මහා කාශ්‍යප ස්ථවිරයන් වහන්සේ රජගහ නුවර නිසා පිප්ඵලී ගුහාවෙහි වැඩ වෙසෙන කල්හි උන් වහන්සේට කුඩා දෙනමක් උපස්ථාන කළෝ ය. ඉන් එක් නමක් මැනවින් වත් පිළිවෙත් කරයි. අනික් නම කෛරාටිකයෙකි. මනාකොට වත් පිළිවෙත් නො කරයි. පළමු කී කුඩා නම විසින් මුව දෝනා පැන් හා දැහැටි පිළිවෙල කර තැබූ කල්හි කෛරාටික ශිෂ්‍යයා තෙරුන් වහන්සේ වෙත ගොස් මුවදෝනා පැන් සැපයීම තමා කළාක් මෙන් හැගෙන්නට “ස්වාමීනි, මුව දෙවුව මැනැව”යි කියයි. වත් කරන ශිෂ්‍යයා විසින් පා සෝදන පැන් නාන පැන් පිළිවෙල කළ කල්හි ද කෛරාටිකයා එසේ ම කරන්නේ ය.
එක් දවසක් වත් කරන නම මේ කපටියාට හොඳ පාඩමක් උගන්වමියි සවස් කාලයෙහි ඔහු නිදන අතර තෙරුන් වහන්සේට නෑමට පැන් හුණු කොට ඒවා නාන කොටුව පිටිපස තබා පැන් හුණු කරන බඳුනෙහි නැළියක් පමණ පැන් තිබෙන්නට හැරියේ ය. කෛරාටික මහණ සවස නින්දෙන් නැඟිට බලනුයේ නාන කොටුවෙහි සැළියෙන් දුම් නගිනු දැක උණු පැන් පිළියෙල වී ඇතියයි සිතා වෙනදා පරිදි තෙරුන් වහන්සේ කරා ගොස් “ස්වාමීනි, නානු මැනව”යි කියා උන්වහන්සේ සමග ම නාන කොටුවට ගියේ ය. තෙරුන් වහන්සේ කොටුවට පිවිස පැන් නැත්තෙන් “පැන් කොහිදැ”යි විචාළහ.
එකල්හි කෛරාටික ශිෂ්‍යයා “මම පැන් උණු කරන ලද්දේ ය යි සිතා ආචාර්‍ය්‍යයන් වහන්සේට ඒ බව සැල කෙළෙමි. මේ දුෂ්ටයාගේ වැඩේ සැටි බලන්න. හිස් බඳුන ලිප මත තබා මොහු කොහි ගියේදැ”යි බණිමින් කළය ගෙන පැන් තොටට ගියේ ය. වත් කළ ශිෂ්‍යයා පිටුපස තිබූ හුණු පැන් ගෙනැවිත් නාන කොටුවෙහි තැබීය. එකල්හි තෙරුන් වහන්සේ “මේ නම මට නාන්නට වඩිනු මැනවයි කියා මා මෙහි කැඳවාගෙන අවුත් දැන් කළය ගෙන පැන් තොටට යන්නේ ය. මේ කිමෙක්දෝ”යි ආවර්ජනා කරන්නාහු මෙතෙක් කල් මේ නම විසින් කළ වත් තමා කළාක් මෙන් දක්වා වඤ්චා කරමින් සිටි බව දැන සවස් කාලයෙහි ඒ තැනැත්තා කැඳවා “ඇවැත්නි, ශ්‍ර‍මණයන් විසින් මෙබඳු කපටිකම් නො කළ යුතුය”යි අවවාද කළ සේක. හෙතෙම තෙරුන් වහන්සේගේ ක්‍රියාව බලන්න, වතුර ටිකක් නිසා මට මෙසේ කියන්නාහයි කිපී දෙවන දවස්හි තෙරුන් වහන්සේ හා පිඬු සිඟා නො ගියේය. තෙරුන් වහන්සේ වත් කළ කුඩා නම හා එක් ප්‍රදේශයකට පිඬු සිඟා වැඩි සේක. අනික් නම තෙරුන් වහන්සේගේ එක් දායක ගෙයකට ගියේ ය.
එහිදී තෙරුන් වහන්සේ ගැන ඇසූ කල, අසනීප වී විහාරයෙහි ම වැඩ සිටින බව කීය. එහි මිනිසුන් විසින් “තෙරුන් වහන්සේට වුවමනා කුමක්දැ”යි ඇසූ කල්හි මෙබඳු ආහාරයක් ය යි කීය. ඔවුහු කී පරිදි ආහාර සපයා තෙරුන් වහන්සේට ගොස් වළඳවනු මැනවයි කියා ඒ කුඩා නමට දුන්හ. කුඩා නම එය මඟදී ම වළඳා පාත්‍ර‍ය සෝදා ගෙන පන්සලට ගියේය. තෙරුන් වහන්සේ ද පිඬු සිඟා වැඩි ප්‍රදේශයේ දී විශාල වස්ත්‍ර‍ක් ලැබ තමා කැටුව ගිය කුඩා නමට දුන්හ. තෙරුන් වහන්සේ දෙවන දවස වත් නොකරන කුඩා නම තෙරුන් වහන්සේ අසනීප බව කියා ආහාර ලබාගත් දායක ගෙට වැඩියෝ ය.
එහි සිටියෝ “ස්වාමීනි, නුඹ වහන්සේ අසනීප ව සිටින බව අසා අපි ඊයේ කුඩානම අත ආහාර යැවීමු. එයින් නුඹ වහන්සේට පහසු වූ සේක්දැ”යි කීහු. තෙරුන් වහන්සේ ඒ ගැන කිසිවක් නො වදාරා විහාරයට පැමිණ කුඩා නම අමතා “ඇවැත්නි, ගිහියන්ගෙන් ආහාර ඉල්වා ගැනීම ශ්‍ර‍මණයන්ට නො වටනේය. මතු එසේ නො කරව”යි අවවාද කළ සේක. එකල්හි කුඩා නම අතිශයින් ම කිපී මේ තෙරුන් වහන්සේ වතුර ටිකක් නිසා වරක් මා බොරුකාරයකු කළෝය. වස්ත්‍ර‍ය ද මට නොදී අනිත් නමට දුන්නාහ. දැන් ආහාර ස්වල්පයක් නිසා ද මට පීඩා කරන්නාහ. මීට කළමනා දනිමියි සිතා පසුදින තෙරුන් වහන්සේ පිඬු සිඟා වැඩි කල්හි පන්සලෙහි තුබුණු ගිනි නො ගන්නා බඩු සියල්ල මුගුරකින් ගසා පොඩිකර දමා පන්සලට ද ගිනි තබා පලා ගියේ ය. පසු ව ඔහු මැරී ඒ පාපයෙන් අවීචි මහා නරකයේ උපන්නේ ය.
මේ කුඩා නමට මහත් වූ අපකීර්තියට පැමිණීමට හා ගුරුවරයාගෙන් හා වාසස්ථානයෙන් පහවීමට ද නරකයෙහි ඉපදීමට ද හේතු වූයේ ඔහුගේ සිත කිලිටි කරගෙන පැවැත්නා වූ කෛරාටික භාවය හා ථම්භ නම් වූ අවවාදයට නො නැමෙන ස්වභාවය යි. ථම්භය හේතුකොට කිලිටි ව දිරූ දරකඩක් සේ රළු බවට පැමිණියා වූ නො නැමෙන සිත් ඇත්තා වූ ඇතැම් අසත්පුරුෂයන් මෙසේ හිතාධ්‍යාශයෙන් අවවාද කරන උතුමන්ට කරදර කරන නමුත් සත්පුරුෂයෝ ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ මෙන් ඉතා ආදරයෙන් අවවාද පිළිගන්නාහුය.
දිනක් දම්සෙනෙවි සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේගේ සිවුරු කොනක් එල්ලෙමින් තිබුණේ ය. සිවුරු වනාහි කතුරකින් මට්ටමට කපන ලද්දක් මෙන් කොන් නොඑල්ලෙන සේ මට්ටමට හැඳ පෙරවිය යුතුය. සැරියුත් මහ තෙරුන් වහන්සේගේ සිවුරු කොන එල්ලෙනු දුටු සත් හැවිරිදි සාමණේර නමක් උන්වහන්සේට ඒ බව දැනුම් දින. උන්වහන්සේ මේ බුද්ධශාසනයෙහි බුදුන්ට පමණක් දෙවෙනි පුද්ගලයා වුව ද කිසිදු කථාවක් නො කොට සුදුසු තැනකට ගොස් මනා කොට සිවුරු හැඳ පොරොවා අවුත් කුඩා සාමණේර නම සමීපයෙහි සිට බොහෝ කලකින් අවවාද දායකයකු ලදිමියි සාමණේරයන්ට ස්තුති කොට, -
“තදහු පබ්බජිතෝ සන්තො
ජාතියා සත්තවස්සිකො
සෝපි මං අනුසාසෙය්‍ය
සම්පටිච්ඡාමි මත්ථකේ”
යනුවෙන් “එදවසම පැවිදි වූ සත් හැවිරිදි සාමණේර නමක් මට අනුශාසනා කෙළේ ද, එය මම මුදුනෙහි තබා පිළිගනිමි”යි වදාළ සේක. අවවාදානුශාසනා පිළිගැනුම සම්බන්ධයෙන් සියල්ලෝ ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ ආදර්ශයට ගනිත්වා!
අවවාද කිරීමට කිපී පන්සලත් ගිනි ලවා පලා ගිය ශ්‍ර‍මණයා වැනි අවවාද කරන්නවුන්ට කරදර කරන්නවුන් ඇතත්, අවවාද දායකයන් උතුම්කොට සලකන අවවාද පිළිගන්නා සත්පුරුෂයන් ද ලොව ඇති බැවින් අසත්පුරුෂයන්ගෙන් වන් කරදර නොසලකා පරානුශාසනය සත්පුරුෂයන් විසින් කළ යුතුමය.
“ඔවදෙය්‍යානුසාසෙය්‍ය - අසබ්භා ච නිවාරයෙ
සතං හි සෝ පියෝ හෝති - අසතං හෝති අප්පියෝ”
“පරහට වරද දුටු විට අවවාද කරන්නේ ය. වරදට පැමිණෙන්ට පෙර අනුශාසනා කරන්නේ ය. අන්‍යයන් පවින් වළක්වන්නේය. එසේ කරන තැනැත්තේ සත්පුරුෂයන්ට ප්‍රිය වන්නේය. අප්‍රිය වන්නේ අසත්පුරුෂයන්ටය” යනු එහි අදහසයි.
සිත දරදඬු කරන මේ ථම්භය සත්ත්වයාට මහානර්ථකරය. ථම්භයෙන් තද වූ සිත් ඇති, කිසිවකට නොනැමෙන පුද්ගලයාට ලොව වැඩි කලක් ජීවත් වන්නට පවා නො හැකි වේ. රාජනීති ලෝකනීති, ධර්මනීති වලට පිටුපා ක්‍රියා කිරීමෙන් රාජදණ්ඩනයට හෝ රෝගාදී අන්තරායයන්ට හෝ පැමිණීමෙන් ඔහුගේ මරණය හෝ ඉක්මණින් විය හැකි ය. අසර්වඥ වූවෙක් මට වරදින්නේ නැත යයි සිතා නම් එය මුලාවකි. අසර්වඥ වූවෙක් මට වරදින්නේ නැත යයි සිතා නම් එය මුලාවකි. ඒ මුලාව වනුයේ ථම්භයෙන් සිත කිලිටි වීමෙනි. සර්වඥ නොවූ පණ්ඩිත අපණ්ඩිත උගත් නූගත් බාල මහලු දුප්පත් පොහොසත් හැම දෙනාට ම වරදින්නේ ය. ඔවුන්ගේ ඇති වෙනස නම් පණ්ඩිතයාට වඩා අපණ්ඩිතයාට ද, උගතාට වඩා නූගතාට ද, මහල්ලාට වඩා බාලයාට ද වැරදීමේ වැඩි බව පමණෙකි. වඩා වරදින තැනැත්තන් විසින් වැරදීම් අඩු තැනැත්තන්ගේ අවවාද අනුශාසනයන් පිළිගත යුතු ය.
තමාගේ වරද තමාට පෙනෙතත් පෙනෙන්නේ වැරදුණාට පසුව ය. තමාට නො පෙනෙන මුහුණෙහි කැළැල් පර හට පහසුවෙන් පෙනෙන්නාක් මෙන් තමාගේ වරද අනුන්ට පහසුවෙන් පෙනේ. නොයෙක් විට පණ්ඩිතයාට නොපෙනෙන පණ්ඩිතයාගේ වැරදි අපණ්ඩිතයාට පෙනෙන්නේ ය. උගතාට නොපෙනෙන ඔහුගේ වැරදි නූගතාට ද පෙනෙන්නේය. මහල්ලාට නො පෙනෙන ඔහුගේ වැරදි බාලයාට ද පෙනෙන්නේ ය. එබැවින් පණ්ඩිතයෝ ද, උගත්තු ද, වැඩිමහල්ලෝ ද, අපණ්ඩිතයන්ගෙන් ද, නූගතුන්ගෙන් ද, වයසින් බලායන්ගෙන් ද අනුශාසනා ලැබීමට නුසුදුස්සෝ නො වෙති. කවරකුගෙන් වුවත් ලැබෙන අවවාදයක් අනුශාසනයක් ඇත්නම් අනුශාසනා කරන්නා අපණ්ඩිතය, නූගත්ය, බාලය කියා එය ප්‍ර‍තික්ෂේප කිරීමට ඉක්මන් නො විය යුතුය. කවුරු කියන දේ ගැනත් සලකා බැලිය යුතුය. උතුමන්ගේ අවවාදවලට පිටුපා ක්‍රියා කොට විනාශ වූවෝ බොහෝ ය. එසේ ම උතුමන්ගේ අවවාදයට කීකරුවීමෙන් යස ඉසුරට පැමිණියෝ ය බොහෝ ය. එබැවින් තමහට වැඩ කැමති සියල්ලෝ ම ථම්භය දුරලා සිත පිරිසිදු කර ගෙන මව්පිය ගුරුවරාදි නැමිය යුත්තන්ට හා ඔවුන්ගේ අවවාදානුශාසනයන්ට කීකරු වී දෙලෝ වැඩ සිදු කර ගනිත්වා!