාව නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍යය හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තේද, ‘එය මාගේය, එය මම වෙමි, එය මාගේ ආත්ම’යයි දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි. එය සුදුසු නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍ය හෝ වේද අනිත්‍ය හෝ වේද” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යම් ඒ සංඥාවක් අනිත්‍යය වේද, එය දුක හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, දුකවේද, පෙරලෙන ස්වභාවඇත්තේ වේද, ‘එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්ම’යයි ඒ සංඥාව දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේමය.” “සංස්කාරයෝ නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද? ඒ දුක හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යවේද, දුකවේද, පෙරලෙන ස්වාභාව ඇත්තේ වේද? ‘එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ ආත්ම’යයි දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, ඒ දුක හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යවේද, දුක වේද, පෙරලෙන ස්වාභව ඇත්තේ වේද? එය මාගේය. එය මම වෙමි. එය මාගේ’ ආත්ම’යයි දක්නට සුදුසුද” - “ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේමය.” “එහෙයින් අනුරාධය, අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වේද, ‘ඒ සියලු රූපය මාගේ නොවේ. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ‘ඒ සියලු වේදනා මාගේ නොවේ, ඒ මම නොවෙමි, ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ‘ඒ සියලු සංඥාව මාගේ නොවේ, ඒ මම නොවෙමි, ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංස්කාරයක් වේද, ‘ඒ සියලු සංස්කාර මාගේ නොවේ. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි විඥානයෙක් වේද, ‘ඒ සියලු විඥාන මාගේ නොවේ, ඒ මම නොවෙමි, ඒ මාගේ ආත්මය නොවේ”යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “මෙසේ දක්නාවූ ආර්ය ශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරේ, වේදනාවෙහිද කලකිරේ, සංඥාවෙහිද කලකිරේ, සංස්කාරයන්හිද කලකිරේ, විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරේ, කලකිරුණේ නොඇලේ, නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදේ, මිදුණු කල්හි “මිදුණේයයි (ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා) ඥානයවේ. ජාතිතොමෝ ක්ෂයවූවාය, බ්‍රහ්මචර්යාව වැස නිමවන ලද්දේය. කටයුතු කරන ලද්දේය. මේ රහත් බව පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැ”යි දැනගනියි. “අනුරාධය, ඒ කුමැයි හඟිනෙහිද? රූපය සත්වයා යයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “වේදනාව සත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “සංඥාව සත්වයායි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි. එසේ නොවේමය.” “සංස්කාරයන් සත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “විඥානය සත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි. එසේ නොවේමය.” “අනුරාධය, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද? රූපයෙහි සත්වයා ඇතැයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි එසේ නොවේමය.” “රූපයෙන් වෙන්ව සත්වයාවේයයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “වේදනාවෙහි සත්වයාවේයයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “වේදනාවෙන් පිටත්හි සත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” -“ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “සංඥාවෙහි සත්වතෙම දක්නෙහිද?” “ස්වාමීනි, නොවේමය.” “සංඥාවෙන් අන්තැනෙක්හි සත්වතෙම වේයයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “සංස්කාරයෙහි සත්වතෙම දක්නෙහිද?” -“ස්වාමීනි, නොවේමය.” “සංස්කාරයන්ගෙන් අන් තැනෙක්හි සත්වයාවේයයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “විඥානයෙහි සත්වතෙම දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “විඥානයෙන් වෙන්ව සත්වයා දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “අනුරාධය, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද?” - “රූපය, වේදනාවය, සංඥාව, සංස්කාරය, විඥානය සත්වයායයි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “අනුරාධය, ඒ කුමැයි හඟින්නෙහිද? මේ ඒ රූප නැත්තේ වේදනාව නැත්තේ, සංඥාව නැත්තේ, සංස්කාරය නැත්තේ, විඥානය නැත්තේ සත්වයායි දක්නෙහිද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “අනුරාධය, මෙහි තා විසින් මේ ආත්මයෙහිම සත්‍ය වශයෙන්, ස්ථිර වශයෙන් සත්වයකු නොලැබිය හැකි කල්හි ‘ඇවැත්නි, උත්තම පුරුෂවූ, අතිපරම පුරුෂවූ, උතුම් නිවනට පැමිණියාවූ යම් ඒ තථාගතවරයෙක්, වේද, ඒ තථාගතතෙමේ ‘සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වේ’යයි හෝ ‘සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොවේයයි හෝ සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි වෙයි.’ නොම වෙයි, හෝ සත්වතෙම මරණින් මත්තෙහි නොමවෙයි. නොවන්නේ නොවේයයි, හෝ යන මේ සතර කරුණෙන් වෙන්ව පනවන්නේයි තාගේ ඒ ප්‍රකාශය සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මේ ප්‍රකාශය සුදුසු නොවේ.” “මැනවි. මැනවි අනුරාධය, අනුරාධය. මම පෙරද, දැනුදු, දුකද පනවමි. දුක්ඛයාගේ නිරෝධයද පනවමි.” (සතරවැනි අනුරාධ සූත්‍රය නිමි.)
5. වක්කලිසුත්තං	5. වක්කලි සූත්‍රය
87 එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා වක්කලි කුම්භකාරනිවෙසනෙ විහරති ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො ආයස්මා වක්කලි උපට්ඨාකෙ ආමන්තෙසි - ‘‘එථ තුම්හෙ, ආවුසො, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමථ; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දථ - ‘වක්කලි, භන්තෙ, භික්ඛු ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො, සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. එවඤ්ච වදෙථ - ‘සාධු කිර, භන්තෙ, භගවා යෙන වක්කලි භික්ඛු තෙනුපසඞ්කමතු; අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො වක්කලිස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං - ‘‘වක්කලි, භන්තෙ, භික්ඛු ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො, සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති; එවඤ්ච පන වදෙති - ‘සාධු කිර, භන්තෙ, භගවා යෙන වක්කලි භික්ඛු තෙනුපසඞ්කමතු; අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො භගවා නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙනායස්මා වක්කලි තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො ආයස්මා වක්කලි භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන මඤ්චකෙ සමධොසි (සමඤ්චොසි (සී.), සමඤ්චොපි (ස්‍යා. කං.) සං + ධූ + ඊ = සමධොසි). අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං වක්කලිං එතදවොච - ‘‘අලං, වක්කලි, මා ත්වං මඤ්චකෙ සමධොසි. සන්තිමානි ආසනානි පඤ්ඤත්තානි; තත්ථාහං නිසීදිස්සාමී’’ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං වක්කලිං එතදවොච - ‘‘කච්චි තෙ, වක්කලි, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං, කච්චි දුක්ඛා වෙදනා පටික්කමන්ති, නො අභික්කමන්ති; පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො අභික්කමො’’ති? ‘‘න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං, න යාපනීයං; බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො’’ති. ‘‘කච්චි තෙ, වක්කලි, න කිඤ්චි කුක්කුච්චං, න කොචි විප්පටිසාරො’’ති? ‘‘තග්ඝ මෙ, භන්තෙ, අනප්පකං කුක්කුච්චං, අනප්පකො විප්පටිසාරො’’ති. ‘‘කච්චි පන තං, වක්කලි, අත්තා සීලතො න උපවදතී’’ති? ‘‘න ඛො මං, භන්තෙ, අත්තා සීලතො උපවදතී’’ති. ‘‘නො චෙ කිර තං, වක්කලි, අත්තා සීලතො උපවදති; අථ කිඤ්ච තෙ කුක්කුච්චං කො ච විප්පටිසාරො’’ති? ‘‘චිරපටිකාහං, භන්තෙ, භගවන්තං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුකාමො, නත්ථි ච මෙ කායස්මිං තාවතිකා බලමත්තා, යාවතාහං (යාහං (සී.), යායාහං (පී.)) භගවන්තං දස්සනාය උපසඞ්කමෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘අලං , වක්කලි, කිං තෙ ඉමිනා පූතිකායෙන දිට්ඨෙන? යො ඛො, වක්කලි, ධම්මං පස්සති සො මං පස්සති; යො මං පස්සති සො ධම්මං පස්සති. ධම්මඤ්හි, වක්කලි, පස්සන්තො මං පස්සති; මං පස්සන්තො ධම්මං පස්සති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, වක්කලි, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං , භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’...පෙ.... එසො මෙ අත්තාති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං වක්කලිං ඉමිනා ඔවාදෙන ඔවදිත්වා උට්ඨායාසනා යෙන ගිජ්ඣකූටො පබ්බතො තෙන පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා වක්කලි අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො උපට්ඨාකෙ ආමන්තෙසි - ‘‘එථ මං, ආවුසො, මඤ්චකං ආරොපෙත්වා යෙන ඉසිගිලිපස්සං කාළසිලා තෙනුපසඞ්කමථ. කථඤ්හි නාම මාදිසො අන්තරඝරෙ කාලං කත්තබ්බං මඤ්ඤෙය්‍යා’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො වක්කලිස්ස පටිස්සුත්වා ආයස්මන්තං වක්කලිං මඤ්චකං ආරොපෙත්වා යෙන ඉසිගිලිපස්සං කාළසිලා තෙනුපසඞ්කමිංසු. අථ ඛො භගවා තඤ්ච රත්තිං තඤ්ච දිවාවසෙසං ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ විහාසි. අථ ඛො ද්වෙ දෙවතායො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණා කෙවලකප්පං ගිජ්ඣකූටං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු...පෙ.... එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො එකා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච - ‘‘වක්කලි, භන්තෙ, භික්ඛු විමොක්ඛාය චෙතෙතී’’ති. අපරා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සො හි නූන, භන්තෙ, සුවිමුත්තො විමුච්චිස්සතී’’ති. ඉදමවොචුං තා දෙවතායො. ඉදං වත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායිංසු. අථ ඛො භගවා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘එථ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, යෙන වක්කලි භික්ඛු තෙනුපසඞ්කමථ; උපසඞ්කමිත්වා වක්කලිං භික්ඛුං එවං වදෙථ - ‘‘‘සුණාවුසො ත්වං, වක්කලි, භගවතො වචනං ද්වින්නඤ්ච දෙවතානං. ඉමං, ආවුසො, රත්තිං ද්වෙ දෙවතායො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණා කෙවලකප්පං ගිජ්ඣකූටං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො, ආවුසො, එකා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච - වක්කලි, භන්තෙ, භික්ඛු විමොක්ඛාය චෙතෙතීති. අපරා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච - සො හි නූන, භන්තෙ, සුවිමුත්තො විමුච්චිස්සතීති. භගවා ච තං, ආවුසො වක්කලි, එවමාහ - මා භායි, වක්කලි; මා භායි, වක්කලි! අපාපකං තෙ මරණං භවිස්සති, අපාපිකා කාලකිරියා’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා වක්කලි තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං වක්කලිං එතදවොචුං - ‘‘සුණාවුසො වක්කලි, භගවතො වචනං ද්වින්නඤ්ච දෙවතාන’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා වක්කලි උපට්ඨාකෙ ආමන්තෙසි - ‘‘එථ මං, ආවුසො, මඤ්චකා ඔරොපෙථ. කථඤ්හි නාම මාදිසො උච්චෙ ආසනෙ නිසීදිත්වා තස්ස භගවතො සාසනං සොතබ්බං මඤ්ඤෙය්‍යා’’ති! ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො වක්කලිස්ස පටිස්සුත්වා ආයස්මන්තං වක්කලිං මඤ්චකා ඔරොපෙසුං. ‘‘ඉමං, ආවුසො, රත්තිං ද්වෙ දෙවතායො අභික්කන්තාය රත්තියා...පෙ.... එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො, ආවුසො, එකා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච - ‘වක්කලි, භන්තෙ, භික්ඛු විමොක්ඛාය චෙතෙතී’ති. අපරා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච - ‘සො හි නූන, භන්තෙ, සුවිමුත්තො විමුච්චිස්සතී’ති. භගවා ච තං, ආවුසො වක්කලි, එවමාහ - ‘මා භායි, වක්කලි; මා භායි, වක්කලි! අපාපකං තෙ මරණං භවිස්සති, අපාපිකා කාලකිරියා’’’ති. ‘‘තෙන හාවුසො, මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දථ - ‘වක්කලි, භන්තෙ, භික්ඛු ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. එවඤ්ච වදෙථ - ‘රූපං අනිච්චං. තාහං, භන්තෙ, න කඞ්ඛාමි. යදනිච්චං තං දුක්ඛන්ති න විචිකිච්ඡාමි. යදනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, නත්ථි මෙ තත්ථ ඡන්දො වා රාගො වා පෙමං වාති න විචිකිච්ඡාමි. වෙදනා අනිච්චා. තාහං, භන්තෙ, න කඞ්ඛාමි . යදනිච්චං තං දුක්ඛන්ති න විචිකිච්ඡාමි. යදනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, නත්ථි මෙ තත්ථ ඡන්දො වා රාගො වා පෙමං වාති න විචිකිච්ඡාමි. සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා අනිච්චා. තාහං, භන්තෙ, න කඞ්ඛාමි. යදනිච්චං තං දුක්ඛන්ති න විචිකිච්ඡාමි. යදනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, නත්ථි මෙ තත්ථ ඡන්දො වා රාගො වා පෙමං වාති න විචිකිච්ඡාමි. විඤ්ඤාණං අනිච්චං. තාහං, භන්තෙ, න කඞ්ඛාමි. යදනිච්චං තං දුක්ඛන්ති න විචිකිච්ඡාමි. යදනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, නත්ථි මෙ තත්ථ ඡන්දො වා රාගො වා පෙමං වාති න විචිකිච්ඡාමී’’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො වක්කලිස්ස පටිස්සුත්වා පක්කමිංසු. අථ ඛො ආයස්මා වක්කලි අචිරපක්කන්තෙසු තෙසු භික්ඛූසු සත්ථං ආහරෙසි. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං - ‘‘වක්කලි, භන්තෙ, භික්ඛු ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො; සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති; එවඤ්ච වදෙති - ‘රූපං අනිච්චං. තාහං, භන්තෙ, න කඞ්ඛාමි. යදනිච්චං තං දුක්ඛන්ති න විචිකිච්ඡාමි. යදනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, නත්ථි මෙ තත්ථ ඡන්දො වා රාගො වා පෙමං වාති න විචිකිච්ඡාමි. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා ... විඤ්ඤාණං අනිච්චං. තාහං, භන්තෙ, න කඞ්ඛාමි. යදනිච්චං තං දුක්ඛන්ති න විචිකිච්ඡාමි. යදනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, නත්ථි මෙ තත්ථ ඡන්දො වා රාගො වා පෙමං වාති න විචිකිච්ඡාමී’’’ති. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘ආයාම, භික්ඛවෙ, යෙන ඉසිගිලිපස්සං කාළසිලා තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; යත්ථ වක්කලිනා කුලපුත්තෙන සත්ථමාහරිත’’න්ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. අථ ඛො භගවා සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං යෙන ඉසිගිලිපස්සං කාළසිලා තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො භගවා ආයස්මන්තං වක්කලිං දූරතොව මඤ්චකෙ විවත්තක්ඛන්ධං සෙමානං. තෙන ඛො පන සමයෙන ධූමායිතත්තං තිමිරායිතත්තං ගච්ඡතෙව පුරිමං දිසං, ගච්ඡති පච්ඡිමං දිසං, ගච්ඡති උත්තරං දිසං, ගච්ඡති දක්ඛිණං දිසං, ගච්ඡති උද්ධං දිසං, ගච්ඡති අධො දිසං, ගච්ඡති අනුදිසං. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එතං ධූමායිතත්තං තිමිරායිතත්තං ගච්ඡතෙව පුරිමං දිසං...පෙ.... ගච්ඡති අනුදිස’’න්ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එසො ඛො, භික්ඛවෙ, මාරො පාපිමා වක්කලිස්ස කුලපුත්තස්ස විඤ්ඤාණං සමන්වෙසති (සමන්නෙසති (ක. සී. පී.)) - ‘කත්ථ වක්කලිස්ස කුලපුත්තස්ස විඤ්ඤාණං පතිට්ඨිත’න්ති? අප්පතිට්ඨිතෙන ච, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණෙන වක්කලි කුලපුත්තො පරිනිබ්බුතො’’ති. පඤ්චමං.	87 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රජගහනුවර කලන්දකනිවාප නම්වූ වේළුවනාරාමයෙහි වැඩවසනසේක. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් වක්කලි ස්ථවිරතෙමේ හටගත් ආබාධ ඇතිව දුකට පත්ව බලවත්සේ ගිලන්ව කුම්භකාර ශාලාවක වාසය කරයි. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් වක්කලි ස්ථවිරතෙමේ උපස්ථායකයන් කැඳවීය. “ඇවැත්නි, (මෙහි) එව්, තෙපි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණෙවු, පැමිණ මාගේ වචනයෙන් ‘ස්වාමීනි, වක්කලි භික්ෂුතෙම හටගත් ආබාධ ඇත්තේය, දුකට පත්වූයේය, දැඩි ගිලන් බැව් ඇත්තේය. හෙතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් වඳී’යයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් වඳිවු, මෙසේත් කියවු:- ‘ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වක්කලි භික්ෂුව යම්තැනෙකද, එතැනට අනුකම්පා පිණිස වැඩියහොත් මැනව” කියායි. “එසේය ඇවැත්නි”යි (කියා) ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන්ට උත්තරදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියාහ. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ එකත්පසෙක හුන්හ. එකත්පසෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීහ:- “ස්වාමීනි, වක්කලි භික්ෂුතෙම හටගත් රෝග ඇත්තේය, දුකට පැමිණියේය, දැඩි ගිලන්බැව් ඇත්තේය, හෙතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන්වඳී. ‘ස්වාමීනි, යාඥාකරමි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වක්කලි භික්ෂුතෙම යම් තැනෙකද එතැනට අනුකම්පා පිණිස වඩිනසේක්වා.” භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තුෂ්ණිම්භාවයෙන් ඉවසා වදාළසේක. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ හැඳ පොරවා වක්කලි භික්ෂුතෙම යම් තැනෙකද, එතැනට වැඩිසේක. ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙර දුරදීම වඩින්නාවූ බුදුරජාණන් වහන්සේ දැක, ගෞරව පිණිස ඇඳෙන් නැඟිටීමට උත්සාහ කෙළේය. එකල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් වක්කලි ස්ථවිරයන්ට ‘වක්කලිය, කම්නැත, තෙපි ඇඳෙන් නො නැගිටිව් මේ පනවනලද අසුන් ඇත්තාහ. මම එහි හිඳිමියි.” වදාළසේක. “භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පනවන ලද අස්නෙහි වැඩහුන් සේක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩහිඳ ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන්ට මෙය වදාළසේක:- “කිම? වක්කලිය, තට දුක ඉවසිය හැකිද? ඉරියව් යැපිය හැකිද? කිම? දුඃඛ වේදනාවෝ නවතිද්ද, වැඩීමට නොපැමිණෙද්ද, දුක් වේදනාවන්ගේ නැවතීම පෙනේද, දියුණුවීම නොපැනේද?” “ස්වාමීනි, මට ඉවසාගත නොහැකිය, ඉරියව් යැපිය නොහැකිය, මගේ දැඩි දුක් වේදනාවෝ වැඩෙති, නොනවතිත්, මේ දුක් වේදනාවන්ගේ දියුණුව පෙනෙයි, නැවැත්ම නොපෙනේ.” “කිම? වක්කලිය, තට කිසි පසුතැවීමක් නොවේද, කිසි විපිළිසර බවක් නොවේද? ස්වාමීනි, මට ඒකාන්තයෙන් සුලුනොවූ පසුතැවීමක්, සුලුනොවූ විපිළිසර බවක් ඇත්තේය.” “කිම? වක්කලිය, තට තෙමේ ශීලයෙන් චෝදනා නොකෙරේද?” - “ස්වාමීනි, මට තෙමේ ශීලවශයෙන් චෝදනා නොකෙරෙයි.” “වක්කලිය, ඉදින් තට තෙමේ ශීලයෙන් චෝදනා නොකෙරේ නම්, එවිට තට කිනම් පසුතැවීමක්ද, කිනම් විපිළිසර බවක්ද?” “ස්වාමීනි, මම බොහෝ කලෙක පටන් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දක්නා පිණිස යනු කැමැත්තෙමි. එහෙත් භාග්‍යවතුන් වන්සේ දක්නට යාමට තරම්වූ ශක්තියක් නැත. “වක්කලිය, කම්නැත, මේ කුණුකය දකිනු ලැබීමෙන් කිනම් ප්‍රයෝජනයක්ද? වක්කලිය, යමෙක් වනාහි ධර්මය දකීද, හෙතෙම මා දක්නේය, යමෙක් මා දකීද, හෙතෙම ධර්මය දක්නේය. වක්කලිය, ධර්මය දකින තැනැත්තේ වනාහි මා දකියි. මා දකින තැනැත්තේ ධර්මය දකියි. ‘වක්කලිය, ඒ කිමැයි සිතන්නෙහිද? රූපය නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?’ - ‘ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.’ ‘වේදනාව නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?’ - ‘ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.’ ‘සංඥාව නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?’ - ‘ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.’ ‘සංස්කාරයෝ නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?’ -“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.’ ‘විඤ්ඤාණය නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?’ -‘ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.’ “එහෙයින් වක්කලිය, අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි රූපයෙක් වේද, ඒ මේ සියලු රූපය ‘එය මාගේ නොවේය, එය මම නොවෙමි, එය මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ‘ඒ හැම වේදනාව මාගේ නොවේ. මම නොවෙමි. මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ‘ඒ සියලු සංඥාව මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙද්ද, ‘ඒ සියලු සංස්කාර මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි විඥානයෙක් වේද, ‘ඒ සියලු විඥානය මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් තත්වූ පරිද්දෙන් දතයුතුය. “මෙසේ දක්නාවූ ආර්යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි, සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි, විඥානයෙහිද කලකිරෙයි, කලකිරුණේ නොඇලෙයි, නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන් කෙරෙන්) මිදෙයි, මිදුනුකල්හි ‘මිදුණේ’ යයි දැනීම වෙයි. ජාතිය ක්‍ෂය විය. මාර්ගබ්‍රහ්මචර්යය වැස නිමවන ලද්දේය. කළයුත්ත කරණ ලද්දේය. මේ රහත්බව පිණිස කළයුතු අනිකෙක් නැතැයි දැනගනී.” ඉක්බිත්තෙන් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් වක්කලි ස්ථවිරයන්ට මේ අවවාදයෙන් අවවාදකොට හුනස්නෙන් නැගිට ගිජුකුළුපව්ව යම් තැනෙක්හිද, එතැනට වැඩිසේක. “ඉක්බිති ආයුෂ්මත් වක්කලි ස්ථවිරතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩිය නොබෝ වේලාවකින් උපස්ථායකයන් කැඳවිය. කැඳවා “යනුමැනවි ඇවැත්නි; මා ඇඳක තබා ඉසිගිලි පර්වතය (පසෙකවූ) කාලසිලා විහාරය යම් තැනෙකද, එහි ගෙන යනු මැනව. කෙසේ නම් මා වැන්නෙක් ඇතුළු ගමෙහි කළුරිය කළයුතු යයි සිතන්නේද?” “ඇවැත එසේය කියා” ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන්ට උත්තර දී ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන් ඇඳක තබා ඉසිගිලි පව්වෙහි (පසෙකවූ) කාලසිලා විහාරය යම් තැනෙකද, එතැනට ගෙන ගියාහුය. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ රැයද ඒ දවාලෙහි ඉතිරි කොටසද ගිජ්ජකූට පර්වතයෙහි විසූසේක. “ඉක්බිති දේවතාවෝ දෙදෙනෙක් රෑ පෙරයම් දසපැය ඉක්මගිය කල්හි බබලන ශරීර වර්ණයෙන් යුක්තවූවාහු මුළු ගිජුකුළුපව්ව බබුලුවාගෙන භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියාහ. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එකත්පසෙක සිටියාහුය. එකත්පස්ව සිටියාවූ එක් දේවතාවෙක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළ කෙළේය:- “ස්වාමීනි, වක්කලි භික්ෂුතෙම අර්හත් මාර්ගයට පැමිණීම පිණිස උත්සාහ කරයි. අනික් දේවතාතොම “ස්වාමීනි, ඒ වක්කලි භික්ෂුතෙම අර්හත්ඵල විමුක්තියෙන් මිදුනෙක්ව මිදෙන්නේයයි හඟිමි”යි යන මෙය කීය. ඒ දේවතාවෝ මෙය කීහ. මෙය කියා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ ගරුකොට එහිම නොපෙණී ගියාහුය. “ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ රාත්‍රියගේ ඇවෑමෙන් භික්ෂූන් ඇමතූසේක. “මහණෙනි, තෙපි එවූ, වක්කලි භික්ෂු යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණෙවූ, පැමිණ වක්කලි භික්ෂුවට මෙසේ කියවු:- ‘ඇවැත් වක්කලි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේද දිව්‍ය පුත්‍රයන් දෙදෙනාගේද වචනය අසව. ඇවත, මේ රැයෙහි දේවතාවෝ දෙදෙනෙක් ප්‍රථම යාමය ඉකුත්ව ගිය කල්හි බබලන ශරීර වර්ණයෙන් යුක්තව හාත්පස ගිජුකුළුපව්ව ඒකාලෝක කොට බබුලුවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියාහුය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එක්පැත්තෙක සිටියහ. ඇවත, එක්පැත්තෙක සිටියාවූ එක් දේවතාවෙක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළකෙළේය:- ‘ස්වාමීනි, වක්කලි භික්ෂුතෙම අර්හත් මාර්ගයට පැමිණීම පිණිස උත්සාහ කරයි. අන්‍ය දේවතාතොම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය දැන්වීය. ‘ස්වාමීනි, ඒ භික්ෂුව අර්හත්ඵල විමුක්තියෙන් මිදුනෙක්ව මිදෙන්නේයයි සිතමි’ කියායි. ‘ඇවත වක්කලි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේද තොපට මෙසේ වදාරති:- ‘වක්කලිය, බිය නොවෙව, වක්කලිය බිය නොවෙව, තොපගේ මරණය ලාමක නොවන්නේය. ලාමක නොවූ කාලක්‍රියාවක් වන්නීය, යනුයි.’ ‘එසේය ස්වාමීනි,’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පිළිවදන් දී ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙර යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියාහුය. පැමිණ ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන්ට මෙයකීහ:- ‘ඇවත වක්කලි ස්ථවිරයෙනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේද, දිව්‍යපුත්‍රයන් දෙදෙනාගේද වචනය අසවු’යි කීහ. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් වක්කලි ස්ථවිරතෙම උපස්ථායකයන් කැඳවීය. ‘ඇවැත්නි, එනු මැනවි. මා ඇඳෙන් බස්වනු මැනවි. කෙසේ නම් මාවැන්නෙක් උස් අසුනෙහි හිඳ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පණිවුඩය ඇසිය යුතු යයි හඟින්නේදැයි’ කීය. ‘එසේය ඇවැත්නි.’ කියා ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන්ට උත්තර දී, ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන් ඇඳෙන් බැස්වූහ. “ඇවත, මේ රාත්‍රියෙහි දේවතාවෝ දෙදෙනෙක් පළමු දසපැය ඉක්මගිය කල්හි බබලන ශරීර වර්ණයෙන් යුක්තව මුලු ගිජුකුළුපව්ව බබුලුවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියාහුය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එකත්පස්ව සිටියාහුය. ඇවත, එකත්පස්ව සිටියාවූ එක් දේවතාවෙක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ‘ස්වාමීනි, වක්කලි භික්ෂු තෙම මාර්ගයට පැමිණීම පිණිස උත්සාහ කෙරේයයි’ කීය. අනික් දේවතාතොම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ‘ස්වාමීනි, ඒ භික්ෂුතෙම අර්හත්ඵල විමුක්තියෙන් මනාව මිදුනෙක්ව මිදෙන්නේය’යි කීය. ‘ඇවැත් වක්කලි ස්ථවිරයෙනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේද තොපට ‘වක්කලිය, බිය නොවෙව, වක්කලිය බිය නොවෙව, තොපගේ මරණය අලාමක වන්නේය. කළුරිය කිරීම අලාමක වන්නේ’යයි මෙසේ වදාරත්. ‘ඇවැත්නි, එසේවීනම් මාගේ වචනයෙන් භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් හිසින් වඳිවු. ‘ස්වාමීනි, රෝග සහිතවූ දුකට පත්වූ දැඩිසේ ගිලන්වූ වක්කලි භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් හිසින් වඳී. මෙසේද කියයි. රූපය අනිත්‍යය, ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යය වේද, ඒ දුකයයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යවේද, දුක්වේද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේ වේද, එහි මාගේ ආලයෙක් (ආශාවක්) හෝ රාගයක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි. වේදනාව අනිත්‍ය වේ. ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍ය නම් ඒ දුකයයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍ය නම් දුක් නම් පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේ නම් එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි. සංඥාව අනිත්‍ය වන්නේය, ස්වාමීනි මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍ය වේද, ඒ දුක් වේයයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි. සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ. ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යවෙද්ද, ඒ දුකැයි සැකනොකරමි. යමක් අනිත්‍යවෙද්ද, දුක්වෙද්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තාහු වෙද්ද, එහි මාගේ ආලයෙක්වත් රාගයෙක්වත් ප්‍රේමයෙක්වත් නැතැයි සැක නොකරමි. විඥානය අනිත්‍යය, ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යද, ඒ දුකැයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි.’ ‘එසේය ඇවැත්නි,’ කියා ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන්ට උත්තර දී ගියාහුය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් වක්කලි ස්ථවිරතෙම ඒ භික්ෂූන් ගිය නොබෝ වේලාවකදී ආයුධයකින් ගෙළ සිඳගත්තේය. ඉක්බිති ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක් හිද, එතැනට පැමිණියාහ. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එක් පැත්තෙක හුන්හ. එක් පැත්තෙක හුන්නාවූ ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළකළහ:- ‘ස්වාමීනි, රෝග සහිතවූ, දුකට පත්වූ, දැඩි ගිලන්වූ වක්කලි භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් හිසින් වඳී, මෙසේද කියයි:- ‘රූපය අනිත්‍යය, ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යද, එය දුක් යයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යයද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි. වේදනාව අනිත්‍යය. ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යයද, ඒ දුකයයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යයද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි. සංඥාව අනිත්‍යය. ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යයද, ඒ දුකයයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යයද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි. සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ. ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍ය වෙද්ද, ඒ දුකයයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යය වෙද්ද, දුක් වෙද්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තාහු වෙද්ද, එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි. විඥානය අනිත්‍යය. ස්වාමීනි, මම එය සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යයද, එය දුකයයි සැක නොකරමි. යමක් අනිත්‍යයද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තේද, එහි මාගේ ආලයෙක් හෝ රාගයෙක් හෝ ප්‍රේමයෙක් හෝ නැතැයි සැක නොකරමි, (යනුයි.) ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වන්සේ භික්ෂූන්ට අඬගා වදාළසේක. ‘මහණෙනි, යමු, ඉසිගිලි පර්වත පාර්ශවයෙහි කාලසිලා විහාරය යම් තැනෙකද, යම් තැනෙක්හි වක්කලි කුලපුත්‍රයා විසින් ගෙළ සිඳින ලදද, එතැනට පැමිණෙම්හ.” “එසේය ස්වාමීනි,” කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බොහෝ භික්ෂූන් සමග ඉසිගිලි පව්ව පසෙහිවූ කාලසිලා විහාරය යම් තැනෙකද, එතැනට වැඩිසේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඇඳෙහි පෙරැළුණු කඳ ඇතිව සයනය කරන්නාවූ ආයුෂ්මත් වක්කලි තෙරුන් දුරදීම දුටුසේක. එකල්හි වනාහි දුමක් අඳුරක් නැගෙනහිර දෙසට යයි. බස්නාහිර දෙසට යයි. උතුරු දිගට යයි. දකුණු දිගට යයි උඩට යයි. යටට යයි. අනුදිගට යයි. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ භික්ෂූන් ඇමතූසේක. “මහණෙනි, තෙපි නැගෙනහිරට යන්නාවූද, බස්නාහිරට යන්නාවූද උතුරට යන්නාවූද, දකුණට යන්නාවුද, උඩට යන්නාවූද, පහළට යන්නාවූද, අනුදිගට යන්නාවූද, ඒ අට අඳුර දක්නහුද?” - “එසේය ස්වාමීනි.” “මහණෙනි, ඒ පවිටු මාරතෙම වක්කලි කුලපුත්‍රයාගේ (ප්‍රතිසන්ධි) විඥානය කොතැනක පිහිටියේදැ”යි වක්කලි කුලපුත්‍රයාගේ (ප්‍රතිසන්ධි විඥානය) සොයන්නේය. මහණෙනි, නොපිහිටි විඥානයෙන් (යුක්තව) වක්කලි කුලපුත්‍රතෙම (ස්කන්ධ පරිනිර්වාණයෙන්) පිරිනිවියේයයි (වදාළසේක.) (පස්වැනි වක්කලි සූත්‍රය නිමි.)
6. අස්සජිසුත්තං	6. අස්සජි සූත්‍රය
88 එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා අස්සජි කස්සපකාරාමෙ විහරති ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො ආයස්මා අස්සජි උපට්ඨාකෙ ආමන්තෙසි - ‘‘එථ තුම්හෙ, ආවුසො, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමථ; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දථ - ‘අස්සජි, භන්තෙ, භික්ඛු ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. එවඤ්ච වදෙථ - ‘සාධු කිර, භන්තෙ, භගවා යෙන අස්සජි භික්ඛු තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො අස්සජිස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං - ‘‘අස්සජි, භන්තෙ, භික්ඛු ආබාධිකො...පෙ.... සාධු කිර, භන්තෙ, භගවා යෙන අස්සජි භික්ඛු තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා අස්සජි තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො ආයස්මා අස්සජි භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන මඤ්චකෙ සමධොසි. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං අස්සජිං (ආයස්මතො අස්සජිස්ස (පී. ක.)) එතදවොච - ‘‘අලං, අස්සජි, මා ත්වං මඤ්චකෙ සමධොසි. සන්තිමානි ආසනානි පඤ්ඤත්තානි, තත්ථාහං නිසීදිස්සාමී’’ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං අස්සජිං එතදවොච - ‘‘කච්චි තෙ, අස්සජි, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං...පෙ.... පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති නො අභික්කමො’’ති? ‘‘න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං...පෙ.... අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති නො පටික්කමො’’ති. ‘‘කච්චි තෙ, අස්සජි, න කිඤ්චි කුක්කුච්චං න කොචි විප්පටිසාරො’’ති? ‘‘තග්ඝ මෙ, භන්තෙ, අනප්පකං කුක්කුච්චං අනප්පකො විප්පටිසාරො’’ති. ‘‘කච්චි පන තං, අස්සජි, අත්තා සීලතො න උපවදතී’’ති? ‘‘න ඛො මං, භන්තෙ, අත්තා සීලතො උපවදතී’’ති. ‘‘නො චෙ කිර තං, අස්සජි, අත්තා සීලතො උපවදති, අථ කිඤ්ච තෙ කුක්කුච්චං කො ච විප්පටිසාරො’’ති? ‘‘පුබ්බෙ ඛ්වාහං, භන්තෙ, ගෙලඤ්ඤෙ පස්සම්භෙත්වා පස්සම්භෙත්වා කායසඞ්ඛාරෙ විහරාමි, සොහං සමාධිං නප්පටිලභාමි. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, තං සමාධිං අප්පටිලභතො එවං හොති - ‘නො චස්සාහං පරිහායාමී’’’ති. ‘‘යෙ තෙ, අස්සජි, සමණබ්‍රාහ්මණා සමාධිසාරකා සමාධිසාමඤ්ඤා තෙසං තං සමාධිං අප්පටිලභතං එවං හොති - ‘නො චස්සු මයං පරිහායාමා’’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සජි, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’...පෙ.... විඤ්ඤාණං ...පෙ.... තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතීති. සො සුඛං චෙ වෙදනං වෙදයති (වෙදියති (සී. පී.)), සා ‘අනිච්චා’ති පජානාති. ‘අනජ්ඣොසිතා’ති පජානාති. ‘අනභිනන්දිතා’ති පජානාති. දුක්ඛං චෙ වෙදනං වෙදයති, සා ‘අනිච්චා’ති පජානාති. ‘අනජ්ඣොසිතා’ති පජානාති. ‘අනභිනන්දිතා’ති පජානාති. අදුක්ඛමසුඛං චෙ වෙදනං වෙදයති, සා ‘අනිච්චා’ති පජානාති...පෙ.... ‘අනභිනන්දිතා’ති පජානාති. සො සුඛං චෙ වෙදනං වෙදයති , විසංයුත්තො නං වෙදයති; දුක්ඛං චෙ වෙදනං වෙදයති, විසංයුත්තො නං වෙදයති; අදුක්ඛමසුඛං චෙ වෙදනං වෙදයති, විසංයුත්තො නං වෙදයති. සො කායපරියන්තිකං චෙ වෙදනං වෙදයමානො ‘කායපරියන්තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ජීවිතපරියන්තිකං චෙ වෙදනං වෙදයමානාඑ ‘ජීවිතපරියන්තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ‘කායස්ස භෙදා උද්ධං ජීවිතපරියාදානා ඉධෙව සබ්බවෙදයිතානි අනභිනන්දිතානි සීතීභවිස්සන්තී’ති පජානාති. ‘‘සෙය්‍යථාපි , අස්සජි, තෙලඤ්ච පටිච්ච, වට්ටිඤ්ච පටිච්ච, තෙලප්පදීපො ඣායෙය්‍ය; තස්සෙව තෙලස්ස ච වට්ටියා ච පරියාදානා අනාහාරො නිබ්බායෙය්‍ය. එවමෙව ඛො, අස්සජි, භික්ඛු කායපරියන්තිකං වෙදනං වෙදයමානො ‘කායපරියන්තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ජීවිතපරියන්තිකං වෙදනං වෙදයමානො ‘ජීවිතපරියන්තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ‘කායස්ස භෙදා උද්ධං ජීවිතපරියාදානා ඉධෙව සබ්බවෙදයිතානි අනභිනන්දිතානි සීතීභවිස්සන්තී’ති පජානාතී’’ති. ඡට්ඨං.	88 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ රජගහනුවර සමීපයෙහිවූ කලන්දක නිවාප නම් තන්හි කරවනලද වේළුවනාරාමයෙහි වසනසේක. එකල්හි වනාහි හටගත් ලෙඩ ඇති දුකට පැමිණි දැඩි ගිලන් බැව් ඇති ආයුෂ්මත් අස්සජි ස්ථවිරතෙම කාශ්‍යප සිටුහු විසින් කරවනලද ආරාමයෙහි වෙසෙයි. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් අස්සජි ස්ථවිරතෙමේ උපස්ථායකයන් කැඳවී. ‘ඇවැත්නි! එවු, තෙපි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙකද, එතැනට පැමිණෙවු, පැමිණ මාගේ වචනයෙන් භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් හිසින් වඳිවු, ‘ස්වාමීනි! අස්සජි භික්ෂුතෙම වැළඳුණු රෝග ඇත්තේය. දුකට පැමිණියේය. දැඩි ගිලන්බැව් ඇත්තේය. හෙතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් හිසින් වඳී”යයි (කියමි.) ‘මෙසේද කියවු, ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අස්සජි භික්ෂුතෙම යම්තැනෙක්හිද එතැනට අනුකම්පාව පිණිස පැමිණෙතොත් මැනවයි’ (කියායි). ‘එසේය ඇවැත්නි.” කියා ඒ භික්ෂු ආයුෂ්මත් අස්සජි තෙරුන්ට උත්තරදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියාහුය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එකත්පස්ව හුන්හ, එකත්පස්ව හුන්නාවූ ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ‘ස්වාමීනි, අස්සජි භික්ෂුතෙම වැළඳුණු රොග ඇත්තේය, දුකට පත්වූයේය, දැඩි ගිලන්බැව් ඇත්තේය, හෙතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාදයන් හිසින් වඳී, මෙසේද කියයි. ‘ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අස්සජි භික්ෂුතෙම යම් තැනෙක්හිද, එතැනට අනුකම්පා පිණිස වැඩියහොත් මැනව” (යනුයි.) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නිශ්ශබ්දභාවයෙන් ඉවසා වදාළසේක. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සවස්වේලෙහි ඵලසමවතින් නැගීසිටිසේක් ආයුෂ්මත් අස්සජි භික්ෂුතෙම යම් තැනෙකද, එහි වැඩිසේක, ආයුෂ්මත් අස්සජි තෙර වඩින්නාවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දුරදීම දුටුයේමය, දැක ඇඳෙන් නැගිටින අයුරෙන් ගෞරව කෙළේය. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘අස්සජිය! කම්නැත. ඔබ ඇඳෙන් නොනැගිටුව, පනවන ලද්දාවූ මේ අසුන් වෙති, එහි මම හිඳගනිමි”යි කියා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පැනවූ අස්නෙහි වැඩහුන්සේක. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩහිඳ ආයුෂ්මත් අස්සජි තෙරුන්ට මෙය වදාළසේක. “අස්සජිය, තොපට ඉවසාගත හැකිද? යැපියහැකිද? කිම! දුක් වේදනා පසුබසිද්ද, දියුණු නොවෙද්ද, මේ දුඃඛ වේදනාවන්ගේ අඩුවීම පෙනේද? දියුණුවීම නොපෙනේද?’ ‘ස්වාමීනි, මට ඉවසිය නොහැකිය, ඉරියව් පැවැත්විය නොහැකිය, මාගේ මේ දැඩි දුක් වේදනාවෝ වැඩිවෙති, අඩු නොවෙත්. මේ දුක් වේදනාවන්ගේ වැඩිවීම පෙනෙයි, අඩුවීම “නොපෙනෙයි,” කිම අස්සජිය, තොපට කිසි පසුතැවීමක් නැත්තේද, කිසි විපිළිසරබවක් නැත්තේද?” “ස්වාමීනි, මට ස්වල්පනොවූ පසුතැවීමක් ස්වල්ප නොවූ විපිළිසර බවක් ඇතැයි” කීය. “කිම? අස්සජිය, තට තෙමේ ශීලයෙන් චොදනා නොකෙරේද,” “ස්වාමීනි, මට තෙමේ ශීලයෙන් චොදනා නොකරේයයි” (කීය.) “ඉදින් අස්සජිය,” තට තෙමේ ශීලයෙන් චොදනා නොකෙරේ නම් තට කුමන පසුතැවීමක්ද කවර විපිළිසර බවක්දැ?යි” (වදාළහ.) “ස්වාමීනි, මම පෙර වනාහි ගිලන්බවද, ආශ්වාස ප්‍රාශ්වාසයන්ද සංසිඳවා කලකිරී වසමි. ඒ මම (චතුර්ථධ්‍යාන) සමාධිය නොලබමි, ස්වාමීනි ඒ සමාධිය නොලබන්නාවූ මට ‘මම වනාහි කෙසේ (සාසනයෙන්) නොපිරිහෙම්දැ’යි මෙබඳු (අදහසක්) වෙයි.” “අස්සජිය, සමාධියම සාරයයි සිතන්නාවූ සමාධියම ශ්‍රමණභාවයයි සිතන්නාවූ යම් ඒ මහණ බමුණෝ වෙද්ද, ඒ සමාධිය නොලබන්නාවූ ඔවුන්ට ‘අපි නොපිරිහෙන්නමෝ වෙමුවා’යි මෙබඳු අදහසෙක් වෙයි. “අස්සජිය, ඒ කුමකැයි සිතන්නෙහිද? රූපය නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?” “ස්වාමීනි! අනිත්‍යය.” “වේදනාව නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍ය”ය. “සංඥාව නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “සංස්කාරයෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වෙද්ද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” එහෙයින් අස්සජිය, අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ තමා පිළිබඳවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි රූපයෙක් වේද, ඒ සියලු ‘රූපය මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ‘ඒ සියලු වේදනාව මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ‘ඒ සියලු සංඥාව මාගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම් හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙද්ද, ‘ඒ සියලු සංස්කාරයෝ මාගේ නොවෙත්. මම නොවෙමි, මාගේ ආත්මය නොවෙත්යයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි විඤ්ඤාණයෙක් වේද, ‘ඒ සියලු විඤ්ඤාණය මාගේ නොවේ. මම නොවෙමි මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. මෙසේ දක්නාවූ ආර්යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුණේ නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් (ක්ලෙශයන් කෙරෙන්) මිදේ. මිදුණු කල්හි (කෙලෙසුන් ගෙන්) මිදුණේයයි යන දැනීමවේ. ජාතිය ක්ෂයවිය. මාර්ග බ්‍රහ්මචර්යාව වැස නිමවන ලද්දේය. කළයුතු දැය කොට නිමවන ලද්දේය. මේ අර්හත් ඵලය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනී. “හෙතෙම ඉදින් සැප වේදනාවක් විඳීද, “ඒ සැප වේදනාව අනිත්‍යයයි දැනගනී. තෘෂ්ණාවෙන් බැසනොගන්නා ලද්දීයයි දැනගනී. සතුටු නොවන ලද්දීයයි දැනගනී. ඉදින් දුඃඛ වේදනාව විඳීද, ඒ දුක්ඛ වේදනාව අනිත්‍යයයි දැනගනී. තෘෂ්ණාවෙන් බැස නොගන්නා ලද්දීයයි දැනගනී. සතුටු නොවන ලද්දීයයි දැනගනී. ඉදින් උපෙක්ෂා වේදනාව විඳීද, ඒ උපෙක්ෂා වේදනාව අනිත්‍යයයි දැනගනී. තෘෂ්ණාවෙන් බැස නොගන්නා ලද්දීයයි දැනගනී. සතුටු නොවන ලද්දීයයි දැනගනී. “හෙතෙම ඉදින් සැප වේදනාව විඳීද, නොඇලුනේ ඒ සැප වේදනාව විඳී. ඉදින් දුඃඛවේදනාව විඳීද, (දුක කෙළවරවී සැප ලැබේවායි) නොඇලුනේ ඒ දුඃඛ වේදනාව විඳී. ඉදින් උපේක්ෂා වේදනාව විඳීද, නොඇලුනේ ඒ උපේක්ෂා වේදනාව විඳී, හෙතෙම කය කෙළවර කොට ඇති වේදනාව විඳින්නේ ‘කය කෙළවර කොට ඇති වේදනාව විඳීමයි’ දැනගනී. දිවි කෙළවරකොට ඇති වේදනාව විඳින්නේ දිවි කෙළවර කොට ඇති වේදනාව විඳීමයි’ දැනගනී. කය බිඳීයාමෙන් පසු ජිවිතය කෙළවරවීමෙන් මෙහිම සතුටු නොවන ලද්දාවූ ඒ සියලු වේදනා සිහිල් බවට පැමිණෙන්නාහුයයි දැනගනී. “අස්සජිය, යම්සේ වනාහි තෙල් නිසාද, වැටිය නිසාද, තෙල් පහන දැල්වෙන්නේද, ඒ තෙලද, වැටියද ක්ෂයවීමෙන් හේතුව නැතිව යාමෙන් පහන නිවෙන්නේද, අස්සජිය, එපරිද්දෙන්ම මහණතෙම කය කෙළවරකොට ඇති වේදනාව විඳින්නේ ‘කය කෙළවරකොට ඇති වේදනාව විඳිමියි’ දැනගනී. දිවි කෙළවරකොට ඇති වේදනාව විඳින්නේ ‘දිවි කෙළවර කොට ඇති වේදනාව විඳීමියි’ දැනගනී. කය බිඳීමෙන් මත්තෙහි ජීවිතක්ෂයවීමෙන් මෙහිම නොසතුටුවන ලද්දාවූ සියලු වේදනාවෝ සිහිල් වන්නාහුයයි දැන ගනීයයි” වදාළසේක. (හයවෙනි අස්සජි සූත්‍රය නිමි.)
7. ඛෙමකසුත්තං	7. ඛෙමක සූත්‍රය
89 එකං සමයං සම්බහුලා ථෙරා භික්ඛූ කොසම්බියං විහරන්ති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ඛෙමකො බදරිකාරාමෙ විහරති ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො ථෙරා භික්ඛූ සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතා ආයස්මන්තං දාසකං ආමන්තෙසුං - ‘‘එහි ත්වං, ආවුසො දාසක, යෙන ඛෙමකො භික්ඛු තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා ඛෙමකං භික්ඛුං එවං වදෙහි - ‘ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - කච්චි තෙ, ආවුසො, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං, කච්චි දුක්ඛා වෙදනා පටික්කමන්ති නො අභික්කමන්ති, පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති නො අභික්කමො’’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා දාසකො ථෙරානං භික්ඛූනං පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා ඛෙමකො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ඛෙමකං එතදවොච - ‘‘ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - ‘කච්චි තෙ, ආවුසො, ඛමනීයං...පෙ.... නො අභික්කමො’’’ති? ‘‘න මෙ, ආවුසො, ඛමනීයං න යාපනීයං...පෙ.... අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති නො පටික්කමො’’ති. අථ ඛො ආයස්මා දාසකො යෙන ථෙරා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච - ‘‘ඛෙමකො, ආවුසො, භික්ඛු එවමාහ - ‘න මෙ, ආවුසො, ඛමනීයං...පෙ.... අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති නො පටික්කමො’’’ති. ‘‘එහි ත්වං, ආවුසො දාසක, යෙන ඛෙමකො භික්ඛු තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා ඛෙමකං භික්ඛුං එවං වදෙහි - ‘ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො . ඉමෙසු ආයස්මා ඛෙමකො පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සතී’’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා දාසකො ථෙරානං භික්ඛූනං පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා ඛෙමකො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා...පෙ.... ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - ‘‘පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙසු ආයස්මා ඛෙමකො පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සතී’’ති? ‘‘පඤ්චිමෙ , ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙසු ඛ්වාහං, ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු න කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සාමී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා දාසකො යෙන ථෙරා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච - ‘‘ඛෙමකො, ආවුසො, භික්ඛු එවමාහ - ‘පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙසු ඛ්වාහං, ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු න කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සාමී’’’ති. ‘‘එහි ත්වං, ආවුසො දාසක, යෙන ඛෙමකො භික්ඛු තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා ඛෙමකං භික්ඛුං එවං වදෙහි - ‘ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. නො චෙ කිරායස්මා ඛෙමකො ඉමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සති. තෙනහායස්මා ඛෙමකො අරහං ඛීණාසවො’’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා දාසකො ථෙරානං භික්ඛූනං පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා ඛෙමකො...පෙ.... ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - ‘‘පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො; නො චෙ කිරායස්මා ඛෙමකො ඉමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සති, තෙනහායස්මා ඛෙමකො අරහං ඛීණාසවො’’ති. ‘‘පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙසු ඛ්වාහං, ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු න කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සාමි , න චම්හි අරහං ඛීණාසවො; අපි ච මෙ, ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ‘අස්මී’ති අධිගතං, ‘අයමහමස්මී’ති න ච සමනුපස්සාමී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා දාසකො යෙන ථෙරා භික්ඛූ...පෙ.... ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච - ‘‘ඛෙමකො, ආවුසො, භික්ඛු එවමාහ - පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා වුත්තා භගවතා, සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙසු ඛ්වාහං, ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු න කිඤ්චි අත්තං වා අත්තනියං වා සමනුපස්සාමි, න චම්හි අරහං ඛීණාසවො; අපි ච මෙ , ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ‘අස්මී’ති අධිගතං, ‘අයමහමස්මී’ති න ච සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘එහි ත්වං, ආවුසො දාසක, යෙන ඛෙමකො භික්ඛු තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා ඛෙමකං භික්ඛුං එවං වදෙහි - ‘ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - යමෙතං, ආවුසො ඛෙමක, අස්මීති වදෙසි, කිමෙතං අස්මීති වදෙසි? රූපං අස්මීති වදෙසි, අඤ්ඤත්‍ර රූපා අස්මීති වදෙසි, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අස්මීති වදෙසි, අඤ්ඤත්‍ර විඤ්ඤාණා අස්මීති වදෙසි. යමෙතං, ආවුසො ඛෙමක, අස්මීති වදෙසි. කිමෙතං අස්මීති වදෙසී’’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා දාසකො ථෙරානං භික්ඛූනං පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා ඛෙමකො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ඛෙමකං එතදවොච - ථෙරා තං, ආවුසො ඛෙමක, එවමාහංසු - ‘‘යමෙතං, ආවුසො ඛෙමක, ‘අස්මී’ති වදෙසි, කිමෙතං ‘අස්මී’ති වදෙසි? රූපං ‘අස්මී’ති වදෙසි අඤ්ඤත්‍ර රූපා ‘අස්මී’ති වදෙසි? වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං ‘අස්මී’ති වදෙසි අඤ්ඤත්‍ර විඤ්ඤාණා ‘අස්මී’ති වදෙසි? යමෙතං, ආවුසො ඛෙමක, ‘අස්මී’ති වදෙසි, කිමෙතං ‘අස්මී’ති වදෙසි’’ති? ‘‘අලං, ආවුසො දාසක, කිං ඉමාය සන්ධාවනිකාය! ආහරාවුසො, දණ්ඩං; අහමෙව යෙන ථෙරා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමිස්සාමී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ඛෙමකො දණ්ඩමොලුබ්භ යෙන ථෙරා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ථෙරෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ඛෙමකං ථෙරා භික්ඛූ එතදවොචුං - ‘‘යමෙතං, ආවුසො ඛෙමක, ‘අස්මී’ති වදෙසි, කිමෙතං ‘අස්මී’ති වදෙසි? රූපං ‘අස්මී’ති වදෙසි, අඤ්ඤත්‍ර රූපා ‘අස්මී’ති වදෙසි? වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං ‘අස්මී’ති වදෙසි, අඤ්ඤත්‍ර විඤ්ඤාණා ‘අස්මී’ති වදෙසි? යමෙතං, ආවුසො ඛෙමක, ‘අස්මී’ති වදෙසි, කිමෙතං ‘අස්මී’ති වදෙසී’’ති? ‘‘න ඛ්වාහං, ආවුසො, රූපං ‘අස්මී’ති වදාමි; නපි අඤ්ඤත්‍ර රූපා ‘අස්මී’ති වදාමි. න වෙදනං... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං ‘අස්මී’ති වදාමි; නපි අඤ්ඤත්‍ර විඤ්ඤාණා ‘අස්මී’ති වදාමි. අපි ච මෙ, ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ‘අස්මී’ති අධිගතං ‘අයමහමස්මී’ති න ච සමනුපස්සාමි’’. ‘‘සෙය්‍යථාපි, ආවුසො, උප්පලස්ස වා පදුමස්ස වා පුණ්ඩරීකස්ස වා ගන්ධො. යො නු ඛො එවං වදෙය්‍ය - ‘පත්තස්ස ගන්ධො’ති වා ‘වණ්ණස්ස (වණ්ඩස්ස (කත්ථචි)) ගන්ධො’ති වා ‘කිඤ්ජක්ඛස්ස ගන්ධො’ති වා සම්මා නු ඛො සො වදමානො වදෙය්‍යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’. ‘‘යථා කථං, පනාවුසො, සම්මා බ්‍යාකරමානො බ්‍යාකරෙය්‍යා’’ති? ‘‘‘පුප්ඵස්ස ගන්ධො’ති ඛො, ආවුසො, සම්මා බ්‍යාකරමානො බ්‍යාකරෙය්‍යා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛ්වාහං, ආවුසො, න රූපං ‘අස්මී’ති වදාමි, නපි අඤ්ඤත්‍ර රූපා ‘අස්මී’ති වදාමි. න වෙදනං... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං ‘අස්මී’ති වදාමි, නපි අඤ්ඤත්‍ර විඤ්ඤාණා ‘අස්මී’ති වදාමි. අපි ච මෙ, ආවුසො, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ‘අස්මී’ති අධිගතං ‘අයමහමස්මී’ති න ච සමනුපස්සාමි’’. ‘‘කිඤ්චාපි, ආවුසො, අරියසාවකස්ස පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි පහීනානි භවන්ති, අථ ඛ්වස්ස හොති - ‘යො ච පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අනුසහගතො අස්මීති මානො, අස්මීති ඡන්දො, අස්මීති අනුසයො අසමූහතො. සො අපරෙන සමයෙන පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු උදයබ්බයානුපස්සී විහරති - ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා... ඉති සඤ්ඤා... ඉති සඞ්ඛාරා... ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති. තස්සිමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු උදයබ්බයානුපස්සිනො විහරතො යොපිස්ස හොති පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අනුසහගතො ‘අස්මී’ති, මානො ‘අස්මී’ති, ඡන්දො ‘අස්මී’ති අනුසයො අසමූහතො, සොපි සමුග්ඝාතං ගච්ඡති. ‘‘සෙය්‍යථාපි , ආවුසො, වත්ථං සංකිලිට්ඨං මලග්ගහිතං. තමෙනං සාමිකා රජකස්ස අනුපදජ්ජුං. තමෙනං රජකො ඌසෙ වා ඛාරෙ වා ගොමයෙ වා සම්මද්දිත්වා අච්ඡෙ උදකෙ වික්ඛාලෙති. කිඤ්චාපි තං හොති වත්ථං පරිසුද්ධං පරියොදාතං, අථ ඛ්වස්ස හොති යෙව අනුසහගතො ඌසගන්ධො වා ඛාරගන්ධො වා ගොමයගන්ධො වා අසමූහතො. තමෙනං රජකො සාමිකානං දෙති. තමෙනං සාමිකා ගන්ධපරිභාවිතෙ කරණ්ඩකෙ නික්ඛිපන්ති. යොපිස්ස හොති අනුසහගතො ඌසගන්ධො වා ඛාරගන්ධො වා ගොමයගන්ධො වා අසමූහතො, සොපි සමුග්ඝාතං ගච්ඡති. එවමෙව ඛො, ආවුසො, කිඤ්චාපි අරියසාවකස්ස පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි පහීනානි භවන්ති, අථ ඛ්වස්ස හොති යෙව පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අනුසහගතො ‘අස්මී’ති, මානො ‘අස්මී’ති, ඡන්දො ‘අස්මී’ති අනුසයො අසමූහතො. සො අපරෙන සමයෙන පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු උදයබ්බයානුපස්සී විහරති. ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා... ඉති සඤ්ඤා... ඉති සඞ්ඛාරා... ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති. තස්ස ඉමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු උදයබ්බයානුපස්සිනො විහරතො යොපිස්ස හොති පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අනුසහගතො ‘අස්මී’ති, මානො ‘අස්මී’ති, ඡන්දො ‘අස්මී’ති අනුසයො අසමූහතො, සොපි සමුග්ඝාතං ගච්ඡතී’’ති. එවං වුත්තෙ, ථෙරා භික්ඛූ ආයස්මන්තං ඛෙමකං එතදවොචුං - ‘‘න ඛො (න ඛො පන (ක.)) මයං ආයස්මන්තං ඛෙමකං විහෙසාපෙඛා පුච්ඡිම්හ, අපි චායස්මා ඛෙමකො පහොසි තස්ස භගවතො සාසනං විත්ථාරෙන ආචික්ඛිතුං දෙසෙතුං පඤ්ඤාපෙතුං පට්ඨපෙතුං විවරිතුං විභජිතුං උත්තානීකාතුං. තයිදං ආයස්මතා ඛෙමකෙන තස්ස භගවතො සාසනං විත්ථාරෙන ආචික්ඛිතං දෙසිතං පඤ්ඤාපිතං පට්ඨපිතං විවරිතං විභජිතං උත්තානීකත’’න්ති. ඉදමවොච ආයස්මා ඛෙමකො. අත්තමනා ථෙරා භික්ඛූ ආයස්මතො ඛෙමකස්ස භාසිතං අභිනන්දුං. ඉමස්මිඤ්ච පන වෙය්‍යාකරණස්මිං භඤ්ඤමානෙ සට්ඨිමත්තානං ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තානි විමුච්චිංසු, ආයස්මතො ඛෙමකස්ස චාති. සත්තමං.	89 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූහු කොසොඹෑ නුවර සමීපයෙහිවූ ඝොසිතාරාමයෙහි වෙසෙති. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් ඛෙමක ස්ථවිරතෙම උපන් රොග ඇත්තේ, දුකට පත්වූයේ, දැඩි ගිලන් බැව් ඇත්තේ, බදරිකාරාමයෙහි වාසය කරයි. ඉක්බිති ස්ථවිර භික්ෂූහු සවස් වේලෙහි විවේකයෙන් නැගී සිටියාහු, ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂුව කැඳවූහ. “ඇවැත් දාසක, එනු මැනව. ඔබ ඛෙමක භික්ෂුව යම් තැනකද, එතැනට පැමිණෙව. පැමිණ, ඛෙමක භික්ෂුවට මෙසේ කියව. ‘ඇවත් ඛෙමක, ස්ථවිර භික්ෂූහු ඔබට මෙසේ කීහු:-‘කිම? ඇවැත්නි, ඔබට ඉවසිය හැකිද? කිම? යැපිය හැකිද? කිම? දුක්ඛ වේදනාවෝ අඩුවෙත්ද? වැඩි වෙත්ද? ඒ දුඃඛ වේදනාවන්ගේ අඩුවීම පෙනේද? වැඩිවීම නොපෙනේද? (යනුයි.) “එසේය, ඇවැත්ති,’ කියා ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂුතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ට උත්තරදී ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුතෙම යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවට මෙය කීයේය. ‘ඇවැත් ඛෙමක, ස්ථවිර භික්ෂූහු ඔබට මෙසේ කීහ. ‘ඇවැත්නි, කිම? ඔබට ඉවසාගත හැකිද? කිම? ඉරියවු යැපිය හැකිද? කිම? දුඃඛ වේදනාවෝ අඩුවෙද්ද? වැඩි නොවෙද්ද, මේ දුඃඛ වේදනාවන්ගේ අඩුවීම පෙනේද? වැඩිවීම නොපෙනේදැ?”යි කියායි. “ඇවැත්නි, මට ඉවසාගත නොහැකිය. ඉරියවු යැපිය නොහේ. මාගේ දැඩි දුඃඛ වේදනාවෝ වැඩි වෙති. අඩු නොවෙති. මේ දුඃඛ වේදනාවන්ගේ වැඩිවීම පෙනෙයි. අඩුවීම නොපෙනේයයි” (කීය.) ඉක්බිති ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂුතෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක (වෙසෙද්ද,) එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ස්ථවිර භික්ෂූන්ට මේ කරුණ දැන්වීය:- “ඇවැත්නි, ඛෙමක භික්ෂුතෙම මෙසේ කියයි:- ‘ඇවැත්නි, මට ඉවසාගත නොහේ. (ඉරියවු) යැපිය නොහේ. මාගේ දැඩි දුඃඛ වේදනාවෝ වැඩි වෙති. අඩු නොවෙති. ඒ දුඃඛ වේදනාවන්ගේ වැඩිවීම පෙනේ. අඩුවීම නොපෙනේය (යනුයි.) “ඇවැත් දාසක, එනු මැනවි. ඔබ ඛෙමක භික්ෂුතෙම යම්තැනක වෙසේද, එතැනට එළඹෙව. එළඹ, ඛෙමක භික්ෂුවට මෙසේ කියව:- ඇවැත්නි, ස්ථවිර භික්ෂූහු තොපට මෙසේ කීහු:- “ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ පඤ්ච-උපාදානස්කන්ධයෝ වදාරණ ලද්දාහුය. ඔහු කවරහුද? රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය (යන මොහුය.) ආයුෂ්මත් ඛෙමක ස්ථවිරතෙමේ මේ පඤ්ච-උපාදානස්කන්ධයන්හි මමයයි කියා හෝ මගේයයි කියා හෝ කිසිවක් දකීදැ?”යි (කියායි.) “එසේය. ඇවැත්නි’යි ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂුතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ට උත්තරදී ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුව යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවට මෙය කීය:- “ඇවැත් ඛෙමක, ස්ථවිර භික්ෂූහු මෙසේ කීහ:- “ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ පඤ්ච-උපාදානස්කන්ධයෝ වදාරණ ලදහ. ඔහු කවරහුද? රූපොපාදානස්කන්ධය, වෙදනොපාදානස්කන්ධය, සංඥොපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරොපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණොපාදානස්කන්ධය (යන පසය.) ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂු තෙමේ මේ පඤ්ච-උපාදානස්කන්ධයන්හි මමයයි කියා හෝ මගේයයි කියා හෝ කිසිවක් දකීද?” (යනුයි.) “ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයෝ දෙසන ලද්දාහුය. ඔහු කවරහුද? රූපොපාදානස්කන්ධය; වෙදනොපාදානස්කන්ධය; සංඥොපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරොපාදානස්කන්ධය, විඥානොපාදානස්කන්ධය; (යන පසය) ඇවැත්නි, මම මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි වනාහි මමයයි කියා හෝ මගේයයි කියා හෝ කිසිවක් නොමදකිමි’යි (කීය.) ඉක්බිති ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂුතෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද එතැනට එළඹියේය. එළඹ, ස්ථවිර භික්ෂූන්ට මෙය දැන්විය. ‘ඇවැත්නි, ඛෙමක භික්ෂුතෙම මෙසේ කීයේය:-‘ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ වදාරණ ලද්දාහ. ඔහු කවරහුද? රූපොපාදානස්කන්ධය, වෙදනොපාදානස්කන්ධය, සංඥොපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරොපාදානස්කන්ධය, විඥානොපාදානස්කන්ධය (යන පසය.) ඇවැත්නි, මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි වනාහි මමයයි කියා හෝ මගේ යයි කියා හෝ කිසිවක් නොදකිමි’ (යනුයි.) “ඇවැත් දාසක, එනු මැනවි. ඔබ ඛෙමක භික්ෂුතෙම යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණෙව. පැමිණ, ඛෙමක භික්ෂුවට මෙසේ කියව:- “ඇවැත් ඛෙමක; ස්ථවිර භික්ෂූහු ඔබට මෙසේ කීහ:-“ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ වදාරණ ලද්දාහුය. ඔහු කවරහුද? රූපොපාදානස්කන්ධය, වෙදනොපාදානස්කන්ධය, සංඥොපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරොපාදානස්කන්ධය, විඥානොපාදානස්කන්ධය (යන පසය.) ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුතෙම ඉදින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මමයයි කියා හෝ මගේයයි කියා හෝ කිසිවක් නොදක්නේල, එසේවී නම් ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුතෙම අර්හත්වූ ක්ෂීණාශ්‍රවයෙකැයි” කියාවේ. “එසේය. ඇවැත්නි, කියා ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂුතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ට උත්තරදී ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුතෙම යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවට මේ කාරණය සැළකෙළේය. “ඇවැත්නි; ඛෙමක ස්ථවිර භික්ෂූහු තොපට මෙසේ කීවාහුය. ‘ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ වදාරණ ලදහ. ඔහු කවරහුද? රූපොපාදානස්කන්ධය, වෙදනොපාදානස්කන්ධය, සංඥොපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරොපාදානස්කන්ධය, විඥානොපාදානස්කන්ධය (යන පසය.) ඉදින් ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂු තෙම මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මමයයි කියා හෝ මගේයයි කියා හෝ කිසිවක් නොදක්නේල. එසේවීනම් ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුතෙමේ ක්ෂය කරනලද ආශ්‍රවයන් ඇති රහත් කෙනෙක’ (යනුයි.) “ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ වදාරණ ලද්දාහ. ඔහු කවරහුද? රූපොපාදානස්කන්ධය, වේදනොපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤුපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරෝපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණූපාදානස්කන්ධය, (යන පසය) ඇවැත්නි, මම මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මමයයි කියා හෝ මගේයයි කියා හෝ කිසිවක් මම නොදනිමි. මම රහත්වූ ක්ෂයකළ ආශ්‍රවයන් ඇත්තේද නොමවෙමි. එහෙත් මා විසින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මම වෙමියි නොගැනීම අවබෝධ කරනලදී. (‘මෙය මම වෙමියි නොදක්නෙමි’යි කීය.) ඉක්බිති ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂුතෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ස්ථවිර භික්‍ෂූන්ට මෙය කීයේය. “ඇවැත්නි, ඛෙමක භික්ෂුතෙම මෙසේ කීයේය. “ඇවැත්නි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයෝ වදාරණලදහ, ඔහු කවරහුද? රූපොපාදානස්කන්ධය, වේදනොපාදානස්කන්ධය, සංඥොපාදානස්කන්ධය, සංස්කාරොපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණොපාදානස්කන්ධය (යන පසය.) ඇවැත්නි, මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මමයයි කියා හෝ මගේයයි කියා හෝ කිසිවක් මම නොදකිමි. (මම) අර්හත් ක්ෂීණාශ්‍රවයෙක්ද නොවෙමි. එහෙත් මා විසින් මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මම වෙමි නොගැනීම අවබෝධ කරන ලදී. “මෙය මම වෙමියි නොමදක්නෙමි”යි (කීය.) “ඇවැත්, දාසක එනු මැනවි. ඔබ ඛෙමක භික්ෂුතෙම යම්තැනකද, එතැනට පැමිණෙව, පැමිණ, ඛෙමක භික්ෂුවට මෙසේ කියව. “ඇවැත් ඛෙමක, ස්ථවිර භික්ෂූහු ඔබට මෙසේ කීහ. ඇවැත් ඛෙමක මේ යමකට මම වෙමියි කියන්නෙහිද? ඒ කුමකට ‘මම වෙමි’යි කියන්නෙහිද? රූපය “මම වෙමියි කියන්නෙහිද? රූපය හැර ‘මම වෙමි’යි කියන්නෙහිද? වේදනාව මම වෙමියි කියන්නෙහිද? වේදනාව හැර මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංඥාව ‘මම වෙමි’යි කියන්නෙහිද? සංඥාව හැර මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංස්කාරයන් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංස්කාරයන් හැර ‘මම වෙමියි කියන්නෙහිද? විඤ්ඤාණය මම වෙමි”යි කියන්නෙහිද? විඤ්ඤාණය හැර ‘මම වෙමි’යි කියන්නෙහිද? ඇවැත් ඛෙමක මේ යමක් මම වෙමි’යි කියන්නෙහිද? ඒ කුමක් මම වෙමි’යි කියන්නෙහිද? (යනුයි.) “එසේය, ඇවැත්නි,” කියා ආයුෂ්මත් දාසක භික්ෂු තෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ට උත්තරදී ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂු තෙම යම් තැනෙක්හි (වෙසේද) එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවට මෙය කීයේය. ‘ඇවැත් ඛෙමක, ස්ථවිර භික්ෂූහු ඔබට මෙසේ කීය. ‘ඇවැත් ඛෙමක, මේ යමක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? ඒ කුමක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? රූපය මම වෙමියි කියන්නෙහිද? රූපය හැර මම වෙමියි කියන්නෙහිද? වේදනාව මම වෙමියි කියන්නෙහිද? වේදනාව හැර මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංඥාව මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංඥාව හැර මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංස්කාරයෝ මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංස්කාරයන් හැර මම වෙමියි කියන්නෙහිද? විඤ්ඤාණය මම වෙමියි කියන්නෙහිද? විඤ්ඤාණය හැර මම වෙමියි කියන්නෙහිද? ඇවැත් ඛෙමක, මේ යමක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? ඒ කුමක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද?” (යනුයි.) “ඇවැත් දාසක, කම් නැත, මේ නැවත නැවත යාමෙන් ඊමෙන් කවර ප්‍රයෝජනද? “ඇවැත්නි, සැරයටිය ගෙණ එව. ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද, එතැනට මමම යන්නෙමියි කීය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂූතෙම සැරයටියෙහි එල්බගෙන ස්ථවිර භික්ෂූහු යම්තැනෙක (වෙසෙද්ද) එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ස්ථවිර භික්ෂූන් සමග සතුටුවිය. සතුටු විය යුතු සිහිකටයුතු කථාව කොට නිමවා එක් පැත්තක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවට ස්ථවිර භික්ෂූහු මෙසේ කීවාහුය. “ඇවැත් ඛෙමක, මේ යමක් මම වෙමියි කියන්නෙහි නම් ඒ කුමක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? “රූපය මම වෙමියි කියන්නෙහිද? රූපය හැර අනිකක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? වේදනාව මමවෙමියි කියන්නෙහිද? වේදනාව හැර අනිකක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංඥාව මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංඥාව හැර අනිකක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංස්කාරයන් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? සංස්කාරයන් හැර අනිකක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? විඤ්ඤාණය මම වෙමියි කියන්නෙහිද? විඤ්ඤාණය හැර අනිකක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? ඇවැත් ඛෙමක, මේ යමක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද? මේ කුමක් මම වෙමියි කියන්නෙහිද?” කියායි. “ඇවැත්නි, මම රූපය මම වෙමියි නොකියමි. රූපය හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. වේදනාව මම වෙමියි නොකියමි. වේදනාව හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. සංඥාව මම වෙමියි නොකියමි. සංඥාව හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. සංස්කාර මම වෙමියි නොකියමි සංස්කාර හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. විඤ්ඤාණය මම වෙමියි නොකියමි. විඤ්ඤාණය හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. මා විසින් පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මම වෙමියි ගැනීම දැනගන්නා ලදී. මේ දෙය මම වෙමියි නොදක්නෙමියි” (කීයේය.) “ඇවැත්නි, යම්සේ වනාහි උපුල් මලක හෝ රත් පියුම් මලක හෝ හෙළපියුම් මලක හෝ යම් සුවඳක් වන්නේද, යමෙක් වනාහි එය පත්‍රයාගේ සුවඳයයි හෝ වර්ණයාගේ සුවඳයයි හෝ රේණුවල සුවඳයයි හෝ මෙසේ කියන්නේද, (එසේ) කියන්නාවූ හෙතෙම මනාව කියන්නේද?” - “ඇවැත්නි, ඒ මනාව කීමක් නොවේ. “ඇවැත්නි, මනාකොට ප්‍රකාශ කරන්නෙක් ඒ කෙසේ කියන්නේද?- “ඇවැත්නි, මනාකොට ප්‍රකාශ කරන්නෙක් මලේ සුවඳයයිම කියන්නේය.” “ඇවැත්නි, එපරිද්දෙන්ම රූපය මම වෙමියි නොකියමි. රූපය හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. වේදනාව මම වෙමියි නොකියමි. වේදනාව හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. සංඥාව මම වෙමියි නොකියමි. සංඥාව හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. සංස්කාර මම වෙමියි නොකියමි. සංස්කාර හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. විඤ්ඤාණය මම වෙමියි නොකියමි. විඤ්ඤාණය හැර අනිකක් මම වෙමියි නොකියමි. එහෙත් මා විසින් පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි මම වෙමියි ගැනීම දැන ගන්නා ලදී. මෙනම් දෙය මම වෙමියි නොදකිමි. “ඇවැත්නි, හුදෙක් ආර්ය ශ්‍රාවකයාහට ඔරංභාගීය සංයෝජන පස ප්‍රහීණවූවාහු වෙති. එසේද වුවත් ඔහුගේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි සියුම්වූ මම වෙමි යන මානයද මම වෙමි යන ආලයද මම වෙමි යන අනුසයද නොනැසුණේ වෙයි. “හෙතෙම පසු කාලයෙහි රූපය මේය, රූපයගේ හේතුව මේය, රූපයගේ නැවැත්ම මේය, වේදනාව මේය, වේදනාවගේ හේතුව මේය, වේදනාවගේ නැවැත්ම මේය, සංඥාව මේය, සංඥාවගේ හේතුව මේය, සංඥාවගේ නැවැත්ම මේය, සංස්කාරයෝ මේය, සංස්කාරයන්ගේ හේතුව මේය, සංස්කාරයන් හෝ නැවැත්ම මේය, විඤ්ඤාණය මේය, විඤ්ඤාණයාගේ හේතුව මේය, විඤ්ඤාණය නැවැත්ම මේයයි පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි ඉපදීම හා විනාසය බලමින් වාසය කරයි. මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි ඉපදීම හා විනාශය බලමින් වසන්නාවූ ඔහුගේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි නොනැසුණු යම් සියුම්වූ මම වෙමි යන මානයෙන් වේද, මම වෙමි යන ආලයෙක් වේද, මම වෙමි යන අනුසයෙක් වේද, ඔහුගේ ඒ ක්ලෙශයද සහමුලින් නැතිවීමට යෙයි. “ඇවැත්නි, යම්සේ වනාහි කිලිටිවූ කුණු බැඳුණු වස්ත්‍රයක්වේද, ඒ වස්ත්‍රය හිමියෝ දන්නාහුය. රෙදි සෝදන්නාහට ඔහු ඒ වස්ත්‍රය අලු මැටි ගොම යනාදියකින් තෙමා මැඩ පිරිසිදු ජලයෙහි දමා සෝදයි. එයින් ඒ වස්ත්‍රය පිරිසිදු වුවද එසේ ඒ වස්ත්‍රයාගේ නොනැසුණාවූ සියුම්වූ අලු ගඳ හෝ කර මැටි ගඳ හෝ ගොමගඳ හෝ ඇත්තේය. ඒ වස්ත්‍රය රෙදි සෝදන්නා හිමියන්ට දෙයි. හිමියෝ වස්ත්‍රය සුවඳ කැවූ කරඬුවෙහි දමන්නාහුය. ඒ වස්ත්‍රයාගේ සියුම්වූ යම් අලු ගඳක් හෝ කර මැටි ගඳක් හෝ ගොම ගඳක් හෝ නොනැසුණේද ඒ සියුම්වූ ගඳද එයින් සහමුලින් නැසීමට යෙයි. “ඇවැත්නි, එපරිද්දෙන්ම ආර්යශ්‍රාවකයාගේ ඔරම්භාගිය සංයෝජන පස නැතිවූයේ වී නමුත් පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි සියුම්වූ මම වෙමි යන මානයද මම වෙමි යන ආලයද, මම වෙමි යන අනුසයද සහමුලින් නොනැසුනේ වෙයි. “හෙතෙම පසු කාලයෙහි “රූපය මේය, රූපයගේ හේතුව මේය, රූපයගේ විනාශය මේය, වේදනාව මේය වේදනාවගේ හේතුව මේය, වේදනාවගේ විනාශය මේය, සංඥාව මේය, සංඥාවගේ හේතුව මේය, සංඥාවගේ විනාශය මේය, සංස්කාරයෝ මේය, සංස්කාරයන්ගේ හේතුව මේය, සංස්කාරයන්ගේ විනාශය මේය, විඤ්ඤාණය මේය, විඤ්ඤාණයාගේ හේතුව මේය, විඤ්ඤාණයාගේ විනාශය මේයයි” පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි ඉපදීම හා විනාශය නැවත නැවත බලමින් වාසය කෙරෙයි. මේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධයන්හි ඉපදීම හා විනාශය නැවත නැවත බලමින් වාසය කරන්නාවූ ඔහුගේ පඤ්චොපාදානස්කන්ධය නොනසන ලද්දාවූ ඉතා සියුම්වූ මම වෙමි යන යම් මානයෙක් වේද, මම වෙමි යන යම් ඡන්දයෙක් වේද, මම වෙමි යන යම් අනුසයයෙක් වේද, ඒ ක්ලෙශයද නැසීමට යෙයි” (කීයේය.) මෙසේ කී කල්හි ස්ථවිර භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවට මෙය කීහ. “අපි වනාහි ආයුෂ්මත් ඛෙමකයන් වෙහෙසනු කැමැත්තෙන් නො ඇසුවෙමු. එහෙත් ආයුෂ්මත් ඛෙමකතෙම ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ අනුශාසනය විස්තර වශයෙන් කියන්නට ප්‍රකාශ කරන්නට දන්වන්නට පෙන්වන්නට විවෘත කරන්නට මනාව බෙදන්නට ප්‍රකට කරන්නට සමර්ථවේ. ආයුෂ්මත් ඛෙමකයන් විසින් ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඒ මේ ශාසනය කියන ලද්දේය, ප්‍රකාශ කරන ලද්දේය, පෙන්වන ලද්දේය, පිහිටුවන ලද්දේය, විවෘත කරන ලද්දේය. මනාව බෙදන ලද්දේය, ප්‍රකට කරන ලද්දේය.” මේ සූත්‍රය ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුතෙම කීයේය. සතුටු සිතැති ස්ථවිර භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවගේ වචනයට සතුටුවූහ. මේ සූත්‍රය කියන කල්හි සැටක් පමණ ස්ථවිර භික්ෂූන්ගේද, ආයුෂ්මත් ඛෙමක භික්ෂුවගේද සිත් උපාදානයන් විසින් අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන් කෙරෙන් මිදුණහුය. (සත්වන ඛෙමක සූත්‍රය නිමි.)
8. ඡන්නසුත්තං	8. ඡන්න සූත්‍රය
90 එකං සමයං සම්බහුලා ථෙරා භික්ඛූ බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො ආයස්මා ඡන්නො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො අවාපුරණං (අපාපුරණං (සී. ස්‍යා. කං.)) ආදාය විහාරෙන විහාරං උපසඞ්කමිත්වා ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච - ‘‘ඔවදන්තු මං ආයස්මන්තො ථෙරා, අනුසාසන්තු මං ආයස්මන්තො ථෙරා, කරොන්තු මෙ ආයස්මන්තො ථෙරා ධම්මිං කථං, යථාහං ධම්මං පස්සෙය්‍ය’’න්ති. එවං වුත්තෙ, ථෙරා භික්ඛූ ආයස්මන්තං ඡන්නං එතදවොචුං - ‘‘රූපං ඛො, ආවුසො ඡන්න, අනිච්චං; වෙදනා අනිච්චා; සඤ්ඤා අනිච්චා; සඞ්ඛාරා අනිච්චා; විඤ්ඤාණං අනිච්චං. රූපං අනත්තා; වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා; සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති. අථ ඛො ආයස්මතො ඡන්නස්ස එතදහොසි - ‘‘මය්හම්පි ඛො එතං එවං (මය්හම්පි ඛො එවං (ස්‍යා. කං.)) හොති - ‘රූපං අනිච්චං, වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං; රූපං අනත්තා, වෙදනා ... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා, සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’ති. අථ ච පන මෙ සබ්බසඞ්ඛාරසමථෙ සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගෙ තණ්හාක්ඛයෙ විරාගෙ නිරොධෙ නිබ්බානෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති නාධිමුච්චති. පරිතස්සනා උපාදානං උප්පජ්ජති; පච්චුදාවත්තති මානසං - ‘අථ කො චරහි මෙ අත්තා’ති ? න ඛො පනෙවං ධම්මං පස්සතො හොති. කො නු ඛො මෙ තථා ධම්මං දෙසෙය්‍ය යථාහං ධම්මං පස්සෙය්‍ය’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මතො ඡන්නස්ස එතදහොසි - ‘‘අයං ඛො ආයස්මා ආනන්දො කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ සත්ථු චෙව සංවණ්ණිතො සම්භාවිතො ච විඤ්ඤූනං සබ්‍රහ්මචාරීනං, පහොති ච මෙ ආයස්මා ආනන්දො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ධම්මං පස්සෙය්‍යං; අත්ථි ච මෙ ආයස්මන්තෙ ආනන්දෙ තාවතිකා විස්සට්ඨි (විස්සත්ථි (?)). යංනූනාහං යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමෙය්‍ය’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා ඡන්නො සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන කොසම්බී ඝොසිතාරාමො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදි...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ඡන්නො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච - ‘‘එකමිදාහං , ආවුසො ආනන්ද, සමයං බාරාණසියං විහරාමි ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛ්වාහං, ආවුසො, සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො අවාපුරණං ආදාය විහාරෙන විහාරං උපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොචං - ‘ඔවදන්තු මං ආයස්මන්තො ථෙරා, අනුසාසන්තු මං ආයස්මන්තො ථෙරා, කරොන්තු මෙ ආයස්මන්තො ථෙරා ධම්මිං කථං යථාහං ධම්මං පස්සෙය්‍ය’න්ති. එවං වුත්තෙ මං, ආවුසො, ථෙරා භික්ඛූ එතදවොචුං - ‘රූපං ඛො, ආවුසො ඡන්න, අනිච්චං; වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං; රූපං අනත්තා...පෙ.... විඤ්ඤාණං අනත්තා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා, සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’’ති. ‘‘තස්ස මය්හං, ආවුසො, එතදහොසි - ‘මය්හම්පි ඛො එතං එවං හොති - රූපං අනිච්චං...පෙ.... විඤ්ඤාණං අනිච්චං, රූපං අනත්තා, වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා, සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’ති. අථ ච පන මෙ සබ්බසඞ්ඛාරසමථෙ සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගෙ තණ්හාක්ඛයෙ විරාගෙ නිරොධෙ නිබ්බානෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති නාධිමුච්චති. පරිතස්සනා උපාදානං උප්පජ්ජති; පච්චුදාවත්තති මානසං - ‘අථ කො චරහි මෙ අත්තා’ති? න ඛො පනෙවං ධම්මං පස්සතො හොති. කො නු ඛො මෙ තථා ධම්මං දෙසෙය්‍ය යථාහං ධම්මං පස්සෙය්‍යන්ති! ‘‘තස්ස මය්හං, ආවුසො, එතදහොසි - ‘අයං ඛො ආයස්මා ආනන්දො කොසම්බියං විහරති ඝොසිතරාමෙ සත්ථු චෙව සංවණ්ණිතො සම්භාවිතො ච විඤ්ඤූනං සබ්‍රහ්මචාරීනං, පහොති ච මෙ ආයස්මා ආනන්දො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ධම්මං පස්සෙය්‍යං. අත්ථි ච මෙ ආයස්මන්තෙ ආනන්දෙ තාවතිකා විස්සට්ඨි. යංනූනාහං යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමෙය්‍ය’න්ති. ඔවදතු මං, ආයස්මා ආනන්දො; අනුසාසතු මං, ආයස්මා ආනන්දො; කරොතු මෙ, ආයස්මා ආනන්දො ධම්මිං කථං යථාහං ධම්මං පස්සෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘එත්තකෙනපි මයං ආයස්මතො ඡන්නස්ස අත්තමනා අපි නාම තං (අත්තමනා අභිරද්ධා, තං (සී. ස්‍යා. කං.)) ආයස්මා ඡන්නො ආවි අකාසි ඛීලං ඡින්දි (පභින්දි (සී. ස්‍යා. කං. පී.)). ඔදහාවුසො, ඡන්න , සොතං; භබ්බොසි (භබ්බො ත්වං (ක.)) ධම්මං විඤ්ඤාතු’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මතො ඡන්නස්ස තාවතකෙනෙව (තාවදෙව (සී.)) උළාරං පීතිපාමොජ්ජං උප්පජ්ජි - ‘‘භබ්බො කිරස්මි ධම්මං විඤ්ඤාතු’’න්ති. ‘‘සම්මුඛා මෙතං, ආවුසො ඡන්න, භගවතො සුතං, සම්මුඛා ච පටිග්ගහිතං කච්චානගොත්තං භික්ඛුං ඔවදන්තස්ස - ද්වයනිස්සිතො ඛ්වායං, කච්චාන, ලොකො යෙභුය්‍යෙන අත්ථිතඤ්චෙව නත්ථිතඤ්ච. ලොකසමුදයං ඛො, කච්චාන, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යා ලොකෙ නත්ථිතා, සා න හොති. ලොකනිරොධං ඛො, කච්චාන, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යා ලොකෙ අත්ථිතා, සා න හොති. උපයුපාදානාභිනිවෙසවිනිබන්ධො ඛ්වායං, කච්චාන, ලොකො යෙභුය්‍යෙන තං චායං උපයුපාදානං චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයං න උපෙති න උපාදියති නාධිට්ඨාති ‘අත්තා මෙ’ති. දුක්ඛමෙව උප්පජ්ජමානං උප්පජ්ජති, දුක්ඛං නිරුජ්ඣමානං නිරුජ්ඣතීති න කඞ්ඛති න විචිකිච්ඡති. අපරප්පච්චයා ඤාණමෙවස්ස එත්ථ හොති. එත්තාවතා ඛො, කච්චාන, සම්මාදිට්ඨි හොති. සබ්බමත්ථීති ඛො, කච්චාන, අයමෙකො අන්තො. සබ්බං නත්ථීති අයං දුතියො අන්තො. එතෙ තෙ, කච්චාන, උභො අන්තෙ අනුපගම්ම මජ්ඣෙන තථාගතො ධම්මං දෙසෙති - අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං...පෙ.... එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. අවිජ්ජාය ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො...පෙ.... එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොතී’’ති. ‘‘එවමෙතං, ආවුසො ආනන්ද, හොති යෙසං ආයස්මන්තානං තාදිසා සබ්‍රහ්මචාරයො අනුකම්පකා අත්ථකාමා ඔවාදකා අනුසාසකා. ඉදඤ්ච පන මෙ ආයස්මතො ආනන්දස්ස ධම්මදෙසනං සුත්වා ධම්මො අභිසමිතො’’ති. අට්ඨමං.	90 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූහු බරණැස් නුවර සමීපයෙහි මිගදාය නම් ඉසිපතනයෙහි වෙසෙති. එකල්හි ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරතෙම සවස් වේලෙහි විවේකයෙන් නැගීසිටියේ යතුරගෙන විහාරයෙන් විහාරයට යමින් ස්ථවිර භික්ෂූන්ට යම් ප්‍රකාරයකින්, මම ධර්මය දක්නෙම්ද එපරිද්දෙන් මට ආයුෂ්මත් ස්ථවිරවරු අවවාද කෙරෙත්වා, ආයුෂ්මත් ස්ථවිරවරු මට අනුශාසනය කෙරෙත්වා, ආයුෂ්මත් ස්ථවිරවරු මට ධර්ම කථා කෙරෙත්වා’යි කීයේය. මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් ඡන්නයන්ට ස්ථවිර භික්ෂූහු මෙසේ කීහ:- “ඇවැත් ඡන්නයෙනි, රූපය අනිත්‍යය, වේදනාව අනිත්‍යය, සංඥාව අනිත්‍යය, සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ, විඥානය අනිත්‍යය, රූපය අනාත්මය, වේදනාව අනාත්මය, සංඥාව අනාත්මය, සංස්කාරයෝ අනාත්මයහ. විඥානය අනාත්මය, සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ, සියලු ධර්මයෝ අනාත්මයහ” (යනුයි.) ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරයන්ට මෙබඳු සිතෙක් විය:- ‘මටද මේ කාරණය මෙසේම වේ. රූපය අනිත්‍යය, වේදනාව අනිත්‍යය, සංඥාව අනිත්‍යය, සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ. විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය, රූපය අනාත්මය, වේදනාව අනාත්මය, සංඥාව අනාත්මය, සංස්කාරයෝ අනාත්මයහ, විඥානය අනාත්මය, සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ, සියලු ධර්මයෝ අනාත්මයහ’ (යනුයි.) ‘එහෙත් සියලු සංස්කාරයන්ගේ සංසිඳීමවූ සියලු උපධීන්ගේ දුරලීමවූ තෘෂ්ණාවගේ ක්ෂය කිරීමවූ නොඇලීමවූ නිරෝධයවූ නිවණෙහි මාගේ සිත බැස නොගනී, නොපහදී. මනාව නොපිහිටයි, නොමිදෙයි. තැතිගැන්ම හා දෘෂ්ටි වශයෙන් ගැනීමද උපදී. එසේ නම් කුමක් මම වෙම්දැයි සිත ආපසු හැරෙයි. “ධර්මය දක්නාහට එසේ නොවේමය. මම යම් ප්‍රකාරයකින් ධර්මය දක්නෙම්ද? එපරිද්දෙන් කවරෙක් මට ධර්මය දෙසන්නේදැයි’ සිතීය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරයනට මෙබඳු අදහසෙක් පහළවීය:- ‘මේ ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ කොසඹෑ නුවර සමීපයෙහිවූ ඝෝසිතාරාමයෙහි වෙසෙති. ශාස්තෲන්වහන්සේ විසින්ද මනාව වර්ණනා කරන ලද්දේය. නුවණැති සබ්‍රහ්මචාරීන් විසිනුදු ගරු කරන ලද්දේය. මම යම් පරිද්දකින් ධර්මය දක්නෙම්ද, එපරිද්දෙන් ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරතෙම මට ධර්මය දෙසන්නට සමර්ථ වේමය. ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් කෙරෙහි මාගේ එපමණ විශ්වාසයෙක් ඇත්තේමය. එහෙයින් ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණෙම් නම් ඉතා යෙහෙක’ (කියායි.) ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරතෙම සෙනසුන් තැන්පත් කොට තබා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන කොසඹෑ නුවර යම් තැනෙකද, ඝොසිතාරාමය යම් තැනෙක්හිද, ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරතෙම යම් තැනෙකද, එතැනට ගියේය. ගොස් ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් සමග සතුටුවිය. සතුටු වියයුතු සිහිකටයුතු කථාව කොට නිමවා එක් පැත්තක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරතෙම ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන්ට මෙසේ කීය. “ඇවැත් ආනන්ද ස්ථවිරයෙනි, මම එක් කලෙක්හි බරණැස සමීපයෙහි මිගදාය නම් වූ ඉසිපතනාරාමයෙහි වසමි. ඇවැත්නි, එකල්හි වනාහි මම සවස් කාලයෙහි විවේකයෙන් නැගී සිටියෙමි. යතුර ගෙන වෙහෙරෙන් වෙහෙරට ගොස් ස්ථවිර භික්ෂූන්ට මෙසේ කීයෙමි:- ‘ආයුෂ්මත් ස්ථවිරවරු මට අවවාද කරත්වා, ආයුෂ්මත් ස්ථවිරවරු මට අනුශාසනා කෙරෙත්වා, යම් අයුරකින් මම ධර්මය දක්නෙම්ද, ඒ අයුරෙන් මට ආයුෂ්මත් ස්ථවිරවරු ධර්ම කතා කෙරෙත්වා’ ඇවැත්නි, මෙසේ කීකල්හි මට ස්ථවිරවරු මෙසේ කීහ. ‘ඇවැත් ඡන්නයෙනි, රූපය අනිත්‍යය, වේදනාව අනිත්‍යය, සංඥාව අනිත්‍යය, සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ. විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය, රූපය අනාත්මය, වේදනාව අනාත්මය, සංඥාව අනාත්මය, සංස්කාරයෝ අනාත්මයහ, විඤ්ඤාණය අනාත්මය, සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ, සියලු ධර්මයෝ අනාත්මයහ, යි’ (දෙසූහ.) “ඇවැත්නි, ඒ මට මෙබඳු අදහසෙක් වීය:- ‘මට වූකලි මේ කාරණය මෙසේ වෙයි:- රූපය අනිත්‍යය, වේදනාව අනිත්‍යය, සංඥාව අනිත්‍යය, සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ. විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය, රූපය අනාත්මය, වේදනාව අනාත්මය, සංඥාව අනාත්මය, සංස්කාරයෝ අනාත්මය, විඤ්ඤාණය අනාත්මය, සියලු සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයහ. සියලු ධර්මයෝ අනාත්මයහ කියායි. එහෙත් සියලු සංස්කාරයන්ගේ සංසිඳීමට නිමිතිවූ සියලු උපධීන් දුරලීමට නිමිතිවූ තෘෂ්ණාවගේ ක්ෂය කිරීමට නිමිතිවූ රාගයාගෙන් පහවීමට නිමිතිවූ තෘෂ්ණාවෙන් නික්මීමට නිමිතිවූ නිර්වාණයෙහි මාගේ සිත වැද නොගනී, නොපහදී, මනාව නොසිටී, නොමිදේ, තැතිගැන්මද දෘෂ්ටි වශයෙන් ගැනීමද උපදී. එසේ නම් කුමක් මම වෙම්දැයි සිත ආපසු හැරෙයි. ‘යම්සේ ධර්මය දක්නාහට එසේ නොවෙයි. යම්සේ මම ධර්මය දක්නෙම්ද, කවරෙක් වනාහි මට එසේ ධර්මය දෙසන්නේද’ (කියායි.) “ඇවැත්නි, ඒ මට මෙබඳු අදහසෙක් විය:- ‘මේ ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරතෙම වනාහි කොසඹෑ නුවර සමීපයෙහිවූ ඝොසිතාරාමයෙහි වාසය කෙරේ. ශාස්තෲන්වහන්සේ විසින්ද මොනවට වර්ණනා කරන ලද්දේය. නුවණැති සබ්‍රහ්මචාරීන් විසිනුදු ගරු කරන ලද්දේය. මම යම්සේ ධර්මය දකිම්ද, එසේ මට ධර්මය දෙසන්නට සමර්ථද වේ. ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් කෙරෙහි මාගේ එපමණ විශ්වාසයෙක්ද ඇත. මම ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණෙම් නම් ඉතා මැනව’ කියායි. “යම්සේ මම ධර්මය දකිම්ද, එසේ ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරතෙම මට අවවාද කෙරේවා, ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිර තෙම මට අනුශාසනය කෙරේවා, ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරතෙම මට ධර්ම කථාව කෙරේවායි” කීය. මෙපමණකින්ම අපි ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරයනට සතුටු සිතැත්තමෝ වම්හ, ප්‍රීතිසිත් ඇත්තමෝ වම්හ. ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරතෙම ඒ සන්තෝෂය ප්‍රකට කෙළේය. මානය නමැති හුල බිඳ දැම්මේය. “ඇවත, ඡන්න ස්ථවිරයෙනි, කණ යොමුකළ මැනවි. ධර්මය අවබෝධ කිරීමට සුදුස්සෙහිය.” ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ඡන්න ස්ථවිරයන්ට එකෙණෙහිම ධර්මය අවබෝධ කිරීමට සුදුස්සෙක් වේයයි මහත් සතුටක් උපන. “ඇවැත් ඡන්න ස්ථවිරයෙනි, කච්චාන ගෝත්‍රයෙහිවූ භික්ෂුවට (කච්චාන ස්ථවිරයන්ට) අවවාද කරන්නාවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ සමීපයෙන් මේ ධර්මය අසන ලදී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඉදිරියේ පිළිගන්නා ලදී. (කෙසේදයත්?) “කච්චානය, බෙහෙවින් මේ ලෝවැසිතෙම ආත්මය ඇති බවද, ආත්මය සිඳෙන බවද (යන) දෙක ඇසුරු කෙළේය. කච්චානය, ලෝක හේතුව තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් බලන්නාහට ලෝකයෙහි ආත්මය සිඳේය යන යම් දෘෂ්ටියක් වේනම් එය නොවෙයි. කච්චානය, ලෝක නිරෝධය වනාහි තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දක්නාහට ආත්මයක් ඇත යන යම් දෘෂ්ටියක් වේද, එය නොවෙයි. “කච්චානය, මේ ලෝවැසිතෙම බොහෝ සෙයින් තෘෂ්ණා උපාය, දෘෂ්ටි උපාය යන උපාය දෙදෙනාගේ හා කාමූපාදානාදී සතර උපාදානයන්ගේ ගැනීමවූ බන්ධනයෙන් බැදුනේය. හෙතෙමේ බොහෝ සෙයින් මගේ ආත්මයයි ඒ උපාය උපාදානයන් සිතේ පිහිටීම ගැනීම අනුසය කොට ඇති බවට නොපැමිණෙයි. උපදින්නේද දුකමය, නිරුද්ධ වන්නේද දුකමය යන කාරණයෙහි සැක නොකරයි. අවිශ්වාසය නොකරයි. ඔහුට මෙහිදී අන් අයුරකින් නොලැබිය හැකි ඥානයම වෙයි. කච්චානය, මෙපමණකින් සම්‍යක් දෘෂ්ටිය වේ. “කච්චානය, ආත්මයක් ඇත යන මෙය එක් කෙළවරෙක, ආත්මය සිඳේය යන මෙය දෙවන කෙළවර වෙයි. කච්චානය, ඒ මේ අන්ත දෙකට නොපැමිණ තථාගතයන් වහන්සේ ඒ දෙකට මැදින් දහම් දෙසනසේක. “අවිද්‍යාව හේතුකොටගෙන සංස්කාරයෝ වෙති. සංස්කාරයන් හේතුකොටගෙන විඤ්ඤාණයවේ. විඤ්ඤාණය හේතු කොටගෙන නාමරූපය වෙයි. නාමරූපය හේතුකොටගෙන ෂඩායතනය වෙයි. ෂඩායතනය හේතුකොටගෙන ස්පර්ශය වෙයි. ස්පර්ශය හේතුකොටගෙන වේදනාව වෙයි. වේදනාව හේතුකොටගෙන තෘෂ්ණාව වෙයි. තෘෂ්ණාව හේතුකොට ගෙන උපාදානය වේ. උපාදානය හේතුකොටගෙන කර්මභවය වෙයි. කර්මභවය හේතුකොටගෙන ජාතිය වෙයි. ජාතිය හේතුකොටගෙන ජරා මරණයද, ශෝකය, වැලපීමය, කායික දුකය, චෛතසික දුකය යන මොහුද වෙත්. මෙසේ සැපයෙන් අමිශ්‍රවූ දුඃඛ රාසියගේ උත්පත්තිය වේ. “අවිද්‍යාවගේම නිරවශෙෂයෙන් නිරුද්ධකිරීම හේතුකොට ගෙන සංස්කාරයන්ගේ නිරෝධය වේ. සංස්කාරයන්ගේ නිරෝධයෙන් විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධය වේ. විඤ්ඤාණයාගේ නිරෝධයෙන් නාමරූපයන්ගේ නිරෝධය වේ. නාමරූපයන්ගේ නිරෝධයෙන් ෂඩායතනයන්ගේ නිරෝධය වේ. ෂඩායතනයන්ගේ නිරෝධයෙන් ස්පර්ශයාගේ නිරෝධය වේ. ස්පර්ශයාගේ නිරෝධයෙන් වේදනාවගේ නිරෝධය වේ. වේදනාවන්ගේ නිරෝධයෙන් තෘෂ්ණාවගේ නිරෝධය වේ. තෘෂ්ණාවගේ නිරෝධයෙන් උපාදානයන්ගේ නිරෝධය වේ. උපාදානයන්ගේ නිරෝධයෙන් භවයාගේ නිරෝධය වේ. භවයාගේ නිරෝධයෙන් ජාතියගේ නිරෝධය වේ. ජාති නිරෝධයෙන් ජරා මරණයද, ශෝකය, වැලපීමය, දුකය, දොම්නසය යන මොහුද නිරුද්ධ වෙති. මෙසේ සියලු වෘත්ත දුඃඛ රාසියගේ නිරෝධය වන්නේය.” (යනු දේශනාවයි.) “ඇවත් ආනන්ද ස්ථවිරයෙනි, අනුකම්පා කරන්නාවූ, වැඩ කැමතිවූ, අවවාද කරන්නාවූ, අනුශාසනය කරන්නාවූ, මෙබඳු සබ්‍රහ්මචාරීහු යම් ආයුෂ්මත් කෙනෙකුන්ට වෙත්ද, ඒ ආයුෂ්මත්වරුන්ට මෙසේ වන්නේය. ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන්ගේ මේ ධර්මදේශනාව අසා මා විසින් ධර්මය අවබෝධ කරන ලද්දේය.” (අටවැනි ඡන්න සූත්‍රය නිමි.)
9. රාහුලසුත්තං	9. රාහුල සූත්‍රය
91 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො ආයස්මා රාහුලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා රාහුලො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, ජානතො කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති? ‘‘යං කිඤ්චි, රාහුල, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. යා කාචි වෙදනා ... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා...පෙ.... සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. එවං ඛො, රාහුල, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති. නවමං.	91 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් රාහුල භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, එකත්පසෙක හුන්නේය. එකත්පසෙක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් රාහුල භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය සැළකෙළේය. “ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නාහට, කෙසේ දක්නාහට, විඤ්ඤාණය සහිතවූ මේ කයෙහිද, පිටත්හි සියලු ආරම්මණයන්හිද, අනුසය වශයෙන් පවත්නාවූ, තෘෂ්ණා, දෘෂ්ටි, මානයෝ නොවෙත්ද? “රාහුලය, අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි රූපයක්වේද, ඒ සියලු රූපය ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයයි’ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනාව ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥාව ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවුද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි සංස්කාරයක් වේද, ඒ සියලු සංස්කාරයෝ ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් වෙයිද, ඒ සියලු විඤ්ඤාණය ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ තත්වූ පරිද්දෙන්, මනා නුවණින් දකියිද, “රාහුලය, මෙසේම දන්නාහට, මෙසේ දක්නාහට, විඤ්ඤාණය සහිත මේ කයෙහිද, බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද අහංකාර මමංකාර මානානුසයෝ නොවෙත්යයි” (වදාළසේක.) (නවවෙනි රාහුල සූත්‍රය නිමි.)
10. දුතියරාහුලසුත්තං	10. රාහුල සූත්‍රය
92 සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා රාහුලො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, ජානතො කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානාපගතං මානසං හොති විධාසමතික්කන්තං සන්තං සුවිමුත්ත’’න්ති? ‘‘යං කිඤ්චි, රාහුල, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදා විමුත්තො හොති. යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදා විමුත්තො හොති. එවං ඛො, රාහුල , ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානාපගතං මානසං හොති විධා සමතික්කන්තං සන්තං සුවිමුත්ත’’න්ති. දසමං.	92 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් රාහුල භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, එක්පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තෙක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් රාහුල භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය: “ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නහුට, කෙසේ දක්නහුට විඤ්ඤාණය සහිත මේ කයෙහිද, පිටත සියලු ආරම්මණයන්හිද, පහවූ අහංකාර මමංකාර මානානුසය ඇති මානය ඉක්මවූ සංසිඳුනාවූ, මනාකොට මිදුණාවූ සිත වෙයිද?” “රාහුලය, අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි රූපයක් වේද, ඒ සියලු රූපය ‘මෙය මාගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දැක (උපාදාන වශයෙන්) දැඩිව අල්වානොගෙන (කෙලෙසුන් කෙරෙන්) මනාව මිදුනේවේද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනාව ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දැක දැඩිව අල්වානොගෙන (කෙලෙසුන්ගෙන්) මනාව මිදුනේවේද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥාව ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දැක දැඩිව අල්වා නොගෙන (කෙලෙසුන්ගෙන්) මනාව මිදුනේවේද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද, ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද, යම්කිසි සංස්කාරයක් වේද, ඒ සියලු සංස්කාරයෝ ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දැක දැඩිව අල්වා නොගෙන (කෙලෙසුන්ගෙන්) මනාව මිදුණේවේද, “අතීතවූද අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූද, බාහිරවූද ගොරෝසුවූද, සියුම්වූද, හීනවූද, උතුම්වූද, දුරවූද, ලඟවූද යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් වේද, ඒ සියලු විඤ්ඤාණය ‘මෙය මගේ නොවෙයි. එය මම නොවෙමි. එය මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් මනා නුවණින් දැක (තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි වශයෙන්) දැඩිව අල්වා නොගෙන කෙලෙසුන්ගෙන්) මනාව මිදුණේවේද, “රාහුලය, මෙසේම දන්නාහට, දක්නාහට මේ විඤ්ඤාණය සහිත ශරීරයෙහිද, බාහිර සියලු ආරම්මණයන්හිද, පහවූ අහංකාර මමංකාර මානානුසයන් ඇති, මානය දුරුවූ, සංසිඳුනාවූ, මනාකොට මිදුණාවූ, සිත ඇතිවන්නේයයි (වදාළ සේක.) (දසවෙනි රාහුල සූත්‍රය නිමි.)
10. පුප්ඵවග්ගො	10. පුප්ඵ වර්ගය
1. නදීසුත්තං	1. නදී සූත්‍රය
93 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, නදී පබ්බතෙය්‍යා ඔහාරිනී දූරඞ්ගමා සීඝසොතා. තස්සා උභොසු තීරෙසු (උභතො තීරෙ (සී.), උභතො තීරෙසු (ස්‍යා. කං.)) කාසා චෙපි ජාතා අස්සු, තෙ නං අජ්ඣොලම්බෙය්‍යුං; කුසා චෙපි ජාතා අස්සු, තෙ නං අජ්ඣොලම්බෙය්‍යුං; පබ්බජා (බබ්බජා (සී. පී.)) චෙපි ජාතා අස්සු, තෙ නං අජ්ඣොලම්බෙය්‍යුං; බීරණා චෙපි ජාතා අස්සු, තෙ නං අජ්ඣොලම්බෙය්‍යුං; රුක්ඛා චෙපි ජාතා අස්සු, තෙ නං අජ්ඣොලම්බෙය්‍යුං. තස්සා පුරිසො සොතෙන වුය්හමානො කාසෙ චෙපි ගණ්හෙය්‍ය, තෙ පලුජ්ජෙය්‍යුං. සො තතොනිදානං අනයබ්‍යසනං ආපජ්ජෙය්‍ය. කුසෙ චෙපි ගණ්හෙය්‍ය, පබ්බජෙ චෙපි ගණ්හෙය්‍ය, බීරණෙ චෙපි ගණ්හෙය්‍ය, රුක්ඛෙ චෙපි ගණ්හෙය්‍ය, තෙ පලුජ්ජෙය්‍යුං . සො තතොනිදානං අනයබ්‍යසනං ආපජ්ජෙය්‍ය. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. තස්ස තං රූපං පලුජ්ජති. සො තතොනිදානං අනයබ්‍යසනං ආපජ්ජති. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං ; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං , විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. තස්ස තං විඤ්ඤාණං පලුජ්ජති. සො තතොනිදානං අනයබ්‍යසනං ආපජ්ජති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. පඨමං.	93 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසයකරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි පර්වතයෙක ගලාබස්නාවූ ගෙනයන්නාවූ, දුර යන්නාවූ, වහා බස්නා සැඩපහර ඇති ගංගාවක් වේද, ඒ ගඟේ දෙතෙර හටගත්තාවූ වැලුක්තණද වෙත්. ඒ වැලුක් ඒ ගඟට (නැමී) වැඩියක් මත්තෙහි එල්බෙත්. හටගත්තාවූ කුසතණද වෙත්. ඒ කුසතණද ඒ ගඟට එල්බී පවතිත්. හටගත්තාවූ බබුස්තණද වෙත්. ඒ බබුස්තණද ඒ ගඟට එල්බෙති. (එහි) හටගත් බෙරුතණද වෙත්. ඒ බෙරුතණද ඒ ගඟට (නැමී) එල්බෙන්නාහුය. හටගත් ගස්ද වෙත්. ඒ ගස්ද ඒ ගඟට (නැමී) එල්බෙන්නාහුය. “ඒ ගඟේ සැඩපහරින් පුරුෂයෙක් ගෙනයනු ලබන්නේ වැලුක්තණද අල්ලා ගන්නේය. ඒ වැලුක්තණද සහමුලින් මැටි සමග හිසෙහි වැටෙන්නාහුය. හෙතෙම ඒ හේතුකොට ගෙන මහා විනාශයට පැමිණෙන්නේය. කුසතණද අල්වා ගන්නේය. ඒ කුසතණයෝද සහමුලින් මැටි සමග ඉගිල වැටෙන්නාහුය. හෙතෙම ඒ හේතුකොටගෙන මහාවිනාශයට පැමිණෙන්නේය. බබුස්තණද අල්වාගන්නේය. ඒ බබුස්තණ පඳුරුද ඉදිරී වැටෙන්නාහුය. හෙතෙම ඒ හේතුකොටගෙන මහාවිනාශයට පැමිණෙන්නේය. බෙරුතණද අල්ලා ගන්නේය. ඒ බෙරුතණ පඳුරු ද ඉදිරී වැටෙන්නාහුය. හෙතෙම ඒ හේතුකොට ගෙන මහාවිනාශයට පැමිණෙන්නේය. ගස්ද අල්වාගන්නේය. ඒ ගස්ද සහමුලින් මැටි සමග ඉගිලී වැටෙන්නාහුය. හෙතෙම ඒ හේතුකොටගෙන මහාවිනාශයට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි; එපරිද්දෙන්ම ආර්යයන් නොදක්නාවූ ආර්යධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ ආර්යධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ සත්පුරුෂයන්ගේ ධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ ඇසූ පිරූ තැන් නැත්තාවූ පෘථග්ජනතෙම රූපය ආත්මය වශයෙන් හෝ දක්නේය. තමා රූපය ඇත්තෙකුකොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ රූපය දක්නේය. රූපයෙහි හෝ තමා දක්නේය. ඔහුගේ ඒ රූපය වැනසෙයි. හෙතෙම ඒ හේතුකොට ගෙන මහාවිනාශයට පැමිණෙන්නේය. “වේදනාව ආත්ම වශයෙන් හෝ දක්නේය. තමා වේදනාව ඇත්තෙකුකොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ වේදනාව දක්නේය. වේදනාවෙහි හෝ තමා දක්නේය. ඔහුගේ ඒ වේදනාව වැනසෙයි. හෙතෙම ඒ හේතුකොට ගෙන මහා විනාශයට පැමිණෙන්නේය. “සංඥාව ආත්මය වශයෙන් හෝ දක්නේය. තමා සංඥාව ඇත්තෙකුකොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ සංඥාව දක්නේය. සංඥාවෙහි හෝ තමා දක්නේය. ඔහුගේ ඒ සංඥා තොමෝ වැනසෙයි. හෙතෙම ඒ හේතුකොට ගෙන මහා විනාශයට පැමිණෙන්නේය. සංස්කාරයන් ආත්මය වශයෙන් හෝ දක්නේය. තමා සංස්කාරයන් ඇත්තෙකු කොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ සංස්කාරයන් දක්නේය. සංස්කාරයන්හි හෝ තමා දක්නේය. ඔහුගේ ඒ සංස්කාරයෝ වැනසෙත්. හෙතෙම ඒ හේතුකොටගෙන මහා විනාශයට පැමිණෙන්නේය. “විඤ්ඤාණය ආත්මය වශයෙන් හෝ දක්නේය. තමා විඤ්ඤාණය ඇත්තෙකුකොට හෝ දක්නේය. තමා කෙරෙහි හෝ විඤ්ඤාණය දක්නේය. විඤ්ඤාණයෙහි හෝ තමා දක්නේය. ඔහුගේ ඒ විඥානය වැනසෙන්නේය. හෙතෙම ඒ හේතුකොටගෙන මහා විනාශයට පැමිණෙන්නේය. “මහණෙනි, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද? “රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යවේද එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘මේ රූපය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මයයි’ ඒ රූපය දක්නට සුදුසුද?- “ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - ‘ස්වාමීනි අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘මේ වේදනාව මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මයයි’ ඒ වේදනාව දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘මේ සංඥාව මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ ඒ සංඥාව දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමිනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “සංස්කාරය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘මේ සංස්කාරය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ ඒ සංස්කාරය දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?”-“ස්වාමීනි, දුකෙකි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්තද? ‘මේ විඤ්ඤාණය මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මයයි’ දක්නට සුදුසුද?” -“ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “එහෙයින් මහණෙනි, තමා පිළිබඳවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි රූපයෙක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් රූපයෙක් වේද, ‘මේ රූපය මාගේ නොවේ. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි මෙසේ මේ රූපය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුයි. “අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි වේදනාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් වේදනාවක් වේද, ‘මේ වේදනාව මාගේ නොවේ, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ මේ වේදනාව තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූ ද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් සංඥාවක් වේද, ‘මේ සංඥාව මාගේ නොවේ, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙසේ මේ සංඥාව තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාව දතයුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙද්ද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් සංස්කාරයෝ වෙත්ද ‘මේ සංස්කාරය මාගේ නොවේ. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ මේ සංස්කාරය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ බාහිරවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි විඥානයක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් විඥානයක් වේද, ‘මේ විඥානය මාගේ නොවේ මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ මේ විඥානය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය.” “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ, ඇසූ පිරූ තැන් ඇත්තාවූ, ආර්යශ්‍රාවක තෙමේ රූපයෙහිද කලකිරේ. වේදනාවෙහිද කලකිරේ. සංඥාවෙහිද කලකිරේ. සංස්කාරයන්හිද කලකිරේ. විඥානයෙහිද කලකිරේ. කලකිරුණේ නොඇලේ. නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදේ. මිදුණු කල්හි මිදුණේයයි දැනීම වේ. ජාති තොමෝ ක්ෂයවූවාය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලද්දේය. සතර මාර්ගයෙන් කටයුතු කොට නිමවන ලද්දේය. මේ රහත් බව පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි විශේෂයෙන් දැනගනී.” (පළමුවෙනි නදී සූත්‍රය නිමි.)
2. පුප්ඵසුත්තං	2. පුප්ඵ සූත්‍රය
94 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, ලොකෙන විවදාමි, ලොකොව මයා විවදති. න, භික්ඛවෙ, ධම්මවාදී කෙනචි ලොකස්මිං විවදති. යං, භික්ඛවෙ, නත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං, අහම්පි තං ‘නත්ථී’ති වදාමි. යං, භික්ඛවෙ, අත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං, අහම්පි තං ‘අත්ථී’ති වදාමි’’. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, නත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං, යමහං ‘නත්ථී’ති වදාමි? රූපං , භික්ඛවෙ, නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං නත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං; අහම්පි තං ‘නත්ථී’ති වදාමි. වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං නත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං; අහම්පි තං ‘නත්ථී’ති වදාමි. ඉදං ඛො, භික්ඛවෙ, නත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං; අහම්පි තං ‘නත්ථී’ති වදාමි’’. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, අත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං, යමහං ‘අත්ථී’ති වදාමි? රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං අත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං; අහම්පි තං ‘අත්ථී’ති වදාමි. වෙදනා අනිච්චා...පෙ.... විඤ්ඤාණං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං අත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං; අහම්පි තං ‘අත්ථී’ති වදාමි. ඉදං ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථිසම්මතං ලොකෙ පණ්ඩිතානං; අහම්පි තං ‘අත්ථී’ති වදාමි’’. ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, ලොකෙ ලොකධම්මො, තං තථාගතො අභිසම්බුජ්ඣති අභිසමෙති; අභිසම්බුජ්ඣිත්වා අභිසමෙත්වා තං ආචික්ඛති දෙසෙති පඤ්ඤපෙති පට්ඨපෙති විවරති විභජති උත්තානීකරොති. ‘‘කිඤ්ච , භික්ඛවෙ, ලොකෙ ලොකධම්මො, තං තථාගතො අභිසම්බුජ්ඣති අභිසමෙති, අභිසම්බුජ්ඣිත්වා අභිසමෙත්වා ආචික්ඛති දෙසෙති පඤ්ඤපෙති පට්ඨපෙති විවරති විභජති උත්තානීකරොති? රූපං, භික්ඛවෙ, ලොකෙ ලොකධම්මො තං තථාගතො අභිසම්බුජ්ඣති අභිසමෙති. අභිසම්බුජ්ඣිත්වා අභිසමෙත්වා ආචික්ඛති දෙසෙති පඤ්ඤපෙති පට්ඨපෙති විවරති විභජති උත්තානීකරොති. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, තථාගතෙන එවං ආචික්ඛියමානෙ දෙසියමානෙ පඤ්ඤපියමානෙ පට්ඨපියමානෙ විවරියමානෙ විභජියමානෙ උත්තානීකරියමානෙ න ජානාති න පස්සති තමහං, භික්ඛවෙ, බාලං පුථුජ්ජනං අන්ධං අචක්ඛුකං අජානන්තං අපස්සන්තං කින්ති කරොමි! වෙදනා, භික්ඛවෙ, ලොකෙ ලොකධම්මො...පෙ.... සඤ්ඤා, භික්ඛවෙ... සඞ්ඛාරා, භික්ඛවෙ... විඤ්ඤාණං, භික්ඛවෙ, ලොකෙ ලොකධම්මො තං තථාගතො අභිසම්බුජ්ඣති අභිසමෙති. අභිසම්බුජ්ඣිත්වා අභිසමෙත්වා ආචික්ඛති දෙසෙති පඤ්ඤපෙති පට්ඨපෙති විවරති විභජති උත්තානීකරොති. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, තථාගතෙන එවං ආචික්ඛියමානෙ දෙසියමානෙ පඤ්ඤපියමානෙ පට්ඨපියමානෙ විවරියමානෙ විභජියමානෙ උත්තානීකරියමානෙ න ජානාති න පස්සති තමහං, භික්ඛවෙ, බාලං පුථුජ්ජනං අන්ධං අචක්ඛුකං අජානන්තං අපස්සන්තං කින්ති කරොමි! ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, උප්පලං වා පදුමං වා පුණ්ඩරීකං වා උදකෙ ජාතං උදකෙ සංවඩ්ඪං උදකා අච්චුග්ගම්ම ඨාති (තිට්ඨන්තං (ක.)) අනුපලිත්තං උදකෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, තථාගතො ලොකෙ ජාතො ලොකෙ සංවඩ්ඪො ලොකං අභිභුය්‍ය විහරති අනුපලිත්තො ලොකෙනා’’ති. දුතියං.	94 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්‍ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්‍ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, මම ලෝකයා සමග විවාද නොකරමි. මහණෙනි, ලෝවැස්සාද මා සමග විරුද්ධවාද කෙරෙයි. මහණෙනි, දහම් කියන්නෙක් තෙම ලෝකයෙහි කිසිවකු සමග විවාද නොකෙරෙයි. මහණෙනි, ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘යමක් නැතැ’යි මනාව දන්නා ලද්දේද, මමත් ‘එය නැතැ’යි කියමි. මහණෙනි, ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘යමක් ඇතැ’යි මනාව දන්නා ලද්දේද, මමත් ‘එය ඇතැ’යි කියමි. “මහණෙනි, ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් කුමක් නැතැ’යි මනාව දන්නා ලද්දේද? මම යමක් නැතැයි කියම්ද, මහණෙනි, නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ සදාකාලිකවූ නොපෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ රූපයෙක් ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘නැතැ’යි මනාව දන්නා ලද්දේය. මමද එය ‘නැතැ’යි කියමි. “නිත්‍යවූ ස්ථීරවූ සියලු කල්හි පවත්නාවූ නොපෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ වේදනාවක් ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘නැතැ’යි මනාව දන්නා ලදහ. මමද එය ‘නැතැ’යි කියමි. “නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ, සංඥාවක් ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘නැතැයි මනාව දන්නා ලද්දේය. මමද එය ‘නැතැ’යි කියමි. “නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සංස්කාරයෝ ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘නැතැ’යි මනාව දන්නාලද්දාහ. මම ද එය ‘නැතැ’යි කියමි. “නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, සියලුකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ, විඤ්ඤාණයෙක් ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘නැතැ’යි මනාව දන්නා ලද්දේය. මමද එය ‘නැතැ’යි කියමි. මහණෙනි, ‘මම යමක් නැතැ’යි කියම්ද, මේ වනාහි ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ‘නැතැ’යි සම්මත කරන ලද්දේය. “මහණෙනි, මම යමක් ඇතැයි කියම්ද, ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් (ඒ) කුමක් ‘ඇතැ’යි සම්මත කරන ලද්දේද? මහණෙනි, අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ රූපය ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් ඇතැයි සම්මත කරන ලද්දේය. මමද එය ‘ඇතැ’යි කියමි. “ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, වේදනා තොමෝ ‘ඇතැයි සම්මත කරන ලද්දේය. මමද එය ‘ඇතැ’යි කියමි. “ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් අනිත්‍යවූ, දුක්වූ පෙරළෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ සංඥාතොමෝ ‘ඇතැ’යි සම්මත කරන ලද්දේය. මමද එය ‘ඇතැ’යි කියමි. “ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් අනිත්‍යවූ, දුක්වූ පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ සංස්කාරයෝ ‘ඇතැ’යි සම්මත කරන ලද්දාහුය. මමද එය ‘ඇතැ’යි කියමි. “ලෝකයෙහි පණ්ඩිතයන් විසින් අනිත්‍යවූ, දුක්වූ, පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ විඤ්ඤාණය ‘ඇතැ’යි සම්මත කරන ලද්දේය. මමද එය ‘ඇතැ’යි කියමි. “මහණෙනි, තථාගතයන් වහන්සේ යම් ලෝ දහමක් මනාව අවබෝධ කෙරෙද්ද, මනාව දැනගනිද්ද, මනාව අවබෝධකොට මනාව දැන කියද්ද, ප්‍රකාශ කෙරෙද්ද, දන්වද්ද, පිහිටුවද්ද, විවෘත කෙරෙද්ද, මනාව බෙදද්ද, ප්‍රකට කෙරෙද්ද, ලෝකයෙහි (ඒ) ස්කන්ධ පඤ්චකයයි කියන ලද ලෝකධර්මයක් ඇත. “මහණෙනි, තථාගතයන් වහන්සේ යම් ලෝ දහමක් මනාව අවබෝධ කෙරෙද්ද, මනාව දැනගනිද්ද, මනාව අවබෝධකොට මනාව දැන කියද්ද, දෙසද්ද, දන්වද්ද, පිහිටුවද්ද, විවරණය කෙරෙද්ද, ප්‍රකට කෙරෙද්ද, ලෝකයෙහි (ඒ) ලොකධර්මය කවරේද? “මහණෙනි, රූපය ලෝකයෙහි ලොකධර්මයෙකි, තථාගතයන් වහන්සේ ඒ ලෝදහම මනාව අවබෝධ කෙරෙති. මනාව දැනගනිති. මනාව අවබෝධකොට මනාව දැන කියත්, ප්‍රකාශ කෙරෙත්, දන්වත්, පිහිටුවත්, විවරණය කෙරෙත්, ප්‍රකට කෙරෙත්. “මහණෙනි, යමෙක් තථාගතයන් වහන්සේ විසින් මෙසේ කියනු ලබන කල්හි, දෙසනු ලබන කල්හි, දන්වනු ලබන කල්හි, පිහිටුවනු ලබන කල්හි, විවෘත කරනු ලබන කල්හි, ප්‍රකට කරනු ලබන කල්හි නොදනීද, නොදකීද, මහණෙනි, මම බාලවූ, නුවණ ඇස් නැත්තාවූද, නොදන්නාවූ, නොදක්නාවූ, ඒ අන්ධ පෘථග්ජනයා (ගැන) කෙසේ නම් කෙරෙම්ද? “මහණෙනි, වේදනා තොමෝ ලෝකයෙහි ලොකධර්මයෙක, තථාගතයන් වහන්සේ ඒ ලෝදහම මනාව අවබෝධ කෙරෙත්. මනාව දැනගනිත්. මනාව අවබෝධකොට මනාව දැන කියත්, දෙසත්, දන්වත්, පිහිටුවත්, විවෘත කෙරෙත්, ප්‍රකට කෙරෙත්. මහණෙනි, යමෙක් තථාගතයන් වහන්සේ විසින් මෙසේ කියනු ලබන කල්හි, දෙසනු ලබන කල්හි, දන්වනු ලබන කල්හි, පිහිටුවනු ලබන කල්හි, විවෘත කරනු ලබන කල්හි, ප්‍රකට කරනු ලබන කල්හි, නොදනීද, නොදකීද, මහණෙනි, මම අඥානවූ, නුවණැස් නැත්තාවූ, නොදන්නාවූ, නොදක්නාවූ, බොහෝ කෙලෙස් රැස්කරන්නාවූ ඒ අන්ධයා (ගැන) කෙසේ කෙරෙම්ද? “මහණෙනි, සංඥාතොමෝ ලෝකයෙහි ලෝ දහමෙක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ ලෝ දහම අවබෝධ කෙරෙති. මනාව දැනගනිති. අවබෝධකොට මනාව දැන කියත්, ප්‍රකාශ කෙරෙත්, දන්වත්, පිහිටුවත්, විවෘත කෙරෙත්, ප්‍රකට කෙරෙත්. මහණෙනි, යමෙක් තථාගතයන් විසින් මෙසේ කියනු ලබන කල්හි, දෙසනු ලබන කල්හි, දන්වනු ලබන කල්හි, පිහිටුවනු ලබන කල්හි, විවෘත කරනු ලබන කල්හි, ප්‍රකට කරනු ලබන කල්හි නොදනීද, නොදකීද, මහණෙනි, මම නුවණැස් නැත්තාවූ, නොදන්නාවූ, නොදක්නාවූ, බොහෝ කෙලෙස් රැස්කරන්නාවූ ඒ අන්ධයා (ගැන) කෙසේ කෙරෙම්ද? “මහණෙනි, සංස්කාරයෝ ලෝකයෙහි ලෝ දහමෙක, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ ලෝදහම අවබෝධ කෙරෙති, මනාව දැනගනිති, අවබෝධකොට මනාව දැනගෙන කියත්, ප්‍රකාශ කෙරෙත්, දන්වත්, පිහිටුවත්, විවෘත කෙරෙත්, ප්‍රකට කෙරෙත්, මහණෙනි, යමෙක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙසේ කියනු ලබන කල්හි, ප්‍රකාශ කරනු ලබන කල්හි, දන්වනු ලබන කල්හි, පිහිටුවනු ලබන කල්හි, විවෘත කරනු ලබන කල්හි, ප්‍රකට කරනු ලබන කල්හි නොදනීද, නොදකීද, මහණෙනි, මම නුවණැස් නැත්තාවූ, නොදන්නාවූ නොදක්නාවූ, බොහෝ කෙලෙස් රැස්කරන්නාවූ, අඥානවූ ඒ අන්ධ පෘථග්ජනයා (ගැන) කෙසේ කෙරෙම්ද? “මහණෙනි විඤඤාණය ලෝකයෙහි ලෝ දහමෙක, තථාගතයන් වහන්සේ ඒ ලෝදහම අවබෝධ කෙරෙත්. මනාව දැනගනිත්. අවබෝධකොට මනාව දැන කියත්, ප්‍රකාශ කෙරෙත්, දන්වත්, පිහිටුවත්, විවෘත කෙරෙත්, ප්‍රකට කෙරෙත්. මහණෙනි, යමෙක් තථාගතයන් වහන්සේ විසින් මෙසේ කියනු ලබන කල්හි, ප්‍රකාශකරනු ලබන කල්හි, දන්වනු ලබන කල්හි, පිහිටුවනු ලබන කල්හි, විවෘත කරනු ලබන කල්හි, ප්‍රකට කරනු ලබන කල්හි නොදනීද, නොදකීද, මහණෙනි, මම නුවණැස් නැත්තාවූ, නොදන්නාවූ, නොදක්නාවූ, බොහෝ කෙලෙස් රැස් කරන්නාවූ, ඒ අන්ධයා (ගැන) කෙසේ කෙරෙම්ද? “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි දියේ හටගත්තාවූ, දියේ වැඩුනාවූ, උපුලක් හෝ රත් පියුමක් හෝ සුදු පියුමක් හෝ දිය හා නොතැවරුණේ දියෙන් උඩට නැගී සිටීද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම ලෝකයෙහි උපන්නාවූ, ලෝකයෙහි මනාව වැඩුණාවූ, තථාගතයන් වහන්සේ ලෝකයා හා නොතැවරුණාහු, ලෝකයා මැඩ වාසය කෙරෙතියි” වදාළසේක. (දෙවෙනි පුප්ඵ සූත්‍රය නිමි.)
3. ඵෙණපිණ්ඩූපමසුත්තං	3. ඵෙණ සූත්‍රය
95 එකං සමයං භගවා අයුජ්ඣායං (අයොජ්ඣායං (සී. පී.)) විහරති ගඞ්ගාය නදියා තීරෙ. තත්‍ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, අයං ගඞ්ගා නදී මහන්තං ඵෙණපිණ්ඩං ආවහෙය්‍ය. තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො පස්සෙය්‍ය නිජ්ඣායෙය්‍ය යොනිසො උපපරික්ඛෙය්‍ය. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, ඵෙණපිණ්ඩෙ සාරො? එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා තං භික්ඛු පස්සති නිජ්ඣායති යොනිසො උපපරික්ඛති. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායති , තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායති, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායති. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, රූපෙ සාරො? ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සරදසමයෙ ථුල්ලඵුසිතකෙ දෙවෙ වස්සන්තෙ උදකෙ උදකපුබ්බුළං (උදකබුබ්බුළං (සී. පී.)) උප්පජ්ජති චෙව නිරුජ්ඣති ච. තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො පස්සෙය්‍ය නිජ්ඣායෙය්‍ය යොනිසො උපපරික්ඛෙය්‍ය. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, උදකපුබ්බුළෙ සාරො? එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යා කාචි වෙදනා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා...පෙ.... යා දූරෙ සන්තිකෙ වා තං භික්ඛු පස්සති නිජ්ඣායති යොනිසො උපපරික්ඛති. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායති, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායති, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායති. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, වෙදනාය සාරො? ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ ඨිතෙ මජ්ඣන්හිකෙ කාලෙ මරීචිකා ඵන්දති. තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො පස්සෙය්‍ය නිජ්ඣායෙය්‍ය යොනිසො උපපරික්ඛෙය්‍ය. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය...පෙ.... කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, මරීචිකාය සාරො? එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යා කාචි සඤ්ඤා...පෙ..... ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො සාරත්ථිකො සාරගවෙසී සාරපරියෙසනං චරමානො තිණ්හං කුඨාරිං (කුධාරිං (ස්‍යා. කං. ක.)) ආදාය වනං පවිසෙය්‍ය. සො තත්ථ පස්සෙය්‍ය මහන්තං කදලික්ඛන්ධං උජුං නවං අකුක්කුකජාතං (අකුක්කජාතං (ක. සී. පී.), අකුසජාතං (ක. සී.), අකුක්කුජකජාතං (ක.)). තමෙනං මූලෙ ඡින්දෙය්‍ය; මූලෙ ඡෙත්වා අග්ගෙ ඡින්දෙය්‍ය, අග්ගෙ ඡෙත්වා පත්තවට්ටිං විනිබ්භුජෙය්‍ය. සො තස්ස පත්තවට්ටිං විනිබ්භුජන්තො ඵෙග්ගුම්පි නාධිගච්ඡෙය්‍ය, කුතො සාරං! තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො පස්සෙය්‍ය නිජ්ඣායෙය්‍ය යොනිසො උපපරික්ඛෙය්‍ය. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, කදලික්ඛන්ධෙ සාරො? එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා...පෙ.... යෙ දූරෙ සන්තිකෙ වා තං භික්ඛු පස්සති නිජ්ඣායති යොනිසො උපපරික්ඛති. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායති, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායති, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායති. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරෙසු සාරො? ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, මායාකාරො වා මායාකාරන්තෙවාසී වා චතුමහාපථෙ (චාතුම්මහාපථෙ (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) මායං විදංසෙය්‍ය. තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො පස්සෙය්‍ය නිජ්ඣායෙය්‍ය යොනිසො උපපරික්ඛෙය්‍ය. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායෙය්‍ය. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, මායාය සාරො? එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, තං භික්ඛු පස්සති නිජ්ඣායති යොනිසො උපපරික්ඛති. තස්ස තං පස්සතො නිජ්ඣායතො යොනිසො උපපරික්ඛතො රිත්තකඤ්ඤෙව ඛායති, තුච්ඡකඤ්ඤෙව ඛායති, අසාරකඤ්ඤෙව ඛායති. කිඤ්හි සියා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණෙ සාරො? ‘‘එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි... සඤ්ඤායපි... සඞ්ඛාරෙසුපි ... විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාති’’. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා - ‘‘ඵෙණපිණ්ඩූපමං රූපං, වෙදනා බුබ්බුළූපමා (බුබ්බුලූපමා (සී.), පුබ්බුළොපමා (ක.)); මරීචිකූපමා සඤ්ඤා, සඞ්ඛාරා කදලූපමා; මායූපමඤ්ච විඤ්ඤාණං, දෙසිතාදිච්චබන්ධුනා. ‘‘යථා යථා නිජ්ඣායති, යොනිසො උපපරික්ඛති; රිත්තකං තුච්ඡකං හොති, යො නං පස්සති යොනිසො. ‘‘ඉමඤ්ච කායං ආරබ්භ, භූරිපඤ්ඤෙන දෙසිතං; පහානං තිණ්ණං ධම්මානං, රූපං පස්සථ (පස්සෙථ (සී.)) ඡඩ්ඩිතං. ‘‘ආයු උස්මා ච විඤ්ඤාණං, යදා කායං ජහන්තිමං; අපවිද්ධො (අපවිට්ඨො (ස්‍යා. කං.)) තදා සෙති, පරභත්තං අචෙතනං. ‘‘එතාදිසායං සන්තානො, මායායං බාලලාපිනී; වධකො එස අක්ඛාතො, සාරො එත්ථ න විජ්ජති. ‘‘එවං ඛන්ධෙ අවෙක්ඛෙය්‍ය, භික්ඛු ආරද්ධවීරියො; දිවා වා යදි වා රත්තිං, සම්පජානො පටිස්සතො. ‘‘ජහෙය්‍ය සබ්බසංයොගං, කරෙය්‍ය සරණත්තනො; චරෙය්‍යාදිත්තසීසොව, පත්ථයං අච්චුතං පද’’න්ති. තතියං;	95 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අයොධ්‍යපුර සමීපයෙහි ගංගානම් නදීතෙර වැඩ වසනසේක. එකල්හි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මහණෙනි, කියා භික්‍ෂූන් ඇමතූසේක. ඒ භික්‍ෂූහු ‘පින්වතුන් වහන්සැ’යි කියා භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පිළිතුරු දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ සූත්‍රය වදාළසේක. “මහණෙනි. යම්සේ වනාහි මේ ගංගානදී තොමෝ මහත් පෙණපිඩු ගෙන එන්නේද, ඇස් ඇති පුරුෂයෙක් තෙම ඒ පෙණපිඩු දකින්නේය, බලන්නේය, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්‍ෂා කරන්නේය. ඒ පෙණපිඩු දක්නාවූ බලන්නාවූ, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්‍ෂා කරන්නාවූ ඔහුට හිස්වූවක්ම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍යවූවක්ම වැටහෙන්නේය, හර නැත්තක්වම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, පෙණපිඩ පිළිබඳව කිනම් හරයක් වන්නේද? “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම තමා පිළිබඳවූ හෝ පිටත්හිවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම් රූපයක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් රූපයක් වේද, මහණතෙම ඒ රූපය දකියි, බලයි. නුවණින් නැවත නැවත පරීක්‍ෂා කර බලයි. ඒ රූපය බලන්නාවූ, සිතන්නාවූ, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්‍ෂා කරන්නාවූ ඔහුට හිස්වූවක්වම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍යවූවක්ම වැටහෙන්නේය, හරනැති වූවක්ම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, රූපයෙහි කිනම් හරයක් වන්නේද? “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි සරත් කාලයෙහි මහවැසි පොද ඇති වැසි වසින කල්හි දිය බුබුලු උපදීද, නැතිවේද, ඇස් ඇති පුරුෂයෙක් තෙම ඒ දිය බුබුලු දක්නේද, බලන්නේද, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නේද, ඒ දිය බුබුල දක්නාවූ බලන්නාවූ නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නාවූ ඒ පුරුෂයාහට ඒ දිය බුබුල හිස්වූවකැයිම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍යවූවකැයිම වැටහෙන්නේය, හර නැත්තකැයිම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, දිය බුබුලේ කිනම් හරෙක් වන්නේද? “මහණෙනි, එසේම වනාහි තමා පිළිබඳවූ හෝ පිටත්හිවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීත අනාගත-වර්තමානවූ යම් වේදනාවක් වේද, දුරවූ හෝ ලඟවූ හෝ යම් වේදනාවක් වේද, මහණතෙම ඒ වේදනාව දකියි. බලයි. නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂාකර බලයි. ඒ වේදනාව දකින්නාවූ, සිතන්නාවූ, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කොට බලන්නාවූ, ඔහුට හිස්වූවක්ම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍ය වූවක්වම වැටහෙන්නේය, නිස්සාරවූවක්වම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, වේදනාවේ කිනම් හරයක් වන්නේද? “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි ග්‍රීෂ්ම මාසයන්ගේ අන්තිම මාසයෙහි ඉරුමුදුනෙහි සිටි කල්හි මිරිඟුව සැලේද, ඇස් ඇති පුරුෂයෙක් ඒ මිරිඟුව දක්නේය, බලන්නේය, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නේය. දක්නාවූ බලන්නාවූ නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නාවූ ඒ පුරුෂයාහට ඒ මිරිඟුව හිස්වූවකැයිම හිස්වූවකැයිම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍යවූවකැයිම වැටහෙන්නේය, හර නැත්තකැයිම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, මිරිඟුවෙහි කිනම් හරයක් වන්නේද? “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම තමා පිළිබඳවූ හෝ පිටතවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීත අනාගත-වර්තමානවූ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, දුරවූ හෝ ලඟවූ හෝ යම් සංඥාවක් වේද, මහණතෙම ඒ සංඥාව දකියි, බලයි, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කෙරෙයි. ඒ සංඥාව දක්නාවූ බලන්නාවූ නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නාවූ ඒ මහණහට (ඒ සංඥාව) හිස්වූවකැයිම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍ය වූවකැයිම වැටහෙන්නේය, හර නැත්තකැයිම වැටහෙන්නේය. මහණෙනි, සංඥාවගේ කිනම් හරෙක් වන්නේද? “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි අරටුවෙන් ප්‍රයෝජන ඇත්තාවූ අරටුව සොයන්නාවූ අරටුව සෙවීමෙහි ඇවිදින්නාවූ පුරුෂයෙක් තෙම කෙටේරියක් රැගෙන වනයකට පිවිසෙන්නේද, හෙතෙම එහි කෙළින්වූ නොපීදුණු මහ නාඹුල්කෙසෙල් ගසක් දක්නේද, හෙතෙම ඒ කෙලෙස් ගස මුලින් කපන්නේය, මුල කපා පිති කපන්නේය, පිති කපා පතුරු ගළවන්නේය, හෙතෙම ඒ කෙසෙල් ගසෙහි පතුරු ගළවනුයේ එළයද නොලබන්නේය, අරටුවක් කොයින් ලබන්නේද? ඇස් ඇති පුරුෂයෙක් ඒ කෙසෙල් පතුරු දක්නේය, බලන්නේය, නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නේය. දක්නාවූ බලන්නාවූ නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නාවූ ඒ පුරුෂයාහට ඒ කෙසෙල් පතුරු හිස්වූවකැයිම ශූන්‍ය වූවකැයිම හර නැත්තෙකැයිම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, කෙසෙල් කඳේ කිනම් හරයෙක් වන්නේද? “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීත -අනාගත - වර්තමානවූ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙද්ද, දුරවූ හෝ ලඟවූ හෝ යම් සංස්කාරයෝ වෙද්ද, මහණ තෙම එය දකියි, බලයි. නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරයි. ඒ සංස්කාර ස්කන්ධය දක්නාවූ බලන්නාවූ නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නාවූ ඔහුට එය හිස්වූවකැයිම ශුන්‍ය වූවකැයිම හර නැත්තෙකැයිම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, සංස්කාරයන්හි කිනම් හරයෙක් වන්නේද? “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි මායාකාරයෙක් හෝ මායාකාරයෙකුගේ අතවැස්සෙක් හෝ සතරමංසන්ධියෙක ඇස් බැන්ඳුම දක්වන්නේද, ඇස් ඇති පුරුෂයෙක් ඒ ඇස් බැන්ඳුම දක්නේය, බලන්නේය. නුවණින් සලකන්නේය. ඒ මායාව දක්නාවූ බලන්නාවූ නුවණින් නැවත නැවත පරීක්ෂා කරන්නාවූ ඔහුට හිස්වූවකැයිම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍යවූවකැයිම වැටහෙන්නේය, හර නැත්තෙකැයිම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, මායාවෙහි කිනම් හරයෙක් වන්නේද? එපරිද්දෙන්ම මහණෙනි, තමා පිළිබඳවූ හෝ පිටත්හිවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීත අනාගත -වර්තමානවූ හෝ යම්කිසි විඤ්ඤාණයෙක් වේද, දුරවූ හෝ ලඟවූ හෝ යම් විඤ්ඤාණයෙක් වේද, මහණතෙම ඒ විඤ්ඤාණය දකියි, බලයි, නුවණින් විමසයි. ඒ විඤ්ඤාණය දක්නාවූ බලන්නාවූ නුවණින් විමසන්නාවූ ඒ මහණහට හිස් වූවක්ම වැටහෙන්නේය, ශූන්‍යවූවක්ම වැටහෙන්නේය, හරනැත්තෙක්ම වැටහෙන්නේය. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණයෙහි කිනම් හරයෙක් වන්නේද? “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ඇසූ පිරූ තැන් ඇත්තාවූ ආර්යශ්‍රාවක තෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි, විඥානයෙහිද කලකිරෙයි, කලකිරුණේ නො ඇලෙයි, නො ඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදේ. මිදුණු කල්හි “මිදුණේයයි දැනීම වෙයි, ජාතිතොමෝ ක්ෂයවූවාය, බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමකරන ලද්දේය, කළයුත්ත කරන ලද්දේය, මේ ආත්මභාවය සඳහා කළයුතු අනිකක් නැතැ”යි දැනගනී. මේ සූත්‍රය භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ සේක. ශාස්තෲවූ සුගතයන් වහන්සේ මෙය වදාරා අනතුරුව මේ ගාථා වදාළසේක. “රූපය පෙණපිඩක් බඳුය, වේදනාව දියබුබුලක් බඳුය, සංඥාව මිරිඟුවක් බඳුය, සංස්කාරයෝ කෙසෙල් ගසක් බඳුවූහ, විඥානය මායාවක් බඳුයයි සූර්යවංශිකයනට නෑවූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලදහ. “යමෙක් ඒ පස්කඳ නුවණින් බලාද යම් යම් අයුරකින් සිතාද, නුවණින් නැවත නැවත විමසාද, (ඔහුට එය) හිස්ව වැටහෙයි, ශූන්‍යව වැටහෙයි. “යමෙක් (ජීවිතෙන්ද්‍රිය, කර්මයෙන් උපන් තෙජොධාතුව, සිත යන) ධර්මයන් තිදෙන පහකළාවූ (එහෙයින්ම නෑයන් විසින් බැහැර) දමන ලද රූපය දක්නේද, (හෙතෙම) සියුම් ප්‍රඥාව ඇත්තාවූද, මහත් පැතුරුණු ප්‍රඥාව ඇත්තාවූද, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මේ කය ගැරහිය යුතු කොට දෙසන ලදැයි දක්නේය. “යම් කලෙක්හි ජීවිතෙන්ද්‍රියයද කර්මයෙන් උපන් තේජොධාතුවද, සිතද මේ කය හරිද්ද, එකල්හි සිතිවිලි නැත්තක්ව (නානාවිධ පණු ආදීන්ට) ගොදුරුව (ඥාතීන් විසින්) ඉවත දමන ලද්දේ (පොළොව මත) හෝනේය. “යම් මේ විඤ්ඤාණස්කන්ධයක් වේද, (එය) අඥාන මහජනයා කතාකරවන මායාවක් නම්වෙයි, ‘එබඳු ප්‍රවේණිය වෙයි, මේ පඤ්චස්කන්ධය වධකයෙක් යයි වදාරණ ලදී. පටන් ගන්නා ලද වීර්යය ඇත්තාවූ, සම්‍යක් ප්‍රඥාව ඇත්තාවූ, එළඹ සිටි සිහි ඇත්තාවූ, මහණතෙමේ ඉදින් දවල් හෝ රෑ හෝ ස්කන්ධයන් මෙසේ දක්නේද, (ඒ මහණතෙමේ) සියලු (දස) සංයෝජනය පහකරන්නේය. තමහට පිහිට ඇති කරන්නේය, නිර්වාණය පතමින් හිස ගිනිගත්තෙකුසේ හැසිරෙන්නේය.” (තුන්වෙනි ඵෙණ සූත්‍රය නිමි.)
4. ගොමයපිණ්ඩසුත්තං	4. ගොමය සූත්‍රය
96 සාවත්ථිනිදානං . එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කිඤ්චි රූපං යං රූපං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති? අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කාචි වෙදනා යා වෙදනා නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති? අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කාචි සඤ්ඤා යා සඤ්ඤා...පෙ.... අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කෙචි සඞ්ඛාරා යෙ සඞ්ඛාරා නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සන්ති? අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කිඤ්චි විඤ්ඤාණං, යං විඤ්ඤාණං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, භික්ඛු, කිඤ්චි රූපං, යං රූපං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති. නත්ථි ඛො, භික්ඛු, කාචි වෙදනා... කාචි සඤ්ඤා... කෙචි සඞ්ඛාරා... කිඤ්චි විඤ්ඤාණං , යං විඤ්ඤාණං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති. අථ ඛො භගවා පරිත්තං ගොමයපිණ්ඩං පාණිනා ගහෙත්වා තං භික්ඛුං එතදවොච - ‘‘එත්තකොපි ඛො, භික්ඛු, අත්තභාවපටිලාභො නත්ථි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති. එත්තකො චෙපි, භික්ඛු, අත්තභාවපටිලාභො අභවිස්ස නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො, නයිදං බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායෙථ සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛු, එත්තකොපි අත්තභාවපටිලාභො නත්ථි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො, තස්මා බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායති සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. ‘‘භූතපුබ්බාහං, භික්ඛු, රාජා අහොසිං ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො. තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිනගරසහස්සානි අහෙසුං කුසාවතී රාජධානිප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිපාසාදසහස්සානි අහෙසුං ධම්මපාසාදප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිකූටාගාරසහස්සානි අහෙසුං මහාබ්‍යූහකූටාගාරප්පමුඛානි (මහාවියූහකූටාගාරප්පමුඛානි (දී. නි. 2.263)). තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිපල්ලඞ්කසහස්සානි අහෙසුං දන්තමයානි සාරමයානි සොවණ්ණමයානි ගොණකත්ථතානි පටිකත්ථතානි පටලිකත්ථතානි කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණානි (කාදලිමිගපවරපච්චත්ථරණානි (සී.)) සඋත්තරච්ඡදානි උභතොලොහිතකූපධානානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිනාගසහස්සානි අහෙසුං සොවණ්ණාලඞ්කාරානි සොවණ්ණද්ධජානි හෙමජාලපටිච්ඡන්නානි උපොසථනාගරාජප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිඅස්සසහස්සානි අහෙසුං සොවණ්ණාලඞ්කාරානි සොවණ්ණද්ධජානි හෙමජාලපටිච්ඡන්නානි වලාහකඅස්සරාජප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිරථසහස්සානි අහෙසුං සොවණ්ණාලඞ්කාරානි සොවණ්ණද්ධජානි හෙමජාලපටිච්ඡන්නානි වෙජයන්තරථප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු, රඤ්ඤො සතො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස චතුරාසීතිමණිසහස්සානි අහෙසුං මණිරතනප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු...පෙ.... චතුරාසීතිඉත්ථිසහස්සානි අහෙසුං සුභද්දාදෙවිප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු...පෙ.... චතුරාසීතිඛත්තියසහස්සානි අහෙසුං අනුයන්තානි පරිණායකරතනප්පමුඛානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු...පෙ.... චතුරාසීතිධෙනුසහස්සානි අහෙසුං දුකූලසන්දනානි කංසූපධාරණානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු...පෙ.... චතුරාසීතිවත්ථකොටිසහස්සානි අහෙසුං ඛොමසුඛුමානි කොසෙය්‍යසුඛුමානි කම්බලසුඛුමානි කප්පාසිකසුඛුමානි. තස්ස මය්හං, භික්ඛු...පෙ.... චතුරාසීතිථාලිපාකසහස්සානි අහෙසුං; සායං පාතං භත්තාභිහාරො අභිහරියිත්ථ. ‘‘තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා නගරසහස්සානං එකඤ්ඤෙව තං නගරං හොති යමහං තෙන සමයෙන අජ්ඣාවසාමි - කුසාවතී රාජධානී. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා පාසාදසහස්සානං එකොයෙව සො පාසාදො හොති යමහං තෙන සමයෙන අජ්ඣාවසාමි - ධම්මො පාසාදො. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා කූටාගාරසහස්සානං එකඤ්ඤෙව තං කූටාගාරං හොති යමහං තෙන සමයෙන අජ්ඣාවසාමි - මහාබ්‍යූහං කූටාගාරං. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා පල්ලඞ්කසහස්සානං එකොයෙව සො පල්ලඞ්කො හොති යමහං තෙන සමයෙන පරිභුඤ්ජාමි - දන්තමයො වා සාරමයො වා සොවණ්ණමයො වා රූපියමයො වා. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා නාගසහස්සානං එකොයෙව සො නාගො හොති යමහං තෙන සමයෙන අභිරුහාමි - උපොසථො නාගරාජා. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා අස්සසහස්සානං එකොයෙව සො අස්සො හොති යමහං තෙන සමයෙන අභිරුහාමි - වලාහකො අස්සරාජා. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා රථසහස්සානං එකොයෙව සො රථො හොති යමහං තෙන සමයෙන අභිරුහාමි - වෙජයන්තො රථො. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා ඉත්ථිසහස්සානං එකායෙව සා ඉත්ථී හොති යා මං තෙන සමයෙන පච්චුපට්ඨාති - ඛත්තියානී වා වෙලාමිකා වා. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා වත්ථකොටිසහස්සානං එකඤ්ඤෙව තං වත්ථයුගං හොති යමහං තෙන සමයෙන පරිදහාමි - ඛොමසුඛුමං වා කොසෙය්‍යසුඛුමං වා කම්බලසුඛුමං වා කප්පාසිකසුඛුමං වා. තෙසං ඛො පන, භික්ඛු, චතුරාසීතියා ථාලිපාකසහස්සානං එකොයෙව සො ථාලිපාකො හොති යතො නාළිකොදනපරමං භුඤ්ජාමි තදුපියඤ්ච සූපෙය්‍යං (සූපබ්‍යඤ්ජනං (ස්‍යා. කං.)). ඉති ඛො, භික්ඛු, සබ්බෙ තෙ සඞ්ඛාරා අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා. එවං අනිච්චා ඛො, භික්ඛු, සඞ්ඛාරා. එවං අද්ධුවා ඛො, භික්ඛු, සඞ්ඛාරා. එවං අනස්සාසිකා ඛො, භික්ඛු, සඞ්ඛාරා. යාවඤ්චිදං , භික්ඛු, අලමෙව සබ්බසඞ්ඛාරෙසු නිබ්බින්දිතුං, අලං විරජ්ජිතුං, අලං විමුච්චිතු’’න්ති. චතුත්ථං.	96 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. ඉක්බිති භික්ෂුවක් තෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ එක් පැත්තෙක හුන්නේය. එක් පැත්තෙක හුන්නාවූ, ඒ භික්ෂුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කරුණ කීයේය. “ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, සියලු කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ, සදාකාලිකයන් හා සමානව එසේම සිටින්නාවූ යම්කිසි රූපයෙක් ඇත්තේද?” “ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, සියලු කල්හි පවත්නාවූ නොපෙරලෙන ස්වභාව ඇත්තාවූ සදාකාලිකයන් මෙන් එසේම සිටින්නාවූ යම්කිසි වේදනාවක් ඇත්තේද? “ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ, හැමදා පවතින්නාවූ නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ සදාකාලික වස්තුවක්සේ එසේම සිටින්නාවූ යම්කිසි සංඥාවක් ඇත්තේද? “ස්වාමීනි, නිත්‍යවන්නාවූ ස්ථිරවන්නාවූ, හැම කල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ සදාකාලික වස්තුවක් මෙන් එසේම සිටින්නාවූ යම්කිසි සංස්කාරයෝ ඇත්තාහුද? “ස්වාමීනි නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවතින්නාවූ නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ හැමකල්හි පවත්නාවූ දෙයක් මෙන් එසේම තිබෙන්නාවූ යම් කිසි විඥානයෙක් ඇත්තේද?” “මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවත්නාවූ නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ සදාකාලික වස්තුවක් සේ එසේම සිටින්නාවූ කිසි රූපයෙක් නැත්තේමය. “මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමදා පවතින්නාවූ නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් මෙන් එසේම සිටින්නාවූ කිසි වේදනාවක් තොමෝ නැත්තේමය. “මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවතින්නාවූ නො පෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ සදාකාලික වස්තුවක් මෙන් එපරිද්දෙන්ම සිටින්නාවූ කිසි සංඥාවක් නැත්තේමය. “මහණ, නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ හැමකල්හි පවත්නාවූ නො පෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් මෙන් එකාකාරව සිටින්නාවූ කිසි සංස්කාර කෙනෙක් නැත්තාහුමය. මහණ නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමදා පවතින්නාවූ නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික දෙයක් මෙන් එසේම සිටින්නාවූ කිසි විඥානයෙක් නැත්තේමය.” ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ස්වල්පවූ ගොම පිඩක් අතින් ගෙන ඒ මහණහට මෙය වදාළසේක. “මහණ, නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ හැමකල්හි පවත්නාවූ නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ මෙපමණවූද ඉපදීම ලැබූ ආත්මභාවයක් නැත. “මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද ආත්මභාවය ලැබීමක් ඉදින් වන්නේ නම් මනාව දුක් ක්ෂය කරනු පිණිස මේ මාර්ගබ්‍රහ්මචර්යාව විසීම නම් නොපණවන්නේය. “මහණ, යම්හෙයකින් නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූද, මේ (ගොම පිඩ) පමණවූද, ආත්මභාව ප්‍රතිලාභයෙක් නැද්ද, එහෙයින් මනා කොට දුක් ක්ෂය කරනු පිණිස මාර්ගබ්‍රහ්මචර්යාව විසීම පණවන්නේය. “මහණ, මම පෙර හිසෙහි ඔටුනු පළඳවන ලද්දාවූ ක්ෂත්‍රිය රජෙක් වීමි. “මහණ, හිසෙහි ඔටුනු පළඳවන ලද්දාවූ ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට කුසාවතී රාජධානිය ප්‍රධානකොට ඇති අසූහාර දහසක් නුවරවල් වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුනු පළඳවන ලද්දාවූ ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට ධර්මප්‍රාසාදය ප්‍රධාන කොට ඇති අසූහාරදහසක් ප්‍රාසාදයෝ වූහ. මහණ, හිසෙහි ඔටුනු පළඳවන ලද්දාවූ ක්ෂත්‍රිය රජවුම ඒ මට ‘මහාබ්‍යුහ’ නම් කුළුගෙය ප්‍රධානකොට ඇති අසූ හතර දහසක් කුළුගෙවල් වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුනු පළඳවන ලද්දාවූ ක්‍ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට (ඇත්) දනිත් කරන ලද්දාවූද, රත්හඳුන් අරටුවෙන් කරන ලද්දාවූද, රනින් කරන ලද්දාවූද, රිදියෙන් කරන ලද්දාවූද, අඟල් හතරකට වැඩි ලොම් ඇති කළුකොඳු පලස් අතුරණ ලද්දාවූද, දෙපැත්තෙහි සුදු එළු ලොම් මුවා කම්බිලි අතුරණ ලද්දාවූද, ගණවූ මල් ඇති සුදු එළු ලොම් මුවා ඇතිරිලි අතුරණ ලද්දාවූද, කෙසෙල් මුවන්ගේ සමින් කරන ලද උතුම් පසතුරුණු අතුරණ ලද්දාවූද, මත්තෙහි බඳින ලද රතුවියන් සහිතවූ දෙපැත්තෙහි තබන ලද රතු කොට්ට ඇත්තාවූ අසූහාරදහසක් පුටුවූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳන ලද්දාවූ ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට ස්වර්ණාභරණ ඇති, රනින් කරන ලද කොඩි ඇති රන්දැලින් වසන ලද්දාවූ, උපෝසථ හස්තිරාජයා ප්‍රධාන කොට ඇති සුවාසූ දහසක් ඇත්තුවූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳන ලද්දාවූ, ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට ස්වර්ණාලංකාර ඇත්තාවූ, රන් දද ඇත්තාවූ, රන් දැලින් වසන ලද්දාවූ, වලාහක අශ්වරාජයා ප්‍රධානකොට ඇති අසූහතර දහසක් අශ්වයෝ වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳන ලද්දාවූ, ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒමට ස්වර්ණාලංකාර ඇති රනින් කරන ලද කොඩි ඇති රන් දැලින් වසන ලද්දාවූ, වෛජයන්ත රථය ප්‍රධානකොට ඇති අසූහාරදහසක් රථ වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳවන ලද්දාවූ, ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට අසූහාරදහසක් මැණික් වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳන ලද්දාවූ, ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට ශුභද්‍රාදේවිය ප්‍රධානකොට ඇති අසූහාරදහසක් ස්ත්‍රීහු වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳන ලද්දාවූ ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට අනුකූලවූ පුත්‍ර රත්නය ප්‍රධාන කොට ඇති අසූහාර දහසක් ක්ෂත්‍රියයෝ වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳන ලද්දාවූ, ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට රෙදි අතුරන ලද්දාවූ, රිදීයෙන් කරන ලද කිරිදෝනා බඳුන් ඇති සුවාසූ දහසක් දෙන්නු වූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳවන ලද්දාවූ, ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට කොමු පිළියෙන් සියුම්වූද, කෝසෙය්‍ය වස්ත්‍රයෙන් සියුම්වූද, පලස්වලින් සියුම්වූද, කපු පිළියෙන් සියුම්වූද අසූ හතර දහසක් රෙදි මිටිවූහ. “මහණ, හිසෙහි ඔටුණු පළඳවන ලද්දාවූ ක්ෂත්‍රිය රජවූම ඒ මට අසූහතර දහසක් බත් හැළි වූහ. සවසද උදෑසනද දිය යුතු ඒ බත දෙන ලදී. “මහණ, මම එකල්හි යම් නුවරෙක වෙසෙම්ද, ඒ සුවාසූ දහසක් නගරයන් අතුරෙන් කුසාවතී රාජධානියවූ ඒ එකම නුවර වෙයි. “මහණ ඒ අසූහතර දහසක් ප්‍රාසාදයන් අතුරෙන් යම් පහයෙක මම එකල්හිවසම්ද, ධර්මප්‍රාසාදයවූ ඒ එකම ප්‍රාසාදය වෙයි. “මහණ, මම එකල්හි යම් කුළුගෙයක වසම්ද, ඒ සුවාසූ දහසක් කුළුගෙවල් අතුරෙන් “මහාබ්‍යුහ” කුළුගෙයවූ ඒ එකම කුළුගෙය වෙයි. “මහණ, මම එසමයෙහි යම් පුටුවක් පරිභොගකරම්ද, ඒ අසූහතර දහසක් පුටු අතුරෙන් ඇත් දතින් කරන ලද්දාවූ හෝ රත්හඳුන් හරින් කරන ලද්දාවූ හෝ රනින් කරන ලද්දාවූ හෝ රිදීයෙන් කරන ලද්දාවූ හෝ ඒ එකම පුටුවක් වෙයි. “මහණ, මම ඒ කාලයෙහි යම් ඇත් රජෙකු පිට නගිම්ද, ඒ සුවාසූ දහසක් ඇතුන් අතුරෙන් උපොසිත හස්තිරාජයාවූ ඒ එකම ඇතෙක් වෙයි. “මහණ, මම ඒ කාලයෙහි යම් අසෙකු පිට නගිම්ද, ඒ අසූහතර දහසක් අසුන් අතුරෙන් වලාහක අශ්වරාජයාවූ ඒ එකම අශ්වයෙක් වෙයි. “මහණ මම ඒ කාලයෙහි යම් රියකට නගිම්ද, ඒ අසූ හතර දහසක් රථයන් අතුරෙන් විජයොත් රිය නම් වූ ඒ එකම රථය වෙයි. “මහණ, මම එසමයෙහි ක්ෂත්‍රිය ස්ත්‍රියක හෝ ක්ෂත්‍රියයාට දාව බැමිණිය කුස උපන්නාවූද, බමුණාට දාව ක්ෂත්‍රිය ස්ත්‍රිය කුස උපන්නාවූද ස්ත්‍රියක් උපස්ථාන කෙරේද, ඒ සුවාසු දහසක් ස්ත්‍රීන් අතුරෙන් ඈ එකම ස්ත්‍රී (රත්නය) වෙයි. “මහණ එසමයෙහි යම් පිළි සඟළක් හඳිම්ද, ඒ අසූහතර දහසක් වස්ත්‍ර මිටි අතුරෙන් කොමු පිළියෙන් සියුම්වූද, කොසෙය්‍ය වස්ත්‍රයෙන් සියුම්වූද කම්බිලියෙන් සියුම්වූද, කපුපිළියෙන් සියුම්වූද, ඒ එකම පිළිසඟළෙක් වෙයි. “මහණ, මම එසමයෙහි යම් සහල් නැළියක පමණ බත් ද ඊට සුදුසු සූප ව්‍යඤ්ජනද අනුභව කරම්ද, ඒ අසූහතරදහසක් පිසූ බත් සැළි අතුරෙන් ඒ එකම සැළියක පිසූ බත වෙයි. “මහණ, මෙසේ වනාහි ඉක්මගියාවූ ඒ හැම සංස්කාරයෝ නිරුද්ධවූහ, පෙරළුණාහුය. මහණ, මෙසේ සංස්කාරයෝ අනිත්‍ය වන්නාහුමය. මහණ, මෙසේ සංස්කාරයෝ ස්ථිර නොවන්නාහුමය. මහණ, මෙසේ සංස්කාරයෝ සැනසිලි නැත්තාහුමය. මහණ, සියලු සංස්කාරයන්හි අතිශයින් කලකිරෙන්නට සුදුසුමය, නො ඇලෙන්නට සුදුසුමය. මිදෙන්නට සුදුසුමය.” (හතරවෙනි ගොමය සූත්‍රය නිමි.)
5. නඛසිඛාසුත්තං	5. නඛ සිඛ සූත්‍රය
97 සාවත්ථිනිදානං . එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කිඤ්චි රූපං යං රූපං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති? අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කාචි වෙදනා යා වෙදනා නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති? අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කාචි සඤ්ඤා...පෙ.... කෙචි සඞ්ඛාරා, යෙ සඞ්ඛාරා නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සන්ති? අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කිඤ්චි විඤ්ඤාණං, යං විඤ්ඤාණං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, භික්ඛු, කිඤ්චි රූපං, යං රූපං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති. නත්ථි ඛො, භික්ඛු, කාචි වෙදනා... කාචි සඤ්ඤා... කෙචි සඞ්ඛාරා...පෙ.... කිඤ්චි විඤ්ඤාණං, යං විඤ්ඤාණං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති. අථ ඛො භගවා පරිත්තං නඛසිඛායං පංසුං ආරොපෙත්වා තං භික්ඛුං එතදවොච - ‘‘එත්තකම්පි ඛො, භික්ඛු, රූපං නත්ථි නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති. එත්තකං චෙපි, භික්ඛු, රූපං අභවිස්ස නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං, නයිදං බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායෙථ සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛු, එත්තකම්පි රූපං නත්ථි නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං, තස්මා බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායති සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය’’. ‘‘එත්තකාපි ඛො, භික්ඛු, වෙදනා නත්ථි නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති. එත්තකා චෙපි, භික්ඛු, වෙදනා අභවිස්ස නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා, න යිදං බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායෙථ සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛු, එත්තකාපි වෙදනා නත්ථි නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා, තස්මා බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායති සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. ‘‘එත්තකාපි ඛො, භික්ඛු, සඤ්ඤා නත්ථි...පෙ.... එත්තකාපි ඛො, භික්ඛු, සඞ්ඛාරා නත්ථි නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සන්ති. එත්තකා චෙපි, භික්ඛු, සඞ්ඛාරා අභවිස්සංසු නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා, න යිදං බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායෙථ සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛු, එත්තකාපි සඞ්ඛාරා නත්ථි නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා, තස්මා බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායති සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. ‘‘එත්තකම්පි ඛො, භික්ඛු, විඤ්ඤාණං නත්ථි නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති. එත්තකම්පි ඛො, භික්ඛු, විඤ්ඤාණං අභවිස්ස නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං, න යිදං බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායෙථ සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛු, එත්තකම්පි විඤ්ඤාණං නත්ථි නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං, තස්මා බ්‍රහ්මචරියවාසො පඤ්ඤායති සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, භික්ඛු, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං භන්තෙ’’...පෙ.... ‘‘තස්මාතිහ...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. පඤ්චමං.	97 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක්හි හුන්නේය. එක්පසෙක්හි හුන්නාවූ ඒ භික්ෂුව භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කරුණ කීයේය. “ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, සදාකාලිකවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික දැයක් සමානව එපරිද්දෙන් සිටින්නාවූ, කිසිරූපයෙක් ඇත්තේද? ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, සැමදා පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් සේ එපරිද්දෙන්ම සිටින්නාවූ කිසි වේදනාවක් තොමෝ ඇත්තීද? ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, සැම කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ සදාකාලික වස්තුවක් මෙන් එපරිද්දෙන්ම සිටින්නාවූ කිසි සංඥාවක් තොමෝ ඇත්තීද? ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ හැමකල්හි පවත්නාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් සමානව එයාකාරයෙන්ම සිටින්නාවූ, කිසි සංස්කාර කෙනෙක් ඇත්තාහුද? ස්වාමීනි, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික දැයක් සේ එපරිද්දෙන්ම සිටින්නාවූ, කිසි විඥානයෙක් ඇත්තේද?” “මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් මෙන් එපරිද්දෙන්ම සිටින්නාවූ, කිසි රූපයෙක් නැත්තේමය. මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික දැයක් සේ එපරිද්දෙන්ම සිටින්නාවූ, කිසි වේදනාවක් තොමෝ නැත්තීමය, මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, සැමදා පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් සේ එසේම සිටින්නාවූ, කිසි සංඥාවක් තොමෝ නැත්තීමය. මහණ, නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ හැම කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් සේ එසේම සිටින්නාවූ කිසි සංස්කාර කෙනෙක් නැත්තාහුමය. මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, සදාකාලික වස්තුවක් සමානව එසේම සිටින්නාවූ, කිසි විඥානයෙක් නැත්තේමය. ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පස්ටිකක් නියපිටෙහි තබාගෙන ඒ මහණහට මෙය වදාළසේක: “මහණ සදාකාලික ද්‍රව්‍යයක් සමව එසේම සිටින්නාවූ නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ හැමකල්හි පවතින්නාවූ නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ මෙපමණවූද රූපයෙක් නැත්තේමය. මහණ, ඉදින් නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ සියලු කල්හි පවත්නාවූ නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ මෙපමණවූද රූපයෙක් වීනම් මනාකොට දුක් ක්ෂය කිරීම පිණිස මාර්ගබ්‍රහ්මචර්යා වාසය නොපණවන්නේය. මහණ, යම් හේතුවකින් වනාහි නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ හැමකල්හි පවත්නාවූ නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ මෙතෙකුදු රූපයෙක් නැත්තේද, එහෙයින් මනාකොට දුක් ක්ෂය කරනු වස් මාර්ග බ්‍රහ්මචර්යය විසීම පණවන්නේය. “මහණ, සදාකාලික වස්තුවක් වැනිව එසේම සිටින්නාවූ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවතින්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූද, මෙපමණවූද වේදනාවක් තොමෝ නැත්තීමය. මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ මෙපමණවූද වේදනාවක් තොමෝ වී නම් මනාකොට දුක් ක්ෂයකිරීම පිණිස මාර්ග බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි විසීම නොපණවන්නේය. මහණ, යම් හෙයකින් නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ මෙපමණවූද, වේදනාවක් තොමෝ නැත්තීද, එහෙයින් මනාකොට දුක ක්ෂය කරනු පිණිස මාර්ගබ්‍රහ්මචරියාවෙහි විසීම පණවන්නේය. “මහණ, සදාකාලික වස්තුවක් බඳුව, එපරිද්දෙන්ම සිටින්නාවූ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමදා පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද සංඥාවක් තොමෝ නැත්තීමය. මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද සංඥාවක් වීනම් මනාකොට දුක ක්ෂයකිරීමට මාර්ගබ්‍රහ්මචරියාවෙහි විසීම නොපණවන්නේය. මහණ, යම් හෙයකින් නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද සංඥාවක් තොමෝ නැත්තීද, එහෙයින් මනා කොට දුක ක්ෂයකිරීමට මාර්ග බ්‍රහ්මචරියාවෙහි විසීම පණවන්නේය. “මහණ, සදාකාලික දෙයක් සමව ඒ අයුරෙන්ම සිටින්නාවූ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැම කල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද සංස්කාර කෙනෙක් නැත්තාහුමය මහණ, නිත්‍යවූ ස්ථිරවූ හැම කල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද සංස්කාරයෝවූ නම්, මනාකොට දුක ක්ෂයකිරීමට මාර්ගබ්‍රහ්මචරියාවෙහි විසීම නොපණවන්නේය. මහණ, යම් හෙයකින් නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද සංස්කාර කෙනෙක් නැත්තාහුද, එහෙයින් මනාකොට දුක ක්ෂයකිරීමට මාර්ග බ්‍රහ්මචරියාවෙහි විසීම පණවන්නේය. “මහණ, සදාකාලික වස්තුවක් සමානව එසේම සිටින්නාවූ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූද, මෙපමණවූද විඥානයෙක් නැත්තේමය. මහණ, නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද විඥානයෙක් වීනම් මනාකොට දුක ක්ෂයකිරීමට මාර්ග බ්‍රහ්මචරියාවෙහි විසීම නොපණවන්නේය. මහණ, යම් හෙයකින් නිත්‍යවූ, ස්ථිරවූ, හැමකල්හි පවත්නාවූ, නොපෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, මෙපමණවූද විඥානයෙක් නැත්තේද, එහෙයින් මනාකොට දුක ක්ෂය කිරීමට මාර්ග බ්‍රහ්මචරියාවෙහි විසීම පණවන්නේය. “මහණ, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද? “රූපය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යය වේද, දුක් වේද, පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තේ වේද, ‘මේ රූපය මාගේය, මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි ඒ රූපය (දෘෂ්ටි වශයෙන්) දක්නට සුදුසු වේද?” -“ස්වාමීනි, මෙය නුසුදුසුමය.” “වේදනා තොමෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” -“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යම් වේදනාවක් තොමෝ අනිත්‍ය වේද, ඕතොමෝ දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යම් වේදනාවක් තොමෝ අනිත්‍ය වන්නීද, දුක් වන්නීද, පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තීද, ‘මේ වේදනාව මාගේය, මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි ඒ වේදනාව (දෘෂ්ටි වශයෙන්) දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නුසුදුසුමය.” “සංඥා තොමෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යම් සංඥාවක් තොමෝ අනිත්‍ය වේද, ඕ දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යම් සංඥාවක් තොමෝ අනිත්‍ය වේද, දුක් වේද, පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තීද, ‘මේ සංඥාව මාගේය මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි ඒ සංඥාව (දෘෂ්ටි වශයෙන්) දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මේ සුදුසු නොවේමය.” “සංස්කාරයෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යම් සංස්කාර කෙනෙක් අනිත්‍ය වෙද්ද, ඒ සංස්කාරයෝ දුක් හෝ සැප හෝ වෙද්ද?” - “ස්වාමීනි, දුක්ය” “යම් සංස්කාර කෙනෙක් අනිත්‍ය වෙද්ද, දුක් වෙද්ද, පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තාහු වෙද්ද, ‘මේ සංස්කාරස්කන්ධය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි (දෘෂ්ටි වශයෙන්) දක්නට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යම් විඥානයෙක් අනිත්‍ය වේද, ඒ විඥානය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යම් විඥානයෙක් අනිත්‍ය වේද, දුක් වේද, පෙරළෙන ස්වභාවය ඇත්තේ වේද, මේ විඥානය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි ඒ විඥානය (දෘෂ්ටි වශයෙන්) දක්නට සුදුසුද” - “ස්වාමීනි මෙය සුදුසු නොවේමය.” “මහණ, එහෙයින් තමා පිළිබඳවූ හෝ පිටත්හිවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි රූපයෙක් වේද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම්කිසි රූපයෙක් වේද, ‘මේ රූපය මාගේ නොවේ. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’ යයි මෙසේ මේ සියලු රූපය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි වේදනාවක් වේද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම් වේදනාවක් වේද, ‘මේ වේදනාව මාගේ නොවේ. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ මේ හැම වේදනාව තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ පිටත්හිවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම් සංඥාවක් වේද, ‘මේ සංඥාව මාගේ නොවේ. මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ මේ හැම සංඥාව තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ පිටත්හිවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ ලාමකවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි සංස්කාර කෙනෙක් වෙද්ද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම් සංස්කාරයෝ වෙද්ද, ‘මේ සංස්කාර ස්කන්ධය මාගේ නොවේ. මේ මම නොවෙමි මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ මේ හැම සංස්කාරය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි විඥානයෙක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් විඥානයෙක් වේද, ‘මේ විඥානය මාගේ නොවේ. මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ මේ සියලු විඥානය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “මහණ, මෙසේ දක්නාවූ බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති, ආර්යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි, සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි, විඥානයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුණේ නොඇලෙයි, නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන් කෙරෙන්) මිදෙයි. මිදුණු කල්හි ‘මිදුණේ’යයි දැනීම වෙයි. ඉපදීම ක්ෂය වූවාය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලද්දේය. සතර මාර්ගයෙන් කටයුතු කොට නිමවන ලද්දේය. මේ රහත් බව පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගනීයයි” වදාළසේක. (පස්වෙනි නඛසිඛ සූත්‍රය නිමි.)
6. සුද්ධිකසුත්තං	6. සාමුද්දක සූත්‍රය
98 සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කිඤ්චි රූපං, යං රූපං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති? අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, කාචි වෙදනා...පෙ.... කාචි සඤ්ඤා... කෙචි සඞ්ඛාරා... කිඤ්චි විඤ්ඤාණං, යං විඤ්ඤාණං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, භික්ඛු, කිඤ්චි රූපං යං රූපං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සති. නත්ථි ඛො, භික්ඛු, කාචි වෙදනා... කාචි සඤ්ඤා... කෙචි සඞ්ඛාරා... කිඤ්චි විඤ්ඤාණං, යං විඤ්ඤාණං නිච්චං ධුවං සස්සතං අවිපරිණාමධම්මං සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති. ඡට්ඨං.	98 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. ඉක්බිති මහණෙක් තෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ එක් පැත්තෙක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූ ඒ මහණතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කරුණ කීයේය. “ස්වාමීනි, යම් රූපයෙක් නිත්‍යවේද, ස්ථිරවේද, හැම කල්හි තිබේද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තේ වේද, සදාකාලික දෙයක් මෙන් එසේම සිටින්නේද, (එබඳු) කිසි රූපයෙක් ඇත්තේද? “ස්වාමීනි, යම් වේදනාවක් තොමෝ නිත්‍යවේද, ස්ථිරවේද, හැමකල්හි තිබේද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තීවේද, සදාකාලික වස්තුවක් වැනිව එසේම සිටින්නීද, (එබඳු) කිසි වේදනාවක් තොමෝ ඇත්තීද? “ස්වාමීනි, යම් සංඥාවක් තොමෝ නිත්‍යවේද, ස්ථිරවේද, සැම කල්හි තිබේද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තීවේද, සදාකාලික වස්තුවක්සේ එපරිද්දෙන්ම සිටින්නීද? (එබඳු) කිසි සංඥාවක් තොමෝ ඇත්තීද? “ස්වාමීනි, යම් සංස්කාර කෙනෙක් නිත්‍යවෙද්ද, ස්ථිර වෙද්ද, හැමදා තිබෙද්ද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාහු වෙද්ද, සදාකාලික වස්තුවක් සමානව එපරිද්දෙන්ම සිටිද්ද, (එබඳු) කිසි සංස්කාර කෙනෙක් ඇත්තාහුද? “ස්වාමීනි, යම් විඥානයෙක් නිත්‍යවේද, ස්ථිරවේද, හැම කල්හි තිබේද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තේවේද, සදාකාලික ද්‍රව්‍යයක් මෙන් එපරිද්දෙන්ම සිටින්නේද (එබඳු) කිසි විඥානයෙක් ඇත්තේද? “මහණ, යම් රූපයෙක් නිත්‍යවේද, ස්ථිරවේද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තේ වේද, සදාකාලික වස්තුවක් බඳුව එපරිද්දෙන්ම සිටින්නේද, (එබඳු) කිසි රූපයෙක් නැත්තේමය. “මහණ, යම් වේදනාවක් තොමෝ නිත්‍යවන්නීද, ස්ථිර වන්නීද, හැමකල්හි තිබේද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තීවේද, සදාකාලික දෙයක් මෙන් එසේම සිටින්නීද, (එබඳු) කිසි වේදනාවක් තොමෝ නැත්තීමය. “මහණ, යම් සංඥාවක් තොමෝ නිත්‍යවන්නීද, ස්ථිර වන්නීද, හැම කල්හි තිබෙන්නීද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තීවේද, සදාකාලික වස්තුවක්සේ එපරිද්දෙන්ම සිටින්නීද, (එබඳු) කිසි සංඥාවක් තොමෝ නැත්තීමය. “මහණ, යම් සංස්කාර කෙනෙක් නිත්‍යවෙද්ද, ස්ථිර වෙද්ද, හැමකල්හි තිබෙන්නීද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තාහු වෙද්ද, සදාකාලික ද්‍රව්‍යයක් සමානව එසේම සිටින්නාහුද, (එබඳු) කිසි සංස්කාර කෙනෙක් නැත්තාහුමය. “මහණ, යම් විඥානයෙක් නිත්‍යවේද, ස්ථිරවේද, හැම කල්හි තිබේද, නොපෙරෙලෙන ස්වභාවය ඇත්තේ වේද, සදාකාලික වස්තුවක් බඳුව එසේම සිටින්නේද, (එබඳු) කිසි විඥානයෙක් නැත්තේමයයි” (වදාළසේක.) (හයවෙනි සාමුද්දක සූත්‍රය නිමි.)
7. ගද්දුලබද්ධසුත්තං	7. ගද්දුල සූත්‍රය
99 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අනමතග්ගොයං, භික්ඛවෙ, සංසාරො. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං. හොති සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං මහාසමුද්දො උස්සුස්සති විසුස්සති න භවති; න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං දුක්ඛස්ස අන්තකිරියං වදාමි. හොති සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං සිනෙරු පබ්බතරාජා ඩය්හති විනස්සති න භවති; න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං දුක්ඛස්ස අන්තකිරියං වදාමි. හොති සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං මහාපථවී ඩය්හති විනස්සති න භවති; න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං දුක්ඛස්ස අන්තකිරියං වදාමි’’. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සා ගද්දුලබද්ධො (ගද්දූලබන්ධො (ස්‍යා. කං.)) දළ්හෙ ඛීලෙ වා ථම්භෙ වා උපනිබද්ධො තමෙව ඛීලං වා ථම්භං වා අනුපරිධාවති අනුපරිවත්තති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී...පෙ.... සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති... සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති... සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. සො රූපඤ්ඤෙව අනුපරිධාවති අනුපරිවත්තති, වෙදනඤ්ඤෙව...පෙ.... සඤ්ඤඤ්ඤෙව... සඞ්ඛාරෙයෙව... විඤ්ඤාණඤ්ඤෙව අනුපරිධාවති අනුපරිවත්තති. සො රූපං අනුපරිධාවං අනුපරිවත්තං, වෙදනං...පෙ.... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අනුපරිධාවං අනුපරිවත්තං, න පරිමුච්චති රූපම්හා, න පරිමුච්චති වෙදනාය, න පරිමුච්චති සඤ්ඤාය, න පරිමුච්චති සඞ්ඛාරෙහි, න පරිමුච්චති විඤ්ඤාණම්හා, න පරිමුච්චති ජාතියා ජරාමරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘න පරිමුච්චති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි’’. ‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී...පෙ.... සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො, න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... න වෙදනං... න සඤ්ඤං... න සඞ්ඛාරෙ... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. සො රූපං නානුපරිධාවති නානුපරිවත්තති, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං නානුපරිධාවති නානුපරිවත්තති. සො රූපං අනනුපරිධාවං අනනුපරිවත්තං, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අනනුපරිධාවං අනනුපරිවත්තං; පරිමුච්චති රූපම්හා, පරිමුච්චති වෙදනාය, පරිමුච්චති සඤ්ඤාය, පරිමුච්චති සඞ්ඛාරෙහි, පරිමුච්චති විඤ්ඤාණම්හා, පරිමුච්චති ජාතියා ජරාමරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි. ‘පරිමුච්චති දුක්ඛස්මා’ති වදාමී’’ති. සත්තමං.	99 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, අවිජ්ජාවෙන් වැසී ගියාවූ තණ්හාවෙන් බැඳුනාවූ නැවත නැවත ඇවිදින්නාවූ නැවත නැවත සැරිසරන්නාවූ සත්ත්වයන්ගේ මේ සසර නොදන්නා ලද කෙළවර ඇත්තේය, මුල් කොණ නොපෙනෙයි. “මහණෙනි, යම්හෙයකින් මහමුහුද සිඳෙන්නේද, විශේෂයෙන් වියලෙන්නේද, විද්‍යමාන නොවේද, එබඳු කලක් වන්නේමය. මහණෙනි, අවිජ්ජාවෙන් වැසී ගියාවූ තණ්හාවෙන් බැඳුනාවූ නැවත නැවත දිවන්නාවූ නැවත නැවත සැරිසරන්නාවූ සත්ත්වයන්ගේ දුක් කෙළවර කිරීම මම නොකියමි. “මහණෙනි, යම් කලෙක්හි මේ මහාමේරු පර්වතරාජයා දැවේද, වැනසේද, අවිද්‍යමාන වේද, ඒ කාලය වන්නේමය. මහණෙනි, අවිජ්ජාවෙන් වැසුණු තණ්හාවෙන් බැඳුණු නැවත නැවත දිවන්නාවූ නැවත නැවත සැරිසරන්නාවූ සත්ත්වයන්ගේ දුක් කෙළවර කිරීම මම නොකියමි. “මහණෙනි, යම්කලෙක මේ මහපොළොව දැවේද, වැනසේද, විද්‍යමාන නොවේද, ඒ කාලය වන්නේමය. මහණෙනි, අවිජ්ජාවෙන් වැසුණු තණ්හාවෙන් බැඳුණු ඇවිදින්නාවූ, නැවත නැවත සැරිසරන්නාවූ, සත්ත්වයන්ගේ දුක් කෙළවර කිරීම මම නොම කියමි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි බලුදමෙන් බඳනාලද සුනඛ තෙම තදවූ මහ උලෙක හෝ කණුවක හෝ බඳනාලද්දේ එම උල හෝ කණුව හෝ වටේ නැවත නැවත දිවේද, අවට කරකැවේද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම ආර්යයන් නොදක්නාවූ ආර්ය ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ ආර්ය ධර්මයෙහි නොහික්මුණාවූ සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂ නුවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුණු ඇසූ පිරූ තැන් නැත්තාවූ පෘථග්ජනතෙම රූපය ආත්ම වශයෙන් දක්නේය, තමා රූපය ඇත්තක් කොට හෝ තමා කෙරෙහි රූපය හෝ රූපයෙහි තමා හෝ දක්නේය. වේදනාව ආත්ම වශයෙන් හෝ තමා වේදනාව ඇත්තක් කොට හෝ තමා කෙරෙහි වේදනාව හෝ වේදනාවෙහි තමා හෝ දක්නේය. සංඥාව ආත්ම වශයෙන් හෝ තමා සංඥාවක් ඇත්තක් කොට හෝ තමා කෙරෙහි සංඥාව හෝ සංඥාවෙහිලා තමා හෝ දක්නේය. සංස්කාරයන් ආත්ම වශයෙන් හෝ තමා සංස්කාරයන් ඇත්තක් කොට හෝ තමා කෙරෙහි සංස්කාරයන් හෝ සංස්කාරයන්හි තමා හෝ දක්නේය. විඥානය ආත්ම වශයෙන් හෝ තමා විඥානය ඇත්තක් කොට හෝ තමා කෙරෙහි විඥානය හෝ විඥානයෙහි තමා හෝ දක්නේය. “හෙතෙම රූපයෙහිම බැඳී දුවයි. නැවත නැවත පෙරලෙයි, වේදනාවෙහිම බැඳී දිවෙයි. නැවත නැවත පෙරලෙමින් පවතී. සංඥාවෙහිම බැඳී දුවයි, නැවත නැවත පෙරෙලෙමින් පවතී. සංස්කාරයන්හි බැඳී දුවයි, නැවත නැවත පෙරලෙමින් පවතී. විඥානයෙහිම බැඳී දුවයි, නැවත නැවත පෙරලෙමින් පවතී. “හෙතෙම රූපය අනුව දුවන්නේ, පෙරලෙන්නේ, වේදනාව අනුව දුවන්නේ, පෙරලෙන්නේ, සංඥාව අනුව දුවන්නේ, පෙරලෙන්නේ, සංස්කාරයන් අනුව දුවන්නේ, පෙරලෙන්නේය, විඥානය අනුව දුවන්නේ, පෙරලෙන්නේ, රූපයෙන් නොමිදේ, වේදනාවෙන් නොමිදේ, සංඥාවෙන් නොමිදේ, සංස්කාරයන්ගෙන් නොමිදේ, විඥානයෙන් නොමිදේ, ඉපදීමෙන්ද ජරාවෙන්ද මරණයෙන්ද සෝකයෙන්ද, හැඬීමෙන්ද කායික දුකින්ද දොම්නසින්ද වැලපීමෙන්ද නොමිදේ, දුකින් නොමිදේ යයි මම කියමි. “මහණෙනි, ආර්යයන් දක්නාවූ ආර්යයන්ගේ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ ආර්යධර්මයෙහි හික්මුණාවූ සත්පුරුෂයන් දක්නාවූ සත්පුරුෂයන්ගේ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ බොහෝ ඇසූ පිරූතැන් ඇති ආර්ය ශ්‍රාවකතෙම රූපය තමා යයි හෝ නොදක්නේය. තමා රූපය ඇත්තෙකැයි හෝ නොදක්නේය. තමා කෙරෙහි රූපය හෝ නොදක්නේය. රූපයෙහි තමා හෝ නොදක්නේය. “වේදනාව ආත්මයයි හෝ නොදක්නේය, තමා වේදනාව ඇත්තෙකැයි නොදක්නේය, තමා කෙරෙහි වේදනාව හෝ නොදක්නේය, වේදනාවෙහි තමා හෝ නොදක්නේය. “සංඥාව තමා යයි හෝ නොදක්නේය, තමා සංඥාව ඇත්තෙකැයි හෝ නොදක්නේය, තමා කෙරෙහි සංඥාව හෝ නොදක්නේය, සංඥාවෙහි තමා හෝ නොදක්නේය. “සංස්කාරයන් තමා යයි හෝ නොදක්නේය, තමා සංස්කාරයන් ඇත්තක් කොට හෝ නොදක්නේය, තමා කෙරෙහි සංස්කාරයන් හෝ නොදක්නේය, සංස්කාරයන්හි තමා හෝ නොදක්නේය. විඥානය තමා යයි හෝ නොදක්නේය, තමා විඥානය ඇත්තෙක් කොට හෝ නොදක්නේය. තමා කෙරෙහි විඥානය හෝ නොදක්නේය, විඥානයෙහි තමා හෝ නොදක්නේය. “හෙතෙම රූපයෙහි බැඳී නොදුවයි, නැවත නැවත නොපෙරලෙයි. වේදනාවෙහි බැඳී නොදුවයි, නැවත නැවත නොපෙරලෙයි. සංඥාවෙහි බැඳී නොදුවයි, නැවත නැවත නොපෙරලෙයි. සංස්කාරයෙහි බැඳී නොදුවයි, නැවත නැවත නොපෙරලෙයි. විඥානයෙහි බැඳී නොදුවයි, නැවත නැවත නොපෙරලෙයි. “හෙතෙම රූපයෙහි බැඳී නොදුවන්නේ, නැවත නැවත නොපෙරලෙන්නේ. වේදනාවෙහි බැඳී නොදුවන්නේ, නැවත නැවත නොපෙරලෙන්නේ, සංඥාවෙහි බැඳී නොදුවන්නේ, නැවත නැවත නොපෙරලෙන්නේ, සංස්කාරයන්හි බැඳී නොදුවන්නේ, නැවත නැවත නොපෙරලෙන්නේ, විඥානයෙහි බැඳී නොදුවන්නේ, නැවත නැවත නොපෙරලෙන්නේ. රූපයෙන් මිදේ, වේදනාවෙන් මිදේ, සංඥාවෙන් මිදේ, සංස්කාරයන්ගෙන් මිදේ, විඥානයෙන් මිදේ, ඉපදීමෙන්ද ජරාවෙන් හා මරණයෙන්ද සෝකයෙන්ද හැඬීමෙන්ද දුකින්ද වැලපීමෙන්ද මිදේ, දුකින් මිදේයයි කියමි”යි වදාළසේක. (හත්වෙනි ගද්දුලා සූත්‍රය නිමි)
8. දුතියගද්දුලබද්ධසුත්තං	8. ගද්දුලා සූත්‍රය
100 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘අනමතග්ගොයං, භික්ඛවෙ, සංසාරො. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං. සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සා ගද්දුලබද්ධො දළ්හෙ ඛීලෙ වා ථම්භෙ වා උපනිබද්ධො. සො ගච්ඡති චෙපි තමෙව ඛීලං වා ථම්භං වා උපගච්ඡති; තිට්ඨති චෙපි තමෙව ඛීලං වා ථම්භං වා උපතිට්ඨති; නිසීදති චෙපි තමෙව ඛීලං වා ථම්භං වා උපනිසීදති; නිපජ්ජති චෙපි තමෙව ඛීලං වා ථම්භං වා උපනිපජ්ජති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සති. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සති. සො ගච්ඡති චෙපි ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ උපගච්ඡති; තිට්ඨති චෙපි ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ උපතිට්ඨති; නිසීදති චෙපි ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ උපනිසීදති; නිපජ්ජති චෙපි ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ උපනිපජ්ජති. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, අභික්ඛණං සකං චිත්තං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං - ‘දීඝරත්තමිදං චිත්තං සංකිලිට්ඨං රාගෙන දොසෙන මොහෙනා’ති. චිත්තසංකිලෙසා, භික්ඛවෙ, සත්තා සංකිලිස්සන්ති; චිත්තවොදානා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. ‘‘දිට්ඨං වො, භික්ඛවෙ, චරණං නාම චිත්ත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, චරණං නාම චිත්තං චිත්තෙනෙව චිත්තිතං. තෙනපි ඛො, භික්ඛවෙ, චරණෙන චිත්තෙන චිත්තඤ්ඤෙව චිත්තතරං. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, අභික්ඛණං සකං චිත්තං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං - ‘දීඝරත්තමිදං චිත්තං සංකිලිට්ඨං රාගෙන දොසෙන මොහෙනා’ති. චිත්තසංකිලෙසා, භික්ඛවෙ, සත්තා සංකිලිස්සන්ති; චිත්තවොදානා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. ‘‘නාහං , භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකනිකායම්පි සමනුපස්සාමි එවං චිත්තං. යථයිදං, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා, තෙපි ඛො, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා චිත්තෙනෙව චිත්තිතා, තෙහිපි ඛො, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතෙහි පාණෙහි චිත්තඤ්ඤෙව චිත්තතරං. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, අභික්ඛණං සකං චිත්තං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං - ‘දීඝරත්තමිදං චිත්තං සංකිලිට්ඨං රාගෙන දොසෙන මොහෙනා’ති. චිත්තසංකිලෙසා, භික්ඛවෙ, සත්තා සංකිලිස්සන්ති; චිත්තවොදානා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. ‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, රජකො වා චිත්තකාරකො වා රජනාය වා ලාඛාය වා හලිද්දියා වා නීලියා වා මඤ්ජිට්ඨාය (මඤ්ජෙට්ඨාය (සී. ස්‍යා. කං.), මඤ්ජෙට්ඨියා (පී.)) වා සුපරිමට්ඨෙ ඵලකෙ වා භිත්තියා වා දුස්සපට්ටෙ වා ඉත්ථිරූපං වා පුරිසරූපං වා අභිනිම්මිනෙය්‍ය සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගිං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපඤ්ඤෙව අභිනිබ්බත්තෙන්තො අභිනිබ්බත්තෙති, වෙදනඤ්ඤෙව...පෙ.... සඤ්ඤඤ්ඤෙව... සඞ්ඛාරෙ යෙව... විඤ්ඤාණඤ්ඤෙව අභිනිබ්බත්තෙන්තො අභිනිබ්බත්තෙති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං...පෙ.... ‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. අට්ඨමං.	100 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවත්නුවර සමීපයෙහි වූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතුසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “අවිජ්ජාවෙන් වැසුණු, තණ්හාවෙන් බැඳුණු, (සසර) නැවත නැවත දුවන්නා වූ, සැරිසරන්නා වූ, සත්ත්වයන්ගේ මේ සසර නොදන්නාලද කොන් ඇත්තේය. පූර්ව කෙළවර නොපෙණෙයි. මහණෙනි, යම්සේ වනාහි බලුදමින් බඳනාලද සුනඛතෙම තද හුලෙක වේවයි මහ කණුවක වේවයි බඳනා ලද්දේ වේද, ඉදින් ඒ බල්ලා නම් එම හුලේ හෝ කණුවේ හෝ සමීපයට යයි, ඉදින් සිටී නම් එම හුලේ හෝ කණුවේ හෝ ළඟම සිටී, ඉදින් හිඳී නම් එම හුලේ හෝ කණුවේ ළඟ හිඳී, ඉදින් ලගී නම් එම හුලේ හෝ කණුවේ හෝ ළඟ ලගී. ‘මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථජ්ජනතෙම ‘ මේ රූපය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි රූපය ආත්මයයි දෘෂ්ටි වශයෙන් දක්නේය. ‘මේ වේදනාව මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි වේදනාව ආත්මයයි දක්නේය. ‘මේ සංඥාව මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි සංඥාව ආත්මයයි දක්නේය. මේ සංස්කාරක මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි සංස්කාරයන් ආත්මයයි දක්නේය. ‘මේ විඥානය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යි විඥානය ආත්මයයි දක්නේය. “ඉදින් ඒ පෘථග්ජනතෙම යයි නම් මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයන් කරාම යෙයි. ඉදින් සිටී නම් මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයන් කරාම සිටී. ඉදින් හොවී නම් මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයන් කරාම හොවී. ඉදින් හිඳී නම් මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයන් කරාම හිඳී එහෙයින් මහණෙනි, ‘දීර්ඝ කාලයක් මුලුල්ලෙහි මේ සිත රාගයෙන්ද, ද්වේෂයෙන්ද, මෝහයෙන්ද, අතිශයින් කිලිටියයි නිරතුරුව තමාගේ සිත ගැන නුවණින් සලකා බැලිය යුතුය. “මහණෙනි, සත්ත්වයෝ සිත කිලිටුවීමෙන් කිලුටු වන්නාහුය. සත්ත්වයෝ සිත පිරිසිදුවීමෙන් විශේෂයෙන් පිරිසිදු වෙත්. මහණෙනි, තොප විසින් ‘හැසිරෙන’ සිතියමක් නම් දක්නා ලද්දේද?” - “ස්වාමීනි, එසේය” “මහණෙනි, ඒ හැසිරෙන සිතියමද සිතින්ම සිතන ලද්දේය. මහණෙනි, ඒ හැසිරෙන සිතියමටද වඩා සිතම ඉතා විසිතුරුය. “මහණෙනි, එහෙයින් ‘බොහෝ කලක් මුලුල්ලේ රාගයෙන්ද, ද්වේෂයෙන්ද, මෝහයෙන්ද, මේ සිත අතිශයින් කෙලෙසුණේ” යයි නිතර ස්වකීය වූ සිත ගැන(නුවණින්) සලකා බැලිය යුතුය. “මහණෙනි, සත්ත්වයෝ සිත කෙලෙසීමෙන් කෙළෙසෙන්නාහුය. සිත පිරිසිදුවීමෙන් විශේෂයෙන් පිරිසිදු වන්නාහුය. “මහණෙනි, මේ සිත යම්සේද, මම එබඳුවූ අන් එක නිකායකුදු (සමාන වර්ගයක්) නොමදකිමි. “මහණෙනි, මේ තිරිසන්ගත සත්ත්වයෝ වෙද්ද, මහණෙනි, ඒ තිරිසන්ගත සත්ත්වයෝද කර්ම සිතින්ම විසිතුරු වූහ. “මහණෙනි, එහෙයින් ‘බොහෝ කලක් මුලුල්ලෙහි රාගයෙන්ද, ද්වේෂයෙන්ද, මෝහයෙන්ද මේ සිත අතිශයින් කෙළෙසුණේ’යයි නිතර ස්වකීය වූ සිත ගැන (නුවණින්) සලකා බැලිය යුතුය. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි (රදවෙක්) රෙදිපාට කරන්නෙක් හෝ සිත්තරෙක් හෝ විද්‍යමාන වූ සායමකින් හෝ ලාකඩින් හෝ කහයෙන් හෝ නිලින් හෝ මදටියෙන් හෝ අතිශයින් මට්ටම්වූ පුවරුවෙක හෝ බිත්තියෙක හෝ රෙදිපටෙක හෝ සියලු අඟපසඟින් යුත් ස්ත්‍රී රූපයක් හෝ පුරුෂ රූපයක් හෝ මනාකොට මවන්නේ ද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම ඇසූ පිරූ තැන් නැත්තාවූ පෘථග්ජන තෙම උපදවන්නේ රූපයම උපදවයි. උපදවන්නේ වේදනාවම උපදවයි. උපදවන්නේ සංඥාවම උපදවයි. උපදවන්නේ සංස්කාරයන්ම උපදවයි. උපදවන්නේ විඥානයම උපදවයි. “මහණෙනි, ඒ කුමැයි සිතන්නෙහිද? රූපය නිත්‍ය හෝ වේද, අනිත්‍ය හෝ වේද?... ‘ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.’ “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?... ස්වාමීනි, දුකය “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරලෙන ස්වාභාවය ඇත්තේද, එය ‘මේ රූපය මාගේය, මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි ඒ රූපය (දෘෂ්ටි වශයෙන්) දක්නට සුදුසුද?...” “ස්වාමීනි, මේ සුදුසු නොවේමය” “මහණෙනි, වේදනා තොමෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?...” “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය” “යම් වේදනාවක් තොමෝ අනිත්‍ය වේද, ඒ දුක් හෝ සැප හෝ වේද?” “ස්වාමීනි දුක් වෙයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, දුක් වේද, පෙරලෙන ස්වාභාවය ඇත්තේ වේද, ‘මේ වේදනාව මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මය’යයි ඒ වේදනාව දක්නට සුදුසුද?”... “ ස්වාමීනි, මේ සුදුසු නොවේමය. “මහණෙනි සංඥා තොමෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය හෝ වේද?”...“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් එය දුක් හෝ සැප හෝ වේද?”... “ස්වාමීනි, දුක් වේ.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, දුක් වේද, පෙරලෙන ස්වාභාවය ඇත්තේ වේද, ‘මේ සංඥාව මාගේය, මේ මම වෙමි, මේ මාගේ ආත්මය’යි ඒ සංඥාව දක්නට සුදුසු වේද?...“ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “මහණෙනි සංස්කාරයෝ නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය වේද?”... “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් ඒ දුක් හෝ සැප වේද?”... “ස්වාමීනි, දුක් වේ.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, දුක් වේද, පෙරලෙන ස්වාභාවය ඇත්තේ වේද, ‘මේ සංස්කාරයන් මාගේය, මේ මම වෙමි, මේ මාගේ ආත්මය’යි ඒ සංස්කාරයන් දක්නට සුදුසු වේද?...“ස්වාමීනි, මෙය සුදුසු නොවේමය.” “මහණෙනි විඥානය නිත්‍ය හෝ අනිත්‍ය වේද?”...“ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් ඒ දුක් හෝ සැප වේද?”... “ස්වාමීනි, දුක් වේ.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය වේද, දුක් වේද,පෙරලෙන ස්වාභාවය ඇත්තේ වේද,‘මේ විඥානය මාගේය, මේ මම වෙමි, මේ මාගේ ආත්මය”යි ඒ විඥානය දක්නට සුදුසු වේද?”...“ස්වාමීනි, සුදුසු නොවේමය. “එහෙයින් මහණෙනි, තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත් සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි රූපයෙක් වේද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම් රූපයෙක් වේද, ‘මේ රූපය මාගේ නොවේ, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි ඒ මේ සියලු රූපය මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි වේදනාවක් වේද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ‘මේ වේදනා තොමෝ මාගේ නොවේ, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි ඒ මේ හැම වේදනාව මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දත යුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත් වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම්කිසි සංඥාවක් වේද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම් සංඥාවක් වේද, ‘මේ සංඥා තොමෝ මාගේ නොවේ, මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි ඒ මේ සියලු සංඥාව මෙසේ තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, යම් සංස්කාරයෝ වෙද්ද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම් සංස්කාරයෝ වෙද්ද, මේ ‘සංස්කාර ස්කන්ධය මාගේ නොවේ, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ ඒ සියලු සංස්කාර ස්කන්ධය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද යම්කිසි විඥානයෙක් වේද, දුරවූ හෝ ළඟවූ හෝ යම් විඥානයක් වේද, ‘මේ විඥානය මාගේ නොවේ, මේ මම නොවෙමි, මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ ඒ මේ හැම විඥානය තත්වූ පරිද්දෙන් සම්‍යක් ප්‍රඥාවෙන් දතයුතුය. “මහණෙනි, මෙසේ දක්නාවූ ආර්යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි, සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි, විඥානයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරුණේ නොඇලෙයි, නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදෙයි, මිදුනුකල්හි ‘මිදුණේ’ යයි දැනීම වෙයි. ඉපදීම ක්ෂය විය. මාර්ගබ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලද්දේය. කළයුතු දේ කොට නිමවන ලද්දේය. මේ ආත්මභාවයෙහි කළයුතු අනිකක් නැතැයි විශේෂයෙන් දැනගනී.” (අටවෙනි ගද්දුල සූත්‍රය නිමි.)
9. වාසිජටසුත්තං	9. නාවා සූත්‍රය
101 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘ජානතො අහං, භික්ඛවෙ, පස්සතො ආසවානං ඛයං වදාමි, නො අජානතො නො අපස්සතො. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, ජානතො කිං පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති? ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා... ඉති සඤ්ඤා... ඉති සඞ්ඛාරා... ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති - එවං ඛො, භික්ඛවෙ, ජානතො එවං පස්සතො ආසවානං ඛයො හොති’’. ‘‘භාවනානුයොගං අනනුයුත්තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො විහරතො කිඤ්චාපි එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘අහො වත මෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චෙය්‍යා’ති, අථ ඛ්වස්ස නෙව අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අභාවිතත්තා’ තිස්ස වචනීයං. කිස්ස අභාවිතත්තා? අභාවිතත්තා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං, අභාවිතත්තා චතුන්නං සම්මප්පධානානං, අභාවිතත්තා චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං, අභාවිතත්තා පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං, අභාවිතත්තා පඤ්චන්නං බලානං, අභාවිතත්තා සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං, අභාවිතත්තා අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, කුක්කුටියා අණ්ඩානි අට්ඨ වා දස වා ද්වාදස වා. තානස්සු කුක්කුටියා න සම්මා අධිසයිතානි, න සම්මා පරිසෙදිතානි, න සම්මා පරිභාවිතානි. කිඤ්චාපි තස්සා කුක්කුටියා එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘අහො, වත මෙ කුක්කුටපොතකා පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්ඩකෙන වා අණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා සොත්ථිනා අභිනිබ්භිජ්ජෙය්‍යු’න්ති, අථ ඛො අභබ්බාව තෙ කුක්කුටපොතකා පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්ඩකෙන වා අණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා සොත්ථිනා අභිනිබ්භිජ්ජිතුං. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි පන, භික්ඛවෙ, කුක්කුටියා අණ්ඩානි අට්ඨ වා දස වා ද්වාදස වා; තානි කුක්කුටියා න සම්මා අධිසයිතානි, න සම්මා පරිසෙදිතානි, න සම්මා පරිභාවිතානි. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භාවනානුයොගං අනනුයුත්තස්ස භික්ඛුනො විහරතො කිඤ්චාපි එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘අහො, වත මෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චෙය්‍යා’ති, අථ ඛ්වස්ස නෙව අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අභාවිතත්තා’තිස්ස වචනීයං. කිස්ස අභාවිතත්තා? අභාවිතත්තා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං...පෙ.... අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස. ‘‘භාවනානුයොගං අනුයුත්තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො විහරතො කිඤ්චාපි න එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘අහො වත මෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චෙය්‍යා’ති, අථ ඛ්වස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චති. තං කිස්ස හෙතු? ‘භාවිතත්තා’තිස්ස වචනීයං. කිස්ස භාවිතත්තා? භාවිතත්තා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං, භාවිතත්තා චතුන්නං සම්මප්පධානානං, භාවිතත්තා චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං, භාවිතත්තා පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං, භාවිතත්තා පඤ්චන්නං බලානං, භාවිතත්තා සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං, භාවිතත්තා අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, කුක්කුටියා අණ්ඩානි අට්ඨ වා දස වා ද්වාදස වා. තානස්සු කුක්කුටියා සම්මා අධිසයිතානි, සම්මා පරිසෙදිතානි, සම්මා පරිභාවිතානි . කිඤ්චාපි තස්සා කුක්කුටියා න එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘අහො වත මෙ කුක්කුටපොතකා පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්ඩකෙන වා අණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා සොත්ථිනා අභිනිබ්භිජ්ජෙය්‍යු’න්ති, අථ ඛො භබ්බාව තෙ කුක්කුටපොතකා පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්ඩකෙන වා අණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා සොත්ථිනා අභිනිබ්භිජ්ජිතුං. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි පන, භික්ඛවෙ, කුක්කුටියා අණ්ඩානි අට්ඨ වා දස වා ද්වාදස වා; තානස්සු කුක්කුටියා සම්මා අධිසයිතානි, සම්මා පරිසෙදිතානි, සම්මා පරිභාවිතානි. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භාවනානුයොගං අනුයුත්තස්ස භික්ඛුනො විහරතො කිඤ්චාපි න එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘අහො වත මෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චෙය්‍යා’ති, අථ ඛ්වස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චති. තං කිස්ස හෙතු? ‘භාවිතත්තා’තිස්ස වචනීයං. කිස්ස භාවිතත්තා? භාවිතත්තා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං...පෙ.... භාවිතත්තා අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පලගණ්ඩස්ස වා පලගණ්ඩන්තෙවාසිස්ස වා වාසිජටෙ දිස්සන්තෙව අඞ්ගුලිපදානි දිස්සති අඞ්ගුට්ඨපදං. නො ච ඛ්වස්ස එවං ඤාණං හොති - ‘එත්තකං වත මෙ අජ්ජ වාසිජටස්ස ඛීණං, එත්තකං හිය්‍යො, එත්තකං පරෙ’ති. අථ ඛ්වස්ස ඛීණෙ ඛීණන්ත්වෙව ඤාණං හොති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භාවනානුයොගං අනුයුත්තස්ස භික්ඛුනො විහරතො කිඤ්චාපි න එවං ඤාණං හොති - ‘එත්තකං වත මෙ අජ්ජ ආසවානං ඛීණං, එත්තකං හිය්‍යො, එත්තකං පරෙ’ති, අථ ඛ්වස්ස ඛීණෙ ඛීණන්ත්වෙව ඤාණං හොති. සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සාමුද්දිකාය නාවාය වෙත්තබන්ධනබද්ධාය වස්සමාසානි උදකෙ පරියාදාය හෙමන්තිකෙන ථලං උක්ඛිත්තාය වාතාතපපරෙතානි වෙත්තබන්ධනානි. තානි පාවුසකෙන මෙඝෙන අභිප්පවුට්ඨානි අප්පකසිරෙනෙව පටිප්පස්සම්භන්ති පූතිකානි භවන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භාවනානුයොගං අනුයුත්තස්ස භික්ඛුනො විහරතො අප්පකසිරෙනෙව සංයොජනානි පටිප්පස්සම්භන්ති පූතිකානි භවන්තී’’ති. නවමං.	101 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, මම දන්නහුගේ දක්නහුගේ ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂය කිරීම කියමි. නොදන්නහුගේ නොදක්නහුගේ නොකියමි. මහණෙනි, කුමක් දන්නහුගේ කුමක් දක්නහුගේ ආශ්‍රවයන් ක්ෂය වේද, රූපය මෙසේය, රූපයගේ ඉපදීම මෙසේය, රූපයගේ විනාශය මෙසේය, වේදනාව මෙසේය, වේදනාවගේ ඉපදීම මෙසේය, වේදනාවගේ විනාශය මෙසේය, සංඥාව මෙසේය, සංඥාවගේ ඉපදීම මෙසේය, සංඥාවගේ විනාශය මෙසේය, සංස්කාරයෝ මෙසේය, සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම මෙසේය, සංස්කාරයන්ගේ විනාශය මෙසේය. විඥානය මෙසේය, විඥානයාගේ ඉපදීම මෙසේය, විඥානයාගේ විනාශය මෙසේය. මහණෙනි, මෙසේ දන්නහුගේ මෙසේ දක්නහුගේ ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂය වෙයි. “මහණෙනි, භාවනා කිරීමෙහි නැවත නැවත යෙදී වසන මහණහට ඒකාන්තයෙන් මෙබඳු කැමැත්තක් උපදින්නේය. “මාගේ සිත දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් මිදෙන්නේ නම් ඉතා යෙහෙක (කියායි.) “එතකුදුවුවත් ඔහුගේ සිත දැඩිකොට අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන් කෙරෙන් නොමිදේ, ඊට හේතු කවරේද? ඔහුගේ (සිත) නොවැඩූ බැවිනැයි කිය යුතුය. කුමක් නොවඩනා ලද බැවින්ද, සතර සතිපට්ඨානයන් නොවඩනා ලද බැවින්ද, සතර සම්‍යක් ප්‍රධාන වීර්යයන් නොවඩනා ලද බැවින්ද, සතර ඍද්ධිපාදයන් නොවඩනාලද බැවින්ද, පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් නොවඩනා ලද බැවින්ද පඤ්චබලයන් නොවඩනා ලද බැවින්ද, සප්ත බොධ්‍යංගයන් නොවඩන ලද බැවින්ද, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය නොවඩනාලද බැවින්ද (වෙයි.) “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි කිකිළියගේ බිජු අටක් හෝ දසයක් හෝ දොළසක් හෝ වෙද්ද, ඒ බිජු කිකිළිය විසින් මනාකොට සයනය නොකරන ලද්දාහු වෙද්ද, මනාකොට හාත්පස උණුසුම් නොකරන ලද්දාහු වෙද්ද, හාත්පස මනා කොට කුකුල් ගඳ නොගන්වන ලද්දාහු වෙද්ද, (එවිට) කිසිසේත් ඒ කිකිළියට ‘මාගේ කුකුළු පැටව් පා නිය අගින් හෝ මුවතුඩින් හෝ බිත්තර කටුව පළාගෙන සුවසේ පිටවන්නාහු නම් ඉතා මැනව’යි මෙබඳු කැමැත්තක් නූපදින්නේය. එතකුදුවුවත් ඒ කුකුළු පැටව් පා අගින් හෝ මුව තුඩින් හෝ බිත්තර කටුව පළාගෙන සුවසේ පිටවන්නට නුසුදුස්සෝම වෙති. ඊට හේතු කවරේද? “මහණෙනි, ඒ කියන ලද ප්‍රකාරවූම කිකිළියගේ බිජු අටක් හෝ දසයක් හෝ දොළසක් හෝ වෙද්ද, ඒ බිජු කිකිළිය විසින් මත්තෙහි මනාකොට සයනය නොකරන ලද්දාහු වෙත්. මනාකොට හාත්පස උණුසුම් නොගන්වන ලද්දාහු වෙත්. මනාකොට කුකුළු ගඳ නොගන්වන ලද්දාහුවෙත්. (එහෙයිනි,) “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම භාවනා කිරීමෙහි නැවත නැවත නොයෙදී වසන මහණහට ‘මාගේ සිත (උපාදානයන් විසින්) අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන් කෙරෙන් මිදෙන්නේ නම් ඉතා යෙහෙකැ’යි කිසිසේත් මෙබඳු සිතෙක් උපදින්නේද, එතකුදුවුවත් ඒ මහණහුගේ සිත දැඩිව අල්වා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් නොමිදේ. ඊට හේතු කවරේද? ඔහු විසින් නොවඩනා ලද බැවිනැයි කිය යුතුය. කුමක්හු නොවඩනා ලද බැවින්ද? සතර සතිපට්ඨානයන් නොවඩනා ලද බැවිනුදු, සතර සම්‍යක් ප්‍රධාන වීර්යයන් නොවඩනා ලද බැවිනුදු, සතර ඍද්ධිපාදයන් නොවඩනා ලද බැවිනුද, පඤ්චෙන්ද්‍රියන් නොවඩනා ලද බැවිනුදු, පඤ්චබලයන් නොවඩනා ලද බැවිනුදු, සප්තබොධ්‍යංගයන් නොවඩනාලද බැවිනුදු, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය නොවඩනාලද බැවිනුදු (වෙයි.) “මහණෙනි, භාවනා කිරීමෙහි නැවත නැවත යෙදී වසන මහණහට “(උපාදානයන් විසින්) තදින් අල්ලා නොගෙන මාගේ සිත ආශ්‍රවයන්ගෙන් මිදෙන්නේ නම් ඉතා යෙහෙකැ”යි කිසිසේත් මෙබඳු සිතෙක් උපදින්නේද, ඉක්බිති දැඩිකොට අල්ලා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් ඔහුගේ සිත මිදේ. ඊට හේතු කවරේද? ඔහු විසින් වඩනලද බැවිනැයි කිය යුතුය. කුමක් වඩනලද බැවින්ද? සතරසතිපට්ඨානයන් වඩනලද බැවිනුදු, සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන් වඩනලද බැවිනුදු, සතර ඍද්ධිපාදයන් වඩනලද බැවිනුදු, පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් වඩන ලද බැවිනුදු, පඤ්ච බලයන් වඩනලද බැවිනුදු, සප්තබොධ්‍යංගයන් වඩනලද බැවිනුදු, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩනලද බැවිනුදු (වෙයි.) “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි කිකිළියගේ බිජු අටක් හෝ දසයක් හෝ දොළසක් හෝ වෙද්ද, ඒ බිජු කිකිළිය විසින් මනාකොට මත්තෙහි සයනය කරන ලද්දාහු වෙද්ද, මනාකොට හාත්පස උණුසුම් ගන්වන ලද්දාහු වෙද්ද, මනාකොට කුකුළුගඳ ගන්වන ලද්දාහු වෙද්ද, කිසිසේත් ඒ කිකිළියට ‘මාගේ කුකුළු පැටව් පා අගින් හෝ මුවතුඩින් හෝ බිජුවට පළාගෙන සුවසේ පිටතට නික්මෙන්නාහු නම් ඉතා යෙහෙකැ’යි මෙබඳු කැමැත්තක් නො උපදින්නේද, එතකුදු වුවත් ඒ කුකුළු පැටව් පා නිය අගින් හෝ මුවතුඩින් හෝ බිජුවට පළාගෙන සුවසේ පිටතට නික්මෙන්නට සුදුස්සෝම වෙති. ඊට හේතු කවරේද? “මහණෙනි, ඒ ප්‍රකාරවූම කිකිළියගේ බිජු අටක් හෝ දසයක් හෝ දොළසක් හෝ වෙද්ද? ඒ බිජු කිකිළිය විසින් මනාව මත්තෙහි හෝනා ලද්දාහු වෙති. මනාව හාත්පස උණුසුම් ගන්වන ලද්දාහු වෙති. මනාව හාත්පස කුකුළු ගඳ ගන්වන ලද්දාහු වෙති. “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම භාවනා කිරීමෙහි නැවත නැවත යෙදී වාසය කරන්නාවූ මහණහට කිසිසේත් (උපාදාන වශයෙන්) තදින් අල්ලා නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් මාගේ සිත මිදෙන්නේ නම් ඉතා යෙහෙකැ’යි මෙබඳු කැමැත්තක් නො උපදින්නේද, එතකුදුවුවත් (උපාදාන වශයෙන්) නොගෙන ආශ්‍රවයන්ගෙන් ඔහුගේ සිත මිදෙයි. ඊට හේතු කවරේද? වැඩුණු බැවිනැයි කියයුතු වන්නේය. කුමක් වඩන ලද බැවින්ද? සතර සතිපට්ඨානයන් වඩනලද බැවින්ද, සතර සම්‍යක් ප්‍රධාන වීර්යයන් වඩන ලද බැවින්ද, සතර ඍද්ධිපාදයන් වඩනලද බැවින්ද, පඤ්චෙන්ද්‍රියයන් වඩනලද බැවින්ද, පඤ්චබලයන් වඩනලද බැවින්ද, සප්තබොධ්‍යංගයන් වඩන ලද බැවින්ද, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩනලද බැවින්ද වේ. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි වඩුවාගේ හෝ වඩු අතවැස්සාගේ හෝ වෑමිටෙහි ඇඟිලි පාරවල් දක්නා ලැබෙද්ද, මහපට ඇඟිලි පාරවල් හෝ දකිනු ලැබෙද්ද, ‘මාගේ වෑමිට අද මෙපමණ ගෙවුණේය ඊයේ මෙපමණ ගෙවුණේය. පෙරේදා මෙපමණ ගෙවුණේ’යයි ඔහුගේ මෙසේ දැනීමෙක් නොවේමය. එතකුදුවුවත් නැතිවූ කල්හි නැතිවූයේය යන දැනීම ඇතිවෙයි. “මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම භාවනා කිරීමෙහි නැවත නැවත යෙදී වසන මහණහට ‘අද මාගේ ආශ්‍රවයන් අතුරෙන් මෙපමණ ක්ෂයවීයයි හෝ ඊයේ මෙපමණ ක්ෂයවීයයි හෝ පෙරේදා මෙපමණ ක්ෂයවීයයි හෝ’ කිසිසේත් මෙසේ දැනීම ඇති නොවේද, එතකුදුවුවත් ක්ෂයවූ කල්හි ක්ෂයවීමයයි දැනීම වෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි සමසක් මුළුල්ලෙහි දියෙහි දමා හේමන්ත කාලයෙහි ගොඩට ගන්නා ලද්දාවූ වේවැල් බැඳුමෙන් බඳින ලද්දාවූ මූදේ යන නැවකගේ බැමි අව් සුළඟින් වියලුනාහු වෙද්ද, ඒ බැමි වැසිකල වසින වැස්සෙන් තෙමෙන ලද්දාහු ලෙහෙසියෙන්ම දුබල වෙද්ද, දිරායද්ද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම භාවනා කිරීමෙහි නැවත නැවත යෙදී වසන මහණහුගේ සංයෝජනයෝ ලෙහෙසියෙන්ම යටපත් වෙත්. කුණුවෙත්” (නවවෙනි නාවා සූත්‍රය නිමි.)
10. අනිච්චසඤ්ඤාසුත්තං	10. සඤ්ඤා සූත්‍රය
102 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අනිච්චසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා සබ්බං කාමරාගං පරියාදියති, සබ්බං රූපරාගං පරියාදියති, සබ්බං භවරාගං පරියාදියති, සබ්බං අවිජ්ජං පරියාදියති, සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති’’. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සරදසමයෙ කස්සකො මහානඞ්ගලෙන කසන්තො සබ්බානි මූලසන්තානකානි සම්පදාලෙන්තො කසති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා සබ්බං කාමරාගං පරියාදියති, සබ්බං රූපරාගං පරියාදියති, සබ්බං භවරාගං පරියාදියති, සබ්බං අවිජ්ජං පරියාදියති, සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, පබ්බජලායකො පබ්බජං ලායිත්වා අග්ගෙ ගහෙත්වා ඔධුනාති නිද්ධුනාති නිච්ඡොටෙති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා සබ්බං කාමරාගං පරියාදියති...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, අම්බපිණ්ඩියා වණ්ටච්ඡින්නාය යානි තත්ථ අම්බානි වණ්ටපටිබන්ධානි සබ්බානි තානි තදන්වයානි භවන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා භාවිතා...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, කූටාගාරස්ස යා කාචි ගොපානසියො සබ්බා තා කූටඞ්ගමා කූටනින්නා කූටසමොසරණා, කූටං තාසං අග්ගමක්ඛායති ; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා භාවිතා...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි මූලගන්ධා කාළානුසාරිගන්ධො තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සාරගන්ධා, ලොහිතචන්දනං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි පුප්ඵගන්ධා, වස්සිකං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුට්ටරාජානො (කුඩ්ඩරාජානො (සී.)), සබ්බෙතෙ රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අනුයන්තා භවන්ති, රාජා තෙසං චක්කවත්ති අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචි තාරකරූපානං පභා, සබ්බා තා චන්දිමප්පභාය කලං නාග්ඝන්ති සොළසිං, චන්දප්පභා තාසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ආදිච්චො නතං අබ්භුස්සක්කමානො, සබ්බං ආකාසගතං තමගතං අභිවිහච්ච භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචතෙ ච; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා සබ්බං කාමරාගං පරියාදියති, සබ්බං රූපරාගං පරියාදියති, සබ්බං භවරාගං පරියාදියති, සබ්බං අවිජ්ජං පරියාදියති, සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති. ‘‘කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා සබ්බං කාමරාගං පරියාදියති...පෙ.... සබ්බං අස්මිමානං සමූහනති? ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා... ඉති සඤ්ඤා... ඉති සඞ්ඛාරා... ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති - එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, අනිච්චසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා සබ්බං කාමරාගං පරියාදියති, සබ්බං රූපරාගං පරියාදියති, සබ්බං භවරාගං පරියාදියති, සබ්බං අවිජ්ජං පරියාදියති, සබ්බං අස්මිමානං සමූහනතී’’ති. දසමං.	102 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, වඩන ලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කරයි. සියලු රූපරාගය ක්ෂය කරයි. සියලු භවරාගය ක්ෂය කරයි. සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කරයි. සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කරයි. සහමුලින්ම විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි සරත් කාලයෙහි ගොවියෙක් මහ නඟුලෙන් සීසාන්නේ ඇද තුබූ මුල් මනාව කඩමින් සීසාද, එපරිද්දෙන්ම මහණෙනි, වඩනලද, පුරුදුකරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි. සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින්ම විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි බබුස් තණ කපන්නා බබුස් තණ කපා අග අල්වාගෙන සලාද, පොළාද, ගසාදමාද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වඩනලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින්ම විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි අඹවල්ලෙහි නැට්ට සිඳිනලද කල්හි එහි නැට්ටෙහි බැඳුණු යම් අඹ ගෙඩි වෙද්ද, ඒ සියලු ගෙඩි ඒ අඹ කැනැත්තට අනුගත වෙද්ද, එපරිද්දෙන්ම මහණෙනි, වඩනලද පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භව රාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින්ම විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි මුදුන් ගෙයක යම්කිසි පරාල වෙද්ද, ඒ සියලු පරාල මුදුනකරා යෙද්ද, මුදුනට වදින බැවින් එයට නැඹුරු වෙද්ද, මුදුනට මනාව රැස්ව සිටිද්ද, මුදුන ඒ ගොණැසි අතුරෙන් අග්‍රයයි කියනු ලැබේ. මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වඩනාලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි. සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින් විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි යම්කිසි හර සුවඳ වෙද්ද, ඔවුන් අතුරෙන් රත්සඳුන් අග්‍රයයි කියනු ලැබේද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වඩනාලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි. සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින් විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි යම්කිසි මල් සුවඳ වෙද්ද, ඔවුන් අතුරෙන් සමන්මල් (සුවඳ) අග්‍රයයි කියනු ලැබේද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වඩනලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින් විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි යම්කිසි කුඩා රජවරු වෙද්ද, ඒ සියල්ලෝ සක්විති රජහට අනුකූල වූවාහු වෙද්ද, ඔවුන් අතුරෙන් සක්විති රජතෙම අග්‍රයයි කියනු ලැබේද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වඩනලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින් විනාස කෙරෙයි.’ “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි තරුවල යම්කිසි එළියක්වේද, ඒ සියලු එළි සඳඑළියේ සොළොස්වන කොටසකටද නොඅගිත්, ඔවුන් අතුරෙන් සඳඑළිය අග්‍රයයි කියනු ලැබේද, මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වඩනාලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි, සහමුලින් විනාස කෙරෙයි. “මහණෙනි, යම්සේ වනාහි සරත් සමය වැඩුණු කල්හි පහවගිය වළාකුල්ද, වැසිද ඇතිකල්හි සූර්යතෙම අහසට නැංගේ ආකාසගතවූ සියලු අඳුරු නසා එළිය කෙරේද, බබලාද, විශේෂයෙන් දීප්තිමත් වේද.” මහණෙනි, එපරිද්දෙන්ම වඩනලද, පුරුදු කරනලද අනිත්‍ය සංඥාව සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු රූප රාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරෙයි. සහමුලින් විනාශ කෙරෙයි. “මහණෙනි, කෙසේ වඩනා ලද්දාවූ කෙසේ පුරුදුකරන ලද්දාවූ අනිත්‍ය සංඥාව තොමෝ සියලු කාමරාගය ක්ෂයකෙරේද, සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරේද, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරේද, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරේද, සියලු අස්මිමානය ක්ෂය කෙරේද, සහමුලින්ම විනාශ කෙරේද, රූපය මෙසේය, රූපයාගේ ඉපදීම මෙසේය, රූපයාගේ විනාශය මෙසේය. වේදනාව මෙසේය, වේදනාවේ ඉපදීම මෙසේය, වේදනාවේ විනාශය මෙසේය, සංඥාව මෙසේය, සංඥාවේ ඉපදීම මෙසේය, සංඥාවේ විනාශය මෙසේය, සංස්කාරයන් මෙසේය, සංස්කාරයන්ගේ ඉපදීම මෙසේය, සංස්කාරයන්ගේ විනාශය මෙසේය, විඥානය මෙසේය, විඥානයාගේ ඉපදීම මෙසේය, විඥානයාගේ විනාශය මෙසේයයි මෙසේ වඩන ලද්දාවූ මෙසේ පුරුදු කරන ලද්දාවූ අනිත්‍ය සංඥාතොමෝ සියලු කාමරාගය ක්ෂය කෙරෙයි සියලු රූපරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු භවරාගය ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අවිද්‍යාව ක්ෂය කෙරෙයි, සියලු අස්මිමානය සහමුලින්ම විනාශ කෙරේයයි” (වදාළසේක.) (දහවෙනි සංඥා සූත්‍රය නිමි.)
11. අන්තවග්ගො	11. අන්ත වර්ගය
1. අන්තසුත්තං	1. අන්ත සූත්‍රය
103 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, අන්තා. කතමෙ චත්තාරො? සක්කායන්තො , සක්කායසමුදයන්තො, සක්කායනිරොධන්තො, සක්කායනිරොධගාමිනිප්පටිපදන්තො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සක්කායන්තො? පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාතිස්ස වචනීයං. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො - අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සක්කායන්තො’’. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සක්කායසමුදයන්තො? යායං තණ්හා පොනොභවිකා නන්දිරාගසහගතා තත්‍රතත්‍රාභිනන්දිනී, සෙය්‍යථිදං - කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සක්කායසමුදයන්තො. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධන්තො? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො - අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධන්තො. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධගාමිනිප්පටිපදන්තො? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධගාමිනිප්පටිපදන්තො . ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො අන්තා’’ති. පඨමං.	103 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළේය. “මහණෙනි, අන්ත (කොටස්) සතරකි. කවර සතරක්ද යත්? තමා යන කොටසය. තමා ඇතිවීමේ හේතුව යන කොටසය. තමා නැති කිරීම යන කොටසය. තමා නැතිකිරීමේ මාර්ගය යන කොටසය යන මොහුයි. “මහණෙනි, තමා යන කොටස කවරේද? ඊට උපාදානස්කන්ධ පසයයි කිය යුතුය. කවර පසක්ද? එනම් රූපඋපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යනුයි. මහණෙනි, මේ තමා යන කොටසයි. “මහණෙනි, තමා ඇතිවීමේ හේතුව යන කොටස කවරේද? නැවත නැවත ඉපදීම ගෙන දෙන්නාවූ ඇලීමෙන් යුක්තවූ, අරමුණෙහි ඇලෙන්නාවූ යම්සේ තෘෂ්ණාවක් වේද, එනම් කාම තෘෂ්ණාවය, භව තෘෂ්ණාවය, විභව තෘෂ්ණාවය යනුයි. මහණෙනි, මේ තමා ඇති කිරීමේ හේතුවය යන කොටසයි. “මහණෙනි, තමා නැති කිරීම යන කොටස කවරේද? ඒ තෘෂ්ණාවගේ යම් මුළුමනින් දුරු කිරීමක්, නැති කිරීමක්, අත්හැරීමක්, දුරලීමක්, මිදීමක්, නො ඇල්මක් වේද, මහණෙනි, මේ තමා නැති කිරීම යන කොටසයි. “මහණෙනි, මේ තමා නැතිකිරීමේ මාර්ගය යන කොටස කවරේද? මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයමැයි. ඒ කෙසේද යත්, සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාවය, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය යන මොහුයි. මහණෙනි, මේ තමා නැති කිරීමේ මාර්ගය යන කොටසයි. මහණෙනි, මේ කොටස් සතරය.” (පළමුවෙනි අන්ත සූත්‍රය නිමි.)
2. දුක්ඛසුත්තං	2. දුක්ඛ සූත්‍රය
104 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘දුක්ඛඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි දුක්ඛසමුදයඤ්ච දුක්ඛනිරොධඤ්ච දුක්ඛනිරොධගාමිනිඤ්ච පටිපදං. තං සුණාථ. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං? පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාතිස්ස වචනීයං. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං. කතමො ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයො? යායං තණ්හා පොනොභවිකා...පෙ.... කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා - අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධො? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො - අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධො. කතමා ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති. දුතියං.	104 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළසේක. “මහණෙනි, තොපට දුකද, දුකට හේතුවද, දුකනැති කිරීමද, දුක නැති කිරීමේ මාර්ගයද දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්! “මහණෙනි, දුක කවරේද? ඊට උපාදානස්කන්ධ පසයයි කිය යුතුය. කවර පසක්ද? එනම් රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යනුයි. මහණෙනි, මේ දුකයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, දුකට හේතුව කවරේද? ‘නැවත නැවත ඉපදීම ගෙනදෙන ඇලීමෙන් යුක්තවූ, ඒ ඒ අරමුණෙහි ඇලෙන්නාවූ යම් තෘෂ්ණාවක් වේද, එනම් කාම තෘෂ්ණාවය, භව තෘෂ්ණාවය, විභව තෘෂ්ණාවය, යනුයි. මහණෙනි, මේ දුකට හේතුවයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, දුක නැති කිරීම කවරේද?” “ඒ තෘෂ්ණාවගේ යම් මුළුමනින් දුරලීමක්, නැති කිරීමක්, අත් හැරීමක් මිදීමක්; නො ඇල්මක් වේද? මහණෙනි, මේ දුක නැති කිරීම යයි කියනු ලැබේ.” “මහණෙනි, දුක නැති කිරීමේ ප්‍රතිපදාව කවරේද?” “මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය මැයි. එනම් සම්‍යක් දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාවය, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය යන මොව්හුයි.” මහණෙනි, මේ දුක නැති කිරීමේ මාර්ගයයි කියනු ලැබේ.” (දෙවෙනි දුක්ඛ සූත්‍රය නිමි.)
3. සක්කායසුත්තං	3. සක්කාය සූත්‍රය
105 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සක්කායඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි සක්කායසමුදයඤ්ච සක්කායනිරොධඤ්ච සක්කායනිරොධගාමිනිඤ්ච පටිපදං. තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සක්කායො? පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාතිස්ස වචනීයං . කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සක්කායො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සක්කායසමුදයො? යායං තණ්හා පොනොභවිකා...පෙ.... කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා - අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සක්කායසමුදයො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධො? යො තස්සායෙව තණ්හාය...පෙ.... අයං වුච්චති , භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධො. කතමා ච, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. සෙය්‍යථිදං - සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති. තතියං.	105 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහි වූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන්ට කථා කළ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, තමාද තමා ඇතිවීමේ හේතුවද, තමා නැති කිරීමද, තමා නැති කිරීමේ මාර්ගයද, දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්. “මහණෙනි, තමා කවරේද?” “පංච උපාදානස්කන්ධයයි කියයුතුය.” “කවර පසක්ද?” “එනම් රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය, යනුයි මහණෙනි, මේ තමායයි කියනු ලැබේ.” “මහණෙනි, තමා ඇතිවීමේ හේතුව කවරේද?” “නැවත නැවත ඉපදීම ඇති කරන්නාවූ ඇලීමෙන් යුක්තවූ ඒ ඒ අරමුණෙහි ඇලෙන්නාවූ යම් ඒ තෘෂ්ණාවක් වේද, එනම් කාම තෘෂ්ණාවය, භව තෘෂ්ණාවය, විභව තෘෂ්ණාවය යනුයි.” මහණෙනි, මේ තමා ඇතිවීමේ හේතුවයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, තමා නැති කිරීම කවරේද?” - “ඒ තෘෂ්ණාවගේ යම් මුළුමනින් නැති කිරීමක්, අතහැරීමක්, දුරලීමක්, මිදීමක් නො ඇල්මක් වේද, මහණෙනි, මේ තමා නැති කිරීමයයි කියනු ලැබේ.” “මහණෙනි, තමා නැති කිරීමේ මාර්ගය කවරේද?”-“මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය මැයි.” “ඒ කවරේද?” සම්‍යක්දෘෂ්ටිය, සම්‍යක් සංකල්පනාවය, සම්‍යක් වචනය, සම්‍යක් කර්මාන්තය, සම්‍යක් ආජීවය, සම්‍යක් ව්‍යායාමය, සම්‍යක් ස්මෘතිය, සම්‍යක් සමාධිය යනුයි.” මහණෙනි, මේ තමා නැති කිරීමේ මාර්ගයයි කියනු ලැබේ.
4. පරිඤ්ඤෙය්‍යසුත්තං	4. පරිඤ්ඤෙය්‍ය සූත්‍රය
106 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පරිඤ්ඤෙය්‍යෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි පරිඤ්ඤඤ්ච පරිඤ්ඤාතාවිඤ්ච පුග්ගලං. තං සුණාථ. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤෙය්‍යා ධම්මා? රූපං, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤෙය්‍යො ධම්මො. වෙදනා...පෙ.... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං පරිඤ්ඤෙය්‍යො ධම්මො. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤෙය්‍යා ධම්මා. කතමා ච, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤා? රාගක්ඛයො, දොසක්ඛයො, මොහක්ඛයො - අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤා. කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤාතාවී පුග්ගලො? අරහාතිස්ස වචනීයං. ය්වායං ආයස්මා එවංනාමො එවංගොත්තො - අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පරිඤ්ඤාතාවී පුග්ගලො’’ති. චතුත්ථං.	106 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. මහණෙනි, දැනගත යුතුවූ (දුරුකළ යුතුවූ) ධර්මයෝද, පිරිසිඳ දැනගැනීමද පිරිසිඳ දැනගත් පුද්ගලයාද දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්. “මහණෙනි, පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්ම කවරේද?” -“මහණෙනි, රූපය පිරිසිඳ දැනගත යුතු ධර්මයකි. වේදනාව පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්මයකි. සඤ්ඤාව පිරිසිඳ දැන ගතයුතු ධර්මයකි. සංස්කාර පිරිසිඳ දැනගතයුතු ධර්මයකි. විඤ්ඤාණය පිරිසිඳ දැනගත යුතු ධර්මයකි.” මහණෙනි, මේ පිරිසිඳ දැනගත යුතු ධර්මයෝයයි කියනු ලැබේ. “මහණෙනි, පිරිසිඳ දැනගැනීම කවරේද?” - “මහණෙනි, රාගයාගේ යම් ක්ෂයවීමක් වේද, දෝසයාගේ යම් ක්ෂයවීමක් වේද, මෝහයාගේ යම් ක්ෂයවීමක්වේද, මේ පිරිසිඳ දැනගැනීම යයි කියනු ලැබේ.” “මහණෙනි, පිරිසිඳ දැනගත් පුද්ගලයා කවරෙක්ද?” -“ඔහුට අර්හත් පුද්ගලයා යයි කිය යුතුය. යම්කිසි ආයුෂ්මත් කෙනෙක් මෙවැනි නම් ඇත්තේ මෙවැනි ගෝත්‍ර ඇත්තේ වේද, මහණෙනි, මේ තෙම පිරිසිඳ දැනගත් පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ.” (හතරවෙනි පරිඤ්ඤෙය්‍ය සූත්‍රය නිමි.)
5. සමණසුත්තං	5. සමණ සූත්‍රය
107 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, උපාදානක්ඛන්ධා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති...පෙ.... පජානන්ති, සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. පඤ්චමං.	107 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’ යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. ‘මහණෙනි, උපාදානස්කන්ධ පසකි. කවර පසක්ද? එනම් රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යන මොව්හුය. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් මේ පස් උපාදානස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදයද ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදකිත්ද, ඒ ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ මාගේ ශ්‍රමණයන් අතරෙහි ශ්‍රමණයයි සම්මත නොවූවාහුය. බ්‍රාහ්මණයන් අතරෙහි බ්‍රාහ්මණයයි සම්මත නොවූවාහුය. ඒ ආයුෂ්මත්හු ශ්‍රමණ ඵලය හෝ බ්‍රාහ්මණ ඵලය හෝ මෙලොවදීම තෙමේම විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂව දැන ඊට පැමිණ වාසය නොකරත්. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් හෝ මේ පස් උපාදානස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි දකිත්ද, ඒ ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ මාගේ ශ්‍රමණයන් අතරෙහි ශ්‍රමණයයි සම්මත වූවාහුය. මාගේ බ්‍රාහ්මණයන් අතරෙහි බ්‍රාහ්මණයයි සම්මතවූවාහුය. ඒ ආයුෂ්මත්හු ශ්‍රමණ අර්ථය හෝ බ්‍රාහ්මණ අර්ථය හෝ මෙලොවදීම දනිත්ද තෙමේම විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂව ඊට පැමිණ වාසය කරත්. (පස්වෙනි, සමණ සූත්‍රය නිමි.)
6. දුතියසමණසුත්තං	6. සමණ සූත්‍රය
108 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, උපාදානක්ඛන්ධා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්‍රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති...පෙ.... පජානන්ති, සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. ඡට්ඨං.	108 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. ‘මහණෙනි, උපාදානස්කන්ධ පසකි. කවර පසක්ද? එනම් රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යනුයි. “මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් හෝ මේ පස් උපාදානස්කන්ධයන්ගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද තත්වූ පරිදි නොදනිත්ද ඒ ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ මාගේ ශ්‍රමණයන් අතරෙහි ශ්‍රමණයයි සම්මත නොවූවාහුය. බ්‍රාහ්මණයන් අතරෙහි හෝ බ්‍රාහ්මණයයි සම්මත නොවූවාහුය. ඒ ආයුෂ්මත්හු ශ්‍රමණ ඵලය හෝ බ්‍රාහ්මණ ඵලය හෝ මෙලොවදී තෙමේම විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂව දැන ඊට පැමිණ වාසය නොකෙරෙත්. මහණෙනි, යම්කිසි ශ්‍රමණ කෙනෙක් හෝ බ්‍රාහ්මණ කෙනෙක් හෝ මේ පස් උපාදානස්කන්ධයන්ගේ ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිස්සරණයද, තත්වූ පරිදි දකිත්ද, ඒ ශ්‍රමණයෝ හෝ බ්‍රාහ්මණයෝ මාගේ ශ්‍රමණයන් අතරෙහි ශ්‍රමණයයි සම්මතවූවාහුය. මාගේ බ්‍රාහ්මණයන් අතරෙහි බ්‍රාහ්මණයයි සම්මතවූවාහුය. ඒ ආයුෂ්මත්හු ශ්‍රමණ අර්ථය හෝ බ්‍රාහ්මණ අර්ථය හෝ මෙලොවදීම දනිත්ද, තෙමේ විශිෂ්ට ඥානයෙන් ප්‍රත්‍යක්ෂව දැන ඊට පැමිණ වාසය කරත්. (හයවෙනි සමණ සූත්‍රය නිමි.)
7. සොතාපන්නසුත්තං	7. සෝතාපන්න සූත්‍රය
109 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, උපාදානක්ඛන්ධා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායනො’’ති. සත්තමං.	109 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. මහණෙනි, උපාදානස්කන්ධ පසකි. කවර පසක්ද? රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සංඥා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යනුයි. මහණෙනි, යම් හෙයකින් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ මේ පස් වැදෑරුම් උපාදානස්කන්ධයන්ගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිශ්ශරණයද, තත්වූ පරිදි දනීද, මහණෙනි, ඒ ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ අපායෙහි නොවැටෙන ස්වභාවය ඇත්තාවූ, නියතවූ, අර්හත් බොධිය පිහිටකොට ඇත්තාවූ සෝවාන් පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. (හත්වෙනි සෝතාපන්න සූත්‍රය නිමි.)
8. අරහන්තසුත්තං	8. අරහ සූත්‍රය
110 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, උපාදානක්ඛන්ධා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමෙසං පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තො’’ති. අට්ඨමං.	110 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, උපාදානස්කන්ධ පසකි. කවර පසක්ද? එනම්: රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සංඥා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යනුයි. මහණෙනි, යම් හෙයකින් මහණ තෙමේ මේ පස් වැදෑරුම් උපාදානස්කන්ධයන්ගේ හටගැනීමද, විනාශයද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නිශ්ශරණයද තත්වූ පරිදි දැන උපාදානයන් කෙරෙන් මිදුණේ වෙයිද, මහණෙනි, මේ භික්ෂුව ආශ්‍රවයන් ක්ෂය කළාවූ, වැස නිමවනලද බ්‍රහ්මචර්යාව ඇත්තාවූ, කටයුතු කරන ලද්දාවූ, බහා තබනලද බර ඇත්තාවූ, තමාගේ අර්ථයට පැමිණියාවූ, ක්ෂය කළ භවසංයෝජන ඇත්තාවූ, මනාව දැන මිදුණාවූ අර්හත් පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. (අටවෙනි අරහ සූත්‍රය නිමි.)
9. ඡන්දප්පහානසුත්තං	9. ඡන්ද රාග සූත්‍රය
111 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘රූපෙ, භික්ඛවෙ, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා, තං පජහථ. එවං තං රූපං පහීනං භවිස්සති උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා, තං පජහථ. එවං තං විඤ්ඤාණං පහීනං භවිස්සති උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්ම’’න්ති. නවමං.	111 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපය කෙරෙහි යම් (ඡන්දරාගයක්) ඇල්මක් ඇද්ද යම් නන්දිරාගයක් ඇද්ද, යම් තෘෂ්ණාවක් ඇද්ද, එය දුරු කරව්. මෙසේ ඒ රූපය ප්‍රහීනකරන ලද්දේ, සිඳිනලද මුල් ඇත්තේ, සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැතිකරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇත්තේ වන්නේය. “වේදනාවෙහි යම් ඡන්දරාගයක් ඇද්ද, ඇල්මක් ඇද්ද, යම් නන්දිරාගයක් ඇද්ද, යම් තෘෂ්ණාවක් ඇද්ද, එය දුරු කරව්. මෙසේ ඒ වේදනාව ප්‍රහීන කරන ලද්දේ, සිඳින ලද මුල් ඇත්තේ, සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැති කරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇත්තේ වන්නේය. “සංඥාවෙහි යම් ඡන්දරාගයක් ඇද්ද, ඇල්මක් ඇද්ද, යම් නන්දිරාගයක් ඇද්ද, යම් තෘෂ්ණාවක් ඇද්ද, එය දුරු කරව්. මෙසේ ඒ සංඥාව ප්‍රහීන කරන ලද්දේ, සිඳින ලද මුල් ඇත්තේ, සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැති කරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇත්තේ වන්නේය. “සංස්කාරයෙහි යම් ඡන්දරාගයක් ඇද්ද, ඇල්මක් ඇද්ද, යම් නන්දිරාගයක් ඇද්ද, යම් තෘෂ්ණාවක් ඇද්ද, එය දුරු කරව්. මෙසේ ඒ සංස්කාරය ප්‍රහීන කරන ලද්දේ, සිඳිනලද මුල් ඇත්තේ, සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැති කරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇත්තේ වන්නේය. “විඤ්ඤාණයෙහි යම් ඡන්දරාගයක් ඇද්ද, ඇල්මක් ඇද්ද, යම් නන්දිරාගයක් ඇද්ද, යම් තෘෂ්ණාවක් ඇද්ද, එය දුරු කරව්. මෙසේ ඒ විඤ්ඤාණය ප්‍රහීන කරන ලද්දේ, සිඳිනලද මුල් ඇත්තේ, සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, නැති කරන ලද්දේ, නැවත නොඉපදීම ස්වභාවකොට ඇත්තේ වන්නේය. (නවවෙනි ඡන්දරාග සූත්‍රය නිමි.)
10. දුතියඡන්දප්පහානසුත්තං	10. ඡන්ද රාග සූත්‍රය
112 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘රූපෙ, භික්ඛවෙ, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ උපයුපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා, තෙ පජහථ . එවං තං රූපං පහීනං භවිස්සති උච්ඡින්නමූලං...පෙ.... වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු යො ඡන්දො...පෙ.... එවං තෙ සඞ්ඛාරා පහීනා භවිස්සන්ති උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. විඤ්ඤාණෙ යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ උපයුපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා, තෙ පජහථ. එවං තං විඤ්ඤාණං පහීනං භවිස්සති උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්ම’’න්ති. දසමං.	112 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬුසිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, රූපයෙහි යම් ඇල්මක්, යම් රාගයක්, යම් ආශාවක්, යම් තෘෂ්ණාවක්, යම් තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මානයන්ගේ වශයෙන් ගැනීමක්, සිත පිහිටීමක්, වැළඳගැනීමක්, අනුසයයක් වේද, ඔවුන් පහකරව්. මෙසේ ඒ රූපය පහකරන ලද්දේ වන්නේය. මුල් සිඳින ලද්දේ වන්නේය. සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, විනාශ කරන ලද්දේ, නැවත නූපදින ස්වභාවයට පමුණුවන ලද්දේ වන්නේය. වේදනායෙහි යම් ඇල්මක්, යම් රාගයක්, යම් ආශාවක් යම් තෘෂ්ණාවක්, යම් තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මානයන්ගේ වශයෙන් ගැනීමක් සිත පිහිටීමක්, වැළඳගැනීමක්, අනුසයක් වේද, ඔවුන් පහකරව්. මෙසේ ඒ වේදනාව පහකරන ලද්දේ, වන්නේය. මුල් සිඳින ලද්දේ වන්නේය. සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, විනාශ කරන ලද්දේ, නැවත නූපදින ස්වභාවයට පමුණුවන ලද්දේ වන්නේය. “සංඥායෙහි යම් ඇල්මක්, යම් රාගයක්, යම් ආශාවක්, යම් තෘෂ්ණාවක්, යම් තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මානයන්ගේ වශයෙන් ගැනීමක්, සිත පිහිටීමක්, වැළඳගැනීමක්, අනුසයයක් වේද, ඔවුන් පහකරව් මෙසේ ඒ සංඥාව පහකරන ලද්දේ, වන්නේය. මුල් සිඳිනලද්දේ වන්නේය. සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, විනාශකරන ලද්දේ, නැවත නූපදින ස්වභාවයට පමුණුවන ලද්දේ වන්නේය. “සංස්කාරයෙහි යම් ඇල්මක්, යම් රාගයක්, යම් ආශාවක්, යම් තෘෂ්ණාවක්, යම් තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මානයන්ගේ වශයෙන් ගැනීමක්, සිත පිහිටීමක්, වැළඳගැනීමක්, අනුසයයක් වේද, ඔවුන් පහකරව්. මෙසේ ඒ සංස්කාරය පහකරන ලද්දේ වන්නේය. මුල් සිඳින ලද්දේ වන්නේය. සිඳිනලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, විනාශ කරන ලද්දේ, නැවත නූපදින ස්වභාවයට පමුණුවන ලද්දේ වන්නේය. “විඤ්ඤාණයෙහි යම් ඇල්මක්, යම් රාගයක්, යම් ආශාවක් යම් තෘෂ්ණාවක්, යම් තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මානයන්ගේ වශයෙන් ගැනීමක්, සිත පිහිටීමක්, වැළඳගැනීමක්, අනුසයයක් වේද, ඔවුන් පහකරව්. මෙසේ ඒ විඤ්ඤාණය පහකරන ලද්දේ, වන්නේය. මුල් සිඳිනලද්දේ වන්නේය. සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දේ, විනාශකරන ලද්දේ, නැවත නූපදින ස්වභාවයට පමුණුවන ලද්දේ වන්නේය.” (දසවෙනි ඡන්ද රාග සූත්‍රය නිමි.)
12. ධම්මකථිකවග්ගො	12. ධර්මකථික වර්ගය
1. අවිජ්ජාසුත්තං	1. භික්ෂු සූත්‍රය
113 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘අවිජ්ජා අවිජ්ජා’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමා නු ඛො, භන්තෙ, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපං නප්පජානාති, රූපසමුදයං නප්පජානාති, රූපනිරොධං නප්පජානාති, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානාති; වෙදනං නප්පජානාති... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ නප්පජානාති...පෙ.... විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානාති. අයං වුච්චති, භික්ඛු, අවිජ්ජා. එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. පඨමං.	113 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් ඒ මහණතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය. “ස්වාමීනි, අවිද්‍යාව අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, අවිද්‍යාව නම් කුමක්ද? කෙතෙක් කරුණකින් අවිද්‍යාවෙන් යුක්තවූයේයයි කියනු ලැබේද? “මහණ, මේ ලෝකයෙහි අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජන තෙමේ රූපය නොදනියිද, රූපයට හේතුව නොදනියිද, රූපය නැති කිරීම නොදනියිද, රූපය නැතිකිරීමේ මාර්ගය නොදනියිද, වේදනාව නොදනියිද, වේදනාවට හේතුව නොදනියිද, වේදනාව නැතිකිරීම නොදනියිද, වේදනාව නැතිකිරීමේ මාර්ගය නොදනියිද, සංඥාව නොදනියිද, සංඥාවට හේතුව නොදනියිද, සංඥාව නැතිකිරීම නොදනියිද, සංඥාව නැතිකිරීමේ මාර්ගය නොදනියිද, සංස්කාරය නොදනියිද, සංස්කාරයට හේතුව නොදනියිද, සංස්කාරය නැතිකිරීම නොදනියිද, සංස්කාරය නැතිකිරීමේ මාර්ගය නොදනියිද, විඤ්ඤාණය නොදනියිද, විඤ්ඤාණයට හේතුව නොදනියිද, විඤ්ඤාණය නැතිකිරීම නොදනියිද, විඤ්ඤාණය නැතිකිරීමේ මාර්ගය නොදනියිද, මහණ, මේ අවිද්‍යාවයි. මේ අවිද්‍යාවෙන් යුක්ත නම් හෙතෙම අවිද්‍යා සහිත පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ.” (පළමුවෙනි භික්ෂු සූත්‍රය නිමි.)
2. විජ්ජාසුත්තං	2. භික්ෂු සූත්‍රය
114 සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා විජ්ජා’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමා නු ඛො, භන්තෙ, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො රූපං පජානාති, රූපසමුදයං පජානාති, රූපනිරොධං පජානාති, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ පජානාති...පෙ.... විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති. අයං වුච්චති, භික්ඛු, විජ්ජා. එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. දුතියං.	114 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් ඒ මහණතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය. “ස්වාමීනි, විද්‍යාව විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, විද්‍යාව නම් කවරේද? කෙතෙක් කරුණකින් විද්‍යාවෙන් යුක්ත යයි කියනු ලැබේද? “මහණ, මේ ශාසනයෙහි බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපය දනීද, රූපයට හේතුව දනීද, රූපය නැතිකිරීම දනීද, රූපය නැතිකිරීමේ මාර්ගය දනීද, වේදනාව දනීද, වේදනාවට හේතුව දනීද, වේදනාව නැති කිරීම දනීද, වේදනාව නැතිකිරීමේ මාර්ගය දනීද, සංඥාව දනීද, සංඥාවට හේතුව දනීද, සංඥාව නැතිකිරීම දනීද, සංඥාව නැතිකිරීමේ මාර්ගය දනීද, සංස්කාරයන් දනීද, සංස්කාරයන්ට හේතුව දනීද, සංස්කාරයන් නැතිකිරීම දනීද, සංස්කාරයන් නැතිකිරීමේ මාර්ගය දනීද, විඤ්ඤාණය දනීද, විඤ්ඤාණයට හේතුව දනීද, විඤ්ඤාණය නැතිකිරීම දනීද, විඤ්ඤාණය නැතිකිරීමේ මාර්ගය දනීද, මහණ, මේ විද්‍යාවය මේ විද්‍යාවෙන් යුක්තවූයේ නම් හෙතෙම විද්‍යාසහගතයයි කියනු ලැබේ.” (දෙවෙනි භික්ෂු සූත්‍රය නිමි.)
3. ධම්මකථිකසුත්තං	3. ධර්මකථික සූත්‍රය
115 සාවත්ථිනිදානං . එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘ධම්මකථිකො ධම්මකථිකො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ධම්මකථිකො හොතී’’ති ? ‘‘රූපස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය ධම්මං දෙසෙති ‘ධම්මකථිකො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. රූපස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති, ‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. රූපස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදාවිමුත්තො හොති, ‘දිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. වෙදනාය චෙ, භික්ඛු...පෙ.... සඤ්ඤාය චෙ, භික්ඛු... සඞ්ඛාරානං චෙ, භික්ඛු... විඤ්ඤාණස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය ධම්මං දෙසෙති, ‘ධම්මකථිකො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. විඤ්ඤාණස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති, ‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. විඤ්ඤාණස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදාවිමුත්තො හොති, ‘දිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති. තතියං.	115 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පසෙක්හි හුන්නේය. එකත් පසෙක හුන් ඒ භික්ෂුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ කීහ. “ස්වාමීනි, ධර්මකථික, ධර්මකථිකයයි කියනු ලැබේ. ‘ස්වාමීනි, කෙතෙක් කරුණකින් ධර්මකථිකයෙක් වේදැයි” කියායි. “ඉදින් මහණතෙම රූපයාගේ කළකිරීම පිණිස නො ඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයි නම් හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණ තෙම රූපයාගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස පිළිපන්නේ නම් ධර්මානු ධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “ඉදින් මහණතෙම රූපයාගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් උපාදාන වශයෙන් නොගෙන මනාකොට මිදුනේ නම් හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුව යයි කීමට සුදුසුය. “වේදනාවගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයි නම්, හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුව යයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම වේදනාවගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස, පිළිපන්නේ නම් ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “ඉදින් මහණතෙම වේදනාවගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් උපාදාන වශයෙන් නොගෙන මනාකොට මිදුනේ වෙයි නම් හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “සඤ්ඤාවගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයි නම්, හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුව යයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම සඤ්ඤාවගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස, පිළිපන්නේ නම් ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “ඉදින් මහණතෙම සඤ්ඤාවගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් උපාදාන වශයෙන් නොගෙන මනාකොට මිදුනේවෙයි නම් හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “සංස්කාරයන්ගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයි නම්, හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම සංස්කාරයන්ගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස පිළිපන්නේ නම් ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “ඉදින් මහණතෙම සංස්කාරයන්ගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් උපාදාන වශයෙන් නොගෙන මනා කොට මිදුනේවෙයි නම් හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “විඤ්ඤාණයේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයි නම් ධර්මකථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම විඤ්ඤාණයාගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස පිළිපන්නේ නම් ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “ඉදින් මහණතෙම විඤ්ඤාණයාගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් උපාදාන වශයෙන් නොගෙන මනා කොට මිදුනේ වෙයි නම් හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. (තුන්වෙනි ධර්මකථික සූත්‍රය නිමි.)
4. දුතියධම්මකථිකසුත්තං	4. ධර්මකථික සූත්‍රය
116 සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘ධම්මකථිකො ධම්මකථිකො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ධම්මකථිකො හොති, කිත්තාවතා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො හොති, කිත්තාවතා දිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොතී’’ති? ‘‘රූපස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය ධම්මං දෙසෙති, ‘ධම්මකථිකො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. රූපස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති, ‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. රූපස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදාවිමුත්තො හොති, ‘දිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. වෙදනාය චෙ, භික්ඛු...පෙ.... සඤ්ඤාය චෙ, භික්ඛු... සඞ්ඛාරානං චෙ, භික්ඛු... විඤ්ඤාණස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය ධම්මං දෙසෙති, ‘ධම්මකථිකො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. විඤ්ඤාණස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති, ‘ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො භික්ඛූ’ති අලං වචනාය. විඤ්ඤාණස්ස චෙ, භික්ඛු, නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදාවිමුත්තො හොති, ‘දිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති. චතුත්ථං.	116 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, එකත්පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන් ඒ මහණතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය. “ස්වාමීනි, ධර්මකථිකය ධර්මකථිකයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, කෙතෙක් කරුණකින් ධර්මකථිකයෙක් වේද, කෙතෙක් කරුණකින් ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන්නේ වෙයිද? කෙතෙක් කරුණකින් මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණියෙක් වේදැයි” කියායි. “ඉදින් මහණතෙම රූපයාගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයිද, හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම රූපයාගේ කළකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස විනාශය පිණිස පිළිපන්නේ වෙයිද, හෙතෙම ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. මහණතෙම රූපයාගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් දැඩිකොට අල්වා ගැනීමෙන් මිදුනේ වෙයිද, හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “මහණෙනි, වේදනාවගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයිද, හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම වේදනාවගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස පිළිපන්නේ වෙයිද, හෙතෙම ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “මහණතෙම වේදනාවගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් දැඩිකොට අල්වා ගැනීමෙන් මිදුනේ වෙයිද හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “මහණෙනි, සංඥාවගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස, ධර්මය දේශනා කරයිද, හෙතෙම ධර්ම කථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම සංඥාවගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස පිළිපන්නේ වෙයිද, හෙතෙම ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “මහණතෙම සඤ්ඤාවගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන්, විනාශයෙන් දැඩිකොට අල්වා ගැනීමෙන් මිදුනේ වෙයිද, හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “මහණෙනි, සංස්කාරයන්ගේ කලකිරීම පිණිස නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස, ධර්මය දේශනා කරයිද, හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. ඉදින් මහණතෙම සංස්කාරයන්ගේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස පිළිපන්නේ වෙයිද, හෙතෙම ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “මහණතෙම සංස්කාරයන්ගේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් දැඩිකොට අල්වාගැනීමෙන් මිදුනේ වෙයිද, හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණයේ කළකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස ධර්මය දේශනා කරයිද, හෙතෙම ධර්මකථික භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “ඉදින් මහණතෙම විඤ්ඤාණයේ කලකිරීම පිණිස, නොඇලීම පිණිස, විනාශය පිණිස, පිළිපන්නේ වෙයිද, හෙතෙම ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවෙහි පිළිපන් භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. “ඉදින් මහණතෙම විඤ්ඤාණයේ කළකිරීමෙන් නොඇලීමෙන් විනාශයෙන් දැඩිකොට අල්වා ගැනීමෙන් මිදුනේ වෙයිද, හෙතෙම මෙලොවදීම නිර්වාණයට පැමිණි භික්ෂුවයයි කීමට සුදුසුය. (හතරවෙනි ධර්මකථික සූත්‍රය නිමි)
5. බන්ධනසුත්තං	5. බන්ධන සූත්‍රය
117 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘ඉධ භික්ඛවෙ අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී...පෙ.... සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං; අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපබන්ධනබද්ධො සන්තරබාහිරබන්ධනබද්ධො අතීරදස්සී අපාරදස්සී, බද්ධො ජීයති (බද්ධො ජායති (සී. පී.) බද්ධො ජායති බද්ධො ජීයති (සී. අට්ඨ. ස්‍යා. අට්ඨ.)) බද්ධො මීයති බද්ධො අස්මා ලොකා පරං ලොකං ගච්ඡති. වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... වෙදනාය වා අත්තානං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො වෙදනාබන්ධනබද්ධො සන්තරබාහිරබන්ධනබද්ධො අතීරදස්සී අපාරදස්සී, බද්ධො ජීයති බද්ධො මීයති බද්ධො අස්මා ලොකා පරං ලොකං ගච්ඡති. සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො විඤ්ඤාණබන්ධනබද්ධො සන්තරබාහිරබන්ධනබද්ධො අතීරදස්සී අපාරදස්සී, බද්ධො ජීයති බද්ධො මීයති බද්ධො අස්මා ලොකා පරං ලොකං ගච්ඡති’’. ‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී...පෙ.... සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං; න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො න රූපබන්ධනබද්ධො, න සන්තරබාහිරබන්ධනබද්ධො, තීරදස්සී, පාරදස්සී; ‘පරිමුත්තො සො දුක්ඛස්මා’ති වදාමි. න වෙදනං අත්තතො...පෙ.... න සඤ්ඤං අත්තතො...පෙ.... න සඞ්ඛාරෙ අත්තතො...පෙ.... න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති...පෙ.... අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො න විඤ්ඤාණබන්ධනබද්ධො, න සන්තරබාහිරබන්ධනබද්ධො, තීරදස්සී, පාරදස්සී, ‘පරිමුත්තො සො දුක්ඛස්මා’ති වදාමී’’ති. පඤ්චමං.	117 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි ආර්යයන් නොදක්නාවූ ආර්ය ධර්මයෙහි දක්ෂනොවූ ආර්ය ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂ නොවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුනාවූ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ රූපය ආත්මය වශයෙන් දකියිද ආත්මය රූපවත්යයි හෝ දකියිද රූපය ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියිද ආත්මය රූපය කෙරෙහි පිහිටියේයයි දකියිද, මහණෙනි, මේ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ රූපබන්ධනයෙන් බැඳුණාවූ ඇතුළත පිටත බන්ධනයෙන් බැඳුණාවූ එතෙර නොදක්නාවූ පරතෙර නොදක්නාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. ක්ලෙශයන්ගෙන් බැඳුණෙක්ව උපදියි. බැඳුණෙක්ව මැරෙයි. බැඳුණෙක්ව මෙලොවින් පරලොව යයි. “වේදනාව ආත්මය වශයෙන් දකියිද ආත්මය වේදනාවත්යයි හෝ දකියිද, වේදනාව ආත්මය කෙරෙහි ඇතැයි දකියිද, ආත්මය වේදනාව කෙරෙහි පිහිටියේයයි දකියිද, මහණෙනි, මේ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ වේදනා බන්ධනයෙන් බැඳුණාවූ ඇතුළත පිටත බැඳීමෙන් බැඳුණාවූ එතෙර නොදක්නාවූ පරතෙර නොදක්නාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. කෙලෙසුන්ගෙන් බැඳුනෙක්ව උපදියි. බැඳුනෙක්ව මියයයි. බැඳුනෙක්ව මෙලොවින් පරලොවට යයි. “සඤ්ඤාව ආත්මය වශයෙන් දකියිද ආත්මය සංඥාවත්යයි හෝ දකියිද, සංඥාව ආත්මය කෙරෙහි ඇතැයි දකියිද ආත්මය සංඥාව කෙරෙහි පිහිටියේයයි දකියිද, මහණෙනි, මේ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ සංඥා බන්ධනයෙන් බැඳුණාවූ ඇතුළත පිටත බැඳීමෙන් බැඳුනාවූ එතෙර නොදක්නාවූ පරතෙර නොදක්නාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. කෙලෙසුන්ගෙන් බැඳුනෙක්ව උපදියි. බැඳුනෙක්ව මියයයි. බැඳුනෙක්ව මෙලොවින් පරලොවට යයි. “සංස්කාරයන් ආත්මය වශයෙන් දකියිද, ආත්මය සංස්කාරවත්යයි හෝ දකියිද, සංස්කාර ආත්මය කෙරෙහි ඇතැයි දකියිද, ආත්මය සංස්කාර කෙරෙහි පිහිටියේයයි දකියිද, මහණෙනි, මේ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ සංස්කාර බන්ධනයෙන් බැඳුනාවූ ඇතුළත පිටත බැඳීමෙන් බැඳුනාවූ එතෙර නොදක්නාවූ පරතෙර නොදක්නාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. කෙලෙසුන්ගෙන් බැඳුනෙක්ව උපදියි. බැඳුනෙක්ව මියයයි. බැඳුනෙක්ව මෙලොවින් පරලොවට යයි. “විඤ්ඤාණය ආත්ම වශයෙන් දකියිද, ආත්මය විඤ්ඤාණවත්යයි හෝ දකියිද, විඤ්ඤාණය ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි දකියිද, ආත්මය විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ පිහිටියේයයි දකියිද, මහණෙනි, මේ අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජන තෙමේ විඤ්ඤාණ බන්ධනයෙන් බැඳුනාවූ ඇතුළත පිටත බැඳීමෙන් බැඳුනාවූ එතෙර නොදක්නාවූ පරතෙර නොදක්නාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. කෙලෙසුන්ගෙන් බැඳුනක්ව උපදියි. බැඳුනක්ව මියයයි. බැඳුනක්ව මේ ලොවින් පරලොවට යයි. “මහණෙනි, ආර්යයන් දක්නාවූ ආර්ය ධර්මයෙහි දක්ෂවූ ආර්ය ධර්මයෙහි හික්මුනාවූ සත්පුරුෂයන් දක්නාවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුනාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවක තෙමේ රූපය ආත්මය වශයෙන් නොදකියිද, ආත්මය රූපවත්යයි හෝ නොදකියිද, රූපය ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි නොදකියිද, ආත්මය රූපය කෙරෙහි හෝ පිහිටියේයයි නොදකියිද, මහණෙනි, මේ ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූප බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ ඇතුළත පිටත බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. එතෙර දක්නේ පරතෙර දක්නේ දුකින් මනාකොට මිදුනේයයි කියමි. “වේදනාව ආත්ම වශයෙන් නොදකියිද, ආත්මය වේදනාවත්යයි හෝ නොදකියිද, වේදනාව ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි නොදකියිද, ආත්මය වේදනාව කෙරෙහි හෝ පිහිටියේයයි නොදකියිද, මහණෙනි, බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති මේ ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ වේදනා බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ ඇතුළත පිටත බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. එතෙර දක්නාවූ පරතෙර දක්නාවූ දුකින් මනාකොට මිදුනාවූ පුද්ගලයායයි කියයි. “සඤ්ඤාව ආත්ම වශයෙන් නොදකියිද, ආත්මය සංඥාවත්යයි හෝ නොදකියිද, සංඥාව ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි නොදකියිද, ආත්මය සංඥාව කෙරෙහි හෝ පිහිටියේ යයි නොදකියිද, මහණෙනි, බොහෝ ඇසූපිරූතැන් ඇති මේ ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ සංඥා බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ ඇතුළත පිටත බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. එතෙර දක්නාවූ පරතෙර දක්නාවූ දුකින් මනාකොට මිදුනාවූ පුද්ගලයායි කියයි. “සංස්කාරය ආත්ම වශයෙන් නොදකියිද, ආත්මය සංස්කාරවත්යයි හෝ නොදකියිද සංස්කාර ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි නොදකියිද, ආත්මය සංස්කාර කෙරෙහි හෝ පිහිටියේයයි නොදකියිද, මහණෙනි, බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති මේ ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ සංස්කාර බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ ඇතුළත පිටත බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. එතෙර දක්නාවූ පරතෙර දක්නාවූ දුකින් මනාකොට මිදුනාවූ පුද්ගලයායයි කියයි. “විඤ්ඤාණය ආත්ම වශයෙන් නොදකියිද, ආත්මය විඤ්ඤාණවත්යයි හෝ නොදකියිද, විඤ්ඤාණය ආත්මය කෙරෙහි හෝ ඇතැයි නොදකියිද, ආත්මය විඤ්ඤාණය කෙරෙහි හෝ පිහිටියේයයි නොදකියිද, මහණෙනි, බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති මේ ආර්යශ්‍රාවක තෙමේ විඤ්ඤාණ බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ ඇතුළත පිටත බන්ධනයෙන් නොබැඳුනාවූ පුද්ගලයායයි කියනු ලැබේ. එතෙර දක්නාවූ පරතෙර දක්නාවූ දුකින් මනාකොට මිදුනේයයි කියයි.” (පස්වෙනි බන්ධන සූත්‍රය නිමි.)
6. පරිපුච්ඡිතසුත්තං	6. පරිමුච්චිත සූත්‍රය
118 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සථා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! රූපං, භික්ඛවෙ, ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. ‘‘වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සථා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! විඤ්ඤාණං, භික්ඛවෙ, ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි , න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං...පෙ.... එවං පස්සං...පෙ.... කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතීති. ඡට්ඨං.	118 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? රූපය මෙය මාගේය ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය වේයයි දක්නාහුද?” “ස්වාමීනි, එසේ නොවේය,” මහණෙනි, යහපති, මහණෙනි, රූපය මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? වේදනාව මෙය මාගේය. ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය වේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එසේ නොවේය.” “මහණෙනි, යහපති මහණෙනි, වේදනාව මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? සඤ්ඤාව මෙය මාගේය ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය වේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එසේ නොවේය.” “මහණෙනි, යහපති මහණෙනි, සඤ්ඤාව මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? සංස්කාරයන් මෙය මාගේය. ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය වේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එසේ නොවේය.” “මහණෙනි, යහපති, මහණෙනි, සංස්කාරයන් මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? විඤ්ඤාණය මෙය මාගේය. ඒ මම වෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය වේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේය.” “මහණෙනි, යහපති. විඤ්ඤාණය මෙය මාගේ නොවෙයි ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි, මෙය මෙසේ තත්ත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්යශ්‍රාවක තෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි, සඤ්ඤාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි, විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරුනේ නොඇලෙයි. නොඇලුණේ මිදෙයි. මිදුණු කල්හි මිදුණේය යන ඥානය උපදියි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාව වැස නිමවනලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මෙයින් පසු මාර්ගඵල පිණිස කළයුත්තක් නැතැයි දැනගනී. (හයවෙනි පරිමුච්චිත සූත්‍රය නිමි.)
7. දුතියපරිපුච්ඡිතසුත්තං	7. පරිමුච්චිත සූත්‍රය
119 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සථා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු භික්ඛවෙ! රූපං, භික්ඛවෙ, ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සථා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු භික්ඛවෙ! විඤ්ඤාණං, භික්ඛවෙ, ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං...පෙ.... එවං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. සත්තමං.	119 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසයකරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමිනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? මහණෙනි, රූපය මෙය මාගේ නොවේය මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එසේය.” “මහණෙනි, යහපති, මහණෙනි, රූපය මෙය මාගේ නොවේය. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය තත්ත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුය. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? මහණෙනි, වේදනාව මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එසේය.” “මහණෙනි යහපති, මහණෙනි, වේදනාව මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය තත්ත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුය. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? මහණෙනි, සඤ්ඤාව මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එසේය.” “මහණෙනි, යහපති මහණෙනි, සඤ්ඤාව මෙය මාගේ නොවේය ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය තත්ත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? මහණෙනි, සංස්කාරයන් මෙය මාගේ නොවෙයි. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි එසේය.” “මහණෙනි, යහපති මහණෙනි, සංස්කාරයෝ මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය තත්ත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, කුමක් සිතන්නහුද? මහණෙනි, විඤ්ඤාණය මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි දක්නහුද?” “ස්වාමීනි, එසේය.” “මහණෙනි, යහපති, විඤ්ඤාණය මෙය මාගේ නොවෙයි. ඒ මම නොවෙමි. ඒ මාගේ ආත්මය නොවේයයි මෙය තත්වූ පරිදි යහපත් නුවණින් දතයුතුයි. “මහණෙනි, මෙසේ දකින්නාවූ බොහෝ ඇසූපිරූ තැන් ඇති ආර්ය ශ්‍රාවක තෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි, සඤ්ඤාවෙහිද කළකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කළකිරෙයි, විඥානයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරුණේ නොඇලෙයි, නොඇලුනේ මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන ඥාණය උපදියි, ජාතිය ක්ෂයවිය, බ්‍රහ්මචර්යාව වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරණ ලදී. මත්තෙහි මාර්ගඵල සඳහා කළ යුත්තක් නැතැයි දැනගනියි.” (හත්වෙනි පරිමුච්චිත සූත්‍රය නිමි.)
8. සංයොජනියසුත්තං	8. සඤ්ඤොජන සූත්‍රය
120 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘සංයොජනියෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ දෙසෙස්සාමී සංයොජනඤ්ච. තං සුණාථ. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, සංයොජනියා ධම්මා, කතමං සංයොජනං? රූපං, භික්ඛවෙ, සංයොජනියො ධම්මො; යො තත්ථ ඡන්දරාගො, තං තත්ථ සංයොජනං. වෙදනා...පෙ.... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං සංයොජනියො ධම්මො; යො තත්ථ ඡන්දරාගො, තං තත්ථ සංයොජනං. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, සංයොජනියා ධම්මා, ඉදං සංයොජන’’න්ති. අට්ඨමං.	120 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්මත් සංයෝජන ධර්මත් දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව්, මහණෙනි, සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්ම කවරහුද? සංයෝජන කවරේද? මහණෙනි, රූපය සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද, එය එහි සංයෝජන නම් වේ. වේදනාව සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද, එය එහි සංයෝජන නම් වේ. සඤ්ඤාව සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද, එය එහි සංයෝජන නම් වේ. සංස්කාර සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද, එය එහි සංයෝජන නම් වේ. විඤ්ඤාණය සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද එය එහි සංයෝජන නම් වේ. මහණෙනි, මොව්හු සංයෝජනයන්ට හිතවූ ධර්මයෝයයි ද සඤ්ඤොජන ධර්මයයිද කියනු ලැබෙත්.” (අටවෙනි සඤ්ඤොජන සූත්‍රය නිමි.)
9. උපාදානියසුත්තං	9. උපාදාන සූත්‍රය
121 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘උපාදානියෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි උපාදානඤ්ච . තං සුණාථ. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, උපාදානියා ධම්මා, කතමං උපාදානං? රූපං, භික්ඛවෙ, උපාදානියො ධම්මො, යො තත්ථ ඡන්දරාගො, තං තත්ථ උපාදානං. වෙදනා...පෙ.... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං උපාදානියො ධම්මො; යො තත්ථ ඡන්දරාගො, තං තත්ථ උපාදානං. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, උපාදානියා ධම්මා, ඉදං උපාදාන’’න්ති. නවමං.	121 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසයකරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, උපාදානයන්ට හිතවූ ධර්මයන්ද උපාදානයද දේශනා කරන්නෙමි. එය අසව් මහණෙනි, උපාදානයන්ට හිතවූ ධර්මයෝ කවරහුද? උපාදානය කවරේද? මහණෙනි, රූපය උපාදානයන්ට හිතවූ ධර්මයෙකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද එය එහි උපාදානයයි. වේදනාව උපාදානයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද එය එහි උපාදානයයි. සඤ්ඤාව උපාදානයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වේද එය එහි උපාදානයයි. සංස්කාරය උපාදානයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්දරාගයක් වෙයිද එය එහි උපාදානයයි. විඤ්ඤාණය උපාදානයන්ට හිතවූ ධර්මයකි. එහි යම් ඡන්ද රාගයක් වෙයිද එය එහි උපාදානයයි.” (නවවෙනි උපාදාන සූත්‍රය නිමි.)
10. සීලවන්තසුත්තං	10. සීල සූත්‍රය
122 එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො (මහාකොට්ඨිතො (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි...පෙ.... එතදවොච - ‘‘සීලවතාවුසො, සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසිකාතබ්බා’’ති? ‘‘සීලවතාවුසො, කොට්ඨික, භික්ඛුනා පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. සීලවතාවුසො, කොට්ඨික, භික්ඛුනා ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං සීලවා භික්ඛු ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කරොන්තො සොතාපත්තිඵලං සච්ඡිකරෙය්‍යා’’ති. ‘‘සොතාපන්නෙන පනාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසි කාතබ්බා’’ති? ‘‘සොතාපන්නෙනපි ඛො, ආවුසො කොට්ඨික, භික්ඛුනා ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං සොතාපන්නො භික්ඛු ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කරොන්තො සකදාගාමිඵලං සච්ඡිකරෙය්‍යා’’ති. ‘‘සකදාගාමිනා පනාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසි කාතබ්බා’’ති? ‘‘සකදාගාමිනාපි ඛො, ආවුසො කොට්ඨික, භික්ඛුනා ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං සකදාගාමී භික්ඛු ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කරොන්තො අනාගාමිඵලං සච්ඡිකරෙය්‍යා’’ති. ‘‘අනාගාමිනා පනාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසි කාතබ්බා’’ති? ‘‘අනාගාමිනාපි ඛො, ආවුසො කොට්ඨික, භික්ඛුනා ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අනාගාමී භික්ඛු ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කරොන්තො අරහත්තං සච්ඡිකරෙය්‍යා’’ති. ‘‘අරහතා පනාවුසො සාරිපුත්ත, කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසි කාතබ්බා’’ති? ‘‘අරහතාපි ඛො, ආවුසො කොට්ඨික, ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. නත්ථි, ඛ්වාවුසො, අරහතො උත්තරි කරණීයං කතස්ස වා පතිචයො ; අපි ච ඉමෙ ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරා චෙව සංවත්තන්ති සතිසම්පජඤ්ඤා චා’’ති. දසමං.	122 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ හා ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේද මිගදාය නම්වූ ඉසිපතනයෙහි වාසය කරත්. එකල්හි ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේකයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ යම් තැනකද එතැනට පැමිණියහ. පැමිණ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ සමග සතුට එළවන කථා කළසේක. සතුටු විය යුතු සිහිකටයුතු කථා අවසන්කොට එකත්පසක හිඳගත්හ. එකත්පසක හිඳගත් ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට මෙය කීහ. “ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, සිල්වත් භික්ෂුව විසින් කවර ධර්මයන් නුවණින් මෙනෙහි කළ යුතුද?” “අයුෂ්මත් කොට්ඨිත, සිල්වත් භික්ෂුව විසින් පංච උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් විපතක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් තමා නොවන්නක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කළ යුතුය. “ඒ කවර පසක්ද? එනම්:- රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සඤ්ඤා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යන මොහුයි. ආයුෂ්මත් කොට්ඨිතයෙනි, සිල්වත් භික්ෂුව විසින් මේ පස් උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් විපතක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් තමා නොවන්නක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කළ යුතුය. යම් සිල්වත් භික්ෂුවක් මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් විපතක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් තමා නොවන්නක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ සොතාපත්තිඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන යමක් වේ නම් ඊට හේතු ඇත්තේය.” “ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, සෝතාපන්න භික්ෂුව විසින් කවර ධර්මයන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුතුද?” “ආයුෂ්මත් කොට්ඨිතයෙනි, සෝතාපන්න භික්ෂුව විසින්ද මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් විපතක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් තමා නොවන්නක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කළ යුතුය. සෝතාපන්න මහණතෙමේ මේ පඤ්චඋපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් විපතක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් තමා නොවන්නක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ සකෘදාගාමිඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන යමක් වේ නම් ඊට හේතු ඇත්තේය. “ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, සකෘදාගාමි භික්ෂුව විසින් කවර ධර්මයන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුතුද?” “ආයුෂ්මත් කොට්ඨිතයෙනි, සකෘදාගාමි භික්ෂුව විසින්ද මේ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් විපතක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් තමා නොවන්නක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුතුයි. “යම් සකෘදාගාමි භික්ෂුවක් මේ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන්, දුක් වශයෙන්, රෝග වශයෙන්, ගඩක් වශයෙන්, හුලක් වශයෙන්, විපතක් වශයෙන්, ආබාධ වශයෙන් තමා නොවන්නක් වශයෙන්, බිඳෙන්නක් වශයෙන්, සූන්‍ය වශයෙන්, අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ අනාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන යමක් වේ නම් ඊට හේතු ඇත්තේය. “ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, අනාගාමි මහණ විසින් කවර ධර්මයන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුතුද? “ආයුෂ්මත් කොට්ඨිතයෙනි, අනාගාමි භික්ෂුව විසින් ද මේ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන්, දුක් වශයෙන්, රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන්, හුලක් වශයෙන්, විපතක් වශයෙන්, ආබාධ වශයෙන්, තමා නොවන්නක් වශයෙන්, බිඳෙන්නක් වශයෙන්, සූන්‍ය වශයෙන්, අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුතුය. යම් අනාගාමි භික්ෂුවක් මේ පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන්, රෝග වශයෙන්, ගඩක් වශයෙන්, හුලක් වශයෙන්, විපතක් වශයෙන්, ආබාධ වශයෙන්, තමා නොවන්නක් වශයෙන්, බිඳෙන්නක් වශයෙන්, සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කරන්නේ අර්හත් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන යමක් වේ නම් ඊට හේතු ඇත්තේය. “ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, රහත්වූ භික්ෂුව විසින් කවර ධර්මයන් මෙනෙහි කටයුතුද? “ආයුෂ්මත් කොට්ඨිතයෙනි, රහත් භික්ෂුව විසිනුදු පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන්, දුක් වශයෙන්, රෝග වශයෙන්, ගඩක් වශයෙන්, හුලක් වශයෙන්, විපතක් වශයෙන්, ආබාධ වශයෙන්, තමා නොවන්නක් වශයෙන්, බිඳෙන්නක් වශයෙන්, සූන්‍ය වශයෙන්, අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුතුයි. “ආයුෂ්මතුනි, රහතන් වහන්සේ විසින් මත්තෙහි කළ යුත්තක් හෝ කරණ ලද දෙයෙහි නැවත කිරීමක් නැත. එහෙත් භාවිතා කරණ ලද්දාවූ පුරුදු කරණ ලද්දාවූ මේ ධර්මයෝ මේ ආත්මයෙහි සැප විඳීම පිණිසද සිහිනුවණ පිණිසද පවතිත්. (දහවෙනි සීල සූත්‍රය නිමි.)
11. සුතවන්තසුත්තං	11. සුතවා සූත්‍රය
123 එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා...පෙ.... එතදවොච - ‘‘සුතවතාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසි කාතබ්බා’’ති? ‘‘සුතවතාවුසො කොට්ඨික, භික්ඛුනා පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්‍යථිදං - රූපුපාදානක්ඛන්ධො...පෙ.... විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. සුතවතාවුසො කොට්ඨික, භික්ඛුනා ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති - යං සුතවා භික්ඛු ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කරොන්තො සොතාපත්තිඵලං සච්ඡිකරෙය්‍යා’’ති. ‘‘සොතාපන්නෙන පනාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසි කාතබ්බා’’ති? ‘‘සොතාපන්නෙනපි ඛො ආවුසො කොට්ඨික , භික්ඛුනා ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති - යං සොතාපන්නො භික්ඛු ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො...පෙ.... අනත්තතො යොනිසො මනසි කරොන්තො සකදාගාමිඵලං...පෙ.... අනාගාමිඵලං...පෙ.... අරහත්තඵලං සච්ඡිකරෙය්‍යා’’ති. ‘‘අරහතා පනාවුසො සාරිපුත්ත, කතමෙ ධම්මා යොනිසො මනසි කාතබ්බා’’ති? ‘‘අරහතාපි ඛ්වාවුසො, කොට්ඨික, ඉමෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො යොනිසො මනසි කාතබ්බා. නත්ථි, ඛ්වාවුසො, අරහතො උත්තරි කරණීයං, කතස්ස වා පතිචයො; අපි ච ඛො ඉමෙ ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරාය චෙව සංවත්තන්ති සතිසම්පජඤ්ඤා චා’’ති. එකාදසමං.	123 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ හා ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේද මිගදාය නම්වූ ඉසිපතනයෙහි වාසය කරත්. එකල්හි ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේකයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ යම් තැනකද එතැනට පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ සමග සතුටු එළවන කථා කළසේක. සතුටුවිය යුතු සිහිකටයුතු කථා අවසන්කොට එකත්පසෙක හිඳගත්හ. එකත්පසක හුන් ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේට මෙසේ කීහ. “ඇවත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, ශ්‍රැතවත්වූ භික්ෂුව විසින් කවර ධර්මයෝ නුවණින් මෙනෙහි කටයුත්තාහුද?” “ආයුෂ්මත් කොට්ඨිතයෙනි, ශ්‍රැතවත්වූ භික්ෂුව විසින් පංච උපාදානස්කන්ධයෝ අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් පීඩාවක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් අනුන් අයත් වූවක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුත්තාහ. කවර පසක්ද එනම්, රූප උපාදානස්කන්ධය, වේදනා උපාදානස්කන්ධය, සංඥා උපාදානස්කන්ධය, සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය යනුයි. ඇවැත් කොට්ඨිතයෙනි, ශ්‍රැතවත්වූ භික්ෂුව විසින් මේ පස් උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් පීඩාවක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් අනුන් අයත්වූවක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කළ යුතුයි. මේ පංච උපාදානස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් පීඩාවක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් අනුන් අයත් වූවක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කරන්නාවූ ශ්‍රැතවත් භික්ෂුව සොතාපත්ති ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂකරන්නේය. සකෘදාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂකරන්නේය. අනාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂකරන්නේය. අර්හත් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන යමක් වේද, ඊට හේතු ඇත්තේය. “ඇවැත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, රහත්වූවාහු විසින් කවර ධර්මයෝ නුවණින් මෙනෙහි කටයුත්තාහුද? රහත්වූවහු විසින්ද මේ පස් උපාදානස්කන්ධයෝ අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් රෝග වශයෙන් ගඩක් වශයෙන් හුලක් වශයෙන් පීඩාවක් වශයෙන් ආබාධ වශයෙන් අනුන් අයත් වූවක් වශයෙන් බිඳෙන්නක් වශයෙන් සූන්‍ය වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් මෙනෙහි කටයුත්තාහ. ඇවැත්නි, රහත්හු විසින් මත්තෙහි කළ යුත්තක් හෝ කරණ ලද දැයෙහි නැවත කිරීමක් හෝ නැති. එහෙත් භාවිතා කරණ ලද්දාවූ පුරුදු කරණ ලද්දාවූ මේ ධර්මයෝ මේ ආත්මයෙහි සැපවිහරණය පිණිසද සිහිය හා නුවණ පිණිසද පවතිත්. (එකොලොස්වෙනි සුතවා සූත්‍රය නිමි.)
12. කප්පසුත්තං	12. කප්ප සූත්‍රය
124 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො ආයස්මා කප්පො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා කප්පො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, ජානතො කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති? ‘‘යං කිඤ්චි, කප්ප, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. යා කාචි වෙදනා...පෙ.... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. එවං ඛො, කප්ප, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති. ද්වාදසමං.	124 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් කප්ප ස්ථවිරතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ එකත්පසක හිඳගත්තේය. එකත් පසක හිඳගත් ආයුෂ්මත් කප්ප ස්ථවිරතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය. “ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නාවූ කෙසේ දක්නාවූ භික්ෂුවට විඤ්ඤාණය සහිතවූ මේ කයෙහිද බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද මමය මාගේයයි ගන්නාවූ දෘෂ්ටි මානානුසයෝ නොවන්නාහුද?” කියායි. “කප්පය, අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වේද ඒ සියලු රූපය එය මගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මගේ ආත්මය නොවේයයි යහපත් නුවණින් දකියිද, අතීතවූද අනාගතවූද දැන් පවතින්නාවූද අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වෙයිද, ඒ සියලු වේදනාව එය මගේ නොවේ, මම නොවෙමි, මගේ ආත්මය නොවේයයි යහපත් නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වෙයිද, ඒ සියලු සංඥාව එය මගේ නොවේ. මම නොවෙමි. මගේ ආත්මය නොවේයයි යහපත් නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි සංස්කාරයක් වෙයිද, ඒ සියලු සංස්කාරය එය මගේ නොවේ. මම නොවෙමි. මගේ ආත්මය නොවේයයි යහපත් නුවණින් දකියිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි විඥානයක් වේද, ඒ සියලු විඤ්ඤාණය එය මගේ නොවේ. මම නොවෙමි. මගේ ආත්මය නොවේයයි යහපත් නුවණින් දකියිද, කප්පය, මෙසේ දන්නාවූ, මෙසේ දක්නාවූ, මහණහට විඤ්ඤාණය සහිතවූ මේ කයෙහිද පිටත් සියලු ආරම්මණයන්හිද, අහංකාරය, මමත්වය (මාගේයයි සිතීම) සහ මානය යන කෙලෙස් ඇති නොවෙත්යයි වදාළේය. (දොළොස්වෙනි කප්ප සූත්‍රය නිමි.)
13. දුතියකප්පසුත්තං	13. කප්ප සූත්‍රය
125 සාවත්ථිනිදානං . එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා කප්පො භගවන්තං එතදවොච - ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, ජානතො කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානාපගතං මානසං හොති විධා සමතික්කන්තං සන්තං සුවිමුත්ත’’න්ති? ‘‘යං කිඤ්චි, කප්ප, රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති. යා කාචි වෙදනා... යා කාචි සඤ්ඤා... යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා... යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති. එවං ඛො, කප්ප, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහඞ්කාරමමඞ්කාරමානාපගතං මානසං හොති විධා සමතික්කන්තං සන්තං සුවිමුත්ත’’න්ති. තෙරසමං.	125 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එකල්හි ආයුෂ්මත් කප්ප ස්ථවිරතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එකත්පසෙක හුන්නේය. එකත් පසෙක සිටි ආයුෂ්මත් කප්ප ස්ථවිරතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙසේ කීහ. “ස්වාමීනි, කෙසේ දන්නාවූ, කෙසේ දක්නාවූ භික්ෂුවට මේ විඤ්ඤාණය සහිතවූ කයෙහිද, බාහිරවූ සියලු ආරම්මණයන්හිද, මමය, මගේය යන දෘෂ්ටියද, මානයද දුරුවූ මාන කොටස් ඉක්ම ගියාවූ, ශාන්තවූ, කෙලෙසුන් කෙරෙන් හොඳින් මිදුණාවූ, සිතක් වෙයිද, “කප්පය, අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වේද, ඒ සියලු රූපය ‘මෙය මාගේ නොවේ. මම නොවෙමි. මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්ත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දැක, තෘෂ්ණා දෘෂ්ටීන්ගේ වශයෙන් අල්වානොගෙන කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදුණේ වෙයිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ කිසියම් වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනාව ‘මෙය මගේ නොවේය. මම නොවෙමි. මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දැක, තෘෂ්ණා, දෘෂ්ටීන්ගේ වශයෙන් අල්වානොගෙන කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදුණේ වෙයිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ කිසියම් සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥාව ‘මෙය මගේ නොවේය, මම නොවෙමි, මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දැක තෘෂ්ණා දෘෂ්ටීන්ගේ වශයෙන් අල්වා නොගෙන කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදුණේ වෙයිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ කිසියම් සංස්කාරයක්වේද, ඒ සියලු සංස්කාරය ‘මෙය මාගේ නොවේය, මම නොවෙමි, මගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙසේ තත්වාකාරයෙන් යහපත් නුවණින් දැක, තෘෂ්ණා දෘෂ්ටීන්ගේ වශයෙන් අල්වානොගෙන කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදුණේ වෙයිද, “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ ගොරෝසුවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ දුරවූ හෝ සමීපවූ හෝ කිසියම් විඥානයක් වේද ඒ සියලු විඥානය ‘මෙය මගේය, මම නොවේ. මගේ ආත්මය නොවේ’ යයි තත්වාකාරයෙන් යහපත් ප්‍රඥාවෙන් දැක, තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි වශයෙන් නොගෙන කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදුණේ වෙයිද, කප්පය මෙසේ දන්නාවූ, මෙසේ දක්නාවූ, භික්ෂුවට විඤ්ඤාණය සහිතවූ මේ කයෙහිද, බාහිර සියලු ආරම්මණයන්හිද අහංකාරය, මමත්වය (මාගේ යයි සිතීම) සහ මානය යන කෙලෙසුන් කෙරෙන් දුරුවූ මානය ඉක්ම ගියාවූ, ශාන්තවූ, කෙලෙසුන් කෙරෙන් හොඳින් මිදුනාවූ වේයයි වදාළේය. (දහතුන්වෙනි කප්ප සූත්‍රය නිමි.)
13. අවිජ්ජාවග්ගො	13. අවිජ්ජා වර්ගය
1. සමුදයධම්මසුත්තං	1. සමුදය ධම්ම සූත්‍රය
126 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘අවිජ්ජා අවිජ්ජා’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමා නු ඛො, භන්තෙ, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ , භික්ඛු, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො සමුදයධම්මං රූපං ‘සමුදයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති ; වයධම්මං රූපං ‘වයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති; සමුදයවයධම්මං රූපං ‘සමුදයවයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. සමුදයධම්මං වෙදනං ‘සමුදයධම්මා වෙදනා’ති යථාභූතං නප්පජානාති; වයධම්මං වෙදනං ‘වයධම්මා වෙදනා’ති යථාභූතං නප්පජානාති; සමුදයවයධම්මං වෙදනං ‘සමුදයවයධම්මා වෙදනා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. සමුදයධම්මං සඤ්ඤං...පෙ.... සමුදයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘සමුදයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති; වයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘වයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති; සමුදයවයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘සමුදයවයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. සමුදයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘සමුදයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති; වයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘වයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති; සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. අයං වුච්චති, භික්ඛු, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. එවං වුත්තෙ, සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා විජ්ජා’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමා නු ඛො, භන්තෙ, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො සමුදයධම්මං රූපං ‘සමුදයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති; වයධම්මං රූපං ‘වයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති ; සමුදයවයධම්මං රූපං ‘සමුදයවයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. සමුදයධම්මං වෙදනං ‘සමුදයධම්මා වෙදනා’ති යථාභූතං පජානාති; වයධම්මං වෙදනං ‘වයධම්මා වෙදනා’ති යථාභූතං පජානාති; සමුදයවයධම්මං වෙදනං ‘සමුදයවයධම්මා වෙදනා’ති යථාභූතං පජානාති. සමුදයධම්මං සඤ්ඤං... සමුදයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘සමුදයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං පජානාති; වයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘වයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං පජානාති; සමුදයවයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘සමුදයවයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං පජානාති. සමුදයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘සමුදයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති; වයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘වයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති; සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චති, භික්ඛු, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. පඨමං.	126 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි වනාහි එක්තරා භික්ෂුවක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම්තැනකද, එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ එක්පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ, ඒ මහණතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කාරණය කීයේය. “ස්වාමීනි, අවිද්‍යාව අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, අවිද්‍යාව යනු කවරේද? කොපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේද? යනුයි. “මහණ, මේ සාසනයෙහි ඇසූ පිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනතෙමේ හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති, රූපය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති, රූපයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, හටගැනීම හා විනාශවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය, හටගැනීම හා විනාශවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් යයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංස්කාරයන්යයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානය හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති විඥානයයි තත්වූ පරිදි නොදනියිද, මහණ මේ අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින්ම අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේයයිද කියනු ලැබේ. “මෙසේ වදාළ කල්හි ඒ භික්ෂුතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කාරණය වදාළසේක. ‘ස්වාමීනි, විද්‍යාව විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි විද්‍යාව යනු කවරේද? කොපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?” යනුයි. “මහණ, මේ ශාසනයෙහි ඇසූ පිරූ තැන් ඇති ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති වේදනාවයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංඥාවයයි තත්වූ පරිදි දනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි තත්වූ පරිදි දනියිද නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංස්කාරයන්යයි තත්වූ පරිදි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි තත්වූ පරිදි දනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානයයි ඇතිසැටි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානයයි ඇති සැටි දනියිද, ඇතිවීම සහ නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති විඤ්ඤාණය ඇතිවීම සහ නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණයයි ඇති සැටි දනියිද, මහණ, මේ විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින්ම විද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි. (පළමුවෙනි සමුදය ධම්ම සූත්‍රය නිමි.)
2. දුතියසමුදයධම්මසුත්තං	2. සමුදය ධම්ම සූත්‍රය
127 එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච - ‘‘‘අවිජ්ජා, අවිජ්ජා’ති, ආවුසො සාරිපුත්ත, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො අස්සුතවා පුථුජ්ජනො සමුදයධම්මං රූපං ‘සමුදයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති; වයධම්මං රූපං...පෙ.... ‘සමුදයවයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. සමුදයධම්මං වෙදනං...පෙ.... වයධම්මං වෙදනං...පෙ.... ‘සමුදයවයධම්මා වෙදනා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. සමුදයධම්මං සඤ්ඤං...පෙ.... සමුදයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ...පෙ.... වයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ...පෙ.... සමුදයවයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘සමුදයවයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං නප්පජානාති. සමුදයධම්මං විඤ්ඤාණං...පෙ.... සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. අයං වුච්චති, ආවුසො, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. දුතියං.	127 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම් තැනකද, එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටු විය. සතුටු විය යුතුවූත් සිහි කටයුතු වූත් කථාවකොට නිමවා එක්පැත්තක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් ශාරිපුත්‍රයෙනි, අවිද්‍යාවය අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, අවිද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?” යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ සස්නෙහි ඇසූපිරූ තැන් නැති පෘථග්ජනතෙමේ හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි ඇතිසැටි නොදනියි, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි ඇතිසැටි නොදනියි, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති රූපයයි ඇතිසැටි නොදනියි. “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි ඇතිසැටි නොදනියි, නැති වීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති වේදනාවයයි ඇතිසැටි නොදනියි, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි ඇතිසැටි නොදනියි. “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි ඇතිසැටි නොදනියි, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි ඇතිසැටි නොදනියි, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංඥාවයයි ඇති සැටි නොදනියි. “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි ඇතිසැටි නොදනියි, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංස්කාරයන්යයි ඇතිසැටි නොදනියි, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි ඇතිසැටි නොදනියි. “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානයයි ඇතිසැටි නොදනියි, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඥානය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණයයි ඇතිසැටි නොදනියි, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණය හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණයයි ඇතිසැටි නොදනියි, ඇවැත්නි මේ අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින්ම අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වෙයි. (දෙවෙනි සමුදය ධර්ම සූත්‍රය නිමි.)
3. තතියසමුදයධම්මසුත්තං	3. සමුදය ධම්ම සූත්‍රය
128 එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා, විජ්ජා’ති, ආවුසො සාරිපුත්ත, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, සුතවා අරියසාවකො සමුදයධම්මං රූපං ‘සමුදයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති; වයධම්මං රූපං...පෙ.... සමුදයවයධම්මං රූපං ‘සමුදයවයධම්මං රූප’න්ති යථාභූතං පජානාති; සමුදයධම්මං වෙදනං...පෙ.... සමුදයවයධම්මා වෙදනා ... සමුදයධම්මං සඤ්ඤං...පෙ.... සමුදයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ... වයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ... සමුදයවයධම්මෙ සඞ්ඛාරෙ ‘සමුදයවයධම්මා සඞ්ඛාරා’ති යථාභූතං පජානාති. සමුදයධම්මං විඤ්ඤාණං... වයධම්මං විඤ්ඤාණං... සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණං ‘සමුදයවයධම්මං විඤ්ඤාණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. තතියං.	128 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැඟී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම් තැනෙකද, එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටු විය. සතුටු විය යුතුවූත් සිහි කටයුතු වූත් කථාවකොට නිමවා එක්පැත්තක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් සැරියුත් තෙරණුවනි, විද්‍යාවය විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, විද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?”යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ සාසනයෙහි (බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති) ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවක තෙමේ හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයයි ඇති සැටි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි ඇතිසැටි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපය හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති රූපයයි ඇතිසැටි දනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි ඇතිසැටි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාවයයි ඇතිසැටි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති වේදනාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති වේදනාවයයි ඇතිසැටි දනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි ඇතිසැටි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාව නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි ඇතිසැටි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාව කොට ඇති සංඥාව හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංඥාවයයි ඇතිසැටි දනියිද, “හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි ඇතිසැටි දනියිද, නැති වීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි ඇතිසැටි දනියිද, හටගැනීම හා නැති වීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන් හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති සංස්කාරයන්යයි ඇතිසැටි දනියිද, ‘හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණය හටගැනීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණයයි ඇතිසැටි දනියිද, නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණය නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණයයි ඇතිසැටි දනියිද, හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණය හටගැනීම හා නැතිවීම ස්වභාවකොට ඇති විඤ්ඤාණයයි ඇතිසැටි දනියිද, ඇවැත්නි, මේ විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි. (තුන්වෙනි සමුදය ධම්ම සූත්‍රය නිමි.)
4. අස්සාදසුත්තං	4. අස්සාද සූත්‍රය
129 බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච - ‘‘‘අවිජ්ජා, අවිජ්ජා’ති, ආවුසො සාරිපුත්ත, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. චතුත්ථං.	129 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත තෙරණුවෝද, බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම් තැනෙකද, එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටු විය. සතුටු විය යුතුවූත් සිහි කටයුතු වූත් කථාවකොට නිමවා එක්පැත්තක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් සැරියුත් තෙරණුවනි, අවිද්‍යාව අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, අවිද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?”යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ සස්නෙහි ඇසූ පිරූ තැන් නැති, පෘථග්ජනතෙමේ රූපයාගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, (ආශ්වාදයද) රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇතිසැටි නොදනියිද ‘වේදනාවගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, (ආශ්වාදයද) රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇතිසැටි නොදනියිද,’ ‘සංඥාවගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, (ආශ්වාදයද) රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නොදනියිද,’ ‘සංස්කාරයන්ගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, (ආශ්වාදයද) රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇතිසැටි නොදනියිද,’ ‘විඤ්ඤාණයාගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, (ආශ්වාදයද) රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇතිසැටි නොදනියිද, මහණෙනි, මේ අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින්ම අවිද්‍යාවට පැමිණියේයයි කියනු ලැබේ.” (හතරවෙනි අස්සාද සූත්‍රය නිමි.)
5. දුතියඅස්සාදසුත්තං	5. අස්සාද සූත්‍රය
130 බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ...පෙ.... ‘‘‘විජ්ජා, විජ්ජා’ති, ආවුසො සාරිපුත්ත, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, සුතවා අරියසාවකො රූපස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. පඤ්චමං.	130 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම් තැනෙකද, එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටු විය. සතුටු වියයුතුවූත් සිහි කටයුතු වූත් කථාවකොට නිමවා එක්පැත්තක හුන්නේය. එක් පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. ‘ඇවැත් සැරියුත් තෙරණුවනි, විද්‍යාව විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, විද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?” යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ ශාසනයෙහි ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවක තෙමේ රූපයාගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇතිසැටි දනියිද,’ ‘වේදනාවගේ ඇතිවීමද, නැති වීමද, රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇතිසැටි දනියිද, ‘සංඥාවගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇතිසැටි දනියිද,’ ‘සංස්කාරයන්ගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇතිසැටි දනියිද,’ ‘විඤ්ඤාණයාගේ ඇතිවීමද, නැතිවීමද, රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇතිසැටි දැනගනියිද ඇවැත්නි, මේ විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි,’ යනුයි. (පස්වෙනි අස්සාද සූත්‍රය නිමි.)
6. සමුදයසුත්තං	6. සමුදය සූත්‍රය
131 බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ...පෙ.... ‘‘‘අවිජ්ජා, අවිජ්ජා’ති, ආවුසො සාරිපුත්ත, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. ඡට්ඨං.	131 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයෙක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම්තැනකද එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටුවිය. සතුටුවිය යුතුවූත් සිහිකටයුතු වූත් කථාව කොට නිමවා එක්පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරණුවෝ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍රය, අවිද්‍යාවය, අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. “ඇවැත්නි, අවිද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?”යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ සස්නෙහි අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ රූපයාගේ හටගැනීමද, දුරු කිරීමද, රසවිඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නොදනියි, වේදනාවගේ හටගැනීමද, දුරු කිරීමද, රස විඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇති සැටි නොදනියි. සංඥාවගේ හට ගැනීමද, දුරු කිරීමද, රස විඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නොදනියි. සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, දුරු කිරීමද, රස විඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද ඇතිසැටි නොදනියි. විඥානයාගේ හට ගැනීමද, දුරු කිරීමද, රස විඳීමද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇති සැටි නොදනියි. “ඇවැත්නි, මේ අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි.” (හයවෙනි සමුදය සූත්‍රය නිමි.)
7. දුතියසමුදයසුත්තං	7. සමුදය සූත්‍රය
132 බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා, විජ්ජා’ති, ආවුසො සාරිපුත්ත, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, සුතවා අරියසාවකො රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. සත්තමං.	132 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම් තැනෙකද, එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටුවිය. සතුටුවිය යුතුවූත් සිහිකටයුතුවූත් කථාව කොට නිමවා එක් පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරණුවෝ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් ශාරිපුත්‍රය, විද්‍යාව විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, විද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?” යනුයි. “ඇවැත්නි, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයාගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. වේදනාවගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. සංඥාවගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, ආදීනවයද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. විඥානයාගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, රස විඳගැනීමද (ආශ්වාදයද) ආදීනවයද (දොස්ද), නික්මීමද, ඇතිසැටි දනියි. “ඇවැත්නි, මේ විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින්ම විද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි.” (හත්වෙනි සමුදය සූත්‍රය නිමි.)
8. කොට්ඨිකසුත්තං	8. කොට්ඨිත සූත්‍රය
133 බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො සායන්හසමයං...පෙ.... එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොච - ‘‘‘අවිජ්ජා, අවිජ්ජා’ති, ආවුසො කොට්ඨික, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා, විජ්ජා’ති, ආවුසො කොට්ඨික, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො සුතවා අරියසාවකො රූපස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. අට්ඨමං.	133 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම්තැනකද එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටුවිය. සතුටුවිය යුතුවූත් සිහිකටයුතුවූත් කථාවකොට නිමවා එක් පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. ආයුෂ්මත් කොට්ඨිත අවිද්‍යාවය, අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. “ඇවැත්නි, අවිද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?”යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ සාසනයෙහි අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ රූපයාගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇතිසැටි නොදනියි. වේදනාවේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇති සැටි නොදනියි. සංඥාවේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නො දනියි. සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නොදනියි. විඥානයාගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නොදනියි. ඇවැත්නි, මේ අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි”යනුයි. මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් කොට්ඨිතය, විද්‍යාවය, විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, විද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?” යනුයි. ඇවැත්නි, මේ සස්නෙහි ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයාගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. වේදනාවගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. සංඥාවගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇති සැටි දනියි. සංස්කාරයන්ගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. විඥානයාගේ ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. ඇවැත්නි, මේ විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි.” (අටවෙනි කොට්ඨිත සූත්‍රය නිමි.)
9. දුතියකොට්ඨිකසුත්තං	9. කොට්ඨිත සූත්‍රය
134 බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ...පෙ.... ‘‘‘අවිජ්ජා, අවිජ්ජා’ති, ආවුසො කොට්ඨික, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා, විජ්ජා’ති, ආවුසො කොට්ඨික, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, සුතවා අරියසාවකො රූපස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරානං... විඤ්ඤාණස්ස සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. නවමං.	134 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයෙක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම් තැනෙකද එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටුවිය. සතුටුවිය යුතුවූත් සිහිකටයුතුවූත් කථාවකොට නිමවා එක් පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිත තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. ආයුෂ්මත් කොට්ඨිතය, අවිද්‍යාවය, අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. “ඇවැත්නි, අවිද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?”යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ සස්නෙහි අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ රූපයාගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇතිසැටි නොදනියි. වේදනාවේ හටගැන්මද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇති සැටි නො දනියි. සංඥාවේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇතිසැටි නොදනියි. සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නොදනියි. විඥානයාගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි නොදනියි. ඇවැත්නි, මේ අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි.” මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරුන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් කොට්ඨිතය, විද්‍යාවය, විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, විද්‍යාව යනු කවරේද? කොපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?” යනුයි. ඇවැත්නි, මේ සස්නෙහි ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයාගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. වේදනාවගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. සංඥාවගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද, ඇති සැටි දනියි. සංස්කාරයන්ගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. විඥානයාගේ හටගැනීමද, දුරලීමද, ආශ්වාදයද, දොස්ද, නික්මීමද ඇති සැටි දනියි. “ඇවැත්නි, මේ විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි.” (නවවෙනි කොට්ඨිත සූත්‍රය නිමි.)
10. තතියකොට්ඨිකසුත්තං	10. කොට්ඨිත සූත්‍රය
135 තඤ්ඤෙව නිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොච - ‘‘‘අවිජ්ජා, අවිජ්ජා’ති, ආවුසො කොට්ඨික, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, අවිජ්ජා, කිත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො රූපං නප්පජානාති, රූපසමුදයං නප්පජානාති, රූපනිරොධං නප්පජානාති, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානාති. වෙදනං නප්පජානාති...පෙ.... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං නප්පජානාති, විඤ්ඤාණසමුදයං නප්පජානාති, විඤ්ඤාණනිරොධං නප්පජානාති, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, අවිජ්ජා; එත්තාවතා ච අවිජ්ජාගතො හොතී’’ති. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොච - ‘‘‘විජ්ජා, විජ්ජා’ති, ආවුසො කොට්ඨික, වුච්චති. කතමා නු ඛො, ආවුසො, විජ්ජා, කිත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, සුතවා අරියසාවකො රූපං පජානාති, රූපසමුදයං පජානාති, රූපනිරොධං පජානාති, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති. වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පජානාති, විඤ්ඤාණසමුදයං පජානාති, විඤ්ඤාණනිරොධං පජානාති , විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති. අයං වුච්චතාවුසො, විජ්ජා; එත්තාවතා ච විජ්ජාගතො හොතී’’ති. දසමං.	135 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කාලයක ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝද, ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත තෙරණුවෝද බරණැස මිගදාය නම් ලත් ඉසිපතනාරාමයෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන් වහන්සේ සවස් කාලයෙහි විවේක සැපයෙන් නැගී සිටියේ ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවෝ යම් තැනකද එතැන්හි පැමිණියහ. පැමිණ, ආයුෂ්මත් සැරියුත් තෙරණුවන් හා සමග සතුටුවිය. සතුටුවිය යුතුවූත් සිහිකටයුතුවූත් කථාවකොට නිමවා එක්පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක හුන්නාවූ ආයුෂ්මත් සාරිපුත්ත ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් කොට්ඨිතය, අවිද්‍යාවය, අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, අවිද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?” යනුයි. ඇවැත්නි, මේ ශාසනයෙහි අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙමේ රූපය නොදනියි. රූපයේ හටගැනීම නොදනියි, රූපය නැති කිරීම නොදනියි, රූපය නැති කිරීම පිණිස යායුතු මාර්ගය නොදනියි. “වේදනාව නොදනියි. වේදනාවේ හට ගැනීම නොදනියි, වේදනාව නැති කිරීම නොදනියි, වේදනාව නැති කිරීම පිණිස යා යුතු මාර්ගය නොදනියි. “සංඥාව නොදනියි, සංඥාවේ හටගැනීම නොදනියි, සංඥාව නැති කිරීම නොදනියි, සංඥාව නැති කිරීම පිණිස යා යුතු මාර්ගය නොදනියි. “සංස්කාරයන් නොදනියි, සංස්කාරයන් හටගැනීම නොදනියි, සංස්කාරයන් නැති කිරීම නොදනියි, සංස්කාරයන් නැති කිරීම පිණිස යා යුතු මාර්ගය නොදනියි. “විඥානය නොදනියි, විඥානයාගේ හට ගැනීම නොදනියි, විඥානය නැති කිරීම නොදනියි, විඥානය නැති කිරීම පිණිස යා යුතු මාර්ගය නොදනියි. “ඇවැත්නි, මේ අවිද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් අවිද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි.” යනුයි. මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් සාරිපුත්‍ර ස්ථවිරතෙමේ ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිත ස්ථවිරයන්ට මේ කාරණය කීහ. “ඇවැත් කොට්ඨිතය, විද්‍යාවය, විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. ඇවැත්නි, විද්‍යාව කවරේද? කොපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේ වේද?”යනුයි. “ඇවැත්නි, මේ ශාසනයෙහි ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවක තෙමේ රූපය දනියි. රූප සමුදය දනියි, රූපය නැතිකිරීම දනියි, රූපය නැති කිරීම පිණිස යා යුතු මාර්ගය දනියි. වේදනාව දනියි, වේදනා සමුදය දනියි. වේදනාව නැතිකිරීම දනියි, වේදනාව නැති කිරීම පිණිස යා යුතු මාර්ගය දනියි. සංඥාව දනියි, සංඥා සමුදය දනියි, සංඥාව නැති කිරීම දනියි. සංඥාව නැති කිරීම පිණිස යා යුතුමාර්ගය දනියි. සංස්කාරයන් දනියි, සංස්කාර සමුදය දනියි, සංස්කාරයන් නැතිකිරීම දනියි, සංස්කාරයන් නැති කිරීම පිණිස යා යුතු මාර්ගය දනියි. විඥානය දනියි, විඥානයාගේ හටගැනීම දනියි, විඥානය නැති කිරීම දනියි, විඥානය නැති කිරීම පිණිස යායුතු මාර්ගය දනියි. “ඇවැත්නි, මේ විද්‍යාවයයි කියනු ලැබේ. මෙපමණකින් විද්‍යාවට පැමිණියේද වෙයි, (දහවෙනි කොට්ඨිත සූත්‍රය නිමි.)
14. කුක්කුළවග්ගො	14. කුක්කුල වර්ගය
1. කුක්කුළසුත්තං	1. කුක්කුල සූත්‍රය
136 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, කුක්කුළං, වෙදනා කුක්කුළා, සඤ්ඤා කුක්කුළා, සඞ්ඛාරා කුක්කුළා, විඤ්ඤාණං කුක්කුළං. එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි නිබ්බින්දති, සඤ්ඤායපි නිබ්බින්දති, සඞ්ඛාරෙසුපි නිබ්බින්දති, විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති. පඨමං.	136 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, රූපය උණු අළුමෙනි, වේදනාව උණු අළුමෙනි, සංඥාව උණු අළුමෙනි, සංස්කාර උණු අළුමෙනි, විඥානය උණු අළුමෙනි. මහණෙනි, මෙසේ බලන්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකයා රූපයෙහිද කළකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි, සංඥාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කළකිරෙයි, විඥානයෙහිද කළකිරෙයි, කළකිරුණේ නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදේ. මිදුණු කල්හි මිදුණේයයි දැනීම වේ. ජාති තොමෝ ක්ෂයවූවාය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලද්දේය. සතර මාර්ගයෙන් කටයුතු කොට නිමවන ලද්දේය. මේ රහත් බව පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි විශේෂයෙන් දැනගනී.” (පළමුවෙනි කුක්කුල සූත්‍රය නිමි.)
2. අනිච්චසුත්තං	2. අනිච්ච සූත්‍රය
137 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනිච්චං? රූපං , භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා අනිච්චා...පෙ.... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො. යං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. දුතියං.	137 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, යමක් වනාහි අනිත්‍යද, එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි. “මහණෙනි, අනිත්‍ය කුමක්ද?” මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි. වේදනාව අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි සඤ්ඤාව අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි සංස්කාර අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි, මහණෙනි යමක් වනාහි අනිත්‍යයද? එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි.” (දෙවෙනි අනිච්ච සූත්‍රය නිමි)
3. දුතියඅනිච්චසුත්තං	3. අනිච්ච සූත්‍රය
138 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘යං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනිච්චං? රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො. වෙදනා අනිච්චා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො. යං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො’’ති. තතියං.	138 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, යමක් වනාහි අනිත්‍යද, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. ‘මහණෙනි, අනිත්‍යය කුමක්ද?” මහණෙනි, රූපය අනිත්‍යය. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. වේදනාව අනිත්‍යය, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සඤ්ඤාව අනිත්‍යය. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සංස්කාර අනිත්‍යය. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. විඤ්ඤාණය අනිත්‍යය. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. මහණෙනි, යමක් අනිත්‍යද, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුයි. (තුන්වෙනි අනිච්ච සූත්‍රය නිමි.)
4. තතියඅනිච්චසුත්තං	4. අනිච්ච සූත්‍රය
139 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො . කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනිච්චං? රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං, තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො. වෙදනා අනිච්චා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනිච්චං; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො. යං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො’’ති. චතුත්ථං.	139 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමිනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, යමක් අනිත්‍යයද එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි, මහණෙනි, අනිත්‍ය කුමක්ද? මහණෙනි රූපය අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. වේදනාව අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සංඥාව අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සංස්කාර අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. විඥානය අනිත්‍යය. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. මහණෙනි, යමක් අනිත්‍යද එහි තොපගේ කැමැත්ත සහ ඇල්ම දුරුකටයුතුය. (හතරවෙනි අනිච්ච සූත්‍රය නිමි.)
5. දුක්ඛසුත්තං	5. දුක්ඛ සූත්‍රය
140 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො...පෙ.... යං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. පඤ්චමං.	140 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, යමක් වනාහි දුකද, එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි. “මහණෙනි, දුක කුමක්ද?” මහණෙනි, රූපය දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි. වේදනාව දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි සඤ්ඤාව දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි සංස්කාර දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි විඤ්ඤාණය දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි, මහණෙනි යමක් වනාහි දුකද? එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකටයුතුයි.” (පස්වෙනි දුක්ඛ සූත්‍රය නිමි)
6. දුතියදුක්ඛසුත්තං	6. දුක්ඛ සූත්‍රය
141 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො...පෙ.... යං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො’’ති. ඡට්ඨං.	141 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, යමක් වනාහි දුකද, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. ‘මහණෙනි, දුක කුමක්ද?” මහණෙනි, රූපය දුකයි. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. වේදනාව දුකයි, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සඤ්ඤාව දුකයි. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සංස්කාර දුකයි. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. විඤ්ඤාණය දුකයි. එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. මහණෙනි, යමක් දුකද, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුයි. (පස්වෙනි දුක්ඛ සූත්‍රය නිමි)
7. තතියදුක්ඛසුත්තං	7. දුක්ඛ සූත්‍රය
142 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො...පෙ.... යං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො’’ති. සත්තමං.	142 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමිනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, යමක් දුකද එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි, මහණෙනි, දුක කුමක්ද? මහණෙනි රූපය දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. වේදනාව දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සංඥාව දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. සංස්කාර දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. විඥානය දුකයි. එහි තොපගේ කැමැත්ත හා ඇල්ම දුරුකටයුතුයි. මහණෙනි, යමක් දුකද එහි තොපගේ කැමැත්ත සහ ඇල්ම දුරුකටයුතුය. (පස්වෙනි දුක්ඛ සූත්‍රය නිමි)
8. අනත්තසුත්තං	8. අනත්ත සූත්‍රය
143 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘යො, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො. කො ච, භික්ඛවෙ, අනත්තා? රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො. වෙදනා අනත්තා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො. යො, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දො පහාතබ්බො’’ති. අට්ඨමං.	143 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, යමක් අනාත්මද? එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකට යුතුයි. මහණෙනි, අනාත්මය කවරේද? “මහණෙනි, රූපය අනාත්මය. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකට යුතුය. වේදනාව අනාත්මය, එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකට යුතුයි. සංඥාව අනාත්මය, එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකට යුතුයි. සංස්කාර අනාත්මය එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකට යුතුයි. විඥානය අනාත්මය. එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකට යුතුයි. “මහණෙනි, යමක් අනාත්මද, එහි තොපගේ කැමැත්ත දුරුකට යුතුයි.” (හයවෙනි අනත්ත සූත්‍රය නිමි.)
9. දුතියඅනත්තසුත්තං	9. අනත්ත සූත්‍රය
144 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘යො, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො . කො ච, භික්ඛවෙ, අනත්තා? රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො. වෙදනා අනත්තා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො. යො, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො රාගො පහාතබ්බො’’ති. නවමං.	144 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, යමක් අනාත්මද, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරු කටයුතුයි. මහණෙනි, අනාත්මය කවරේද? “මහණෙනි, රූපය අනාත්මය, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුයි. වේදනාව අනාත්මය, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුයි. සංඥාව අනාත්මය, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුයි. සංස්කාරයෝ අනාත්මය, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුයි. විඥානය අනාත්මය, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුයි. “මහණෙනි, යමක් අනාත්මද, එහි තොපගේ ඇල්ම දුරුකට යුතුය යනුයි.” (හත්වෙනි අනත්ත සූත්‍රය නිමි.)
10. තතියඅනත්තසුත්තං	10. අනත්ත සූත්‍රය
145 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො. කො ච, භික්ඛවෙ, අනත්තා? රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො. වෙදනා අනත්තා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො. යො , භික්ඛවෙ, අනත්තා; තත්‍ර වො ඡන්දරාගො පහාතබ්බො’’ති. දසමං.	145 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූහ. ‘ස්වාමිනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, යමක් අනාත්මද, එහි තොපගේ (කැමැත්ත සහ ඇල්ම) ඡන්දරාගය දුරුකට යුතුය. මහණෙනි, අනාත්මය කවරේද? “මහණෙනි, රූපය අනාත්මය. එහි තොපගේ (කැමැත්ත සහ ඇල්ම) ඡන්දරාගය දුරුකට යුතුය. වේදනාව අනාත්මය. එහි තොපගේ (කැමැත්ත සහ ඇල්ම) ඡන්දරාගය දුරුකට යුතුය. සංඥාව අනාත්මය. එහි තොපගේ (කැමැත්ත සහ ඇල්ම) ඡන්දරාගය දුරුකට යුතුය. සංස්කාරයෝ අනාත්මය. එහි තොපගේ (කැමැත්ත සහ ඇල්ම) ඡන්දරාගය දුරුකට යුතුය. විඥානය අනාත්මය. එහි තොපගේ (කැමැත්ත සහ ඇල්ම) ඡන්දරාගය දුරුකට යුතුය. “මහණෙනි, යමක් අනාත්මද, එහි තොපගේ (කැමැත්ත සහ ඇල්ම) ඡන්දරාගය දුරුකට යුතුයි.” (අටවෙනි අනත්ත සූත්‍රය නිමි.)
11. නිබ්බිදාබහුලසුත්තං	11. කුලපුත්ත සූත්‍රය
146 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සද්ධාපබ්බජිතස්ස, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති - යං රූපෙ නිබ්බිදාබහුලො (නිබ්බිදාබහුලං (ස්‍යා. කං. පී. ක.)) විහරෙය්‍ය. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ නිබ්බිදාබහුලො විහරෙය්‍ය. යො රූපෙ නිබ්බිදාබහුලො විහරන්තො, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ නිබ්බිදාබහුලො විහරන්තො රූපං පරිජානාති, වෙදනං... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පරිජානාති; සො රූපං පරිජානං වෙදනං පරිජානං සඤ්ඤං පරිජානං සඞ්ඛාරෙ පරිජානං විඤ්ඤාණං පරිජානං පරිමුච්චති රූපම්හා, පරිමුච්චති වෙදනාය, පරිමුච්චති සඤ්ඤාය, පරිමුච්චති සඞ්ඛාරෙහි, පරිමුච්චති විඤ්ඤාණම්හා, පරිමුච්චති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි; ‘පරිමුච්චති දුක්ඛස්මා’ති වදාමී’’ති. එකාදසමං.	146 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, ශ්‍රද්ධාවෙන් මහණවූ කුලපුත්‍රයාගේ ස්වභාවය මෙයවේ. යමෙක් රූපයෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේද, වේදනාවෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේද, සංඥාවෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේද, සංස්කාරයන්හි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේද, විඥානයෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේද? “හෙතෙම රූපයෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේ, වේදනාවෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේ, සංඥාවෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේ, සංස්කාරයන්හි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේ, විඤ්ඤාණයෙහි කළකිරීම බහුලකොට වාසය කරන්නේ, “රූපය විශේෂයෙන් දැනගනියි. වේදනාව විශේෂයෙන් දැනගනියි. සංඥාව විශේෂයෙන් දැනගනියි. සංස්කාරයන් විශේෂයෙන් දැනගනියි. විඤ්ඤාණය විශේෂයෙන් දැනගනියි. “හෙතෙම රූපය විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, වේදනාව විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, සංඥාව විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, සංස්කාරයන් විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, විඤ්ඤාණය විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, “රූපයෙන් විශේෂයෙන් මිදෙයි. වේදනාවෙන් විශේෂයෙන් මිදෙයි. සංඥාවෙන් විශේෂයෙන් මිදෙයි. සංස්කාරයන්ගෙන් විශේෂයෙන් මිදෙයි. විඤ්ඤාණයෙන් විශේෂයෙන් මිදෙයි. ඉපදීමෙන්, ජරාමරණයෙන්, සෝකයෙන්, හැඬීමෙන් දුක් දොම්නස් වලින්, වැලපීමෙන් විශේෂයෙන් මිදෙයි. දුකින් විශේෂයෙන් මිදේයයිද කියමි.” (නවවෙනි කුලපුත්ත සූත්‍රය නිමි.)
12. අනිච්චානුපස්සීසුත්තං	12. කුලපුත්ත සූත්‍රය
147 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සද්ධාපබ්බජිතස්ස, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති - යං රූපෙ අනිච්චානුපස්සී විහරෙය්‍ය. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ අනිච්චානුපස්සී විහරෙය්‍ය...පෙ.... ‘පරිමුච්චති දුක්ඛස්මා’ති වදාමී’’ති. ද්වාදසමං.	147 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, ශ්‍රද්ධාවෙන් මහණවූ කුලපුත්‍රයාගේ ස්වභාවය මෙයවේ. යමෙක් රූපයෙහි අනිත්‍යය අනුව, බලනසුලුව වාසය කෙරේද, වේදනාවෙහි අනිත්‍යය අනුව, බලනසුලුව වාසය කෙරේද, සංඥාවෙහි අනිත්‍යය අනුව, බලනසුලුව වාසය කෙරේද, සංස්කාරයන්හි අනිත්‍යය අනුව, බලනසුලුව වාසය කෙරේද, විඤ්ඤාණයෙහි අනිත්‍යය අනුව, බලනසුළුව වාසය කෙරේද? “හෙතෙම රූපයෙහි අනිත්‍යය අනුව බලනසුලුව වාසය කරන්නේ, වේදනාවෙහි අනිත්‍යය අනුව, බලනසුලුව වාසය කරන්නේ, සංඥාවෙහි අනිත්‍යය අනුව බලනසුලුව වාසය කරන්නේ, සංස්කාරයන්හි අනිත්‍යය අනුව බලනසුලුව වාසය කරන්නේ, විඤ්ඤාණයෙහි අනිත්‍යය අනුව බලන සුලුව වාසය කරන්නේ. “රූපය විශේෂයෙන් දැනගනියි. වේදනාව විශේෂයෙන් දැනගනියි. සංඥාව විශේෂයෙන් දැනගනියි. සංස්කාරයන් විශේෂයෙන් දැනගනියි. විඤ්ඤාණය විශේෂයෙන් දැනගනියි. “හෙතෙම රූපය විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, වේදනාව විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, සංඥාව විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, සංස්කාරයන් විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, විඤ්ඤාණය විශේෂයෙන් දැනගන්නේ, “රූපයෙන් මිදෙයි, වේදනාවෙන් මිදෙයි. සංඥාවෙන් මිදෙයි. සංස්කාරයන්ගෙන් මිදෙයි. විඥානයෙන් මිදෙයි ඉපදීමෙන්, ජරාමරණයෙන්, සෝකයෙන්, හැඬීමෙන්, දුක් දොම්නස් වලින්, වැලපීමෙන් මිදෙයි දුකින් මිදේයයි ද කියමි.” දහවෙනි කුලපුත්ත සූත්‍රය නිමි.)
13. දුක්ඛානුපස්සීසුත්තං	13. කුලපුත්ත සූත්‍රය
148 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘සද්ධාපබ්බජිතස්ස, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති - යං රූපෙ දුක්ඛානුපස්සී විහරෙය්‍ය. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ දුක්ඛානුපස්සී විහරෙය්‍ය...පෙ.... ‘පරිමුච්චති දුක්ඛස්මා’ති වදාමී’’ති. තෙරසමං.	148 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එකල්හි වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක. “මහණෙනි, ශ්‍රද්ධාවෙන් පැවිදිවූ කුලපුත්‍රයාගේ ස්වභාවය මෙයවේ. යමෙක් රූපයෙහි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේද, වේදනාවෙහි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේද, සංඥාවෙහි දුක අනුව බලමින් වාසයකරන්නේද, සංස්කාරයන්හි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේද, විඥානයෙහි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේද, “හෙතෙම රූපයෙහි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, වේදනාවෙහි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, සංඥාවෙහි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, සංස්කාරයන්හි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, විඤ්ඤාණයෙහි දුක අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, “රූපය දැනගනියි, වේදනාව දැනගනියි, සංඥාව දැනගනියි, සංස්කාරයන් දැනගනියි. විඤ්ඤාණය දැනගනියි. “හෙතෙම රූපය දැනගන්නේ, වේදනාව දැනගන්නේ, සංඥාව දැනගන්නේ, සංස්කාරයන් දැනගන්නේ, විඤ්ඤාණය දැනගන්නේ. “රූපයෙන් මිදෙයි, වේදනාවෙන් මිදෙයි, සංඥාවෙන් මිදෙයි, සංස්කාරයෙන් මිදෙයි විඤ්ඤාණයෙන් මිදෙයි. ඉපදීමෙන්, ජරාමරණයෙන්, සෝකයන්ගෙන්, හැඬීම් වලින් දුක්වලින්, දොම්නස් වලින්, වැලපීමෙන් මිදෙයි, දුකින් මිදේ යයිද” කියමි. (එකොළොස්වෙනි කුලපුත්ත සූත්‍රය නිමි.)
14. අනත්තානුපස්සීසුත්තං	14. කුලපුත්ත සූත්‍රය
149 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘සද්ධාපබ්බජිතස්ස, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති - යං රූපෙ අනත්තානුපස්සී විහරෙය්‍ය. වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ අනත්තානුපස්සී විහරෙය්‍ය. (සො රූපෙ) අනත්තානුපස්සී විහරන්තො, වෙදනාය... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ අනත්තානුපස්සී විහරන්තො රූපං පරිජානාති, වෙදනං...පෙ.... සඤ්ඤං... සඞ්ඛාරෙ... විඤ්ඤාණං පරිජානාති. සො රූපං පරිජානං වෙදනං පරිජානං සඤ්ඤං පරිජානං සඞ්ඛාරෙ පරිජානං විඤ්ඤාණං පරිජානං පරිමුච්චති රූපම්හා, පරිමුච්චති වෙදනාය, පරිමුච්චති සඤ්ඤාය, පරිමුච්චති සඞ්ඛාරෙහි, පරිමුච්චති විඤ්ඤාණම්හා , පරිමුච්චති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි; ‘පරිමුච්චති දුක්ඛස්මා’ති වදාමී’’ති. චුද්දසමං.	149 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, ශ්‍රද්ධාවෙන් මහණවූ කුලපුත්‍රයාගේ ස්වභාවය මෙයවේ. යමෙක් රූපයෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කෙරේද, වේදනාවෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කෙරේද, සංඥාවෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කෙරේද, සංස්කාරයන්හි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කෙරේද, විඤ්ඤාණයෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කෙරේද, “හෙතෙම රූපයෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, වේදනාවෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, සංඥාවෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, සංස්කාරයන්හි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, විඤ්ඤාණයෙහි අනාත්මය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ, “රූපය දැනගනියි. වේදනාව දැනගනියි. සංඥාව දැනගනියි සංස්කාරයන් දැනගනියි. විඤ්ඤාණය දැනගනියි. “හෙතෙම රූපය දැනගන්නේ, වේදනාව දැනගන්නේ, සංඥාව දැනගන්නේ, සංස්කාරයන් දැනගන්නේ, විඤ්ඤාණය දැනගන්නේ, “රූපයෙන් මිදෙයි, වේදනාවෙන් මිදෙයි, සංඥාවෙන් මිදෙයි, සංස්කාරයන්ගෙන් මිදෙයි, විඤ්ඤාණයෙන් මිදෙයි” ඉපදීමෙන්, ජරාමරණයෙන්, සෝකයන්ගෙන්, හැඬීමෙන්, දුක්වලින්, දොම්නස්වලින්, වැලපීමෙන් මිදෙයි. දුකින් මිදේයයිද කියමි” යනුයි. (දොළොස්වෙනි කුලපුත්ත සූත්‍රය නිමි.)
15. දිට්ඨිවග්ගො	15. දිට්ඨි වර්ගය
1. අජ්ඣත්තසුත්තං	1. අජ්ඣත්ත සූත්‍රය
150 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය උප්පජ්ජති අජ්ඣත්තං සුඛදුක්ඛ’’න්ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති රූපං උපාදාය උප්පජ්ජති අජ්ඣත්තං සුඛදුක්ඛං. වෙදනාය සති...පෙ.... සඤ්ඤාය සති... සඞ්ඛාරෙසු සති... විඤ්ඤාණෙ සති විඤ්ඤාණං උපාදාය උප්පජ්ජති අජ්ඣත්තං සුඛදුක්ඛං. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය උප්පජ්ජෙය්‍ය අජ්ඣත්තං සුඛදුක්ඛ’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා...පෙ.... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය උප්පජ්ජෙය්‍ය අජ්ඣත්තං සුඛදුක්ඛ’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. පඨමං.	150 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන්ට කථාකළ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි, කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, කුමක් ඇතිකල්හි කුමක් නිසා තමා පිළිබඳ සැප දුක් දෙක උපදියිද? “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල් කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නා කොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියා දෙතොත් ඉතා හොඳය. “මහණෙනි, රූපය ඇති කල්හි රූපය නිසා තමා පිළිබඳ සැප දුක උපදියි. වේදනාව ඇති කල්හි වේදනාව නිසා තමා පිළිබඳ සැප දුක උපදියි. සංඥාව ඇති කල්හි සංඥාව නිසා තමා පිළිබඳ සැප දුක උපදියි. සංස්කාරයන් ඇති කල්හි සංස්කාරයන් නිසා තමා පිළිබඳ සැප දුක උපදියි. විඤ්ඤාණය ඇති කල්හි විඤ්ඤාණය නිසා තමා පිළිබඳ සැප දුක උපදියි. “මහණෙනි, ඒ කුමැයි සිතන්නහුද? “රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, එය දැඩිකොට අල්ලා නොගැනීමෙන්, තමා පිළිබඳ සැප දුක් උපදින්නේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය දැඩිකොට අල්ලා නොගැනීමෙන් තමා පිළිබඳ සැප දුක් උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරලෙන ස්වභාව නම්, එය දැඩිකොට අල්ලා නොගැනීමෙන් තමා පිළිබඳ සැප දුක් උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංස්කාරයෝ නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරලෙන ස්වභාව නම්, එය දැඩිකොට අල්ලා නොගැනීමෙන් තමා පිළිබඳ සැප දුක් උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “විඥාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරලෙන ස්වභාව නම්, එය දැඩිකොට අල්ලා නොගැනීමෙන් තමා පිළිබඳ සැප දුක් උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “මහණෙනි, මෙසේ බලන්නාවූ ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයෙහිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරුණේ නොඇලෙයි නොඇලීමෙන් (කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදේ. මිදුණුකල්හි මිදුණේයයි දැනීම වේ. ජාති තොමෝ ක්ෂයවූවාය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලද්දේය. සතර මාර්ගයෙන් කටයුතුකොට නිමවන ලද්දේය. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැතැයි දැනගන්නාලදී. (පළමුවෙනි අජ්ඣත්ත සූත්‍රය නිමි.)
2. එතංමමසුත්තං	2. එතං මම සූත්‍රය
151 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සතී’’ති ? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස ...පෙ.... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’...පෙ.... විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති සමනුපස්සෙය්‍යාති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං භන්තෙ’’...පෙ.... විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තාති සමනුපස්සෙය්‍යාති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං පස්සං..පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. දුතියං.	151 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, කුමක් ඇතිකල්හි කුමක් නිසා කුමකට පිවිස ‘මෙය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දකීද? “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල් කොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නා කොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි, මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියා දෙතොත් ඉතා හොඳය. “මහණෙනි, රූපය ඇතිකල්හි, රූපය නිසා, රූපයට පිවිස, ‘මේ මගේය මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දකීද, වේදනාව ඇතිකල්හි, වේදනාව නිසා, වේදනාවට පිවිස ‘මේ මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මයයි’ දකීද, සංඥාව ඇතිකල්හි, සංඥාව නිසා, සංඥාවට පිවිස, ‘මේ මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මයයි’ දකීද, සංස්කාරයන් ඇතිකල්හි, සංස්කාරයන් නිසා, සංස්කාරයන්ට පිවිස, ‘මේ මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මයයි’ දකීද, විඤ්ඤාණය ඇතිකල්හි විඤ්ඤාණය නිසා, විඤ්ඤාණයට පිවිස, මේ මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මගේ ආත්මයයි දකීද, “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නහුද? “රූපය නිත්‍යද අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මෙය මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දක්නේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යයද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් දුක නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ‘මෙය මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්ම’යයි දක්නේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ‘මෙය මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දක්නේද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “සංස්කාරය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ‘මෙය මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දක්නේද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, දුක් නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ‘මෙය මගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දක්නේද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “මෙසේ දක්නේ, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයෙහිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි කලකිරීමෙන් (මාර්ගයට පැමිණීමෙන්) නොඇලෙයි. (ඵලයට පැමිණීමෙන්) මිදෙයි. මිදුනුකල්හි මිදුනේයයි නුවණ (පහල) වෙයි. ජාතිය කෙළවර විය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරනලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගනියි” යනුයි. (දෙවෙනි එතං මම සූත්‍රය නිමි.)
3. සොඅත්තාසුත්තං	3. සො අත්තා සූත්‍රය
152 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජති - ‘සො අත්තා, සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ..... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජති - ‘සො අත්තා, සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’ති. වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු ...පෙ.... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජති - ‘සො අත්තා, සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘සො අත්තා, සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘සො අත්තා සො ලොකො, සො පෙච්ච භවිස්සාමි නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතීති. තතියං.	152 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි! කුමක් ඇතිකල්හි කුමක් නිසා කුමකට පිවිස මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදීද? “ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය. ස්ථිරය. සදාකාලිකය. නොපෙරලෙන ස්වභාවය කියායි. “ස්වාමීනි! අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල් කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නාකොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියාදෙතොත් ඉතා හොඳය.” මහණෙනි, රූපය ඇතිකල්හි රූපය නිසා රූපයට ඇතුළත්ව මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදියි. ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවය. “මහණෙනි, වේදනාව ඇතිකල්හි වේදනාව නිසා වේදනාවට ඇතුළත්ව මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදියි. ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවය. “මහණෙනි, සඤ්ඤාව ඇති කල්හි සඤ්ඤාව නිසා සඤ්ඤාවට ඇතුළත්ව මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදියි. ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවය. “මහණෙනි, සංස්කාරයන් ඇතිකල්හි සංස්කාරය නිසා සංස්කාරයට ඇතුළත්ව මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදියි. ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවය. “මහණෙනි, විඤ්ඤාණය ඇතිකල්හි විඤ්ඤාණය නිසා විඤ්ඤාණයට ඇතුළත්ව මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදියි. ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවය. “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි හඟනාහුද? රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි! දුකය.” යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් දුකනම් පෙරළන ස්වභාව නම් එය දැඩිකොට නොගැනීමෙන් ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවයයි’ මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි! මෙය නොවේමය.” වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද - “ස්වාමීනි! අනිත්‍යය.” යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද? - “ස්වාමීනි! දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යනම් දුකනම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය දැඩිකොට නොගැනීමෙන් ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය. ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවයයි” මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද? - “ස්වාමීනි! මෙය නොවේමය.” “සඤ්ඤාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම් දුකනම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය දැඩිකොට නොගැනීමෙන් ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය, නොපෙරළෙන ස්වභාවයයි” මෙසේ දෘෂ්ටිය උපන්නේද?” - “ස්වාමීනි! මෙය නොවේමය.” “සංස්කාරයෝ නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි! අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යනම් එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යනම්, දුකනම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම්, එය දැඩිකොට නොගැනීමෙන් ‘ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය, ස්ථිරය, සදාකාලිකය නොපෙරලෙන ස්වභාවය’යි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපන්නේද?” - “ස්වාමීනි එසේ නොවේමය.” “විඥානය නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යනම්, එය දුකද, සැපද?”- ස්වාමීනි, දුකයි” “යමක් වනාහි අනිත්‍යනම්, දුක්නම්, පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය දැඩිකොට නොගැනීමෙන් ඒ මම ආත්මයය. ඒ මම ලෝකයය. ඒ මම පරලොව වන්නෙමි. නිත්‍යය ස්ථිරය. සදාකාලිකය. නොපෙරළෙන සුළුයයි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මෙසේ දක්නාවූ, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි, සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඥානයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් (මාර්ගයට පැමිණීමෙන්) නොඇලෙයි. (ඵලයට පැමිණීමෙන්) මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේ යයි නුවණ (පහළ) වෙයි. ජාතිය කෙළවර විය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. මතු ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගනියි. (තුන්වෙනි සො අත්තා සූත්‍රය නිමි.)
4. නොචමෙසියාසුත්තං	4. නොච මෙ සියා සූත්‍රය
153 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජති - ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජති - ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’ති. වෙදනාය සති... සඤ්ඤාය සති... සඞ්ඛාරෙසු සති... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස, එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජති - ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍ය - ‘නො චස්සං, නො ච මෙ සියා, නාභවිස්ස, න මෙ භවිස්සතී’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. චතුත්ථං.	153 මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනියි’ කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනියි’ කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි කුමක් ඇති කල්හි කුමක් නිසා කුමකට පිවිස ‘මම නොවෙමි, මාගේ නොවේය. මම නොවන්නෙමි, මාගේ නොවන්නේයයි’ මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදියිද?” - “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල්කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නාකොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියා දොතොත් ඉතා හොඳය.” මහණෙනි, රූපය ඇති කල්හි රූපය නිසා රූපයට පිවිස ‘මම නොවෙමි, මාගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි’ මාගේ නොවන්නේය යනුයි’ වේදනාව ඇති කල්හි වේදනාව නිසා වේදනාවට පිවිස ‘මම නොවෙමි, මාගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි, මාගේ නොවන්නේය යනුයි.’ ‘සඤ්ඤාව ඇති කල්හි, සඤ්ඤාව නිසා සඤ්ඤාවට පිවිස ‘මම නොවෙමි, මාගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි, මාගේ නොවන්නේය යනුයි’ සංස්කාරයන් ඇති කල්හි සංස්කාරයන් නිසා සංස්කාරයට පිවිස ‘මම නොවෙමි, මාගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි, මාගේ නොවන්නේය යනුයි’ විඤ්ඤාණය ඇති කල්හි විඤ්ඤාණයන් නිසා විඤ්ඤාණයට පිවිස මම නොවෙමි, මාගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි. මාගේ නොවන්නේයයි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදියි. “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි හඟනාහුද? රූපය නිත්‍යද අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි” “යමක් අනිත්‍යනම් එය දුකද සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුක නම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මම නොවෙමි, මගේ නොවේ. මම නොවන්නෙමි, මගේ නොවන්නේයයි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුක නම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මම නොවෙමි මගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි, මගේ නොවන්නේයයි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සඤ්ඤාව නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද සැපද යනුයි.” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුක නම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මම නොවෙමි, මගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි, මගේ නොවන්නේයයි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංස්කාරය නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුක නම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මම නොවෙමි, මගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි, මගේ නොවන්නේයයි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් දුක නම් පෙරළෙන ස්වභාව නම් එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මම නොවෙමි, මාගේ නොවේ, මම නොවන්නෙමි. මාගේ නොවන්නේයයි මෙසේ දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.”- මෙසේ දක්නේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි. සඤ්ඤාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයෙහිද කළකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේයයි නුවණ පහළවෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරණ ලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගනියි. (හතරවෙනි නොච මේ සියා සූත්‍රය නිමි.)
5. මිච්ඡාදිට්ඨිසුත්තං	5. මිච්ඡාදිට්ඨි සූත්‍රය
154 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි උප්පජ්ජතී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි උප්පජ්ජති. වෙදනාය සති... මිච්ඡාදිට්ඨි උප්පජ්ජති. සඤ්ඤාය සති... සඞ්ඛාරෙසු සති... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි උප්පජ්ජති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං , භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං...පෙ.... අපි නු තං අනුපාදාය මිච්ඡාදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අපි නු තං අනුපාදාය මිච්ඡාදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති.‘පඤ්චමං.	154 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළසේක. “මහණෙනි, කුමක් ඇති කල්හි කුමක් නිසා කුමකට පිවිසි මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදීද?” - “ස්වාමීනි, ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල්කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණු වන්නාකොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණ කොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි, මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කියාදෙතොත් ඉතා හොඳය. “මහණෙනි, රූපය ඇති කල්හි රූපය නිසා රූපයට පිවිස මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදියි.” “වේදනාව ඇති කල්හි වේදනාව නිසා වේදනාවට පිවිස මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදියි.” “සඤ්ඤාව ඇති කල්හි සඤ්ඤාව නිසා සඤ්ඤාවට පිවිස මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදියි.” “සංස්කාරයන් ඇති කල්හි සංස්කාරය නිසා සංස්කාරයට පිවිස මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදියි.” “විඤ්ඤාණය ඇති කල්හි විඤ්ඤාණය නිසා විඤ්ඤාණයට පිවිස මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදියි.” “මහණෙනි, ඒ කුමක්කැයි සිතන්නාහුද? රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද? දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදනේද” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද? දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” සංස්කාරය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” මෙසේ දක්නේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි. සඤ්ඤාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයෙහිද කළකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේයයි නුවණ පහළවෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරණ ලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේ යයි දැනගනියි. (පස්වෙනි මිච්ඡාදිට්ඨි සූත්‍රය නිමි.)
6. සක්කායදිට්ඨිසුත්තං	6. සක්කාය දිට්ඨි සූත්‍රය
155 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස සක්කායදිට්ඨි උප්පජ්ජතී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස සක්කායදිට්ඨි උප්පජ්ජති. වෙදනාය සති... සඤ්ඤාය සති... සඞ්ඛාරෙසු සති... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස සක්කායදිට්ඨි උප්පජ්ජති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’ . ‘‘යං පනානිච්චං...පෙ.... අපි නු තං අනුපාදාය සක්කායදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං , භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං...පෙ.... අපි නු තං අනුපාදාය සක්කායදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. ඡට්ඨං.	155 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරනසේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, කුමක් ඇතිකල්හි කුමක් නිසා කුමකට පිවිස සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදීද? - “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල්කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නාකොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි, මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියා දෙතොත් ඉතා හොඳය.” “මහණෙනි, රූපය ඇති කල්හි රූපය නිසා රූපයට පිවිස සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදී. වේදනාව ඇති කල්හි වේදනාව නිසා වේදනාවට පිවිස සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදී. සංඥාව ඇති කල්හි සංඥාව නිසා සංඥාවට පිවිස සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදී. සංස්කාරයන් ඇතිකල්හි සංස්කාරයන් නිසා සංස්කාරයන්ට පිවිස සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදී. විඤ්ඤාණය ඇති කල්හි විඤ්ඤාණය නිසා විඤ්ඤාණයට පිවිස සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදී.” “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නාහුද? රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, දුකනම්, පෙරළෙන ස්වභාවනම්, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදනේද?” -“ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යනම්, දුකනම්, පෙරළෙන ස්වභාවයනම් එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදනේද?” -“ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යනම්, එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යනම්, දුකනම්, පෙරළෙන ස්වභාවයනම්, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදනේද?” -“ස්වාමීනි එය එසේ නොවේමය.” “සංස්කාර නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යනම්, එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යනම්, දුකනම්, පෙරළෙන ස්වභාවයනම් එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදනේද?” -ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම්, එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සක්කාය දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මෙසේ දක්නාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකතෙම රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි, සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි, විඥානයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් (මාර්ගයට පැමිණීමෙන්) නොඇලෙයි. (ඵලයට පැමිණීමෙන්) මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේයයි නුවණ (පහළ) වෙයි. ජාතිය කෙළවර විය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දනියි.” (හයවෙනි සක්කාදිට්ඨි සූත්‍රය නිමි.)
7. අත්තානුදිට්ඨිසුත්තං	7. අත්තානු දිට්ඨි සූත්‍රය
156 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස අත්තානුදිට්ඨි උප්පජ්ජතී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස අත්තානුදිට්ඨි උප්පජ්ජති. වෙදනාය සති... සඤ්ඤාය සති... සඞ්ඛාරෙසු සති... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස අත්තානුදිට්ඨි උප්පජ්ජති . තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං...පෙ.... අපි නු තං අනුපාදාය අත්තානුදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං...පෙ.... අපි නු තං අනුපාදාය අත්තානුදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්‍යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. සත්තමං.	156 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ, අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද, ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, කුමක් ඇති කල්හි, කුමක් නිසා කුමකට පිවිස ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදීද?” - “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල්කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නාකොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි, මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියා දෙතොත් ඉතා හොඳය.” “මහණෙනි, රූපය ඇති කල්හි රූපය නිසා රූපයට පිවිස ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදී. වේදනාව ඇති කල්හි වේදනාව නිසා වේදනාවට පිවිස ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදී. සංඥාව ඇති කල්හි සංඥාව නිසා සංඥාවට පිවිස ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදී. සංස්කාරයන් ඇති කල්හි සංස්කාරයන් නිසා සංස්කාරයන්ට පිවිස ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදී. විඤ්ඤාණය ඇති කල්හි විඤ්ඤාණය නිසා විඤ්ඤාණයට පිවිස ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදී.” “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නාහුද? රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යනම්, එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද; සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.’ “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යනම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි මෙය නොවේමය.” “සංස්කාරයන් නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය.” “විඥාණය නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යනම්, එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ආත්මානු දෘෂ්ටිය උපදනේද?” - “ස්වාමීනි මෙය නොවේමය. මෙසේ දක්නාවූ, අශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි. සංස්කාරයෙහිද කලකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් (මාර්ගයට පැමිණීමෙන්) නො ඇලෙයි (ඵලයට පැමිණීමෙන්) නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේ යයි නුවණ (පහළ) වෙයි. ජාතිය කෙළවර විය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේ යයි දනියි.” යනුයි. (හත්වෙනි අත්තානු දිට්ඨි සූත්‍රය නිමි.)
8. අභිනිවෙසසුත්තං	8. විනිවේස සූත්‍රය
157 සාවත්ථිනිදානං. ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස උප්පජ්ජන්ති සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධා’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස උප්පජ්ජන්ති සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධා. වෙදනාය සති... සඤ්ඤාය සති... සඞ්ඛාරෙසු සති... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස උප්පජ්ජන්ති සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධා. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං...පෙ.... අපි නු තං අනුපාදාය උප්පජ්ජෙය්‍යුං සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’...පෙ.... ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. අට්ඨමං.	157 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, කුමක් ඇතිකල්හි, කුමක් නිසා, කුමකට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලීම සහ බැඳීම ඇතිවෙත්ද? “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල් කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නාකොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියාදෙතොත් ඉතා හොඳය.” “මහණෙනි, රූපය ඇතිකල්හි, රූපය නිසා, රූපයට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලීම සහ බැඳීම උපදිත්. වේදනාව ඇති කල්හි, වේදනාව නිසා, වේදනාවට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලීම සහ බැඳීම උපදිත්. සංඥාව ඇති කල්හි, සංඥාව නිසා, සංඥාවට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලීම සහ බැඳීම ඇතිවෙත්. සංස්කාරයන් ඇති කල්හි, සංස්කාරයන් නිසා, සංස්කාරයන්ට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලීම සහ බැඳීම උපදිත්. විඤ්ඤාණය ඇති කල්හි, විඤ්ඤාණය නිසා, විඤ්ඤාණයට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලීම සහ බැඳීම උපදිත්. “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නාහුද? රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍යනම් එය දුකද සැපද?” - ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙලීම සහ බැඳීම උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද සැපද” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙළීම සහ බැඳීම උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි එය නොවේමය.” “සඤ්ඤාව නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද සැපද යනුයි.”- “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙළීම සහ බැඳීම උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංස්කාරය නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙළීම සහ බැඳීම උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙළීම සහ බැඳීම උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “මෙසේ දක්නේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි. සඤ්ඤාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයෙහිද කළකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි. කළකිරීමෙන් නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේයයි නුවණ පහළවෙයි. ජාතිය ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවනලදී. කළයුත්ත කරණ ලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගනියි.” යනුයි. (අටවෙනි විනිවේස සූත්‍රය නිමි.)
9. දුතියඅභිනිවෙසසුත්තං	9. විනිවේස සූත්‍රය
158 සාවත්ථිනිදානං . ‘‘කිස්මිං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සති, කිං උපාදාය, කිං අභිනිවිස්ස උප්පජ්ජන්ති සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධාජ්ඣොසානා’’ති? (විනිබන්ධා අජ්ඣොසානාති (සී. ක.)) භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා...පෙ.... ‘‘රූපෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සති, රූපං උපාදාය, රූපං අභිනිවිස්ස උප්පජ්ජන්ති සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධාජ්ඣොසානා. වෙදනාය සති ... සඤ්ඤාය සති... සඞ්ඛාරෙසු සති... විඤ්ඤාණෙ සති, විඤ්ඤාණං උපාදාය, විඤ්ඤාණං අභිනිවිස්ස උප්පජ්ජන්ති සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධාජ්ඣොසානා. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති ? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං...පෙ.... අපි නු තං අනුපාදාය උප්පජ්ජෙය්‍යුං සංයොජනාභිනිවෙසවිනිබන්ධාජ්ඣොසානා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’...පෙ.... ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. නවමං.	158 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවන ලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි’යි කියා භික්ෂූන් ඇමතූසේක. ‘ස්වාමීනි’යි කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තර දුන්හ. (එවිට) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. “මහණෙනි, කුමක් ඇති කල්හි, කුමක් නිසා, කුමකට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී උපදිත්ද? “ස්වාමීනි, අපගේ ධර්මයෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මුල් කොට ඇත්තාහ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පමුණුවන්නාකොට ඇත්තාහුය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පිළිසරණකොට ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි, මේ කීමේ අදහස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින්ම කියා දෙතොත් ඉතා හොඳය. “මහණෙනි, රූපය ඇතිකල්හි, රූපය නිසා, රූපයට පිවිස. සංයෝජනයන්හි වෙලී බැඳී, ඇලී උපදිත් වේදනාව ඇතිකල්හි වේදනාව නිසා, වේදනාවට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී, උපදිත්. සංඥාව ඇතිකල්හි, සංඥාව නිසා සංඥාවට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලී බැඳී ඇලී උපදිත්. සංස්කාරයන් ඇතිකල්හි, සංස්කාරයන් නිසා, සංස්කාරයන්ට පිවිස සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී උපදිත් විඤ්ඤාණය ඇතිකල්හි, විඤ්ඤාණය නිසා, විඤ්ඤාණයට පිවිස, සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී උපදිත්. “මහණෙනි, ඒ කුමකැයි සිතන්නාහුද? රූපය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි! දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින්අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී ඇලී උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, මෙයනොවේමය.” “සඤ්ඤාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍ය නම් එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, මෙය නොවේමය.” “සංස්කාරයෝ නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් අනිත්‍යනම් එය දුකද, සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, එසේ නොවේමය.” “විඥානය නිත්‍යද, අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යනම්, එය දුකද, සැපද?” - ස්වාමීනි දුකයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් සංයෝජනයන්හි වෙලී, බැඳී, ඇලී උපදින්නාහුද?” - “ස්වාමීනි, එයනොවේමය.” “මෙසේ දක්නාවූ, ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කලකිරෙයි, වේදනාවෙහිද කලකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කලකිරෙයි, සංස්කාරයන්හිද කලකිරෙයි. විඥානයෙහිද කලකිරෙයි. කලකිරීමෙන් (මාර්ගයට පැමිණීමෙන්) නොඇලෙයි. (ඵලයට පැමිණීමෙන්) මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේ යයි නුවණින් (පහළ) වෙයි. ජාතිය කෙළවර විය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමවන ලදී. මතු ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගනියි.” (නවවෙනි විනිවේස සූත්‍රය නිමි)
10. ආනන්දසුත්තං	10. ආනන්ද සූත්‍රය
159 සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා...පෙ.... භගවන්තං එතදවොච - ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්‍ය’’න්ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආනන්ද, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනා... සඤ්ඤා... සඞ්ඛාරා... විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං, දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං - ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’ (නො හෙතං භන්තෙ. තස්මාතිහානන්ද යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං...පෙ.... දට්ඨබ්බං. (සී. ස්‍යා. කං. පී.)). ‘‘එවං පස්සං...පෙ.... නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාතී’’ති. දසමං.	159 මා විසින් මෙසේ අසනලදී. එක් කලෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින්කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වාසය කරණ සේක. එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද, එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වැඳ, එක්පැත්තක හුන්නේය. එක්පැත්තක සිටියාවූ ආනන්ද ස්ථවිරතෙමේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ කාරණය සැළකළහ. “ස්වාමීනි, මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ යම්ධර්මයක් අසා හුදකලාව, විවේකීව, අප්‍රමාදව, කෙළෙස් තවන වීර්ය ඇතිව වාසය කෙරෙම්ද, (එබඳුවූ) ධර්මයක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මට කොටින් දේශනා කරන්නාහු නම් මැනවි” යනුයි. “ආනන්දය, ඒ කුමකැයි හඟනාහුද? “රූපය නිත්‍යද අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යයි.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මෙය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “වේදනාව නිත්‍යයද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මෙය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය නොවේමය.” “සංඥාව නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ‘මෙය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “සංස්කාරය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි දුකය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුක්ද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් ‘මෙය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “විඤ්ඤාණය නිත්‍යද? අනිත්‍යද?” - “ස්වාමීනි, අනිත්‍යය.” “යමක් වනාහි අනිත්‍ය නම්, එය දුකද? සැපද?” - “ස්වාමීනි, දුකය. “යමක් වනාහි අනිත්‍යද, දුකද, පෙරළෙන ස්වභාවද, එය තදින් අල්ලා නොගැනීමෙන් මෙය මාගේය. මේ මම වෙමි. මේ මාගේ ආත්මයයි’ දැකීමට සුදුසුද?” - “ස්වාමීනි, එය එසේ නොවේමය.” “එබැවින් ආනන්දය, අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමාන වූද, තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම් රූපයක් වේද, ‘ඒ සියලු රූපය මාගේ නොවේය. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේයයි’ මෙය මෙසේ ඇති පරිදි මනා නුවණින් දතයුතුය. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උසස්වූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම්කිසි වේදනාවක් වේද, ඒ සියලු වේදනාව ‘මාගේ නොවේය. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ ඇති පරිදි මනා නුවණින් දත යුතුය. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම්කිසි සංඥාවක් වේද, ඒ සියලු සංඥාව ‘මාගේ නොවේය. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ ඇති පරිදි මනා නුවණින් දත යුතුය. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙද්ද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම්කිසි සංස්කාරයෝ වෙද්ද, ‘මේ සියලු සංස්කාරයෝ මාගේ නොවේය. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ ඇති පරිදි මනා නුවණින් දත යුතුය. “අතීතවූද, අනාගතවූද, වර්තමානවූද, තමා පිළිබඳවූ හෝ අනුන් පිළිබඳවූ හෝ මහත්වූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ උතුම්වූ හෝ යම්කිසි විඥානයක් වේද, දුරෙහි හෝ සමීපයෙහි හෝ යම්කිසි විඥානයක් වේද, ‘මේ සියලු විඥානය ‘මාගේ නොවේය. මේ මම නොවෙමි. මේ මාගේ ආත්මය නොවේ’යයි මෙසේ ඇති පරිදි මනා නුවණින් දත යුතුය. “ආනන්දය, මෙසේ දක්නේ බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇති (ශ්‍රැතවත්) ආර්ය ශ්‍රාවකතෙමේ රූපයෙහිද කළකිරෙයි. වේදනාවෙහිද කළකිරෙයි. සංඥාවෙහිද කළකිරෙයි. සංස්කාරයන්හිද කළකිරෙයි. විඤ්ඤාණයෙහිද කළකිරෙයි කළකිරුණේ නොඇලෙයි. නොඇලීමෙන් මිදෙයි. මිදුනු කල්හි මිදුනේය යන නුවණ ඇතිවෙයි. ඉපදීම නැතිකරන ලද්දේය. බ්‍රහ්මචර්යාවෙහි හැසිර නිමකරනලදී. කළයුතු දෙය කරනලදී. මේ ආත්මභාවය පිණිස කළයුතු අනිකක් නැත්තේයයි දැනගනියි. (දසවෙනි ආනන්ද සූත්‍රය නිමි.)