අප තිලෝගුරු භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ බුදු වී සත්වන වසරෙහි සැවැත්නුවර සමීපයෙහි ගණ්ඩම්බමූලයේ තීර්ථකමථනය පිණිස යමක ප්‍රාතිහාර්‍ය්‍යය දක්වා, පෙර බුදුවරුන්ගේ චාරිත්‍ර ධර්මය අනුව වස් එළඹීම සදහා තවතිසා දෙව්ලොවට වැඩ වදාළ සේක. උන් වහන්සේ එහි පාණ්ඩුකම්බල ශෛලාසනය මත සකල දේවබ්‍රහ්මයන්ගේ තේජස ඉක්මවා ශෝභාව ඉක්මවා ළහිරුමඬලක් සේ වැඩ වෙසෙන කල්හි තුසිතදිව්‍ය ලෝකයෙහි විසූ සන්තුෂිත නම් වූ මාතෘදිව්‍යරාජයා පැමිණ විජම්බණ අසනු පිණිස තථාගතයන් වහන්සේගේ දකුණු පස ම හිඳ ගත්තේ ය. ඉන්දක නම් දේවපුත්‍රයාද එකෙණෙහිම පැමිණ තථාගතයන් වහන්සේගේ දකුණු පසම හිඳ ගත්තේ ය. අංකුර නම් වූ දේවපුත්‍රයා ද පැමිණ තථාගතයන් වහන්සේගේ වම් පස ඉඳගත්තේ ය. බුදුරදුන් එහි වැඩම කළ බව සැලවීමෙන් දසදහසක් සක්වළින් ම මහේශාක්‍ය දේව බ්‍රහ්මයන් පැමිණෙන්නට විය. අංකුර අල්පේශාක්‍ය බැවින් මහේශාක්‍යයන් පැමිණෙන කල්හි ඔහුට පසුබසින්නට සිදු විය. ක්‍රමයෙන් පසු බැස ගියා වූ අංකුර දෙව්පුත්හට බුදුරදුන්ගෙන් දොළොස් යොදුනක් දුරින් සිටින්නට විය. ඉන්දක දෙව්පුත් නො සැලී තමා සිටි තැන ම සිටියේ ය. ඒ දෙදෙනාගෙන් අංකුර දේවපුත්‍ර තෙමේ අතීතයේ අබුද්ධෝත්පාද කාලයේ රජකුලයෙහි ඉපද රජය හැර වෙළදාමට බැස බොහෝ ධනය උපයා එකල විසූ ජනයාට දීර්ඝකාලයක් මුළුල්ලෙහි දන් දුන් කෙනෙකි. දිනපතා ම දන් දුන් කෙනෙකි. ආහාරපාන පමණක් නොව මිනිසුන්ට වුවමනා ඇදුම් පැළඳුම් කුඩ - පාවහන් රිය ආදි සියල්ල ම දුන් කෙනෙකි. බොහෝ දුන් කෙනෙකි. ඉන්දක දෙව්පුත් අප බුදුරදුන්ගේ කාලයෙහි මිනිස් ලොව ඉපද සිට පිඬු සිඟා වඩනා අනුරුදු තෙරුන් වහන්සේ දැක පැහැදී උන් වහන්සේට බත් සැන්දක් දෙවීය. ඔහුගේ පින එපමණකි. ඔහුගේ අත්‍යල්ප දානය දුන්නේ සකලක්ලේශයන් ප්‍රහාණය කොට අර්හත්වයට පැමිණ සිටි උත්තම ප්‍රතිග්‍රාහකයකුට බැවින් ඔහු ඒ පිනෙන් තව්තිසා දෙව්ලොව මහේශාක්‍ය දෙවියෙක් විය. අංකුරගේ මහාදානය දුන්නේ ගුණයෙන් හීන පුද්ගලයන්ට ය. එබැවින් ඔහු තව්තිසා දෙව්ලොව අල්පේශාක්‍ය දෙවියෙක් විය.
පාණ්ඩුකම්බල ශෛලාසනයෙහි වැඩ සිටි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ දෙව්පුතුන් දෙදෙනාගේ වෙනස දැක වදාරා දක්ෂිණාර්හ පුද්ගලයන්ගේ තතු ලොවට පහදා දීම සඳහා අංකුර දෙව්පුත් දෙස බලා වදාරා “අංකුරය, නුඹ හා එකවර මෙහි පැමිණි ඉන්දක දෙව්පුත් මා සමීපයෙහිම සිටින්නේ ය. නුඹ අතීතයේ මහාදානයන් දුන් කෙනෙක. එහෙත් දැනට බොහෝ දුරට පසු බැස සිටින්නෙහි ය. මා සමීපයට එව”යි වදාළහ. එකල්හි අංකුරදෙව්පුත් තෙමේ “භාග්‍යවතුන් වහන්ස, දක්ෂිණාර්හයන්ගෙන් හිස් වූ මාගේ ඒ දානයෙන් කවර ඵලයක් ද? මේ ඉන්දක දෙව්පුත් දුන්නේ සුළු දානයෙකි. එහෙත් ඔහු තාරකා සමූහය මැද බබලන සඳ මෙන් අප ඉක්මවා බබලන්නේය”යි සැල කෙළේ ය. ඉක්බිති දක්ඛිණෙය්‍යයන් විභාග කරමින් තථාගතයන් වහන්සේ මෙසේ දහම් දෙසු සේක.
“උජ්ජඞ්ගලෙ යථා ඛෙත්තෙ
බීජං බහුකම්පි රොපිතං,
න ඵලං විපුලං හොති
න පි තොසෙති කස්සකං,
.
තථෙව දානං බහුකං - දුස්සීලෙසු පතිට්ඨීතං
න විපුලං ඵලං හොති - න පි තොසෙති දායකං,
.
යථාපි භද්දකෙ ඛෙත්තේ
බීජං අප්පම්පි රොපිතං
සම්මාධාරං පවෙච්ඡෙන්තෙ
ඵලං තොසෙති කස්සකං
.
තථෙව සීලවන්තෙසු - ගුණවන්තෙසු තාදිසුං
අප්පකම්පි කතං කාරං - පුඤ්ඤං හොති මහප්ඵලං.”
තේරුම:-
යම් සේ තද මැටි ඇති නිසරු කුඹුරෙහි වපුළ බොහෝ වූද ධාන්‍යය බොහෝ ඵල දෙන්නේ නො වේ ද, ගොවියා සතුටු නො කරවා ද, එමෙන් දුශ්ශීලයන් කෙරෙහි පිහිටියා වූ මහත් වූද දානය මහත්ඵල නො දන්නේ ය. දායකයා සතුටු නොකරවන්නේ ය.
යම් සේ යහපත් කුඹුරෙහි වපුළ මඳ වූ ද විය මැනවින් වර්ෂාපතනය වන කල්හි ඵල ගෙන දීමෙන් ගොවියා සතුටු කෙරේ ද, එමෙන් තාදිගුණයෙන් යුක්ත වූ සිල්වත් වූ ගුණවත් වූ පුද්ගලයන් හට කළ අල්ප වූ ද සත්කාරය මහත්ඵල වන්නේ ය.
“විචෙය්‍ය දානං දාතබ්බං
යත්ථ දින්නං මහප්ඵලං
විචෙය්‍ය දානං දත්වාන
සග්ගං ගච්ඡන්ති දායකා.”
තේරුම:-
යම් තැනකට දීම මහත්ඵල ද නුවණින් විමසා සුදුසු තැන සොයා දන් දිය යුතු ය. විමසා සුදුසු තැන් සොයා දන් දී දායකයෝ ස්වර්ගයට යෙති.
“විචෙය්‍ය දානං සුගතප්පසත්ථං
යෙ දක්ඛිණෙය්‍යා ඉධ ජීවලොකෙ,
එතෙසු දින්නානි මහප්ඵලානී
බීජානි වුත්ථානි යථා සුඛෙත්තෙ.”
තේරුම:-
මේ ලෝකයෙහි යමෙක් දක්ෂිණාර්හයෝ වෙත් ද, ඔවුන් සොයා දන් දීම තථාගතයන් වහන්සේ විසින් පසස්නා ලද්දේ ය. සරු කෙතෙහි වපුළ බීජය බොහෝ ඵල දෙන්නාක් මෙන් ඔවුන්ට දුන් දෙය මහත්ඵල වන්නේ ය.
මෙසේ දාන විභාගය වදාරා අවසානයේ දී චතුස්සත්‍යයන් ප්‍රකාශ කොට දේශනය අවසන් කළ සේක. ඒ දේශනය ඇසීමෙන් අංකුර - ඉන්දක දෙව්පුත් දෙදෙනා සෝවාන් ඵලයට පැමිණියෝ ය. තවත් කෝටි ගණනක් සත්ත්වයනට ද ධර්මාවබෝධය විය.
(පේතවත්ථු අට්ඨකථා)
දුසිල් බව, කෙලෙස් බහුල බව, මෛත්‍රීකරුණාදී ගුණ නැති බව, සත්කාරය මහත්ඵල නො වීමේ හේතුය. ප්‍රතිග්‍රාහකයා කෙරෙහි සිල් ඇති බව, ධුත ගුණ ඇති බව, කෙලෙස් නැති බව, කෙළෙස් මඳ බව, මෛත්‍රීකරුණාදි සද්ගුණ ඇති බව, සත්කාරය මහත්ඵල වීමේ හේතුය. එබඳු ගුණවලින් යුක්ත පුද්ගලයෝ සරු කුඹුරු වැන්නෝ ය. ආහුනෙය්‍ය පාහුනෙය්‍ය දක්ඛිණෙය්‍ය අඤ්ජලිකරණීය අනුත්තරපුඤ්ඤඛෙත්ත යන මේ ගුණ පස ඇතියවුන් ලෙස බොහෝ සූත්‍රවල වදාරා තිබෙන්නේ සකලක්ලේශයන් ප්‍රහාණය කළ රහතුන් ය. අංගුත්තරනිකායේ තිකකිපාතයේ සූත්‍ර දෙකක සෝවාන්-සකෘදාගාමී-අනාගාමී පුද්ගලයන් ද ආහුනෙය්‍යාදි ගුණපස ඇතියවුන් ලෙස වදාරා ඇත්තේ ය. අංගුත්තරනිකායේ නවක නිපාතයේ සම්බෝධවග්ගයේ අවසාන සූත්‍රයෙහි ආහුනෙය්‍යාදි ගුණ ඇති පුද්ගලයන් නවදෙනෙකු වදාරා තිබේ. ඒ සූත්‍රයෙහි නවවන පුද්ගලයා වදාරා ඇත්තේ “ගෝත්‍රභූ” යන නාමයෙනි. එයින් අදහස් වන්නේ සෝවාන් මාර්ගයට පූර්වභාගයෙහි ඇති වන ගෝත්‍රභූ චික්තක්ෂණයේ සිටින දියුණු තියුණු විදර්ශනාව ඇති පෘථග්ජන පුද්ගලයා ය. සංඝරත්නයට අයත්වීම් වශයෙන් පෘථග්ජන භික්ෂූන් ද ආහුනෙය්‍යාදි ගුණ ඇතියවුන් වන බව කිය යුතු ය. එය තථාගතයන් වහන්සේගේ ආඥාවේ ආනුභාවයෙන් වන විශේෂ සිද්ධියකි. පෘථග්ජන මහලු භික්ෂුව විසින් නවක අර්හත්භික්ෂුවට නො වැඳිය යුත්තේ ද, නවක අර්හත්භික්ෂුව විසින් පෘථග්ජන මහලු භික්ෂුවට වැඳිය යුත්තේ ද ඒ නිසාය. මේවා ගැඹුරු කරුණු ය.
ශීල-සමාධි-ප්‍රඥාවලින් අඩු වූද, යම් කිසි භික්ෂුවක් මෛත්‍රී භාවනාව මුත් කරනවා නම් එයින් ද ඒ භික්ෂුව තමාට කරන සත්කාරය මහත්ඵල කිරීමට සමත් පුද්ගලයකු වන බව අච්ඡරාසංඝාතමත්තම්පි මෙත්තං ආසෙවන්තස්ස භික්ඛුනො දින්නං දානං මහා විප්ඵාරං” යන මනෝරථපූරණී අටුවා පාඨය අනුව කිය යුතුයි. සියලුම රහත්හු සකලක්ලේශයන්ගෙන් පිරිසිදුව වෙසෙන බැවින් දක්ෂිණාර්හයෝ ය. එහෙත් තථාගතයන් වහන්සේ විසින් “එතදග්ගං භික්ඛවෙ මම සාවකානං භික්ඛූනං දක්ඛිණෙය්‍යානං යදිදං සුභූති” යනුවෙන් සුභූති ස්ථවිරයන් වහන්සේ තමන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයන් අතරින් දක්ෂිණාර්හයන්ගෙන් අග්‍රය යි වදාරා ඇත්තේ ය. ශාරිපුත්‍රාදි බොහෝ දෙනා වහන්සේ අර්හත්වයට පැමිණ දක්ෂිණාර්හයන්ව සිටියදී සුභූති තෙරුන් දක්ෂිණාර්හයන්ගෙන් අග්‍රයයි වදාළේ උන් වහන්සේ සෙසු රහතුන්ට වඩා මෛත්‍රී ගුණය ඇතියකු වන බැවිනි. උන් වහන්සේ පිඬු සිඟා වඩනා කල්හි “තමන් වහන්සේට දෙන පිණ්ඩපාතය මහත්ඵල වේවා”යි ගෙදොරක් පාසා මෛත්‍රී ධ්‍යානයට සමවැද ඉන් නැඟී පිණ්ඩපාතය පිළිගනිති. සෙසු රහත්හු එසේ නො කරති. එබැවින් සුභූති තෙරුන් වහන්සේ දක්ෂිණාර්හ ශ්‍රාවකයන් අතරින් අග්‍ර වූහ.
“අනුත්තරපුඤ්ඤක්ඛෙත්ත ගුණය” විභාග කොට තේරුම් ගත යුත්තකි. මේ සස්නෙහි සෑම දෙන ම පුණ්‍යක්ෂේත්‍ර භාවයෙන් සමාන නො වෙති. පෞද්ගලික වශයෙන් පුණ්‍යක්ෂේත්‍රභාවය කියතහොත් පෘථග්ජන සිල්වත් භික්ෂුවට වඩා සෝවාන් පුද්ගලයා උසස් පුණ්‍යක්ෂේත්‍රයෙකි. සෝවාන් පුද්ගලයාට වඩා සකෘදාගාමී පුද්ගලයා උසස් පුණ්‍යක්ෂේත්‍රයෙකි. සකෘදාගාමී පුද්ගලයාට වඩා අනාගාමී පුද්ගලයා උසස් පුණ්‍යක්ෂේත්‍රයෙකි. මෙසේ පුණ්‍යක්ෂේත්‍ර භාවයෙන් නානත්වයක් තිබියදී සැම දෙනා ම අනුත්තරපුණ්‍යක්ෂේත්‍ර වශයෙන් වදාරා තිබෙන්නේ, ඒ පුද්ගලයන්ට වඩා උසස් පුණ්‍යක්ෂේත්‍ර වන පුද්ගලයන් බුදුසස්නෙන් පිටත අන් සසුනක නැති බැවිනි. පෘථග්ජන සිල්වත් භික්ෂුවට වඩා ද වැඩි උසස් පුණ්‍යක්ෂේත්‍රයක් බුදුසස්නෙන් පිටත නැති බැවින් උන්වහන්සේ අනුත්තර පුණ්‍යක්ෂේත්‍රයකැයි කියනු ලැබේ.
සංඝරත්නය යි කියනුයේ බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් පළමුවෙන් ම පැවිද්ද හා උපසම්පදාව ලැබූ අඤ්ඤාකොණ්ඩඤ්ඤ තෙරුන් වහන්සේගේ පටන් අද දක්වා ම ලෝකයෙහි නා නා රටවල නා නා දිශාවල නා නා ජාති නා නා කුලවලින් බුදුසස්නෙහි පැවිද්ද හා උපසම්පදාව ලබා සර්වඥයන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවකත්වයට පත් වූ මහා පුද්ගල සමූහයා ය. තනි තනිව බැලුව ද ආහුනෙය්‍ය-පාහුනෙය්‍ය-දක්ඛිණෙය්‍ය-අඤ්ජලිකරණීය-අනුත්තර පුඤ්ඤක්ඛෙත්ත යන ගුණවලින් සම්පූර්ණ වූ බොහෝ පුද්ගලයෝ ඒ සංඝ රත්නයට අයත් වන්නාහ. එබැවින් ඒ සංඝරත්නය මහාපුණ්‍යක්ෂේත්‍රය වන්නේ ය. අනුත්තර පුණ්‍යක්ෂේත්‍රය වන්නේය. සැදැහැවතුන් කරන පූජාසත්කාරයන් මහත්ඵල නො වීමට හේතු වන දුසිල් බව නමැති දුර්ගුණය ද සංඝරත්නයෙහි නැත. එබැවින් සංඝ රත්නය අනුත්තර පුණ්‍යක්ෂේත්‍රය වේ. සංඝයා හට එක් වී සිටින සංඝයා මෙන් පෙනී සිටන ශ්‍රමණ දුශ්ශීලයන් ඇති බව සත්‍යයෙකි. එහෙත් ඒ දුශ්ශීලයෝ සංඝරත්නය නො වෙති. එහෙයින් දක්ෂිණා විහංගසුත්‍ර අටුවාවෙහි “දුස්සීලො සංඝන්ති න වුත්තො, සංඝො හි දුස්සීලො නාම නත්ථී”යි කීහ. යම් කිසි සැදැහැවතකු විසින් සංඝරත්නය උදෙසා පූජා කළ වස්තුන් දුශ්ශීල පිරිසක් සංඝයා වශයෙන් පෙනී සිට පිළිගෙන පරිභෝග කළ ද එයින් දායකයාගේ පිනට හානියක් නො වන්නේ, පරිභෝගය දුශ්ශීලයන් විසින් කළ ද පූජාව සාරිපුත්‍ර මෞද්ගල්‍යානාදි මහරහතුන් සහිත මහාසංඝරත්නයට පැමිණි බැවිනි. සංඝයා උදෙසා පිරිනමන දානය කවුරුත් පරිභෝග කළ ද දායකයාට පුණ්‍යාහානියක් නො වන බැවින් දක්ෂිණාවිභංගසුත්‍රයෙහි මෙසේ වදාරා ඇත්තේ ය.
“භවිස්සන්ති ඛො පනානන්ද, අනාගතමාද්ධානං ගොත්‍රභූනො කාසාවකණ්ඨා දුස්සීලා පාපධම්මා තෙසු දුස්සීලෙසු සංඝං උද්දිස්ස දානං දස්සන්ති, තදාපාහං ආනන්ද සංඝගතං දක්ඛිණං අසංඛෙය්‍යං අප්පමෙය්‍යං වදාමි.”
“ආනන්දය, අනාගත කාලයේ දී ශ්‍රාවක සංඝ නාමයෙන් පෙනී සිටින්නා වූ ගෙළෙහි හෝ අතෙහි කහරෙදි කඩක් දරන්නා වූ දුශ්ශීල පාපී පුද්ගලයෝ ඇති වන්නාහ, එකල සැදැහැවත්හු ඔවුනට ද සංඝයා උදෙසා දන් දෙන්නාහ, ආනන්දය, එකල්හි ද මම සංඝගතදක්ෂිණාව අසංඛෙය්‍ය අප්‍රමෙය්‍ය අනුසස් ඇත්තේයි කියමිය” යනු එහි තේරුමය.
කෙලෙස් ඇත්තේ ද පුද්ගලයන්ට ය. පුද්ගලයන්ට ඇත්තාවූ රාගාදි කෙලෙස් සංඝ රත්නයට නැත. එබැවින් සංඝරත්නය කෙලෙසුන්ගෙන් ද පවිත්‍රය. සමීපයෙහි බොරලු තිබීමෙන් මාණික්‍ය රත්නයක අගය අඩු නො වන්නාක් මෙන් දුශ්ශීල පුද්ගලයන් හා කෙලෙස් බහුල පුද්ගලයන් එක් වී සිටීමෙන් සංඝරත්නයේ අනුත්තර පුණ්‍යක්ෂේත්‍රභාවයට හානියක් නොවේ. සංඝරත්නය සැම කල්හි නිර්මලය. එබැවින් බුදුසස්න පවත්නා තෙක් අනුත්තරපුණ්‍යක්ෂේත්‍රයක් වශයෙන් ම පවත්නේය.