රහතන් වහන්සේගේ අග්‍ර දක්ෂිණාර්හ භාවයට පුණ්ණ සිටුගේ කථාව නිදසුනෙකි. රජගහ නුවර සුමන සිටු නිසා ජීවත්වන පුණ්ණ නම් දුගියෙක් විය. ඔහුට බිරියක් හා උත්තරා නම් දුවක් ද වූහ. එක් කලෙක රජගහ වැස්සෝ නැකැත් කෙළියකට සැරසුණෝ ය. එය සතියක් පවත්වන උත්සවයෙකි. එදා උදෑසන ද පුරුදු පරිදි පුණ්ණ සිටු ගෙදරට ගියේය. සුමන සිටු ඔහු අමතා කියනුයේ, “පුණ්ණ, අද සෑම දෙනම නැකැත් කෙළියට සැරසෙති, නුඹ අදත් වැඩ කරන්නෙහි ද, නැතහොත් නැකැත් කෙළියෙහි යෙදෙන්නෙහි දැ”යි කීය. එකල්හි පුණ්ණ “හිමියෙනි, නැකැත් කෙළි ඇත්තේ පොහොසතුන්ට ය, අපේ ගෙදර කැඳකට සහල්වත් නැත, මට නැකැත් කෙළියෙන් කම් නැත, ගොණුන් ලැබෙතහොත් සෑමට යෙමියි” කීය. “එසේ නම් ගවයන් ගනුව”යි සිටුතුමා කීය. පුණ්ණ ගොන් බානක් හා නගුලක් ගෙන භාර්යාව අමතා “සොඳුර, අද මේ නුවර වැස්සෝ නැකැත් කෙළි කෙළිනාහ. දුප්පත් නිසා මම සිටාණන්ගේ කුඹුර සාන්නට යන්නෙමි. අද මට දෙගුණයක් වියදම් කොට වෙනදාට හොඳින් කෑම පිළියල කොට ගෙන එව”යි කියා කුඹුරට ගියේය.
සැරියුත් මහා තෙරුන් වහන්සේ සත්දිනක් නිරෝධ සමාපත්තියෙන් වැඩ සිට එදා උදෑසන සමවතින් නැගිට “අද කවරකුට සංග්‍රහ කිරීම වටනේ දැ”යි බලන සේක් පුණ්ණ දුගියා දැක ඔහු ශ්‍රද්ධාවත් බව හා ඒ නිසා ඔහුට මහා සම්පත්තියක් ලැබිය හැකිබව ද දැක වදාරා පා සිවුරු ගෙන ඔහු සීසාන තැනට වැඩ වදාරා දියවලක් සමීපයේ එක් පඳුරක් දෙස බලා හුන් සේක. පුණ්ණ, තෙරුන් වහන්සේ දැක සී සෑම නවත්වා උන් වහන්සේ වෙත ගොස් පසඟ පිහිටවා වැඳ මුන් වහන්සේට දැහැටි වුවමනා වී ඇතැයි සිතා පඳුරෙන් කෝටුවක් ගෙන සැරියුත් හිමියන්ට පිළිගැන්වී ය. එකල්හි තෙරුන් වහන්සේ පාත්‍රය හා පෙරහන ඔහුට දුන්හ. ඔහු පැන් පෙරා තෙරුන් වහන්සේට පිළිගැන්වී ය. ඉක්බිති තෙරුන් වහන්සේ “ඉඳින් මා රජගහ නුවරට පිවිසියේ නම් අනුන්ගේ ගෙවල් පිටිපස ගෙයක වෙසෙන මොහුගේ බිරිය මා නො දක්නීය. ඇය බත ගෙන මඟට වන් කල්හිම යෙමි”යි සිතා මඳවේලාවක් එහිම රැඳී සිට පුණ්ණගේ බිරිය බත ගෙන මඟට බට පසු තෙරුන් වහන්සේ නුවර බලා වැඩම කළ සේක. ඕ අතර මඟ තෙරුන් වහන්සේ දැක “මට සමහර විට ආර්‍ය්‍යයන් වහන්සේ මුණගැසුන මුත් දෙන්නට දෙයක් නොමැත. දෙන්නට දෙයක් ඇති විට ආර්‍ය්‍යයන් වහන්සේ මුණගැසෙන්නේ නැත. අද ආර්‍ය්‍යයන් වහන්සේ ද මුණගැසී ඇත. දීමට දෙයකුත් මා වෙත ඇත. මේ අවස්ථාවෙන් ප්‍රයෝජන ලැබිය යුතුය”යි සිතා හිස තුබූ බත් බඳුන බිම තබා තෙරුන් වහන්සේට පසඟ පිහිටුවා වැඳ “ස්වාමීනි, මෙහි හොඳ නරක නොබලා නුඹ වහන්සේගේ දාසයාට අනුග්‍රහ කළ මැනව”යි කීය. තෙරුන් වහන්සේ පාත්‍රය එලවූහ. ඕ එක් අතකින් අහර බඳුන ගෙන එක් අතකින් පාත්‍රයට බෙදුවා ය. බතින් අඩක් බෙදූ කල්හි තෙරුන් වහන්සේ අතින් පාත්‍රය වැසූ සේක. ඕ “ස්වාමීනි, එක් අයකුට පිළියෙල කළ ආහාරය දෙකට බෙදිය නොහැකිය. නුඹ වහන්සේගේ දාසයා හට මෙලොවට සංග්‍රහ නො කොට පරලොව ම සංග්‍රහ කරනු මැනව”යි කියා සියල්ල ම පාත්‍රයට බෙදා “නුඹ වහන්සේ විසින් දක්නා ලද ධර්මය මට ද හිමිවේවා.”යි පැතුවා ය. තෙරුන් වහන්සේ “එසේම වේවා”යි අනුමෝදනා කොට ජලය පහසු තැනක වැඩ සිට ඔවුන්ගේ දානය වැළඳූ සේක.
පුණ්ණගේ බිරිය වහා ගෙදර ගොස් සහල් සොයා නැවතත් බත් පිසුවාය. පුණ්ණ අඩකිරියක් පමණ පෙදෙස සා සාගින්න ඉවසිය නො හැකිව ගොණුන් මුදාහැර සෙවන ඇති තැනකට වී බත පමා වන්නේ කිම් දෝ”යි මඟ දෙස බලා ගෙන හුන්නේය. බිරිය බත් ගෙන එන්නී ඔහු දැක, “ඉඳින් මොහු කිපී තී මෙතෙක් කුමක් කෙළෙහිදැයි කෙවිටෙන් පහර දිනි නම් මා කළ පින්කම නිෂ්ඵල වන්නේ ය. එබැවින් කාරණය කලින්ම කියමි”යි සිතා කියන්නී “හිමියනි, ඔබත් සිත පහදා ගන්න, මම උදෑසනින් ම ඔබට බත් ගෙන ආමි. අතරමඟදී දම්සෙනෙවියන් වහන්සේ හමුවී ඔබට ගෙනා බත උන්වහන්සේට පිළිගන්වා ගෙදර ගොස් නැවත ද බත් පිසගෙන ආමි. ඔබ ඒ ගැන සිත පහදා ගන්න”ය යි කීවාය. “සොඳුර, තී කළ දෙය ඉතා යහපති, මම ද අද උදෑසන උන්වහන්සේට දැහැටි හා පැන් පිළිගැන්වීමි”යි කියා පසන් සිතින් පින් අනුමෝදන්ව, දවල් වී බත් අනුභව කිරීමෙන් ක්ලාන්ත වී ඇගේ ඇකයෙහි හිස තබා මඳක් නිදා ගත්තේ ය. අවදි වී බැලූ ඔහුට තමා සෑ පෙදෙස රන්වන් වී පෙනිණි. ඔහු බිරිය අමතා කියනුයේ “සොඳුර, ඉතා දවල් වී ආහාරගත් බැවින් මගේ ඇස් දෙකත් නරක්වුනා වැනිය, මට අර සෑ පෙදෙසේ මැටිකැට පෙනෙන්නේ රත්තරන් සේ ය”යි කීය. “හිමියනි, මට පෙනෙන්නේත් එසේය”යි බිරිය කීවාය. ඔහු “කිමෙක්දෝ”යි පිරික්සනු පිණිස එහි ගොස් එක් කැටක් ගෙන නඟුලෙහි ගසා ඒවා රන් වී ඇති බව දැන “අහෝ ආර්‍ය්‍යයන් වහන්සේට දුන් දානයේ විපාක අදම පෙනෙන්නේ ය”යි ඉමහත් සොම්නසට පැමිණ කුඹුරේ පස් සියල්ල රන් වී ඇත, මෙතෙක් ධනය මට පරිහරණය නො කළ හැකිය, රජුගේ මාර්ගයෙන් මේ ධනස්කන්ධය ගෙන්වා ගත යුතුය යි සිතා, රජු වෙත ගොස් “දේවයන් වහන්ස, මා සෑ කුඹුරේ පස් රන් වී ඇත. ඒවා ගෙන්වා ගන්නට වටනේ ය”යි කීය. රජතුමා “නුඹ අද කුමක් කෙළෙහි දැ”යි ඇසීය. “දේවයන් වහන්ස, මම අද උදෑසන කුඹුරේදී දම්සෙනෙවියන් වහන්සේට දැහැටි හා පැන් පිළිගැන්වීමි. මාගේ බිරිය මට ගෙනෙන ලද බත ද උන් වහන්සේට පිළිගැන්වීය”යි පුණ්ණ කීය. රජතුමා “දම්සෙනෙවියන් වහන්සේට දුන් දානයේ විපාක අදම පෙන්වන්නේය”යි කියා “දරුව, දැන් කුමක් කළ යුතුදැ”යි ඇසීය.
“බොහෝ ගැල් යවා ඒ රන් ගෙන්වුව මැනවැ”යි පුණ්ණ කීය. රජතුමා රන් ගෙනෙනු පිණිස බොහෝ ගැල් යැවීය. රාජපුරුෂයෝ එහි ගොස් “රජුගේ රත්තරන් ය”යි ගත් කල්හි අතට එන රන් කැට නැවත මැටිකැට ම විය. ඒ බව රජු දැන්වු කල්හි රජතුමා ඒවා “පුණ්ණගේ රන්ය” කියා ගැල්වලට පටවා ගන්නට කීය. එසේ කරන කල්හි ඒවා රත්තරන් ලෙසම තිබිණ. ගැල්කරුවෝ ඒ සියල්ල ගෙනවුත් රජ මිදුලේ ගොඩ ගැසූහ. අසූ රියනක් උස රන් ගොඩක් විය.
ඉක්බිති රජතුමා නුවරුන් රැස් කරවා “මේ නුවර මෙතෙක් රන් අන් කවරකුට ඇත්තේ දැ”යි ඇසීය. “දේවයන් වහන්ස, කිසිවකුට නැතැ”යි වැසියෝ කීහ. “දැන් මොහුට කුමක් කළ යුතුදැ”යි රජු ඇසූ කල්හි “දේවයිනි, සිටු තනතුර දෙන්නට වටනේය”යි නුවර වැසියෝ කීය. රජතුමා “නුඹ බහුධන සිටු නම් වෙව”යි කියා ඔහුට සිටු තනතුර දිණ. ඔහුට එහි ගෙයක් තනවා ගෙන විසීමට ඉඩමක් ද දින. ඔහු එහි ගෙයක් කරවා ගෙවදීමේ මංගලය හා ඡත්‍ර මංගලය එකටම ගෙන සතියක් බුදුපාමොක් මහ සඟනට දන් දිණ. අවසානයේ දී තථාගතයන් වහන්සේගෙන් දහම් අසා දෙදෙනම සෝවාන් ඵලයට පැමිණියෝය.
(ධම්මපදට්ඨකථා 495)
පුණ්ණහට සුළුදානයේ විපාකය එකණෙහි මෙ තරම් විශාල අන්දමට ලැබුණේ සැරියුත් මාහිමියන්ගේ ගුණසම්පත්තිය නිසා ය. දායකයනට එසේ ඵල ලබාදීමට සමත් බැවින් සැරියුත් මාහිමියෝ අග්‍රදක්ෂිණාර්හ වෙති. අග්‍රදක්ෂිණාර්හ ක්ෂීණාශ්‍රාවයන්ට දීමෙන් වුවද, සැම කල්හිදෘෂ්ටධර්මයෙහි විපාක නො ලැබේ. ඒ ආත්මයේදීම දානයේ විපාක ලැබෙන්නට දානය කරුණු සතරකින් යුත්ත විය යුතුය.
“චතස්සො හි සම්පදා නාම වත්ථුසම්පදා, පච්චය සම්පදා, චේතනාසම්පදා, ගුණාතිරෙක සම්පදාති.
තත්ථ නිරෝධසමාපත්තිතෝ වුට්ඨිතො අරහා වා අනාගාමි වා දක්ඛිණෙය්‍යො වත්ථුසම්පදා නාම.
පච්චයානං ධම්මේන සමෙන උප්පත්ති පච්චය සම්පදා නාම.
දානතො පුබ්බේ දානකාලෙ පච්ඡාභාගෙති තිසූ කාලෙසු චේතනාය සෝමනස්සසහගත ඤාණසම්පයුක්තභාවො චේතනාසම්පදා නාම.
දක්ඛිණෙය්‍යොනං සමාපත්තිතො වුට්ඨීතභාවෝ ගුණාතිරෙක සම්පදා නාම. -පෙ-එතාසං අනුභාවෙන දිට්ඨෙව ධම්මේ මහා සම්පත්තිං පාපුණන්ති.”
(ධම්මපදට්ඨකථා 291)
“වස්තුසම්පත්තිය ප්‍රත්‍යසම්පත්තිය චේතනාසම්පත්තිය ගුණාතිරේක සම්පත්ති යයි සම්පත්ති සතරෙකි. නිරෝධසමාපත්තියෙන් නැගී සිටි අර්හත් වූ හෝ අනාගාමී වූ හෝ ප්‍රතිග්‍රාහකයා වස්තු සම්පත්තිය ය. දාන වස්තුව දැහැමින් ලද දෙයක් වීම ප්‍රත්‍ය සම්පත්තිය ය. දීමට පළමුවය, දෙන අවස්ථාවය, දීමෙන් පසුවය යන තුන් කාලයෙහිම චේතනාව සෝමනස්ස සහගත ඥාණසම්ප්‍රයුක්තවීම චේතනා සම්පත්තියය. ප්‍රතිග්‍රාහකයා නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැඟී සිටියකු වීම ගුණාතිරේක සම්පත්තියය. මේ සම්පත්තීන්ගේ ආනුභාවයෙන් දායකයෝ ඉහාත්මයේදීම මහා සම්පත්තියට පැමිණෙත්” යනු ඉහත දැක්වූ පාඨයේ තේරුම ය.
මේ කරුණු සතරින් යුක්ත කොට දානයක් දෙන්නට ලැබෙන්නේ කලාතුරකිනි. වර්තමාන කාලයේ නම් එබඳු දානයක් දෙන්නට ලැබෙන්නේම නැත. අනාගාමීන්ට දීමෙනුත් වර්තමාන භවයේ ඵල ලැබෙන බව ඉහත දැක්වූ පාඨයෙන් කියැවෙන නමුත් අනාගාමී පුද්ගලයන්ට දන් දී ඉහාත්මයෙහි ම විපාක ලැබූ අය පිළිබඳ කථා ප්‍රවෘත්ති නො දක්නා ලැබේ.