නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මා සම්බුද්ධස්ස.
ශ්‍රීමත් සර්වඥාශාසනයෙහි අතිශයින් දුර්‍ලභ වූ පැවිද්ද ලත් කුලපුත්‍ර‍යනට ක්‍ෂේම වූ නිර්‍වාණ ප්‍ර‍තිලාභයට සෘජු වූ ආර්‍ය්‍ය මාර්‍ග සංඛ්‍යාත ප්‍ර‍තිපත්තිය ඉවහල් වන බැවින් ප්‍ර‍තිපත්තිය ශීල-සමාධි-ප්‍ර‍ඥා මුඛයෙන් ප්‍ර‍කාශනය කරනු පිණිස ඒ මේ විශුද්ධිමාර්ගය සම්පාදනය කරන ලද්දේ වෙයි. එහි සංඥාද්‍යාර්‍ථ පඤ්චකය ප්‍ර‍මුඛ කොට ඇති මේ ප්‍ර‍ස්තාවනාව ශාසනමාමකයන් ගේ විශුද්ධිමාර්‍ගාවතරණයෙහි ප්‍ර‍යත්න දනවනු පිණිස අනේක ග්‍ර‍න්‍ථාශ්‍ර‍යයෙන් ද, ඉතිහාසය ප්‍ර‍වෘත්ති සංකලනයෙන් ද, ආචාර්‍යමතානු සාරයෙන් ද කරුණු සම්පින්ඩණය කොට ගෙන විවේචන පූර්වක වැ සපයනු ලැබේ.
“විසුද්‍ධිති සබ්බමලවිරහිතං අච්චන්නපරිසුද්ධා නිබ්බානං වෙදිතබ්බං තස්සා විසුද්ධියා මග්ගොති=විසුද්ධිමග්ගො”[1] යනු ග්රන්ථාගත වූ අභිධෙයාර්‍ථ හෙයින් විශුද්ධි සංඛ්‍යාත සංඥා සර්වමලවිරහිත අත්‍යන්තපරිශුද්ධ වූ නිර්‍වාණයට මාර්‍ගය විශුද්ධිමග්ග නම් වේ. ඒ මේ විශුද්ධිමාර්ගය සර්‍වප්‍ර‍කාරයෙන් ප්‍ර‍කාශනය කරන මේ ග්රන්ථය ද අභෙදොපරචාරයෙන් විසුද්ධිමග්ග නම් වන බව දත යුතු “විසුද්ධියා මග්ගො = විසුද්ධිමග්ගො” යන විග්‍ර‍හය පූර්‍වොක්ත ග්රන්ථාගත අභිර්‍ධෙයාර්‍ථයෙන් ම සිද්ධ ය. මෙහි විසුද්ධි නම් නිර්‍වාණය යි. මග්ග නම් අධිගමෝපාය යි. “මෙග්ගාති අධිගමූපායො වුච්චති” යනු කී බැවින් අධිගම ලාභයට උපාය මග්ග නම් වන බව දතයුතු. “නිවනට මග විසුද්ධිමග්ග නම් වේ” යනු මෙහි නිෂ්කර්‍ෂය යි.
“විදශුද්‍ධිමාර්‍ගය යි නිෂ්පර්‍ය්‍යායයෙන් ලෝකෝත්තර මාර්‍ගය දතයුතුය. තදුපාය හෙයින් වනාහි පූර්‍වභාග මාර්‍ගය ද තන්නිශ්‍ර‍ය කථා ප්‍ර‍බන්‍ධය ද විශුද්ධිමාර්ගය යි කියනු ලැබේ.”[2] යන මේ පරාක්‍ර‍මබාහු නරේන්‍ද්‍ර‍චනයෙන් ද මේ ග්රන්ථයට විසුද්ධි මග්ග නාමය දීමෙහි සමීචීනත්‍වය ව්‍යක්ත වේ මැයි. ඒ මේ විශුද්ධි මාර්‍ගය වනාහි කිසිතැනෙක්හි විදර්‍ශනාමාත්‍ර වශයෙන් ද, කිසි තැනෙක්හි ධ්‍යාන - ප්‍ර‍ඥා වශයෙන් ද, කිසි තැනෙක්හි කර්‍මාදීන් ගේ වශයෙන් ද, කිසිතැනෙක්හි ශීලාදීන් ගේ වශයෙන් ද, කිසිතැනෙක්හි ස්මෘතිප්‍ර‍ස්ථානාදීන් ගේ වශයෙන් ද දෙසූහ. මේ ග්රන්ථයට වස්තු වූ “සීලෙපතිට්ඨාය” යනාදී ගාථාවෙන් ශීල-සමාධි ප්‍ර‍ඥා මුඛයෙන් මෙහි විශුද්ධිමාර්ගය දක්වන ලද්දේ වෙයි. එහෙයින් මේ ග්රන්ථය දුශ්චරිත සංක්ලේශයා ගේ විශුද්ධියට මාර්‍ගය වූ ශීලය ද තෘෂ්ණාසංක්ලේශයා ගේ විශුද්ධියට මාර්‍ගය වූ සමාධිය ද, දෘෂ්ටි සංක්ලේශයා ගේ විශුද්ධියට මාර්‍ගය වූ ප්‍ර‍ඥාව ද සර්‍වඥ දෙශනානුසාරයෙන් ප්‍ර‍කාශිත වන බැවින් විසුද්ධිමග්ග නම් වූ බව දත මැනැවි. සංව්‍යවහාරාර්‍ථය පිණිස සංඥාකථනය වක්තව්‍ය හෙයින් මෙහි “විසුද්‍ධිමග්ගං භාසිස්සං” යන්නෙන් ග්‍ර‍න්‍ථකාරකයෝ ම සංඥාව කැලම දක්වති. විශුද්ධිමාර්ගය ග්‍ර‍න්‍ථස්වරූපයෙන් පවසන බව දත යුතු ය. අර්ථානුගතසංඥා හෙයින් අන්‍වර්‍ථසංඥා විසින් ද මෙයින් විදර්‍ශනා මාත්‍ර‍ය ද, ධ්‍යාන ප්‍ර‍ඥාවන් ද, කර්‍මාදිය ද, ශීලාදිය ද, ස්මෘතිප්‍ර‍ස්ථානාදිය ද අවිශේෂයෙන් පවසතත් ශීල සමාධි-ප්‍ර‍ඥා මුඛයෙන් මේ ග්‍ර‍න්‍ථයම විශුද්ධිමග්ග නාමයෙන් වක්තව්‍ය හෙයින් විශේෂ සංඥාවිසින් ද මෙහි සංඥාර්‍ථය දත යුතුය. සමුදය විසින් නිවනට මග විශුද්‍ධිමාර්‍ගයැයි කිව ද මෙහි ශීලයන් සමාධියත් ප්‍ර‍ඥාවත් අවයව විසින් විශුද්ධියට කරුණු වන්නෙන් අවයවයක් පාසා විශුද්‍ධිය ර්‍ප්‍යාය විසින් ලැබෙයි. එහෙයින් මේ විශුද්ධිමග්ග යන නාමය අවයවාර්‍ථයෙන් නො ගිලිහුණු ගුණයට නිමිතිවන්නෙන් නෛමිත්තක වෙයි. “විශුද්ධිමාර්ගය යනු අවයවාතර්‍ථච්‍යුත ගුණ නිමිත්තක වැ සිද්ධ වන බැවින් නෛමිත්තික නාම වෙයි.”[3] යන පරාක්‍ර‍මබාහු නරපති වචනයෙන් ද තදර්‍ථප්‍ර‍කාශනය වෙයි.
මේ ග්‍ර‍න්‍ථකරණයෙහි නිමිත්ත වනාහි අන්තර්නිමිත්ත යැ, වාහ්‍ය නිමිත්තයැ යි දෙපරිද්දෙකින් දැක්විය හැකිය. මෙහි අන්ත්නිමිත්තය නම් විශුද්‍ධිය කැමැති කුලපුත්‍ර‍යන් නිමිත්ත කරෙහි උපන් අනුකම්පාවයි. හේ වනාහි ග්‍ර‍න්‍ථකාරයන් විසින් ම “විසුද්‍ධිකාමා සබ්බෙපි නිසාමයථ සාධවො” යන්නෙන් දක්වන ලද්දේ වෙයි. සත්පුරුෂ කුලපුත්‍ර‍යන් කෙරෙහි පහළ වූ ග්‍ර‍න්‍ථකාරකයන්ගේ කරුණාව මෙයින් හෙළිවන බැවිනි. සත්කෘත්‍යශ්‍ර‍වණයෙහි ඔවුන් යෙදවීමෙන් තමන් ළෙහි උපන් කුලුණුගුණය මෙයින් ඇරෑ දැක්වු බව දතයුතු ය.
“ප්‍ර‍තිපන්ත යොගී ජනයන් අඥාන දුර්ඥාන මූලක අප්‍ර‍තිපත්ති දුෂ්ප්‍ර‍තිපත්ති හේතුක සංසාර දුඃඛයෛන් මුදනු සඳහා මේ විශුද්ධිමාර්ගය කළ බැවින් යථොක්ත ප්‍ර‍තිපද්ජනයන් කෙරෙහි සමුත්පන්ත අනුකම්පාව අන්තර් නිමිත්ත යැ”[4] යන මේ පරාක්‍ර‍මබාහුභූපතිවචනයෙන් හේ පැහැදිලි වෙයි. අන්තර්නිමිත්තය දැක්වුව ද වාහ්‍ය නිමිත්තය දෙපරිද්දෙකින් දක්වන ලද බව පැනෙයි.
විභජ්ජවාදිසෙට්ඨානං - ථෙරියානං යස්සසීනං
මහාවිහාරවාසීනං - වංසජස්ස විහාවිනො
හදහන සඞ්ඝපාලස්ස - සුචිසල්ලෙබවුත්තිනො
විනයාචාරයුත්තස්ස - යුත්තස්සපටිපත්තියං
ඛන්තිසොරච්චමෙත්තාදී - ගුණභුසිත චෙතසො
අජ්ඣෙසනංගහෙත්‍වාන - කරොන්තෙන ඉමං මයා”[5]
යන මේ ග්‍ර‍න්‍ථකාරයන් ගේ සුගීතයෙන් මහාවිහාර වංශයෙහි උපන් පැණවත් වූ පිවිතුරු සලේ පැවැතුම් ඇති විනේ අසරෙහි යෙදුණු පිළිවෙත්හි ඇලුණු කැත්සුරත බැව් ඈ ගුණ මුළුවෙන් සැරසුණු සිත් ඇති භදන්ත සඞ්ඝපාල මහාස්වාමීන් ගේ ආරාධනය මේ ග්‍ර‍න්‍ථකරණයට වාහ්‍යනිමිත්තය බව හෙළි වෙයි. “මේ විශුද්‍ධිමාර්‍ගකරණයෙහි බඬාදර පරම විශුඬාශය සඞ්ඝපාල ස්ථවිරපාදයෝ බාහ්‍ය නිමිත්ත වෙත්.”[6] යන්නෙන් පරාක්‍ර‍මබාහු නරදේවයෝ ආරාධකයා වාහ්‍යනිමිත්ත විසින් දක්වති. ආරාධකයා කීමෙන් ආරාධනය ද ගැනෙන බැවින් හේ අසංඝත නොවේ. මේ එක් වාහ්‍යනිමිත්තය යි අනෙක් වාහ්‍ය නිමිත්තය ප්‍ර‍තිපද්ජනයා යි.
“සුදුල්ලභං ලභිත්‍වාන - පබ්බජ්ජං ජිනසාසනෙ
සීලාදිසඞ්ගගං ඛෙමං - උජුමග්ගං විසුද්ධියා
යථාභුතං අජානන්තා - සුද්‍ධිකාමාපි යෙ ඉධ
විසුද්‍ධිං නාධිගච්ඡන්ති - වායමන්තාපි යොගිනො”[7]
යන මේ ග්‍ර‍න්‍ථකාරකයන් ගේ සදුක්තියෙන් එව්හු දැක්වෙති. සර්‍වඥ ශාසනයෙහි අතිශයින් දුර්‍ලභ වූ පැවිද්ද ලැබ විශුද්ධියට සෘජුමාර්‍ගය වූ ශීලාදිසංග්‍ර‍හය තතු සේ නො දන්නා වූ ශුද්‍ධිකාමීන් වැර වඩතුදු විශුද්‍ධිය නොලබන බව මෙයින් පවසති. ඔවුන්ගේ තත්ත්‍වඥානයට විශුද්ධිමාර්ගය කරන බව පැවසීමෙන් ග්‍ර‍න්‍ථකාරකයෝ ප්‍ර‍තිපද්යෝගීජනයා ද වාහ්‍යනිමිත්ත කොට දක්වති. මෙසේ මෙහි නිමිත්තාර්‍ථය දත යුතු. ග්රන්ථ සම්භාවනා පිණිස නිමිත්තකථනය සාධුසම්මත ය. එහෙයින් තමන් කරන ගතට නිමිති දක්වමින් ග්‍ර‍න්‍ථාකාරකයෝ ස්වාධ්‍යාංශය පිළිබඳ නිර්‍මලත්වය මැනැවින් හෙළිපෙහෙළි කරත්.
මෙහි කර්‍තෘවරයෝ අනුබුද්ධ බුද්ධඝෝෂ මහාස්වාමීහු වෙති. ලඞ්කාධීශ්වර පරාක්‍ර‍මබාහූන් විසින් “බුද්ධඝොෂාචාර්‍යපාදයෝ මේ විශුද්ධිමාර්ගයට කර්‍තෘත්‍වයෙන් වෙදිතව්‍යයෝ යි” යනුවෙන් කර්‍තෘ ස්වකීය විශුද්ධිමාර්ගය මහා සන්‍යයෙහි දක්වන ලද බැවින් ද, “විපුල විසුද්ධබුද්‍ධිනා බුදධඝොසොති ගරූහිගහිත නාමධෙය්‍යෙන ථෙරනෙ මොරණ්ඩචෙටකවත්‍ථබ්බෙන කතො විසුද්ධිමග්ගො නාම” යි විශුද්ධිමාර්ග ග්‍ර‍න්‍ථාවසානයෙහි සඳහන් වන බැවින් ද මේ ගැන සැකයෙක් නැති. බුද්ධඝෝෂාචාර්යපාදයන් මේ විශුද්ධි මාර්‍ගය සම්පාදනය කළ බව පරම්පරායාත වාර්‍තාවලින් ද හෙළිවෙයි. එක් පරම්පරායාත වාර්‍තාවක් දක්වන පරාක්‍ර‍මබාහු නාරෙශ්වරයෝ මෙසේ සඳහන් කෙරෙති.
මේ ආචාර්‍යයෝ ජම්බුද්‍විපවාස්තව්‍ය මහා ස්ථවිරවරයන් විසින් සමාරාධිත වැ හෙළු අටුවා පෙරළා සර්‍වජනීන මූලභාෂායෙන් තෙවළාවට අටුවා ලියනු සඳහා මේ ලඞ්කාද්‍වීපයට වැඩ මහා විහාරයෙහි සඞ්ඝපාල මහාස්ථවිරයන් කෙරෙහි හෙළු අටුවා අසා සියලු ස්ථවිරවාද ඉගෙන මහා සඞ්ඝයා රැස් කොට අටුවා ලියන්නට පොත් දෙන්නේ යැයි ඉල්වූහ. සඞ්ඝයා ද අනර්‍ථකථා කරනුවට ශක්ති පරීක්‍ෂා සඳහා තොප ගේ සාමතර්‍ථ්‍යය මිහි දක්වව. ඒ දැක පොත් දෙම්හ යි මේ ගාථා දෙක දුන්හ. එසඳ තදතර්‍ථවර්‍ණනාද්‍වාරයෙන් එහි අටුවා සහිත පිටකත්‍ර‍ය සංග්‍ර‍හ කොට මේ විශුද්ධිමාර්ගය කළහ යනු පරම්පරායාත වාර්‍තා යි.”[8]
මේ පරම්පරායාත වාර්‍තාව නිසැකයෙන් ම පිළිගත් විශුද්ධිමාර්ග මහාසන්‍යකාරක පරාක්‍ර‍මබාහු මහීශ්වරයෝ විශුද්ධිමාර්ගය බුද්‍ධඝෝෂාචාර්‍යපාදයන්ගෙ කෘතියක් බව සමර්‍ථනය කෙරෙති.
“සඞඝා ගාථාද්‍වයං තස්සා ‘දාසි සාමත්‍ථයං තව
එත්‍ථ දස්සෙහි තං දිස්වා සබ්බෙ දෙමාති පොත්‍ථකෙ
පිටකත්තයමත්‍ථෙ ච - සද්‍ධිමට්ඨකථාය සො
විසුද්‍ධිමග්ගං නාමා‘කා - සඞ්ගහෙත්‍වා සමාසතො”[9]
මේ මහාවංශොක්තියෙන් ද විශුද්ධිමාර්ගය බුද්ධඝෝෂපාදයන් ගේ කෘතියක් බව හෙළිවෙයි. මෙහි අදහස යට කී පරම්පරායාත වාර්‍තාවෙහි ඇතුළත් වන බැවින් අමුතුවෙන් කියයුතු නො වේ. බුද්ධඝොසුප්පත්ති නම් ග්රන්ථයෙහි ද සාසනවංස නම් ග්රන්ථයෙහි ද, තවත් බොහෝ ග්‍ර‍න්‍ථයන්හි ද බුද්ධඝොෂාචාර්‍ය්‍යවරයන් විශුද්ධිමාර්ගය කළ බව සඳහන් වෙයි.
“ඉති පන සබ්බං යස්මා - විසුද්‍ධිමග්ගෙ මහා සුපරිසුද්‍ධං
චුත්තං තස්මා භිය්‍යො - න තං ඉධ විචාරයිස්සාමි”[10]
යන මේ ආගමාර්‍ථකථාවචනයෙන් ම විශුද්ධිමාර්ගය බුදුගොස් හිමියන් ගේ බව මැනැවින් හෙළිවන බවින් මෙහි මුලින් දක්වන ලද කරුණු ද සමර්‍ථනය වෙති. මෙතෙකින් ඒ මේ විශුද්ධිමාර්ග නම් ග්රන්ථයෙහි කර්තෘවරයා විශුද්ධබුද්ධීන් ප්රසිද්ධ වූ බුද්ධඝෝෂ මහාස්වමින් බව නිගමනය වෙයි. “නිමිත්ත කර්‍තෘකථාවය ග්රන්ථ ගෞරවොත්පාදනාත්‍ථ වෙයි. යනු පරාක්‍ර‍මබාහු වචන හෙයින් නිමත්තකථනය මෙන් ම කර්‍තෘකථනය ද ග්රන්ථ සම්භාවනා පිණිස වැටෙයි. “විසුද්‍ධිමග්ගං හාසිස්සං” යනාදී පිණ්ඩාර්‍ථනිඬරණයෙන් ම මෙහි කර්‍තෘ වාච්‍ය වෙයි.
යම් කිසි ග්රන්ථයෙක්හි පරිමාණකථනය ශිෂ්‍යලෝකයා ගේ ප්‍ර‍වෘත්තියට කාරණ වෙයි. මෙහි පරිමාණය සමුදාය
පරිමාන අවයව විසින් ම දැක්විය යුතු වෙයි. සමුදාය පරිමාණ විසින් සලකන විට මෙහි ග්රන්ථ ප්‍ර‍මාණය බණවර විසින් අටපනසක් (58) බව පැනෙයි. එතද්ග්‍ර‍න්‍ථාවසානයෙහි පැනෙන:-
“විසුද්ධිමග්ගො එසොව - අන්තරායං විනා ඉධ
නිට්ඨිතො අට්ඨපඤ්ඤාස - භාණවාරාය පාළියා”[11]
යන ගාථාවෙන් ඒ බව මැනැවින් හෙළි වෙයි. මෙය පරාක්‍ර‍මබාහු මහීෂයන් විසින් දක්වන ලද්දේ “මෙහි ග්රන්ථප්රමාණ තුදුස් දහස් දෙබණවරෙකි” යන්නෙනි. ග්රන්ථප්රමාණ තුදුස් දහස් දෙබණ වරෙකැයි කීමත් අටපනස් බණවරෙකැයි කීමත් අර්ථ විසින් සමානය. විචිත්‍රාවබෝධය සඳහා කී හෙයින් පරාක්‍ර‍මබාහුවචනය සාධුත්‍වයෙන් පිළිගතයුතු ය. බණවර ගණින විට ග්‍ර‍න්‍ථයකට අකුරු දෙතිසක් ගනු ලබන බැවිනි. ග්රන්ථාගත ක්‍ර‍මයට විරුද්ධ වැ මෙහි බණවර එකුන්සැටක් (59) බව මනොරථපුරණීනිගමනයෙන් පෙනේ.
“එකුනසට්ඨිමත්තො - විසුද්ධිමග්ගො පි භාණවාරෙහි
අත්‍ථප්පකාසනත්‍ථාය - ආගමානං කතො යස්මා[12]”
යන ගාථාවෙන් ඒ බව පැහැදිලි වෙයි. මෙය ද බුදුගොස් හිමියන් විසින් ම කියන ලද බැවින් විචාර්‍ය්‍ය යි. තමන්ගේම කෘති දෙකෙකින් එකම ග්රන්ථයෙක්හි පරිමාණය දෙපරිද්දෙකින් කීම සැබවින් ම විචාරණ්‍ය කටයුතු වෙයි. මේ ගැන විචාරණය කළ බෙන්තර භදන්ත ශ්රද්ධාතිෂ්ය මහාස්ථවිරපාදයෝ:-
“විශුද්ධිමාර්ගය බණවර අටපනසකට වැඩි ය. එකුන්සැටට අඩු ය. ඒ වැඩි ටික ගණන් නො ගෙන විශුද්‍ධිමාර්‍ගනිගමනයෙහි අටපණසෙකැ යි ද, වැඩි ටික නිසා චතුරාගම වර්‍ණනාවන්හි ‘එකුනසට්ඨිමත්තො’ යි ‘මත්තා’ ශබ්දයෙන් ටිකක් අඩුබවත් හඟවා එකුන්සැටක් පමණැයි ද ලියන ලදැයි සැලකිය යුතු ය”[13] යනු ස්වකීය ප්‍ර‍ස්තාවනාවෙහි දක්වති. මේ විචාරණය ශාස්ත්‍රීය පක්‍ෂයට බර නො වතුදු ගත් උත්සාහයට පැසසිය යුතු ය. බණවරකට අකුරු අටදහසෙකි. විශුද්ධිමාර්ගයෙහි සම්පූර්ණ අක්‍ෂර සංඛ්‍යාව ගැන එය අටදහසින් බෙදූ විට බණවර ගණන ලැබෙයි. එසේ ගැන බලන විට බණවර එකුන් සැටක් නොලැබෙන බව ප්‍ර‍ත්‍යක්‍ෂයෙන් දත හැකි ය. අටපනසට වැඩි බවත් සැබෑ ය. එකුන් සැටට අඩු බවත් සැබෑ ය. එහෙත් “අප්පකං ඌනමධිකං ගණූපගං න හොති” යන නීතියට ගැළපෙන සේ අටපනසෙකැයි කීම වඩා සුදුසු ය. සැටට අඩුනම් එකුන්සැටෙකැ යි කීම ගැළපෙයි. එහෙත් මෙහි බණවර එකුන් සැටට අඩු බැවින් එකුන්සැටකැයි කීම කිසිසේත් ශාස්ත්‍රීය නො වේ. එක ම ග්රන්ථයෙක්හි සමුදාය පරිමාණය මෙසේ දෙ පරිද්දෙකින් කීම ද ශාස්ත්‍රීය නොවේ. එකම කර්තෘවරයා තමා කළ ග්රන්ථයෙහි සමුදාය පරිමාණය අර්ථ විසින් දෙපරිද්දෙකින් කීම අනවස්ථිත දෝෂ ප්‍ර‍සංගයෙන් ගර්‍හාවට පාත්‍ර වීමට කරුණෙකි. එහෙයින් මේ විමසිය යුතු තැනෙකි. මෙහි “එකුනසට්ඨිමත්තො” යන පදයෙන් අටපනසක් පමණ යැ යි ගන්නට යම්කිසි ශාස්ත්‍ර යුක්තියෙක් වෙයිනම් මැනැවි. “එකො ච එකො ච = එකා” යි සරූපෛක ශෙෂවාර්‍ථයෙන් “එක” යන්නෙන් දෙකක් ගත හැකි බව පෙනෙයි. එසේ ගැනීම ශාස්ත්‍ර‍යුක්තියට උචිත වන බැවින් වරදෙක් නො වේ. එකල්හි “එකුනසට්ඨිමතෙතා” යන්නට දෙකකින් අඩු වූ සැටක් පමණයැ යි අරුත් කිය හැකි වෙයි. මෙසේ ප්‍ර‍යත්නයෙන් ශාස්ත්‍ර‍යුක්ති දක්වා මෙය සිද්ධකර ගැනීමට අවශ්‍ය කමෙක් නැතැයි ඇතැම් විදග්ධ කෙනෙකුන් විසින් තර්ක කළ හැකි වෙයි. ප්‍ර‍ධාන සහිඅටුවා සතරෙහි ම මේ වචනය යොදා තිබෙන බැවින් වෙනස් කිරීම ද නො යෙදේ. විශුද්ධිමාර්ගයෙහි කී “අට්ඨපඤ්ඤාස” යන වචනය ඉවතලීම ද නො යෙදෙයි. දෙක ම සාධුත්‍වයෙන් පිළිගත යුතු කල්හි ආයාශයෙන් වුව නීතියකට ගැනීම සාධුසම්මත විසින් සැලකිය යුතු ය. මෙහි නොයෙක් ප්‍ර‍ශ්න මතු විය හැකි ය. ඒ කිනම් ප්‍ර‍ශ්නයක් මතු වුවත් විශුද්ධිමාර්ගය බණවර විසින් අටපනසෙකැයි යනු පිළිගත යුතු මැ යි. මෙහි අවයව පරිමාණය වනාහි සීළ - ධූතඞ්ගකම්මට්ඨානගහණ - පඨවිකසිණ - සෙසුකසිණ - අසුභ කම්මට්ඨාන ඡඅනුස්සති - අනුස්සතිකම්මට්ඨාන - බ්‍ර‍හ්මවිහාර - ආරුප්ප - සමාධි ඉද්ධිවිධ - අභිඤ්ඤා - ඛත්‍ධ - ආයතනධාතු - ඉන්ද්‍රියසච්ච - පඤ්ඤා භූමි දිට්ඨිවිසුද්ධි - කඞ්ඛාවිතරණ විසුද්ධි - මග්ගාමග්ගඤාණදස්සන විසුද්ධි - පටිපදාඤාණදස්සන විසුද්ධි - ඤාණදස්සන විසුද්ධි - පඤ්ඤා භාවනානිසංස නිදේදස විසින් තෙවිසින (23) නිර්‍දෙශයෙකින් දක්වන ලද්දේ වෙයි. මෙසේ මෙහි සමුදාය - අවයව පරිමාණ විසින් පරිමාණකථනය ග්‍ර‍හණධාරණ ශක්තිමතුන් ගේ ග්‍ර‍න්ථපරිශීලනයට ඉවහල්වන බව දත යුතුය.
“ප්‍ර‍ස්තුතග්‍ර‍න්ථයෙහි අධ්‍යයනය ශ්‍ර‍වණාදි වශයෙන් පවත්නා ශිෂ්‍යලෝකයා හට ප්‍රොතසාහෝත්පාදන සඳහා පරිමාණ කථා කර්‍තව්‍ය යි.”[14]
යනු එහෙයින් කියන ලදී. ශිෂ්‍යයන් ගේ ශක්ති පරිද්දෙන් පිළිපැදීමට පරිමාණකථනය අවශ්‍ය බව දතුයුතු.
පරිමාණකථනය මෙන් ප්‍රයෝජනකථනය ද ශිෂ්‍යලොකයා ගේ පැවැත්මට කාරණය වෙයි. “පරිමාණ ප්රයෝජන කථාද්‍වය ශිෂ්‍යලොකප්‍ර‍වෘත්ත්‍යඞ්ග වෙයි”[15]
යනු ප්රයෝජන පරාක්‍ර‍මබාහු වචන හෙයින් ග්රන්ථයෙක්හි ප්‍රයොජන කථනය ද අවශ්‍ය වෙයි. ප්රයෝජනය බළත් මුඛ්‍යානුෂඞ්ගික වශයෙන් දෙපරිදි වේ. මෙහි මේ ප්රයෝජන ද්වයම දක්වන පරාක්‍ර‍මබාහු නරදෙවයෝ :-
‘එහි ප්‍රියශීල ප්‍ර‍තිපත්තිවත්සල සුශික්‍ෂිත මුමුක්‍ෂුයොගී ජනයහට ප්‍රිති්‍යුත්පාදනය මුඛ්‍ය ප්රයෝජනය, චතුෂ්පාරිශුද්‍ධිශීලයෙහි සුප්‍ර‍තිෂ්ඨිත වැ අධිශීල ශික්‍ෂා සිද්ධ කොට ස්වචරිතානුකුල කර්‍මස්ථාන පරිග්‍ර‍හාදීක්‍ර‍මයෙන් පැවැත භාවනාප්‍ර‍කර්‍ෂර්‍ය්‍යන්ත ජන්මක ලොකොත්තරඥානසිද්‍ධින් අධිප්‍ර‍ඥාශික්‍ෂායෙහි මස්තකප්‍රාප්ත වැ පරමදක්‍ෂිණියක්‍ෂිණාශ්‍ර‍වභාවයට සම්ප්‍රාප්ත වැ සමාපත්ති සුඛානුභවයෙන් දවස් යවා නිරුපධිශෙෂ නිර්‍වාණධාත්‍වමෘතපදප්‍රාප්ත වනුමෙහි ආනුෂඞ්ගික ප්රයෝජනය යි දත යුතුය.”[16]
යනු පවසති. පිළිවෙත් පිරුමෙහි ආදර ගෞරව සම්ප්‍ර‍යුක්ත වූ සසරින් මිදෙනු කැමැති යෝගීජනයනට ප්‍රීතිය පහළ වීම මුඛ්‍ය ප්රයෝජනය බව මෙයින් පැවැසෙයි. ඒ යෝගී ජනයනට එතද්ග්‍ර‍න්‍ථශ්‍ර‍වණයෙන් ප්‍රීතිය පහළ වීමෙන් සසරින් මිදීමට යුක්තප්‍ර‍යුක්ත වැ අධිප්‍ර‍ඥාශීක්‍ෂාවෙහි හික්මී අමාමහ නිවන් සැප ලැබිය හැකි බැවින් තත් ප්‍ර‍තිලාභය ආනුෂඞ්ගික ප්‍රයොජනය බව ද පැවැසෙයි. මේ ප්රයෝජනය “තෙසං පාමොජ්ජකරණං” යන්නෙන් ග්‍ර‍න්‍ථකාරකයෝ ම දැක් වූහ. මෙසේ සංඥා නිමිත්ත කර්‍තෘ - පරිමාණ - ප්රයෝජන සංඛ්‍යාත අර්‍ථපඤ්චකය මේ ග්රන්ථයෙහි දක්වන ලද බැවින් විශුදද්‍ධ බුධිමත් බුද්ධඝොෂාචාර්‍ය්‍යපාදයෝ ද ප්‍රාචීනචාර්‍යයන්ගේ චාරිත්‍ර‍ය අනුගමනය කළහ.
ධර්‍මසංවර්‍ණනා කරන ආචාර්‍ය්‍යපාදයන් විසින් ඒ වර්‍ණනා කරනු ලබන ධර්‍මයට නිදානය ආදියෙහි ම තබා තදන්තර වැ ප්රයෝජනය - පිණ්ඩාර්ථය - පදාර්‍ථය සම්බන්‍ධය
ග්‍ර‍න්ථතත්ත්‍වය අධිප්‍රායය - චොදනාය - ශොධනා යැ යන මේ හැම කිය යුතු වෙයි මේ වනාහි ධර්‍මසංවර්‍ණනා විෂයෙහි ආචාර්‍ය්‍ය සම්මතය බව ටීකා - සන්‍ය දෙකින් ම පැනෙයි. මෙහි වනාහි “භගවන්තං කිර සාවත්‍ථියං විහරන්තං රත්ති භාගෙ අඤ්ඤතරො දෙවපුත්තො උපසඞ්කමිත්‍වා” යනාදීන් නිදානය දක්වන ලදී. “අන්තොජටා බහිජටා” යනාදී ගාථාවෙන් දිව්‍ය පුත්‍ර‍යා විසින් විචාරණය කරන ලද කාරණය හෙළි පෙහෙළි කරමින් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් “සීලෙ පතිට්ඨාය” යනාදී ගාථාවෙන් වදාළ ධර්මය ඔහු ගේ සැක පසිඳලීමට ඉවහල් වූ බව පැනෙන හෙයින් ප්රයෝජනය ද මෙහි නිදාන මුඛයෙන් ම දක්වන ලදි. සත්වයා ගේ විශුද්ධියට ශීල - සමාධි - ප්‍ර‍ඥා සංඛ්‍යාත මාර්‍ගය ඉවහල් වන්නේ එය “විසුද්‍ධිමග්ගං භාසිස්සං” යනාදීන් පිණ්ඩාර්ථය විසින් දක්වන ලදී. “සීලෙ ද පතිට්ඨායාති = සීලේ ඨත්වා” යනාදීන් පදාර්‍ථය ද සම්බන්‍ධය ද අධිප්‍රායය ද විභාවනය කරන ලදී. “කිංසීලං” යනාදිය චොදනා විසින් ද “පාණාතිපාතාදිහි වා විරමන්තස්සවත්ත පටිවත්තං වා පුරෙන්තස්ස චෙතනාදයො ධම්මා” යනාදිය ශෝධන විසින් ද දක්වන ලදී. සමාධි - ප්‍ර‍ඥාකථායෙහි ද මේ ක්‍ර‍මයෙන් ම දක්වන ලදී. මෙසේ මේ ග්රන්ථය ආචාර්‍ය්‍ය චාරිත්‍ර‍නුගමනයෙන් සම්පාදනය කරන ලද බව පැනෙයි.
මේ ග්රන්ථය වනාහි දීඝනිකායාදි පාළියට කළ සුමඞ්ගල විලාසින්‍යාදි අර්‍ථකථාවන් මෙන් වෙන සංවණිනාවක් වත් අභිධධර්‍මාවාතරාදිය මේන අන්‍ය ප්‍ර‍කරණයක් වත් නො වන බව ටීකාවාර්‍ය්‍ය මතය බැවින් මෙහි විශෙෂත්‍වයක් ඇති බව පිළිගත යුතු ය. මේ වනාහි ඒ සුමඞ්ගලවිලාසින්‍යාදීන් ගේ ම ශෙෂයැ යි[17] ඒ විශේෂත්‍වය ටීකායෙහි ම කියන ලදී. සන්‍යයෙහි ද මේ ටීකා මතය ම ඇරැ දක්වන ලදී. මෙය වෙන සංවර්‍ණාවක් නො වන බැවින් ම වස්තු වැ විනා ස්තුති පූර්වක වැ අසම්පාදීත බව නිගමනය කරන ලද්දේ වෙයි.
“දීර්‍ඝනිකායාදීන්ට සුමඞ්ගලවිලාසින්‍යාදීන් මෙන් වෙන සංවණිනාවක් නො වන බැවිනුදු අභිධර්‍මාවතාර - සුවතාවතාරාදීන් මෙන් ප්‍ර‍කරණාන්තරයක් නො වන බැවිනුදු ස්තුති පූර්‍වඞ්ගමකොට නො දක්වන ලදි. මේ වනාහි සුමඞ්ගලවිලාසින්‍යාදීන් ගේ ම ශේෂය යි දත යුතු යි”[18]
යන මේ පරාක්‍ර‍මබාහු වචනයෙන් ද එය පැහැදිලි වෙයි. විශුද්ධිමාර්ගය පිළිබඳ මෙවැනි නිගමනයක් කිරීමට ඉවහල් වූයේ බුද්ධඝෝෂාචාර්යපාදයන් විසින් ම සුමඞ්ගලවිලාසින්‍යාදී අර්‍ථකථා නිගමනයන්හි විශුද්‍ධිමාර්‍ගයේ බණවර ගණන සමඟ ඒ අර්‍ථකථාවන්හි බණවර ගණන එක් කොට සලකන ලද බැවිනි. සුමඞ්ගල විලාසිනියේ විශුද්‍ධිමාර්‍ගයේ බණවර ගණන සමඟ බණවර එක්සිය සාලිසෙකි. පපඤ්චසූදනියේ එක්සිය සසැටෙකි. සාරත්‍ථප්පකාසිනියේ එක්සිය සත්තිසෙකි. මනොරථපූරණියේ එක්සිය තෙපනසෙකි[19] මෙසේ චතුරාගම සංවණීනානිගමනයෙහි විශුද්‍ධිමාර්‍ගයේ අටපනස් බණවර සමග ඒ ඒ ආගමන සංවණිනානිගමනයෙහි විශුද්‍ධිමාර්‍ගයේ අටපනස් බණවර සමග ඒ ඒ ආගමසංවර්‍ණනාවන්හි බණවර ගණන කැටි කොට දක්වන ලද්දේ ඒ මේ විශුද්ධිමාර්ගය චතුරාගමසංවර්‍ණනාශේෂය වන බැවිනි. විශුද්ධිමාර්ගයෙහි සාමාන්‍ය සංඥාව චතුරාගමසංවණනාශෙෂය යනු මෙයින් ම සිද්ධයැ යි හැගේ. ප්‍ර‍ධාන සඟිඅටුවා සතරෙහි පැහැදිලි කළයුතු කරුණු රැසක් මේ විශුද්ධිමාර්ගයෙහි විස්තර වශයෙන් දක්වන ලද බැවින් මේ ග්රන්ථයට ඒ සාමාන්‍ය නාමය මැනැවින් ගැළපෙයි. ග්‍ර‍න්ථතත්‍වය දැනගැනීමට මේ කාරණය ම පමණ වෙයි. එහෙත් මේ ග්රන්ථය පිළිබඳ ඇතැම් විචාරකයන් ගේ අදහස් දැක්වීමෙන් පාඨකයනට යම්කිසි එළියක් ලැබිය හැකි වෙයි.
“උපතිස්ස ගේ ඇටසැකිල්ලක් හෝ රාමුවක් වැනි විමුත්ති මග්ගය තමන් ඉදිරියේ ඇතිව බුද්ධඝෝස විසින් විසුද්‍ධිමග්ගය ලියූ බව ද, තම හසළ බුද්‍ධියෙන් හා පාණ්ඩිත්‍යයෙන් එහි අඩු තැන් පුරවා ශ්‍රෙෂ්ඨ කෘතියක් නිපැද වූ බව ද අප නිගමනයයි.”[20]
මේ වනාහි පූනානුවර පර්ග්‍යුසන් විද්‍යාලයේ පාළිභාෂාව පිළිබඳ ආචාර්‍යවරයෙකු වූ ඇම්.ඒ.පී. එච්.ඩී. උපාධිධාරී පී.වී. බාපන් මහතාගේ මතය විශුද්ධිමාර්ග මහාසන්න ප්‍ර‍ස්තාවනාවෙහි දැක්වූ සැටිය මෙයින් විශුද්ධිමාර්ගය ළඟ තබාගෙන එහි ඌනපූරණය කරමින් නිපදවන ලද ග්‍ර‍න්ථයක් බව හෙළි වෙයි.
“ථෙරවාදීන්ට විශුද්ධිමාර්ගය යම්සේ ද? අභයගිරිකයන්ට විමුක්තිමාර්‍ගය ද එසේය. මහාවිහාරිකයන්ට විමුක්තිමාර්‍ගයේ එන ඇතැම් මත ඛණ්ඩනය කිරීම අවශ්‍යයෙන්ම උවමනා වී තිබෙන්නට ඇත. එමෙන් ම ඔවුන්ට එවැනි ග්‍ර‍න්ථයෙක අවශ්‍යතාව බෙහෙවින් බලපවත්වන්නට ඇත. එසේ නම් බුද්ධඝොස හිමියන්ගෙන් ඒ කාර්‍ය්‍ය මැනැවින් ඉටු වී තිබෙන බව කිය හැකිය.”[21]
මේ වනාහි පින්වත්තේ සද්ධර්මාකර පිරිවෙන්හි ආචාර්‍ය පණ්ඩිත පින්වත්තේ දෙවානන්‍ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ ගේ මතය යි. මෙයින් විමුක්තිමාර්‍ගය අභයගිරිකයන් ගේ ග්‍ර‍න්ථයක් බව ද, විශුද්ධිමාර්ගය මහාවිහාරිකයන් ගේ ග්‍ර‍න්ථ්‍යක් බව ද හෙළි කරන අතරැ විමුක්තිමාර්‍ගයේ ඇතැම් මත ඛණ්ඩනය සඳහා විශුද්ධිමාර්ගය කරන්නට ඇති බව ද සැක සහිත වැ දැක්වෙයි. මෙයින් බාපත් මතය නිරස්ත වෙයි. විශුද්ධිමාර්ගය විමුක්ති මාර්‍ගයේ ඌණපූරණයක් නො වැ එයට පටහැණි වැ සැපයූ ගතක් බව මෙයින් පැවැසෙන බැවිනි.
“මේ නිදසුන් වලින් අපට පෙනෙන්නේ නොයෙක් පොත් වලින් කරුණු උපුටා සංග්‍ර‍හ කෙරෙමින් ලියා තිබුණු සිංහල විසුද්ධිමග්ග අටුවාව බුදුගොස් තෙරණුවන් විසින් පාළියට පෙරලූ බව ය. විසුද්‍ධිමග්ගය සිංහල රටේ සිංහල භික්‍ෂුවක් අතින් නිපනක් බවට එහි පෙනෙන නානාවිධ කථාවන් සහ ප්‍ර‍වෘත්තීනුත් නිදසුන් කළ හැකිය. විසුද්ධිමග්ග විමුත්තිමග්ගයේ පරිවර්‍තනකැ යි ඇතැම් උගත්තු කල්පනා කෙරෙති. මේ දෙපොතේ සමත්‍වය දැඩි වශයෙන් පෙනෙතත් එකින් එකක් පරිවර්ථනය නො කළ බවට නිදසුන් බෙහෙවි.”[22]
මේ වනාහි සරික්කාමුල්ලේ නිරිනන්‍දන පිරිවෙන් හිමි පණ්ඩිත මැදඋයන්ගොඩ විමලකීර්‍තති ස්ථවිරයන් වහන්සේ ගේ මතය යි. මෙයින් සිංහල භික්‍ෂුවක් විසින් ලියා තැබූ සිංහල විශුද්‍ධිමාර්‍ගයක් බුදුගොස් හිමියන් විසින් පාළියට පෙරළන ලද බවත් විශුද්ධිමාර්ගය විමුක්තිමාර්‍ගයේ පරිවර්තනයක් නො වන බවත් දැක්වෙයි. මුලින් සඳහන් කළ බාපත්මතය මෙයිනුදු නිරස්ත වෙයි. මෙසේ අපරට විචාරකයන් දෙපළක ගේ අදහස් දැක්වීමට දක්වන ලද්දේ බාපත්මතය එයින්ම බිඳවැටෙන බව දැක්වීමට නො වේ. බාපත්මතය අප ද නො පිළිගන්නා බැවින් එයට සාධක වශයෙන් ඒ විචාරකයන්ගේ අදහස් ඇද දැක්වීමටත් ඒ අදහස් හි සාරයක් ඇද්දැ යි විමසීමටත් ය. පණ්ඩිත දෙවානන්‍දස්ථවිරමතය ගැන යමක් පළමුකොට කියයුතු වෙයි. විමුක්තිමාර්‍ගය අභයගිරිකයන් ගේ බව ඒ මතයෙහි සඳහන් වේ. විමුක්තිමාර්‍ගය කළ උපතිස්ස හිමියන් අභයගිරිකයකු බව මේතාක් ඔප්පු නො කළ බැවින් එහි වෙනස් මත ඇති පමණින් එය අභයගිරිකයන් ගේ ග්‍ර‍න්ථයෙකැයි නිගමනය නො කළ හැකිය. මහාවිහාරිකයන් ගේ යැයි සම්මත ග්‍ර‍න්‍ථයන්හිත් වෙනස් මතයන් ඇතැම්විට දක්නට ලැබෙන බැවිනි. මහා විහාරිකයන් විසින් ඛණ්ඩනය නො කළ හැකි මතයක් විමුක්ති මාර්‍ගයෙහි නැති බව දැනට පළ වී තිබෙන කරුණු වලින් පෙනේ. එහෙයින් මහාවිහාරිකයන් විමුක්තිමාර්‍ගමතයන් ඛණ්ඩනය කිරීමට බුදුගොස් හිමියන් යොදවන ලද බව පිළිගැනුමට කරුණු නැති. විශුද්ධිමාර්ගය කිරීමෙන් විමුක්තිමාර්‍ගයේ ඇතැම් මතයනට පහර වැදීම වූ බැවින් මහාවිහාරිකයන් ලඝුකොට සැලකිය යුතු නොවේ. අනතුරුව පණ්ඩිත විමලකීර්‍තති ස්ථවිර මතය ගැන සලකා බැලිය යුතු වෙයි. සිංහල භික්‍ෂුවක් විසින් ලියන ලද සිංහල විශුද්ධිමාර්ග අටුවාව බුදුගොස් හිමිතුමන් විසින් පාලයට පෙරළන ලද බව තන්මතය යි. විමුක්තිමාර්‍ගයේ පරිවර්තනයක් නොවන බවද උන්වහන්සේගේ පිළිගැනීම යි. මේ මතය විඥයන් විසින් ප්‍ර‍ශස්තයැ යි පිළිගැනීමෙහි වරදෙක් නැති සිංහල අටුවාව පාළියට පෙරැළීමට මෙහි පැමිණි බුදුගොස් හිමියනට පරිවර්‍තනශක්තිකය ඇති දැයි විමසීම මහාවිහාරික ප්‍රාඥයනට අභිමතව වුනා පුදුමයක් නොවන බැවිනි. එහෙත් සිංහල විශුද්ධිමාර්ග අටුවාවක් තිබුණු බවට කිසිම සාධකයක් නැති බැවින් මේ මතය තවත් විචාරණයට තැබිය යුතු වෙයි. එනම් අටුවාවක් ගැන කිසිම දැනීමක් අපට මේ තාක් නූපන් බැවින් විචාරකයනට ඉඩ තබා මේ ග්රන්ථය පිළිබඳ අපගේ අදහස මෙයින් මතු දක්වම්හ.
ඒ මේ විශුද්ධිමාර්ගය වනාහි හෙළ අටුවා මැනැවින් ඉගෙන මහාවිහාරිකයන්ගේ සුවිශුද්‍ධිවිනිශ්චය මැනැවින් දැනැ හෙළ බසින් පැවැති මහ අටුවාවෙහි ගැබ් වූ කරුණු උපයෝගී කොට ගෙන ගුරුමුඛයෙන් හා මහවෙහෙරැ වැසි උගත් තෙරවරුන් ගෙන් අසා දැනගත් ඇතැම් මහතෙරවරුන් හා උවැසු උවැසියන් පිළිබඳ කථාප්‍ර‍වෘත්තින් ඒ ඒ තැනට සාධක වශයෙන් ඇරැපාමින් මහවෙහෙරැ වැසි සංඝයා ශක්ති විමසනු සඳහා ඉදිරිපත් කළ “අන්තොජටා බහිජටා” යනාදී ගාථා දෙක මාතෘකා කොට ගෙන අනුබුදු බුදුගොස් මාහිමියන් විසින් ස්වබුද්‍ධි වෛභව්‍යය ද විදහා පාමින් සම්පාදනය කරන ලද චතරාගම සංවණිනාශේෂග්‍ර‍න්ථයෙකි. උන්වහන්සේ විසින් මේ ග්රන්ථය සම්පාදනය කිරීමෙහිදී හෙළ මහඅටුවාහි පැවැති ඇතැම් සංවර්‍ණනාවන් හා කථා වස්තූන් හෙළබසින් පාලියට පෙරළන ලද බව ද, දඹදිව දී උන්වහන්සේ විසින් ම කරන ලද ප්‍ර‍ඥාතිවර්ධනයට ඉවහල් වූ ඤාණොදය ප්‍ර‍කරණයෙහි ඇතුළත් ධර්‍මාර්‍ථ විවරණයන් මහාවිහාරිකයන් ගේ සුවිශුද්‍ධි විනිශ්චයට ගැළපෙන සේ සකස් කොට මෙහි ඇතුළත් කළ බව ද අප අදහස යි. මෙසේ මේ ග්රන්ථය සැපයීමෙන් බුදුගොස් හිමියෝ තමන් ගේ පරිවර්‍තන ශක්තිය ද, පරමත දූෂණයෙහි හා ස්වමත භූෂණයෙහි පොහොසත් බව දැක්වීමෙන් මහාවිහාරිකයන් ගේ මත මැනැවින් ඉගෙන එහි ස්ථිර වැ පිහිටා සිටින බවට ප්‍ර‍තිඥාප්‍ර‍දානය ද හෙළ අටුවා පාළියට පෙරැළීමෙන් මහාවිහාරිකමතය මැනැවින් සංරක්‍ෂණය වී දේශාන්තරයෙහි පවා පැතිරී යන අයුරු ද හෙළි කළහ. කරුණු මෙසේ හෙයින් මහාවිහාරිකයන්ගේ සම්පූර්ණ විශ්වාසය දිනාගැනීමට බුදුගොස් හිමිතුමන් සමර්‍ථවූයේ මේ විශුද්ධිමාර්ගයෙහි එයට සරිලන ශක්තිය අනූන වැ පවත්නා බැවිනි.
බාපන් මහතා කියන්නා සේ විමුක්තිමාර්‍ගය ඉදිරියෙහි තබාගෙන එහි ඌනපූරණය කරමින් මේ විශුද්ධිමාර්ගය කරන ලද්දේ නම් බුදුගොස් හිමියන් ගේ බුද්‍ධිවෛශාරද්‍ය පිළිබැදී පිළිගැනුමෙක් මහාවිහාරිකයනට නො වේ. එවැනි ඌනපූරණ බුද්‍ධියෙකින් මහාවිහාරිකයන් ගේ චිත්තාරාධනය නො කළ හැකි බව බුදුගොස් හිමියන් හොඳින් ම දැන සිටි බව ඔවුන් පිළිබැදී වැ කළ වැණුම්වලින් පෙනේ. විමුක්තිමාර්‍ගයත් විශුද්‍ධිමාර්‍ගයත් සංසන්දනය කරමින් තුලනාත්මක පර්‍යෙෂණයක් කළ බාපන් මහතා ගේ විශුද්ධිමාර්ග විවේචනය පිළිබඳ සිංහලානුවාදය භදන්ත ශ්රද්ධාතිෂ්ය ස්ථවිරයන් වහන්සේ විසින් ලියන ලද ප්‍ර‍ස්තාවනාවෙහි සඳහන් වන බැවින් එගැන අමුතු ප්‍ර‍යත්නයක් නො දරම්හ. ඒ සිංහලානුවාදය කියන විචාරකයනට හැඟෙන අදහස් කෙසේ වෙතත් අපට හැඟී ගියේ මහත් පරිශ්‍ර‍මයෙකින් ඒ විවේචනය කළ බව යි. එයින් අප අතරැ අභාවයට ගිය විමුක්තිමාර්‍ගය පිළිබඳ අගනා විවරණයක් අපට ලැබුණු බව නො මසුරු වැ කියම්හ. එහෙත් විශුද්ධිමාර්ගය පිළිබඳ වැ කළ විවෙචනය අප සිත් නොගත් බව ද කියයුතු වැ තිබේ. විශුද්ධිමාර්ගය විමුක්ති මාර්‍ගයේ ඌනපූරණයක් වත් පරිවර්‍තනයක්වත් නොවන බව අපගේ හැඟීමයි. පිටකත්‍ර‍ය සහිත සිංහලර්‍ථතථාවන් මැනැවින් උගත් බුදුගොස් හිමියන් විසින් විශුද්ධිමාර්ගය සම්පාදනය කිරීමෙහිදී තෙවළා බුදුවදන් සහිත හෙළටුවා ඇසිරි කළ බව තද්ග්‍ර‍න්‍ථයෙන් ම පැනෙන බැවින් විමුක්තිමාර්‍ගය එයට අමූලයක් යනු පැනෙයි. ශීල - සමාධි - ප්‍ර‍ඥා සංඛ්‍යාත ත්‍රිවිධශාසනය පිළිබඳ කරුණු විස්තර කිරීමෙහි දී පිටකත්‍රයෙන් නොයෙක් කරුණු උපුටා ගැනීමට හැකි බව නො සලකා හුදු විමුක්ති මාර්‍ගය ම සංසන්‍ධනය කොට කරන ලද විශුද්ධිමාර්ගය විවෙචනය අනුචිත බව අපගේ හැඟීම යි. රෝගනිදානය විමසා ලෙඩෙකුට පිළියම් කළ චිකිත්සකයකු ගේ බෙහෙත් සීට්ටු රැස් කොට මේ බෙහෙත් ද්‍ර‍ව්‍යයන් අසුවල් බෙහෙත් වට්ටෝරුව ඉදිරියේ තබාගෙන ලියන ලද බව පැනේ යැ යි නිගමනය කිරීම වැනි ප්‍ර‍යත්නයක් බාපත් මහතා විසින් දරා තිබෙන බව පැනෙයි. විචාරන්‍යට එය ද කරුණක් වුවත් වට්ටෝරුවට වඩා පැරණි චරක සුශ්‍රැතාදි වෛද්‍යාග්‍ර‍න්ථයන්හිත් ඒ රෝගයට ඒ බෙහෙත් ද්‍ර‍ව්‍යයක් යොදා තිබෙද්දැයි විමසීම ප්‍ර‍ඥාගෝචර ය.
ග්‍ර‍න්ථතත්‍වයට අනතුරු වැ කර්‍තෘතත්ත්‍වය පිළිබැඳි යමක් මෙහිලා දැක්විය යුතු වැ තිබේ. මේ විශුද්ධිමාර්ගය කර්‍තෘතත්ත්‍වය විශුද්‍ධිකාමියොගීන් ගේ ප්රයෝජනය සඳහා කරන ලද බව ග්රන්ථයෙහි ම සඳහන් වන බැවින් මෙහි කර්තෘවරයා ගේ කරුණා මහිමය පෙරැගැමි වැ පැනෙයි. අනුබුදු මිහිඳුමාහිමියන් විසින් හෙළ බසින් තැබූ අටුවාවන් පෙළබසට පෙරැළීමෙහි ශක්තිය මහාවිහාරික මහතෙරුවනට පෑමෙහි අදහස ඉතිහාස ප්‍ර‍වෘත්තියෙන්ගෙන් පැනෙන බැවින් මේ කර්‍තෘවරයාගේ ප්‍ර‍ඥාසම්පත්තිය ද පෙරගැමි වැ පැනෙයි පිටකත්‍ර යෙහි ද, තදර්‍ථතථාවන්හි ද, ව්‍යාකරණවිෂයෙහි ද, දර්‍ශනශාස්ත්‍රයෙහි ද, වෛදිකග්‍ර‍න්ථවිෂයෙහි ද, මානවධර්මශාස්ත්‍ර විෂයෙහි ද ඉතිහාස පුරාවිද්‍යාවිෂයෙහි ද කාය විච්ඡේදවිද්‍යාවෙහි ද, ලක්‍ෂණශාස්ත්‍රයෙහි ද පැතිරි ගිය බුද්ධි මාමාතම්‍යක් මෙහි කර්තෘවරයා කෙරෙහි පැවැති බව මොනවට පැනෙයි. පිටකත්‍රයෙහි හා තදර්‍ථකථාවන්හි පැතිරි ගිය බුද්ධියක් ඇති බවට මේ විශුද්‍ධිමාර්‍ගයම සාධක වශයෙන් දැක්වීම ප්‍ර‍මාණවෙයි. ව්‍යාකරණශාස්ත්‍ර‍ය මැනැවින් දත් බවට තත්කෘතීහු ම සාධක වෙති. මේ විශුද්‍ධිමාර්‍ගයත් චතුරාගමාර්‍ථකථාවනුත් විමසීමෙන් බලන උගතුනට මෙහි කර්තෘවරයා වූ බුදුගොස හිමි තුමන් ගේ ශාබ්දිකත්‍වය පිළිබඳ සැකයක් පහළ නො වෙයි. ඇතැම් කෙනෙකුන් විසින් උන්වහන්සේ ගේ ව්‍යාකරණ ඥානය ගැන ද සැක පහළ කර තිබෙන බැවින් මේ කාරණය ගැන විශේෂයෙන් ප්‍ර‍යත්නයක් දැරිය යුතු වැ තිබේ.
“ගහපතිදාරකා පන කච්ඡෙහි සෙදං මුඤ්චන්නෙහි පිට්ඨියා ලොණං පුප්ඵමානාය භූමිං කසිත්‍වා නිහතමාන දප්පා හොන්ති”[23]
යන මේ පාඨය ව්‍යාකරණශාස්ත්‍ර‍ය පිළිබඳ සුනිශිතබුද්‍ධි යක් නැතියකුට මෙසේ ලිය නො හැකි ය. මෙහි “කච්ඡෙහි සෙදං මුඤ්වන්තෙහි” යනු ද “පිට්ඨියා ලොණං පූප්ඵමානාය” යනු ද විශෙෂව්‍යාකරණ නීතියකට අනුවැ යොදා තිබෙන බැවිනි. විශුද්ධිමාර්ගයෙහි ඉන්‍ද්‍රියසත්‍යනිර්‍දෙශයෙහි ඉන්‍ද්‍රියාර්‍ථය විවරණය කිරීමෙහිලා ඉන්‍ද්‍රියමින්‍ද්‍ර‍ලිඞ්ගමින්‍ද්‍ර‍දෘෂ්ටමිණද්‍ර‍සෘෂ්ටවින්‍ද්‍ර‍ජුෂ්ට මින්‍ද්‍ර‍දත්තමිතිවා” 5-2-93 යන පාණීනීය සූත්‍ර‍ය අනුගමනය කළ බව පෙනේ. මේ සූත්‍ර‍ය හා විශුද්ධිමාර්ගයෙහි එන “කො පන සෙනං ඉන්‍ද්‍රියට්ඨො නාමාති? ඉන්‍දලිඞ්ගට්ඨො ඉන්‍ද්‍රියට්ඨො, ඉන්‍දදෙසිතට්ඨො ඉන්‍ද්‍රියට්ඨො, ඉන්‍දදිට්ඨට්ඨො ඉන්‍ද්‍රියට්ඨො, ඉන්‍දසිට්ඨට්ඨො, ඉන්‍ද්‍රිට්ඨො, ඉන්‍දජුට්ඨට්ඨො ඉන්‍ද්‍රිට්ඨො”[24] යනු සංසන්දනය කරනු මැනවි. ප්‍ර‍ඥාභූමි නිර්‍දෙශයෙහි ඉදමප්‍ර‍ත්‍ය යථාර්‍ථ විවරණය ද පාණිනීව්‍යාකරණානුගමනයෙන් කළ බව “ඉදප්පච්චයා එව ඉදප්පච්චයතා, ඉදප්පච්චයානං වා සමූහො ඉදප්පච්චයතා, ලක්ඛණං පනෙත්‍ථ සද්දසත්‍ථතො පරියෙසිතබ්බං”[25] යන මෙයින් හෙළි වෙයි. මෙහි කී ශබ්ද ශාස්ත්‍ර‍ය පාණිනීව්‍යාකරණය බව පැහැදැලි ය. මෙසේ මේ කර්තෘවරයා ව්‍යාකරණ ශාස්ත්‍ර‍විෂයෙහි ද පැතිරී ගිය බුද්ධියක් ඇතියකු බව මැනැවින් හෙළිපෙහෙළි වෙයි. දර්‍ශනශාස්ත්‍රයෙහි ව්‍යාප්ත බුද්ධි ප්‍ර‍භාවයක් පැවැති බව විශුද්ධිමාර්ගය කියන දර්‍ශනශාස්ත්‍ර‍ය දතුවනට මැනැවින් වැටහෙයි. ප්‍ර‍තීත්‍යසමුත්පාද නිර්‍දෙශයෙහි දැක්වෙන “පුරිමෙනාතා පච්චයසාමග්ගි පරිදීපකෙන පටිච්චපදෙන පවත්තිධම්මානං පච්චයසාමග්ගියං ආයත්තවුත්තියත්තා සසසතාහෙතු සමහෙතුවසවත්ති වාදප්පභෙදානං සස්සතාදීනං අභාවො පරිදිපිතො හොති”[26] යන පාඨයෙහි ශාස්වතවාදය අහෙතුවාදය - විෂමහෙතුවාදය - වශවර්‍තතිවාදය සඳහන් වන බැවින්ද, “පච්ඡිමෙන ච පදෙනාති ධම්මානං උප්පාදපරිදිපකෙන සමුප්පාදපදෙන පච්චය සාමග්ගියං ධම්මානං උප්පත්තිතො විහතා උච්ඡෙද - නත්‍ථික - අකිරියවාදාති උච්ඡෙදාදිවිඝාතො පරිදීපෙතා හොති”[27] යන පාඨයෙහි උච්ඡෙදවාදය - නාස්තික වාදය - අක්‍රියවාදය සඳහන් වන බැවින් ද බුදුගොස් මාහිමියන් නොයෙක් දර්‍ශනවාදයන් දත් බව පැනෙයි. දර්‍ශනශාස්ත්‍රයෙහි දැක්වෙන ප්‍ර‍කෘති - පුරුෂ ආත්ම අණු - කාලාදි පදාර්ථයන් දත් බවට මේ කරුණු සාධක වෙති.
ප්‍ර‍කෘති - අණු - කාලාදීන් ගේ වශයෙන් ලොකප්‍ර‍වෘත්තිය දැක්වීම විෂමහේතුවාදය බව ද, ඊශ්වර - පුරුෂ ප්‍ර‍ජාපතීන් ගේ වශයෙන් ලොක නිර්‍මාණය දැක්වීම වශවර්‍තතිවාදය බව ද, ආත්මය සදාකාලිකත්‍වයෙන් දැක්වීම ශාස්වතවාදය බව ද, ආත්මය ඉහාත්මයෙහි ම ප්‍ර‍ච්ඡින්නවනු දැක්වීම උච්ඡේදවාදය බව ද, කර්‍මඵලාදීන් ගේ අභාවය දැක්වීම නාස්තිකවාදය බව ද, පින් පව් කිරීමක් නැතැයි ගැනීම අක්‍රියවාදය බව ද දත යුතු ය.
“පටිච්චසමුප්පන්නධම්මෙසු විමූළ්හො අවිජ්ජාදීනං සඞ්ඛාරාදීනං පවත්තිං අගණ්හන්තො ‘අත්තා ජානාති වා න ජානාති වා’ සො එව කෙරොති කාරෙතිවා යො පටිසන්‍ධියං උපපජ්ජති තස්ස අණු ඉස්සරාදයො කලලාදීභාවෙන සරීරං සණ්ඨපෙන්තා ඉන්‍ද්‍රියානි සම්පාදෙන්ති, සො ඉන්‍ද්‍රියසම්පන්නො ඵුසති වෙදියති තණ්හීයති උපාදියති, ඝටීයති, සො පුන භවන්තරෙ භවතීති වා, සබ්බෙ සත්තා නියතිසඞ්ගති භාවපරිණතා, ති වා විකප්පෙති”[28] යන මේ පාඨයෙහි ‘අත්තා ජානාති වා’ යන්නෙන් කපිලමතය ද ‘න ජානාති වා’ යන්නෙන් කණාදමතය ද දක්වන ලද බව විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය කියයි. එසේම මේ පාඨයෙන් සෙශ්වර වාදය ද නියතිවාදය ද සඞ්ගතිවාදය ද ස්වභාවවාදය ද බුදුගොස් හිමියන් දත් බව පැනෙයි. පාතඤ්ජලමතය බුදුගොස් හිමිතුමන් දත් බව ප්රසිද්ධ කරුණකි. ඒ බව බුද්ධඝොෂ ප්‍ර‍වෘත්තියෙහි මැනැවින් සඳහන් වන බැවින් විශෙෂ ප්‍ර‍යත්නයක් දැරිය යුතු නො වෙයි.
“බුද්ධඝොෂාපාදයන් පතඤ්ජලීක්‍ර‍මයට ළැදි වැ, සිටි බව එක් පරම්පරාගත කථාවෙක් අපට කියයි. එය උන්වහන්සේ ගේ ම අර්‍ථකථාගත වචන වලින් මැනැවින් හෙළි වෙයි. පුරුෂ හා ප්‍ර‍කෘති සංඛ්‍යාත මූලික යුගලය කෙරෙහි විශ්වාසය තබන සාංඛ්‍ය හා යෝගක්‍ර‍මයට, එනම් ප්‍ර‍කෘතිවාදයට බුද්‍ධඝෝෂපාදයෝ මුළුමනින් ම පහර දෙති. ලෝකය පිළිබඳ මූලාකාරණය කොට සලකන ප්‍ර‍කෘතිවාදීන් ගේ ප්‍ර‍කෘතිමතයට වඩා අවිද්‍යාව පිළිබඳ බෞධමතය වෙනස් බව දැක්වීමට උන්වහන්සේ මහත් ප්‍ර‍යත්නයක් දරා තිබෙන බව පෙනේ. බාහිරිකයන් ගේ පුරුෂ හා ප්‍ර‍කෘතිමතයට වඩා නාමරූපය පිළිබඳ බෞධමතය වෙනස් බව දැක්වීම ගැන ද එසේ මැයි. කොයිහැටියෙන් නමුත් සාංඛ්‍ය හා යෝගක්‍ර‍මය ගැන පැවැති උන්වහන්සේ ගේ පූර්‍වභක්තිය පෙරට ම එන ලෙසකුදු පැනෙයි. උන්වහන්සේ ගේ නාමරූපය පිළිබැඳි මතය සාංඛ්‍ය දර්ශනයේ පුරුෂ - ප්‍ර‍කෘතියුගලය පැහැදිලි කිරීමට යෙදූ අන්‍ධ පඞ්ගුන්‍යායය උන්වහන්සේ ද යොදන සේක. සුප්‍ර‍සිද්ධ නාගසේන - අශ්වඝෝෂපාදයන් වැනි බෞද්‍ධ චින්තකයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයට අනුවැ බුද්ධඝෝෂපාදයන් තම මතය ගොඩනගා ගත් බවට තර්ක කරන්නට ද ඉඩකඩ තිබේ. එහෙත් බෞද්‍ධ චින්තකයන් සාංඛ්‍යදර්‍ශනාගත චින්තාවන් පිළිබඳ ප්‍ර‍භාවයක් නො ලත් බව කාට කිය හැකි ද? උපයෝගී කරගත හැකි සැම සාක්‍ෂියක් කෙරෙහි ම සැලකිල්ලක් දක්වන විට නාමරූපය පිළිබඳ වූ බෞද්‍ධ මතය සාංඛ්‍යදර්‍ශනායෙහි පුරුෂ - ප්‍ර‍කෘතියුගලයට ස්ථිර ලෙස ම ගැළපෙන බව කියන M. Oltramare මහතා ගේ අදහසට අපට ද එකඟ වන්නට සිදු වෙයි.”[29]
මේ වනාහි “බුධඝොස ජීවිතය හා කෘති” නමැති ග්රන්ථය සම්පාදනය කළ ඇම්.ඒ.බී.ඇල්. උපාධාධාරි විමල චරණ ලෝ මහතාගේ ප්‍ර‍කාශනයකි. මෙයින් බුදුගොස් හිමියන් සාංඛ්‍ය - යෝගදර්‍ශන ක්‍ර‍මයන් දැන සිටි බව ප්‍ර‍වීණ උගතුන් විසිනුදු පිළිගෙන තිබෙන සැටි හෙළි වෙයි. විශුද්ධිමාර්ගය විමසීමෙන් කියවන විට මෙය මැනැවින් පෙනෙයි. මේ කර්තෘවරයා වෛදික ග්රන්ථ විෂයෙහි පරතෙරට පැමිණියෙකු බවත් මානව ධර්‍ම ශාස්ත්‍රාදි විද්‍යාවිෂයෙහි ප්‍ර‍වීණයෙකු බවත් සර්‍වවාදවිෂයෙහි විශාරදයකු බවත් විද්‍යාශිලපකලාවෙදියකු බවත් සුප්‍ර‍සිද්ධ ය.
“බොධිමණ්ඩසමීපම්හි - ජාතො බ්‍රාහ්මණමාණවො
විජ්ජාසිප්පකලාවෙදී - තීසූ වෙදෙසු පාරගෙ
සම්මවිඤ්ඤාතසමයො - සබ්බවාදවිසාරදො
වාදත්‍ථි ජම්බුදීපම්හි - ආහිණ්ඩන්තො පවාදිකො”[30]
යනාදි මහාවංසාගත වචනයෙන් ඒ බව පැහැදිලි වෙයි. මේ මහාවංසාගත ප්‍ර‍වෘත්තිය කෙරෙහි විශ්වාසය නො තබන ඇතැම් කෙනෙක් බුදුගොස් හිමිතුමා බ්‍රාහ්මණ ජාතිකයෙකු කොට ද නො සලකති. අම්බලම්ගොඩ අග්ගාරාමාධිපති පොල්වත්තේ බුද්ධදත්ත මහාස්ථවිරපාදයන් වහන්සේ මේ මතයෙහි පෙරැගැමි වන සේක.
“මෙහිද මතුවෙන කාරණයක් නම් ඉතා වැඩිදෙනෙකුන් විසින් පිළිගෙන තිබෙන බුද්ධඝොස බ්‍රාහ්මණයක යන අදහස බිඳවැටීම යි. එතුමා ගේ අටුවාවල බ්‍රාහ්මණයන්ට එල්ලකර තිබෙන උපහාසයන් බලන විට ඒවා බ්‍රාහ්මණ ජාතියෙහි උපන්නකු විසින් කියහැකියි පිළිගැනීම අපහසුය. බමුණන්ගේ කෑදරකම පෙන්වීම සඳහා ආහාරහත්‍ථක, අලංසාරක, භුත්තවමිතක, තත්‍ර‍වට්ටකාදි වචනවලට විස්තර දී තිබෙන සැටි දන්නෝ ඒ විස්තරය බ්‍රාහ්මණවාශිකයකු විසින් ලිය හැකි ය යි නො පිළි ගනිත්. එවැනි තැන් බොහෝ වෙති.”[31]
මේ වනාහි උන්වහන්සේ ගේ ප්‍ර‍කාශකයෙකි. බුද්ධඝෝෂ හිමි තුමන් ගැන මෙවැනි ප්‍ර‍කාශයක් කිරීමට භදන්ත බුද්ධදත්ත මහතෙරපාණන් ධෛර්‍යවත්වූයේ කරුණු දෙකක් මත බව පෙනේ. එකක් නම් බුදුගොස් හිමිතුමා ලේඛනයෙහි දක්‍ෂයෙකු වන බැවින් කායස්ථ ගෝත්‍රිකයකු බව පිළිගැනීම ය. අනෙක නම් බමුණකු විසින් බමුණන් උපහාසයට ලක්කිරීම නො පිළිගැනීම ය. මේ කරුණු දෙක ප්‍ර‍බල සාධකයක් ලෙස විවේචන බුද්‍ධිය ඇතියන් පිළිගනිති යි නො හැඟේ. මෙයින් ප්‍ර‍ථම කාරණය සමර්‍ථනය කිරීමට බුද්ධඝෝෂ නාමයෙහි සඳහන් ඝොෂයන් වඞ්ගදේශයෙහි බැවහර වන අරවන්‍දඝොෂ් නාමයෙහි ඝොෂ් වර්‍ගයා කායස්ථ ගෝත්‍ර‍යට අයත් යැ යි අසා තිබෙන බව ද දක්වති. කායස්ථ යන්නට අර්ථ දෙන ඇල්.ආර්. වාඩියා (ඇම්.ඒ.ඇල්.ඇල්.බී.) මහතාගේ පිහිට ද සොයති. අපේ මහාවංශයෙහි පැනෛන බුද්ධඝෝෂ ප්‍ර‍වෘත්තිය ගැන සැකකරන මේ බුද්ධදත්ත මහතෙරපාණෝ තුලනාත්මක ඝොෂ් ව්‍යවහාරය ගැනත් කායස්ථගොත්‍රිකයන්ගේ ලෙඛකත්‍වය ගැනත් ඇදහීම් තබා වැඩිදෙනා පිළිගත් මතයට පහර දෙති. උගතුන් හාස්‍යයට පත්කරන අගනා සපන්කමෙකි. ස්වජාතියකු ස්වජාතියකුට උපහාස කිරීම නො පිළිගන්නා බුදුදත් හිමියන් බමුණකු විසින් බමුණන්ගේ නොමනා පැවැත්මට පහරදීම නොපිළිගත හැකියැ යි පවසමින් බුදුගොස් හිමියන් බ්‍රාහ්මණයකු නො වන බව තීරණය කිරීම තරම් සපන්කමෙක් තවත් වේද? මේ කරුණු දෙකෙහි ප්‍ර‍බලත්‍වයක් නැති බව නුවණැතියනට මේ අනුසරින් සිතාගත හැකිය. තර්‍කකරන්නන් මේ විෂයෙහි ලා යොදන සාධකයන් මෙහිලා දැක්වීමෙන් බුදුදත් හිමි වනයට නොහරසරත් පෑමට මගේ අදහසෙක් නැත. උන්වහන්සේ බුදුගොස් හිමිතුමන් ගැන අන්කිසිවකු විසින් නො සෙවූ තරම් කරුණු සොයා තිබෙන බව හැඟෙන බැවින් එයට හරසර දැක්විය යුතුය. එහෙත් කාගේ නමුත් නො පිළිගත හැකි අදහස් හෙළි පෙහෙළි කොට ලීම උගතුන් විසින් කළ යුතු වැඩෙකි. බ්‍රාහ්මණයන් අතුරෙහි ද ලේඛනයෙහි දක්‍ෂයන් පහළ විය හැකි බැවින් ද, බ්‍රාහ්මණයකු විසින් ම බමුණන්ට උපහාස කරනු සිදු විය හැකි බැවින් ද බුදුදත් හිමියන් දැක්වූ කරුණු අනුවැ බුදුගොස් හිමි තුමා ගේ බ්‍රාහ්මණත්‍වය ප්‍ර‍තිෂේධ නො වෙයි. පෙළෙහි සඳහන් ඵාසුවිහාරාදී වචනවලට හෙළටුවාවෙහි සඳහන් විස්තරය පාළියට නො පෙරැළීමට තරම් ලාමක කුලමල අවුලක් බුදුගොස් හිමිතුමන් කෙරෙහි ආරෝපනය කිරීම නම් මහාපරාධයක් බව කියයුතැ වැ තිබේ.
බුද්ධඝෝෂපාදයන් ගේ කායවිච්ඡෙදවිද්‍යාවිෂයකබුද්‍ධිය විශුද්ධිමාර්ගයෙහි සඳහන් දෙතිස්කුණපයන් පිළිබඳ වැ කරන ලද විවරණයෙන් පැනෙන බැව් ප්‍ර‍වීණයන්ගේ අදහස ය.[32] විශුද්ධිමාර්ගයෙහි සඳහන් මේ විවරණය හෙළටුවාවෙහි නො තුබුණක් නම් මේ අදහස තරමක් දුරට පිළිගැනීමට ඉඩ තිබේ. බුදුගොස් හිමිතුමන් පතඤ්ජලීයෝගශාස්ත්‍ර‍ය මැනැවින් දැන සිටි බැවින් ශරීරය පිළිබඳ විවිධ අවයවයන් කෙරෙහි දැනීමක් පැවැති බව කිය හැකිය. පුද්ගලයන් ගේ චරිතවිභාගය පරමත දූෂණය කරමින් විශුද්ධි මාර්‍ගයෙහි දක්වන ලද බැවින් ද, යෝගශාස්ත්‍රාභ්‍යසය ලත් බැවින් ද, ලක්‍ෂණශාස්ත්‍ර‍විෂයෙහි ද දැනීමක් උන්වහන්සේට පැවැති බව පැනෙයි. මෙසේ මෙහි කර්තෘවරයා විවිධ ශාස්ත්‍ර‍යන් පිළිබඳ පැතිරැගත් බුධිප්‍ර‍භාවයකින් බැබළුණු බව කිය යුතු ය.
මෙහි කර්‍තෘ දඹදිවැ බෝමැඩට නුදුරු ඝොෂ නම් ග්‍රාමයෙහි බමුණු කුලයෙකැ උපන් බවත් වාදයෙහි දක්‍ෂ වූ රෙවත නම් මහතෙරපාණන් වෙත පැවිදි වූ බවත් ප්රසිද්ධ ය. රේවත තෙරනමක් ගැන බුද්ධඝොෂාචාර්‍යතුමා කිසි තැනක සඳහන් නො කරයි. එය එතුමා ගේ ගුරුවරයා ගේ නම යයි කියන්නේ මහාවංශය පමණයි. මහාවංශවාර්‍තාව ජනශ්‍රැතියෙන් ලියූ ඇතැම් අසත්‍ය කරුණුවලින් යුක්ත බව පෙන්වීමට (තවත් කරුණුවලින් යුක්තබව පෙන්වීමට[33]) වයත් කරුණු ඇත්තාහ.”[34] යනු පවසමින් පොල්වත්තේ බුද්ධදත්ත මහාස්ථවිරපාදයන් වහන්සේ රේවත මහතෙරුන් බුද්ධඝොෂාචාර්‍යපාදයන් ගේ ගුරුවරයා බව නො පිළිගන්නා සේක. මහාවංශවාර්‍තාව ද අසත්‍ය බව පිළිගන්නා සේක. එහෙත් උන්වහන්සේ බුදගොස් හිමිතුමන්ගේ ගුරුවරයා කවරෙක්දැ යි නො කියන සේක. මෙවැනි නිගමනයකට බැසගැනීමට බුදුදත් හිමියන් සාධක කොට ගත් කරුණු ද ප්‍ර‍බල නොවෙති. ගුරුවරයා ගේ නම අතවැසියා විසින්ම කියයුතු යැ යි සම්මතයෙක් ලොවැ නැති බුදුගොස් හිමිතුමන් සිය ගුරුවරයාගේ නම නොකී පමණින් එය කී මහාවංශවාර්‍තාව ද අසත්‍ය යැයි කීමට තරම් සැහැසිවීම කරුණු නො කරුණු දත් බුද්ධපුත්‍ර‍යකුහට තරම් නොවේ. මේ බුද්ධඝොෂාචාර්‍යතුමා මුලින් සර්‍මස්තිවාදී නිකායට අයත් වැ සිට මෙහි පැමිණියාට පසු ස්ථවිරවාදය ඉගෙන ථෙරවාදයකු වූ බව ඇතැම් විවේචකයන්ගේ පිළිගැනීමයි. මේ ගැන යම්කිසි අදහස් පැවසීමට තරම් කරුණු අපට තවම හමු නොවූ බැවින් නිහඬවම්හ. බුදුගොස් හිමිතුමන් ලෝකෝත්තරවාදියකු සේ හඟවන්නට තැත්කළ ආචාර්‍ය ඊ.ඩබ්ලිව්. අදිකාරම් මහතාට කොටහේන ප්‍ර‍ඥකීර්‍තති ස්ථවිරපාදයන් වහන්සේ විසින් දී තිබෙන පිළිතුර[35] පමණ වන බැවින් ඒ ගැන ද යමක් මෙහි නො කියම්හ.
අනුබුද්ධබුධඝෝෂාචාර්‍යපාදයන් වහන්සේ මෙහි පැමිණි වකවානුව අනුරාධපුරය රාජධානිය කොට ගත් කාලතත්ත්‍වය මහානාම මහීපාලයන් ගේ රාජ්‍යසමයට අයත් බව මහාවංශාදි වංශකථාවන්ගෙන් ව්‍යක්ත වෙයි.
මහාවංශයෙහි එන බුද්ධඝෝෂප්‍ර‍වෘත්තිය මුලපටන් ම දැක්වීම ප්‍ර‍පඤ්චයට ඉවහල් වන බැවින් එහි එක් ගාථාවක් පමණක් මෙහි දක්වම්හ.
“එව වුත්තෙ පසන්නො සො - නික්ඛමෙත්‍වා තතො ඉමං
දීපමාගා ඉමස්සෙව - රඤ්ඤො කාලෙ මහාමතී”[36]
යන මේ ගාථාවෙන් පැවැසෙන පරිදි බුදුගොස් හිමියන් මෙහි පැමිණි බවට කිසිදු සැකයක් නැති මෙහි “පසන්නො සො මහාමති” යන පදවලින් බුදුගොස් මාහිමියන් අදහස් කරන බවද, “ඉමස්සෙව රඤ්ඤො කාලෙ” යන පදවලින් මහානාමරාජසමය අදහස් කරන බව ද අමුතුවෙන් පැහැදිලි කළ යුතු වේ. කාරණය නො පැහැදිලි බැවිනි.
ඔහු මල් මහානාම රජ දෙවිසි හවුරුද්දක් රාජ්‍යය කෙළේ ය. එකල බුද්ධඝෝෂ නම් අටුවා කර්‍තෘන්වහන්සේ දඹදිව සිට මේ ශ්‍රී ලඞ්කාද්‍වීපයට වැඩ බුදුන් වදාළ දෙලක්‍ෂ පන්සැත්තෑදහස් දෙසිය පනස් ග්රන්ථ සංඛ්‍යාවක් ඇති ආගමයට තුන්ලක්‍ෂ එක්සැටදහස් සත්සිය පනස් ග්රන්ථ සංඛ්‍යාවක් පමණ අටුවා කථා ලියා ආගමයෙ පහන් නැගුසේකැයි දතයුතු”[37]
යන මේ මයූරපාදපරිවෙණාධිපති බුද්ධපුත්‍ර‍යන් වහන්සේ ගේ ප්‍ර‍කාශනයෙන් ඒ බව මැනැවින් හෙළි වෙයි.
“පායන්තස්ස සකලං - ලඞ්කාදීපං නිරබ්බුදං
රඤ්ඤො සිරිනිවාසස්ස - සිරිපාලයසස්සිනො
සමවිසතිමෙ ඛෙමෙ - ජයසංවච්ඡරෙ අයං
ආරද්ධා එකවිසම්හි - සම්පත්තෙ පරිනිට්ඨිතා”[38]
යන මේ අර්‍ථකථාචාර්‍ය බුද්ධඝෝෂ වචනයෙන් යටකී මතයට විරුද්ධ අදහසක් පැවැසෙන බව කියති. මෙහි දැක්වුණු රජතුමා සිරිනිවාස නම් වන බව මෙයින් අදහස් කළ බැවිනි. මේ ගැන ස්වමතය පවසන භදන්ත බුධද්‍ධදත්ත මහාස්ථවිරපාදයෝ:-
“සිරිනිවාස නම් රාජනාමයක් සිංහල රාජාවලියෙහි නො පැනේ. එබැවින් එය මහානාම රජුගේ ම අපර නාමයක් විය හැකැ යි. මා විසින් 1914 දී විශුද්ධිමාර්ග සංඥාපනයෙහි කියනලද නමුත් ඒ රජුට ඒ නාමය තිබුණේයැයි ඔප්පු කිරීමට සාක්‍ෂ්‍යයක් ලැබෙනතුරු එය පිළිගත නො හැකි බව දැන් මට වැටහේ.”[39]
යන්නෙන් මහාවංශ මතයක් පූජාවලිමතයත් සැකයට පාත්‍ර කෙරෙති. මෙයට හේතුව යට කී බුද්ධඝෝෂවචනයෙන් පැවැසුනු “රඤ්ඤො සිරිනිවාසස්ස” යන දෙපදය යි. මේ සිරිනිවාස නාමය මහානාම රජුට අපරනාමයක් කොට සැලකිය යුතු නොවේ. සිරිපාල යනු අපරනාමයක් කොට සැලකීම වඩා සුදුසුය. විමතිවිනෝදනී ටීකායෙහි :- “සිරිනාවාස්සාති සිරියා නිවාසනට්ඨාන භූතස්ස සිරිපාලනාමකස්ස රඤ්ඤො”[40] යනු සඳහන් වන බැවින් සිරිනාවසස්ස යනු සිරිපාල යන්නට විශේෂණ කොට ගත යුතුය. සිරිපාල යනු මහානාම රජුගේ අපරනාමයක් බව මෙයින් හැඟෙයි. “බුදුදාස තරිපලි මහනමික ජෙටතස” යන තිස්සමහාරාමයේ මහඅකුරුගොඩ සෙල්ලිපිය ගෙන ඇරැපාමින් පණ්ඩිත මැදඋයන්ගොඩ විමලකීර්‍තති මහ ස්ථවිරපාදයෝ තරිපලි යනු සිරිපාල යන්නම බව නිගමනය කෙරෙති.[41] එසේම සිරිනිවාස යනු මහානාම රජුට යෙදූ ගුණපදයක් බව ද උන්වහන්සේ ගේ අදහස යි. ඒ අදහස විමතිවිනොදනී වචනයේ ස්ථිර වෙයි. කරුණු මෙසේ හෙයින් මහානාම රජුට සිරිනිවාස යනු අපරනාමයක් නො වැ ගුණපදයක් බවත් සිරිපාල යනු අපරනාමය බවත් සලකනු මැනැවි. සිරිපාල සරිපාලි තරපි යනු විසින් වාග්විද්‍යානුසාරයෙන් සිදුවිය හැකි ය. මහානාම රජතුමා ගේ රාජ්‍යසමය බු:ව: 954 වැන්නෙන් පටන් ගෙන බු:ව: 976 වැන්නෙන් අවසන් වන බව ඇතැම් කෙනෙකුන්ගේ මතය වුවත් බු:ව: 953-975 තෙක් පැවැති කාලය බව මහාවංශයෙහි වර්‍ෂ සංඛ්‍යාව හා සංසන්දනය කරන විට පෙනේ. බුරුම රටෙහි පවත්නා සාසනවංස නම් ග්රන්ථයෙහි හා මහාරාජවංස නම් ග්රන්ථයෙහි සඳහන් පරිදි බු:ව: 930 වැන්නෙහිදී බුධඝෝෂ මාහිමියන් මෙහි පැමිණි බව පිළිගත හොත් මහානාමරාජ්‍යසමසයෙහි පැමිණි බව පිළිගැනීමට ඉඩෙක් නැත බු:ව: 915 වැන්නෙහි මහානාම රජතුමා රජයට පැමිනි බව බුරුමරට පවත්නා වංසාදීපනි නම් ග්රන්ථයෙහි සඳහන් වන බැවින් ද, ඒ රජහු ගේ රාජ්‍යයෙන් පසළොස්වසකට පසු බුදුගොස් මාහිමියන් මෙහි පැමිණි බව එහි ම සඳහන් වන බැවින් ද බු:ව: 930 වැන්න ම බුද්ධඝොෂප්‍රාප්තියට සම්බන්‍ධ වෙයි. කල්‍යාණී ශිලාලිපියෙහි බුරුමසන්නයේ සඳහන් වන බු:ව: 903 වැන්න බුද්ධඝෝෂප්‍රාප්තිය වූ වර්‍ෂය සේ පිළිගතහොත් මහානාමරාජ්‍ය සමයෙහි පැමිණි බව කියන කථාව බැහැරට ම යෙයි. බු:ව: 903 වැන්න බු:ව: 953 වැන්න වෙනුවට ලියැවුනු ප්‍ර‍මාද ලිපියක් සේ පිළිගත හොත් මහාවංශමතය ම සමර්‍ථනය වෙයි. එය පිරික්සීමට අවස්ථාවක් අපට නො ලැබුණු බැවින් පරීක්‍ෂකයන් විසින් ඒ ගැන විමසීමක් කළ යුතු බව කියම්හ. නිකායසංග්‍ර‍හයෙහි එන බුද්ධවර්‍ෂ සංඛ්‍යාව හා සසඳා බලන විට ද මහාවංශමතයම ස්ථිර වෙයි. ක්‍රි:ව 468-490 තෙක් මහානාමරාජ්‍යසමය පැවැති බව පිළිගන්නා වික්‍ර‍මසිංහමතයට ගයිගර් පඩිතුමා තදින් පහර දී මහාවංශයමතයම තහවුරු වන සේ ක්‍රි:ව: 409-431 තෙක් පැවැති කාලය මහානාම සමය බව දක්වයි. එහෙත් විශුද්ධිමාර්ග මහාසන්‍ය ප්‍ර‍ස්තාවනාවෙහි අධෝලිපියෙකැ එන “ගයීගර් මතය නම්: - මහානාම කාලය ක්‍රි:ව: 458 සිට 480 දක්වා යි. බු:ව: 1001 සිට 1023 දක්වා යි”[42] යන ප්‍ර‍කාශනය කොතැනින් ලබාගත් කරුණු අනුවැ කරන ලද්දක් දැයි අපට කිය නොහැකි ය. මෙය ගයරිගර්මතය නම් චූලවංස සංඥාපනයෙන්[43] වික්‍ර‍මසිංහමතයට පහර ගැසීමට කිසිසේත් අවශ්‍යකමෙක් නැති. ඉතා නවීනමතය නම් ක්‍රි:ව: 406-428 තෙක් පැවැති කාලය මහානාමසමය බව යි. මේ මතය දක්වන ලද්දේ ටැම්ගොඩ විහාරටැම් ලිපියට අනුවැ රාජවර්‍ෂසංඛ්‍යාව ගැන ප්‍ර‍ශස්ත විවේචනයක් කළ ආචාර්‍ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා විසිනි.[44] මේ මතයේ හැටියට මහානාම කාලය බු:ව: 949-971 තෙක් පැවැති කාලය බව හෙළි වෙයි. මෙය මහාවංශය මතයට හවුරුදු හතරකින් අඩු කාලපරිච්ඡේදයෙකි. බු:ව: 953-975 තෙක් පැවැති කාලය මහාවංශමතය බව මුලදී කීම්හ. බොහෝ කරුණු පරීක්‍ෂා කොට දක්වන ලද පරණවිතානමතය මහාවංශය මතයට එතරම් මහත් වෙනසක් නැති බැවින් මහානාම සමය පරණවිතාන මතය පරිදි පිළිගැනීමෙහි වරදෙක් අපට දැනට නම් නො පෙනේ. සුප්‍ර‍කට චීනයාත්‍රික ඵාහියන්තුමා ක්‍රි:ව: 410 වැන්නෙහි මෙහි පැමිණි බව පිළිගත්මතය වන බැවින් එතුමා ද මහානාම රාජසමයෙහි ම පැමිණි බව පිළිගත යුතු ය. බුද්ධඝොෂාචාර්‍ය්‍යතුමා මෙහි පැමිණි වර්‍ෂය සඳහන් නැතත් ඵාහියන්තුමාට පසුවැ පැමිණි බව සිතාගත හැකි ය. ඵාහියන්ගේ ගමන් විස්තරයෙහි බුද්ධඝොෂාචාර්‍යතුමන් ගැන කිසිවක් නො සඳහන් වන බැවිනි. පූර්‍වෝක්ත ශිලාලිපියේ පාඨයෙන් සිරිපාල යනු මහානාම රජුගේ අපරනාමයක් බව දැක්වෙන බැවින් ද විමතිවිනෝදනී පාඨයෙන් සිරිපාල යනු රජකු ගේ නම්ක බව දැක්වෙන බැවින් ද, සමන්තපාසාදිකා නිගමනගාථාවෙහි සිරිපාල යනු බුදුගොස් මාහිමියන් විසින් ම සඳහන් කළ බැවින් ද උන්වහන්සේ මහානාම රාජ්‍යසමයෙහි මෙහි පැමිණිබව අපගේ ඒකාන්ත නිගමනය යි බුදුගොස් මාහිමියන් මෙහි පැමිණ හෙළඅටුවා පෙළබසට පෙරැලීමත් විශුද්ධිමාර්‍ගසම්පාදනය කිරීමත් විනා උන්වහන්සේගේ ජීවන චරිතයක් හෝ භ්‍ර‍මණවෘත්තාන්තයක් හෝ තමන් විසින් ම ලියන ලද බවක් අපට දැනගන්නට නැත. එබැවින් සිය ගුරු දෙගුරු නෑ නො නෑ හිතමිතුරන් ගැන හෝ මෙහි එවකට පැවැති දළදා පෙරහැර වැනි කරුණු ගැන හෝ අටුවා පොත්වල හෝ විශුද්ධිමාර්ගයෙහි හෝ යමක් සඳහන් නො වීම විවේචනයට කරුණු කෙට ගැන්මට යාම ප්‍ර‍ඥාගෝචර නොවේ. කරුණු මෙසේ හෙයින් මේ කාරණය ගැන පොල්වත්තේ බුද්ධදත්ත මහතෙරපාණන් විසින් සියගත්හි[45] පවසන ලද කරුණු අමුතු යමක් කීම පරම කොට ගෙන ලියනලද සේ අපට හැඟෙයි. එහෙයින් විමර්‍ශකයන් විසින් ඒ කරුණු නුවණින් විමසා ම පිළිගතයුතු බව කියම්හ.
පොත්පත්වල සඳහන් කරුණු අනුවැ බුදුගොස් මාහිමියන්ගේ වාසය කීපතැනෙක්හි වූ බව පෙනේ. අපේ වාසස්ථානය මහාවංශයෙහි දැක්වෙන පරිදි දඹදිව මහබෝමැඬ සමීපයෙහි බුදුගොස් හිමිතුමන් උපන් බව කිය හැකි ය. මහාබොධිමණ්ඩයට දකුණුදිගැ බහුණුගමෙකැ උපන්බව සද්ධම්මසඞ්ගහ නම් ග්රන්ථයෙහි ද මහබෝමැඬට නුදුරෙහි වූ ඝෝෂ නම් ග්‍රාමයෙහි බමුණුකුලයෙකැ උපන් බව බුද්ධඝොසුප්පත්තිකථාවෙහි ද, රාමඤ්ඤරට සුධම්මපුරය අසල ගෝළ නගරයෙහි උපන්බව වංසදීපනියෙහි ද සඳහන් වේ. මෙතෙක් කියන ලද්දේ උන්වහන්සේගේ ජන්මභූමිය ගැන කරුණු ය. උන්වහන්සේ බ්‍රාහ්මණජාතිකයකු වුවත් කායස්ථ ගෝත්‍රිකයකු වුවත් රාමඤ්ඤජාතිකයකු වුවත් ආන්ධ්‍ර‍ජාතිකයකු වුවත් ජන්මභූමිය දඹදිවට අයත් නගරයක් හෝ ගමක් හෝ විය හැකි ය. ගයාප්‍රදේශයත් වඞ්ගජනපදයත් රාමඤ්ඤදෙශයත් ආන්ධ්‍රදෙශයත් පුරාණ ජම්බුද්‍විපයට ම අයත්වන බැවිනි. මෙවැනි විචාරණයක් කිරීම විචාරකයකු හට තරම් නො වන බැවින් මේ ගැන තවත් විමසිය යුතු වැ තිබේ. එසේ විමසීමෙහිදී බුද්ධඝොෂජන්මභූමිය මොරණ්ඩචේටක නම් ග්‍රාමය බව පිළිගැනීමට සිදු වෙයි. මේ විශුද්ධිමාර්ගයෙහි ම අවසන්හි දැක්වෙන “විපුලවිසුද්ධබුද්ධිනා බුද්‍ධඝොසොති ගරූහි ගහිතනාම ධෛය්‍යෙන ථෙරෙන මොරණ්ඩචෙටකවත්‍ථබ්බෙන කතො විසුද්ධිමග්ගො නාම” යන පාඨයෙි සඳහන් මොරණ්ඩ චෙටක යන වචනය විචාරකයන්ගේ විමර්‍ශනයට ලක්වී තිබේ.
මෙහිලා භදන්ත ශ්රද්ධාතිෂ්ය මහාස්ථවිරයන් වහන්සේගේ අදහස නම් මොරණ්ඩචෙටකවත්‍ථබේබන යනු ද මයූරරූපපට්ට නම්භි වසන්තෙන යනුද සමානාර්‍ථ ඇති බවයි.[46] මෙහි “චෙටක” යනු වරද බවත් ඛෙටක යනු නිවරද බවත් පිළිගත් නවීන මතයයි. මේ මතයට අනුවැ “මොරණ්ඩචෙටක” යනු මොරණ්ඩ ඛෙටක යැයි ශුද්‍ධ විය යුතුය. මෙසේ ගත් කල්හි මේ “මොරණ්ඩඛෙටක” යන ස්ථානය ආන්ධ්‍රදේශයෙහි ගමක් බව පිළිගත යුතුය. මේ ගැන පරීක්‍ෂණයක් කළ ඇස්.පී. නයිනාර් (බී.ඒ) මහතාගේ ඉංග්‍රීසි ලිපියකට අනුවැ පොල්වත්තේ භදන්ත බුද්ධදත්ත මහස්ථවිරයන් වහන්සේ පාළිසාහිත්‍යයෙහි දක්වන ලද්දේ මෙරණ්ඩඛෙටක යනු ම ශුද්‍ධපාඨය බවයි. ආන්ධ්‍ර‍දෙශයේ ‘ගුන්ටූර්’ දිස්ත්‍රික්කයේ ‘පාල්නාඩ්තලුක්’ පෙදෙසෙහි ‘කෝටනේමලිපුරි’ – ‘ගුන්ඩ්ලපල්ලී’ යන ළඟ පිහිටි ගම් දෙක පැරැණි මොරඩ්ඩඛෙටකය බව එයින් පැවැසේ.[47] මෙහිලා ධර්‍මනන්‍ද කොසම්බි පඬිතුමාගේ අදහසක් බලංගොඩ භචන්ත ආනන්‍ද මෛත්‍ර‍ය මහාස්ථවිරයන් වහන්සේගේ සාහාය්‍යයෙන් ඉදිරිපත් කිරීමට ලැබුණු බැවින් එය ද දක්වම්හ.
“තලෙයි ජාතිකයෙක් වූ බුද්ධඝොෂතුමා බුරුමයේ Thaton පෙදෙසින් ලක්දිවට පැමිණියේ යැයි බුරුමකාරයෝ කියත් මෙහි කිසියම් සත්‍යයෙක් ද වෙයි. එතුමා බුරුමයේ තේලාංගයකු නොව දකුණු ඉන්දියාවේ තෙලුඟුරටට අයත් තේලංගුයකුයෙකැයි මම සිතමි. එතුමා උපන් පෙදෙස මොරණ්ඩඛෙටක යැයි විසුද්ධිමග්ගයෙන් පෙනේ. ‘මොරණ්ඩඛෙටකවත්‍ථබේබන’ යන්නෙන් එය හැඟේ. .............. ‘ඛෙටක’ යනු සකුබසින් ගමට නමි. දකුණු ඉන්දියාවේ දෙශීය භාෂාවල අද මෙය ඛෙඩා යැයි බැවහර වේ. මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාවේ අග කර්‍තෘසන්‍දර්‍ශක ගාථාවෙක මයුරසුත්තපට්ටන හෝ මයූරරූපපට්ටන හෝ සඳහන් වන බැවින් එතුමා එහි විසූ බව දැක්වේ.”[48]
මේ වනාහි ධර්‍මානන්‍ද කොසම්බිතුමාගෙ ලිපියෙකින් කොටසෙකි. මෙයිනුදු මොරණ්ඩඛෙටක යන්න ශුද්ද්‍ධපාඨය සේ පැනේ. ඛෙටක ශබ්දය ග්‍රාමවිශෙෂාර්‍ථයක් දෙන බව ශබ්දාර්‍ථ පාරිජාතයෙහි සඳහන් වේ. ඛෙට යනු කර්‍ෂකග්‍රාමයක් බව “ඛෙටා: කර්‍ෂකග්‍රාම:” යන ශ්‍රීධරවචනයෙන් හෙළි වෙයි. ‘ඛෙට’ යනු ම ‘ඛෙටක’ යැයි ගැනීම සුදුසු වන්නේ ඛෙටක ශබ්දයෙන් පොල්ල ද පැවැසෙන බැවිනි. කර්‍ෂකයන්ගේ ගම්වලට මේ ඛෙට නාමය අවිශේෂයෙන් යෙදෙන බවත් ඛෙටක යන්නෙන් ග්‍රාමවිශේෂයක් පැවැසෙන බවත් දතුවකු විසින් ‘මොරණ්ඩචෙටක’ යනු මෙරණ්ඩඛෙටක යැ යි ශොධණය කරනු විස්මයෙක් නොවේ. මෙහි චෙටක ශබ්දයෙන් නායක විශෙෂ-දාස-ඉන්‍ද්‍ර‍ජාලවි්‍යාදී අර්‍ථයන් පැවැසීමට ශක්තිය ඇති බැවින් තවත් විදග්ධ කෙනෙකුන් විසින් මොනරබිජුවකින් ඉඳුරුදැලියම් කළවුන් වූසූ බැවිනි හෝ මුරණුඩු නම් නායකයා වුසූ බැවින් හෝ එගම මෙරණ්ඩඛෙටක නම් වී යැයි කර්‍තකරනු නිසැකය. කරුණු මෙසේ හෙයින් ‘මොරණ්ඩචෙටක’ වුවත් ‘මෙරණ්ඩඛෙටක’ වුවත් ඉන් ගමක් ම පැවැසෙන බව පිළිගත හැකිය. එහි උපන් බව පිළිගැනුමට තුඩු දෙන වත්‍ථබ්බ ශබ්දය එහි වූෂු බව පිළිගැනුමටද ඉඩ දෙන බැවින් එයින්ම බුදුගොස් මාහිමියන්ගේ ජන්මභූමිය තීරණය නොකළ හැකිය. උන්වහන්සේගේ ජන්මභූමිය කෙසේ වුවත් වසන ලද තැන් විසින් මෙහි දක්වන ලද මොරණ්ඩචෙටකයත් මයූරරූපපට්ටනයත් පිළිගත යුතුය. මේ දෙක එකක් නොවන බව නම් හැඟෙයි. මනොරථපූරණියෙහි[49] සඳහන් පරිදි භදන්ත ජොතිපාල මහතෙපාණන් සමග කාඤ්චීපූරාදීයෙහි ද ලක්දිව මහාවිහාරයෙහි ද විසූ බව පිළිගත යුතුය. උන්වහන්සේගේ ග්‍ර‍න්‍ථවලින් ම මෙතැන් පැවැසුණු බැවිනි.
මේ ග්රන්ථ සම්පාදනයෙහි දී අනුබුදු බුදුගොස් මාහිමියන් පස් මහ සඟිය ම ඇසිරි කළ බව මැනැවින් පෙනේ.
ආශ්‍රිත ග්රන්ථ හෙළටුවාවෙන් ද මිළින්‍දපඤ්හය ද විමුත්ති මග්ගය ද දර්‍ශනශාස්ත්‍රීය ග්‍ර‍න්‍ථයන් ද ඇසිරිකළ බව හෙළිවන තැන් ද දක්නට ලැබේ. මෙහි ශීලනීර්‍දෙශය සංයුත්තනිකාය ද ඛුද්දකනිකායට අයත් ධම්මපදය ද පටිසම්භිදා මග්ගය ද සුත්තනිපාතය ද පරිවාරපාළිය ද මහානිදේදසය ද ථෙරගාථාව ද අපදානය ද උදානය ද මජ්ඣිමනිකාය ද, දීඝනිකාය ද අඞ්ගුත්තර නිකාය ද ඇසිරිකරමින් සම්පාදනය කළ බව පෙනේ. මේ ශීලනිර්‍දෙශයෙහි පැනෙන “සීලෙපතිට්ඨාය” යනාදි ගාථාව හා “අන්තොජටා බහිජටා” යනාදි ගාථාව සංයුත්තනිකායාගත දේවතාසංයුත්තකයෙහි ද, විශුද්ධිමාර්ගය නම් කිමෙක්දැයි විවරණය කිරීමට මෙහි දක්වන ලද “සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චාති” යනාදි ගාථාව ධම්මපදපාළියෙහි මග්ගවග්ගයෙහිද, ශීලය නම් කිමෙක්දැයි හෙළි කිරීමට මෙහි දැක්වුණු “කිං සීලන්ති චෙතනා සීලං” යනාදී විවරණය පටිසම්භිදාමග්ගපාළියෙහි ද ශීලයෙහි අනුසස් පෑමට ඇරැ දැක්වුණු පාළිප්‍රදේශයන් සංයුත්ත නිකාය අඞ්ගුත්තර නිකාය මජ්ඣිමනිකාය යන පිටකග්‍ර‍න්‍ථයන්හි ද, ඥානසංවරය කිමෙක්දැයි හෙළි කිරීමට පැවැසු යානි සොතානි ලෝකසමිං” යනාදි ගය සුත්තනිපාතපාළියෙහි ද, විනයෙහි ප්‍රයොජනය පැහැදිලි කිරීමට ඇරැ පෑ “විනොයා සංවරත්‍ථාය” යනාදි පාඨය පරිවාරපාළියෙහි ද, භික්‍ෂුන්ගේ කායික - වාචසික ආනාචාරය හෙළි කිරීමට දැක්වුණු “දුවිධොහි අනාචාරො කායිකො වාචසිකො ච” යනාදිය මහානිදේදසපාළියෙහි ද, ආහාරානුභවවිධිය පෑමට ඇරැ දැක්වූ “චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ” යනාදි ගය ථෙරගාථාපාළියෙහි ද සිල් රැකිය යුතු ක්‍ර‍මය පෑමට දක්වන ලද “කිකීව අණ්ඩං චමරීව චාලධිං” යනාදි ගය අපදානපාළියෙහි ද, වාග් විඥප්තිවිෂඵාරයෙන් උපන්මධුපායාසය ද ආජීවයට විපත්තිජනක යැයි ධම්සෙනෙවි සැරියුත් මාහිමියන් වදා “වචීවිඤ්ඤත්ති විප්ඵරා” යනාදි උදානය උදානපාළියෙහි ද, ධම්මතාසීලය පැහැදිලි කිරීමට ඇරැ දැක්වුණු “ධම්මතා ඵස ආනන්‍ද! යදා බොධිසත්තො” යනාදිය දීඝ නිකායෙහි ද දක්නට ලැබේ.
මේ ධුතාඞ්ග නිර්‍දෙශයෙහි පැනෙන “පංසුකූලචීවරං නිස්සාය පබ්බජ්ජා” යනාදිය මහාවග්ගපාළියෛහි ද, අරණ්‍ය ලක්‍ෂනය පැහැදිලි කිරීමට දැක්වුණු “ඨපෙත්‍වා ගාමඤච ගාමූ පවාරඤ්ච සබ්බමෙතං අරඤ්ඤං” යන පාඨය පාරාජිකාපාළියෙහි ද, පංශුකූලචීවරාදියෙහි අනුසස් දැක්වීම පිණිස ඇරැ දැක්වූ “අප්පානි චෙව සුලභානි ච තානි ච අනව්ජානි” යනාදි වාක්‍යප්‍රදේශ යෝ අඞ්ගුත්තරනිකායවරයෙහි ද, අරණ්‍යවිහරණයෙහි අනුසස් පෑමට පැවැසූ “තෙනාහං නාගිතස්ස භික්ඛුනො අත්තමනො හොමි අරඤ්ඤ විහාරෙන” යනාදිය සංයුත්ත නිකායවරෙයෙහි ද දක්නට ලැබෙති. කර්‍මස්ථානග්‍ර‍හණ නිර්‍දෙශනයෙහි පැනෙන සමාධි විවරණය සඳහා දක්වන ලද “පඨමස්ස ඣානස්ස පරිකම්මං පඨමස්ස ඣානස්ස අනන්තර පච්චයෙන පච්චයො” යනාදිය පට්ඨානපාළියෙහි ද, කල්‍යාණමිත්‍ර‍ත්‍වයෙහි අගය හෙළි කිරීමට ඇරැ දැක්වුණු “මමං හි ආනන්‍ද කල්‍යාණමිත්තං ආගම්ම ජාතිධම්මා සත්තා ජාතියා පරිමුච්චන්ති” යනාදිය සංයුත්ත නිකායවරයෙහි ද ඇතැවැසියා විසින් ගුරුවරයාට කළයුතු වතාවත් හෙළි කිරීමට දක්වන ලද, “අන්තෙවාසිකෙන භික්ඛවෙ ආචරියමහි සම්මාවත්තිතබ්බං” යනාදි පාඨය මහාවග්ගපාළියෙහි ද දක්නට ලැබේ. පඨවීකසිණ නිර්‍දෙශයෙහෙි පැනෙන කථඤ්ච භික්ඛවෙ සෙනාසනං පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං හොති” යනාදි විවරණය සංයුත්තනිකායෙහි ද, ආභිධම්මික ගෝදත්ත ස්ථවිරමතප්‍ර‍කාශනයනට ඇරැ දැක්වූ “පුරිමා පුරිමා කුසලා ධම්මා පච්ඡිමානං පච්ඡිමානං කුසලානං ධම්මානං අසෙවන පච්චයෙන පච්චයො” යන පාළිය පට්ඨානයෙහි ද, ක්ලේශ කාමය විවරණය කිරීමට ඇරැ දැක්වූ “ඡන්‍දො කාමො රාගො කාමො ඡන්‍දරාගො කාමො” යනාදිය විභඞ්ගපාළියෙහි ද, උපෙක්‍ෂාවිවරණයට ඇරැ දැක්වූ පාඨසමූහය දීඝනිකාය - සංයුත්ත නිකාය - පටිසම්භිදාමග්ග - අංගුත්තරනිකාය - ධම්මසඞ්ගණී යන පිටකග්‍ර‍න්‍ථයන්හි ද දකින්ට ලැබේ. සෙසුකසිණ නිර්‍දෙශයෙහි ද අසුභකම්මට්ඨාන නිර්‍දෙශයෙහි ද ඡඅනුස්සති නිර්‍දෙශයෙහි ද අනුස්සතිකම්මට්ඨාන නිර්‍දෙශයෙහි ද අඞ්ගුත්තරනිකාය - ධම්මසඞ්ගණී - සංයුත්තනිකාය - මජ්ඣිමනිකායාදි පිටකග්‍ර‍න්‍ථයන්ගෙන් උපුටාගත් පාළිප්‍රදෙශයෝ පැනෙත්.
බ්‍ර‍හ්මවිහාර නිර්‍දෙශයෙහි දැක්වුණු “දුට්ඨො ඛො ආවුසො දොසෙන අභිභූතො පරියාදින්නවිත්තො පාණම්පි හන්ති” යනාදිය අඞ්ගුත්තනිකායෙහි ද, ක්‍ෂාන්තියෙහි අනුසස් පෑමට ඇරැ දැක්වුණු “ඛන්ති පරමං තපො තිකික්ඛා” යනාදිය ධම්මපදයෙහි හා සංයුත්තනිකායයෙහි ද, ක්‍රෝධබහුල පුද්ගලයාට අවවාද විසින් දක්වන ලද ධර්‍මකාරණයෝ මජ්ඣිමනිකාය - සංයුත්තනිකාය - අංගුත්තරනිකායාදී පිටකග්‍ර‍න්‍ථයන්හි ද පැනෙති. ආරුප්ප නිර්‍දෙශයෙහි දීඝනිකාය - විභඞ්ගපාළි දෙකින් ද, සමාධි නිර්‍දෙශයෙහි මජ්ඣිමනිකාය - චුල්ලවග්ගපාළි දෙකින් ද, සමාධි නිර්‍දෙශයෙහි මජ්ඣිමනිකාය - චුල්ලවග්ගපාළි දෙකින් ද උපුටා දක්වන ලද පාඨයෝ පැනෙත්. ඉද්ධිවිධ නිර්‍දෙශයෙහි කර්‍මක්‍ෂම චිත්තතත්ත්‍ව දක්වනු පිණිස අංගුත්තරනිකායයෙන් උපුටා දැක්වුණු “නාහං භික්ඛවෙ අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි යං එවං භාවිතං” යනාදි ධර්‍මප්‍රදේශය ද, ඉද්ධිවිභාගය හෙළි කිරීම සඳහා පටිසම්භිදාමග්ග පාළියෙන් ඇරැ දැක්වුණු “කතමා දස ඉද්ධියො” යනාදි පාඨය ද, අපණ්ණකපටිපදාව දැක්වීමට අංගුත්තරාගමයෙන් ගෙන ඇරැ පෑ “තීහි භික්ඛවෙ ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අපණ්ණකං පටිපදං පටිපන්නො හොති” යනාදිය ද, බ්‍ර‍හ්මපර්‍ෂද්හට සෘද්ධ්‍යභාසංස්කාරයක් බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් කළ බව පෑමට මජ්ඣිමාගාමයෙන් ඇරැ දැක්වූ “අථඛවාහං භික්ඛවෙ තථාරූපං ඉද්‍ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසිං” යනාදි සූත්‍ර‍ප්‍රදේශය ද, සංයුත්තාගමයෙන් ඇරැ දැක්වූ ආයුෂ්මත් මහකප්‍ර‍වෘත්තිය ද ඇතුළත් කොට ඇති බොහෝ පාළිප්රදේශයෝ පැනෙත්.
අභිඤ්ඤා නිර්‍දෙශයෙහි පටිසම්භිදාමග්ගපාළියෙන් ද අඞ්ගුත්තරා ගමයෙන් ද මජ්ඣිමාගමයෙන් ද උපුටා දක්වන ලද පාඨයෝ වෙති. ස්කන්‍ධ නිර්‍දෙශයෙහි සංයුත්තාගමයෙන් ද විභඞ්ගපාළියෙන් ද, මහානිදේදසපාළියෙන් ද, මජ්ඣිමාගමයෙන් ද ගන්නා ලද පාඨයෝ වෙති. ආයතනධාතු නිර්‍දෙශයෙහි සංයුත්ත නිකාය - විභඞ්ගපාළි යන පිටකග්‍ර‍න්‍ථයන්ගෙන් ද, ඉන්‍ද්‍රියසත්‍ය නිර්‍දෙශයෙහි සංයුත්තනිකාය - ධම්මපද - සුත්තනිපාත - විභඞ්ග අංගුත්තරනිකාය - දීඝනිකාය - මජ්ඣිමනිකාය - ඉතිවුත්තක යන පිටකග්‍ර‍න්‍ථයන්ගෙන් ද උපුටාගත් පාළිපාඨයෝ පැනෙත්. ප්‍ර‍ඥා භූමි නිර්‍දෙශයෙහි පටිච්චසමුප්පාදවිවරණය සංයුත්තනිකායයෙන් ද, මහාවග්ගපාළියෙන් ද, දීඝනිකායෙන් ද, මජ්ඣිමනිකායෙන් ද ගත් ප්‍රදේශයන්ගෙන් සරසා තිබෙනු පැනෙයි. විභඞ්ගපාළියෙන් හා පට්ඨානපාළියෙන් ගත් ධර්‍මප්‍රදේශයෝ සුලභ වැ පැනෙත්. මහානිදේදසපාළියෙන් ගත් කාමසූත්‍රාගත කරුණු ද මෙහි දක්නට ලැබෙත්. දිට්ඨිවිසුද්ධි - කඞ්ඛාවිතරණ විසුද්ධි මග්ගාමග්ඤාණදස්සනවිසුද්ධි-පටිපදාඤාණදස්සනවිසුද්ධි-ඤාණ දස්සවිසුද්ධි- පඤ්ඤාභාවනානිසංස නිර්‍දෙශෂට්කයෙහි ද සංයුත්තනිකාය - මජ්ඣිමනිකාය - පට්ඨනාපාළි - අංගුත්තරනිකාය - ධම්මපද - චූලනිදේදස - මහානිදේදස - විභඞ්ගපාළි යන පිටක ග්රන්ථයන්ගෙන් උපුටාගත් පාළිප්රදේශයෝ පැනෙත්. මෙසේ මේ විශුද්ධිමාර්‍ගසම්පාදනය කිරීමෙහි දී අනුබුදු බුදුගොස් මාහිමියන් පිටකත්‍ර‍යට අයත් ග්රන්ථයන්ගෙන් නොයෙක් කරුණු සාධක වශයෙන් උපුටා දක්වන ලද බව මැනැවින් හෙළිවෙයි. ඉක්බිති හෙළටුවා ඇසිරි කළ බවට නිදසුන් කීපයක් දැක්වීම අවශ්‍ය වෙයි. ධුතඞ්ග නිර්‍දෙශයෙහි එන “යො සමාදියති සො පුග්ග ලො, යෙන සමාදියති චිත්තචෙතසිකා එතෙ ධම්මා, යා සමාදානචේතනා තං ධුතඞ්ගං, යං පටික්ඛිපති තං වත්‍ථු” යන පාඨය ද, පඨවිකසිණ නිර්‍දෙශයෙහි එන “මහාවාසං නවා වාසං” යනාදී ගාථාත්‍ර‍ය ද, පඨවිකසිණං උග්ගණ්හන්තො පඨවියං නිමිත්තං ගණ්හාති” යනාදි පාළිප්රදේශයෝ ද, “සති ච පන සබ්බත්‍ථිකා චුත්තා භගවතා, කිං කාරණා? චිත්තං හි සතිපටිසරණං, ආරක්ඛපච්චුපට්ඨා ච සති, න විනා සතියා චිත්තස්ස පග්ගහනිග්ගහො හොති” යන පාඨය ද, අසුභකම්මට්ඨාන නිරිදේශයෙහි එන “උඬුමාතකං අසුභනිමිත්තං උග්ගණ්හන්තො එකො අදුතියො ගච්ඡති” යනාදි පාළිප්රදේශයෝ ද, අභිඤ්ඤා නිර්දේශයෙහි එන “ආරුප්පෙ පරස්ස චිත්තං ජනිතුකාමො කස්ස හදයරුපං පස්සති” යනාදි පාළිය ද හෙළ මහඅටුවාවෙන් පෙළබසට නඟා ගත්තෝ වෙති. මේ හැර තවත් නොයෙක් කරුණු හෙළඅටුවාවෙන් ගෙන විශුද්ධිමාර්ගය සරසා ගත් සැටි පෙනෙයි. මෙහි කර්‍මස්ථාන ග්‍ර‍හණ නිර්දේශයෙහි දැක්වෙන චර්යාවිභාගය හෙළටුවා ඇදුරන්ගේ මාතානුසාරයේ කරන ලද බව බුදුගොස් හිමියෝ දක්වති. උපතිස්ස හිමිතුමන් විමුක්තිමාර්‍ගයෙන් දක්වන ලද චර්‍යාවිවරණයට රුචියක් නො දැක්වූ බුදුගොස් හිමියෝ එයට පහර දෙති[50] මෙහි මිළින්‍දපඤ්හයෙන් ගත් කරුණු ද වෙති. ස්කන්‍ධ නිර්දේශයෙහි එන “දුක්කරං මහාරාජ භගවතා කතං යං අරූපිනං චිත්තචෙතසිකානං ධම්මානං එකරම්මණෙ පවත්තමානානං වවත්‍ථානං අක්ඛාතං අයං ඵස්සො අයං වෙදනා අයං සඤ්ඤා අයං චෙතනා ඉදං චිත්තං” යන මේ පාඨය එයට එක් නිදර්‍ශනයෙකි. සාංඛ්‍ය - යොගදර්‍ශනා දිය පිළිබඳ කරුණු ද මෙහි ප්රඥාභූමිනිර්දෙශයෙහි දක්නට ලැබෙන බැවින් තදීයග්‍ර‍න්‍ථයන් ද ඇසිරි කළ බව සිතිය හැකිය. මේ කාරණය ගැන ප්‍ර‍මාණවත් සටහනක් මුලදී සඳහන් කරන ලද බැවින් මෙහිලා යමක් නො ලියම්හ. ඉතා සියුම් විමසීමක් කළහොත් විශුද්ධිමාර්‍ගසම්පාදනයට ඉවහල් වූ තවත් නොයෙක් ශාස්ත්‍රීය ග්‍ර‍න්‍ථයන් පිළිබඳ සටහනක් තැබිය හැකි බව පෙනෙතත් මෙතෙකින් නවතුම්හ.
ඒ මේ විසුද්ධිමග්ග නම් ග්‍ර‍න්‍ථරත්නය ථෙරවාදී බෞද්ධයන්ගේ හස්ත සාරවස්තුවක් සේ බෞද්ධලොකයා පරිවාර ග්රන්ථ අතරැ ප්‍ර‍චලිත වූ බැවින් එයට නොයේක සන්‍ය-ටීකාදිය ඒ ඒ ආචාර්‍යවරයන් විසින් සම්පාදනය කරන ලද බව කියයුතු ය. මේ ග්රන්ථයට මුලින් ම ලියන ලද සන්‍ය දෙකක් ගැන පළමු කොට සඳහන් කළයුතු වැ තිබේ. දැනට අප හමුවෙහි පවත්නා විශුද්‍ධිමග්ගටීකායෙහි දැක්වෙන “තස්ස නිස්සාය පොරාණං - කථාමග්ගං අනාකුලං” යනාදි ගාථාවෙන් විශුද්ධිමාර්ගයට ලියන ලද පැරණි සන්‍යයක් තුබුණු බව හෙළිවෙයි. විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය නමින් හඳුන්වන පරාක්‍ර‍මබාහුසන්නෙයහි “සැත්හි මැඩිලි හෙළනුවා, යනු සිලි සන්‍යයි”[51] යනු සඳහන් වන බැවින් විශුද්ධිමාර්ගයට ලියන ලද සිලිසන්‍යයක් පැවැති බව කියති. මේ සිලිසන්‍යය ඉපැරණි හෙළබසින් ලියනලද්දක් නො වන බව “යම් යම් කිසිණාලම්භන යෙක ධ්‍යාන සමවදනා කැමැත්තහ නො ලස්ව එ එ කිසුණු වහා ආවර්‍ජනය ඉපැදවිය හෙනබව ද ධ්‍යානයෙන් නැඟී ධ්‍යානාඞ්ගයන් ප්‍ර‍ත්‍යවෙක්‍ෂාකරන්නහු භවාඞ්ගයෙහි නො ලස්ව භවාඞ්ගයෙන් නැගී චිතර්‍කාදි ධ්‍යානාඞ්ගයෙහි වහා ආවර්‍ජනා පැවැත්විය හෙනබව ද ආවර්‍ජනාවසී නම[52] යනාදි වාක්‍ය ප්‍රදේශයෙන් හැගේ. මේ වාක්‍යය සිලිසන්‍යයෙහි ආ බව සැළකිය යුතු ය. මේ සිලිසන්‍යය විශුද්ධිමාර්ගයට ලියන බද ව්‍යාඛ්‍යාන යෙක් ද? නැතහොත් අන්‍යග්‍ර‍න්‍ථයකට ලියනලද්දෙක්දැ යි නිගමනය කිරීමට තරම් මේ කරුණු ප්‍ර‍මාණ නො වන බව අපගේ හැඟීම යි. විශුද්‍ධිමාර්‍ගමාහාසන්‍යයෙහි දැක්වෙන “විරති ඇති හෙතු චේතනා වෙන ම කර්‍මපථ බැවින් චෙතනාව ම කීහ.”53 යනු ද “ඉක්බිති ජාතියෙහි නො කළ අභියෝග ඇත්තෙ ද”53 යනු ද “පරිත්තගොත්තාභිහයනොත, කම්වැජිරි නම් මඬනා බැවින් ද මහග්ගතගොත්තාභාවනතො ච, රූපැජරි නම් උපයන බැවින්”[53] යනු ද පුරාණ සන්‍යාගතවචන බැවින් ඉපැරණි විශුද්ධිමාර්ග සත්‍යයක් පැවැති බව නිසැකයෙන් කිය හැකි ය. මේ පැරැණි සත්‍යය විල්ගම්මුල දාඨානාග නම් මහතෙරපාණන් විසින් කරන ලද්දෙකෙැ යි සාමාන්‍යයෙන් පිළිගෙන තිබේ. එගැන විමසීමක් කිරීමක් නො ගොස් විශුද්ධිමාර්ගයට කරන ලද පළමුවන පරිවාර ග්රන්ථය මේ පැරණි සන්‍යය බව සඳහන් කරම්හ. අර්‍ථකථාචාර්‍යවරයකු ද ටීකාචාර්‍යවරයකු වූ ද ස්වසමය සමයාන්තර ප්‍ර‍වීණ වූ ද බදරතීවිර්‍ථහාරධිවාසී වූ ද භදන්ත ධම්මපාල මහා ස්වාමීන් විසින් සම්පාදනය කරන ලද පරමත්‍ථඤ්ජුසා නම් විසුද්‍ධිමග්ගටීකාව දෙවන පරිවාරග්‍ර‍න්‍ථය යි. දඹදෙණිපුරය රාජධානිය කොට ගත් කලිකාල සාහිත්‍ය සර්‍වඥපණ්ඩිත පරාක්‍ර‍මබාහු නරදෙවයන් විසින් සන්‍ය - ටීකා ඇසිරි කරමින් සම්පාදනය කරන ලද විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය තෙවන පරිවාර ග්රන්ථය යි. මහින්‍දසේන පරිවෙන්හි වැඩ වසමින් පාළිථූපවංසය කළ භදන්ත වාවිස්සර මහාස්වාමීන් විසුද්‍ධිමග්ගසඞ්ඛෙප නම් ග්රන්ථය සිංහලභාෂාවන් සන්නයක් සම්පාදනය කළ බව ථූපවංසනිගමනයහි එන “විසුද්‍ධිමග්ගසංඛෙපෙයෛන අත්‍ථප්ප කාසනා” යනාදි ගයෙන් හළි වෙයි. මෙයින් පැවසෙන විසුද්‍ධිමග්ගසංඛෙපය බුදුගොස් හිමිතුමන් ගේ විසුද්‍ධිමග්ගයේ සංක්‍ෂෙපයක්දැ යි කිය නො හැකි බැවින් එය විසුද්ධිමග්ග පරිවාරග්‍ර‍න්‍ථයක් ලෙස සඳහන් කළ නො හැකි ය. බුරුමරට තෙරකෙනකුන් විසින් සම්පාදන කරන ලදැයි කියන විසුද්‍ධිමග්ගපදයොජනාව ද, විසුද්‍ධිමග්ගචුල්ලටීකාව ද, විසුද්‍ධිමග්ගණ්ඨිය ද යොන් රට වැඩ වුසූ භදන්ත උත්තරාරාම තෙරපාණන් විසින් සැපයුණෙකැ යි පවසන විසුද්‍ධිමග්ගදීපනිය ද, ලක්දිව සුප්‍ර‍සිද්ධ අභිධර්‍මවිශාරදයකු වූ බුද්‍ධසාසන මහාසූරසෙනාපති රාජදත්තය නාමොපලක්‍ෂිත ධර්‍මරත්න පණ්ඩිතප්‍ර‍කාණ්ඩයන් විසින් ලියන ලද විසුද්‍ධිමාර්‍ගභාවසන්නය ද, පූජ්‍ය පණ්ඩිත මාතර ශ්‍රී ධර්‍මවංශ මහාස්ථවිර ප්‍ර‍ණීත සිංහලවිශුද්‍ධිමාර්‍ගය ද මේ විශුද්‍ධිමාර්‍ගග්‍ර‍න්‍ථයා ගේ පරිවාර ග්‍ර‍න්‍ථයෝ වෙති. මෙහි ලා මේ සියලු පරිවාරග්‍ර‍න්‍ථයන් පිළිබඳ වැ විවෙචන පූර්වක විවරණයක් කරන්නට නො ගොස් අපගේ මේ ප්‍ර‍ස්තාවනා සම්පාදනයෙහි ප්‍ර‍ධාන අරමුණ වූ සිංහලවිසුද්‍ධිමාර්‍ගය පිළිබැඳි හැඳින්වීමට යොමුවම්හ.
භාෂා කීපයකට පරිවර්තනය කරන ලද ඒ මේ විශුද්ධිමාර්ගයට සන්‍ය-ටීකාදි විසින් නොයෙක් පරිවාර ග්‍ර‍න්‍ථයන් ඇත ද සිංහල භාෂාවෙන් සම්පාදනය කරන ලද සිංහල විශුද්ධි මාර්‍ගය සම්පූර්ණ විශුද්‍ධිමාර්‍ගයෙක් මේ දක්වා නො වීය. මෙයට හවුරුදු අටවිස්සකට පෙරැ මාතර සිරිමඞ්ගල පිරිවෙනේහි ප්‍ර‍ධානාචාර්‍ය පූජ්‍ය පණ්ඩිත මාතර ශ්‍රී ධර්‍මවංශ මහාස්ථවිරපාදයන් විසින් හෙළ බස දතුවන්ගේ ප්රයෝජනය සඳහා මේ සිංහලවිශුද්‍ධිමාර්‍ගය සම්පාදනය කරන්නට ආරම්භ කරන ලදී. උන්වහන්සේගේ සංඥාපනයෙහි එන “විශුද්ධිමාර්ගය ත්‍රිපිටක අත්ර්‍ථකථාවන්ට ආලෝකය දෙන්නේ ය. ශ්‍රීමත් බුද්ධඝොෂ මහාස්ථවිරයාණන් වහන්සේ විසින් ත්‍රිපිටක ධර්මය හා තදර්ථකථාවන් අළලා මෙය සම්පාදනය කරන ලදි.”[54] යන මේ වැකියෙන් විශුද්ධිමාර්ගයෙහි තත්ත්‍වය ඉතා කොටින් ඉතා පැහැදිලි වැ පැවසෙයි. තෙවළාඅටුවාවනට එළිය දෙන මේ විශුද්ධිමාර්ගය සියබසට පෙරැළීම එතරම් පහසු නැති බව උන්වහන්සේ ම “පැහැදිලි වූ අර්ථාවබෝධය ද දෙමින් ස්වභාෂාරීතිය ද උල්ලඞ්ඝනය නො කරමින් භාෂාන්තර ග්රන්ථ ස්වභාෂාව පරිවර්තනය කිරීම දුෂ්කර බව තත්ත්‍වඥයෝ දනිති. අපි මේ උභයක්‍ර‍මයෙහි ම හැකි තාක් ව්‍යාපෘත වූ බව සතුටින් මෙහි සඳහන් කරමු.”[55] යැයි ස්වකීය සංඥාපනයෙහි දක්වන සේක. කාර්‍යය අපහසු වුවත් සාමාන්‍යබෞද්‍ධජනයාගේ ධර්‍ම ඥානයට රුකුල් දෙනු පිණිස මේ සිංහලවිශුද්‍ධිමාර්‍ගය උන්වහන්සේ විසින් කළ සැටි “පෙළින් හා පදගත සන්නයෙන් තොර ව මේ උතුම් ධර්‍මප්‍ර‍බන්‍ධයේ භාවසන්නය පමණක් ප්රසිද්ධ කළහොත් සාමාන්‍යබෞද්‍ධයන්ගේ ධර්‍මඥානයට විශෙෂාධාරයෙක් යැයි සැලකූ අප විසින් මින් හවුරුදු කීපයකට පෙරැ මේ සිංහලානුවාදය ලියන ලද්දේය.”[56] යන සිය වැකියෙන් ම හෙලිවෙයි. මේ සිංහල විශුද්‍ධිමාර්‍ගයෙන් සාමාන්‍යබෞධයන්ගේ ධර්‍මඥානයට ලැබෙන පිහිට එදා උන්වහන්සේ දුටු සැටියටත් වඩා මෙදා දක්නට ලැබී තිබෙන බව අපට නො මසුරු වැ කිය හැකි ය. මේ ග්රන්ථය සිංහලය උගත් සාමාන්‍යබෞද්‍ධයනට වැටහෙන ලෙස උගතුන්ට ප්‍රිය රචනශෛලියකින් අර්‍ථරසයත් ධර්‍මරසයත් නො පිරිහෙළා ඉපැහැදිලි වැ සැපයීම සුලුපටු කාරියෙක් නො වේ. උගත්කමට සරිලන පද්‍ධිකමට සරිලන උගත්කමත් ඒ දෙකට ම සරිලන වියත්කමත් එක්තැනෙක ම සැතැපුම් ගන්නා සේ භාෂාන්තර ග්‍ර‍න්ථයක් සියබසට පෙරැළීම සැබවින් ම අගය කළයුතු වූ ද, පැසසියයුතු වූ ද සාහිත්‍ය සේවයෙකි.
මේ පරිවර්තනය හුදු පදානුගතපරිවර්‍තනයක් වත් හුදු භාව පූර්වක පරිවර්තනයක් වත් නො වන බව මේ ග්රන්ථය පරිශීලනය කරන විමර්‍ශකයනට වැටහෙයි. මෙහි බොහෝ තන්හි පදානුගත පරිවර්තනය ද, කිසියම් තැනෙක භාවපූර්‍වක පරිවර්තනය ද කිසියම් තැනෙක ටීකා - සන්‍යාගත විස්තරය ද, කිසියම් තැනෙක අර්‍ථකථාස්වරූපය ද පැනෙයි. කිසියම් තැනෙක පාළි ගද්‍යපද්‍ය වාක්‍යප්‍රදේශයෙන් සැරසූ සැටි ද, කිසියම් තැනෙක පාළි පද්‍යයන් සියබසැ පැදියට නඟාලූ සැටි ද පැනෙයි. කිසියම් තැනෙක මුලග්‍ර‍න්ථයෙහි වාක්‍යප්‍රදෙශයන් අර්‍ථවාබොධයට හානි නො වන සේ බැහැර කළ සැටි ද දක්නට ලැබේ. මේ ග්රන්ථ සම්පාදනයෙහි දී සිංහල භාෂාව පොෂණය වන පරිදි පාළි ශබ්දයන් තුබූ සැටියෙන් ද සංස්කෘතස්වරූපයෙන් ද යොදා තිබෙන බව පෙනෙයි. පහාණ-ප්‍ර‍හාණ; සීල-ශීල; විරිය-වීර්‍ය්‍ය; දිට්ඨි-දෘෂ්ටි; පදට්ඨාන-පදස්ථාන; විසුද්ධ-විශුද්ධ; අනුස්මතා-අනුස්මෘති; සඞ්ඛාර-සංස්කාර; සද්ධා-ශ්‍ර‍ද්‍ධා; අසුභ-අශුභ යනාදි ශබ්දයන් ඒ ඒ වාක්‍යස්ථලයන්හි යොදා තිබෙන බැවින් ඒ බව ව්‍යක්ත වෙයි. මෙහි තවත් ඇති විශෙෂයක් නම් පාළි-සංස්කෘත වචන මිශ්‍ර කොට යොදා තිබීම යි. එයට නිදර්‍ශන වශයෙන් සමථවිදර්‍ශනා-පරියුට්ඨානප්‍ර‍තිපක්‍ෂසීලනලක්‍ෂණ-ප්‍ර‍නීත සීල - ඉෂ්ටානිෂ්ටාරම්මණ - ලජ්ජා කුප්පනසිථාන-ශීලවොදාන - ග්‍රාමාන්තසෙනාසන - කසලත්‍රික අසුභසංඥා - අප්‍ර‍මාණ කසිණ යනාදිය දැක්විය හැකිය.
ඒ මේ විශුද්ධිමාර්ගයෙහි ශිලනිර්‍දෙශයෙහි පටන් බ්‍ර‍හ්මවිහාර නිර්‍දෙශය තෙක් පවත්නා පරිච්ඡෙද නවය පරිවර්‍තනස්වරූපයෙන් සම්පාදනය කරන ලද්දේ පූර්‍වොක්ත ක්‍ර‍මයෙනි. මේ පරිවර්තනය කර වදාළ පූජ්‍ය පණ්ඩිත මාතර ශ්‍රී ධර්‍මවංශ ස්වාමින්‍ද්‍රයෝ වනාහි උගතුන් හා ගුණවතුන් එකසේ ප්‍රිය කළ අලාමක කීර්‍තතිඝෝෂයෙකින් සමූපලක්‍ෂිත ව්‍යක්ත බහුශ්‍රැත මහාස්ථවිර කෙනෙකි. උන්වහන්සේගේ අභිධර්‍මය පිළිබඳ සුනිශිත බුද්‍ධිය තමන් විසින් සැපයූ අභිධර්‍මචන්‍ද්‍රිකාවෙන්ද, සාහිත්‍යසම්පත්තිය සමග පරිවර්‍තනශක්තිය මේ සිංහලවිශුද්‍ධිමාර්‍ගයෙන්ද, ගැඹුරු විෂය ලිහිල් වැ පැවැසීමෙහි අප්‍ර‍තිහත ශක්තිය මේ උපය ග්‍ර‍න්ථයෙන් ද හෙළි වෙයි. මෙසේ පැසසිය යුතු ශාසනික සේවයක් හා සාහිත්‍ය සේවයක් කර වදාළ උන්වහන්සේ විසින් තවත් ග්රන්ථ රාශියක් සම්පාදනය කළ බවද දැනුම්හ. ස්වභික්‍ෂුවංශීය සඞ්ඝසම්මතයෙන් ලත් ත්‍රිපිටකවාගීශ්වර ගෞරවපොධියෙන් ද ස්වනිකායවරයෙහි මහලෙඛකාධිකාරී පදවියෙන් ද සම්මානිත වූ උන්වහන්සේගේ පශ්චිම කාලය අරණ්‍ය සෙනසුනෙක ගත කළ බව ද සුප්‍ර‍සිද්ධ ය. ස්වනිකායවරයෙහි භික්‍ෂුන් අතරැ ප්‍ර‍ථම වරට ස්වණීමුද්‍රිකා සහිත පණ්ඩිතොපාධිය ලත් උන් වහන්සේගේ ශාන්ත ආකල්පසම්පත්තිය - ප්‍ර‍තිපත්තිගුරුත්‍වය - ප්‍රියශීලිත්‍වය - සෞශීල්‍යය -ගුණරුචිකත්‍වය කිසිවිටෙකත් පිරිහුණුබවක් අපි නො දනුම්හ. අප දන්නා විශෙෂ කරුණෙක් නම් උන්වහන්සේ අරණ්‍යයෙහි වැඩසිටිය දී ගිලන් වැ අපවත් වූ බවත් සිංහල විශුද්‍ධිමාර්‍ගපරිවර්‍තනය අඩාල වූ බවත් ය. අඩාල වූ සිංහල විශුද්‍ධිමාර්‍ගපරිවර්‍තනය වඩාලීමෙහි සමර්‍ථ පණ්ඩිත බටුවිට නන්‍දාරාම මහාස්ථවිරප්‍ර‍මුඛ ශිෂ්‍යපිරිසක් ගුරුකුලය සනාථ කිරීමට තනා වැඩීම ද, උන්වහන්සේ විසින් කළ ශාසන ප්‍ර‍තිෂ්ඨාවෙකි.
මේ විශුද්ධිමාර්ගයෙහි ආරුප්‍ය නිර්‍දෙශයෙහි පටන් ඉන්‍ද්‍රිය සත්‍ය නිර්‍දෙශය තෙක් පවත්නා පරිචේඡදසප්තකය මෙයට දෙවර්‍ෂයකට පෙරැ මුද්‍ර‍ණයෙන් ප්‍ර‍කාශනය විය. ප්රඥාභූමිනිර්දෙශයෙහි පටන් ප්‍ර‍ඥාභාවනානිසංස නිර්‍දෙය තෙක් පවත්නා පරිචේඡදසප්තකය මේ වර්ෂයෙහි මුද්‍ර‍ණයෙන් ප්‍ර‍කාශනයට පත්වෙයි. මේ පරිචේඡදසප්තකද්‍වය ම පරිවර්‍තනස්වරූපයෙන් සම්පාදනය කරන ලද්දේ මෙකල සිරිමඞ්ගල පිරිවෙණාධිපති ධූරය දරන පණ්ඩිත බටුවිට නන්‍දාරාම මහාස්ථවිරයන් වහන්සේ විසිනි. උන්වහන්සේ විසින් මේ පරිවර්‍තනයෙහි දී අනුගමනය කරන ලද්දේ සිය ගුරුපාණන් ගිය මඟ මැයි. පදානුගතපරිවර්‍තනයත් භාවපූර්‍වක පරිවර්‍තනයත් ටීකා-සන්‍යාගත විස්තරයත් අර්‍ථකථාස්වරූපයත් මේ කොටස්හිදු දක්නා ලැබෙන බව අමුතුවෙන් කියයුතු නො වේ. හෙළබස දත් සාමාන්‍ය බෞද්ධයන්ගේ පමණක් නො වැ ප්‍ර‍වීණයන්ගේ පවා ධර්‍මඥාන සංවර්‍ධනයට මේ සිංහල විශුද්ධිමාර්ගය පොහොසත් බව පාඨකයනට මැනැවින් වැටහේ යැයි අපට හැඟේ. අඩාල වූ මේ සිංහල විශුද්ධිමාර්ගය වඩාලීමෙහි දිරිමත් වූ පණ්ඩිත බටුවිට නන්‍දාරාම මහාස්ථවිරපාදයන් වහන්සේ වනාහි අව්‍යාජ ගුරු භක්තියෙන් ගුරුමඟ නො පියා මේ ඌනපූරණයට ඉදිරිපත් වූ බව:- “එහෙත් ඉන් ධර්‍මඥානය දියුණුකරගත් ගිහි-පැවිදි පින්වතුන් එහි ඉතිරි කොටස් ද සිංහලට පරිවර්තනය කොට ප්රසිද්ධ කරවන සේ කළ ආරාධනයන් හා අපවත් වී වදාළ ධර්‍මාචාර්‍ය ස්වාමීන්වහන්සේට උපහාර වශයෙන් ද එය සම්පාදනය කිරීමට අදහස් කළෙමි. මෙහි ලා උන්වහන්සේ වෙත විශුද්ධිමාර්ගය හැදෑරීමෙන් ලැබූ අභ්‍යාසයෙන් හා උන්වහන්සේගේ සටහන් ද ඇසුරු කෙරෙමින් අවසානය තෙක් සම්පූර්ණ විශුද්ධි මාර්‍ගය අනුවාදනය කරන ලදි.”[57] යන මේ ස්වකීය සංඥාපනවචනයෙන් හෙළි කරන සේක. විශුද්ධිමාර්ගයෙහි ඉතා ගැඹුරු වූ ද ඉතා දුෂ්කර වූ ද ඉතා අධික වූ ද කොටස සියබසට නැඟීමෙහි දී උන්වහන්සේ සත්පුරුෂ භූමියෙහි පිහිටා සිටි සැටි ද මෙයින් දැක්වෙයි. ගුරූපහාරයක් වශයෙන් සම්පාදනය කරන ලද මේ කෘතිය ගුරුභක්තියෙහි මූර්‍තතිය කොට ද සැලකීමට මෙයින් ඉඩ ලැබෙයි. ධර්‍මශාස්ත්‍ර ප්‍ර‍වීණ උගතකු වශයෙනුත් ප්‍ර‍තිපත්තිගරුක භික්‍ෂුවක් වශයෙනුත් ප්රසිද්ධ වූ උන්වහන්සේ සිංහලවිශුද්‍ධිමාර්‍ගයේ මේ උනපූරණය ඉතා පරිශ්‍ර‍මයෙන් කරන ලද බව නො මසුරු වැ කියම්හ.
ඉඳුරුවේ උත්තරානන්‍ද ස්ථවිර
බුද්ධවර්‍ෂ 2501 වැන්නෙහි
ඇසළ මස පුරපසළොස්වක ලත් ගුරු දින
වැල්ලවත්තේ ශ්‍රී ධර්‍මොදය පිරිවෙන්හි දී ය.
-
විසුද්ධිමග්ග (බු:ව: 2463 මුද්‍රිත) 2 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ග මහා සන්‍යය (බු:ව: 2493 මුද්‍රිත) 10 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 2 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 2 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 535 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 2 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 534 පිටුව ↑
-
විශුද්‍ධිසාර්‍ගගීමහාසන්‍යය 2 පිටුව ↑
-
මහාවංස (37 පරි:) 235-236 ගාථා ↑
-
මනොරථපූරණී (බු.ව. 2480 මුද්‍රිත) පිටුව ↑
-
විශුද්ධිග්ග 535 පිටුව ↑
-
මනොරථපූරණි 855 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ග මහාසන්‍යයැ ප්‍ර‍ස්තාවනා xvii පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ග මහා සන්‍යය 1 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ග මහා සන්‍යය 2 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 3 පිටුව ↑
-
විසුද්‍ධිමග්ගටීකා (1928 මුද්‍රිත) 2 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ග මහා සන්‍යය 3 පිටුව ↑
-
සුමඞ්ගලවිලාසිනී (1925 මුද්‍රිත) 780 පිටුව, පපඤ්චසූදනී (1926 මුද්‍රිත) 1030 පිටුව; සාරත්‍ථප්පකාසිනී iii (1930 මුද්‍රිත) 235 පිටුව; මනොරථපුරණී (1936 මුද්‍රිත) 855 පිටුව. ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යයැ ප්‍ර‍ස්තාවනා xxxvii පිටුව ↑
-
විසුද්‍ධිමග්ගගණඨි (1954 මුද්‍රිත) විඥාපනය x පිටුව ↑
-
ශාසනවංශප්‍ර‍දීපය (බු:ව: 2498 මුද්‍රිත) 81 පිටුව ↑
-
පපඤ්චසූදනී (ක්‍රි.ව. 1917 මුද්‍රිත) 100 පිටුව ↑
-
විසුද්ධිමග්ග 366 පිටුව ↑
-
විසුද්ධිමග්ග 387 පිටුව ↑
-
විසුද්ධිමග්ග 389 පිටුව ↑
-
විසුද්ධිමග්ග 389 පිටුව ↑
-
විසුද්ධිමග්ග 407 පිටුව ↑
-
The Life and work of Buddhaghosa 135-136 පිටු ↑
-
මහාවංස (37 පරි:) 215-216 ගාථා ↑
-
ථෙරවාදි බෞද්‍ධාචාර්‍යවරයෝ (ක්‍රි:ව: 1948 මුද්‍රිත) 14 පිටුව ↑
-
The Life and work of Buddhaghosa 135-136 පිටු ↑
-
වරහන් කරන ලද මේ වැකි කොටස අධිකයැ යි හැඟේ. ↑
-
ථෙරවාදී බෞද්ධචාර්‍යවරයෝ 16 පිටුව ↑
-
ආගම හා සමාජය (1950 මුද්‍රිත) 203 පිටුව ↑
-
මහාවංස (37 පරි:) 232 ගාථාව ↑
-
පූජාවලිය (1953 මුද්‍රිත 729 පිටුව) ↑
-
සමන්තපාසාදිකා (බු:ව: 2460) 427 පිටුව ↑
-
ථෙරවාදී බෞඬචාර්‍යවරයෝ 19 පිටුව ↑
-
විමතිවිනොදනීටීකා (බු:ව: 2478) 515 පිටුව ↑
-
ශාසනවංශයප්‍ර‍දීපය (බු:ව: 2498) 72-73 පිටු ↑
-
විශුද්ධි මාර්‍ග මහා සන්‍යයැ ප්‍ර‍ස්ථාවනා xvi පිටුව ↑
-
The Culvavamsa II, Introduction V-VI; ↑
-
Epigraphia Zeylanica, Vol.V.P.86-109 ↑
-
ථෙරවාදී බෞද්ධචාර්‍යවරයෝ 16-22 පිටු; පාළි සාහිත්‍යය (බු:ව: 2500 මුද්‍රිත) 165-170 පිටු බලන්න. ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යයැ - ප්‍ර‍ස්තාවනා ix පිටුව ↑
-
පාළි සාහිත්‍යය 173-174 පිටු ↑
-
භාරතීයවිද්‍යා 1 කාණ්ඩයේ 112 පිටුව ↑
-
මනොරථපුරණී 854 පිටුව ↑
-
විසුද්ධිමග්ග 76-77 පිටු බලනු මැනවි ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 344 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 375 පිටුව ↑
-
විශුද්ධිමාර්ගමහාසන්යය 24, 209, 331 පිටුව ↑
-
සිංහල විශුද්ධිමාර්ගය - සංඥාපනය (බු:ව: 2473 මුද්‍රිත) ↑
-
සිංහල විශුද්ධිමාර්ගය - සංඥාපනය (බු:ව: 2473 මුද්‍රිත) ↑
-
සිංහල විශුද්ධිමාර්ගය - සංඥාපනය (බු:ව: 2473 මුද්‍රිත) ↑
-
සිංහල විශුද්ධිමාර්ගය - සංඥාපනය (බු:ව: 2499 මුද්‍රිත 1 පිටුව) ↑