“රූපරාග අරූපරාග මාන උද්ධච්ච අවිජ්ජාය අනවසෙසප්පහාණාය පටිපන්නෝ පුග්ගලො අරහත්ත ඵල සච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො. යස්ස පුද්ගලස්ස රූපරාගො අරූපරාගො මානො උද්ධච්චං අනවසෙසා පහීණා. අයං වුච්චති පුග්ගලො අරහා.”
රූපරාගය - අරූපරාගය - මානය - උද්දච්චය - අවිජ්ජාවය යන මේ සංයෝජනයන් නිරවශේෂයෙන් ප්‍රහාණය කිරීම පිණිස පිළිපන් පුද්ගල තෙමේ අර්හත්ඵලයට සාක්ෂාත්කිරීම පිණිස පිළිපන්නේ වේ. යම් පුද්ගලයකු හට රූපරාගය - අරූපරාගය - මානය- ඖද්ධත්‍යය - අවිද්‍යාව යන සංයෝජනයෝ නිරවශේෂයෙන් ප්‍රහීණ ද ඒ පුද්ගල තෙමේ අර්හත්ය යි කියනු ලැබේය යනු ඉහත පාඨයේ තේරුමය. එයින් අර්හත් පුද්ගලයා දක්වන ලදී. රූපරාගාදි සංයෝජන පස ප්‍රහාණය කළ පුද්ගලයාට ඉතිරි ක්ලේශ නැත්තේය. හෙතෙමේ සර්වාකාරයෙන් ක්ලේශයන්ගෙන් පිරිසිදු වූ අග්‍රදක්ෂිණෙය්‍ය පුද්ගලයා ය. අරහා යන වචනයේ තේරුම කම්පල අදහා කරන පූජාසත්කාරයන් කිරීමට සුදුසු පුද්ගලයා ය යනුයි.
ශූන්‍යතා විමෝක්ෂයෙන් කෙලෙසුන් මිදුණු අර්හත් පුද්ගලයාය. අනිමිත්ත විමෝක්ෂයෙන් මිදුණු අර්හත් පුද්ගලයාය, අප්‍රණිහිත විමෝක්ෂයෙන් මිදුණු අර්හත් පුද්ගලයාය යි අර්හත් පුද්ගලයෝ තිදෙනෙක් වෙති. ඔවුන්ගෙන් එක් එක් පුද්ගලයෙක් ප්‍රතිපදා භේදයෙන් සතර දෙනකු වීමෙන් අර්හත් පුද්ගලයෝ දොළොස් දෙනෙක් වෙති. මෙසේ පුද්ගලපඤ්ඤත්ති අටුවාවෙහි දැක්වෙන ක්‍රමයෙන් සෝවාන් පුද්ගලයන් සූවිසි දෙනෙකු වීමෙන් ද, සකෘදාගාමී පුද්ගලයන් දොළොස් දෙනෙකුන් වීමෙන් ද, අනාගාමී පුද්ගලයන් අටසාලිස් දෙනෙකුන් වීමෙන් ද, අර්හත් පුද්ගලයන් දොළොස් දෙනෙකුන් වීමෙන් ද ආර්‍ය්‍යපුද්ගලයෝ සයානු දෙනෙක් වෙති.
සූත්‍රනිපාතයේ ආර්‍ය්‍ය පුද්ගල විභාගය
යෙ පුග්ගලා අට්ඨසතං පසත්ථා
චත්තාරි ඒතානි යුගානි හොන්ති
තෙ දක්ඛිණෙය්‍යා සුගතස්ස සාවකා
එතෙසු දින්නානි මහප්ඵලානි.
යන ගයෙහි තථාගතයන් වහන්සේ විසින් ආර්‍ය්‍ය පුද්ගලයන් එකසිය අටදෙනෙකුන් වන බව දක්වා වදාරා ඇත්තේ ය. ඒ එකසිය අට දෙනා සූත්‍රනිපාත අටුවාවෙහි විභාග කර ඇත්තේ මෙසේ ය.
ඒකබීජිය, කෝලංකෝලය, සත්තක්ඛත්තුපරමය යි සෝවාන් පුද්ගලයෝ තිදෙනෙකි. කාම රූප අරූප භව තුනෙහි ඵලප්‍රාප්ත සකෘදාගාමී පුද්ගලයෝ තිදෙනෙකි. ඒ සදෙන ප්‍රතිපදා අනුව සූවිසි දෙනෙක් වෙති. අන්තරාපරිනිබ්බායි, උපහච්චපරිනිබ්බායි, අසංඛාරපරිනිබ්බායි, සසංකාර පරිනිබ්බායි, උද්ධංසෝත අකනිට්ඨගාමි යි අවිහයෙහි අනාගාමීහු පස් දෙනෙකි. අතප්ප-සුදස්ස-සුදස්සී භූමි තුනෙහි ද එසේම පස් දෙනා බැගින් වෙති. අකනිට්ඨයෙහි උද්ධංසෝත අකනිට්ඨගාමියකු නැති බැවින් අනාගාමීහු සතර දෙනෙකි. මෙසේ අනාගාමීහු සූවිසි දෙනෙක් වෙති. ශුෂ්ක විදර්ශකය ශමථයානිකය යි අර්හත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. මාර්ගස්ථ පුද්ගලයෝ සතර දෙනෙකි. සියල්ලෝ සූපනස් දෙනෙක් වෙති. ඒ සියල්ලන් ශ්‍රද්ධාධුර - ප්‍රඥාධුර දෙකින් ගුණ කළ කල්හි ආර්‍ය්‍ය පුද්ගලයෝ එකසිය අට දෙනෙකි.
මෙතෙකින් සංඝගුණ වර්ණනාව නිමියේ ය.!!
බුද්ධරත්නය ධර්මරත්නය සංඝරත්නය යන ත්‍රිරත්නයේ ගුණ වැනීම් වශයෙන් කළ මේ ග්‍රන්ථය ඒ රත්නත්‍රයට පූජාවක් වේවා!
මේ ගත ලියූ පිනෙහි අනුහසින් සකල සත්ත්වයන්ට
තෙරුවන් ගුණ අවබෝධ වේවා.!!