මෙසේ අසදෘශ ස්වරූප වූ ලෝකස්වාමින් වහන්සේ වදාළ පරිද්දෙන් සතර වැදෑරුම් අරූපධ්‍යානයන් දැන එයට අනතුරුව එහි ප්‍ර‍කීර්‍ණක කථාව ද දත යුතු.
ආරම්මණාතික්කමතො - චතස්සොපි භවන්තිමෙ
අඞ්ගාතික්කමමෙතෙසං - න ඉච්ඡන්ති විභාවිනො
‘අරූප සමාපත්තීහු රූපාදි අරමුණු ඉක්මවීමෙන් සතර දෙනෙක් මැ වෙති. එහි රූපාවචර ධ්‍යානයෙහි මෙන් අඞ්ගාතික්‍ර‍මණය නුවණැත්තෝ කැමැති නොවෙති.’
විස්තර :- මේ සතර අතුරින් ප්‍ර‍ථමරූප්‍යය කසිණ රූපය වූ ප්‍ර‍තිභාග නිමිත්ත ඉක්මවීමෙන් ද, ද්විතීයරූප්‍යය කසිණුග්ඝාටිමාකාශය ඉක්මවීමෙන් ද, තෘතීය ය ඒ ආකාශයෙහි පැවති විඤ්ඤාණය ඉක්මවීමෙන් ද, චතුර්‍ථය විඤ්ඤාණය ගේ අපගමය ඉක්මවීමෙන් දැයි මෙසේ අරමුණු දැක්වීමෙන් වෙති.
රූපාවචර සමාපත්තීන්හි මෙන් අඞ්ගාතික්‍ර‍මණය මෙහි නැති. මේ අරූප සමාපත්තීන්හි උපෙක්ඛා එකග්ගතා විසින් අඞ්ග දෙකෙකි. එහෙත් මොවුන් අතුරින් පසුව පසුව වූ සමාපත්තීහු අතිශයින් ප්‍ර‍ණීත්තර වෙති. එය ප්‍රාසාදතල, සාටිකා උපමාවලින් දතයුතු.
ඒ මෙසේයි :- “සිවු මහල් පහයෙක යට තෙලෙහි දිව නැටුම් වැයුම්, සුවඳ මල්, අමා බොජුන්, අසුන්-වස්ත්‍ර-සුවඳ දුම් - විලවුන් - වත්සුණු ආදි වශයෙන් උතුම් පස්කම් ගුණ වේ. දෙවන මහලෙහි එයට වඩා ද, තුන්වන මහලෙහි එයටත් වඩා ද, හතරවන මහලෙහි එයටත් වඩා ද, උතුම් වූ පස්කම් සුව එළවයි. හුදෙක් ඒ සතරම පාසාදතල වුව ද පස්කම් සුවයෙහි සමෘද්ධත්‍වයෙන් යට යට තලයනට වඩා මතු මතු තල අතිශයින් ප්‍ර‍ණීත වේ.
එසේ ම එක ම ගැහැණියක කටිනා ලද දලහූය, සිහින් හූය, අතිශයින් සිහින් හූය, හාත්පසින්න අතිශයින් සිහින් හූය යන සතරාකාර වූ හූ සතර පලම ය, තුන් පලම ය, දෙ පලමය, එක් පලම යැයි මෙසේ ඒ ඒ ගණනින් වියන ලද අයම් විතරින් සම පමණ වූ වස්ත්‍ර සතරෙක් වේ. ඒවා ප්‍ර‍මාණයෙන් සම වුව ද ස්පර්‍ශයෙන් හා සියුම් මහඟු බැව් ආදීන් පළමු පළමු සළුවලට වඩා පසු පසු වූ සළු අතිශයින් ප්‍ර‍ණීත වන්නා සේ මේ අරූපධ්‍යාන සමාපත්තීහු අඞ්ග වශයෙන් සම වුව ද, භාවනා භේදයෙන් ඒ අඞ්ගයන් ගේ ප්‍ර‍ණීත භාවයෙන් පසු පසු ව සමාපත්තීහු විශේෂයෙන් ප්‍ර‍ණීතතර වෙති.
තවද උපමාවෙකි :- අපවිත්‍ර ප්‍රදේශයෙක මණ්ඩපයෙක් වෙයි. එහි පැමිණි පුරුෂයෙක් අපවිත්‍ර‍යට පිළිකුලින් ඒ මණ්ඩපයෙහි එල්බ සිටී. ඒ වෙත පැමිණි අන් පුරුෂයෙක් ඔහු නිසා එල්බ ගනී තව ද පැමිණි තුන්වන පුරුෂයෙක් ‘ඒ දෙදෙනා සිටුනා සේ නොයෙදේ’ යැයි සලකා ඉන් පිටත සිටී. එහි පැමිණි සිව්වැනි පුරුෂයෙක් ඒ පිටත සිටියහු ඇසුරින් සිටී.
සංසන්‍දනය:- අපවිත්‍ර ප්‍රදේශයේ මණ්ඩපය සේ කිසුණු ඉගුළු අහස ද, අසූචියෙහි පිළිකුලින් මණ්ඩපයෙහි එල්බ සිටියහු සේ, රූප නිමිත්හි පිළිකුලින් ආකාශාලම්බන වූ ආකාසානඤ්චායතන ධ්‍යානය ද, එල්බ සිටිය හු නිසා සිටි පුරුෂයා සේ (ඒ ආකාශාලම්බන) විඤ්ඤණඤ්චායතන ධ්‍යාන චිත්තය ද, ඒ දෙනො නො නිසා පිටත සිටියහු මෙන් ආකාසානඤ්චායත ධ්‍යානයා ගේ අභාවය අරමුණු කොට උපදවන ආකිඤ්චඤ්ඤායතන ධ්‍යානය ද, ඒ පිටත සිටියහු නිසා සිටි පුරුෂයා සේ ආකිඤ්චඤ්ඤායතන ධ්‍යානය අරමුණු කොට පැවති නේවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන ධ්‍යාන චිත්තය ද, දතයුතු. තවද නේවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන ධ්‍යානයට ආසන්න වූ ආකිඤ්චඤ්ඤායතන ධ්‍යානය සතුරු වුව ද ඇසුරු කොට ගනී. වෙන ඇසුරු කළ යුක්තක් නැති හෙයිනි. යම් සේ චණ්ඩ පරුෂ රජකු වුව ද වෙන ඇසුරු කළ යුතු මනා රජකු නැති කල තමා වෘත්තිය සඳහා ඇසුරු කරන මහජනයා මෙනි.
එසේ ම හිණි මුදුනට නැගි පුරුෂයෙක් අල්ලා ගත හැකි අනෙකක් නැති කළ එය ම අල්ලා සිටිනා සේ මේ චතුර්‍ථරූප්‍ය ධ්‍යානය ද තෘතීයාරූප්‍ය ධ්‍යානය අරමුණු කොට පවත්නේ ය.
හුදී ජනයා ගේ ප්‍ර‍සාදය පිණිස කළ
සිංහල විශුද්‍ධි මාර්‍ගයේ සමාධි භාවනාධිකාරයට ඇතුළත්
ආරූප්‍ය නිර්දේශ නම් වූ දස වන පරිච්ඡේද යි.