ගංගාවකට වැටුණා වූ වියලි ලබු ගෙඩියේ ස්වභාවය, යම් කිසි පුද්ගලයකු විසින් හෝ වස්තුවකින් පාවී යාම නො නැවැත්වුවහොත් සැඩ පහර ඇති තෙක් ම පා වීම ය. එසේ ම පෘථග්ජන චිත්තයේ ස්වභාවය ද සද්ධර්ම ශ්‍ර‍වණය, සත්පුරුෂ සේවනය, යෝනිසෝමනසිකාරාදියෙන් සිහිය උපදවා කුශල පක්ෂයෙහි නො පිහිට වුව හොත්, එතෙක් පඤ්චකාම විෂයෙහි හා ත්‍රිවිධ දුශ්චරිත විෂයෙහි පැවැත්ම ය. සද්ධර්මශ්‍ර‍වණ සත්පුරුෂ සේවනාදියෙන් සිත කුශල පක්ෂයෙහි නො පිහිටවා, නොපවත්වා, ස්වභාවයෙන් පවත්නා අන්දමට ම සිතට කාම විෂයෙහි පවතින්නට හැරීම “ප්‍ර‍මාදය”යි කියනු ලැබේ.
තවත් ක්‍ර‍මයකින් ප්‍ර‍මාදය මෙසේ දත යුතු. කුඩා මහත් ජාතිවල නැවත නැවත ඉපදෙමින් මැරෙමින් සසර සැරිසරන්නා වූ මේ සත්ත්ව සමූහයා වනාහි ඉපදීමය, නොයෙක් රෝග හටගැනීමය, නොයෙක් අන්තරායයන් සිදුවීම ය. ශරීරය දිරීමය, මරණය ය, ප්‍රිය පුද්ගලයන්ගෙන් හා ප්‍රිය වස්තූන්ගෙන් වෙන්වීමය, අප්‍රියයන් හා එක් වන්නට සිදුවීමය, ඕනෑ කරන දේවල් නො ලැබීමය, බලාපොරොත්තු සුන්වීමය, වරින් වර නරකාදි සතර අපායෙහි ඉපදීමය යනාදි මහා දුඃඛස්කන්ධයෙන් පටන් ගැනීම් වශයෙන් මුල් කොනක් දැක්විය නොහැකි වූ අති දීර්ඝ වූ අතීත කාලය මුළුල්ලෙහි පෙළනු ලැබූහ. දවනු ලැබූහ. ඔවුහු නිවනට නො පැමිණ සසර සැරිසරන්නාහු නම් අනාගතයේ ද ඒ මහා දුඃඛස්කන්ධයෙන් නැවත නැවත පෙළනු ලබන්නෝ ය. දවනු ලබන්නාහු ය. හඬවනු ලබන්නාහු ය.
මෙසේ මහා දුඃඛස්කන්ධයකින් තවනු ලබමින් සසර සැරිසරන්නා වූ පුද්ගලයා විසින් ඒ මහා දුඃඛයෙන් නිදහස් වනු සඳහා, කළ යුතු වූ දාන ශීලාදි පුණ්‍යයන් හිස ගිනි ගත්තකු විසින් අන් හැම දෙයකට ම පළමු ව, ඒ ගින්න නිවා ගැනීමට උත්සාහ කරන්නාක් මෙන් ඉතා ඕනෑ කමින් ඉතා සැලකිල්ලෙන් කළයුතු ය. නමුත් බොහෝ සත්ත්වයෝ තමා මහා දුඃඛස්කන්ධයකින් පෙලෙන බව නො සලකා මැරෙන බව නො සිතා, මතු උපදින බව නො සලකා, අජරාමර වූවන් සේ ඉතා දුකින් මිදීමට පිරිය යුතු ප්‍ර‍තිපත්ති පක්ෂය, පුණ්‍ය පක්ෂය අමතක කොට ප්‍ර‍ණීත දෑ කමින් බොමින් අලංකාර වස්ත්‍රාභරණයන් අඳිමින් පළඳිමින්, සැප එලවන්නා වූ අලංකාර මන්දිරයන්හි වෙසෙමින් අලංකාර ගෘහ භාණ්ඩයන් පරිභෝග කරමින්, අලංකාර යානවාහනවලින් ගමන් කරමින් ප්‍රිය ස්ත්‍රී පුරුෂ නගර ග්‍රාම නෘත්‍යය උත්සවාදීන් දර්ශනයෙන් නෙත් පිනවමින් ප්‍රියයන්ගෙන් ප්‍රියාවන්ගෙන් මිහිරි වදන් ආදියෙන් කන් පිනවමින්, සුගන්ධයන් කරණකොට නැහැය පිනවමින් අඹු දරුවන් සමග නෑයන් මිතුරන් සමග උත්සව ශ්‍රීයෙන් කල් යවති. ඒ සඳහා නොයෙක් දුශ්චරිතයන් ද කරති. ඒ සඳහා මහෝත්සාහයෙන් ධර්මයෙන් හෝ අධර්මයෙන් ධනය සපයති. දිළිඳුව සැප නො ලබා සිටින්නෝ රෑ දවල් දෙක්හි කම් සැප ලබනු සඳහා වීර්යය කරති. දුශ්චරිත ද කරති. මෙසේ හැසිරෙන්නා වූ සංසාර භය නො දක්නා වූ ඒ පුද්ගලයන් ගේ කම් සැප විඳීම් ආදී ක්‍රියා පටිපාටියට “ප්‍ර‍මාදය”ය යි කියනු ලැබේ.
තව ද සසර දුකින් මිදී නිවනට පැමිණෙනු කැමති සත්පුරුෂයන් විසින් සක්කච්චකිරියතා, සාතච්ච කිරියතා, අට්ඨිත කිරියතා යන තුන් ආකාර පින් කිරීමෙහි යෙදිය යුතු ය.
“සක්කච්චකිරියතා” යනු පින් කිරීමෙහි දී එයට ආදරයෙන් ගෞරවයෙන් ඕනෑකමින් කරන්නා වූ ස්වභාවය යි. දන් දීමෙහි දී දඩයකින් නිදහස් වීමට කොන්ත්‍රාත්තුවකින් නිදහස් වීමට යම් කිසිවක් කරන්නාක් මෙන් අනාදරයෙන් නොව ඉතා ආදරයෙන් පිරිසිදුව සුදුසු පරිද්දෙන් දාන වස්තුව, සූදානම් කොට ප්‍ර‍තිග්‍රාහකයාට ද ආදරයෙන් ගෞරවයෙන් ඒ දාන වස්තුව පිරිනැමීම දානය පිළිබඳ වූ සක්කච්චකිරියතාව ය. ශීලාදිය ගැන ද මේ නයින් සැලකිය යුතු.
“සාතච්ච කිරියතා” යනු කලක් පින් කොට අත්හැර නොදමා පින් කිරීමෙන් බලාපොරොත්තු වන්නා වූ නිර්වාණ සම්පත්තිය ලැබෙන තුරු එයට පැමිණෙන තුරු අත් නො හැර පින් කරන්නා වූ ස්වභාවය යි.
“අට්ඨිත කිරියතා” යනු මඳක් දුර ගොස් බොහෝ වේලා නැවතී සිට නැවතත් මඳක් දුර ගමන් කරන්නා වූ කටුස්සා ගේ ගමන මෙන් දවසක් පිනක් කොට නැවතත් වරක් මඳ පිනක් කිරීම් වශයෙන් නවත්ව නවත්වා නො ව නොනවත්වා ම පින් කර ගෙන යන ස්වභාවය යි.
සක්කච්ච කිරියතාදි තුනට විරුද්ධ වූ කුශලයන් පිළිබඳ වූ අසක්කච්ච කිරියතා, අසාතච්ච කිරියතා, අනට්ඨිත කිරියතා යන තුනට ප්‍ර‍මාදය යි කියනු ලැබේ. එහි “අසක්කච්ච කිරියතා” යනු පින්කරන කල්හි එය නො මනා කොට නො සලකා කරන ස්වභාවය යි. “අසාතච්ච කිරියතා” යනු අභිමතාර්ථය සිදුවන තෙක් නොකොට කලක් හැර අත්හැර දමන ස්වභාවයයි. “අනට්ඨිත කිරියතා” යනු කටුස්සා ගේ ගමන මෙන් කඩ කඩ කොට කරන ස්වභාවයයි.
ධර්ම වශයෙන් ප්‍ර‍මාදය යනු කුඩා වූ ද, මහත් වූ ද අකුශල ධර්ම සමූහය යි. හෙවත් අකුශල චිත්ත චෛතසික සමූහය යි. ප්‍ර‍මාද යයි කියන ලද ඒ අකුශල ධර්ම සමූහය යම් කිසිවකුගේ සන්තානයෙහි හටගත්තේ වේ නම්, ඒ සන්තානයෙහි ඉදිරියට ද තවත් බොහෝ අකුශල ධර්මයන් උපදවන්නේ ය. කුශල චිත්ත චෛතසිකයන් ගේ පහළ වීම වළක්වන්නේ ය. කුශල ක්‍රියාවක් ආරම්භ කෙළේ ද එය අතරකදී නවත්වන්නේ ය. උපන්නා වූ ඇතැම් කුශල් පිරිහෙවන්නේ ය. එහෙයින්, -
“නාහං භික්ඛවේ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යෙන අනුප්පන්නා වූ අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා වා කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, යථයිදං භික්ඛවේ! පමාදො, පමත්තස්ස භික්ඛවෙ! අනුප්පන්නා චෙව අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා වා කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති” යනු වදාරන ලදි.
“මහණෙනි, යමකින්, නූපන්නා වූ ද අකුශල ධර්මයෝ උපදිත් ද, උපන්නා වූ ද කුශල ධර්මයෝ පිරිහෙත් ද, මහණෙනි! මේ ප්‍ර‍මාදය යම්බඳු ද එබඳු වූ අන් එක ධර්මයකුදු මම නො දක්නෙමි. මහණෙනි! ප්‍ර‍මාද වූවහට නූපන්නා වූ ද අකුශල ධර්මයෝ උපදිති. උපන්නා වූ ද කුශල ධර්මයෝ පිරිහෙත් ය.” යනු එහි තේරුම යි.
මෙසේ සත්ත්ව සන්තානයෙහි පළමුව උපන්නා වූ ප්‍ර‍මාද සංඛ්‍යාත අකුශල ධර්මයන් විසින් ඒ සන්තානයෙහි කිලිටි සිත් වූ එබඳු අකුශල චිත්තයන් බොහෝ ඉපදවීමෙන් චිත්තසන්තානය හෙවත් චිත්ත පරම්පරාව කිලිටි කරන බැවින් ප්‍ර‍මාදය චිත්තෝපක්ලේශයක් වේ. අකුශල චිත්තයන්හි වූ චෛතසිකයෝ වනාහි සම්ප්‍ර‍යුක්ත චිත්තය කෙලෙසන බැවින් ද චිත්තෝපක්ලේශයෝ වෙති.
සසර සැරිසරන්නා වූ සත්ත්වයන් විසින් තිරිසන් ව ඉපිද ලබන්නා වූ, පන පිටින් සිටියදී ම හඬව හඬවා ඇඟ මස් ඉරාකනු ලැබීම ය, කොටා කනු ලැබීම ය, ඇස් උපුටා ගනු ලැබීම ය, ගිලදමනු ලැබීම ය, කූඩුවල කොටුවල සිර කරනු ලැබීමය, තළ තළා වැඩ කරවනු ලැබීම ය යනාදි දුක් ද, ප්‍රේත ව ඉපිද ලබන්නා වූ අවුරුදු දහස් ගණන් මුළුල්ලෙහි ක්ෂුධායෙන් පිපාසයෙන් තැවීම් ආදී දුක් ද, නරකයෙහි ඉපද ලබන්නා වූ යමපලුන් විසින් ගිනියම් වූ යපොලොවෙහි පෙරළා කඩ කඩ කොට කපනු ලැබීම, ලොහොගුලි ගිල්වනු ලැබීම, ලොහොදිය පොවනු ලැබීම ආදී දරුණු දුක් ද තවත් ලෙව්හි ඇත්තා වූ යම් දුක් සමූහයක් වේ නම් ඒ සියල්ල ද, සත්ත්වයන් විසින් ලබන්නේ ඔවුන්ගේ ප්‍ර‍මාදය නිසාම ය.
“පමත්තස්ස හි නාම චත්තාරෝ අපාය සකගේහ සදිසා”
යනුවෙන් ප්‍ර‍මාද වන පුද්ගලයාට සතර අපාය සිය නිවස හා සමාන බව ද දක්වා තිබේ. මනුෂ්‍යයා පර ගෘහයක වාසය කරන්නේ කලාතුරකිනි. බොහෝ සෙයින් වාසය කරනනේ සිය නිවසෙහි ය. එමෙන් ප්‍ර‍මාද වන පුද්ගලයා ද බොහෝ සෙයින් වාසය කරන්නේ සතර අපායෙහි ය. සුගතියකට ඉපදීම් වශයෙන් පැමිණෙනුයේ කලාතුරකිනි. වාර සිය ගණනක් දහස් ගණනක් අපායෙහි ඉපදීමෙන් පසු වරකි. මනුෂ්‍යයා කොහි ගියත් සිය නිවසෙන් කොපමණ දුර ගියත් ජීවත් ව සිටිය හොත් නැවත සිය නිවසට එන්නේ ය. එපරිද්දෙන් ප්‍ර‍මාද පුද්ගලයා ඉපදීම් වශයෙන් කොහි ගියත් බ්‍ර‍හ්ම ලෝකයට ම ගියත් නැවත අපායට එන්නේ ම ය. ප්‍ර‍මාදවූවහුට සතර අපාය සිය නිවස වැනි වන්නේ එහෙයිනි.
කරුණු මෙසේ හෙයින් සත්ත්වයන්ට ප්‍ර‍මාදය මහා භයකි. අප්‍ර‍මාදය ඒ මහා භය දුරු කරන්නා වූ පිහිට ය. එබැවින් ප්‍ර‍මාදයෙහි භය භාවය, ආදීනවය හා අප්‍ර‍මාදයෙහි අගය දන්නා වූ නුවණැත්තෝ ප්‍ර‍මාදය දුරුකොට අප්‍ර‍මාදයෙහි යෙදීම් වශයෙන් නිති දන් දුන්නාහ. පඤ්චශීලාදි ශීලයන් රක්ෂා කළහ. එපමණකිනිදු නො නැවතී මහා ධනස්කන්ධයන් කෙළ පිඩු සේ හැර, ප්‍රිය වූ අඹුදරුවන් හැර පැවිදි වූහ. ප්‍ර‍මාදයට බිය වූ තේමිය කුමාරයෝ වැඩිවිය පැමිණි පසු රජකම් කරන්නට නො වනු පිණිස බාල කල පටන් නො ගොළුව ගොළුවකු මෙන් ද, නො බිහිරිව බිහිරකු මෙන් ද, නො කොරව කොරකු මෙන්ද, තරුණ විය පැමිණෙනතුරු සිට බොහෝ දුක් විඳ පැවිදි වූහ. පැවිදිව ද ශරීරයෙහි හා ජීවිතයෙහි ආලය හැර අරණ්‍යාදි සේනාසනයන්හි වෙසෙමින් ශ්‍ර‍මණ ධර්මය පිරූහ.
චක්ඛුපාල තෙරුන් වහන්සේ ඇස්රෝගයක් ද තිබිය දී ඒ ගැන නොසලකා වස්කාලය මුළුල්ලෙහි නොනිදා ම ශ්‍ර‍මණ ධර්මය පිරූ සේක. සෝණ තෙරුන් වහන්සේ පතුල් පැලී ලේ ගලද්දී ද සක්මන් කිරීම නො නවත්වා ශ්‍ර‍මණ ධර්මය පිරූ සේක. ප්‍ර‍මාදය දුරු කළා වූ ඒ නුවණැත්තෝ සංසාර සාගරයේ ගැලී සිටින ප්‍ර‍මාද වූ ජන සමූහය පසු කොට හැරපියා නිර්වාණක්ෂේම භූමියට පැමිණියෝ ය. ප්‍ර‍මාදය දුරු කරන තුරා සත්ත්වයන්ට දුකින් මිදිය හැකි නොවේ. එබැවින් මහා කාරුණික වූ තථාගතයන් වහන්සේ පිරිනිවන් පානා රාත්‍රියේ දී අන්තිම අනුශාසනාව වශයෙන් තමන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සමූහයාට “හන්දදානි භික්ඛවෙ ආමන්තයාමි වො වයධම්මා සංඛාරා අප්පමාදෙන සම්පාදෙථ” යනුවෙන් අප්‍ර‍මාදයෙහි පිහිටන ලෙස ම වදාළ සේක. එබැවින් ඒ තථාගතයන් වහන්සේ සරණ යන්නා වූ සියල්ලෝ ම ඒ අන්තිම බුද්ධ වචනය සිතට ගෙන ප්‍ර‍මාදය දුරු කොට අප්‍ර‍මාදයෙහි පිහිටා ඒ බුදුන් වහන්සේ විසින් පැමිණියා වූ නිවන් පුරයට පැමිණෙත්වා!
චිත්තෝපක්ලේශ ධර්ම නිමි.
චිරං තිට්ඨතු සද්ධම්මො